Winkelgebied Evolutie van franchise gevraagd

Winkelgebied 2025 Evolutie van franchise gevraagd

Colofon

Auteur Thijs Geijer

ING Economisch Bureau

[email protected]

Redactie Tom Bettelheim Max Erich Dirk Mulder Marcel Peek Dirk Visser

ING Zakelijke arrangementen ING Economisch Bureau ING Sectormanagement ING Economisch Bureau ING Zakelijke arrangementen

[email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected]

2

Inhoud

Inleiding 4

Samenvatting en visie 5



Veranderende spelregels winkelen 2014-2025 6

1. Franchise en het winkelgebied van nu 8 2.

Toekomsttrends voor franchiseformules en vestigingen 13

3. Belang van franchise bij aantrekkelijke winkelgebieden 18 4. Conclusie 23 Bronnen 26

3

Inleiding

De vestigingen van franchiseformules en franchisenemers in de retail, horeca, dienstverlening en zorg leveren een essentiële bijdrage winkelgebieden. Zo is de helft van alle supermarkten een franchisevestiging, is in cafetaria’s en de systeemhoreca het merendeel franchise en opereert in een branche als hypotheekadvies het grootste deel van de ondernemers onder de vlag van een landelijke formule. Winkelgebieden veranderen, internet beïnvloed bedrijfsmodellen en al naar gelang de keuzes van consumenten groeien, krimpen of verdwijnen formules. Dit stelt franchisegevers en –nemers voor strategische beslissingen over hun aanwezigheid in de winkelgebieden van de toekomst. Wat verwacht de klant van mij, waar wil ik gevestigd zijn, op welke wijze vul ik mijn vestiging(en) in en hoe zorg ik dat mijn vestigingsomgeving zo aantrekkelijk mogelijk is? Dit zijn vragen die van grote invloed zijn op het franchiselandschap van de toekomst. Een nieuwe periode breekt aan na een aantal jaren waarin het aantal franchisevestigingen fors is toegenomen. In de komende jaren ligt er in veel branches nog groeipotentieel voor franchise. Tegelijkertijd leren de afgelopen jaren dat franchise voor beide zijden van de medaille duidelijke verplichtingen met zich mee brengt en dat afbakening van de verantwoordelijkheden van franchisenemer en –gever in franchiseovereenkomsten nodig is om tot een duurzame samenwerking te komen. De diversiteit aan formules en franchisevormen is groot en dat zorgt dat iedere formule met eigen oplossingen en aanpassingen zal komen. Franchiseondernemers koppelen de kracht van hun formule aan hun kennis van de lokale markt en consument en kunnen zo in gezamenlijk overleg met collega-ondernemers hun winkelgebied aanpassen aan de gewijzigde marktomstandigheden en de veeleisende consument. Dit rapport geeft franchisegevers en franchisenemers een aantal adviezen voor het formuleren van oplossingen en acties. Overigens staan franchisegevers en -nemers niet alleen in hun keuzeproces. Ook andere belanghebbenden zoals vastgoedpartijen en overheden staan voor dilemma’s omtrent winkelgebieden. Reden voor het ING Economisch Bureau om de toekomst van het winkelgebied in een serie van rapporten vanuit verschillende invalshoeken onder de loep te nemen. In dit deel staat Franchise centraal. Daarnaast zijn deelrapporten opgesteld vanuit het gezichtspunt van de Retail, het Vastgoed en de Decentrale Overheid. De uitkomsten van deze vier rapporten worden gebruikt voor een overkoepelende studie met als doel een integrale visie te ontwikkelen op het winkelgebied van 2025. Zonder input vanuit de sector zouden deze rapporten niet tot stand zijn gebracht. Ik wil hierbij daarom iedereen bedanken die door middel van een interview of deelname aan een ronde tafel zijn of haar visie op dit onderwerp met ons heeft gedeeld. Ik wens u veel leesplezier.

Dirk Visser, ING Zakelijke Arrangementen

4

Samenvatting en visie

De visie van franchiseorganisaties op winkelgebieden in 2025 Franchiseorganisaties diversifiëren hun vestigingsportefeuille om in te spelen op de veranderingen in het winkelgedrag van consumenten. De toename van e-commerce verkleint vooral in de non-food retail en dienstverlening de noodzaak om het huidige aantal (winkel)meters in winkelgebieden te handhaven. Dit doet zich het sterkst voor in middelgrote steden en aanloopstraten. In wijkwinkelcentra zijn goed functionerende supermarkten een grote drijfveer voor toekomstig succes. Ontbreekt die drijfveer, bijvoorbeeld door relocatie van een supermarkt, dan ligt verder afglijden van een centrum op de loer. Franchisemodel zal verder moeten evolueren Bij veel ketens bevinden de franchisevestigingen zich vooral buiten de grote steden. De verwachting is dat in die gebieden het winkelaanbod krimpt vanwege veranderend winkel- en bestedingsgedrag. Die ontwikkeling en de druk op de marge kunnen bij ketens met een combinatie van filialen en franchise tot gevolg hebben dat de nadruk meer op filialen komt te liggen. Aan de ene kant is er consolidatie van vestigingen bij bestaande formules. Aan de andere kant groeien en ontstaan nieuwe concepten die met franchise hun bereik snel kunnen vergroten, bijvoorbeeld in de horeca en de zorg. Kritische keuzes in vestigingsbeleid Meer dan voorheen is een kritische blik op de toegevoegde waarde van een additionele of bestaande vestiging vereist. De afweging voor de franchisegever is daarbij in welke plaatsen, met welke formats en in welk type winkelgebieden hij aanwezig wil zijn. Voor franchisenemers draait het om het type locatie in een gebied, het assortiments- of dienstenaanbod en de profilering in de vestigingsomgeving. Nadere afspraken tussen franchiseorganisatie en ondernemer De fundamentele veranderingen in winkelgebieden jagen de interne discussie bij franchiseformules aan. Heldere keuzes over de rol van e-commerce en de verdeling van kosten en opbrengsten, de koers op het vlak van vestigingen en de rol van franchise binnen de formule als geheel zijn essentieel voor interne stabiliteit. Verder is een gezamenlijke inspanning vereist van formule en ondernemer om fysieke vestigingen in winkelgebieden van meerwaarde te laten zijn voor de klant.

Om vandaag mee te beginnen: • Formuleer de visie op de invulling van het vestigingennetwerk Agendeer de toekomstvisie op de positie van de formule in winkelgebieden in het overleg tussen franchisegever en (vereniging van) franchisenemers. Stem af welke invulling van vestigingen daarbij aansluit en welke investeringen dit met zich meebrengt. • Voer een actief vestigingsbeleid Herstructurering van (winkel)vestigingen leidt tot verzwakking van sommige winkelgebieden. Maak als franchisenemer een gefundeerde afweging tussen gebieden bij een nieuwe vestiging en creëer zo veel mogelijk flexibiliteit voor eventuele relocatie van een bestaande vestiging. Zoek de winnaars op, zowel op het vlak van ketens en zelfstandigen als op het vlak van winkelgebieden. • Schat ruimtebehoefte en effect van online in Maak als formule een inschatting van de ruimtebehoefte van vestigingen en bereken hoeveel ruimte nodig is voor de bedrijfsactiviteiten als (een deel van) het assortiment of de dienstverlening online gaat. • Werk als ketens aan aantrekkelijke winkelgebieden Werk als ketens onderling samen aan verbetering van de vestigingsomgeving in de meest kansrijke winkelgebieden. Onderzoek de mogelijkheid om op plekken waar de eigen vestiging onvoldoende rendeert op een andere wijze aanwezig te zijn. Bijvoorbeeld met een (modulaire) shop-in-shop bij een vestiging van een complementaire formule. • Stem inspanningen voor lokale belangenbehartiging af Lokale discussies over uitbreiding, inkrimping of herstructurering van winkelgebieden blijven zich voor doen. Zorg dat lokale belangenbehartiging goed is gewaarborgd en dat de ondernemer, indien nodig, wordt bijgestaan door zijn franchiseorganisatie.

5

Veranderende spelregels winkelen 2014-2025

• De crisis heeft geleid tot een vertraagde economie. Gedurende het huidige decennium dient rekening gehouden te worden met structureel lagere groei, die richting 2020 op gemiddeld 1,5% kan uitkomen.

• Een veranderende markt en nieuwe technologie vragen om business modellen en supply chains die hier optimaal op in kunnen spelen. Kennis, vraagsturing, snelheid en flexibiliteit zijn kernwaarden.

• Overheid en bedrijfsleven proberen hun huishoudboekje op orde te krijgen. Dit geldt ook voor consumenten. Een periode van (over)consumptie is overgegaan in een periode van ontschulden.

• Deze ontwikkeling stelt ook andere eisen aan het locatiebeleid van retailers; de behoefte aan fysieke winkellocaties daalt buiten de grote steden. Ook de invulling van locaties zal wijzigen.

• Nederlandse consumenten hebben koopkracht en vermogen ingeleverd. Bestedingen in retail en dan met name non-food zijn hierdoor aangetast en keren niet snel terug. Toenemende vergrijzing helpt evenmin.

• Dit heeft ook grote impact op andere stakeholders zoals vastgoedsector en (lokale) overheid. Van al deze stakeholders wordt een andere benadering gevraagd; van expanderen naar saneren en revitaliseren.

• Internet heeft het oriëntatieproces blijvend veranderd en maakt de markt transparant. Consumenten stellen ratio boven emotie. Toegevoegde waarde en prijs zijn essentieel om relevant te zijn. • Veel partijen in de winkelstraat hebben door een combinatie van lagere bestedingen en toenemende (prijs)transparantie hun winst in verlies zien omslaan. Winkelgebieden worden uitgedund, leegstand neemt toe. • Dit wordt versterkt door de opkomst van e-commerce. Onderzoeken wijzen uit dat consumenten in de toekomst verwachten meer online te kopen. Voor nieuwe generaties consumenten is online interactie vanzelfsprekend. • Nieuwe technologie kan deze trend versterken. Het digitaliseren en delen van producten maakt online in hoog tempo het dominante kanaal in boeken, muziek en films. Kan 3d printen dit ook met andere producten doen?

6

Door trends verandert het speelveld voor franchiseformules

Opbouw hoofdstukken In het eerste hoofdstuk staat de huidige stand van zaken van franchise in winkelgebieden centraal. Het tweede hoofdstuk toont het effect van de trends e-commerce, arbeidsmarkt & demografie en de vertraagde economie op franchise. Het derde hoofdstuk behandelt de belangen en rolverdeling van franchisegever en –nemer. Nieuwe periode De overgang van de 20e naar de 21e eeuw wordt gekenmerkt door vele veranderingen in relatief korte tijd. Deze veranderingen hebben de vaste

grond onder veel franchisebranches opgeschud. Daardoor wordt van formules en ondernemers gevraagd dat zij hun strategie tegen het licht houden.

21e eeuwse maatschappij vs. 20e eeuws winkellandschap Het is essentieel deze trends in beeld te hebben. Veel van de problemen die zich in winkelgebieden manifesteren zoals margedruk, faillissementen en leegstand vinden hun oorzaak in het gebrek aan inzicht en flexibiliteit om tijdig in te kunnen spelen op veranderingen. Het huidige aanbod van winkelgebieden sluit hierdoor niet altijd aan op de wensen van een veranderende markt. De maatschappij van de 21e eeuw botst met een inrichting stammend uit de 20e eeuw.

Figuur 1 Trends 20e eeuw vs 21e eeuw 20e eeuw

21e eeuw

BevolkingsgroeiVergrijzing WelvaartsstijgingWelvaartsbehoud Bestedingsgroei Vertraagde economie Aanbod gedreven Vraag gedreven Merktrouw en emotie Ratio en toegevoegde waarde Gedachteloos consumeren Maatschappelijk verantwoord Oriëntatie offline Oriëntatie online Inbellen Altijd online Kennis leverancier Kennis consument IntransparantTransparant Forenzen Nieuwe werken Vaste baan Flexibilisering arbeidsmarkt 9-1724/7 MassaIndividualisering Bron: ING Economisch Bureau

7

Hoofdstuk 1.

Franchise en het winkelgebied van nu

• Toename van franchise in meerdere sectoren • 75% van franchisevestigingen in winkelgebieden • Filialisering neemt licht toe • Formulecyclus brengt dynamiek in straatbeeld

8

1 Franchise en het winkelgebied van nu

Franchise groeit in de breedte Toename van franchise in het straatbeeld De aanwezigheid van franchise in winkelgebieden is de afgelopen 10 jaar fors toegenomen. De snelle groeimogelijkheden, het gedeelde risico voor het openen van een vestiging en de kleinere kapitaalbehoefte stimuleren het gebruik vanuit franchisegevers. Voor ondernemers zijn de herkenbaarheid van de formule, de inkoopcapaciteit en de expertise bij de franchisegever redenen om franchisenemer te worden. En ook de consument hecht belang aan winkelketens, ruim 60% vindt dat de aanwezigheid van ketens een winkelgebied aantrekkelijk maakt (ING Vraag van Vandaag, 5 mei 2014). Franchise als bedrijfsmodel is de afgelopen jaren vooral in de breedte gegroeid. In eerste instantie werd franchise vooral in de detailhandel en de horeca gebruikt. In de detailhandel is de laatste jaren sprake van stabilisatie terwijl het aantal vestigingen in de horeca nog wel groeit (figuur 2). In de persoonlijke en zakelijke dienstverlening wordt franchise een steeds belangrijker bedrijfsmodel. Daarbij lag de nadruk in eerste instantie voornamelijk op consumentengerichte branches (zoals makelaardij) maar geleidelijk groeit ook het aantal franchisers dat actief is op de zakelijke markt (zoals incassobureaus en bedrijfsadvies). Ten slotte zal in de zorg in het komende decennium sprake zijn van een opkomst van (franchise)formules1. Ruim 750 franchiseformules; merendeel is combinatie van filiaal en franchise Nederland kent ruim 750 franchiseformules2. Het merendeel van die formules bestaat uit een combinatie van eigen filialen en franchisevestigingen. Daarnaast is echter ook sprake van formules die uit louter franchisevestigingen bestaan. Sommige formules zijn vanaf de start franchise terwijl er ook bestaande formules zijn die franchise aan hun bedrijfsmodel toevoegen. Grofweg is het zo dat bij franchise in de detailhandel in veel gevallen sprake is van een combinatie van eigen filialen en franchisevestigingen, terwijl het bij franchise in de dienstverlening gebruikelijker is dat (bijna) alle vestigingen franchise zijn.

Figuur 2 30.000 franchisevestigingen in Nederland 30.000 25.000

2.340

2.450

2.360

20.000

8.020

8.130

9.420

15.000

1.840

2.140

2.260

11.020

10.960

10.720

4.700

5.340

5.440

2006

2009

2012

10.000 5.000 0

■ Detailhandel Food ■ Detailhandel Non-Food

■ Horeca ■ Dienstverlening

■ Overig

Bron: NFV, categorie overig betreft onder andere zorg

30.000 25.000 20.000 15.000 10.000 5.000 0.000

2006

2009

2012

1 Zie ook ING – Franchise in zorg: formule voor vernieuwing 2 Dit aantal is exclusief de formules met 1 of 2 vestigingen

9

1 Franchise en het winkelgebied van nu

Franchise krijgt minder binding met winkelgebied Zeker 75% van de franchisevestigingen is gevestigd in een winkelgebied Door de diversiteit van branches waarin franchiseformules actief zijn, verschillen ook de vestigingsvoorkeuren sterk. Naar schatting is een locatie in een winkelgebied voor ruim 75% van de circa 30.000 franchisevestigingen een essentieel element in de bedrijfsvoering. Dit komt neer op circa 22.500 vestigingen. Dus lang niet alle vestigingen van franchiseformules zijn gevestigd in winkelgebieden. Denk bijvoorbeeld aan systeemhoreca zoals Mc Donalds en KFC die in winkelgebieden en op (snel-) weglocaties aanwezig zijn. Verder geldt voor franchisevestigingen in bijvoorbeeld de fitnessbranche, de (bedrijfs-)makelaardij of de financiële dienstverlening dat zij in hun bedrijfsvoering veel minder zijn gebonden aan een winkelgebied. De toekomstige groei van het aantal franchisevestigingen is naar verwachting het grootst in sectoren die een minder sterke locatiebinding met een winkelgebied hebben (figuur 3). Dit leidt ertoe dat de binding van franchise met winkelgebieden afneemt. Groeisegmenten in de franchisemarkt De franchisemarkt is in beweging door veranderende consumentenvoorkeuren, wijziging van de bevolkingssamenstelling, internationale trends en het succes en falen van bestaande ketens. Tot de huidige en toekomstige groeibranches voor franchise vestigingen behoren onder andere: • Beauty en health, bijvoorbeeld fitnesscentra, afslankklinieken, tattooshops en schoonheidssalons. • Foodservice en horeca, bijvoorbeeld gemaksconcepten in food en koffie en thee to go. • Biologische winkels en winkels in buitenlandse voedingsmiddelen. • Zakelijke dienstverlening, zoals juridische dienstverleners en personeelsdiensten. • Persoonlijke dienstverlening, onder andere kappers en fietsreparateurs. • Winkels in ‘nieuwe technologie’, zoals 3D print-shops. • Afhaallocaties voor e-commerce aankopen.

“De snelle groei en de lage investeringsdrempel voor franchiseformules in detachering en payrolling zorgen dat er bij die bedrijven meer behoefte is om zich op (semi)zichtlocaties in winkelgebieden te vestigen”.

Figuur 3 Toekomstige groei franchise vooral in sectoren die minder aan winkelgebied zijn gebonden Locatie binding met winkelgebied Detailhandel non-food Hoog

Detailhandel food

Horeca Persoonlijke diensten Zorg

Laag Zakelijke diensten Krimp

Groei Groei franchisevestigingen

Bron: ING Economisch Bureau Toelichting bij de figuur Naar verwachting slaat de stabilisatie van het aantal franchisevestigingen in de detailhandel op termijn om in krimp. In de non-food detailhandel zorgt verschuiving van de handel Locatievoor binding met van winkelgebied naar internet een daling het aantal vestigingspunten. Inmiddels zijn er meer ondernemers die een webwinkel dan een fysieke winkel starten. Voor het aantal franchisevestigingen van supermarkten en foodspeciaalzaken wordt een krimp voorzien. Detailhandel Het effect van internet op het aantal vestigingspunten in horeca, persoonlijke diensten non-food en zorg is gering. Het aantal formules en vestigingen blijft geleidelijk groeien. Zakelijke Hoog diensten worden enerzijds meer geautomatiseerd maar anderzijds neemt het belang van franchise in vooral de b2b markt toe. Dit zorgt naar verwachting voor relatief sterke groei Detailvan het aantal vestigingen. Die groei vindt maar in beperkte mate plaats in winkelgebieden. handel food Horeca Persoonlijke diensten Zorg Laag

10 Zakelijke diensten

1 Franchise en het winkelgebied van nu

Belang van formules stijgt licht Formules voornamelijk aanwezig in middelgrote steden Wat betreft de aanwezigheid van vestigingen van formules (zowel eigen filialen als franchisevestigingen van ondernemers) in winkelgebieden geldt het volgende. • Het belang (aandeel in totaal aantal winkelmeters) van (winkel)formules neemt toe naarmate het inwoneraantal van een plaats groeit. • Het belang van formules is het grootst in middelgrote steden (100.000-175.000 inwoners). Bij veel formules betreft het vaak filialen in de grote steden terwijl de vestigingen in kleinere steden en dorpen franchise zijn. • Vestigingen van formules zijn vooral sterk vertegenwoordigd op A-locaties. • Het aandeel van formules ligt hoger in ondersteunende, perifere/grootschalige en op high traffic locaties (stations, vliegvelden) dan in winkelcentra. • Het aandeel van vestigingen van formules in het totale aantal winkelmeters in de periode 20092014 is gestegen van 52% tot 54%. • De mate van ‘filialisering’ verschilt sterk per branche (figuur 4). • Het groeiende winkel- en horeca-aanbod op high traffic locaties wordt vrijwel volledig ingevuld door formules.

Veranderende eisen aan vestigingen De vestigingsvoorkeuren van formules veranderen door de tijd heen. Als gevolg van de groei van e-commerce heroriënteren formules zich op de invulling van hun vestigingen. Dit heeft invloed op het aantal vestigingen dat nodig is om hun doelgroep te bedienen. In de non-food detailhandel ontstaat bij formules daardoor een sterkere focus op de grootste steden en/of A-locaties. In middelgrote steden, waar formules een belangrijke spil zijn, kan juist druk ontstaan op de winkelfunctie wanneer een of meerdere van die formules besluiten hun vestiging te sluiten. In de supermarktbranche ligt de nadruk voor nieuwe vestigingen enerzijds op grotere winkels op goed bereikbare plaatsen met pick-up points en anderzijds op compacte zaken op plekken waar veel mensen wonen/werken/winkelen. Dit levert vooral risico’s op voor kleinere supermarktcentra waar een dergelijk concept niet mogelijk is. Filialisering sterkst bij winkels voor dagelijkse boodschappen In Nederland is de totale filialisering binnen de detailhandel het sterkst in de branches die zich richten op de dagelijkse boodschappen. Voor de gehele detailhandel geldt dat 54% van de winkeloppervlakte tot een formule behoort. In andere franchisesectoren zoals de horeca en dienstverlening is dit lager. Zo is het aantal verkooppunten dat bij een formule is aangesloten in de horeca 8% en in de persoonlijke dienstverlening 30%.

Figuur 4 Filialisering in de detailhandel (als % van wvo, 2014) Persoonlijke Verzorging Levensmiddelen Doe-Het-Zelf Huishoudelijke artikelen Bruin & Witgoed Schoenen Kleding Media Totaal Sport & Spel Plant & Dier Wonen Juwelier & Optiek Auto & Fiets Hobby 0%

20%

40%

60%

80%

100%

Bron: Locatus

Tabel 1 Voorbeelden van bekende franchiseformules Detailhandel Food Albert Heijn, Jumbo/C1000, Plus Detailhandel non-food HEMA, Primera, ETOS, Bruna Horeca Mc Donalds, Delifrance, KFC Dienstverlening Cosmo Hairstyling, De Hypotheker, ERA Makelaardij Zorg Kring Apotheek, Mediq, Dental Clinics

11

1 Franchise en het winkelgebied van nu

Formulecyclus brengt dynamiek in straatbeeld

• Opbouw: het begin van een formule, (veelal) in eigen beheer worden de eerste vestigingen geopend. • Groei: de basis staat en het concept bewijst zich. Uitbreiding van het aantal vestigingen kan versnellen door franchisenemers de kans te bieden onder de formulenaam te gaan opereren. • Consolidatie: op een gegeven moment is de aanwezige markt grotendeels bediend. De sterke toename in het aantal vestigingen vlakt af en er is een dekkend netwerk van eigen filialen en franchisevestigingen. Het aantal nieuwe franchisenemers dat nog toetreedt is beperkt. Bestaande franchisevestigingen gaan over op de volgende generatie, komen weer in handen van de formule of worden gesloten en vervangen. In sommige gevallen ontstaan parallel hieraan de eerste vestigingen van een nieuwe formule binnen dezelfde organisatie. • Differentiatie: naast het optimaliseren van bestaande vestigingen van de oorspronkelijke formule zet differentiatie door. Enerzijds door de toevoeging van nieuwe vestigingen in een ander format (AH to Go) of door de uitbouw van aanvullende formules (Big Bazar) anderzijds door internationale uitbreiding (HEMA, Blokker).

Opkomst van discount is uitdaging voor franchiseformules In de detailhandel zitten vooral de sterk op prijsgerichte formules zoals Action, Big Bazar, LIDL en Primark in de groeifase. Zij profiteren daarbij van het economisch tij en de aanwezige ruimte in winkelgebieden. Door de continue focus op kostenreductie en de zeer smalle marges leent discount zich echter maar in zeer beperkte mate voor franchise. Voor franchiseformules is het

Figuur 5 Formulecyclus in fasen (schematisch) 120 100 Aantal vestigingen

Formulecyclus geeft gezicht aan winkelgebied De invulling van winkelgebieden wordt in veel gevallen bepaald door hoe de ruimtebehoefte van formules zich ontwikkelt. Grofweg zijn vier fasen te onderscheiden in de ontwikkeling van een formule (zie figuur 5).

80 60 40 20 0 Opbouw A

_ Formule A

Groei A

_ Formule B

Consolidatie A / Opbouw B

Differentiatie A / Groei B

Consolidatie B

Bron: ING Economisch Bureau

een blijvend aandachtspunt om te zorgen dat de service, de invulling van de formule en de locatie relevant en onderscheidend blijven ten opzichte van discountformules met louter filialen.

Dynamiek leidt ook tot sluitingen Winkelgebieden worden wat betreft het aantal vestigingen steeds minder gebieden om puur te winkelen. Bijna de helft van het totaal aantal vestigingen in 2014 betreft een vestiging uit een andere sector dan de detailhandel. Dit komt door krimp van het aantal detailhandelsvestigingen en groei van de vestigingen in andere sectoren. Vooral in de non-food detailhandel loopt het aantal vestigingen flink terug. Tussen 2010 en 2014 was er sprake van een daling van 10%, onder andere door franchisevestigingen die sloten.

12

Hoofdstuk 2.

Toekomsttrends voor franchiseformules en vestigingen

• E-commerce verandert bedieningsmodel en functie vestiging • Arbeidsmarktontwikkeling stimuleert het ondernemerschap • De vertraagde economie zet franchiseformules in beweging

13

2 Toekomsttrends voor franchiseformules en vestigingen

E-commerce verandert bedieningsmodel en functie vestiging

Toenemende online verkoop en dienstverlening vraagt verbinding on- en offline De verwachte toename van de online verkoop (zie tabel 2, volgende pagina) en dienstverlening vraagt van franchiseketens dat zij een naadloze verbinding maken tussen on- en offline. Drie kernelementen in de bedrijfsvoering, informeren, communiceren en verkopen, dienen bij een volledig geïntegreerde benadering zowel in de fysieke vestiging als de webomgeving mogelijk te zijn. Het is aan de franchisegever om op dit vlak duidelijkheid te verschaffen aan ondernemers over de koers van de formule en de implicaties die dit heeft voor de bedrijfsvoering van vestigingen. Rol van vestiging in distributiemodel verandert door uitbreiding met online kanaal In branches waar het belang van internet toeneemt, wordt steeds duidelijker dat de rol van een vestiging verandert. In het ene geval wordt de fysieke vestiging veel meer een showroom, in andere gevallen komt de nadruk (nog) sterker te liggen op persoonlijk advies of het stimuleren van sociale contacten en interactie. Bij het behoud van voorraad in de winkel wordt met e-commerce vaak gezorgd dat ‘lost sales’ worden ondervangen. Bij de keuze voor een kleinere voorraad kan bijvoorbeeld met verkoopzuilen het gehele assortiment worden ontsloten. Ruim 60% van de consumenten oriënteert zich vaak of regelmatig online voor

“Doordat mensen veel online kunnen regelen hoeven ze minder vaak fysiek bij ons langs te komen. Dus verandert ook onze ruimtebehoefte en de manier waarop we onze vestigingen inrichten. Door shop-in-shop blijven we wel aanwezig maar zijn we veel flexibeler”.

een aankoop. Die groep klanten stapt met een andere (kennis)achtergrond en/of een andere behoefte binnen bij een vestiging. De heroriëntatie van de positie van vestigingen in het verkoopnetwerk van franchiseformules zorgt op termijn onder andere voor: - een toenemende behoefte aan shop-in-shop concepten; - een kleinere ruimtebehoefte doordat vestigingen een kleinere voorraad aanhouden; - minder fysieke vestigingen doordat formules zich op een select aantal locaties gaan richten; - verdere ontwikkeling van afhaalpunten en -mogelijkheden voor online bestelde goederen. Een bijkomend effect is dat een lagere behoefte aan winkelmeters en een kleinere voorraadbehoefte in sommige branches (zoals speelgoed of mode) de benodigde investering door franchisenemers kan laten dalen en de drempel voor potentiële nieuwe ondernemers verlaagt.

E-commerce noodzaakt tot verbreding van onderlinge afspraken De consistente merkuitstraling is een van de belangrijkste waarden van een franchiseformule. Een nieuw online bedieningsmodel dat dwars door bestaande bedrijfsstructuren heen loopt, vraagt om adequate afspraken tussen franchisegevers en –nemers. Het spanningsveld tussen de investeringen van een formule in e-commerce en de verdeling van de kosten en opbrengsten is daar een belangrijk onderdeel in. Wanneer de lasten van de investering door de franchisegever en -nemer worden gedragen dan geeft dit ook aanleiding om de (eventuele) opbrengsten te verdelen. Tegelijkertijd ontwikkelen franchisenemers ook e-commerce initiatieven voor eigen rekening. Albert Heijn ondernemers met eigen afhaalpunten zijn hier een voorbeeld van. Een dergelijke ontwikkeling kan de consistente merkuitstraling en consumentenvoorwaarden ondergraven.

14

2 Toekomsttrends voor franchiseformules en vestigingen

E-commerce verandert bedieningsmodel en functie vestiging (vervolg) Tabel 2 Raming online marktaandeel 2025 naar productgroep

(schattingen 2013 o.b.v. cijfers Thuiswinkel.org / Blauw Research, CBS en GfK, raming 2025 ING Economisch Bureau)

Online aandeel

2013

2025

Food en personal care (voeding en pers. verzorging)

0%-5%

10%-15%

De dominantie van het traditionele fysieke kanaal met relatief veel outlets, efficiënte logistieke systemen die hierop gefinetuned zijn en sterke prijsconcurrentie werpt hoge barrieres op voor online nieuwkomers. Voor veel consumenten is online niet relevant als het op boodschappen doen aankomt, zowel uit oogpunt van kosten als tijd. Wel biedt online kansen aan specialisten (speciaalzaak) of specifieke productgroepen (koffie).

Wonen (doe-het-zelf, woninginrichting, tuin en huishoudelijke artikelen)

5%-10%

15%-20%

Als oriëntatiekanaal is internet succesvol in woninginrichting. Online transacties zijn echter relatief gering. Veel producten vragen uiteindelijk om een fysieke ervaring. Grote online spelers zoeken deze markt echter wel op en brengen fysieke spelers ook langzaam in beweging. Dit zal het online kanaal uiteindelijk wel enige groei brengen. Het fysieke kanaal blijft dominant.

Kleding

10%-15%

25%-30%

Internet is in korte tijd doorgebroken dankzij sterke pure players. Bestaande (fysieke) ketens volgden met crosschannel proposities. Een groeiend assortiment en professionalisering laat online groeien. Sanering in de winkelstraat zal het fysieke aanbod uitdunnen. Desondanks blijven internationale ketens in de winkelstraat dominant. Er zijn limieten aan het ervaren van producten online en de hoge mate van retouren vraagt om een gedegen aanpak.

Schoenen

10%-15%

30%-35%

In schoenen begon de online fashion revolutie. Zappos in de VS en later Zalando in Europa openden de markt. Traditionele (fysieke) ketens proberen te volgen, maar zijn veelal niet in staat tot een sterk weerwoord. Dit resulteert in een saneringsslag. Een enorm online assortiment, gemak en service en (soms) gratis verzending en retournering zijn succesfactoren voor online. Ook hier geldt echter dat er limieten zijn aan het ervaren van producten online en vormt het hoge percentage retouren een probleem.

Consumentenelektronica

20%-25%

40%-45%

Elektronica was er vroeg bij als succesvolle productgroep op internet. Een aantal online spelers wist zichzelf verder te ontwikkelen ten koste van traditionele fysieke ketens. Overgebleven partijen ontwikkelen zichzelf tot crosschannel aanbieders. Consumentenelektronica kent zowel producten die online worden gekozen als producten waarvoor consumenten naar een winkel toekomen om te kunnen ervaren. Er komt wel steeds meer productinfo op internet. De sector nijgt op termijn naar een evenwichtige online-offline verdeling.

Speelgoed

20%-25%

50%-55%

Speelgoed behoorde niet direct tot de snellopers op internet, maar kende gedurende de afgelopen jaren een groeispurt, waardoor het online aandeel inmiddels op ruim 20% ligt. Pure players namen speelgoed in hun assortiment op en traditionele ketens gingen multichannel. Het online aanbod is hierdoor versterkt. Fysieke winkels kennen op dit vlak juist beperkingen. Hun omzet en aantal krimpt. Online lijkt op weg naar een groter aandeel. Toch zal net als in elektronica een behoefte aanwezig blijven om bepaalde producten fysiek te kunnen ervaren.

Boeken

35%-50%

85%-90%

Een van de eerste productcategorieën met online potentie. Veel omzet is weggetrokken door pure players. Het product leent zich in veel gevallen uitstekend voor online verkoop. Bij een aantal categorieen (kinderboeken) en specifieke doelgroep blijft het fysieke kanaal, veelal local heroes met een specifiek assortiment, echter relevant. Toch kan verdere digitalisering van het product tot nieuwe online impuls leiden. Het e-boek aandeel loopt in NL nog sterk achter bij andere landen.

Entertainment (muziek, film, games)

50%-65%

90%-95%

Samen met boeken vroegtijdig richting internet getrokken. Fysieke winkel(keten)s hebben lang stand gehouden maar hun verzet lijkt nu gebroken door digitalisering en delen (streaming) van producten. Dit proces voltrekt zich momenteel in sneltreinvaart, waardoor deze productgroep voor een zeer groot deel uit de winkelstraat zal verdwijnen.

Bron: ING Economisch Bureau, Winkelgebied 2025 Deelrapport Detailhandel

15

2 Toekomsttrends voor franchiseformules en vestigingen

Arbeidsmarkt en ondernemer veranderen Potentieel aan franchise-ondernemers blijft groot Een aantal macro-economische trends zorgt in het komende decennium dat het ondernemersaanbod waaruit formules kunnen selecteren groot blijft. • Flexibilisering van de arbeidsmarkt: de arbeidsmobiliteit is nu groter dan een aantal decennia terug. Door de crisis en sectorale ontwikkelingen van de werkgelegenheid zijn vaste en langdurige dienstverbanden veel minder gebruikelijk dan voorheen. Individualisering zorgt tegelijkertijd dat mensen meer waarde toekennen aan het nastreven van persoonlijke doelen. Deze combinatie stimuleert de behoefte om ‘eigen baas’ te zijn, al dan niet onder de vleugels van een franchiseformule. • Reorganisaties bij bedrijven en de hoge werkloosheid: dit zorgt dat meer mensen de kans grijpen om, deels ook ‘noodgedwongen’, als ondernemer aan de slag te gaan. Eventuele ontslagvergoedingen zorgen dat een deel van deze groep daarbij al zelf over het startkapitaal beschikt dat vaak nodig is om een franchisevestiging te openen. • Demografie: in de periode tot 2025 vinden er forse verschuivingen in de leeftijdssamenstelling van de Nederlandse bevolking plaats. Het aantal potentiële ondernemers tussen de 20-40 jaar neemt nog toe met 5%, terwijl de groep 40-50 jarigen met ruim 20% krimpt.

geschikte kandidaat3 en pas daarna extern gezocht. De selectie aan de poort reguleert de instroom van nieuwe ondernemers.

Selectie aan de poort Sectoren als de detailhandel, horeca en zakelijke dienstverlening zijn populair bij startende ondernemers (tabel 3). Ondernemers die kiezen om onder de vlag van een franchiseformule te gaan opereren, moeten daarbij aan de specifieke eisen van een formule voldoen. Dit betekent onder andere dat potentiële ondernemers vaak al ervaring in de branche dienen te hebben en/of een bepaald bedrag aan eigen vermogen in moeten brengen. Daarnaast geeft de ondernemer het commitment af om voor de duur van zijn contract (doorgaans 5-10 jaar) zich te verbinden aan de formule en hangt de financieringstermijn vaak samen met die contractduur. Bij het vrijkomen van een vestiging van een grote formule wordt vaak eerst tussen de eigen ondernemers gekeken voor een

Detailhandel Winkel Markthandel Webshop en postorder Horeca Zakelijke dienstverlening Gezondheidszorg

Generatieshift bij ondernemers heeft impact op winkelgebieden Vergrijzing zorgt het komende decennium voor meer verloop in het ondernemersbestand terwijl nieuwe ondernemers mogelijk minder snel geneigd zijn om zich net zo lang aan de formule te verbinden als hun voorgangers. Stabiliteit vanuit de formule is een belangrijke voorwaarde om voor langere tijd commitment van ondernemers te krijgen. De instroom van een nieuwe generatie ondernemers helpt formules om mensen binnen te halen die anders tegen vestigingen en winkelgebieden aankijken dan hun voorgangers. De grotere bekendheid en vaardigheid met internet en social media bij ‘nieuwe’ ondernemers is daar een element in.

Tabel 3 Aantal startende ondernemers (zelfstandig en franchise) 2011-2013 Aantal Sector 2011 2012 2013 12.941 3.890 1.480 7.555 3.851 37.009 13.308

12.602 3.483 1.456 7.656 4.146 44.081 12.345

14.225 3.432 1.656 9.131 4.212 44.852 13.030

Bron: Kamer van Koophandel 3 Zie ook ING – Multifranchise wint aan belang

16

2 Toekomsttrends voor franchiseformules en vestigingen

Vertraagde economie en meer vraag gestuurde markt Toekomstbestendig bedrijfsmodel verdient alle aandacht Krimp van economie en opkomst discountmodel veroorzaken opschudding in de markt De krimp en vertraging van de economie bespoedigen de opkomst van discount formules in veel van de branches waarin franchiseformules actief zijn. Voorbeelden zijn een keten als Action, value for money concepten in de horeca en notarissen die zich voornamelijk op prijs profileren. In combinatie met de lagere consumentenbestedingen leidt dit ertoe dat veel franchiseformules forse klappen hebben moeten incasseren als het gaat om omzet. Economische groei komend decennium structureel lager Consumenten gaven de afgelopen vijf jaar telkens minder uit in winkels. De komende jaren valt een aanhoudende sterke groei van de consumentenbestedingen, en daarmee de winkelverkopen, niet te verwachten. Zo is er de nasleep van de Grote recessie van 2008-2009 en de Europese schuldencrisis. Consumenten en overheden zijn druk bezig hun balansen te herstellen. Daarnaast vergrijst de bevolking en groeit deze steeds minder hard. In dit scenario zal de economische groei in Nederland, zelfs bij een gelijkblijvende arbeidsproductiviteit, structureel lager komen te liggen dan in de afgelopen decennia (figuur 6). Investeren in formule en vergroten van interactie met de doelgroep Door de huidige en toekomstige technologische mogelijkheden4 heeft de consument veel meer kennis en controle om zijn aankoopproces naar eigen inzicht in te vullen. Dit wordt gestimuleerd door de beschikbaarheid van (product)recensies van andere gebruikers en vergelijkingssites. Naar verwachting raakt het gebruik hiervan het komende decennium voor steeds meer producten en diensten ingeburgerd. Dus dienen formules en franchisenemers zich bewust te zijn van wat er onder consumenten speelt en kunnen ze in hun service en klantbenadering anticiperen op de toenemende hoeveelheid (online) reacties en suggesties. De binding met de formule en de vestiging is te vergroten door persoonlijke aandacht, het belonen van loyaliteit (on- en offline) en het activeren van klanten als promotors, door ze te laten meedenken over de invulling van het assortiment of concept (co-creatie, bijvoorbeeld bij de winkels van SPARUniversity) of ze via crowdfunding te laten participeren in de vestiging. De behoefte om in te spelen op korte termijn trends staat deels op gespannen voet met de langere termijn positionering van een formule. In het winkelgebied van de toekomst werkt het echter niet meer om als formule eens in de paar jaar te vernieuwen. Het is zaak om continue bezig te zijn met formuleontwikkeling (online en offline) en dynamisch te zijn.

Figuur 6 Economische groei, % jaar-op-jaar 10 8

4,8%

6 4

3,3%

2,2%

2

1,25%-1,5%

0 -2

1,6%

-4 wederopbouw

-6 ’50

’55

’60

’65

vredes- decennium dividend horribilis

oliecrisis ’70

’75

’80

’85

’90

’95

’00

’05

’10

’15

’20 ’25

Bron: CBS, bewerking ING Economisch Bureau 4 Zoals de personalisering van het assortiment en dienstverlening door inzet big data, virtual reality, 3D printing van artikelen en verbetering van mobiele aankoopproces.

17

Hoofdstuk 3.

Belang van franchise bij aantrekkelijke winkelgebieden

• Afstemming over rolverdeling franchisegever en franchisenemer noodzakelijk • Verantwoordelijkheid franchisegever; basis neerzetten, verbindingen leggen en aansturen • Verantwoordelijkheid franchisenemer; lokaal het voortouw nemen en verbeteringen signaleren • Aanhoudende lokale discussies over toekomst van winkelgebieden

18

3 Belang van franchise bij aantrekkelijke winkelgebieden

Belang van franchiseformules bij aantrekkelijke winkelgebieden

Afhankelijkheid van winkelgebieden brengt mix van belangen met zich mee Franchise heeft een forse aanwezigheid in winkelgebieden maar die aanwezigheid is wel aan veranderingen onderhevig. Voor toekomstig succes is het voor franchiseformules van belang dat de gebieden waar zij gevestigd zijn een zo groot mogelijke aantrekkingskracht hebben. Het belang van een franchisegever kent andere nuances dan dat van een franchisenemer. Maar als de franchisenemer in een aantrekkelijk en goed presterend winkelgebied zit, vertaalt zich dat indirect ook door in voordelen voor de franchisegever (figuur 7). Het behartigen van de belangen van de franchisegever en -nemer vraagt een duidelijke rolverdeling (wie doet wat). Belang van winkelgebied voor franchisegever daalt wanneer meer omzet online gaat Binnen de detailhandel en dienstverlening verschuift over de hele breedte omzet uit het fysieke kanaal naar digitaal. Bij veel formules is de omzet uit de vestigingen naar verhouding het belangrijkst, maar het belang van online stijgt snel. Het aandeel van de winkelomzet in de totale omzet daalt en daarmee neemt ook het belang voor franchiseformules om vanwege de omzet in winkelgebieden aanwezig te zijn af.

Box Toename van online omzet bij franchiseformules • HEMA realiseerde in 2013 online een omzet van €120 miljoen op een totale omzet van €1,5 miljard. • De online verkopen van Bruna stegen met 19% in 2013. • New York Pizza behaalde in 2011 een online omzet van € 14,3 miljoen. • De geschatte Nederlandse online omzet van Hunkemöller bedroeg in 2011 € 5,7 miljoen.

Figuur 7 Zoeken naar de juiste balans in belangen van franchisegever en -nemer

Passanten

Spreiding en dekking winkels

Uitstraling winkelportfolio

Betrokkenheid vastgoedeigenaar en gemeente

Zichtbaarheid

Diversiteit voorzieningen

Bereikbaarheid

n Voornamelijk voor franchisenemer n Voornamelijk voor franchisegever n Voor beiden

19

3 Belang van franchise bij aantrekkelijke winkelgebieden

Rolverdeling bij het creëren van aantrekkelijke winkelgebieden (1) Franchisegevers zetten basis neer, leggen verbindingen en verzorgen aansturingt Franchisegevers: wel of geen verantwoordelijkheid? Een goed renderend vestigingenbestand is onderdeel van het succes van een formule ongeacht of het filialen of franchisevestigingen zijn. Vanuit de (grotere) franchisegevers geredeneerd is het feit dat ze in een bepaald winkelgebied aanwezig zijn al een bijdrage aan de aantrekkelijkheid van dat gebied. Zo fungeren onder andere de (franchise)vestigingen van supermarkten als trekker van consumenten. Vanuit de optiek van de franchisegevers is het op lokaal niveau aan de franchisenemer en de vastgoedeigenaar om het aanwezige potentieel zo goed mogelijk te benutten. De aantrekkingskracht van een vestiging is op lokaal niveau echter wel sterk afhankelijk van landelijke marketinginspanningen en de elementen die in de vestiging aanwezig zijn. De franchisegever is de leidende partij bij het ontwikkelen en vernieuwen van het vestigingsformat en de strategische uitrol over de bestaande vestigingen. Verbindingen leggen met belanghebbenden De franchisegever kan op landelijk niveau de contacten leggen met vastgoedeigenaren, overheden en andere formules. Dit kan op lokaal niveau weer leiden tot acties ter verbetering van een winkelgebied. Daarbij kan het bijvoorbeeld gaan over de afstemming voor gelijktijdige investeringen in de vestiging en omgeving, over branding en communicatie van winkelgebieden of over de behoefte om het vestigingsklimaat en het voorzieningenniveau in krimpgebieden op peil te houden. Wel dient te worden beseft dat er geen standaard oplossing is, niet ieder winkelgebied even kansrijk is5 en succes is niet overal maakbaar is. 

5 Zie ook: Winkelgebied 2025 – deelrapport retail

Box Participatie in het lokale debat De betrokkenheid van franchisegevers met winkelgebieden gaat soms verder dan alleen de eigen vestiging. Een voorbeeld is het convenant dat SPAR heeft afgesloten met het ministerie van Economische Zaken over het voorzieningenaanbod in kleine kernen. Daarbij gaat het om behoud van de leefbaarheid van een kern en de manier waarop een SPAR vestiging daar aan bij kan dragen. Een onderdeel is dat de SPAR organisatie en de ondernemer gericht contacten leggen met belanghebbenden en dat ze invloed uitoefenen om het aanbod van basisvoorzieningen te garanderen. De SPAR formule verwacht in dat kader dat de ondernemer lokaal in staat is om een voortrekkersrol te spelen.

Begeleiding en aansturing van franchisenemer Naast het leggen van contacten op bovenlokaal niveau kan de franchisegever zijn franchisenemers op lokaal niveau faciliteren in gesprekken met gemeenten of in onderhandelingen met vastgoedeigenaren. De aanleiding hiervoor kan bijvoorbeeld zijn dat de formule in een gemeente meerdere vestigingen heeft of om samen met de franchisenemer druk uit te oefenen bij heronderhandeling van een huurcontract. Daartegenover staan ook zaken die bijdragen aan de aantrekkingskracht van een vestiging of gebied waarvan een franchiseformule mag verwachten dat ondernemers die oppakken. Daarbij gaat het bijvoorbeeld om • Lokale marktbewerking en sponsoring; • Belangenbehartiging en maatschappelijke participatie; • Personeelsbeleid; • Openingstijden.

20

3 Belang van franchise bij aantrekkelijke winkelgebieden

Rolverdeling bij het creëren van aantrekkelijke winkelgebied (2) Franchisenemers nemen lokaal het voortouw en signaleren verbetermogelijkheden Franchisenemer: eerst eigen vestiging op orde Een aantrekkelijker winkelgebied begint voor de individuele ondernemer in zijn eigen vestiging. Welke indruk geven het personeel, de inrichting en eventuele reclame-uitingen? Het is aan de ondernemer om te zorgen dat deze elementen aansluiten bij de doelgroep van het winkelgebied, initiatieven te ontplooien die klanten trekken en zichtbaar te zijn in de vestigingsomgeving. Inbreng in planvorming en gezamenlijke investeringen Franchisenemers in winkelgebieden zijn verder gebaat bij de aantrekkelijkheid van hun gehele vestigingsomgeving. De naam van het winkelcentrum en/of de stad straalt af op de vestiging en levert een bijdrage aan passantenstromen. Het gaat aan de ene kant om hele basale dingen als een goed onderhouden winkelomgeving en voldoende

Box Stimuleren van aantrekkelijkheid in Amersfoort en Rotterdam Twee recente voorbeelden van initiatieven voor het aantrekkelijker maken van winkelgebieden zijn de Lijnbaan in Rotterdam en het St. Jorisplein in Amersfoort. Bij de eerste is er een ‘Lijnbaanakkoord’ getekend tussen winkeliers, eigenaren en gemeente over de verantwoordelijkheid voor de buitenruimte en de verbetering van het vastgoed. Op het St. Jorisplein in Amersfoort wordt met een aantal events door de vastgoedeigenaar en de winkeliers het gebied extra in spotlight gezet. Kenmerkend is dat het in beide gevallen gaat om duidelijk afgebakende winkelgebieden op centrumlocaties met veel vestigingen van formules.

parkeervoorzieningen. Nauwe betrokkenheid van ondernemers bij hun vestigingsomgeving kan ook aanleiding zijn om collectief met andere ondernemers te investeren in de omgeving van de vestiging. Voorbeelden zijn bedrijfsinvesteringszones (BIZ) in Den Haag (Paleis Noordeinde en Hofkwartier) en Hoofddorp-centrum. Ook worden in sommige gemeenten, via een verplichte bijdrage vanuit WOZ of reclamebelasting, gezamenlijke investeringen ter verbetering van het winkelgebied gedaan.

Actieve participatie in het maatschappelijke veld De bijdrage die franchisenemers kunnen leveren aan het aantrekkelijk maken van hun vestigingsomgeving is niet alleen een kwestie van geld maar ook van tijd. Wanneer een franchisenemer actief is in een winkeliersvereniging of bij een sportclub helpt dit de binding met de lokale gemeenschap te versterken en draagvlak op te bouwen. Door de aanhoudende druk op de detailhandelsstructuur worden organisatiegraad en belangenbehartiging richting gemeentebestuur steeds belangrijker. Er zijn in dat kader legio voorbeelden van winkeliers die met succes hebben gepleit tegen aantasting van de bestaande winkelstructuur door nieuwe ontwikkelingen tegen te houden. Verbetermogelijkheden aankaarten bij eigenaren en overheden Ondernemers die in winkelgebieden zijn gevestigd, zullen moeten beseffen dat het op veel locaties niet meer voldoende is om jaarlijks alleen met elkaar afspraken te maken over de kerstverlichting. Om echt onderscheidend te zijn, is er behoefte aan creatieve initiatieven die passen bij de schaal en functie van een winkelgebied. Daarnaast is het aan winkeliers om te signaleren welke inspanningen de betreffende vastgoedeigenaren en gemeenten voor hun rekening dienen te nemen.

21

3 Belang van franchise bij aantrekkelijke winkelgebieden

Aanhoudende lokale discussie over toekomst winkelgebieden

Aanhoudende lokale discussie over invulling winkelgebieden Momenteel kent Nederland ruim 30 miljoen vierkante meter winkelruimte en bestaat er nog een flinke voorraad aan plannen voor nieuwbouw of herontwikkeling. Tegelijkertijd is er sprake van teruglopende bezoekersaantallen en druk op de verkopen in veel winkelgebieden. Het up to date brengen van de winkelstructuur zorgt het komende decennium dat er afwegingen tussen nieuwbouw, renovatie, sloop of herontwikkeling worden gemaakt. De diversiteit aan belangen bij franchiseformules, vastgoedpartijen, ontwikkelaars en gemeenten levert daarbij discussies op. De uitkomsten van die discussies zijn voor veel franchiseformules van grote invloed op de prestaties van hun vestigingen en de optimale vestigingslocatie. Afhankelijkheid inperken en meebewegen met de markt De onzekere uitkomst van lokale discussies creëert afhankelijkheid en vormt in sommige gevallen een rem op de geplande investeringen van ondernemers of formules. De behoefte aan een heldere en consistente gemeentelijke visie wordt dan door meerdere marktpartijen in interviews als belangrijk punt benoemd.

“Gezien de discussies over winkelgebieden is belangenbehartiging bij gemeenten steeds belangrijker. Vanuit onze organisatie stimuleren we dat onze franchisenemers zich actief opstellen in het maatschappelijke debat”.

Dynamiek in winkelvastgoed vraagt om alertheid Dynamiek in winkelgebieden heeft effect op de prestaties van de daar gevestigde franchisenemers. Het is voor hen dan ook van groot belang om goed geïnformeerd te zijn over de plannen voor winkelgebieden en om te zorgen dat proactief op toekomstige veranderingen kan worden ingespeeld. • Vooral bij wijkwinkelgebieden geldt dat ze een groot deel van hun bestaansrecht ontlenen aan de aantrekkingskracht van een (of meerdere) supermarkten die zorgen voor een dagelijkse toestroom van consumenten. Als gevolg van de schaalvergroting en de behoefte om een steeds breder assortiment te bieden, breiden veel supermarkten uit of verplaatsen zij zich naar ruimere locaties. Voor ondernemers die een deel van hun klanten aan het combinatiebezoek met de supermarkt ontlenen, zijn eventuele

uitbreidings- of relocatieplannen van die lokale supermarkten zeer relevant voor hun (toekomstige) bedrijfsvoering en locatiekeuze. • Houd contact met lokale overheden over hun retailbeleid en ambities wat betreft de ontwikkeling van het winkelaanbod. • Wees attent op de mogelijkheden voor verhuizing naar een gunstigere locatie of het flexibeler inrichten van vestigingspunten (bijvoorbeeld met shop-in-shop). • Korter lopende huurcontracten geven meer flexibiliteit: maak de afweging of die flexibiliteit opweegt tegen een lagere zekerheid van een vestigingspunt wanneer het contract afloopt.

22

Hoofdstuk 4.

Conclusie

• Franchise in retail verandert, maar blijft bepalende factor in het winkelgebied van 2025 • Franchisevestigingen horeca, dienstverlening en zorg kunnen impuls bieden aan winkelgebieden richting 2025

23

4 Conclusie

Franchise in retail verandert, maar blijft bepalende factor in het winkelgebied van 2025 Evolutie van franchise houdt organisatievorm up to date Ongetwijfeld is er in 2025 in winkelgebieden een belangrijke rol weggelegd voor formules en voor franchise als onderdeel daarvan. Die behoefte wordt zowel gedreven door de consument, de formule als de ondernemer. • Consumenten hechten sterk aan de zekerheid van bekende ketens en merken. • Franchiseformules streven naar het creëren van schaalgrootte in de bedrijfsvoering ten behoeve van inkoopvoordelen, collectieve marketing, betere zichtbaarheid en grotere naamsbekendheid. • Voor franchisenemers neemt het opereren onder de vlag van een formule

onzekerheden weg en biedt het de kans om een vestiging te runnen op een locatie die voor een zelfstandige ondernemer vaak niet haalbaar is. In sommige branches loopt het aantal franchisevestigingen het komende decennium terug. Dit komt doordat consolidatie optreedt bij formules, het aantal fysieke vestigingen daalt, potentiële franchisenemers voor andere concepten kiezen (onder andere vanwege een aantrekkelijker verdienmodel of het imago van de formule) of er geen geschikte ondernemers te vinden zijn (vanwege demografie of gebrek aan eigen vermogen). Daartegenover staan formules die juist snel willen groeien, bijvoorbeeld in de horeca en dienstverlening en die een stimulans geven aan het aantal franchisevestigingen.

Verwachting per sector

Detailhandel food Ondanks de schaalvergroting van supermarkten blijft er ruimte voor franchise, de drempels voor toetreding van nieuwe ondernemers zijn echter hoog. Verder is de intrinsieke behoefte voor nieuwe franchisenemers bij supermarktketens lager dan in de afgelopen decennia omdat het aantal ‘witte vlekken’ beperkt is. De diversificatie van formules, zoals de groei van compacte vestigingen op high-traffic locaties wordt ingevuld met filialen of vestigingen van masterfranchisers. Het aantal speciaalzaken daalt doordat bijvoorbeeld bakkers, slagers en groentezaken sluiten. Samenwerking, al dan niet in franchise, biedt specialisten schaalgrootte op het vlak van inkoop, marketing en e-commerce. Dit helpt in de strijd met de steeds groter wordende supermarkten. Daarnaast creëert de groei en evolutie van nieuwe typen speciaalzaken (zoals biologische en buitenlandse voedingswinkels) een behoefte aan nieuwe franchiseverbanden.

Detailhandel non-food Over 10 jaar zijn er minder franchisevestigingen in veel non-food branches. De aanwezigheid van merken en formules gebeurt veel meer via shop-inshop concepten. De behoefte aan vierkante meters winkeloppervlak loopt terug en daardoor vindt er bij formules een heroverweging plaats over het aantal benodigde vestigingen. Inzet op de groei van de online omzet heeft in veel gevallen prioriteit boven de uitbreiding van het aantal franchisevestigingen. Ook de inzet van ketens op winkels in de grotere steden kan negatief uitpakken voor de franchisevestigingen in de middelgrote en kleine plaatsen. Vestigingen van formules blijven wel het middelpunt en de trekker in veel winkelgebieden.

24

4 Conclusie

Franchisevestigingen horeca, dienstverlening en zorg kunnen impuls bieden aan winkelgebieden richting 2025

Horeca In de horeca blijft behoefte bestaan aan herkenbare franchiseconcepten die ondernemers meer zekerheid bieden bij het openen van een zaak. Aan de voorkant is dit vooral sterk aanwezig bij de systeemhoreca. Aan de achterkant kan franchise ook samenwerkende individuele concepten faciliteren bij elementen als inkoop en bedrijfsbegeleiding. De aanwezigheid van horeca in binnenstedelijke en andere niet-dagelijkse winkelgebieden neemt het komende decennium toe en draagt bij aan het in stand houden van de behoefte bij consumenten om in winkelgebieden samen te komen en te verblijven.

Dienstverlening Franchise in de dienstverlening groeit, maar dit gebeurt niet noodzakelijkerwijs in winkelgebieden. In winkelgebieden staat de positie van fysieke vestigingen van dienstverleners onder druk door digitalisering (denk aan reisbureaus, makelaars, uitzendbureaus en hypotheekadviseurs). In de persoonlijke dienstverlening is wel sprake van duidelijke groei, bijvoorbeeld bij kappers en in beauty en health. Bevolkingsgroei en vergrijzing ondersteunen die tendens op de langere termijn. Door de verschuivingen zullen de aanloopstraten, waar van oudsher veel dienstverleners gevestigd zijn, veranderen en ontstaat daar een grotere verscheidenheid van bedrijvigheid en functies. Zichtbaarheid in winkelgebieden blijft voor veel dienstverleners van belang, maar dit kan ook ondervangen worden door shopin-shop aanwezigheid op in het oog springende locaties.

Zorg In 2025 zal het aantal franchiseformules in de zorg sterk zijn toegenomen. Niet in alle deelmarkten van de zorg zal franchise echter even goed aanslaan. Nieuwkomers met een franchiseformule hebben kans van slagen in branches waar bestaande structuren verschuiven, zorgvernieuwing meerwaarde biedt en wanneer niet op kosten maar op kwaliteit wordt gestuurd. Al zal het veelal niet om traditionele franchise gaan, in de zin van een herkenbare formule met een totaalconcept voor de patiënt. Vaak zal voor een franchisevorm met een meer faciliterend karakter worden gekozen6. Vestigingen van zorgaanbieders in winkelgebieden kunnen profiteren van de bereikbaarheid en de beschikbare ruimte, de relevantie van een gebied voor de consument verhogen en een stimulans vormen voor combinatiebezoek van winkels en andere voorzieningen. 6 Zie voor meer achtergronden ook de ING publicatie ‘Franchise in zorg: formule voor vernieuwing’

25

Bronnen

Publicaties Vakcentrum Het Financieele Dagblad Neprom Platform 31 NFV De Nationale Franchise gids Blauw Research / Thuiswinkel.org ING Economisch Bureau ING Economisch Bureau ING Economisch Bureau Twinkle

Franchising en ruimte voor zelfstandig ondernemerschap Diverse artikelen Retailvisie – van places to buy naar places to be Winkelgebied van de toekomst Franchise monitor 2013 Diverse artikelen Thuiswinkelmarkt Monitor 2013 Trends in franchise: omnichannel strategie versterkt formule Trends in franchise: franchise is crisisbestendig Franchise in zorg: formule voor vernieuwing Twinkle 100

Gesprekspartners Tico Schneider Rob Muetstege Christian Koopmans Stef Koning Remko Wilson Kees Seip Jos Burgers Hein van Baalen

HEMA HEMA SPAR HB Holding Ahold Real Estate De Hypothekers Associatie Nederlandse Franchise Vereniging European Franchise Consultants

Daarnaast is er een rondetafel bijeenkomst gehouden met experts uit retail en franchise en hebben twee werkcolleges plaatsgevonden met studenten van hogescholen over hun verwachtingen van winkelgebieden.

26

Disclaimer De informatie in dit rapport geeft de persoonlijke mening weer van de analist(en) en geen enkel deel van de beloning van de analist(en) was, is, of zal direct of indirect gerelateerd zijn aan het opnemen van specifieke aanbevelingen of meningen in dit rapport. De analisten die aan deze publicatie hebben bijgedragen voldoen allen aan de vereisten zoals gesteld door hun nationale toezichthouders aan de uitoefening van hun vak. Deze publicatie is opgesteld namens ING Bank N.V., gevestigd te Amsterdam en slechts bedoeld ter informatie van haar cliënten. ING Bank N.V. is onderdeel van ING Groep N.V. Deze publicatie is geen beleggingsaanbeveling noch een aanbieding of uitnodiging tot koop of verkoop van enig financieel instrument. ING Bank N.V. betrekt haar informatie van betrouwbaar geachte bronnen en heeft alle mogelijk zorg betracht om er voor te zorgen dat ten tijde van de publicatie de informatie waarop zij haar visie in dit rapport heeft gebaseerd niet onjuist of misleidend is. ING Bank N.V. geeft geen garantie dat de door haar gebruikte informatie accuraat of compleet is. De informatie in dit rapport kan gewijzigd worden zonder enige vorm van aankondiging. ING Bank N.V. noch één of meer van haar directeuren of werknemers aanvaardt enige aansprakelijkheid voor enig direct of indirect verlies of schade voortkomend uit het gebruik van (de inhoud van) deze publicatie alsmede voor druk- en zetfouten in deze publicatie. Auteursrecht en rechten ter bescherming van gegevensbestanden zijn van toepassing op deze publicatie. Overneming van gegevens uit deze publicatie is toegestaan, mits de bron wordt vermeld. In Nederland is ING Bank N.V. geregistreerd bij en staat onder toezicht van De Nederlandsche Bank en de Autoriteit Financiële Markten. De tekst is afgesloten op 22 mei 2014.

27