Renovatie woongebouw De Waterman
Groningen
Met een nieuwe staalconstructie zijn de balkons en de woonkamers uitgebouwd. De galerijflat uit 1971 was toe aan een grondige renovatie. Niet alleen de buitenkant is aangepakt, maar ook de appartementen van binnen. Het flatgebouw heeft een ware metamorfose ondergaan; het zijn nu moderne woningen met een luxueuze uitstraling. De oude balkons zijn vergroot. Ze bieden nu plaats aan tuinmeubelen, opgesteld als rondzit. Ook de woonkamers zijn groter gemaakt. Voor het uitbouwen van de woonkamers en balkons is een nieuwe staalconstructie aangebracht. De uitbouw van de woonkamer is voor een deel gemaakt op de plaats van het oude balkon en voor een deel op de nieuw aangebrachte staalconstructie. Deze ondersteunt ook de nieuwe balkons. Op deze stalen constructie liggen houten balken met daarop een kunststof dakbedekking, afgewerkt met een houten vlonder. De keuze viel op staal, mede doordat de bouwtijd zo kort mogelijk moest blijven.
102
BOUWEN MET STAAL 168 OKTOBER 2002
Nijverdal
De gebogen dakdelen werden perfect maatvast gemaakt van koudgewalste profielen op stalen kolommen. De woning staat in een landschappelijk plan, waarin het terugbrengen van zogeheten weerribben een belangrijk aspect vormt. De maat van de weerribben en de dwarse plaatsing van de woning hierop is duidelijk herkenbaar. De opdrachtgever, zelf kunstenaar, wilde een woning als een sculptuur met organische lijnen. Aan voor- en achterzijde zijn verscheidene sculptuurlijnen met bogen met elkaar verbonden. Ook in de plattegrond is zo’n een sculptuurlijn te herkennen. In het dak is deze lijn zichtbaar als een hoogtesprong. De verschillende metselwerkverbanden benadrukken de driedeling van de woning: aan weerszijden de woonverblijven en het schildersatelier, in het midden de verkeers- en woondiensten en een ruime patio. Vanwege de kosten is voor de constructie een stalen frame gekozen. In de gehele woning is deze ‘ingepakt’ in wanden, dak en isolatiemateriaal. De koperen dakafwerking dient als buitenste laag met daaronder een volledig geïsoleerd en geventileerd houten dak. Locatie Veenweg 8a, Nijverdal • Opdracht J. Gierveld, Nijverdal • Architectuur Schipper Douwes Architectuur, Wierden • Constructief ontwerp IBZ Ingenieursburo, Nijverdal • Uitvoering Aannemersbedrijf Schipper, Wierden • Staalconstructie Schooten Constructiebedrijf, Rijssen.
Locatie Watermanstraat 10-136, Groningen • Opdracht IN, Groningen • Architectuur Buro Timmer, Groningen • Constructief ontwerp Ingenieursbureau Wassenaar, Haren • Uitvoering Aannemingsmaatschappij Friso, Sneek • Staalconstructie Postma en Groen, Sneek.
Woonhuis Spine House
Woonhuis Koper in ’t Veld
Heeze
Woonhuis
Oldenzaal
De uitbreiding van een landhuis kreeg een eigen karakter door een expressieve vorm van het dak. Om de constructie licht te houden, is gezocht naar een evenwicht tussen open ruimte en de benodigde stabiliteitsvoorzieningen. Het gekromde koperen dak is het meest in het oog springende bouwdeel van de uitbreiding van het landhuis. Dit dak begint eigenlijk al in de gevel, die zich naar de bestaande bebouwing keert en golft over de nieuwe woonruimte heen. Dat het nieuwe huis zich daarmee niet afweert ten opzichte van de bestaande bebouwing, komt door de materialisering: het koper harmonieert met de rieten dakbedekking van het oude huis. Met de ‘spine’, een slingerende gestucte wand, worden oud en nieuw visueel aan elkaar verbonden. De constructie bestaat uit vijf spanten die worden gedragen door slanke ronde kolommen en gemetselde wanden. De stabiliteit van de staalconstructie is onder meer verkregen door in de spine niet-zichtbare stabiliteitsverbanden op te nemen; maar ook bijvoorbeeld door een loopbrug uit te voeren als star raamwerk en die dwars op de constructierichting te plaatsen.
Een particuliere woning aan de bosrand van Oldenzaal heeft een dak als een golf, met daaronder een open interieur waarin hout en staal de boventoon voeren. Een smalle en diepe kavel met zicht op een bos was voor de architect aanleiding het huis op te zetten als een doorlopende ruimte, die de tuin via de woonvertrekken verbindt met het groen aan de voorzijde. Het golvend dak benadrukt de continue beweging door de vertrekken. Om deze kromming te kunnen maken is ondanks de aanvankelijke twijfel van de opdrachtgevers gekozen voor een staalconstructie. De in het zicht gelaten geprofileerde staalplaat ligt op gebogen spanten, die worden gedragen door in de wanden opgenomen kolommen. Naast staal is er in het interieur gebruik gemaakt van onder meer hout, aluminium en glas. Daarmee wordt volgens de ontwerpers aangetoond dat ook met hedendaagse materialen aangename en karaktervolle woningen zijn te bouwen. De openheid van de transparante dwarswanden staat in contrast met het gesloten stucwerk van de langsgevels en het houten beschot van de voorgevel.
Locatie Heeze • Opdracht J.M. Casimir-jonker, Heeze • Architectuur Architectenbureau T. Saariste, Zevenhuizen • Constructief ontwerp ABT adviesbureau voor bouwtechniek, Delft • Uitvoering Bouwbedrijf Van der Linden, St. Michielsgestel • Staalconstructie Constructieen lasbedrijf J. Verhagen, Schijndel.
Locatie Griekenlaan, Oldenzaal • Opdracht fam. Janssen, Oldenzaal • Architectuur Arconiko Architecten, Rotterdam • Constructief ontwerp Arcadis Bouw/Infra, Den Haag • Uitvoering Aannemingsbedrijf H.G. Kamp, Ootmarsum • Staalconstructie BT Metaalbewerking, Denekamp.
NATIONALE STAALPRIJS 2002
NATIONALE STAALPRIJS 2002
OKTOBER 2002 BOUWEN MET STAAL 168
103
Woonhuizen Noordwester en Zuidwester
Oost-Vlieland
1 2 3 4 5 6
De op koperen zuidwesters lijkende kappen van twee zomerwoningen zweven boven een transparante onderbouw op de hellingen van het duinlandschap op Vlieland. De opdracht voor het ontwerpen van twee woningen aan de rand van vakantiepark De Ankerplaats leidde tot een markant resultaat. De daken zijn uitgevoerd als massief groene volumes, gedragen door slanke stalen kolommen in de vrijwel transparante onderbouw. De huizen volgen het profiel van de duinen. Slaapkamer en sanitair liggen onder aan de helling, woonkamer en open keuken hoger. Het natuurlijke hoogteverschil wordt benadrukt in de schuine plaatsing van de kappen. De vorm daarvan is gebaseerd op schildkappen, maar ze doen vanwege de excentrische nokken dwars op de lengterichting eerder denken aan uit hun krachten gegroeide zuidwesters. De daken zijn bekleed met gepatineerd koper dat van buiten doorloopt naar binnen, waar de platen zijn geperforeerd om tegemoet te komen aan de akoestische eisen. Alleen de dakvlakken aan de entreezijde hebben een verholen goot. De staalconstructies van beide woningen zijn opgebouwd uit vierkante kokers voor de kolommen en walsprofielen in de kappen. Het geheel ontleent zijn stabiliteit aan betonnen kernen. Alle windverbanden bevinden zich in de kappen, zodat de onderbouw optimaal tot zijn recht kan komen. 104
BOUWEN MET STAAL 168 OKTOBER 2002
NATIONALE STAALPRIJS 2002
NATIONALE STAALPRIJS 2002
Juryrapport
entree berging eet- en woonkamer centrale kern terras koperen dak
Deze twee zomerhuizen vormen een subliem
duo! In de architectuur zijn de hoogteverschillen en glooiingen van de duinomgeving prachtig geïntegreerd. De woningen bezitten een bijna traditionele uitstraling en dat maakt de keuze voor een staalconstructie bijna onverwacht. Toch kon staal hier gewoonweg niet ontbreken. De robuuste kappen roepen een even eenvoudig als treffend beeld op van de zwevende dakpartij. Verantwoordelijk én noodzakelijk voor deze beeldvorming is de minimale constructie. Alleen de vrijstaande kolommen onder de kap zijn zichtbaar; alle windverbanden zitten weggewerkt in de kap zelf. Met een minimale constructie is hier een schitterend resultaat bereikt. Beide woningen laten zien dat het de moeite loont in de woningbouw af te wijken van standaardoplossingen en de mogelijkheden van staal te benutten.
Locatie Ankerplaats, Oost-Vlieland • Opdracht familie Storm, Hardegarijp • Architectuur Bonnema architecten, Hardegarijp • Constructief ontwerp Stoel Partners, Zwolle • Uitvoering Bouwbedrijf Tj. Dijkstra, Damwoude • Staalconstructie Konstruktiebedrijf Visser, Veenwouden.
OKTOBER 2002 BOUWEN MET STAAL 168
105
Serres woongebouw Stadstuinen
Rotterdam
Renovatie woonhuis Sonneveld
Locatie Jongkindstraat 12, Rotterdam • Opdracht Stichting Bevordering Volkskracht, Rotterdam • Restauratiearchitect Molenaar & Van Winden Architekten, Delft • Constructief advies ir. A.M. van Essen, Voorburg • Uitvoering Schakel & Schrale, Amsterdam • Fotografie Jannes Linders.
Juryrapport
Een geslaagd pleidooi voor meer staalconstruc-
ties in en aan gevels van woongebouwen. Aan de bestaande gemetselde gevel van dit complex is een diversiteit aan stalen modules voor ontsluiting en buitenruimten toegevoegd. De toevoegingen zijn verrijkingen: de verschillende woningtypen
De uitkragende constructie van de serres is verbonden aan stijlen die zijn opgenomen in de dikte van de spouw en in het metselwerk van het buitenblad. De wintertuinen, serres, erkers, balkons, trappenhuizen en galerijen zijn als afzonderlijke elementen van staal, glas en hout toegevoegd aan het bouwblok van metselwerk. Ze maken de typologie van de verschillende woningen afleesbaar en dat geeft een afwisselend beeld. De staalconstructies zijn zo minimaal mogelijk gehouden. De ver uitkragende wintertuinen en galerijen bleken alleen zonder extra ondersteuningsconstructie mogelijk door deze van staal te maken. De UNP-profielen zijn met de flenzen naar buiten gekeerd, wat een strakke en luchtige belijning oplevert. De verbinding van de stijlen met de betonconstructie beperkt zich tot een trek- en drukverbinding, waardoor er vrijwel geen koudebrug ontstaat. De galerijen, al of niet gecombineerd met buitenruimten, kragen minder ver uit en zijn direct op de betonconstructie bevestigd. Het staal is verzinkt, zonder verdere nabehandeling. De brandwerendheid van de vluchtroutes is verzekerd doordat de temperatuur van een brand niet hoger wordt dan ongeveer 600 °C. Het doorbuigingscriterium is hierbij maatgevend.
Verbouwing woonhuis
het gevelbeeld. De gelijkvormige, eenvoudige detaillering Elke module is constructief gezien zo minimaal mogelijk uitgevoerd om het architectonische concept optimaal te ondersteunen. Dit ‘constructief opportunisme’ is best charmant.
106
BOUWEN MET STAAL 168 OKTOBER 2002
Locatie Laan op Zuid, Rotterdam • Opdracht Projectontwikkeling Estrade • Architectuur KCAP, Rotterdam • Constructief ontwerp Ingenieursbureau Zonneveld, Rotterdam • Uitvoering Bouwcombinatie Stadstuinen, Zoetermeer • Staalconstructie Derks & Zn., Harmelen.
NATIONALE STAALPRIJS 2002
Met de restauratie van het woonhuis Sonneveld – in de jaren dertig van de vorige eeuw ontworpen door Brinkman en Van der Vlugt – is een icoon van het Nieuwe Bouwen in volle glorie hersteld. De voormalige woning van één van de directeuren van de Van Nelle-fabriek is een goed bewaard voorbeeld van moderne architectuur in Nederland. Het pand naast het Nederlands Architectuurinstituut is bewaard gebleven inclusief authentieke details zoals rubberen vloerbedekking en lichtarmaturen, maar was eind jaren negentig toe aan een grondige restauratie. De staalconstructie achter het gestucte metselwerk van de buitengevels was gecorrodeerd en een deel van de stalen kozijnen was verdwenen. Een behoorlijk deel van het staal moest worden vervangen, waarbij de detaillering deels is aangepast aan de huidige kennis. Daarbij is respect getoond voor het historisch materiaal en het uiterlijk zoveel mogelijk naar de oorspronkelijke staat teruggebracht. Zo zijn de gecorrodeerde ondersteuningen van het metselwerk vernieuwd en kolommen vervangen door verzinkt stalen profielen, waardoor het pand er bijna als nieuw uitziet. Een bezoek aan deze museumwoning loont dan ook de moeite.
Rotterdam Een lichte opbouw met een staalconstructie maakt van een onbruikbare zolderverdieping op een rommelige onderbouw een pand met een eigentijds karakter, zonder de fundering extra te belasten. De al vele malen eerder aangepaste boerenwoning is nu rigoureus verbouwd. De kap zonder stahoogte werd vervangen door een geheel nieuwe opbouw met plat dak, die vanwege de geringe draagkracht van de bestaande fundering zo licht mogelijk moest worden. Daarom is gekozen voor een stalen draagconstructie met profielen HEB 100 voor de kolommen en IPE 200 voor de liggers. Bij de afwerking zijn houten dakbalken en beschot gebruikt om nog meer gewicht te besparen. De aanpak van de verdieping vormt de aanleiding het gehele exterieur onder handen te nemen en de gevelindeling zo te wijzigen dat de oude woning niet meer is te herkennen. Met de keuze voor een verdiepinghoge aluminium schuifpui naar het brede balkon aan de achterzijde verzinkte staalplaat aan de voorzijde is de nadruk in de gevels verschoven naar de verdieping.
in de bouwblokken zijn nu beter afleesbaar en verlevendigen waarborgt de samenhang tussen de verschillende elementen.
Rotterdam
Locatie ’s Gravenweg 27, Rotterdam • Opdracht N. Peteri, Rotterdam • Architectuur 3D-0D, Eindhoven • Constructief ontwerp Ingenieursbureau voor Bouwtechniek Doomen, Eindhoven.
NATIONALE STAALPRIJS 2002
OKTOBER 2002 BOUWEN MET STAAL 168
107
Overkapping terras woonhuis
Steenbergen
Gevelschermen woningen Parkwijk De Tuinen
Utrecht
Een raster van staalprofielen vormt een scherm dat als een filter voor de gevels hangt van vierenveertig woningen aan de rand van een archeologisch park. Het ontwerp van de woningen bestaat uit een samenspel van vlakken en schijven uit metselwerk en hout. De wens de stabiliteitsschijven in de gevels van de woningen te verbinden vormde de aanleiding om schermen aan te brengen. Deze zijn uitgevoerd als een staalconstructie die los van het volume is gehouden en uit verschillende profielen bestaat. De donkere kleur van het staal tegen de lichtgekleurde muurvlakken benadrukt het lijnenspel, waarin de eveneens in antraciet gecoate hemelwaterafvoeren zijn meegenomen. Het stalen raster vormt een kader voor eventuele dakopbouwen en kan worden gebruikt om zonwering aan te brengen zonder het ontwerp te verstoren. Aan de parkzijde zijn er houten lamellen in bevestigd die het zonlicht filteren. De unieke ligging van de woning aan de haven van Steenbergen inspireerde de eigenaar de overkapping van zijn terras in de vorm van een hooiberg van vroeger te maken. De draagconstructie die daarvoor is ontworpen bestaat uit stalen kokerkolommen met daartussen zo hoog mogelijk een vakwerkspant. Als dakbedekking zijn stalen dakplaten gebruikt met het uiterlijk van een oud-Hollandse dakpan. De constructie is zo gedetailleerd dat er geen windverbanden nodig zijn. De wens tot een onderhoudsvrije overkapping leidde ertoe dat alle stalen onderdelen zijn verzinkt en afgewerkt met een éénlaagse poedercoating.
Luifel woonhuis
Locatie Ruitersweg 12, Uden • Opdracht P.J.M. Goorts en M.T.J. van de Ven, Uden • Architectuur Ven Architecten en Ingenieurs, Uden • Staalconstructie Van den Akker Staalconstructie, Nistelrode.
108
BOUWEN MET STAAL 168 OKTOBER 2002
Locatie Schippersgeluid, Steenbergen • Opdracht Welling, Didam • Architectuur Architectenburo F.M.J. van Oers, Waalwijk • Uitvoering Welling Wiercx, Breda • Staalconstructie Hezo Metaaltechniek, Werkendam.
Uden
Locatie Parkwijk De Tuinen, Utrecht (Leidsche Rijn) • Opdracht Bouwfonds Fortis, De Meern • Architectuur HTV Architecten, Den Haag • Constructief ontwerp Raadgevend ingenieursbureau Peree, Gorssel • Uitvoering Klaassen Bouwmaatschappij, Arnhem • Staalconstructie Staalbouw Brouwer, Asperen.
Geluidscherm woongebouw De Vlaemsche Hoeve
Een geluidscherm van glas en staal dient tegelijk als gevel. Het 300 m lange woongebouw langs de A59 dient als geluidwering voor de achterliggende laagbouwwoningen. Omdat de zon en het verkeerslawaai uit dezelfde richting komen, is gekozen voor een transparant geluidscherm aan de woningen. Dit scherm staat op een aarden wal waarin de bergingen en garages zijn ondergebracht. Alle grondgebonden woningen hebben een tuin op het zuiden. Het geluidscherm van het bouwblok met maisonnettes staat verticaal en is aan de bovenzijde open. De bovenste maisonnettes hebben een dakterras. Bij het bouwblok met appartementen zijn de woningen terrasvormig gestapeld om ze alle een buitenruimte en voldoende daglicht te geven. Het geluidscherm volgt de schuine stand. Elk appartement heeft een serre-achtige ruimte achter het scherm en een buitenbalkon, te bereiken via een glazen deur in het scherm. De schermen hebben zware kokerprofielen als kolommen die zijdelings steunen tegen het woongebouw. Horizontale kokers overspannen van kolom naar kolom. Het gelaagde glas overspant tussen deze horizontalen. Stalen torens, op de knikpunten tussen het schuine en het verticale scherm, markeren de trappenhuizen en de entrees.
Met zo min mogelijk materiaal, en daardoor eenvoudig te bouwen, is aan de achterzijde van het woonhuis een beschutte plek gemaakt om te zitten. De luifel is als een zelfstandig element, los van het huis, zo ontworpen dat de lichtinval in het woonhuis niet vermindert. De architectuur is terughoudend en de constructie heeft geen enkele bouwkundige aansluiting met de bestaande bebouwing. Op twee kolommen is een ronde buis gelast die aan beide zijden uitkraagt, waardoor de afmetingen beperkt konden blijven. Tevens kan een buis goed wringing opnemen. Aan de buis zijn schoepen gelast, waaraan uitkragende hoeklijnen zijn gemonteerd waarop het glas rust. Aan de uiteinden zijn de hoeklijnen gekoppeld met een kleine buis. Het glas is aan de boven- en onderzijde niet ingekaderd wat de ranke uitstraling versterkt. De eenvoud en neutraliteit van het ontwerp leiden ertoe dat de overkapping ook op andere plaatsen in de wijk is gebouwd. NATIONALE STAALPRIJS 2002
Vlijmen
Locatie Burgemeester Hoefnagellaan, Vlijmen • Opdracht HRA Ontwikkeling, Oirschot • Architectuur A3 Architekten, Rotterdam • Constructief ontwerp Ingenieursburo Bartels, Veenendaal • Uitvoering De Bonta van Hulten Bouwonderneming, Nieuwkuyk • Staalconstructie W. van Delft Staalbouw, Nieuwkuyk.
NATIONALE STAALPRIJS 2002
OKTOBER 2002 BOUWEN MET STAAL 168
109
Atrium woonzorgcomplex
Twee atriums met glazen daken op stalen kolommen en omgeven door galerijen met verschillende hekwerken vormen het hart van een woonzorgcomplex. De woningen van het complex zijn gebouwd rond een tweetal atriums, die een beschutte openbare ruimte vormen. Vanaf de omringende galerijen kunnen de bewoners deze ontmoetingsruimte overzien. De kolommen waar de galerijen op rusten zijn op de begane grond en op de verdieping weggewerkt achter panelen. Alleen op de bovenste galerij zijn ze in het zicht gehouden. De eveneens stalen hekwerken van de galerijen zijn deels met geperforeerde en deels met geprofileerde plaat ingevuld. Het constructieve staal heeft een donkere coating, de invulpanelen een lichte tint. Bij het ontwerp van de vrij in de ruimte staande ondersteuningen van de liggers waarop de glazen kap rust, is gekozen voor een rond buisprofiel.
Woonhuis Next Generation
Werkendam
Locatie Tienhoven van de Boogertstraat, Werkendam • Opdracht Woningonderneming SGB, Woudrichem • Architectuur en constructief ontwerp Associatie van ingenieurs en architecten Bureau Op ten Noord-blijdenstein, Utrecht • Uitvoering Aannemingsbedrijf B.M. van Houwelingen, Hardinxveld-Giessendam • Staalconstructie Hezo Metaaltechniek, Werkendam.
Zoetermeer De woning op een driehoekige kavel is herkenbaar door de stalen gevelbekleding en een compositie van glazen invullingen en blauwe vlakken. In de laagbouw zitten de slaapkamers en de badkamer. Op de begane grond van de hoogbouw liggen een praktijkruimte en een wachtruimte, met een glazen wand afgescheiden van de eetkeuken, die veel licht krijgt via een vide en een patio. Een glazen trap met stalen bomen leidt naar de woonkamer op de eerste verdieping met een riant uitzicht over het plassengebied. De draagconstructie bestaat uit een staalskelet met windverbanden en stalen dakplaten op een betonnen funderingsplaat. De sandwichgevelpanelen, aan de buitenzijde afgewerkt met een metallic coating en binnen eveneens zilverkleurig, zijn blind gemonteerd op de gepoedercoate kokerprofielen. De aluminium kozijnen zijn naturel geanodiseerd. Beeldbepalend en essentieel voor de beheersbaarheid van het binnenklimaat zijn de aluminium lamellen aan de zuidzijde. Berkenhout en gepolijste leisteen zorgen voor afwisseling met de industriële metalen delen van de woning. Locatie Rietveldplan 14, Zoetermeer • Opdracht I.C. van HeeswijkFaase, Zoetermeer • Architectuur An Archi, Delft • Constructief ontwerp Adviesbureau Broersma, Den Haag • Staalconstructie Okkerman Constructiewerken, Voorburg • Fotografie Robert Oerlemans Fotografie
110
BOUWEN MET STAAL 168 OKTOBER 2002
NATIONALE STAALPRIJS 2002
