Wil Sterenborg. P Paa - putjesèèrepel

Wil Sterenborg P – Paa - putjesèèrepel Dit bestand is een onderdeel van de website Woordenboek van de Tilburgse Taal (WTT). Het wordt u aangeboden door Wil Sterenborg in samenwerking met Stichting Cultureel Brabant (CuBra) http://www.cubra.nl/wtt/

De website is totstandgekomen dankzij bijdragen van Stadsmuseum Tilburg

en

Het kopieerrecht © copyright van dit bestand berust bij Wil Sterenborg en de Stichting Cultureel Brabant 2009-2010-2011. Dit bestand is uitsluitend bedoeld voor persoonlijk gebruik. Indien uit dit bestand geciteerd wordt, stellen auteur en uitgever het op prijs dat de bron vermeld wordt: ‘Wil Sterenborg – Woordenboek van de Tilburgse Taal; Tilburg, 2010 (internetversie http://www.cubra.nl/wtt/ )’

#20110127

1

paa zn. pa, vader ónze paa - vader CR Wè dis ónze paa tòch krikkel! CR Wij hèbbe vannaacht meej vèèf man bij ónze paa gewòkt. CR wè doe ónze paa hier dan èègelek oover de vloer? CR ónze paa heej meej zen schaors in zen bakkes gesneeje; CR ónze paa èn óns moeder hèbbe me ónder de stölp bewaord WBD III.2.2:64 'grotepa' = grootvader WBD III.2.2:67 'pa' = vader; ook 'va'; 68 'papa' = vader paaj zn., eigenn. Bijn. ene paaj = lid v.d. familie Pa(a)ijmans Bijn. wuwke Paaj = wed. Paaijmans (blz.59) paand zn. pand Antw. PAND (in 't N. en W. 'paand' met Ned. a) znw.m. - pand paane, paone zn., plur kweek, lidgras (Triticum repens) WBD I:1483 'paan?' - kweekgras MTW 'paone, èèzergras' CR ''t is paone en 't is enkelt röcht' WBD III.4.3:345 paone - kweek (Elymus repens, Triticum repens), ook genoemd: peene of peeze of èèzergras WBD III.4.3:416 peene, pènte, bieze - rus (Juncus) Hft PANEN noemt men het zgn. peen-gras of honds-gras, Lat.gramen caninum Ik heb ook wel 'peunen' of 'puinen' gehoord. Wsch.= peen. Z.a. Antw. PANEN znw.v.mrv.- hondsgras, Fr. chien-dent Biks paone zn - kweek (Triticum repens) een wilde grassoort WNT PAAN (III) - mv. panen. Volksnaam in Brabant en Antwerpen voor de kweek of het kweekgras, Triticum repens paap (paop?) zn. bep. kegel D'16 "paap - groote kegel van het kegelspel" WNT PAAP 7) Bij het kegelen. Hier en daar in Brabant als benaming voor den middelsten kegel of koning. paas zn. pas (van pas, te pas) CR die kómt me krèk van paas; FVb paas maoke - pasklaar maken PVb et heej gin paas - het is ongepast

2

WBD III.1.2:153 'pas' = stap, schrede Bont pa.s, znw.m. 'paas' - pas. Z.a. Biks paas bw - te pas 'dè komt nie te paas' paase ww., zw. passen; betamen WBD III.1.3:9 'niet passen' = niet passen WBD III.1.3:9 'goed passen', 'precies passen' = passen (van Kleding) CR dètter óp ieder pötje aaltij enen dèksel paast CR Wij moese vruuger óp de klèntjes paase CR Vur Paosen ist paase; et paast beeter te zwèège; B paase - paaste - gepaast vB óp de deur paase - op het huis passen (TT 187) BrSp et paast as en klèp óp en gaanzekooj (vB TT'69) - gezegd van twee zaken die goed bij elkaar komen; iets dat goed klopt WBD et paast goed (II:1211) - het past goed HvR op de deur paase - opletten of er iemand binnenkomt HvR dè paast as ne pik in en weedevraaw - dat past als een bus HvR dè paast nie meej Paose - dat hoort niet met Pasen Bont st.(pies - gepaasse(n)) en zw. (paaste, gepaast) ww., tr. en intr. - passen pachter zn. kind (?) K+B 'klein pachters' pad, pèdje, paojke, pòjke zn. pad, weg CR et was er stil daor op den pad BrSp langs den hòfpad gescheeten hèbbe ('71) - een wegescheet aan het oog hebben (in Tilburg: pad(de)scheet). Btk plur.: paoje (36) WBD III.3.1:402 'pad, padje' = pad; ook: 'zandpad, weg' WS et Riels padje Hoeufft: ... 'pad' wordt in het mannelijk geslacht gebezigd. Biks paajke zn - paadje paddegedrèk zn. WBD III.4.2:112 'paddegedrek' - kikkerdril, ook genoemd: 'kikvorsendrek', 'dril', 'kikkendril' paddevoet, paddepôot zn. weeffout als gevolg van een gebroken kettingdraad R.J. ''n wèverke schòot 'ne paddevoet' WBD paddevoet (II:1048) - paddevoet: ongewenste wirwar van draden op't getouw Antw. PADDEVOET znw.m. - bij landb.: drie turven tegen elkander en een er boven op (Retie) . Men zet de turf in paddevoeten om ze te laten drogen WNT PADDEVOET - (bij wevers) zeker gebrek in het weefsel;

3

paddewaajke zn., dim. MTW moerasweide waar zich veel padden ophouden padscheet zn. klein gezwel aan het ooglid, gerstekorrel, strontje BrSp langs den hòfpad gescheeten hèbbe ('71) - een wegescheet aan het oog hebben, in Tilburg! pad(de)scheet WBD III.1.2:336 'padscheet' = strontje; ook: 'paddenscheet' Haor PADSCHEET - wegescheet Antw. PADSCHIJTER znw.m. - weeroog, Fr. orgelet. Zoo geheeten naar het volksgeloof dat wie zijn gevoeg op den weg doet, een weeroog krijgt. Biks padscheejt zn - klein bultje op het ooglid Hees paddescheet, padòòg (I:19), (V:14) WNT PADDESCHEET - naam voor een zeker klein gezwel (gerstekorrel) op het oog, strontje pak zn. pak gez. vB mèt et pak gaon - met ellegoed langs de deur gaan (TT 149) Btk dim-: pakske (blz. 53) WBD III.4.4:238 'pak' = bundel Bont pak, znw. m. (in de bet. van 'Bundel') en o. (in de bet. v. kostuum). pakêeteman zn. FVb bep. marskramer Tijdens grote werkloosheidsperioden in Duitsland, bijv. na de beide wereldoorlogen, kwamen Duitse ondernemers met pakketten (Pakete) koopwaar naar het welvarende Nederland. In Tilburg trad een groep mannen op die lappen stof, opgekocht bij textielfabrieken, aan de boeren in de omgeving verkochten. pakkendraoger zn. bagagedrager (van fiets o.i.d.) Hft PAKKENDRAGER of PAKDRAGER = marskramer. Z.a. Bont znw.vr. - bagagedrager (op een fiets) Antw. PAKDRAGER znw.m. - een leurder in ellegoed, die zijne waren in een pak op den rug draagt. pallissaoj zn. palissade, paal-omheining K+B 'palissaoj' Bont znw.m. 'pallesáat' (woord met vage bet. dat men gebruikt voor kleine kinderen; 'enen klaene pallesóo't' - een klein kind. Antw. PALLESAAT (klemt. op saat) znw.m. - mager, lang opgeschoten mensch. 'Ne pallesaat van e meisken. 'Ne lange pallesaat. (Fr.palissade) WNT PALISSADE - omheining van palen of staken in den grond

4

palletooke zn., dim. halflange overjas (Witt.: korte, dikke) MTW 'palletooke' WBD III.1.3:21 ' paletot' = jas WNT PALETOT (uitgesproken als in het Fr.), in 19e eeuw overgenomen uit fr. 'paletot'. Los bovenkleedingstuk van mannen en vrouwen; wijdè zakvormige of nauw aansluitende overjas of overmantel. Bont znvt.m. - paletot Goem. PALETOT - palte, znw.m. palm zn. WBD III.4.4:288 'palm' = decimeter pampier; pepier zn. papier K+B 'pampier' (passim) SN Vat en pampier èn en pèn èn schrèèf op (190807) lange ie Bont znw.o. 'pampier' - papier WNT PAPIER. Daarnaast, zoowel in N.- als in Z.-Nederl., pampier. Antw. PAMPIER znw.o. papier WNT PAPIER, daarnaast PAMPIER pan, pènneke zn. pan (OOK dakpan) MP gez. Ze han et zó druk as de pan meej vastenaovend. CR Ik bèn tòch òn nuuw panne toe; (TT 178) gez.vB Bij et bakken öt de pan gesprónge zèèn - niet aarden naar zijn vader (TT 178) Kern potten en panne BrSp daor zulde nie veul panne vant vuur doen (vB TT'71) - daar zul je geen goede zaken van kunnen doen: je wordt er niet vet van. BrSp hurt es wè et pènneke schruwt (vB TT'69) - hoor eens hoe het pannetje huilt (De saus bij de aardappels is verdacht dun: 'lawaaisaus') WBD III.4.4:313 'pan' = warboel Antw. PAN znw.vvklw.panneken, Kemp.: panneken, penneken panaarste, panaaste ww., zw. BrSp flink onder handen nemen (persoon) , lichamelijk (± jonassen) panaarsten óp ene klómp (vB TT'64) - panaarzen op een klomp: afstraffing op speelplaatsen van jongensscholen (uit: pan + aars, ook 'bridse slaen') Het slachtoffer werd vastgepakt als bij jonassen, bij de voeten en de armen, en dan telkens met zijn achterwerk op een klomp gegooid. Van Lat. 'poena'? panhèrring zn.

5

opvallend magere persoon WBD III.2.3:71 'panharing' = ongezouten, al of niet gerookte haring in de pan ook genoemd: 'gerookte haring', 'zoete haring' of 'lammetje zoet' S&S PANHÈRING: panharing, zeer mager manspersoon, Corn.Vervl. A 1957. WNT XII I 275, s.v.pan (I), samenst. 3e betekenis: (oneig.) "zeer mager mensch". Z.a. (blz.32.) Antw. PANHÈRING znw.m. - panharing, zeer magere manspersoon. panlat zn. lett. panlat (bouwmateriaal ) fig. lang, mager mens HvR zó maoger as en panlat S&S PANLAT Fig. lange, magere mensch (Corn.-Vervl.) WNT PAN(NE)LAT ... 2) Overdr. voor een zeer lang en mager persoon. Antw. PANLAT znw.v. - lett.; fig.: lange, magere mensch panneke zn., dim. MTW Kleine schop panschèrsel, -schròpsel zn. panschraapsel (zie WNT: pan, samenst.) vB fig. m.b.t. een nakomertje, zgn. 'schèèrkiendje' samenst. van 'pan' + afl. van 'schèère'- schrapen. paoj zn., plur. MTW paden (plur. van 'pad') paojke, pòjke, pèdje zn., dim. paadje, padje K+B paojke — dim. van 'pad', via plur. 'paden; paoden' met d-syncope Antw. paddeken en paaiken - voetweg paol, pòltje zn. paal WBD (Hasselt) waajpaol - weidepaal WBD paol - spanstok, een der palen waaraan een huid wordt bevestigd bij het uitspannen in de stroom (II 601) Kern paol - poltje Bont znw.m. 'pool' - paal paop zn. paap WBD (III.3.2:222) paop = middelste kegel paopeköltje

6

zn., dim. BrSp as ge dôod gaot, gaode in et paopeköltje (vB TT'68) - kinderplagerij BrSp meej Dielemansewaogetje nòrt paopeköltje gaon ('72) - overleden zijn (Dielemans: begrafenisonderneming) D'16 "poapekuiltje - grafkuil" paopemuts zn. WBD III.4.3:205 paopemuts - kardinaalsmuts (Euonymus europacus) paor, pòrke zn. paar; enkele en paor schoene, en paor aajer brödspaor CR zôo lus ik er nòg wèl en paor; Bont p :r, znw.o. 'paor' - paar paor bn. even; naast 'ónpaor' - oneven Hoeufft: Paar en onpaar zegt men hier voor 'even en oneven', evenals in het Fransch 'pair ou inpair'. paosaaj zn. paasei De s wordt stemhebbend uitgesproken paosblom zn. paasbloem (v.Dale: volksn. voor verschillende planten die rond Pasen bloeien, b.v. het madeliefje, de gele narcis en de sleutelbloem) CR snóffels, daalidas, paosblómme òf stinkerkes; WBD III.4.3:258 paosblom - sleutelbloem (Primula veris), ookt mèrtuntje WBD III.4.3:291: paosblom - madeliefje (Bellis perennis), ook genoemd: 'meizoentje', 'meizoetje' of maajbluumke of waajbluumke WBD III.4.3:380 paosblom - gele narcis (Narcissus pseudonarcissus) 582 paosblom - witte narcis (Narcissus poeticus) Antw-PAAS(CH)BLOEM, PAAS(CH)BLOM znw.v.-gele tijloos, eene hofbloem, in de wetenschap Narcissus Pseudo-Narcissus L. Biks paosblomme zn - gele narcissen Hees paasblom (II:60) (de) Paose zn. Pasen tussen vz en Paose staat gewoonlijk het lidwoord) Meej de Paose zèmme ammòl int nuut. Met Pasen hebben we allemaal nieuwe kleren aan. CR Vur Paosen ist paase; ze was nèt verzeej meej de paose;

7

BrSp as de mölder zene Paose gehaawen heej, is de pestoor dur zen wèèrk (vB TT'64) Molenaars stonden als oneerlijk bekend; ze gingen hun paasbiecht spreken op het allerlaatste moment, nl. op de zaterdag na Pasen. BrSp Meej de Paose krèège me mik óp mik èn kèès dertusse (D'16) Uit de tijd toen wittebrood, 'mik' nog luxe was. BrSp ge zèèt nèt zó rap òn Paosen as ikke (vB TT'72) - gezegd tegen iemand die wat hard van stapel dreigt te lopen BrSp meej pielepaose (D'16) antwoord op de vraag Wanneer? Biks Paose zn - Pasen paoter, paoterke zn. pater R.J. ... riep de paoter paoter handvèèger - onhandig iemand CR nèè paoter, tis vendaog en stille mis; DANB de paoter WvM 'de p van de paoter die mèn hè gedopt' Bijn. Kiske de paoter = C. Smulders (blz.72) WBD (III.3.3:372) paoter = monnik 373 schôojpaoter = bedelmonnik paoternòster ook: potternoster zn. FVb rozenkrans WNT PATERNOSTER - 3) Bij de R.-Cath.: rozenkrans, rozenhoedje, bidsnoer. paotersbier zn. FVb trappistenbier pap zn. pap D'16 "pap mêe vuursteenen - pap met stukken roggebrood" D'16 "ik zaiget zò muug as kaauw pap" FVb krèègt ze mar grôot, voejert ze mar pap Biks pap zn - pap ''k zè oew zò muug as kaaw pap' papbèùk zn. FVb hangbuik Biks 'papbùik' zn - dikke hangbuik pappel zn. zwarte populier, 'pèppel', 'blauwe poopelier' WBD III.4.3:133 pappel, pèppel - zwarte populier WNT PAPPEL, ook PEPPEL, volksnaam voor den populier in 't algemeen, voor den zwarten populier en den ratelpopulier in het bijzonder. papsteeke

8

ww. D'16 "papsteken - n' kinderspel" paradèès zn. paradijs CR paradèès CR 'dur 't lèèven tot aon 't paradèès parasjuutveugeltje zn., dim. MTW veldleeuwerik (Alauda arvensis) WBD III .4.1:162 parasjuutveugeltje - leeuwerik Park, et zn., eig. Wilhelminapark parlevinker zn. WBD (hs K183): paard dat niet deugt, waarop men niet vertrouwen kan D'16 "parlevinker - heerachtige veelpraats, niets nutter" D'16 "parlevinker - noemde men de vroegere 'telgangers' - door adelijke jonkvrouwen bereden paarden die geleerd werden even als de kameelen te loopen, niet zoo als de gewone paarden op volgende wijze de 4 pooten oplichten, maar de twee linker en dan de twee rechter pooten te gelijk voortzetten, dit de paarden te leeren was heel moeielijk en geschiede door de 2 linker en 2 rechter pooten met een lat te verbinden" parnasses zn. MTW beschermer, engelbewaarder pas geleeje bw. onlangs, kort geleden paskoomer zn. neomist WBD (III.3.3:305) paskoomer = neomist patrasfôoj zn. WBD (III.3.2:316) patrasfôoj = aardappelfooi patriejark zn. bedenkelijk) heerschap Bont znw.m. 'patriark' - rare, zonderlinge kerel Antw. PATRIARK (korte a, klemt op ark) znw.m. - zeer oud mensch

9

paveljòt zn. MTW krullapje (lapje stof waarom het haar wordt gewonden en dan wordt vastgeknoopt) WBD III.1.3:276 'papillotje' = pijpenkrul; ook: 'papillot' Bosch paviljotte - papillotten (Fr. papillot): opgerolde papiertjes waaromheen men het natte haar draaide om het te laten krullen. WNT PAPILLOT - stuk papier dat in het hoofdhaar gedraaid wordt om dit te doen krullen. pebliek zn. publiek K+B pebliek, publiek; pebliek; CR sjiek pebliek pèdje, paojke zn., dim. landweggetje dim. van 'pad', met umlaut peej, peeke, mv peeje zn. wortel Btk (blz.52) pee - peeke enen bós peeje MP gez. Iemand wèèsmaoke dè Ónze Lieven Heer Hèndrik hiet èn in de Bikse haaj peeje stao te steeke. We kèèke nie óp nen bós peeje; peekes, peeje èn wòrtele; WBD peeje-èg - wortel-eg V gez. De stómste boere hèbbe de dikste peeje - Wie zonder veel overleg te werk gaat, heeft vaak het beste resultaat. Bijn. de peeje = fam. Schellen (blz.70) WBD III.4.3:394 wilde peej - fluitekruid (Anthriscus sylvestris), ook. genoemd: flèutekrèùd WBD III.2.3:100 'pee', 'peetje' = wortel, winterwortel; ook 'winterpee' Str. peej (1:52) _ . 101 'peetjes' = kl. worteltjes WBD III.2.3:278 'peekoffie' = cichorei 103 'stoppelpee'= stoppelwortel 110 'witte pee' = pastinaak peejlôof zn. bladerkroon van bieten WBD I:1470 bladerkronen van bieten: 'peejloof', 'kòppə', 'toppə peejschèèf zn. fig. voor 'muntstuk' BrSp veul peejschèèven hèbbe (HM'70) - veel geld hebben HvR meej peejschèève kunde nie betaole MTW 'Hè de wèl genog peejschèève bè-w om dè te kunne petaole?' FVb de peejschèève groeje nie op menen rug SN De peejschèève groeje nie op mene rug -

10

peejstamp zn. stamppot van wortels Hèmme alwir peejstamp! MTW 'peejstaamp' CR 'of ge peestamp het gegeete' WBD III.2.3:119 'peestamp' = stamppot Biks pejstamp zn - hutspot peejsteeker zn. FVb vrek WBD III.3.1:199 'peesteker', ' vrek, knijperd, schraperd, gierigaard, pin, gierige pin' = gierigaard peejzaod zn. suikerbietzaad WBD I:1429 'peezaot'; (Hasselt)'zaot' peeke zn., dim. worteltje CR peekes, peeje èn wortele; dim. van peej pèèl zn. pijl pèèl en boog zie hòrpèèl Antw. PIJL znw.m. - haarpijl, Fr. un cheveu, un poil. Hij hée gee(n) pijl meer op zijnen blottekop staan. pèèn zn., eigenn. Bijn. ene pèèn = lid v.d. familie Pijnenburg (blz.94) pèèp, pèpke zn. pijp, konijnenhol Ze zèn nog gin pèèp tebak wèrd. Ze zijn nog niet dàt waard. WBD pèèp - pijpbeen (v.e.paard), ook 'aachterpèèp' genoemd CR We koome nòg wèl es en pèèp buurte; en pèèp zónder steel; WBD pèèp (II:990) - scheerklos; ook: schèèrklòs of schèèrtèùt genoemd (z.a.) WBD pèèp (II:1030) - pijp: spoelpijp; ook: tèùt of klòs HvR pèèpe afsnulle - oud garen van pijpen halen (textiel) WBD III.4.2:65 'pijp' - konijnenhol, ook 'nest' genoemd of 'hol' GD08 der komt vur ons allemòl ene tèèd dèmme ... de pèèp öt gaon Biks pèèp zn - pijp; de pèèp ötgaon - doodgaan peeperkoek

11

zn. peperkoek BrSp de peeperkoek óp tòffel lèggen èn dan dursnije (Kn'50) - gezamenlijk bezit verdelen. peepernoot zn. bep. strooi-snoepgoed t.g.v. sinterklaas M-I klein stukje koek in sinterklaastijd als strooigoed gebruikt, rond of in de vorm van kleine dobbelsteen pèèpeslufke zn., dim. D'16 "paipenslufke - klein bakje van porcelein of granit wat op de tafel geplaatst werd en waarin de langepijprooker, de kop van de pijp in legde al rookende" WNT PIJPESLUIF - 1) pijpedop; 2) pijpekas (= koker of foedraal om de tabakspijp in te doen). Peer, Pirke zn., eigenn. Peter, Piet HvR vööle peer - gierig iemand Hft PEER, voor 'Pieter', bij zamentrekking van 'Peter'. Z.a. Bont pe:r, znw.m. (eigenn.) 1) Peer, Peter; 2) kater Antw. PEER (scherpe e) - vklw. Peerke(n). Verkorting v.Pieter of Petrus pèèr, pirke zn. peer ; oorvijg CR vur en peut òf en pèèr hèddet hart nie Kern pruinen en père (meestal: pruim en père) (ui = eu van Fr. Meuse) DANB die pèèr is nie rèèp BrSp de gèlste pèère wòrren et irst geplokke (vB TT'70)-de gekste meisjes lopen het eerst tegen de lamp (woordspeling: geil) ook SN 150106 CR 'Ik heb melpèère, suikerpèère, juutepèère en klapse' WBD III.1.2:32 'peer' = slag; ook: 'veeg, fleer, stomp, opdoffer, opiawaai, opneuker,opmieter,opduvel,maai,pets,hengst,labbezoet' 35 'peer' = muilpeer; ook 'fleer, kaakslag' Btk (blz.22) pèèr naast peer WeijD pèèr (krt. 14) Antw. PÈÈR znw.v., Fr.poire; fig. oorveeg, muilpeer pèèrd, pèrd, perdje zn. paard WBD pèèrd R Van een gekke naam: Jè, zó hiet et pèèrd van Vekastere ôok. M pèrd/ pèèrd MP gez. Beeter en aaw pèèrd kepòt as en jóng bedörve. vB gez.'Beeter en aaw pèèrd kepót as en jóng ooverkoot',zei de oude boer die meende dat er 'aan hem niet meer zoveel verbeurd was (er dus met hem - bij eventueel overlijden - niet veel verloren ging.) MP gez. En vrouwehaand èn en pèèrdetaand meuge nie stilstaon. MP gez. Bèdehaand as en vrouwehaand èn en pèèrdetaand.

12

MP gez. De krib moet nie nòr et pèèrd koome. MP gez. En pèèrd en enen hónd, die hinkt van ene stront WBD pèèrdestal - paarddstal, ook 'pèrstal' genoemd WBD pèèrd, pèrd, (Hasselt:) blès - lok-/roepnamen v.h. paard K+B paird CR oover twee daog is et pèèrd kepòt; teegen en pèèrd kunde tòch nie gaope vB gez. zó dóm as et pèèrd van Onzen Lieven Heer (dat was een ezel) (TT 740125) vB en zuur pèèrd - ondeugend onbetrouwbaar paard vB pèèrd zónder voerman - weduwnaar vB gez. meej et pèèrd van Sint-Fransiskus - te voet Btk (blz.97) hij trok et pèèrd òn zene stè(è)rt HvR den êene maag et pèèrd wèghaole èn den aandere nog nie in de stal kèèke – de een mag alles en de ander niets DANB nò de schòft spanneme et pèèrd vur de nuuw kèèr Kern 'n aauw pêrd (lage ê; vgl. 'gête' - geiten); 'n schoon pèrd Bont pärt, znw.o. 'perd' - paard Antw. PÈÈRD (Kemp.ook pjèèd en péäd), vklw.perdje(n), pjedje(n) en pèèrdeke(n) pjèreke(n); mrv. pjèèr in de Kemp. Paard, Fr.cheval. FvB et ging verkeerd, zeej den boer, et pèèrd ging kepót èn et wèèf wier beeter FvB et maogerste pèèrd steeke de blèndaoze et hardst FvB en blènd pèèrd kan er nòg gin schaoj doen FvB en pèèrd zónder voerman - een weduwnaar FvB van wèèrke gón de biste pèèrde kepòt, èn die hèbbe nòg wèl èèzer ónder der voete pèèrdebrôod zn. FVb roggebrood Biks pèèrdebròòd - roggebrood pèèrdeg bn. WBD geneigd tot paren (v.e.merrie), ook genoemd 'pèrdeg' of 'hèngsteg' Bont bnw. 'peerdig' - "tochtig van merriën, doch bij uitbr. ook wel van menschen gezegd"(WNT) Antw. PERTIG bvw. - gestoord, kwalijk gezind, van kwade luim; eigenzinnig WNT PAARDIG tochtig van merriën, doch bij uitbreiding ook wel van menschen gezegd. pèèrdejuu zn. vS paardevlees vB Dit is er êene die pèèrdejuu heej gegeete. - Iemand die groot en sterk is, maar toch bang; hij zou de schichtige en zenuwachtige aard van het paard in zich hebben. (Steunend op oud bijgeloof, dat iemand door vlees te eten, ook de aard van het dier kreeg.) (TT 154) pèèrdekòp zn. paardekop gez. Aanderhalf man èn ene pèèrdekòp = weinig volk HvR aanderhalleve meens èn ene pèèrdekòp - heel weinig publiek Antw-PÈÈRDEKOP znw.m.- Daar was maar drij man en 'ne pèèrdekop - er was weinig of geen volk

13

pèèrdemènneke zn., dim. V in smalle reepjes gesneden boterham pèèrdepiel zn. MTW scheldnaam pèèrdestèrt zn. WBD III.1.3.273: ‘paardenstaart’ = haarstaart WBD III.4.3.339: ‘paardenstaart’ = heermoes (Equisetum arvense) pèèrdevoet zn. WBD III.1.2:384 ' peerdenvoet', 'paardenvoet' = horrelvoet pèère ww., zw. meppen, slaan; op de vlucht slaan? R Hij pèèrdenem teege zen oore uitdr. er teegenon pèère - erop slaan: flink aanpakken uitdr. er tussenöt pèère - zich uit de voeten maken, hard weglopen D'16 "hij kan em ongemakkelijke paire (hij kan ongemanierd eten en drinken)" WBD III.1.2:30 'ertegenaan peren' = slaan; ook: bossen, naaien,een labbezoet geven' III.1.2:56 'peren' = een pak slaag geven; ook: 'afperen,bijperen, ertegenaan peren, erop peren' e.d. pèère - pèèrde - gepèèrd Bosch, pere - slaan, erop slaan; hard werken, wegrennen Verwantschap met 'muilpeer'? Verh PEREN (péére) onov.ww - een krachtige beweging uitvoeren; in verschillende samenstellingen, bv 'r op péére - erop slaan (vgl. muilpeer); 'r öt péére, er haastig vandoor gaan. Bont pe.rə(n); zw.ww.tr. 'peren' - slaan 'em pere' veel drinken of eten. Biks pèère ww - slaan, ervandoor gaan WBD III.1.2:129 'ertussenuit peren' = op de loop gaan pèèrepluu, pèrrepluu zn. paraplu BrSp nèffe de pèèrepluu lôope (vB TT'71) - allerlei zaken aanpakken zonder enig succes GD94 ik zèè mar meej de pèrrepluu gegaon WBD III.1.3:169 'paraplu' = paraplu Antw. PARAPLU znw.m. - Daarnaast PARREPLU en PERREPLU pèèresòl, pèrresol zn. MTW parasol pèèrkel, pèrkel zn. WBD sluitboom van de schuur- of staldeur (losse balk)

14

Verh.PERKEL m, zie: merkel MERKEL (mèèrkel, soms ook: pèèrkel) m - grote houten grendel, balk waarmee een dubbele deur bv. van een paardenstal gesloten wordt. Z.a. WNT MERKEL, daarnaast MERKER, MARKER, ook MERK... Etym. niet bekend. Z.a. Bont znw.m.'perkel', hetz. als 'slèùthout' pèèrs bn paars Der haande waare pèèrs van de kaaw. K+B 'paers en blauw' CR dan ziede pimpelpèèrs CR 'hij zie vort zoo pèèrs as de Laai' WBD III.4.4.243 'paars' = idem; 'paarsig' = idem; 'paarsrood' = idem Bont pärs, bnw. 'pers, peers' - paars Antw. PÈÈRS(CH) bvw. - paars, violetkleurig. Pèèrs(ch), zien van de kou. WNT PAARS, daarnaast gewestelijk PEERS en pèrs. pèèrsèèchteg bn. FVb paarskleurig WBD III.4.4:243 'paarsig' = idem pees, piske zn. koord, touw, snoer (van rondgevlochten katoen) in de textielindustrie gebruikt voor aandrijving van machines CR èn de pees leet ernèffe; WBD pees (II:1031) - pees: drijfriem; ook: touw WBD III.3.1:374 'pees', 'bullepees' = pezerik Antw. PEES znw.v. - snaar van eene viool, een spinnewiel, enz. fig. gierigaard, schrok. peesteeker zn. gierigaard BrSp al nen hille peesteeker zèèn D'16 - al een hele wortelsteker zijn = al een hele vent zijn (wortels werden met de riek gestoken) D'16 ik dòcht dèk al nen hille peesteeker was WBD III.3.1:202 'peestekerig' = gierig peet zn. peter WBD III.2.2:89 'peet' = peter 91 'peetzoon' = idem; 'peetdochter - idem 90 'peet' , 'peetje' , 'petetante' = meter (bij doop) Antw. PEET (zachte e), ook PÈÈT znw.v. -meter, petemoei peeter

15

zn. als zodanig fungeerde een vrouw, die eigenlijk 'meter' moest heten. peettaante zn. MTW meter die als enige, dus zonder peter, fungeert peeze ww., zw. ijlings verdwijnen; hard werken, ploeteren CR ik pees en snél - ik ga er rap vandoor MTW 'UM peeze' - weggaan, wegwezen. MTW 'Peest um naa gaaw! - Verdwijn,en vlug - peeze - peesde - gepeesd - ook in praesens geen vocaalkrimping WBD III.1.2:128 'daaruit pezen' = op de loop gaan WBD III.1.4:345 'pezen' = zwoegen Antw. PEEZEN - slagen geven, afrossen, 'k Zal oe peezen! WNT PEZEN - B) Werken, inzonderheid: hard en inspannend werken; slagen geven, slaan, afrossen. pegatter zn. klein kereltje CR As pegatter leerde praote; D'16 "pigatter - aardig klein jongetje" MTW 'pagadder' - iemand die leent op onderpand (bijv. bij de lommerd) SN Moete daor dieje pegatter zien stappe - parmantig kind (171206) Hees pagadder (V:25) Bont PEGATTER (pagatter) - klein kereltje; ene pegatter van drie jaor; ene fene (fijne, tengere) pegatter; z.o. 'kədòtər'. WNT PAGATTER zie 'pagador' = iemand die betaalt, geld geeft (o.a. persoon die den Spaanschen soldaten als tolk en afrekenaar diende bij hunne inkoopen). ... Thans in Z-Ned. inzonderheid 'klein kereltje'. Z.a. Goem.PAGADDER – pagadər, znw.m.- Woord v.onzekere bet. tot of van kinderen, schoolknapen of andere kleine personen gezegd; drukt eene zekere minachting voor hen uit om hun kleinte. Z.a. pèk zn. WBD de eerste uitwerpselen v.e.veule pekaant, bekaan(s)t bw MTW bijkans, bijna pèkdraod zn. WBD pekdraad: de draad die men maakt door hennep- of vlasvezels in elkaar te draaien en met pek in te smeren door middel v.d. strijklap (II:698) pèkske

16

zn., dim. pakje en pèkske segrètte K+B de hèrmenie in en nuuw pèkske Kern pak - päkske / pekske HvR gè hèt en schôon pèksken aon je hebt een mooi pak aan Btk pakske dim. van 'pak' Bosch pèkske - pakje; kostuum pelèèrbèèter zn. FVb pilaarbijter: iemand die tijdens de kerkdienst altijd tegen een pilaar achter in de kerk leunt; hypocriet, onechte heilige WNT PILAARBIJTER - iemand die zich aan overdrijving in zijne godsvereering schuldig maakt pèlle ww., zw. WBD een ei van de schaal ontdoen pèlle - pèlde - gepèld Antw. PELLEN - van de pel ontdoen. Gruun hout pelt gemakkelijk. penduul zn. klok op de schoorsteenmantel WBD III.2.1:117 'pendule' Bont pəndül, znw.m. - pendule pènneke zn., dim. pannetje Zèt dè pènneke mar op den aonrècht CR naa maag den oopaa zeeker et pènneken ötlèkke; vB Ge moet et pènneke bij et stilte haawe, zi wèfke Eras ( = zuinig zijn) (TT 145) Kern putjes en pennekes - potjes en pannetjes BrSp et is pènneke tòt ònt stiltje toe ('65) - de vriendschap is groot BrSp hurt es wè et pènneke schruwt (vB TT'69) - hoor eens hoe het pannetje huilt (de saus bij de aardappels is verdacht dun: 'lawaaisaus') CR 'en 't is wir penneke tot 't stiltje toe' - koek en ei (?) dim. van 'pan', met umlaut Antw. PANNEKEN, in de Kempen: pänneke(n), penneke(n). pèns zn. WBD buik van een paard, ook 'bèùk' genoemd FVb beeter nen dikke pèns vant zèùpen as nen bult vant wèèrke WBD III.1.1:121 'pens' = buik; 122 idem (spotnaam) Antw. PENS znw.v. - buik, Fr.panse, ventre; ook bloedworst Bij veeartsen: eerste maag; bij herkauwende dieren pènt zn.

17

pijn; moeite FVb pit in een aardappel 'kóst nie haawe van de pènt R.J. 'de oorzaok van de pent'; 'de pent die kwaam weerom' Meej veul pènt holden ie et. CR ge zult er gin maogpènt van krèège; pènt; BrSp die gloorie heej, moet pènt lije (JM'50)-wie mooi wil zijn,moet pijn lijden HvR pènt in menen baast - pijn in mijn lijf WBD III.1.4:246 'pijn' = verdriet = Fr. 'peine' met paragogische t Verh.PENT v - pijn: de jeu:k is èrger ès de pent, gezegd v.e. weduwe die graag naar mannen kijkt. Bont znw.vr. 'pijnt' - pijn Biks pènt - pijn pènwèèrk zn. WBD gepind werk: schoenwerk dat met houten pennen vervaardigd is (II:797) pepier, pepierke zn. papier (stofnaam) ook soortnaam: een papier, een papiertje R.J. 'die plaot van pepier', 'die plaot deh is 'n pepieren' K+B 'pampier' Kern boeken en pepiere korte ie in dim., in grondwoord lange ie pèpke zn., dim. pijpje R.J. 'mar goed deh 'k nog m'n pepke ròok' CR pèpke HvR òn zen pèpke lörke - zijn pijpje roken WBD III.2.3:287 'pijpje' = sigarenpijpje dim. van 'pèèp', met vocaalkrimping perbeere ww., zw. proberen MP gez. Perbeeren is et nòste (proberen ligt het meest voor de hand) K+B perbeere; prebeere; perbeere (passim) CR perbeert is enen haon; ik hè wèl gezien dègge perbeerde . ... perbeere; — perbeere - perbeerde - geperbeerd geen vocaalkrimping GD07 ge zogget nie hèbbe moete perbeere Bont zw.ww.tr. 'perberen' - proberen Haor PREBEERE - proberen pèrd, pèèrd zn. paard pèrd èn kèèr - paard en wagen MP gez. As ge as eezel geboore zèèt, wòrde gin pèrd.

18

WBD klèn pèrdje, veuletje - vleinaam van het veulen WBD pèrdje, veule, hanske, (Hasselt) pòlleke - lok-/roepnaam van het veulen WBD pèrdje, hè jonge - vleinamen v.h.paard WBD pèrt, pèèrd, (Hasselt:) blès - lok-/roepnamen v.h.paard K+B 'paerdenkop' Heej jouw pèrd verstaand? Dè weet ik nie; en steeg pèrd; Beeter en aaw pèrd kepòt as en jóng bedörve; en pèrd èn en mèèd; vB gez.Op zen pèrdje zitte - boos zijn (TT 740125) BrSp et maogerste pèrd steeke de blèndaozen et hardst (vB TT'72) - de armsten hebben het het hardst te verduren BrSp beeter en aaw pèrd muug gemòkt/ versleete/ ooverkoot, as en jóng bedörve ('74) - wordt humoristisch gebruikt m.b.t. mensen en werk Zie Vromans: Een jubilerend oud maar schoon paard, in 'Taalverandering in Nederlandse dialekten', blz.192. BrSp den êenen maag en pèrd steele èn den aandere nòg nie oover de hèg kèèke (vB TT'71) variant: nòg nie óp stal kèèke BrSp en goej pèrd wòrdt nie gemèrt (vB TT'69) - en goed bekend staand meisje gaat niet op pad om een vrijer BrSp en pèrd zónder voerman (vB TT'70) - een weduwnaar BrSp ik dòcht dègge en pèrd gescheeten hadt èn dègge dòróp ón kwaamt rije (Kn '50) - plagerij tegen iemand die lang op de WC gezeten heeft. BrSp zèlfs en pèrd valt nòg wel, al heetie vier bêen (vB TT'72) – iedereen maakt wel eens een fout BrSp zó stóm zèèn ast pèrd van O.L.Heer (vB TT'74) pèrdje zn., dim. paardje Kern perdje WBD pèrdje (II:970) - paardje, wip: onderdeel v.e. getouw perfiesieat bw. proficiat K+B 'purfisijat' pèrgestiekes zn., plur. gebaren BrSp mòkt gin per gèstikes (vB TT'69) - maak geen gebaren (kaartterm, gezegd als iemand bij het kaarten een medespeler stiekem een teken geeft.) Fr. gesticuler - gebaren maken pèrkel, pèèrkel zn. FVb dwarsbalk om een poort te sluiten perlòt zn. BrSp zen perlòt hèbbe (D'16) - zijn aandeel hebben (wsch. van Fr. parlote = debatingclub, advocatenkamer) WNT PARLOT, perlot - 2) het iemand toekomende deel, dat waarop men aanspraak kan maken, part, portie

19

pèrmetaosie zn. kring, familie, gelederen Et zit in de pèrmetaosie van Mutsers. - Het zit in de familie Mutsaers. Hij is nòg in de pèrmetaosie - het is gepermitteerd hem als familielid te beschouwen, al is het ver weg. D'16 "permetoassie - 't is nog iet of wè, in de permetaassie (familie)" WBD III.2.2:58 'in de parmetasie (zijn)' = verwant Haor pèrmentasie - verwantschap - Verbastering van fr. 'parentage' Verh.PARMENTATIE (pèrmetatie) v - verwantschap, familie; verbastering v.h. chique woord 'parentage': dè zit nog 'n bietje in de pèrmetatie. EDW permetatie, palmetaosie, pollemetaosie - alle verwanten Bosch permetaosie - familie (Fr. parentage) WNT PARENTAGE, in de volkstaal verbasterd tot PARMENTASIE - bloedverwantscha pèrmeteere ww., zw. PM smeken bidden èn pèrmeteere D'16 "ik heb er om motten bidden en permeteeren om het te kraigen" Witt "hij laag me tòch te permietééren' (te smeken) FVb zenèège pèrmeteere - zich veroorloven WBD III.3.1:263 'permitteren' = smeken 275 'permitteren' = klagen pèrmeteere - pèrmeteerde - gepèrmeteerd Bosch permetere - smeken: Hij bleef bidde en permetere. Verh.PERMITTEREN (pèrmetere) onov.ww - smeken, jammerklachten uiten, dikwijls in combinatie met 'bidden'. Bont intr.permitteren 1) dringend bidden, smeken; verbinding 'bidden en parmetere'; 2) aangaan, jammeren, klagen. Z.a. Antw. PERMETEEREN - misbaar maken, klagen Biks pèrmeteere ww - veroorloven, jammeren WNT PERMITTEEREN - toelaten; verlof geven pèrreg bn. WBD III.4.1:44 'perrig' - tochtig van vogels pèrrepluu, pèèrepluu zn. paraplu Antw. PERREPLU znw.m. – regenscherm pèrsblom zn. WBD III.4.3:285 pèrsblom - paardebloem (Taraxacum officinale) ook 'pisblom' genoemd of kankerblom WBD III.4.3:394 pèrsblom (gele ganzebloem - Chrysanthemum segetum) ook genoemd: gaanzeblom pèrseg bn. paarsig, paarsachtig pèrsekuusie

20

zn. rompslomp, omslachtigheid MTW bezoeking, kruis, kwelling Verh.pèrsecusie, v. rompslomp: 'n hil pèrsecusie - een ingewikkelde zaak; het woord werd oudtijds gebruikt als juridische term voor 'vervolging'. Bont znw.vr. 'persecutie' kwelling, marteling WNT PERSECUTIE - vervolging, kwelling pèrsenêel zn. personeel K+B perseneel (passim) persès zn. proces, proces-verbaal K+B perces, percessen CR et leej nòg in persès ... WBD III.3.1:351 'proces' = proces-verbaal ook genoemd 'verbaal' Bont znw.o. 'perces' - proces persèssie zn. processie DANB de köster lèùjt vur de precèssie FVb ge kunt nie de klòk luije èn ok nòg in de percèssie meelôope Btk (blz.99) köster löjt fur de presèsie GD05 toen liepeme nòg meej in de persèssie Bont znw.vr.'percessie' - processie Biks persèssie zn - processie Bosch precessie - processie, optocht persies bw. zojuist, daarnet Ik zaag em persies wèglôope K+B percies = juist; 'persies' CR et moet persies óp maot zèèn; hij laag beeter as percies; HvR persies gepaase - juist gepast (bij betaling) MTW toen persies - daarnet, zojuist CR "t lèèkend precies op 'n öpke' WBD III.1.4:136 'precies' = voorzichtig; 144 'precies' = nauwgezet WBD III.1.4:303 'precies' = streng Bosch persies - precies, juist; zojuist Goem.PRECIES - bn/bw - nauwlettend (pointilleux); Hft PRECIES in sommige spreekwijzen = juist. Z.a. Verh.PRECIES als bn: nauwkeurig, secuur; als bw. een minder plat klinkend woord voor krèk. Wsch. is door deze keuze de bet. uitgebreid tot die van krèk en 'net': hij is precies gekomen - hij is zojuist gearriveerd. Bont pərsis, bnw.+ bijw., 'percies' - precies. GD05 persies doen WÈ hij veròrdeneert

21

pèrsmis zn. WBD (Hasselt) paardemest Bont pärsmäs, znw.o. ' perdsmes' - paardemest Antw. PÈÈRDSMES znw.o. - paardenmest pèrsmòp zn. paardevijg WBD vermeldt het niet.' MTW paardevijg, smalende betiteling voor een medaille CR Ik hèb giestere nòg en spraaj pèrsmòppe gezien. SN Strontpikkerkes zitte gèère op vòrse pèrsmòppe (090907) Bont znw.m. 'perdsmop' - paardevijg Biks 'pèrdsmop' zn – paardevijg personlek, persôonlek bw/bn. MTW persoonlek Btk persónlek, persôonlek (blz. 34) persstront zn. paardepoep R.J. 'ik wôh 't ie meej z'n kont in de pèrdstront viel' pèrstaand zn., plur. WBD (paardetanden) het blijvende gebit van een paard Bont pärstant, znw.m. 'perdstand' -paardetand Antw. PÈÈRDSTAND znw.m -paardentand pèrstal zn. WBD paardestal, ook 'pèèrdestal' genoemd WBD 'pèèrdestal'- paardestal, ook 'pèrstal' genoemd Bont pärstal, znw.m. 'perdsstal' - paardestal. Antw. PÈÈRDSSTAL (Kemp. pjèsstal) znw.m. – paardenstal pèrsvlêes zn. paardevlees CR en óns pèrsvlêes asteblief WBD III.2.3:54 'paardsvlees' = gerookt vlees ook 'krip' pèrsweek zn. week (meestal de laatste voor de kermis) waarin hard gewerkt moest worden, i.v.m. de komende vrije dagen D'16 "persweek -(paardenweek) noemen de werklieden een week zonder feestdag er in"

22

Haor PERSWÈÈK - paardenweek, waarin veel werk moet gebeuren pertaol zn., bn. MTW portaal; brutaal in de körvelse kèrk, daor aachter int pertaol pertènsie zn. MTW pretentie, aanmatiging, veeleisendheid MTW 'Hè hò te veul pertènsies' FVb pertènsie hèbbe - veeleisend zijn (Fr.prétention - aanspraak) WNT PRETENTIE - aanspraak, eisch op een eigendom, geld, voorrecht; aanmatiging, eigenwaan, verwaandheid pertij zn. partij K+B 'knokpertij' R.J. 'pertij trekken' WBD (III.3.23.21) 'partijtje' of pötje = spelletje Bont znw.vr. pèrzek zn. perzik meervoud: pèrzekes FVb alles wòrt duurder behalve de pèrzekes, want die zèn der swènters nie WBD (III.2.1:463) pèrzekesbôom - perzikboom, ook 'perzikenboom' WBD (III.2.171) 'perzik' = idem pesiesie zn. positie, verwachting WBD III.2.2:2 'in positie zijn' = zwanger zijn HvR ze waar al en tèdje in peziesie - in verwachting pesjoen zn. pensioen GD08 meej en klèèn pesioentje aachter de gerdèntjes pesjonkele ww., zw. tijdens kerkbezoek de Portiuncula-aflaat verdienen Dit ontaardde meestal in een druk heen-en-weer geloop, omdat aan ieder kerkbezoek met voorgeschreven gebeden de aflaat verbonden was. CR pesjónkele - café in, café uit CR 'ze han saome gepensjonkeld' pesjónkele - pesjónkelde - gepesjónkeld Voor herkomst zie: OT 64:73 (Heestermans) en OT 64:134 (Piron) Bosch pesjunkele - behalen v.e. volle aflaat

23

Hees pesjonkele (II:80) OT jg.64: blz.73 en 134 (Heestermans) EDW pesjonkele - de Portiuncula-aflaat verdienen Biks 'besjònkele' - aflaat verdienen Bont zw.ww.intr. 'pesjonkelen - portonculen Antw. PORTIONKEL znw.m. - de 2e Augustus; spr.w.: portionkel, te acht uren donker P0RTIONKELEN (uitspr. pəsjonkələn) pestoor, pestorke zn. pastoor gez. MP De pestoor verdient zen gèld vur de irste kóffie (Dat zeggen de boeren die menen dat de pastoor na zijn H. Mis gelezen te hebben, er voor die dag mee klaar is, terwijl zijzelf voor de eerste koffiemaaltijd reeds enkele uren gewerkt hebben.) gez. MP Hij doet nèt as de pestoor: hij zeegent zenèègen et irst. CR pestoor: zó spraak is en pestórke; 'ons pestoôrke was unne goeie' gez. vB As de pestoor gao praote, lèkt alles èùt. DANB de pestoor heej goeje wèèn BrSp 'dèk weet, weet ik zó goed as de pestoor', zi den boer,'mar nie zó veul (D'l6) - zeispreuk BrSp de pestoor èn de kapelon lôopen aachter etzèlfde vaon (vB TT'70) die houden er dezelfde principes op na. BrSp derin töszèèn as de pestoor in zene kerkboek (vB TT'69) Bosch pestoor - pastoor FVb de pestoor èn de kapelaon lôopen aachter dezèlfde vaon Bijn. Jan pestoor = alg. bijnaam voor pastoors (blz.90) Bijn. et Scholteriaans pestorke = dominee Lindeboom (blz.32) pestoorspraot zn. FVb onzin, zever SN òn pestoorspraot hèmme niks asser opgetreeje moet wòrre (030107) pestorsmèèd zn. huishoudster van de pastoor BrSp as den bisschòp ene priester wijdt, wijdt de duuvel en pestórsmèèd - zo blijft het evenwicht tussen goed en kwaad. GD.06 hij heej van de paus en pestorsmèèdekrèùs gekreege (= pauselijke eremedaille 'Pro Ecclesia et Pontifice') petaole, betaole ww., zw. MTW betalen petènt zn. patent WBD meel voor het bereiden van beschuitdeeg, ook 'beschèùtenblóm' genoemd Bont znw. patent (in de zin 'Hij hee petant' [van liegen nl.]) petóffel

24

zn. pantoffel K+B petoffels Bont znw.m.- pantoffel petòzzie zn. D'16 'potaazie' - gestoofd middageten MTW soep, natte stamppot SN We aate petòzzie van sevôojkes meej ötgebakke spèk (051207) van fr. 'potage' (vlees en groenten; soep) Bont znw.vr.'petazie' (fijngemaakte aardappels met groente (voornamelijk kool) door elkaar gemengd. Goem. POTAGE - Groenten; ook in de uitdr: ’t is maar potagie (slecht volk) WNT P0TAGE - veel betekenissen: zie aldaar petrèène zn. verdrukking BrSp in de petrèène koome (D'16) - in de verdrukking komen (Fr. être dans le pétrin - in de knoei zitten) D'16 "petraine" 'en zoo zai 'k in de petraine gekomen' - in de verdrukking petrèès, petrèske patrijs (Perdix perdix) Kern petrêze - patrijzen (voor ê vgl. 'gête' - geiten) Bont znw.vr. - patrijs; mv. 'patrees' petrèt portret K+B petrèt R.J. ''n middeljon meej men petret' Bont peträt, znw.o petret - portret petróntje zn., dim. patroontje WBD petróntje (II:916) - patroontje (dessin) petrôon, petróntje patroon (i.a.b.) K+B 'gewèèren en petronen' WBD 'pàtróón' (II:1386) - patroon, knippatroon WBD (III.3.3:217) 'patroonheilige', 'naampatroon' Bont pətrö.n, znw.m. - patroon: 1) beschermheilige, 2) schietpatroon pêûl zn. peul Btk plur.: peule, sing.: pêûl (36) GG peule, poole = erwten of bonen van de dop ontdoen, afhalen pêûle, poole ww., zw.

25

GG erwten of bonen van de dop ontdoen, afhalen pèùme ww., zw. met puimsteen een oppervlak gladschuren R.J. 'enen motlap die moete puimen' pèùme - pömde - gepömd ook in praesens vocaalkrimping: gij/hij pömt WNT PUIMEN - zw.ww., - met puimsteen een oppervlak schuren peur zn. MTW angst, vrees (Fr. peur) peut zn. slaag Wilde peut beure? - Moet je een pak slaag? CR ik krèèg al peut zat van óns Théera; CR dan zak oe is en peut verkôope; CR vur en peut òf en pèèr hèddet hart nie WNT PEUT (I) znw.m., mv. –en. In de volkstaal: slag, klap, oorveeg. Bijvorm van 'peuter' en misschien een verkorting daarvan, in het enkelv. ook als collectief voor: klappen, slaag. Antw. PEUT bw - Peut hou(d)en - term in het marbelspel. Zijne hand op de meet houden, wanneer men schiet, niet pooteren. Bosch peut - stomp peutoor zn. FVb vervelende vent CR 'Na witte waor 't blèèft, puitôor' peuzel zn. vD. peuzel 3) vrouwspersoon D'16 "'t is 'n peuzel (ongemakkelijk lastig waif)" WNT PEUZEL - 3) als minachtende benaming voor een vrouwspersoon, inzonderheid een van slechte zeden piejankoow zn. overdreven netjes gekleed vB in de piejankoow zèèn - kon een vrouw zeggen die er buitengewoon netjes uitzag (TT 181, zonder uitleg) BrSp in de piejanks zèèn - in de puntjes zijn, er buitengewoon netjes uitzien Mogelijk naar het Italiaans 'bianco', dus 'in het wit' ? piek zn. PM uitdr. 'van de luie piek', schertsend gebruikt m.b.t. iemand die ziek was, om de twijfel eraan uit te drukken

26

WBD (III.3.2:78) piek = harde puntslag v.e. priktol WBD (III.4.4:143) 'piek' = top WBD (III.3.1:148) 'piek' = gulden Antw. PIEK bw - piek zijn - dood zijn. Ik schoot, en den haas was piek. Verh.PIEK: van de luie piek. Blz.85: De uitdr. kwam op een duistere wijze voort uit een diepgeworteld ongeloof in het bestaan van echte en toch niet dodelijke ziekten. ... Gezien het feit dat ze in ABN, dus als een citaat, te berde gebracht werd, leid ik af dat ze van buiten kwam. Bont znw.vr. - piek; zegsw. 'er de piek be neersteke' - met iets ophouden, een werk neerleggen (vooral in toorn). pieke ww., zw. FVb pieken, bij het rikken één slag halen pielèèr zn. pilaar SN 'pelèèrbèèter' = iemand die tijdens de kerkdienst altijd tegen een pilaar achter in de kerk leunt; hypocriet, onechte heilige (220206) – Sint Andreas al bij de pielèèr pieleke zn., dim. WBD vleinaam voor het kuiken WNT PIEL (II) benaming voor jonge eenden BrSp nòr de pielekes zèèn (D'16) - dood zijn, naar de drommel zijn WNT zegsw. voor de piekelens zijn, naar de pieltjes zijn - verloren zijn, er bij zijn; eigenlijk: ten prooi van de eendjes zijn. Bont pil, znw. - piel, roepnaam voor de eend en voor kuikens: piel(e), piel(e), piel(e)! Het dim. pieleke(n) betekent behalve roepnaam voor kuiken ook: kuiken. Biks pielekes zn - jonge eendjes Hees pieleke (VII:65) pielepaose zn. FVb sint-juttemis SN Dè zumme meej pielepaose wèl es zien = Nou, vergeet het maar (230308) pielieèèchteg bn,bw. kleinzielig, besluiteloos D'16 "pielie aichtig heet iemand die kleinzielig, peuterig, besluiteloos is' pielieje ww., zw. kieskeurig eten Wè zitte tòch wir te pielieje.- Wat zit je toch weer kieskeurig te eten CR Zit nie zôo te pitse, pielieklôot! WBD III.2.3:15 'pieliën' = pitsen pielieje- pieliede - gepielied Verh.PIELIËN onov.ww - kieskeurig eten = pitsen. Bont zw.ww. intr. 'pieliën' - zich inspannen, zich moeite geven voor iets, ijverig bezig zijn.

27

Biks 'pieleje' - pitsen bij het eten pielieklôot zn. kieskeurige eter MTW knoeier CR Zit nie zôo te pitse, pielieklôot! FVb 'pieliekónt' WBD III.2.3:19 'pieliekont' = pitser Verh PIELIEKONT v - iemand die kieskeurig eet. pieliekonterij zn. WBD III.1.2:198 'pieliekonterij' = ingebeelde ziekte pieliewèèrk zn. prutswerk WBD III.1.4:405 'pieliewerk' = vervelend werk piemele ww., zw. MTW klungelen WBD III.1.1:197 'piemelen' = urineren WBD III.4.4:224 ' piemel' = iets kleins in zijn soort, ook 'opneukerke' pienantie zn. V strafschop, penalty Verbasterde uitspraak v.h. Engelse woord Biks pienantie zn - strafschop piepelenbèèrg zn. verstoppertje SN We zon in de buskes piepelenbèèrg gon speule, mar de mèskes won nie meejdoen (040707) D'16 piepelenberg - kinderspel (verstoppertje) Haor pinkelenbèirege - verstoppertje spelen piepeltje zn., dim. verstoppertje vB piepele - verstoppertje spelen BrSp piepelenbèèrg speule (D'16)-zich verbergen, verstoppertje spelen MTW 'piepenbèèreg, pieperke' WBD (III.3.2:46) piepele, piepelenbèèrge, piepelenbèrg = verstoppertje ook: hoorntje of hoorntje doen Hees piepeleberge (II:33) Biks piepelebèèrege ww - verstoppertje spelen Verh.PIEPELTJE BERGEN (bèèrge) onov.ww - verstoppertje spelen, misschien zo genoemd omdat er 'piep' geroepen werd bij het vinden of om zich te verraden.

28

pieplozzie zn. FVb vestzakhorloge pierelaand zn. kerkhof D'16 "pierelaand - hij is nor 't pierelaand (dood)" WNT PIERENLAND - Als schertsende benaming voor de aarde als begraafplaats der dooden. piereverneuker zn. D'16 "pierenverneuker - glas klare genever 's morgens voor het ontbijt' WNT PIERENVERLAKKER, minder gewoon voor PIERENVERSCHRIKKER - borrel; eigenlijk: borrel op de nuchtere maag pierewiggele ww., zw. D'16 "pierewiggelen - het gaan vangen van pieren" pierwörm zn. regenworm D'16 "pierewurm - pier" MTW 'de pierwörrem zèèn' - de pineut zijn WBD III.4.2: 'pierworm' - glimworm (Lampyris noctiluca), ook: 'lichtworm' of 'pier 'genoemd, of 'dwaallichtje' WBD III.4.2:203 'pierenworm', 'pierworm' - regenworm, worm (Lumbricus terrestris) WNT PIERWORM - Thans nog gewestelijk (b.v. in Vlaanderen) in gebruik, 1) benaming voor verschillende wormen, doch inzonderheid voor den aard– of regenworm; 2) benaming voor een mager persoon, kind piese ww., zw. pissen MP gez. Ge mót nie teegen et kèèrkhöske piese, want et drêûgt nie óp. MP gez. Den knapsten boer piest nòg wèl es óp zen klómpe. gez. Ge zult er beeter van piese as van en körsje brôod MP gez. Ze zulle van mèèn cènte gin költjes mir in de grónd piese. MP gez. Ge zult van mèn gèld gin költjes piese. R.J. 'ik hèb en vrouw die der bèd natpiest' WBD III.1.1:210 'pissen' = naar de wc moeten piese - pieste - gepiest Bosch piese - urineren WNT PIESEN, bijvorm van PISSEN - zijn water loozen, wateren piet zn. WBD (Hasselt) slecht gesneden hengst, ook genoemd 'klophengst' of 'klaphingst' Antw. PIET znw.m. - snotneus (in kindertaal); Daar hangt 'ne piet uit uwe'neus

29

WNT PIET (I) 2) hengst die niet kan telen, niet omdat hij gelubd is, maar uit een natuurlijke oorzaak. pietelèèr zn. vB pitteleer, soort van korte jas met lange slippen D'16 "pietelair - rok (heerenkleedingstuk)" HvR dès nòg en gêef pietelèrke - dat is nog een aardig jasje WBD III.1.3:30 'pitteleer' = slipjas Hees pietelèèr (I:15) EDW pietelaer - slippenjas (znl.) Biks pietelèèr zn - slipjas Antw. PITTELÈÈR znw.m. - mansjas met lange en smalle slippen, Fr.pet-en-l'air van Fr. 'pet-enl'air' WNT pitteleer zie pettelaar, Ndl. ' vrijschijtertje ' (robe de chambre qui ne descend que jusqu'au bas des reins) Verh. PETTELAAR (pieteléér) m - jas met slippen, billentikker. Bont znw.m.'pieteleer' pettelaar, "mansrok met lange en smalle slippen" Goem.PET-EN-L'AIR - pitalè:r znw.m. - soort van gala kleedingstuk. pieterstalleke zn., dim. piëdestalletje WBD (III.3.3:199) pieterstalleke, 'piëdestalleke' = heiligharttafeltje pietjes, piete zn., dim, plur GG hoofdluis, neten piggem zn. vD. piechem (piegem, piegum) I. dwaas, onmogelijk mens; jood; II. (volkst.,Barg.) slim, gevat, bijdehand D'16 "piggem - 't is en blaift mar 'n moager piggemke (kindje)" pik en pook uitdr. grote onenigheid D'16 "wè roaide? pik of pook? Pik is het bovenste deel het spitse gedeelte van een groote of tuinboon en pook is het onderste deel" Die twee, dès pik èn pook HvR tusse die tweej ist pik èn pook - tussen die twee botert het niet Hees Piek en pook (II:13) Verh. PIK EN POOK - haat en nijd van weerskanten: dès pik en pook - zij hebben wederzijds de pik op elkaar; misschien een variant van de uitdr. 'pik à pik zijn, die WNT als Zuidned. vermeldt en in verband brengt met piek als steekwapen. Biks pik èn pook - twist en tweedracht pikke ww., zw. pikken

30

WBD pekken (de binnenwand van biervaten met pek laten doortrekken en met een dunne laag ervan bedekken) pikke - pikte - gepikt Antw. PIKKEN - met de pik afmaaien, Fr. saper pillòtbroek zn. vB manchesterbroek MTW 'pielòtbroek'- pilobroek, manchesterbroek, ribfluwelen broek (E. pillow) Bont bnw. pillows, van pillow ''n piellese broek' Z.a. Koenen pilo (Eng. pillow) - half linnen, half katoenen gekeperde broeken jasstof voor arbeiders. WNT PILOBROEK - broek gemaakt van pilo, eene soort van fustein dat glad is. pimpremunt zn. pepermunt CR daor rôok et nòr pimpremunt MTW 'pipperemunt' pin zn. pin, dennenaald overdreven zuinig iemand, gierigaard BrSp iets pin oover nèk doen ('75) - vlug en niet al te secuur BrSp et pinneke van zen hart hangt in de strónt (D'16) - antwoord op de vraag 'Waarom is hij zo klein? D'16 "pin over nek - haastig" WBD (II:2397) 'pin' - arend (v.e. beitel); ook 'priem' genoemd Bijn. pinneke Bressers = Johan Bressers, (blz. 28) Bijn. Stòkker pinneke = Stokkermans (blz. 75) Bijn. pinneke De Wijs (blz. 84) WBD III.4.3:100 pin - dennennaald; ook genoemd: spèl, mastespèl of nòld. WBD III.4.3: 54 pin - hoofdwortel;. ook genoemd: pinwortel, (pèn)wortel Bont pin, znw.vr. pin, ... 3) gierig mens Antw. PIN - fig. gierigaard, gierige vrouw Biks pin zn - pin: 'ne gierrege pin; zò zat as 'n pinneke WBD III.4.3:104 pin - dennenwortel, ook genoemd: puist, stronk, stomp WBD III.3.1:199 'pin', 'gierige pin, gierigaard','vrek, knijperd, schraperd,peesteker' = gierigaard WBD III.2.3:290 'pin' = rechte sigaar pindamènneke zn. FVb Chinese man die bij de ingang van de schouwburg verschillende soorten pinda's uitventte pindòl zn. FVb soort haktol WBD (III.3.2:79) pindòlle = een tol op de hand laten draaien SN Hij hò zene pindòl meej mèn geroole teege vèèf proeme. (281007) pindraod, pinnekesdraod zn.

31

MTW prikkeldraad WNT PINDRAAD 2) ook in den vorm PINNEKENSDRAAD: gevlochten ijzerdraad met scherpe punten, prikkeldraad pineegel zn. egel WBD III.4.2:43 'pinegel' of 'egel' (Erinaceus europaeus) ook: 'stekelvarken' Antw. PINEGEL znw.m.-egel, horts, Fr.hérisson Biks pineejgel zn - egel WNT PINEGEL - stekelvarken pinhaor zn. WBD III.1.1:45 'pinhaar' = sluik haar pinke ww., zw. WBD III.1.1:234 'pinken' = knipogen pinkere ww., zw. D'16 "pinkeren - n' kinderspel" WBD III.4.4:242 'pinkelen' = fonkelen WNT PINKEREN - zeker jongensspel, waarbij een puntig houtje met een stok of plankje weggeslagen wordt. pinksterblom zn. margriet (Chrysanthemum leukanthemum), dus niet de meer algemeen bekendstaande Cardamine pratensis. pinne ww., zw. walmen WBD (III.2.1:220) 'pinnen' = walmen of blaken pinneg bn. gierig WBD III.3.1:201 'pinnig', 'pinachtig, gierig pinnerig, hebberig, peestekerig' pinnekesgewicht zn. nauwkeurig gewicht! geen streepje meer op de schaal BrSp pinnekesgewicht geeve (vB TT'65) - zeker geen overwicht geven; gierig zijn. (Bij ouderwetse weegschalen wees een pin of naald het gewicht aan; die werd angstvallig in de gaten gehouden.) Antw. PINNEKESBOTER znw.v. - Vervalschte boter. Betrouwt dieën boer nie, hij verköpt pinnekesboter (Kempen)

32

pint zn. WBD III.4.4:298 'pint' = halve liter, ook 'schep' pinwòrtel zn. WBD III.4.3:54 pinwòrtel - hoofdwortel; ook genoemd; pin, pèn, pènwortel of gewoon wortel pirke peertje roepnaam voor Pietje dim. van 'pèèr'; moest 'pèrke' opleveren Pirke, Peer zn., eig. Petertje, Pietje CR Ik bèn nòr 'Peerke' Dónders gewist. D'16 "Pirke - verkleinwoord van Peter" dim. van 'Peer', met vocaalkrimping pirzek, mv. pirzekes zn. perzik (persica) MTW 'pèrzek, pèrzekes' WNT PERZIK ... Verder verdienen nog vermelding de gewestelijke vormen: pirrek, pirk, pierk, spirk, spierk, perrek, pers, perze, perkel, pezerik pis zn. pis BrSp sóndagse pis dugt nie (Sn'34) - (In Tilburg werd urine in kruiken ingezameld. Had men zaterdags te veel bier gedronken, dan bevatte de urine te weinig ammoniak, waar het juist om te doen was) Bijn. Sientje pis = Sien v.d. Sande (blz.70.) WBD III.2.2:27 'pisdoeken' = windsels (later: luiers) 29 'pisdoek' = luier pisblom paardebloem, pisbloom, pissebloem (Taraxacum) De waaj stónd vól pisblómme. - De wei stond vol paardebloemen. WBD III.4.3:285 pisblom - paardebloem (Taraxacum officinale), ook genoemds pèrsblom of kankerblom WBD III.4.3:350 pisblom - haagwinde (Calystegia sepium) ook genoemd: pispötje Antw. PISBLOEM, PISBLOM znw.v.-de bloem v.d.wilde suikerij; molsalaad. Paardebloem, Taraxacum officinale; te Westerloo geeft men dien naam aan de Haagwinde, Convolvulus sepium L. Biks pisbloem zn - paardebloem WNT PISBLOEM, daarnaast in Z.-nederl. en Zeeland: pissebloem, pisseblom piske zn., dim.

33

peesje, katoentje van een lamp of kaars WBD II:928 'piskes' - snaren voor 't aandrijven van spillen FVb piske blaoze, piske braande - al blazend een eindje pees gloeiend houder dim. van 'pees', met vocaalkrimping piskeblaoze, -braande GG blazend een eindje pees gloeiend houden piskèèker zn FVb huisarts WNT PISKIJKER - geneesheer of kwakzalver pispòt FVb in de pispòt gewaase èn in de schorstêen gedrêûgd (ook SN 220406) (gezegd van een niet al te witte was) pispötje zn., dim. akkerwinde (Convolvulus arvensis) 'pispötje' genoemd naar de kelkvormige bloem WBD III.4:3 pispötje - haagwinde (Calystegia sepium), ook genoemd: pisblom WBD III.4.3:352 pispötje - akkerwinde (Convolvulus arvensis) ook genoemd klèèn pispötje Bont znw.o. pispotje, bloem v.d.haagwinde. Antw. PISPOTTEN znw.m.mrv. - klokskensbloemen, Fr. campanules De bloemen v.d. Haagwinde, Convolvulus sepium L. Biks pispötje zn - pispotje: bloem v.d.haagwinde of kleine akkerwinde pisse ww., zw. pissen, urineren FVb ge kunt er beeter van pissen as van en körsje brôod WBD III.4.2:38 pisse - ook: 'zeiken', 'plassen', 'leuteren' pissen Biks pisse ww - pissen pistoleeke zn., dim. WBD III.2.3:196 'pistoleeke' = wittebroodje, ook 'pistolet', 'kadetje', 'bestel', 'Frans broodje' pitjeskèès zn. MTW = gemèènekèès: komijnekaas, nagelkaas FVb komijnekaas, Leidse kaas WBD III. 2.3:147 'pitjeskaas' = komijnekaas pits zn. slechte eter D'16 "ze is mar 'n pits (ze eet niet behoorlijk mee)" WBD pits (II:1163) - pits: coupenaad, figuurnaad

34

pitse ww., zw. kieskeurig eten; met beetjes opeten CR Zit nie zôo te pitse, pielieklôot! D'16 "pitsen - overal een even van proeven" WBD III.2.3:17 'pitser' = IDEM; 24 'pitsen' = met kleine beetjes eten — pitse - pitste - gepitst Bosch pitse - treuzelend, met lange tanden eten, kieskauwen Hees pitse (II:43) Antw. PITSEN - scherp nijpen, knijpen met duim en wijsvinger, met de nagelen of eene tang, Fr. pincer; nauwelijks het voedsel aanraken, zonder lust eten Verster PITSEN - sterken drank drinken, den sterken drank met kleine slokjes drinken. Verh.PITSEN onov.ww - kieskeurig eten = pieliën. Bont pitsə(n), zw.ww.intr. 'pitsen' - 1) met lange tanden eten; 2) sterke drank met kleine beetjes drinken. Goem.PITSEN – pitsə wkw (reg.) - nijpen Antw. PITSEN - eventjes aanraken en er een stuksken afnemen Biks pitse ww - pielieje pitte zn.plur. klappen, slaag pitte beure - slaag krijgen (minder zwaar dan 'slaog') WBD III.1.2:50 'pitten beuren' = een pak slaag krijgen; ook:'slaag beuren' plaacht ww., pv. placht (imperf. van 'plegen') K+B Dè plaacht ze te zègge Kern hij plègt, hij plaacht B niet gebruikt ww., pv. Antw. PLECHT - 2e hoofdvorm van ; PLOCHT of PLOECHT: idem plaank, plank, plèngske zn. plank WBD bèddeplank, bèddeplaank - bedsteesponde (losse plank in de opening van de bedstede, die uitvallen voorkomt) WBD bèddeplank, bèddebaank - beddeplank (plank in bedstede boven hoofd- of voeteneinde, om er iets op te leggen, of te zetten) CR óp de booveste plaank van et kammenèt; CR ik blaos de plaanke vant höske; WBD zitplank (II:955) v.d. weefgetouw; ook: baank of zitbaank FVb den dieje hee vort zôo drie plaanke onder zen reet (die zal het niet lang meer maken) FVb de plaanke vant höske schèète plaant, plèntje zn. plant CR en vaaste plaant; CR wè zók en vaaste plaant kôope zólang de snijblómme nòg goeiekôop zèn

35

Antw. PLANT (Kemp. plaant) znw.m+v. plaante ww., zw. planten K+B geplaant Kern potten en plaante B plaante - plaantte - geplaant geen vocaalkrimping Antw. PLANTEN (Kemp. plaanten, met Ned.a) plaas, plaaske/plèske zn. plas WBD III.4.4:179 'plas' = poel 80 'plasregen' = zware bui Bont pla.s, znw.m. 'plaas' - plas plak zn. PM stuk grond, oppervlakte, 'bójem' vB vlek (?) WBD III.4.4:195 'plak','plek' = plaats; 196 'plak/plek' = uitgestrektheid vB Hèdde naa al en plak in oew nuuw pak? Verh.PLAK v - oppervlakte, stuk grond: 'n hil plak Bont plak, znw. 1) vr. vlek, smet, klad; 2) vr.+ m. zekere uitgestrektheid land (enz.) Antw. PLAK, PLEK znw.v. - plaats, ruimte. Plak maken veur 'n ander. Ge zit hier op mijn plek. Biks plak zn - plaats: mokt es wè plak! plak, plèkske zn. MTW plaats, plek, vlek WBD III.4.4:195 'plak' = plaats, ook 'plek' WNT PLAK (III) - plak, in verschillende opvattingen plandèès zn. FVb pantoffel WNT PLADIJZEN - ww - gewestelijk in Z-Ned. 2) foppen, beetnemen plantaan zn. plataan afstandsassimilatie plaoge ww., zw. plagen WBD III.3.1:240 'plaag' = pesterij B plaoge - plaogde - geplaogd - geen vocaalkrimping Bont zw.ww.tr. - plagen

36

plaogstòk zn. plaaggeest WBD III.1.4:409 'plaagstok' = geniepige plager Antw. PLAAGSTOK znw.m. - plaaggeest WNT PLAAGSTOK znw.m. - gewestelijk (b.v.in Vlaanderen) voor: plaagduivel, plaaggeest, kwelgeest (stok = (volgens Gezelle) mannelijk lid) z.a. plaot, plòtje zn. plaat, ook grammofoonplaat WBD bakplaat (waarop het brood in de oven gebakken wordt) WBD muurplaot - balk of plaat die plat op de buitenmuur van de lange gevel ligt. WBD plaote - spieren tussen de staart en het kruis van de koe, ook genoemd: 'baande' plaster zn. WBD stijlpor (stenen pilaartje waarop een stijl steunt) MTW pilaster, pilaar > pilaster plat bn. plat platte kènder - nog in de wieg liggende kinderen V natte kènder - kinderen die nog niet zindelijk zijn WBD III.1.4:210 'plat' = boertig; 'platvloers' = boertig WBD III.4.4:227 'plat' = vlak, ook 'glad','effen','egaal' GD07 'aachter de waoge meej en plat kèènd Bosch platkeind - kind dat nog in de wieg ligt Hees platte jong (II:61, VIII:9) WNT (VII:2967) Platte kinderen - zulke die nog niet loopen kunnen (XII:2374) Platte kinderen - kleine kinderen, die nog niet loopen kunnen, die nog moeten liggen. platienehaok zn. platinehaak WBD 'plàtiennehaok' (II:1060) - platinehaak plattebèùs zn. lange kookkachel met langwerpige platte buis en zichtbare pot potkachel met naar achteren verlengd rookkanaal onder verlengde kookplaat WBD (III.2.1:234) 'plattebuis ' platwèèfsel zn. WBD (II:913) - platweefsel, ook 'platwèèrk' of -'plat wèèrk' genoemd

37

plavèùs zn. plavuis, gebakken vloertegel Hft Hoeufft: 'plavuis' voor plaveisteen, vloersteen Antw. PLAVUIS znw.m. - plavei, vloertegel van klei of leem. plèège ww., st. plegen Kern plège ,hij plèègt, plaacht B niet gebruikt MTW 'plêege' (imperf. plaagt) Antw. PLEGEN: verv. placht, plag, plocht, plecht, geplogen pleej zn. plee, W.C. WBD (III.2.1:112) 'plee', c.q. 'gemak' of 'huiske' = wc WBD (III.1.1:207) 'naar de plee gaan' = naar de wc gaan 208 'na de plee gaan' = idem 209 'naar de plee moeten' = idem pleejbòrsel zn. WBD III.1.3:271 'pleeborstel' = kuif WBD III.1.3:272 'pleeborstel' = kortgeknipt haar V toiletborstel; korte, stekelige haardracht van jongens/mannen: aan de voorkant recht overeind staand (lang in zwang geweest bij de bevolking van seminaries en kweekscholen) MTW 'pleejbòrsel' - closetborstel; korte, stekelige haardracht plèèn, plèntje zn. plein R.J. 'langs plèn en wegen' Kern durpsplên - dorpsplein (ê als in Fr. même) D'16 "plain - gladgemaakte plaats, waarop de boeren de boekwijt en ook wel oliezaad dorschen omdat zulks het beste in den zonneschijn geschied" WBD III.3.1:318 'plein' = dorpskom WBD III.3.1:328 'plein, dorpsplein' = dorpsplein Bont znw.vr. - plein, zekere uitgestrektheid lands, grote oppervlakte plèète bw. MTW pleite, verdwenen, weg WBD III.1.2:131 'pleite' = verdwenen Hebr. - redding, ontvluchting WNT PLEITE bijw. Een joodsch van hebr. plétó, peleitó, vlucht, afgeleid woord in den zin van "vlucht" en "bankroet", dat thans ook in de taal van de volksklasse is overgegaan in de adverbiale verbindingen pleite gaan en pleite zijn. pleistere

38

ww., zw. WBD III.4.4:200 'pleisteren' = blijven hangen plèk, plèkske zn. kleverige, doorschijnende vloeistof uit sommige bomen; plèksel, hars, mèlk plaats Is daor nòg plèk? MTW 'Hè de naaw al un plèk in oew nuu pak!' Bijn. Jan plèk = Jan van Laarhoven (blz. 51) WBD III.4.3:91 plèk - gom, hars WBD III.4.3:330 jan plèk - kleefkruid (Galium aparine) WBD III.1.1:32 'moederplek' = moedervlek WBD III.4.4:199 'plek maken' = plaatsmaken Hft PLEK, voor plaats, zoo in den eigenlijken zin, als in dien van 'in stede', even als het Lat. loco. Z.a. Bont pläk, znw.m. 'plek', plakmiddel (als gom, stijfsel, solutie) Antw. PLAK znw.m. - kleverige zelfstandigheid, waarmede men plakt. Bosch plèk - (zit)plaats, ruimte, kleefmiddel, lijm plèkbaand zn. MTW plakband, tape plèkbol zn. benaming voor (vooral heren-) kapsel met veel brillantine Antw. PLEKKOP znw.m. kaalkop, iemand die kaalhoofdig is. plèkbrôoike zn., dim. FVb bolus; wegens zijn vorm ook 'plèkdròl' genoemd plèkdrol zn. bolus, bep. soort gebak; ook 'plèkbrôojke' plèkke ww., zw. plakken uitdr. blèève plèkke - niet weten te vertrekken CR ik vèèn et er êene óm aachter et behang te plèkke; CR waor de kènder blèève plèkke; gez. vB Ik zal vur jou wèl is ene vlieger plèkke (uit dankbaarheid) (TT 167) plèkke - plèkte - geplèkt BrSp nòr Hitselpitsel, daor ist meej kraante dichtgeplèkt ('86) – antwoord op de vraag 'Waarheen?' WBD III.3.1:45 'plakken' = plakken WBD III.4.4:209 'plakken' = kleverig worden, plakkerig worden pruuven èn blèève plèkke WNT PLAKKEN (II) m.b.t. personen: Blijven plakken, geplakt zitten geen lust hebben om op te staan.

39

Bont zw.ww.intr. 'plekken' - plakken, lang in herbergen blijven. Antw. PLAKKEN, - blijven zitten, toeven. Hij blijft overal plakken. Bosch plèkke - plakken plèksel zn. plaksel, met water aangemaakt plakmeel; kleverige,doorschijnende vloeistof uit sommige bomen; plèk, hars, mèlk WBD (II:709) plèksel - plaksel (niet vermeld) plèkzak zn FVb viezerik FVb plèkzakske - kind dat zit te knoeien plèkzakske zn.dim. FVb kind dat zit te knoeien plèngske zn., dim. plankje R.J. de plènkskes vant höske HvR op et bènkske laag en plènkske èn en tèngske Btk plengske (blz.27) dim. van 'plank', met umlaut plènneke zn., dim. plannetje K+B 'plenneke' dim. van 'plan', met umlaut plènt zn. plint Btk (blz.21) plènt plèske zn., dim. WBD koekje dat veulens bij de geboorte in de mond hebben, ook genoemd (Korvel): 'lèèftocht' plèsse ww., zw. plessen? WBD plèsse (II:1034,1056) uitwassen op de pleskom WBD III.4.4:217 'pletsen' = nat maken, ook 'natten', 'dabben' plèùm, plömke zn. pluim R.J. 'meej 'n plùmke op z'ne kop'

40

WBD III.4.1:38 'pluim' - vogelveer WBD III.4.2:35 'pluim' - harig uiteinde van een staart - de schaawe mee der plèùme om dere kòp Bont plö.m, znw.vr. pluim: 1) veer, 2) grote pronkveer op de hoed plèùs, plöske zn. pluis WBD III.4.4:267 'pluis' = dot Bont znw.vr. - pluis, vlokje, rafeltje, haartje. plèùsèèzer zn. pincet plèùze ww., st. pluizen WBD III.2.3:11 'pluizen' = peuzelen plèùze - plôos - geplooze (overgankelijk) geen vocaalkrimping plevèùs zn. plavuis WNT PLAVUIS - vloertegel, gebakken vlakke steen pleza(a)nt bn. plezierig CR iets wè plezaant is CR dès vur enen boer naa krèk nie zôo plezaant Witt. plezaant (S.G.plausant, blz.93, 179, 214) WBD III.1.4:195 'plezant' = prettig- 207 idem = grappig WBD III.1.4:163 'plezant' = flatterend; 197 'een plezante' = een grapjas Bont pləzant, bnw.'plezant' - prettig, behaaglijk, aangenaam. Antw. PLEZANT - vroolijk, vermakelijk, aangenaam, plezierig WNT PLEIZANT, PLEZANT - aangenaam , z.a. pliesie zn. politie (apparaat), politieagent Ge zaagt ginne pliesie K+B pliesie, plisie, plitie, pelisie, peliesie, pelissie CR Tis meej de 'peliesie' nèt as meej den reegenboog HvR dan ziede gin pliesie WBD III.3.1:345 'politiesmeris, tuut, wout,vethol,vetkees'= politieagent Bont pəlisi, znw.vr. 'pelisie' - politie Bosch plisie - politie pliesiebroow zn.

41

politiebureau pliesiegent zn. agent van politie Taollied bèkkers èn pliesiegènte WBD III.3.1:344 'politieagent', 'politie, vethol, vetkees, tuut, wout' SN Ik hoef hier tòch nie hil de tèèd te gòn stòn oppaase- ik zèè ginne pliesiegènt (231103) pliesiemuts zn. politiepet (?) BrSp dè klòpt as en pliesiemuts zónder klèp (vB TT '64) plesieuur zn. FVb sluitingstijd voor cafés Biks pliesieuur zn - politie-uur, sluitingstijd voor cafés plimp zn. wimper D'16 "ze heeft witte pliinpers aan haar oogen (wimpers)" SN Kèkt is èfkes, ik gelêûf dèk ene plimp in men ôog hèb (011106) plint zn. MTW plooi aan onderkant broekspijp plòd, plöddeke zn. gemeen, achterbaks persoon CR jöllie Mietje is en gemèèn plòd WBD III.2.2:114 'plod' = zedelijk slecht meisje WNT PLOD - 1) Vod, flard, 2) Bij overdracht gebezigd voor een persoon: a) een klein vertroeteld kind; b) een gemeene vrouw, slet; c) een man, in versch.bet.: sul, sukkel, luiaard, rakker, dronkelap enz. z.a. Antw. PLOD znw.v -goedzak, goede sul: 'en plod van 'ne' jongen; trage en vadsige persoon; kwapoets, jongen die geerne plaagt. EDW plod - vod, slet, lui iemand, sul, goedzak (znl. geldov.) plöddeke zn., dim. geniepig, klein persoontje ', trage, vadsige persoon MPgez. As plöddeke-vèùl de kaomer doe, dan stinken alle huukskes. V klèèn plöddeke - kind van klein formaat D'16 "'t is in alle geval mar 'n plöddeke (een prul ventje)" Witt. (zowel mens als ziekte) 'hij heeget plöddeke' HvR vööl plöddeke - geniepig (vies) vrouwspersoon WBD III.2.2:114 'ploddeke' = zedelijk slecht meisje Wè zèède tòch en vals plöddeke.' - ... een smerige bedrieger (080608)

42

Biks plöddeke zn - venijnig, onbetrouwbaar ventje Antw. PLOD znw.v. - goedzak, goede sul, Fr. bonasse; 'n plod v.'ne jongen. Trage en vadsige persoon; Kind dat geerne getroeteld wordt; iemand die in herbergen blijft zitten; kwapoets, jongen die anderen plaagt; enz. PLODDEKE(N) znw.o. - vklw.v.'plod' - influenza ploeg zn. ploeg WBD (II:2727) 'véérploech'- ploegschaaf ploege ww., zw. ploegen WBD ploege, ook in de Hasselt WBD I:1454 aanaarden met de ploeg (Hasselt): 'ònploeg?' - ploege - ploegde - geploegd WeijD ploege (krt.100) ploegstart zn. WBD (Hasselt) bovenste stuk van de ploegstaart Bont znw.m. - ploegstaart, balk aan het achtereinde v.d. ploeg, waaraan het handvat bevestigd is. plòk zn.,pv. WBD III.4.4:256 'plok' = menigte, troep imperf. van plukke plömke zn., dim. pluimpje R.J. 'meej 'n plùmke op z'ne kop' dim. van 'plèùm', met vocaalkrimping plôos ww., pv. ploos, pluisde Btk (blz.40) plosde/ ploosde (met of zonder vocaalkrimping) imperf. van plèùze plöske zn., dim. pluisje R.J. 'ik zie de plùskes witte wol' WBD plöskes (II:1254) - pluisjes (slijtsel van kleding) WBD III.4.1:41 'pluiskes', ook 'duivelshaar' - dons of nestveren WBD III.4.4:267 'pluisje' = dot dim. van 'plèùs', met vocaalkrimping plòtje zn., dim.

43

plaatje K+B fietsplòtje CR et vurplòtje stao schêef; WBD (II:2794) 'lichtplòtjəs' - lichtslekken, berrieslekken WBD III.5.1:311 'plaatje' = illustratie (in tijdschift of boek) WBD III.3.2:352 plòtje of bildje = prentje WBD III.3.3.206 plòtje = heiligenprentje dim. van 'plaot', met vocaalkrimping plòts, plòtske zn. plaats; omsloten binnenplaats achter een huis In de kèèrk is plòts genóg. - In de kerk is plaats genoeg. CR Et biste plòtske in bèd CR ik maok naa vur ene mooter plots WBD (III.2.1:402) plòts = binnenplaats (niet als Tilburgs vermeld) WBD (III.4,4:196) 'plaats' = uitgestrektheid WBD (III.4.4:302) 'plaatsen' = ordenen WeijD plaots/plòts (krt.98) Antw. PLAATS znw.v. - betrekking, post Biks 'plots' zn - plaats, 'plak' plòtse ww., zw. plaatsen WBD III.3.1:389 'plaatsen' = stationeren pluierij zn. nare zaak en vèùl pluierij - een vervelende situatie; HvR "en vööl plöjerèè" vB Ze hèbben ammòl dezèlfde pluierij - wordt gezegd als meer leden uit een gezin dezelfde ziekteverschijnselen vertonen, zoals griep,hoofdpijn. (TT 740125) CR naa bèn ik men pluierije kwèèt; SN 'Dè gesoodemieter meej die onbetòlde reekening, dès mar en vèùl pluierij dat gedoe met die onbetaalde rekening is maar een nare zaak' (200808) Verster PLEUIEREN: aan ene slepende ziekte sukkelen. PLEUIERIJE: ene slepende ziekte, somtijds de tering. plukke ww., st. plukken WBD veevoer verzamelen, ook 'blaaje' genoemd Kern de jungskes hebbe blumpkes geplòkke BrSp de gèlste pèère wòrren et irst geplòkke (vB TT'70) - de gekste lopen het eerste tegen de lamp. B plukke - plok - geplokke Antw. GEPLOKKEN: 3e hoofdvorm van 'plukken' poejer

44

zn. poeder HvR daor gong ze meej hil dere poejer – daar ging ze, flink opgemaakt WBD III.3.1:382 'poeder (ook: poeier)' = buskruit WBD III.4:205 'poeier' = poeier; ook ‘pulver’ 'WNT POEDER, poeier poel, poeleke zn. WBD jonge kip WBD poel poel poel, eend, ind - roepwoorden voor de eend; hiernaast zijn daarvoor gangbaar: 'woele woele woele woele' en 'endvoogel' WBD III.4.4:180 'poel' = kreek Hft POELEN of POELIËN noemen sommige buitenlieden de hoenderen; anderen verstaan eronder 'krieltjes'. Z.a. Str. poel (1+29) WNT POEL - in zuidel.dialecten: kuiken v.h. vrouwelijk geslacht . Poel, de eig. GG wijk bij Korvel, omgeving vroegere Poelstraat (thans: Tafelbergstraat) poeleke zn., dim. WBD veulen, ook 'veule', 'vuile' of 'völle' genoemd handje R.J. 'mollig poeleke' vB Gift den oome is en poeleke. Witt.kinderwoord voor 'handje' WBD III.1.2:149 'poelekes';'pollekes' = handen (kindernamen) Hft POELEKEN behoort hier onder de liefelijke woordjes welke minnenden elkander geven. Men zegt het ook veel aan de kinderen. Z.a. Verh. POELEKE o - kinderhandje, tegen een kind gezegd. Bont znw.o. (kindertaal) 'poeleke' - kindervuistje (-handje) Bosch poeleke - kinderhandje poelen ww., zw. poolen WBD poele = duiven inzetten poelepetaot zn. vrouwspersoon die opvalt door dom of raar doen parelhoen (Numida meleagris) WBD III.4.1.:185 'poelepetaat' - parelhoen (Numida meleagris) Bijn. de poelapetaote = zussen Blomjous (blz. 26) WNT POELEPETAAT - Ontleend aan Fr. poule pintade, waarvan het tweede woord aan het Sp. pintado is ontleend, dat een Lat. vorm pinctatus doet onderstellen. De beteekenis is dus eigenlijk 'gespikkelde kip' poelie

45

zn. vB aaw poelie - oude vrijster WBD III.2.3:2 'poelie' = waterachtig voedsel WNT POELIE (II) zie POELJE 1) jonge hen; 2) bij overdracht gebezigd als scheldnaam voor een persoon: Gy schoelje, gy vervlakte fyne poelje! Bont puli znw.m. poelie - slappe koffie WNT POELIE (II) zie Poelje - POELJE 2) bij overdracht gebezigd als scheldnaam voor een persoon. S&S niet vermeld Bosch poelie - met water spatten, spelen, zich wassen poelieje ww., zw. met of in water spelen WBD III.1.2:97 'poeliën' = plassen met water; ook 'dabben' poelieje- poeliede - gepoelied Verh.POELIËN onov.ww - poelen, met water spatten, in water bewegen; ook gezegd v.h.klotsen van water bijv. in een fles. Zie ook blz.80. Bont zw.ww. intr.'poelien' - een vloeistof door elkaar schudden. Biks poelieje ww met of in water spelen poeliepèèt zn. slappe koffie, loerie CR vórt ermeej ... dès poeliepèèt; Bont znw.m. 'poeliepaat' - dunne slappe koffie of mölk (karnemelk) poem zn. geld WBD III.3.1.136 'poem','poemelezjang, centen, duiten, buit' = geld poepestèùver zn. achterste, gat D'16 "ze viel op 're poepestuiver" MTW 'poepstööver' poeske zn., dim. katje; aarachtige bloeiwijze van sommige bomen BrSp dènke ene vètte kaoter te strikke, èn et waar en maoger poeske (D'16) WBD III.4.3:128 poeske - wilgenkatje dim. van 'poes' Bont znw.o. 'poeske' 1) katje (van wilgebomen en -struiken); 2) wollige pluim v.h. wollegras (dat bij vennen groeit). Biks poeskes zn - katjes van de wilgeboom poetje zn., dim. slecht verzorgd meisje

46

MTW poesje, koosnaam voor vrouw MTW 'vööl poetje' - viespoes, slordig mens WBD (III.2.1:497) poetje, poesje, poes, poes poes = roepnaam v.d. kat; ookt wies, minneke, mauwtje en toetje WNT POET (II) 4. als vleinaam: b) gebezigd met betrekking tot een klein kind of een geliefde. Lief aanvallig kind of jong meisje, lieveling. 5. Als benaming voor een lichte vrouw: hoer. Wellicht in deze opvatting onder invloed van spaans 'puta'. 6. Vuil, goor vrouwspersoon. Biks poetje zn - poetje (vangspel) poetzak HvR bed, nl. als bewaarplaats van geld WNT zak waarin militairen bij de artillerie hun poetsbenodigdheden bergen BrSp in zene poetsak krèupe (vB TT'65) - in zijn schulp kruipen; naar bed gaan BrSp 'Ver achter iemands poetszak liggen' ('70) - veel jonger zijn en daarom de mindere WNT achter iemand poetszak liggen - jonger zijn, korter in dienst zijn Bont putsak, znw. m.'poetzak' - troetelwoord voor een klein kind poffe ww., zw. WBD III. 3.1:379 'poffen' ertussenuit knijpen (zonder verlof zijn post verlaten.) poffer zn. MTW Brabantse vrouwenmuts WBD III.1.3:194 'poffer' = witte kanten muts met sierkrans 193 'poffer' = poffermuts Biks 'pòffer' zn - poffer, vrouwenmuts pofferol zn. WBD III.2.3:215 'pofferol' = communietaart pòl, pòlleke zn. hand Blèèft er meej oew pòllen aaf! - Blijf er met je fikken, jatten,handen af WBD III.1.1:148 'pollen' = handen, ook: 'poten', 'fikken', 'klauwen', enz. 149 'pollen' = handen (kindernaam) Lat. pollex - duim (of grote teen) Antw. POL znw.m. - hand in de kindertaal. Oe' pollekens zijn koud. WNT POL (I) - Een andere beteekenis die zich ontwikkeld heeft uit die van 15) 'dikke, ronde massa', is die van poezelig, klein, mollig handje; 16) vervolgens voor hand in het algemeen (uitsl.in Vl. België) Schu POL - hand, meest kinderhandje pòlleke zn., dim. WBD (Hasselt) lok-/roepnaam van het veulen, waarvoor ook gebruikt worden: veule, pèrdje, hanske (buiten de Hasselt) vB kinderhandje (variant van 'poeleke') WBD III.1.1:149 'polletjes','poeletjes' = handen (kindernaam)

47

Antw. POLLEKE znw.o. - handje in de kindertaal: oe' pollekens zijn koud Biks 'polleke' zn - handje Lat. POLLEX = duim, grote teen pölleke ww. pulken, peuteren Zit nie aaltij in oew neus te pölleke. CR ge meut de krintjes nie öt de mik pölleke; CiT (31) 'Ge mot nie aon dè bölleke pölleke' — pölleke - pöllekte - gepöllekt WNT PULKEN (l) - trekken, plukken, peuteren pòllemikske zn., dim WBD baksel, gemaakt van de laatste deegrest Antw. POL znw.m - klein brood van den overschot deeg gebakken. WNT POL (I) 1) klein, rond koekje of broodje pòllesjaanke ww., zw. 'kwèèke' CR Ze lópt teege de kènder te pòllesjaanke D'16 "ligt doar nie te palliesjanken (vervelend blijven)" Witt. 'wè kunde gij toch pallesjaanke' (herrie maken) SN Ze lopt hil den dag teege der kènder te pòllesjaanke - schreeuwen (170107) polletiek zn. politiek MTW 'pòlletiek' K+B 'polletiek' K+B 'politieker' (zn) pòllevieje zn., plur. WNT POLLEVIJ - hooge (soms ook: lage) hak van een schoen BrSp hij vèègt er zen pòlleviejen òn aaf (D'16)-hij lapt het aan zijn laars WNT Schuermans: Dat veeg ik aan mijne pollevieën - dat trek ik mij niet aan D'16 "pollevieë - hij vaigt er z'n pollevieë an aaf (geeft er den brui van)" pòlling zn. paling; uit de neus gepeuterd snot Meej de kèrmes stòn ooveral pòllingkraome. K+B paoling ; gerukte polling hij pöllekte wèl zónne polling öt zen neus WBD III.2.3:75 'paling' = gerookte panpaling Bont znw.m. paling Biks 'polling' zn - paling

48

pols zn. pols pòltje zn., dim. paaltje Kern poltje (doffe korte o) Btk (blz. 31) pòltje (blz. 51) pòltje dim. van 'paol', met vocaalkrimping pommeleej zn. WBD (Hasselt) appelschimmel, ook gewoon 'appelschimmel' genoemd of 'geappeld', of (Hasselt) 'gepènningd' = fr. 'pommelé' = appelgrauwe schimmel pommeraans zn. pomerans, dopje van leer of vilt een de punt van de keu CR Ik zal oe is meej et dik ènd van mene keu óp oewe pómmeraans timmere. FVb iemes op zene pommeraans timmere - op zijn kop geven vDale POMERANS (uit het Hd), bet. als boven pomp zn. pomp FVb êene slag meej de pomp gift vur tien man saus pomphoore zn. MTW roerdomp (Botaurus stellaris) WBD III.4.1:227 'pomphoorn','oomphoorn' - roerdomp (Botaurus stellaris), ook 'domphoorn' pompstêen zn. stenen bak onder een pomp Antw. POMPSTEEN (in 't Z en W poempsteen) znw.m.= watersteen, groote vierkante arduinen steen onder de pomp, waar men het keukengerief op afwascht. pömstêen zn. puimsteen pon zn. WBD III.1.3:63 'pon' = jurk; ook: 'japon', 'jurk' pond zn.

49

gewicht van 470,5 gram (in Tilburg gangbaar vóór de invoering v.h. Ned. Metriek Stelsel,1820) zie: Verhoeff ponnie zn. pony WBD 'pónnie', 'poonie', (Hasselt:) pónnie; ook 'hit' BrSp ge kunt ginne pónnie spanne vur en koolekèèr (vB TT'65) - je moet iemand niet te zwaar belasten pontefiekaol bn/bw R op z'n paasbest R Ter eere van wèlken hèllege ziede gij der zó pontefiekaol èùt? ponteneur zn. HvR iemand die op zijn eer gesteld is FVb standpunt - van Fr. (?) ponter = inzetten, spelen; honneur = eer Antw. PONDENEUR znn.it. - Verbastering van Fr. point d'honneur. Hij houdt 'em op zijne ' pondeneur. Hees ponteneur (I:15) WNT PONTENEUR, in Vl België PONDENEUR, verbastering v.fr. point d'honneur - eig. datgene wat de eer raakt, en vervolgens: eer, eergevoel pôoj, pôojkes zn., plur. MTW poten, voeten uitdr. em pôoje: 'm smeren, de benen nemen Toen ie ene wout zaag, pôojdenie em CR As oew kènder em pôoje; pôojt em naa vurdètie oe vat; CR èn naa vergeet ik em te pôoje MTW 'Toen ie de waawt zaag, pôojden ie um' CR 'Pooit 'm mar, vur detjoe bij oew lörve vat' WBD III.1.2:130 'hem poten' = op de loop gaan (hem pooien) pooke ww., zw. poken CR èn 'pôôkten' meej en lange pook pooke - pókte - gepókt in praesens ook vocaalkrimping: gij/hij pókt poole ww., zw. pellen, uit de huls halen R bôone poole WBD (III.2.1:374) 'peulen' = erwten v.d. schaal ontdoen Antw. POOL (zachte o) znw.v. - peul, pel, schelp v. erwten en boonen

50

Kil. Pole, peule (Sicamb., Holl.) - pericarpium WNT POLEN (II) gelijkbet. met 'peulen' (l): boonen en erwten uit de schil doen, doopen (in Z.Ned.) pôôt, pótje zn. poot stek; afgesneden takje dat men in de grond zet om er een nieuwe plant uit te laten groeien WBD vlèkpôot - koe met rode vlek op de poot CR goed gesneeje van kòp, oor èn pôote; ze haawt deren pôot stèèf; CR ene vènt meej enen houtere pôot: kraajepôote; CR gij haawt aaltij oewe pôot stèèf; Kern de poote vaan'nen hond WBD 'paote (ll:050) - poten (v.h.handweefgetouw) Bijn. de poot = Kees van Arendonk (blz.21) Bijn. de pôot = Walter van den Berg (blz.24) Bijn. kabinètje op hôoge pôote = Corry Eskens (blz.39) WBD III;1.1:147 'poten' = handen; ook: 'klauwen', 'fikken','jatten' WBD III.1.1:161 'poten' = benen WBD III.1.4:51 'uw poot strak houden' = iemand weerstaan Antw. POOT znw.m. en niet v. plantstek POOT znw.m. - voet van dieren poote ww., zw. poten WBD I:1427 maïs zaaien: (Hasselt)'poowtə' pop zn. D'16 "en hij kreeg een borreltje van de pop" (verschillende kruiden op genever gezet) WBD III.4.1:24 'pop, popje' = vrouwelijke zangvogel WNT POP (II) B 3) Klein linnen bundeltje of zakje waarin kruiden of andere droge geneesmiddelen zijn gedaan a) bestemd om in een vloeistof te worden gehangen of gelegd ter verkrijging van een aftreksel ... Bij overdracht ook voor het aftreksel: Een borrel poppe (Kruin.) poppelier zn. populier, 'poopelier', 'flierbôom', 'pèppel', 'waajbôom' CR pópeliere zulderke (zie commentaar: zulderke) (volgens F. de Kok: zwak bouwsel) D'16 "poppeliere zulderke (zeggen de kinderen tegen een plank of ander voorwerp waarop zij staan en doorbuigt" WBD III.4.4:153 'papeliere zoldertje' = drijfzand, ook: 'papieren zoldertje III.4.4.96 'papieren zolder(tje) ' = slecht dragend ijs WNT POPULIEREN - uit populierhout gemaakt poppestront zn. GG poppenpoep (denkbeeldig) zo fèèn as gemaole poppestront - heel erg fijn (in religieus opzicht)

51

pòrke zn., dim. paartje, bruidspaartje dim. van 'paor', met vocaalkrimping pòrsblòk zn. persblok WBD pòrsblòk (II:1388) - persblok (in pettenindustrie) WNT PERSEN (l) daarnaast eertijds (en thans nog gewestelijk: PARSEN, PORSEN pòrse ww., zw. persen WBD pòrse (II:1388) - persen, naadjes openstrijken (in pettenindustrie) B pòrse - pòrste - gepòrst Verster PORS, PORSSEN voor Pers, Perssen. Bont zw.ww.tr.'porsen' - persen (vooral van kleren gezegd) Antw.PORSEN - met moeite dragen, torsen. WNT PERSEN (I) - daarnaast eertijds (en thans nog gewestelijk): PARSEN, PORSEN pòrt zn. part, deel, aandeel K+B we han óns pòrt gekreege; et grótste pòrt; iemes zen pòrt geeve WBD III.2.3:5 pòrt = portie (niet vermeld) WBD III.4.4:276 'port' = portie WBD III.4.4:271 'part' = brok pòrtansie zn. belang WBD III.4.4:281 'van portantie' = van belang 281 'portantie' = belang 283 'van geen portantie' = onbelangrijk pòrtefeseedeure zn., plur. ook: pòrtebrisseejdeure dubbele schuifdeur met glas vB pòttefeseedeur CR 'dubbel open-slaonde porte-vesee-deuren' Witt. 'porteveseedeur' (S.G. portebriseedeur, blz. 333) HvR oopestònde dubbele pòrtefeseeschööfdeure - openstaande dubbele schuifdeuren FVb pòrtebrisseejdeure, pòrtefeseedeure - schuifdeuren tussen de huiskamer en de 'goej kaomer' (Fr. porte-brisée) CiT (12) 'Bij hullie hebbe ze portefesee-schuifdeure' SN Tusse de höskaomer èn de goej kaomer waare dubbele glaoze pòrtebrissee deure (270906) tautologie: porte + deur Naar fr. 'porte-brisée' Bont znw.mv.'porteveseedeuren' - porte-brisée Biks 'porteviezeedeur zn - porte-brisée

52

pòrtefullie zn. portefeuille MTW 'pòrtefuulie' Naar Fr. 'portefeuille' Bont portəfúli, znw. vr. 'portefoelie - portefeuille Antw. PORTEFOELIE, PORTEFULLIE znw.v - brieventasch Biks 'portefuulie' zn - portefeuille pòrtemeneej zn portemonnee BrSp de knip van de pòrtemeneej zwèèrt (vB TT'73) - de portemonnee kan niet open (gezegd als iemand niets wil geven) Btk (99) hij is öt Leuve gekoome meej en dikke pòrtemenee portje zn., dim. poortje; achteringang Kern poort, purtje (u = dof, als in 'urke, klutje') FVb ak jou nie ha ènt pórtje nie, moes ik aaltij dur de vurdeur dim. van 'poort', met vocaalkrimping pòsboj zn. postbode WBD III. 3.1:438 'postbooi' = postbode, ook 'booi' genoemd pösje zn., dim. WBD III.1.2: 'puistjes' = huidziekte WBD III.4.4:231 'puistje' = bobbel, ook 'bult' pòst zn. post CR te pòst èn te pèèrd trouwe - heel vlug vB Ik zal et te pòst en te pèèrd doen - onmiddellijk (TT) HvR te pòst èn te pèrd te vèld - op stel en sprong erop uitgaan WBD III.4.3:59 'post' = boomstronk WBD III.3.1:438 'post' = idem WNT XIIII, kol. 3590: Ook in de verbinding 'te post en te paard' = zonder verwijl. Te post en te paard reizen. WeijD pòst, zonder rekking (blz. 107) pöst, pösje zn. puist CR hij heej ene pöst in zene nèk; WBD III.4.5:104 pöst - dennenwortel; ook genoemd: pin, stronk of stomp WBD III.4.3: 55 post - hoofdwortel; ook genoemd: pin(wòrtel), pèn(wòrtel)

53

WBD III.1.2:263 'puist' = gezwel WBD III.1.2:265 'puist' = ontsteking WBD III.1.2:345 'puist' = steenpuist pòt, pötje zn. pot, hazenleger gez. MP/R Ge kunt de pòt óp (meej en wólle deeken om) Klèèn pötjes hèbben ók oore - Kleine potjes hebben ook oren. gez.MP Et gao meej de raope de pòt in. (Slordig beheer, spec.in 't huishouden) gez.vB Van de pòt gerukt - voor schut staande gez.vB ge kunt de pòt óp meej en wólle deeken óm - je kunt me wat! Kern potten en panne BrSp gij in de pòt schèèten èn mèn laote stinke (D'16) - mij voor jouw wandaden laten opdraaien BrSp tapt ene pòt vant biste bier want grutvadder is dôod (D'16)-Men loopt op de erfenis vooruit. WBD III.4.2:63 'pot' - hazenleger, ook 'hol' genoemd potje zn., dim. pootje BrSp as ge meegaot, meude en pótje vaasthaawe ('64) - antwoord op de vraag 'Wat ga je doen?' WBD III.1.2:312 'pootje' = voetjicht (podagra) Buuk en pötje bier - een biertje dim. van 'pôot', met vocaalkrimping pötje zn., dim. potje K+B 'n pötje kaorten CR dètter óp ieder pötje aaltij enen deksel paast Kern putjes en pennekes - potjes en pannetjes WBD (III.3.2:21) pötje of pertijke = spelletje WeijD pötje, met umlaut (krt. 48) potjelappe ww., zw. beentje lichten SN 'op de spulplòts perbeerde de grôote jonges de klèntjes potje te lappe (230708) pótjelappe - pótjegelapt Biks 'pòtjelappe' ww - beentje lichten pötjesmèrt zn. rommelig vertrek; rommelmarkt Der höskaomer is en èchte pötjesmèrt.- Haar huiskamer is erg rommelig. Antw. POTTEKENSMER(K)T znw.v. - Zoo noemt men te Lier en in de omstreken den eersten Zondag der Liersche jaarmerkt. Wordt ook gezeid wanneer er in een huis veel potten en pannen onder de voet staan. WNT POTTENMARKT - Ook schertsend voor een menigte potten en pannen;

54

soms: pottekensjaarmarkt pòtlôod zn. FVb meej en dun pòtlôod schrèève - zuinig calculeren WBD III.3.1:307 'potlood' = idem pòtlôojer zn., plur. plur. van 'pòtlôod' Btk pòtlôojer (54) pòtlôojsel zn kachelpoets (grafiet + terpentijn) Bosch potlooie - de kachel zwart maken met potlooisel pots zn. plat, baretachtig hoofddeksel D'16 "pots - breed uitwaaijend kinder hoedje" Goem.POTS - pots znw.vr. - ronde muts zonder klep Antw. POTS znw.v. - ronde mansmuts zonder klep WNT POTS (II) pet; ronde mansmuts zonder klep, matrozenmuts inz. als dracht voor kinderen; huismutsje voor oude heeren pòtstal zn. WBD achterstal (deel v.d.koestal, achter de koeienstand, achter de mest- goot of achter de koedrempel), ook 'aachterstal' genoemd pòtverdómmeke, -tje zn., dim. sik sierbaardje onder onderlip WBD III.1.1:59 'potverdommetje' = sik Verh. POTVERDOMMEKE o. - klein sikje dat driftig op en neer gaat bij het praten. Biks 'potverdòmmeke' zn - sikje pòtstuk zn. vervelend iets laasteg pòtstuk - lastpost, vervelend iemand MTW 'Gè laasteg pòtstuk dè ge dor zèèt!' Verh.POTSTUK o - niet gebr. in de bet. v. 'geldstuk voor de spaarpot' of 'rare snuiter' (v.Dale), maar: vervelend wezen; vooral gezegd tegen een lastig kind. WNT oppert de mogelijkheid dat het gaat om 'een stuk eten dat men in de pot kookt'. Antw. POTSTUK znw.o. - vijffrankstuk of goudstuk Bosch vervelend persoon pòttentrul zn.

55

bep. kinderspel D'16 "pottentrul - n' kinderspel met een bal in een kuiltje in den grond, de kinderen gewapend met een stok" pòtte(r)nòster ook: paoternòster zn. rozenkrans Mene pòttenòster èn men vrouw, die lêen ik òn gin man èùt (Bern.Lemmens CR pòtternòster ! 'paoternoster' BrSp liever zene pòtternòster as zen wèèf ('50) - gezegd als iemand zijn vrouw te hard liet werken CR 'vèèf, zis keer d'n potternoster' FVb pòternòster WBD (III.3.3:191) 'paternoster' = rozenkrans Naar het lat. 'pater noster' (onze Vader) Hft PATER NOSTER. Komt voor als afstandsbepaling. Z.a. Bont znw.m. paternoster 1) bidsnoer, rozenkrans; 2) schertsende naam voor a) ruggegraat, b) handboei. Antw. PATERNOSTER uitspr. patenoster, pottenoster znw.m. - bidsnoer Biks 'potternoster' zn - paternoster, rozenkrans pòtverdeeseme, -dimme tsw. GG potverdorie praacht zn. pracht MP gez. Òn et dörp de praacht, mar hier de maacht. (gez. v. Goirkenaren: het geld was op 't Goirke te vinden) CR vól praol èn praacht CR 'zonder praol of praacht' praaj zn. prei CR praaj WBD III.2.3:89 'prei' = idem Hees praaj - mollige, vrouwelijke baby (V:79) prakkezaosie zn. MTW zorg, bekommernis WNT PRAKKEZATIE - overpeinzing praol zn. praal CR vól praol èn praacht K+B praolwaoge, praolbèd praom zn.

56

WBD praam (knijper op de neus v.e. paard om het in bedwang te houden) WBD (II:2738) 'praom' - spakentrekken (v.e. rademaker) uitdr. De praom eróp zètte - de duimschroeven aandraaien Bont znw.vr. - praam: 1) neusknijper v.e.paard; 2) (molenaarsterm) toestel dienende om bij storm of plotselinge windrukken de vang om het wiel te persen. WNT PRAAM - prangijzer, neusknijper inz. in gebruik om paarden in bedwang te houden praot zn. praat, geklets Mòkt mar dètter ginne praot van kómt. DANB hij heej veul pròts ómdèttie stèèrk is de praot is nie vur jou allêen - laat een ander ook eens aan het woord BrSp tisser in de praot ('47) - er wordt over gesproken HvR is dè praot die gè pròt; pròt praot nèt as ik praot; dan pròtte pas praot gez. De praot is nie vur jou alleen FVb der is veul praot oover, mar et wordt stilgehaawe MTW daor mótte ginne praot van maoke - daar moet je niet over spreken. WBD III.1,4:118 'kwade praat' = laster WBD III.3.1:255 'praat', 'praatje' = praatje Bont znw.o. 'proot' - praat: 'vuil proo't hebbe' - veel praat hebben, over een al te rijk flux de bouche beschikken. Antw. PRAAT znw.m. - Praat hebben veur zeven man - geweldig veel praat hebben, Biks praot zn - praat praote ww., zw. praten Vader tot zoon: Is dè praot, die gij pròt; pròt praot nèt as ik praot, dan pròtte pas praot! MP gez. Dè zèn daor zón lêege höskes dègge wèl plat mót praote; aanders kunde nie binne. — praote - pròtte - gepròt, met vocaalkrimping; — ook in praesens vocaalkrimping: gij/hij pròt B: praote - praotte - gepraot; ook in praesens geen vocaalkrimping MP gez. Pròt of lòt en scheet, dèk iets weet. CR Ze drinke bier en praote plat; hoe vónde gij mènne tónpraot? CR nie praote mar braaje; Kern Ze waandelden aal proatende tot oan de staad Kern loan m 'is 'n lutske proate - laten wij eens keuvelen WBD III.3.1:281 'plat praten', 'dialect praten' = plat praten 282 'deftig,hoog, uit de hoogte, Haags praten' = bekakt praten WBD III.1:270 'praten' = beraadslagen; 244 'praten' = uitspreken Bont zw.ww.intr. 'proten' - praten Bosch praote - praten preej zn. HvR betaling MTW pré, voordeel, zakgeld WBD III.3.1:191 'pree' = fooi Verkorting van 'premie'? Antw. PREE (zachte e) znw.v + m. - weekloon; bij uitbr.: alle werkloon ook: drinkgeld: Hij krijgt 's Zondags maar weinig pree van ze' moeder. Biks preej zn - zakgeld

57

WNT PREE - 1) soldij, 2) loon, 3) zakgeld preeke ww., zw preken D'16 "geprikt - gepredikt - hij hee geprikt" WBD III.4.1:49 'preken' - zingen (van vogels), ook fluiten, slaan, slagen, sla 166 'preken' - geschreeuw v. leeuweriken, ook 'jubelen' genoemd B preeke - prikte - geprikt ook vocaalkrimping in praesens: gij/hij prikt ; d-syncope Hft PRIKT voor 'preekt'. Het is, door de hier nog veel gewone verandering der e en i, het oude 'prekt'. Z.a. Antw. PREÊKEN (zachte e) - prediken, wordt ook gezegd v.e. zacht, onbeweeglijk schijnende, draaiende draaitol; eveneens v.h. ronken v.e. meikever. prèèke ww., zw. prijken B praeke - prèkte - geprèkt — ook in praesens vocaalkrimping: gij/hij prèkt prèès, prèske zn. prijs (zowel beloning als waarde-aanduiding) CR dan hèdde kaans dègge in de prèèze vliegt CR ge hèt den irste prèès DANB der waare vèèf prèèze HvR hij heej aatij prèès - hij heeft steeds geluk FVb in de prèèze vliege - prijzen winnen in de duivensport WBD III. 1.4:61 'op prijs stellen' = waarderen WBD III.3.1:121 'prijzig' - duur preezansie zn. ? prèèze ww., st. prijzen Btk prèèze - (prêes)/prees - gepreeze B prèèze - prêes - gepreeze geen vocaalkrimping WBD III.1.4:429 'prijzen' = idem SN Et valt te prèèze dèttie zenen mond gehaawe heej. (180608) prefêet zn. profeet K+B Ik zèè ginne prefeet Bont prəfe.t, znw.m. - profeet Antw. PROFEET znw.m. - iemand die met nadruk, met juistheid of op eenen toon van zekerheid spreekt.

58

prefèssie zn. profetie, voorspelling prèkt(e) ww., pv. prijkt(e) praesens/imperf. van 'prèèke',met vocaalkrimping prèlwèg zn. MTW parallelweg Bijn. prèlwèg = Spoorlaan (blz. 131) prèngel zn. gierigaard WNT PRENGEL znw.m. (vr?) v.d. wortel 'prang' (± = klem), met dim.suffix -el 1) dikke stok, knuppel; II) naam v.persoon: 1) lompe vlegel, pummel; 2) in Gron.nietig, tenger ventje; in Maastr. 3) dik, mollig kind; Antw. PRENGEL znw.v.- vrouw die altijd prengelt alvorens te koopen. Hees prengel, priengel (VI:64) Bosch prengel - gierig persoon prèngele ww., zw. scherp afdingen — prèngele - prèngelde - geprèngeld Antw. PRENGELEN - scherp bieden, nauw afdingen WNT PRENGELEN - 1) slaan, afrossen, 2) dwingen,zaniken, iem.lastig vallen, scherp bieden, afdingen prèske zn., dim. prijsje dim. van 'prèès', met vocaalkrimping presónteere ww., zw. presteren Ze hèbbe goed gepresónteerd - Ze hebben goed werk geleverd. HvR ze hèbbe goed gepresonteerd - ze hebben goed werk geleverd. presènteere - presenteerde - gepresenteerd Naar fr. 'présenter' prèùk, prökske zn. pruik HvR hij heeget zo druk as ene pröökemaoker meej êene klaant Bijn.ene prèùk = iemand die een pruik draagt (blz.94) WBD III.1.3:277 'pruik' = pruik

59

prèùkemaoker zn. MTW pruikenmaker MTW 'Hè hee-g-ut nèt zo druk as unne pröökemaoker meej êene klaant' WNT PRUIKENMAKER - Het zoo druk hebben als een pruikenmaker met één klant, of ... die geen klanten heeft. Meestal gebezigd m.b.t. iemand die zich verbeeldt dat hij het druk heeft. prèùm, prömke zn. pruim, ook tabakspruim CR en bòrd möllekepap meej prèùme; Kern pruimen en père (ui = eu van Fr. Meuse), meestal: pruim en père Bijn. Ries prèùm & Kees kwatta = echtpaar Bertens (blz. 25) WBD III.1.1:228 'pruim' = vrouwelijk geslachtsdeel WBD III.4.3:163 'wilde pruim' = sleepruim prèùme ww., zw pruimen (van tabak) FVb hij maag .wèl iets hèbbe want hij prömt nie prèume - prömde - geprömd, met vocaalkrimping, behalve in inf., praes.plur. en praes. ik-vorm prèùmetèèd zn pruimentijd CR Tòt in de prèùmetèèd .. èn dan verzuuk ik jöllie óp de kròkstêene. Antw. PRUIMENTIJD znw.m, - Tijd dat de pruimen rijp zijn. WNT PRUIMENTIJD - de tijd dat de pruimen rijp zijn; in den pruimentijd; nooit prèùmzuutendirk zn. D'16 "pruimzuutendirk - eeuwige vuilkijker" priegel zn. slaag WBD III.1.2:45 'priegel' = pak slaag; ook:'priegeling, afrossing, rammel, enz.' SN Onze Jan krêeg priegel van onze paa omreeje dèttie geloogen ha (100607) WNT PRIEGELEN - 1) slaan, een pak slaag geven; 3) steken; 4) met inspanning peuteren op fijn naaiwerk. Bont znw.'priegel' (in de verb.'priegel krege' - slaag krijgen) Goem.PRIEGELEN - wkw (rg. ) slaan Antw. PRIEGELEN - ferm afrossen: Gepriegeld worden gelijk 'en Duitsch wijf. PRIEGEL (zonder bepaling) pak slaag prikblad zn. hulst (Ilex aquifolium) WBD III.4.3: prikblad - hulst (Ilex aquifolium) prikdraod

60

zn. WBD prikkeldraad ; ook genoemd: 'prikkeldraod' of 'pikkeldraod' prikke ww., zw. prikken WBD aanbrengen van gaatjes in het deegbrood prikke - prikte - geprikt prikstoel zn. preekstoel CR isJoete daor tòch is heure van wèffere prikstoel die je preek kómt. CR ak óp den prikstoel stao; gez.vB As de boeren oud wòrre, stòn ze ónder de prikstoel (= worden ze 'fijn') (TT 136) WBD 'prikstoeltje - driepotig stoeltje v.d.schoenmaker, hs K183 (II 695) D'16 "prikstoel predikstoel' de pastoor prikt goed; hij hee laank geprikt" FVb ze zèn van de prikstoel gerold - hun huwelijksplan is bekendgemaakt WBD (III.3.3:34) prikstoel, kansel = preekstoel Hft PRIK, voor 'preek', door de hier zeer gebruikelijke uitspraak der ee als eene i. (zie ook 'prikt') Biks prikstoel zn - preekstoel prikstuultje zn.dim. preekstoeltje WBD 'prikstoeltje' - driepotig stoeltje v.d. schoenmaker, hs K 183 (II 695) D'16 "prikstoel - 3 pootig stoeltje van den schoenmaker" prikt(e) ww., pv preekt(e) CR Denkte gij naa mar nao vurdè ge prikt; D'16 "de pastoor prikt goed" praesens resp.imperf. 2e + 3e pers.enk. van 'preeke', met vocaalkrimping Hft. PRIKT voor 'preekt'. Het is, door de hier nog veel gewone verandering der e en i, het oude 'prekt'. Z.a. prins zn. prins MP gez. (Ligde lèkker,lummel?) Nèt zó lèkker as ene prins in nen èèrpelkèùl. MP gez. As ene prins in en kafkòt. (± voelt zich niet goed thuis) prinsepolse zn. FVb de belangrijkste, de vrouw van de baas prippereere ww., zw.

61

prepareren K+B 'pripparreeren' prippereere - prippereerde - geprippereerd prisse ww., zw. PM bakken en braden WBD (III.2.1:356) 'prissen' - sudderen, ook 'spetten,spetteren,knetteren — prisse - priste - geprist Verh.PRISSEN onov.ww - bakken en braden Haor prùsse - slordig werken prissenteerblad zn. WBD III.1.3:121 'presenteerblad' = klep v.e. broek prissenteere ww., zw. presenteren, aanbieden HvR prisenteert es en kuukske - ga eens met de koekjes rond Biks 'prizenteere' ww - presenteren prizzentaosie zn. presentatie (Vos in CR); voorkomen CR Wès óns Mietje tòch plat war; jè ze heej niks gin prisentaosie pròchie zn. parochie GD06 zis onder en korke bij ons in de pròchie Antw. PROCHIE znw.v - parochie proem zn. grote glazen knikker (glazen) stuiter CR Ik bèn giestere oover ene kaajscheut geklòtterd; daorvandaor hèk naa zónne proem óp mene knikker D'16 "proem - steenen balletje waarmede de kinderen spelen" WBD (III.3.2:95) proem, kaajscheut, bolbaaj, 'beukennootje' = knikker 98 proem, mèèrpel = grote knikker proeme ww., zw. knikkeren (met glazen knikkers) CR Zumme naa is gòn proeme? WBD (III.3.2:101) proeme, kaajscheute = knikkeren (NIET genoemd) proeme - proemde - geproemd korte oe profèèt, prefèèt zn.

62

profijt, voordeel CR vruug ópstaon dè is gin prófèèt; WNT PROFIJT - 1) voordeel, 2) opbrengst, baat, 3) winst pròl zn. WBD III.2.3:118 'prol' = appelmoes prömke zn., dim. pruimpje, ook kleine tabakspruim dim. van 'prèum', met vocaalkrimping prömt, prömde ww., pv pruimt, pruimde _ van ' prèùme ' , met vocaalkrimping prömzuur zn. FVb chagrijnig persoon, zuurpruim BrSp tis nèt prömzuur zónder laage (Si '69) – gezegd iemand die vaak lelijk kijkt SN Bij dije prömzuur isset nôot goed òf et dugt nie (210606) prongeluk bw MTW per ongeluk MTW 'prongeluk èsprès'- quasi per ongeluk prononsie zn. FVb bedoeling; kaoj prononsies - slechte bedoelingen vB kaoj prónónsies hèbbe - slechte voorgevoelens hebben HvR kaoj pronoosies - slechte bedoelingen MTW 'prenonsie, prenoosie zn - voorgevoel, vermoeden (prénotion Fr.) pronselen ww., zw. WBD III.1.3:10 'pronselen' = niet passen (van kleding); ook! 'flodderen pront, kwaant bn. keurig, netjes, correct, prompt, braaf, kordaat Zèède gij ene prónte meens ... - Ben je een oppassend iemand . .. CR Den prónten staand van geenekaant ... CR óns S.is en prónt mèdje èn heeget himmòl nie óp mansvòlk begreepe; FVb pronte staand - betere stand, beter gesitueerden WBD III.1.4:66 'pronte mens' = goedzak; 72 'pront' = ingetogen GD07 Laoter ginge der meer mèskes en pront vak leere EWN < Fr.prompt< Lat.promptus< pro + emere Biks 'prònt' bn, bw - prompt, degelijk

63

Antw. PRONT - fraai, flink, groot en schoon v.leest, welgemaakt van lijf en leden. 'Ne pronte jongen, e pront meisken; bw.: juist, krek. Verh.PRONT bn - keurig, netjes, zelfbewust. Zie blz.43 'Pronte mensen'. Bont pront, bnw. en bijw. 'pront' - prompt: 1) eerlijk, degelijk,net; 2) op de bepaalde tijd, stipt op tijd, regelmatig EDW pront - alles keurig verzorgend WNT PROMPT div.bet. z.a. prooj zn. typering v.e. meisje D'16 "'t is 'n malsche prooi (over een dik meisje sprekende)" WNT PROOI - 4) schimpnaam voor een vrouw (verouderd); vergelijk: prij pröpke zn., dim. propje, kort dik persoontje — dim. van 'pròp', met vocaalkrimping Biks pröpke zn - kort, dik persoontje prösse ww. FVb bedrijvig bezig zijn, redderen in de keuken WBD (III.2.1:357) prosse - onhandig in het vlees snijden WBD III.1.4:368 'gepros' = slordig werk WNT PRUISEN - 1) bruisen, schuimen, borrelen, gisten; 2) de darmen v.e. geslacht varken schoonmaken; 3) schuimbekken; 4) brieschen; 5) ruischen; 6) uit een nauwe opening met een suizend of sissend geluid te voorschijn komen prösvrouw zn. FVb kookvrouw, kookster pròt(te) ww., pv praat CR veul geklèts, mar et pròtte wèl; CR mene meens pròt snaachs in zene slaop; HvR is dè praot die gè pròt; pròt praot nèt as ik praot; dan pròtte pas praot 2e + 3e pers.enk.praesens resp.imperf. van 'praote' met vocaalkrimping pròtje zn., dim praatje BrSp en Tilburgs pròtje duurt mar drie daog(e) (SV '75) - roddelpraat duurt niet lang HvR et smoesje is goed mar et pròtje dugt nie WBD III.3.1:255 'praatje', 'roddel' = praatje pròts zn. MTW praats WBD III.3.1:305 'praats' = bluf Btk (blz. 96) hij heej veul pròts

64

prut zn/ bn prut (b.v. van koffie) gez. ginne prut - niet mis gez. nie prut - niet verlegen uitgevallen, niet mis CR gij bént ôok nie prut D'16 "de die is nie prut (ze is niet wel)" — "an d'r kamizool" HvR ons taante Jaans waar irst nie prut, mar na vórt wèl CiT (113) 'Dè wefke is nie prut, hùrre' WBD III.1.4: 'nie prut' = stoutmoedig (134) 81 'nie prut' = een lastig karakter hebbend WBD (III.1.2:186) 'nie prut' = onwel; 1.4:134 'nie prut' = stoutmoedig WBD (III.1.2:340) 'prutlip' = uitslag onder de neus WBD (III.1.1:247) 'prut' = slapers (oogvuil; ook: 'siep', 'soep', 'zepel' van 'preuts'(?) = overzedig, gemaakt eerzaam WNT XII II kolom 4651. Bont prot, bnw. 'prut' (in de verb. 'nie prut zen' niet pluis, niet gemakkelijk zijn) Antw. PRUT - nie(t) prut vallen - niet pluis zijn, niet gemakkelijk vallen, zn. koffiedik. Biks prut bn - prut, niet gemakkelijk prutske zn., dim. overschotje warm eten D'16 "wij hadden vanavond 'n prutske (een warm overschotje)" WBD III.2.2:17 'prutske' = liefkozende benaming voor een kind Biks prutske zn - klein mannetje of vrouwtje WNT PRUTS - 1) stoofpot, bereid uit afval van vleesch en een stuk lever; prutte ww., zw. 1) uit de grond halen (van aardappels) 2) zachtjes koken D'16 "aardappel prutten (probeeren of ze volgroeid zijn)" BrSp meej Peeter èn Paulus gomme èèrpel prutte (Kn'50) - 29 juni D'16 "moeder de pap prut (kookt)" WBD III.4.4:214 'prutten, pruttelen' = borrelen, ook 'brobbelen' WNT PRUTTEN 1) pruttelen, zacht koken; –prutter 2e lid samenst. -liefhebber vB veugeltjesprutter, dèùveprutter SN Onze paa waar ene veugeltjesprutter, hij zaat aatij bij zen knòrries - Mijn vader was liefhebber van vogeltjes . . . (091108) pruufke zn., dim. proefje, proefneminkje (?) HvR ieder pruufke heej zen smòkske - op elk potje past een dekseltje pruuve

65

ww., zw. proeven CR 'om de kwaliteit te pruuven' WBD III. 1.1:257 'proeven'; ook 'keuren' B pruuve - pruufde - gepruufd steeds korte uu Hft PRUEVEN, voor 'proeven'. Het is geheel Brabandsch. Bont zw.ww.tr.en intr. 'pruven' - proeven, borreltjes drinken, aan de sterke drank zijn. Antw. PRUVEN - proeven, fr.goûter. Ik heb 't gepruufd. Bosch pruuve - een borreltje drinken; aan de drank zijn; proevén pruuver zn. drinker (van alcoholische drank) CR ik kèn veul meer aaw pruuverkes dan aawe dòkters BrSp tis ene gòdminnende pruuver (D'16) (pruuver = wie geregeld alcohol drinkt FVb ne goeje wèèver is ok ene goeje pruuver Buuk pruuver - jeneverdrinker Bont znw.m. 'pruver' - proever, hij die geregeld veel borrels drinkt drinkebroer WNT PROEVER (II) 5) hij die (te veel) sterken drank proeft; dronkaard pul zn. D'16 "pul - klein vierkant peperkoekje, waar om wij als kinderen op de markt loterde (loten)" pulling zn. peluw, een met kaf of veren gevulde zak op het voeteneinde v. h. bed langwerpig, rond onderkussen onder het hoofdkussen R.J. èn daor nòg en pulling aachter gezèt CR ik hèb mar ene pulling óp et voetènd geleej; HvR leeter ginne pulling op et schoor? - ligt er geen peluw op de vliering? WBD (III.2.1:103) 'peuling' = peluw Verh.Verh.: wsch. hetzelfde woord als 'peluw', maar in een oudere vorm (lat. pulvinus) Bont znw.m. 'peuling' - peluw Biks 'pölling' zn - peluw pultje zn.dim. peultje, peulerwt, 'sèùkerèrtje', 'haawke', peul WBD III.2.3:80 'peultje' = peul pulverseerglas zn. MTW glazen potje met deksel waarin H.Olie WNT PULVERSEEREN - tot poeder malen, wrijven of stampen; tot asch verbranden oneig. kort en klein slaan pumke zn., dim.

66

pompje et pumke is van men fiets gejat punder zn. punder, ponder, weegstok, unster MP gez. Daor hangt de punder, aachter de deur. (teneinde iemand te wegen naar zijn geldelijk bezit, spec. m.b.t. jongeman die dong naar de dochter), Bont znw.m.'punder' - toestel om te wegen, weegstok WNT PUNDER = PONDER, zie PONDEL - weegschaal met ongelijke armen, waardoor men met een klein gewicht, dat aan den langen arm wordt heen en weer geschoven, een grooten last kan wegen; unster. puntböltje zn., dim. spits toelopend (papieren) zakje (o.a. gebruikt voor versieringen in het zandstrooisel op de vloer in boerenwoningen) punter zn. WBD III.2.3:290 'punter' = rechte sigaar die van de mond naar het vuureinde geleidelijk dikker wordt pupke zn., dim. popje R.J. ''n pupke was 't zôwaor' dim. van 'póp', met umlaut put, putje zn. put WBD waterput (op het boerenerf); in de Hasselt ook 'waoterput' genoemd WBD putkèùp - putkuip (bovengrondse afsluiting rond eigenlijke put) WBD putmik - putgalg (naast de put staande gaffelvormige paal met putzwengel) WBD puthaok (ook in Hasselt)-puthaak (stok welke scharnierend of d.m.v. een ketting opgehangen is aan de putzwengel) WBD putról (Hasselt) - windas boven de put; ook genoemds wèndas, wènaos WBD moosput (ook in hs Kl83) - zinkput (voor vuil water uit o.a. gootsteen) ook genoemd 'mooskèùl', Hasselt: 'moowskèùl' WBD putemmer (ook Hasselt en Korvel) - putemmer (zinken of gekuipte houten emmer waarmee men water put) WBD III.4.4:145 'put' = dal WBD III.1.1:77 'putje' = kinkuiltje Biks put zn - put WBD III.1.1:152 'putjes' kneukelkuiltjes putjesèèrepel zn., plur. WBD I:1448 'putjesèèrəpəl' - putjesaardappels (bep. soort)

67

68