Well Done. Van paternalisme naar partnership. Het project: het Psychiatrisch Ziekenhuis Bethaniënhuis Emmaüs uit Zoersel. p. 9

Well Done MSD Health Literacy Awards Magazine I Special Edition 2016

© Frédéric Pauwels

Eerstelijnszorg, ook voor de meest kwetsbare vrouwen. Het project: ‘Samen met Haar’ van Dokters van de Wereld. p. 6

© Ana Izamska

Van paternalisme naar partnership. Het project: het Psychiatrisch Ziekenhuis Bethaniënhuis – Emmaüs uit Zoersel. p. 9

Te veel tekst in een folder? Niet goed! Het project: ‘Gezondheidszorg in België’ van OCMW en Stad Antwerpen. p. 11

Dit magazine belicht de derde editie van de Well Done – MSD Health Literacy Awards.

COLOFON Uitgever: MSD Belgium bvba - Lynx Binnenhof, 5 - 1200 Brussel - Tel. : +32 2 373 42 11 E-mail: [email protected] V.U.: Patricia Massetti - Lynx Binnenhof, 5 - 1200 Brussel Eindredacteur: Georges Bloemen - [email protected] Werkten mee aan dit nummer: Georges Bloemen, Elise Carpentier, Emmy Deschuttere, Allan Matthys, Kristof Meeus, Liesbet Meyvis, Patricia Massetti, Stefan Van den Broucke, Eric Van der Oost, Alexia Baum. Concept, productie en layout: Ogilvy Health/PR - Kantersteen 47 - 1000 Brussel - Tel. : +32 2 545 65 16 Fotografie: Ana Izamska, Frédéric Pauwels.

MSD Health Literacy Awards Magazine I Special Edition 2016

VOOR ALLE DUIDELIJKHEID Health Literacy - Gezondheidswijsheid: over de link met MSD. Gezondheidswijsheid is voor ons allemaal belangrijk. Het is dan ook nuttig nog even te vermelden waarover het precies gaat. Gezondheidswijsheid houdt verband met de cognitieve en sociale competenties die bepalen of mensen gemotiveerd en in staat zijn om gezondheidsinformatie op te zoeken, te begrijpen en te gebruiken. De missie van MSD is het leven en welzijn van patiënten te verbeteren door middel van onze innovatieve geneesmiddelen, maar ook door oplossingen te ontwikkelen voor zorgverleners en hun patiënten. Een betere gezondheidswijsheid is een van onze prioriteiten, want we menen dat een goed niveau van gezondheidswijsheid ervoor zorgt dat mensen hun gezondheid en de factoren die de ziekte beïnvloeden, in handen nemen. Uiteindelijk helpt het hen hun gezondheid te verbeteren. In Europa en ook hier in België heeft MSD gezondheidswijsheid in zijn activiteiten kunnen integreren via diverse educatieprogramma’s. Zo is er een educatieprogramma voor patiënten met diabetes type II waaraan we meewerken. Vandaag nemen ongeveer 400 apotheken en ruim 700 patiënten deel aan dit programma, waarbij ze in verschillende fasen van hun ziekte, informatie en tools krijgen om hun ziekte beter te beheersen.

Het mooie avontuur gaat verder Met deze editie van de Well Done - MSD Health Literacy Awards hebben we meer specifiek de gezondheidswijsheid van patiënten met een chronische ziekte willen evalueren. Daarom hebben we een nationaal onderzoek laten uitvoeren om de perceptie van patiënten met een chronische ziekte over hun niveau van gezondheidswijsheid te vergelijken met de perceptie van de zorgverleners. Gezien het succes van deze editie hebben we besloten dit mooie avontuur voort te zetten. Iedereen kan zich dan ook kandidaat stellen voor de Well Done – MSD Health Literacy Awards editie 2016. De deadline voor inzendingen is 1 juni 2016. Deze info vindt u terug op onze website www.welldoneawards.be. De Well Done – MSD Health Literacy Awards dankt het RIZIV voor zijn waardevolle ondersteuning, de jury en partners voor hun engagement en hun vertrouwen, en in het bijzonder Professor Stefan Van den Broucke voor zijn inzet als Juryvoorzitter de voorbije drie jaar.

Well Done Awards team

Ons volgehouden engagement Er bestaan in België veel goede lokale initiatieven rond gezondheidswijsheid, maar ze zijn vaak te weinig zichtbaar en ze krijgen onvoldoende erkenning. We willen hen met onze Well Done Awards een platform geven, zodat ze bekend, erkend en beloond worden om uiteindelijk het belang van gezondheidswijsheid te benadrukken. Daarom zijn we trots dat we samen met onze partners voor het derde opeenvolgende jaar de Well Done – MSD Health Literacy Awards hebben kunnen organiseren. We zijn bovendien heel blij dat er tijdens de laatste editie 53 projecten aan de jury zijn voorgelegd, een stijging met 40% tegenover het vorige jaar. Dat mooie resultaat was niet mogelijk geweest zonder de interesse en het volgehouden engagement van onze partners. Het toont duidelijk het belang aan van gezondheidswijsheid voor alle betrokken partijen in de Belgische gezondheidssector. Beleidsmakers zien gezondheidswijsheid hoe langer hoe meer als een prioriteit voor de volksgezondheid en als een noodzakelijke voorwaarde voor alle initiatieven inzake eHealth.

3

Blijven doorgaan met de Well Done Awards

De ingediende projecten van de voorbije edities hebben duidelijk aangetoond dat er nood is om belang te hechten aan het verbeteren van het niveau van gezondheidswijsheid in België. Daarom hopen we ook in 2016 nog meer mooie voorbeelden van acties ter bevordering van de gezondheidswijsheid te mogen ontdekken. Juryvoorzitter professor Stephan Van den Broucke.

Evolutie Well Done Awards:

4

Jaar

Aantal deelnemers

2013

30

2014

37

2015

53


En dit waren de genomineerden en winnaars van de editie 2015:

›› 1st LINE AWARD Iedereen die betrokken is bij de EERSTELIJNSZORG in België, en een dergelijk klein of groot project heeft uitgewerkt dat leidde tot verhoging van de gezondheidskennis, wordt aangemoedigd om deel te nemen aan deze Award. De genomineerden: Chronicare ASBL Maison du Diabète (Marche-en-Famenne) Foodsteps - Lokaal Multidisciplinair Netwerk Zuid-West-Vlaanderen (Kortrijk) WINNAAR 2015: Met Haar - Dokters van de Wereld (Brussel)

›› SPECIALTY CARE AWARD Iedereen die betrokken is bij de GESPECIALISEERDE ZORG in België, en een dergelijk klein of groot project heeft uitgewerkt dat leidde tot verhoging van de gezondheidskennis, wordt aangemoedigd om deel te nemen aan deze Award. De genomineerden: Transitieprogramma voor jongeren met Juveniele Idiopathische Arthritis - KU Leuven (Leuven) Zorgtraject Chronische Nierinsufficiëntie - LMN Zuiderkempen en LMN Turnhout (Geel) WINNAAR 2015: Psychiatrisch Ziekenhuis Bethaniënhuis - Emmaüs (Zoersel)

›› COMMUNITY AWARD Iedereen die betrokken is bij de ALGEMENE ZORG in België, en een dergelijk klein of groot project heeft uitgewerkt dat leidde tot verhoging van de gezondheidskennis, wordt aangemoedigd om deel te nemen aan deze Award. De genomineerden: Matière Grise - RTBF (Brussel) Coachproject navelstrengbloedbank – UZ Leuven (Leuven) WINNAAR 2015: Map “Gezondheidszorg in België” - OCMW en Stad Antwerpen (Antwerpen)

5

Eerstelijnszorg, ook voor de meest kwetsbare vrouwen WINNAAR 2015

First Line Award gaat naar project ‘Samen met Haar’ van Dokters van de Wereld.

©Frédéric Pauwels

›› C ONSULTATIES EN INFORMATIE VOOR VROUWEN

6

Een van de deelneemsters getuigt: “Om de eindjes aan elkaar te knopen, deed ik meerdere jobs. Ik werkte soms meer dan 15 uur per dag. Op een gegeven moment kon ik niet meer… Ik had ernstige gezondheidsproblemen en ik moest stoppen met werken. Ik heb hier iemand ontmoet die me helpt met de sociale, medi sche en administratieve contacten. Deze persoon heeft me geholpen de steun te vinden waar ik recht op heb. Ik had zelf geen energie meer om me te informeren, om iets te vragen…”

De zwaksten in onze samenleving vinden hun weg niet naar gepaste medische en psychologische zorg, hoewel bij hen de nood het hoogst is. We kijken jammer genoeg nog amper op van armoede op straat en we lopen hulpbehoevenden vaak onbewust voorbij. Pas als er films, boeken of toneelstukken over gemaakt worden, krijgen tragische verhalen even onze aandacht.

in moeilijke financiële situaties, vrouwen zonder papieren, slachtoffers van geweld, prostituees, dakloze vrouwen, enzovoort. Zij hebben vaak geen of slechts zeer moeizaam toegang tot gezondheidszorg en daar wil Dokters van de Wereld verandering in brengen.

Drie jaar geleden startte Dokters van de Wereld met het project ‘Samen Met Haar’, dat speciale aandacht heeft voor kwetsbare vrouwen. Onder hen bevinden zich vrouwen

De specifieke kwetsbaarheden van deze vrouwen vragen om een op maat gemaakte aanpak die tegemoet komt aan de medische en psychosociale noden. Daarnaast is het ook

nodig om rekening te houden met de culturele, sociologische en linguïstische specificaties van deze diverse groep. De organisatie biedt deze vrouwen daarom laagdrempelige consultaties aan, die zowel preventief als verzorgend van aard kunnen zijn. Zo kunnen ze bijvoorbeeld een gynaecoloog en/of sociaal assistente raadplegen. Daarnaast geeft Dokters van de Wereld ook informatiesessies in groep over verschillende thema’s


©Frédéric Pauwels

zoals onder andere zwangerschap, contraceptie, HIV en vaccinaties. De organisatie pleit tegelijkertijd bij de verschillende overheden voor een betere aanpak in de zorgsector. We interviewden Emmy Deschuttere van Dokters in de Wereld over haar organisatie en over het winnen van de Award. Emmy, de laatste jaren merken jullie een verhoging van het aantal kwetsbare vrouwen. Hoe evolueert dit fenomeen sinds 2012 en wat zijn de vooruitzichten, rekening houdend met de recente vluchtelingen problematiek? Emmy Deschuttere: Dit fenomeen blijft maar toenemen, we merken dat meer en meer vrouwen aankloppen bij hulporganisaties zoals sociale restaurants, OCMW, huisvestingshulp, … De huidige vluchtelingengolf heeft ons idee bevestigd dat we proactief stappen moeten ondernemen om vrouwen te helpen om toegang te krijgen tot gezondheidszorg. Vrouwen zijn dikwijls discreter en vragen minder snel hulp dan de mannen, alhoewel ze net zo goed kwetsbaar zijn en even ziek kunnen worden. De belangrijkste obstakels zijn de moeilijkheden om papieren te verkrijgen bij de juiste instanties en een gebrek aan kennis over de eigen gezondheid, de gezondheidszorg en de stappen die vervuld moeten worden voor een succesvolle behandeling. Hoe overbrug-

gen jullie deze obstakels in de praktijk? E.D.: Wij stellen twee types hulp voor om deze obstakels te overbruggen. Wanneer de vrouwen op consultatie komen zal ons multidisciplinair team dat bestaat uit een verzorgster, een gynaecologe en een sociaal assistente hen zo goed mogelijk doorverwijzen naar meer gespecialiseerde zorg. Wij geven hen bijvoorbeeld informatie over de diensten in hun buurt, we maken een afspraak voor hen of we organiseren de volledige begeleiding. In groepssessies leggen we hen het systeem van de gezondheidszorg in België zo goed mogelijk uit zodat ze de stappen die ze moeten ondernemen beter begrijpen in functie van hun statuut (met of zonder verblijfsvergunning, werkloos of niet, …).

›› ZO GOED MOGELIJK DOORVERWIJZEN Hoe zit dat met vrouwen uit deze doelgroep die moeder worden of die al kinderen hebben? Zijn thema’s rond opvoeding en/of kinderen ook opgenomen in dit project, en op welke manier? E.D.: We zien in onze zorgcentra dat moeders met kinderen zo mogelijk nog kwetsbaarder zijn. We organiseren daarom zeer gerichte consultaties om deze vrouwen zo snel mogelijk door te verwijzen naar de juiste diensten. Op collectief vlak werken we dan weer nauw samen met NASCI, een vzw die hulp biedt

aan moeders met kinderen. En veel van onze acties gaan specifiek over thema’s voor moeders en kinderen zoals vaccinatie, voeding, zwangerschap en opvolging. Jullie werken rond de voornaamste doelstelling (goed informeren) door informatie- en sensibiliseringssessies te organiseren. Deze sessies gebeuren in groep en in de leefomgeving van de vrouwen. Hoe verloopt zo’n sessie nu juist in de praktijk? E.D.: Een team van acht vrijwillige vormingswerkers gaat één keer per maand langs bij de verenigingen of partnerorganisaties waar kwetsbare vrouwen samenkomen. Bijvoorbeeld bij het sociale restaurant ‘La Rencontre’ of bij ORCA, een hulporganisatie voor clandestiene werkneemsters. Voor elke thematiek hebben wij een bureau met vormingstools, een vormingsstramien en theoretische ondersteuning voor de vrijwilligers. De vrouwen stemmen voor de onderwerpen die ze als eerste willen behandeld zien. Hoe is uw project gestart? Hoe zijn jullie bij dit specifieke project gekomen? Wie heeft dit idee gehad, en hoe werd dit in de praktijk gebracht? E.D.: Het project vloeit voort uit een project met de naam ‘Spreken met haar’. Dit project bood luistersessies voor deze vrouwen aan. Door de vele aanvragen van vrouwen wilden wij verder gaan in het aanbieden van praktische hulp aan deze

7

vrouwen. Een collega van ons heeft als voorbereiding hierop gedurende een jaar een enquête uitgevoerd om de behoeften van vrouwen in een precaire situatie nog beter te leren kennen. Hieruit zijn dan de verschillende werkdomeinen van het project ontstaan. «Wij zijn vereerd met onze Award en we hopen ook dat deze prijs de zeer kwetsbare positie van deze vrouwen nog meer in de aandacht brengt. Het zijn net zij die de gezondheids zorg het hardste nodig hebben. We kunnen hen simpelweg niet in de steek laten!» Pierre Verbeeren, Algemeen Directeur van Dokters van de Wereld. Wat waren de moeilijkste fases tijdens de ontwikkeling van uw project? E.D.: Na de start van het project was de moeilijkste fase het op de juiste manier omgaan met het hoge personeelsverloop bij de vrijwillige begeleidsters. Dit belemmerde de organisatie van de sessies en de kwaliteit ervan, vooral in de rekruteringsfase van nieuwe vrijwilligers. Om dit te verhelpen, hebben we de begeleiding van de vrijwilligers sterk verbeterd tijdens hun eerste stappen als vormingswerker. Ons netwerk van begeleidende meters had ook z’n beperkingen, aangezien we regelmatig op precieze tijdstippen vrijwilligers nodig hadden tijdens de consultaties, zonder dat we hierop konden anticiperen. De vrijwilligsters moesten dan ook onmiddellijk inzetbaar zijn, wat niet altijd verenigbaar was met hun beschikbaarheid. Wanneer wist u dat dit project kans maakte op slagen? E.D.: Na de enquêtefase van een jaar waren we zelf al overtuigd van de grote noodzaak van dit project. Met de resultaten hebben we ons antwoord ook beter kunnen afstemmen op de behoeften van onze doelgroep.

8

›› BETER AFSTEMMEN OP ONZE DOELGROEP

brengen. Zo wordt de afstand kleiner en leren we elkaar veel beter kennen.

Hoe hebt u het bestaan van de Well Done – MSD Health Literacy Awards ontdekt? E.D.: Dat gebeurde puur per toeval tijdens een search van een van onze collega’s op het internet. Na de tip en het bekijken van de site heeft ons communicatie-departement een vergadering georganiseerd met de verantwoordelijken voor onze Belgische projecten. Daar kwamen we tot de conclusie dat het project ‘Samen Met Haar’ het best voldeed aan de voorwaarden van deze Awards.

Wat gaat u doen met het prijzengeld? E.D.: Het prijzengeld zal ons toelaten om onze ‘actiekits’ te finaliseren, zodat we deze toegankelijk kunnen maken voor andere organisaties. Wij willen ook, samen met de vrouwen, brochures ontwikkelen die zij kunnen gebruiken om informatie te verspreiden in hun eigen omgeving. Met het prijzengeld kunnen we een grafisch vormgever en het drukwerk van deze brochures betalen.

Wie zijn precies die “meters” die een cruciale rol vervullen bij uw project? Wat is hun parcours en hun profiel? Wat zijn hun motivaties en doelen? E.D.: De meters zijn vrijwilligsters die zorgen voor de begeleiding van de vrouwen. Zoals hierboven reeds vermeld werd deze piste echter herbekeken. Wij hebben de begeleiding van mannen en vrouwen uitgebreid naar vrijwilligers en werknemers die vaker aanwezig zijn in onze Zorg centra. Deze begeleidsters hebben uiteenlopende profielen (gepensioneerden, werksters,…). Zij halen hun motivatie uit de relatie die ze kunnen opbouwen met de vrouwen en uit de voldoening om de vrouwen fysiek en moreel te kunnen begeleiden tijdens de consultaties of bij het OCMW. Jullie organisatie wil ook de interesse wekken van de politiek verantwoordelijken voor de problemen die verband houden met de toegang tot gezondheidszorg. Aan welke politieke verantwoordelijkheden in het bijzonder denk je? E.D.: Onze activiteiten rond de belangenbehartiging laten ons toe om geprivilegieerde partners en belangrijkste besluitvormers beter te leren kennen. Zo heeft de publicatie van ons “Groenboek over de toegang tot gezondheidszorg in België” ons in staat gesteld om meer dan twintig spelers (RIZIV, ONE, diverse organisaties …) samen te

Dokters van de Wereld is een in ternationale NGO met vestigin gen in 15 landen en projecten in 76 landen wereldwijd. De Bel gische vestiging richt zich met een speciaal programma ‘Sa men Met Haar’ naar de meest kwetsbare vrouwen in de grote Belgische steden. Dat kunnen slachtoffers zijn van (seksue le) uitbuiting, dakloze vrouwen of jonge moeders zonder pa pieren. De hulpverleners van Dokters van de Wereld zorgen ervoor dat ze de juiste anticon ceptiemiddelen krijgen of dat ze een uitstrijkje kunnen laten nemen. Deze vrouwen raken vaak niet aan de meest primaire zorg. Vaak zijn ze zelfs nooit in hun leven naar een gynaecoloog geweest. Ze hebben meestal het budget niet, beschikken over onvoldoende kennis of zijn niet weerbaar genoeg.

www.doktersvandewereld.be


Van paternalisme naar partnership WINNAAR 2015

Specialty Care Award toegekend aan het Psychiatrisch Ziekenhuis Bethaniënhuis – Emmaüs uit Zoersel.

›› O P MAAT EN IN DE TAAL VAN DE PATIËNT Dit project wil de patiënt niet enkel op een toegankelijke manier informeren, maar zet in de eerste plaats in op een heldere, diepgaande en rechtstreekse communicatie tussen de patiënt en het behandelend multidisciplinair team (MT). Omdat de patiënt centraal staat tijdens bepaalde teambesprekingen, wordt het MT verplicht om gezondheidsinformatie en medisch advies op maat en in de taal van de patiënt te verschaffen. Zowel de patiënt als het team formuleren feedback naar elkaar, met aandacht voor sterke punten en groeimogelijkheden. Procesbesprekingen bevorderen de communicatie over de efficiëntie van het zorgproces en sporen de patiënt ook aan om verantwoordelijkheid op te nemen in zijn eigen behandeling. Eigen aan de proble-

matiek van een stemmingsstoornis is de inertie, een gebrek aan psychische beweging. De zorgverleners zagen het als hun taak om hierop een gepast therapeutisch antwoord te bedenken. In 2013 startte een ploeg zorgverleners van Rif, (de behandeleenheid voor angst en depressie) met deze procesbesprekingen, waaraan patiënten zelf mogen deelnemen. We spraken met Kristof Meeus van Bethaniënhuis over deze nieuwe vorm van communiceren met psychiatrische patiënten en over de gewonnen Specialty Care Award. Kristof, de rol van de patiënt verandert, volgens u: sinds wanneer is dit proces eigenlijk aan de gang en wat zijn er de voor- en nadelen van? Kristof Meeus: Volgens mij is dit eerder een maatschappelijke verschuiving, waarbij geen duidelijk

omslagpunt vast te stellen valt. Wel valt dit duidelijk aan te tonen vanuit allerlei bewegingen die op elk niveau in de maatschappij ontstaan. Het gaat vaak over het geven van een stem aan mensen en hen betrekken bij zaken of diensten die aangeboden worden. Concreet denk ik dan aan allerlei ombudsfuncties en klachtenprocedures. Vroeger was het behandelmodel in de geestelijke gezondheidszorg vaak gebaseerd op goedbedoeld paternalisme. We verschuiven de dag van vandaag meer en meer naar een partnership met de patiënt, waarbij de patiënt zelf beslist over zijn behandeling. Op deze manier vindt er een constante uitwisseling van informatie en feedback plaats tussen patiënten en hulpverleners. Omdat de patiënt op geregelde tijdstippen zelf ook deelneemt aan de teamvergaderingen komen we aan verschillende noden tegemoet.

9

Onze procesbesprekingen stimuleren patiënten om een actieve rol op te nemen in hun behandeling. Zo komt er ruimte vrij voor waardevolle informatie om de behandeling in de juiste richting te sturen. Door de zorgvraag van de patiënt centraal te stellen in de behandeling en ze ook continu en in samenspraak met de patiënt te verhelderen, kan men het zorgaanbod optimaal afstemmen op zijn noden. Hulpverleners en psychiaters gebruiken vaak medisch vakjargon. Door de patiënt bij de teamvergaderingen te betrekken, is er meer aandacht voor een vlotte communicatie tussen patiënt en hulpverlener in de taal van de patiënt.

›› R UIMTE VOOR WAARDEVOLLE INFORMATIE Hoe wist u van het bestaan van de WDA af? Hoe is jullie deelname verlopen? K.M.: Mijn collega Annelies Oeyen, stafmedewerker verantwoordelijk voor onze communicatie, heeft me er attent op gemaakt. Eerst hebben we nog even bekeken of ons project wel binnen de doelgroep viel en vrij snel hebben we onze aanvraag ingediend. De uitreiking zelf vond plaats in het gezelschap van enkele van onze patiënten. Dat was voor alle partijen een echt heel mooie ervaring. Ook voor ons team betekende het winnen van de Award een echte boost. Door deze erkenning gingen we opnieuw met andere ogen naar ons eigen project kijken. Voor ons was het ondertussen een vanzelfsprekendheid geworden. .

10

Twee reacties van patiënten: “Wat mij betreft mogen er nog vaker procesbesprekingen plaats vinden. Dit zorgt voor meer transparantie van het team naar de patiënten toe.” (Leen) “Alle betrokken hulpverleners geven feedback over je evolutie vanuit hun invalshoek. Het deed me goed van iedereen te horen dat ik op de goede weg was. Dat gaf me een duwtje in de rug. Ik had ook het gevoel dat er naar mij geluisterd werd, toen ik bij voorbeeld vroeg naar meer con tactmomenten met mijn psychi ater of meer muziektherapie. Ze staan open voor mijn mening en houden rekening met mijn op merkingen. Dat is fijn.” (Jef) Jullie model kan naar eigen zeggen, mits enkele aanpassingen aan de cultuur en problematiek van de doelgroep, ook in andere afdelingen of ziekenhuizen worden toegepast: zien jullie daar specifieke opportuniteiten, mogelijkheden of kansen? K.M.: Ook dit heeft volgens mij vooral met een maatschappelijke verschuiving te maken die het vanzelfsprekend maakt dat we onze patiënt als een gelijkwaardige partner gaan beschouwen. De aanpassingen die andere hulpverleners zullen moeten doen zullen alleen maar te maken hebben met een iets andere werking, of eventueel andere doelgroepen. Ik wil daarbij sterk benadrukken dat het als organisatie zeker altijd de moeite loont om van bij het begin verder te

kijken dan alle praktische of andere bezwaren. De methodiek van onze procesbesprekingen vraagt een grote investering van zowel patiënten als van het zorgteam. Zo wordt een vierde van de vergadertijd van teamvergaderingen hieraan gewijd. Toch beschouwen beide partijen de procesbespreking als een belangrijk moment. Enerzijds confronteert deze vergadering iedereen met zijn of haar tekorten, met kleine aspecten die kunnen verbeterd worden of met problemen die zeer moeilijk te veranderen zijn. Anderzijds is het een ideale manier om het therapeutisch proces opnieuw adem in te blazen, net door terug te blikken op de afgelegde weg. Een ander gevolg van deze aanpak is het feit dat patiënten zichzelf durven agenderen op de teamvergadering. Met andere woorden: ze nodigen zichzelf uit! Een sterk bewijs dat het opzet van de procesbesprekingen geslaagd is. Wat gaan jullie doen met het prijzengeld? K.M.: We plannen een bijscholingsronde en we zijn nu nog op zoek naar een gerichte bijscholing die het volledige team en onze werking ten goede zal komen. Op die manier hebben onze patiënten er ook voordeel bij! http://www.pzbethanienhuis.be


Te veel tekst in een folder? Niet goed! WINNAAR 2015

Community Award toegekend aan infomap ‘Gezondheidszorg in België’ van OCMW en Stad Antwerpen.

© Ana Izamska

Met hun map ‘Gezondheidszorg in België’ willen OCMW en Stad Antwerpen ervoor zorgen dat intermediairs die in rechtstreeks contact komen met kwetsbare groepen mensen in de eerste plaats zelf correct geïnformeerd zijn. Zo kunnen zij op hun beurt hun klanten wegwijs maken in de ingewikkelde systemen van de Belgische gezondheidszorg. Dit werkinstrument legt dat op een heel eenvoudige manier uit hoe alles werkt. De map met gezondheidsfiches is een bondige leidraad voor de begeleider en verduidelijkt het verhaal voor de klant aan de hand van pictogrammen en foto’s. De handige tool werd en wordt nog steeds op grote schaal verspreid bij veel hulpverleners en zorgverstrekkers. Het Belgische gezondheidszorgsysteem zit ingewikkeld in elkaar. Leg maar eens uit aan iemand die afkomstig is uit een ander land waarom wij hier eerst moeten betalen bij de huisdokter, nadien een bewijsje moeten binnenbrengen bij een verzekeringsinstelling, om dan bijna het volledige bedrag teruggestort te krijgen. Ook de verschillende statuten en bijhorende voordelen van zorgverstrekkers en hoe ze zich organiseren zijn niet eenduidig en ingewikkeld.

de huisarts… Maar ook voor deze intermediairs is het niet eenvoudig om zonder beeldmateriaal en zonder extra informatie een duidelijk antwoord te geven op een vraag over de organisatie van het gezondheidszorgsysteem. De complexiteit is zo enorm dat zelfs de gemiddelde inwoner of intermediair niet kan verklaren waarom je bij de ene tandarts meer moet betalen dan bij de andere.

Kwetsbare mensen komen met hun vraag dikwijls terecht bij een eerste contactpunt: een welzijnswerker, iemand van het OCMW, een lesgever inburgering,

11

›› O OK DE ZWAKKERE ANTWERPSE BURGER HEEFT RECHT OP INFORMATIE OVER HET CORRECT GEBRUIK VAN EERSTELIJNSZORG.

We spraken met Liesbet Meyvis, medewerker bij OCMW Antwerpen. Liesbet, hoe zijn jullie tot dit specifiek project gekomen? Wiens idee was het en hoe is het uitgevoerd? Liesbet Meyvis: We stelden vast dat Antwerpse OCMW-klanten minder vaak een vaste huisdokter hadden dan de gemiddelde Antwerpenaar. Vanuit deze vaststeling werd een project opgestart om een extra inspanning te leveren en zo elke OCMW-klant een vaste huisdokter in zijn buurt te bezorgen. Om dit doel te bereiken werden verschillende acties opgezet. Een ervan was het organiseren van infomomenten waarin uitleg werd gegeven over het gezondheidszorgsysteem in België en de voordelen van de vaste huisdokter. Omdat niet elke OCMW-klant kon deelnemen aan dit groepsmoment, zochten we naar een instrument waarmee alle OCMW-medewerkers op een heel eenvoudige manier zelf basisinfor-

12

matie konden doorgeven aan hun klanten. En waar ze bovendien zelf ook nog extra informatie konden vinden, want ook voor hulpverleners is het gezondheidszorgsysteem met al zijn mogelijkheden niet altijd even ‘heerlijk helder’. Wat waren de moeilijkste fasen in de ontwikkeling van het project? L.M.: We hebben veel tijd geïnvesteerd in het zoeken van een evenwicht tussen de essentiële info en de info die we bijkomend wilden meegeven aan de OCMW-medewerkers, in de gevallen dat de klant nog vragen had. Ook het heldere woordgebruik was een belangrijke uitdaging. Om de woorden te kunnen ondersteunen met beelden bleken de bestaande beeldbanken ontoereikend en daarom hebben we besloten om een eigen fotoreeks te maken. Dat was leuk om te doen en tegelijk een hele organisatorische uitdaging.

›› RECHT OP INFORMATIE OVER HET CORRECT GEBRUIK VAN EERSTELIJNSZORG IS EEN RECHT VOOR IEDEREEN. MAAR DE BESTAANDE FOLDERS OVER DEZE THEMA’S BEVATTEN MEESTAL TE VEEL TEKST EN WILLEN TE VOLLEDIG ZIJN WAARDOOR ZE NIET VOOR IEDEREEN HELDER ZIJN. Wanneer wist u dat het project kans op slagen had? L.M. : Het is moeilijk om vooraf in te schatten of een project kans heeft om te slagen. In ons geval hangt het ook af van de belangrijke factor hoeveel tijd juist een hulpverlener wil of kan investeren. Wat we wel zeker wisten was dat de bestaande folders over deze thema’s meestal te veel tekst bevatten en te volledig willen zijn, waardoor ze niet voor iedereen helder genoeg zijn.

Hoe wist u van het bestaan van de Well Done Awards af? Hoe is de deelname verlopen? L.M.: Via een collega die me de info doorstuurde. We waren er van bij het begin van overtuigd dat onze map ‘Gezondheidszorg in België’ een geschikt project was om in aanmerking te komen voor deze award, in het bijzonder omdat ze de praktische en nuttige kennis op een heldere wijze overbrengt bij de juiste gebruikers.

Wat gaan jullie doen/hebben jullie gedaan met het prijzengeld? L.M.: Met het prijzengeld zullen we onze map in de eerste plaats up-to-date houden. Maar we gaan ook extra fiches aanmaken, zoals bijvoorbeeld over de wachtdiensten van huisartsen, over de werking van de mutualiteiten en over de Vlaamse Zorgverzekering. En wat ook nog op ons verlanglijstje staat is een folder die we kunnen meegeven na het gesprek. Op dit moment bestaat er enkel een folder over de huisdokter en de werking ervan, maar nog niet over de andere thema’s. http://ocmw.antwerpen.be

13

Gezondheidswijsheid en levensduur zijn duidelijk verbonden. Interview met Professor Stephan Van den Broucke, Juryvoorzitter ›› DE BELOFTE NEEMT VORM AAN.

Professor, u bent al sinds het begin voorzitter van de jury van de Well Done Awards. U bent er dus duidelijk nauw bij betrokken. Waarom? Mijn interesse voor health literacy dateert al van een tijd voor de Well Done Award werd gelanceerd. Toen ik een aantal jaren terug aan de Universiteit van Maastricht verbonden was als hoofddocent, kreeg ik de leiding toevertrouwd over de Europese survey rond health literacy. Van meet af aan was ik gefascineerd door het wetenschappelijke, maar ook het maatschappelijke en politieke belang van deze thema-

14

tiek. Toen ik daarna naar de UCL overstapte behield ik mijn interesse en probeerde ik ook in België het thema ingang te doen vinden. Onrechtstreeks lag ik zo mee aan de basis van het idee voor een award, dat door MSD dan verder werd uitgewerkt.

Kunt u ons in het kort schetsen hoe ver we staan met Health Literacy of gezondheidswijsheid in België en welke specifieke opdrachten u nog ziet liggen in de nabije en verre toekomst? Ik denk dat men gerust mag stellen dat we een mooi parcours hebben afgelegd. We moeten zelfs niet ver teruggaan in de tijd om te zien waar we vandaan komen. Vijf jaar geleden werd er in ons land over health literacy nauwelijks gesproken en was het concept zo goed als onbekend. Toen ik in 2010 vanuit Nederland naar de UCL overkwam en middelen zocht om bij de Europese Health Literacy Survey aan te sluiten, lukte het mij niet om geïnteresseerde partners te vinden. De Waalse regio wou alleen meedoen als de andere regionale overheden mee in het project zouden stappen. En noch de Brusselse, noch de Vlaamse overheid waren bereid om te investeren in een onderzoeksproject rond health literacy, zelfs niet toen de Koning Boudewijnstichting bereid was om mee te doen. Als we dan zien wat er sindsdien wél allemaal gerealiseerd is, onder meer met de Well Done Awards, dan kunnen we toch wel van een succes spreken. Meer en meer mensen zijn zich in de thematiek van health literacy gaan herkennen, in een aantal gevallen is er zelfs sprake van een soort aha-erlebnis. Gezondheidswerkers realiseerden zich: «Hé! Ik stel al lang problemen vast bij patiënten die moeilijkheden hebben om me te begrijpen!», maar ze hadden er alleen nog niet de juiste


naam voor gevonden. Vanuit diverse hoeken komt nu ook een proces op gang om ook effectief iets aan health literacy te gaan doen. Ziekenfondsen, beroepsverenigingen van artsen en verpleegkundigen, bedrijven, en patiëntenorganisaties zoals de Stichting tegen Kanker of de Cardiologische Liga zorgen voor de nodige netwerken en consortiumvorming. We kunnen ook zeggen dat het beleid flink is geëvolueerd, met onder meer de vermelding van health literacy als belangrijk aandachtspunt voor gezondheid in het federale regeerakkoord. De belofte om problemen rond health literacy écht aan te pakken begint dus wel degelijk vorm aan te nemen in België. MSD heeft vorig jaar een onderzoek gedaan rond gezondheidswijsheid en chronische ziekten. Wat waren de meest relevante resultaten van dit onderzoek? We deden een bevraging van 450 patiënten die aan een chronische ziekte lijden, zoals diabetes, hypertensie of astma en bevroegen daarnaast ook artsen en apothekers, zodat we de percepties van patiënten en gezondheidswerkers naast elkaar konden leggen. Wat daarbij onmiddellijk opviel was dat artsen een veel lagere inschatting maken van het niveau van de gezondheidswijsheid van hun patiënten dan de patiënten zelf. Artsen overschatten tegelijk ook de hoeveelheid informatie die patiënten uit andere bronnen halen, onder meer het internet. Misschien zijn artsen op dat vlak een beetje onzeker en zijn ze bang voor de concurrentie vanwege “Doctor Google” die hun autoriteit onderuit haalt of patiënten opzadelt met adviezen die niet op wetenschappelijke evidentie gebaseerd is. Maar dat blijkt dus allemaal nogal mee te vallen. Patiënten consulteren het internet wel, maar gebruiken het niet als belangrijkste bron van informatie – die rol blijft toch weggelegd voor de artsen zelf.

›› EVEN GRAAG EEN BESCHEIDEN INITATIEF ALS EEN SUPERPROJECT. Om het even over de Awards zelf te hebben: waar let de jury vooral op bij de evaluatie van de ingezonden projecten? De jury werkt om te beginnen heel transparant, de selectiecriteria zijn vooraf gekend en worden duidelijk gecommuniceerd. De jury selecteert eerst en vooral inzendingen die direct bijdragen tot het doel van de Awards, maar kijkt ook naar het niveau en de relevantie van de resultaten en naar de kwaliteit van het project zelf. Een bescheiden initiatief dat door een beweging van onderuit gestimuleerd en goed opgezet werd, kan even goed meedingen voor een Award als een groots opgezet project met veel meer middelen. We vragen ons ook af of de communicatie niet over de hoofden van de mensen zelf heen plaatsvindt. Het gaat tenslotte om de participatie van de gebruiker, dus is de betrokkenheid van de patiënten en van hun omgeving van groot belang. Verder gaan we na of er een evaluatie heeft plaats gevonden en of daar de meerwaarde van het project uit blijkt, en bekijken we ook het potentieel om het project elders toe te passen en dus te veralgemenen. Tenslotte is er ook nog de kwaliteit van de gebruikte communicatiemiddelen zelf. Ook dat wordt systematisch door de jury gescreend. Hoe is de jury samengesteld? Onze juryleden vertegenwoordigen alle partijen en organisaties die betrokken zijn bij de Awards, dus zowel professionele gezondheidswerkers, patiëntenverenigingen, mutualiteiten en organisaties die specifieke aandoeningen vertegenwoordigen. We zien erop toe dat een ruim palet van actoren uit de gezondheidssector vertegenwoordigd is. Omdat er drie categorieën voor de Awards zijn – community, eerste lijn en gespecialiseerde zorg – is het profiel van de juryleden ook

zeer divers, want we streven naar een zo groot mogelijke deskundigheid per materie en voor zo verschillend mogelijke invalshoeken. Praktisch gezien worden de projecten eerst per categorie over onze juryleden verdeeld voor een eerste selectie. De best scorende projecten worden dan plenair naast elkaar gelegd en beargumenteerd, zodat we in consensus de einduitslag per categorie kunnen bepalen.

Ziet u een evolutie in de kwaliteit van de ingezonden projecten, na drie jaar werking? Zeker wel. De kwaliteit verbetert op verschillende vlakken: we ontvangen niet alleen meer en betere projecten, ze zijn ook concreter uitgewerkt, wellicht ook omdat onze richtlijnen concreter geworden zijn. Maar we moeten durven streven naar nog betere projecten, zonder daarbij weliswaar de lat te hoog te willen leggen. De Award mag niet onbereikbaar worden voor initiatieven die een zeer interessant initiatief bieden, maar niet de mogelijkheden hadden om dit ook perfect uit te voeren.

15

We zien dat het grootste gezondheidsprobleem vooral ligt bij de laagst geschoolde en zwakste medeburgers. Kunnen we stellen dat het gebrek aan gezondheidswijsheid een invloed heeft op de mortaliteit in deze bevolkingsgroep? Dat kunnen we bijna met zekerheid stellen, hoewel mortaliteit lang niet de enige indicator mag zijn. Vanuit internationaal onderzoek is aangetoond dat niet alleen de mortaliteit maar ook de morbiditeit gekoppeld is aan gezondheidswijsheid. Onvoldoende gezondheidswijsheid leidt immers tot minder therapietrouw, minder preventie, een meer ongezonde levenswijze, en vandaar ook een minder goede ervaren gezondheidstoestand. In eigen onderzoek hebben we kunnen vaststellen dat gezondheidswijsheid een mediërende rol speelt in het verband tussen laag opleidingsniveau en ongezond gedrag, en dat een lage gezondheidswijsheid overigens ook bijdraagt tot hogere uitgaven voor gezondheidszorg.

16

›› DE VISIES KOMEN STILAAN SAMEN. Wat zijn uw plannen met de Well Done Awards? Het initiatief van de Well Done Awards gaat uit van een collectief waarbij heel veel actoren betrokken zijn, het is dus niet aan mij alleen om plannen op te stellen. Maar als ik dan toch mijn mening mag geven, denk ik dat we als organisatie nog een aantal jaren verder kunnen doorgaan op ons élan, want de formule van de Awards komt nu pas echt goed op dreef. Wel kan er uiteraard hier en daar wat bijgeschaafd worden, we kunnen bijvoorbeeld proberen om nog meer projecten te laten indienen, de kwaliteit nog verder te verhogen, en nog meer betrokkenheid te genereren. Een ander aandachtspunt is de betrokkenheid vanwege de overheid, die nodig is om de aandacht voor health literacy in onze gezondheidszorg te consolideren. Wat dat betreft gaat het overigens de goede kant uit. Het

feit dat het RIZIV de Awards steunt, en onder meer haar gebouwen ter beschikking stelt voor de ceremonie, is echt wel een positieve evolutie. De overheid is zich duidelijk bewust van de groeiende aandacht voor health literacy vanuit verschillende hoeken, en toont ook meer bereidheid om initiatieven als de Award te ondersteunen. We kunnen dit alleen maar toejuichen en hopen dat die steun nog groter en nog concreter wordt.


Projecten met directe invloed op de gezondheid van de patiënt zijn onontbeerlijk. Prijzen in drie categorieën:

De First Line Award voor eerstelijnszorg zoals huisartsen, thuisverpleegkundigen, apothe kers, kinesitherapeuten, ...

De Well Done – MSD Health Literacy Awards belonen al drie jaar lang de beste initiatieven ter bevordering van de gezondheidswijsheid in België. Een medische vraag hebben, maar ze niet durven te stellen. Een diagnose niet begrijpen. Informatiebronnen met een niet-wetenschappelijke oorsprong voor waar aannemen of mythes en taboes gebruiken als enige bron van kennis. Al deze wantoestanden komen nog steeds voor, dichter bij huis en nog veel frequenter dan men zou denken. Daarom worden de goede praktijken op het gebied van gezondheidswijsheid elk jaar opnieuw onder de aandacht gebracht door de Well Done MSD Health Literacy Awards. Dit initiatief groepeert 15 invloedrijke actoren uit de Belgische gezondheidssector.

Uittreksels uit het reglement Deelname aan de wedstrijd gebeurt op de daartoe voorziene formulieren die kunnen geraadpleegd/opgeladen worden op de website www.welldoneawards.be

De Specialty Care Award voor alle actoren uit de tweedelijnszorg zoals artsen-specialisten of actoren actief in ziekenhuizen

Het indienen van projecten kan gebeuren door het invullen van het online formulier en het online in te dienen. Het indienen van ondersteunend materiaal zoals DVD’s, posters, brochures, krantenartikels, CD’s, foto’s wordt ten zeerste aangeraden en kan gebeuren per e-mail naar [email protected] en/of per post naar Kantersteen 47, 1000 Brussel, t.a.v. Ogilvy Public Relations – Well Done Awards Alle inzendingen moeten ten laatste op 1 juni 2016 om 17u worden ingediend. Laattijdige inzendingen kunnen we helaas niet in aanmerking nemen. Bij de indiening geeft u zelf aan voor welke categorie (First line, Specialty of Community) u zich inschrijft. Indien u niet zelf aangeeft voor welke categorie u in aanmerking komt, zal de jury de beslissing voor u nemen.

De Community Award voor initiatieven die genomen worden door publieke instellingen, patiëntenverenigingen en particulieren.

Gelieve de onderstaande informatie steeds bij te sluiten, zowel in uw communicatie per e-mail als per post: Naam van uw organisatie Naam van het project Naam en voornaam Emailadres Telefoonnummer

17

Voor een reële impact op de gezondheid van de patiënt Interview met Patricia Massetti, Managing Director van MSD in België Waarom is gezondheidswijsheid nu juist voor MSD een prioriteit? MSD is niet alleen maar een producent van innovatieve geneesmiddelen. Wij staan voor een globale aanpak van de gezondheidszorg en streven naar de ontwikkeling van oplossingen die op verschillende niveaus een impact hebben op het leven van patiënten. Oplossingen zoeken die het belang van gezondheidswijsheid onderlijnen maakt hier deel van uit, omdat we weten dat we hiermee een reële impact op de gezondheid van de patiënt kunnen bereiken. Bijvoorbeeld door de competentie om informatie die de dokter of apotheker geeft juist te kunnen begrijpen, om de bijsluiter van een geneesmiddel correct te kunnen lezen en om informatie gevonden op internet te kunnen selecteren en interpreteren.

Best practices sinds 2013 Gezondheidswijsheid is een bepalende factor van onze gezondheid. Veel meer dan inkomen, arbeidssituatie, opleidingsniveau, afkomst of onze omgeving. Toch blijft het gebrek aan gezondheidswijsheid ook vandaag nog een onderschat probleem. Bijna de helft van alle Europeanen heb ben nog onvoldoende kennis van (en daardoor ook problemen met) hun gezondheid als gevolg van een te laag niveau van gezondheidswijsheid. Om het groeiende probleem van de beperkte health literacy aan te pak ken, is MSD België in 2013 gestart met het project “Well Done - MSD Health Literacy Awards”. Het project is erop gericht de ‘best practices’ te markeren, te stimuleren en te belonen, zowel individueel als collectief. De Awards beklemtonen de beste initiatieven die genomen worden naar het groot publiek en naar de zorgverleners toe en ze dragen ook bij tot een meer duurzaam systeem voor gezondheidszorg. We hadden een ge sprek met Patricia Massetti, Managing Director van MSD in België over de stand van zaken van het initiatief.

18

Toen u de campagne opstartte op 25 april 2013 traden er niet minder dan 13 partners mee op de voorgrond om de campagne te ondersteunen. Ook vandaag tel ik er nog 14 op de website. Welke partners vielen af en welke kwamen pas later aan boord? En waarom? Vanaf de start van het project in 2013 konden we snel rekenen op het enthousiasme van talrijke partners. Vandaag zijn ze nog steeds allemaal aan boord, wat toch bewijst dat een verbetering van de gezondheidswijsheid een gemeenschappelijk doel is van alle betrokken partijen binnen de Belgische gezondheidszorg. Vorig jaar sloot


ook de Christelijke Mutualiteit zich aan bij ons initiatief en bij de andere ziekenfondsen die eerder al actief waren binnen ons project. Jullie vestigen de aandacht op het feit dat veel mensen moeilijkheden ervaren met het begrijpen van gezondheidsinformatie, zoals bij voorbeeld de bijsluiters bij geneesmiddelen. In welke mate hebben jullie bij MSD zelf de bijsluiters verbeterd sinds 2013? Zijn er andere initiatieven die MSD in dat kader ondernomen heeft? Onze bijsluiters zijn en blijven onderhevig aan strenge overheidsregels die ons nauwelijks toelaten om ze aan te passen en toegankelijker te maken. Wij werken wel rond andere projecten waarbij we de informatie over onze medicijnen toegankelijker maken. Wij gebruiken bijvoorbeeld filmpjes om het gebruik van een injectiepen stap voor stap uit te leggen aan de patiënt. En in samenwerking met een selectie van apothekers hebben wij ook een project lopen waarbij momenteel 800 diabetespatiënten gecoacht worden door hun apotheker rond alle belangrijke aspecten betreffende hun behandeling. Sinds de eerste Europese onderzoeken in 2011-2012, die werden gehouden door de onderzoekers van de Universiteit van Maastricht, bespeuren we niet veel activiteit meer op het Europese vlak. Wachten we op een nieuwe studie of is het voortaan land per land en ieder voor zich? Het is evident dat de Europese Unie een belangrijke rol heeft in het verbeteren van de gezondheidswijsheid, en dat er nog veel zaken gedaan moeten worden om de systemen van de gezondheidszorg en de levenskwaliteit van de patiënten te verbeteren. Paradoxaal genoeg bestaan er veel goede lokale initiatieven, wat bewezen wordt door het aantal projecten dat ingediend wordt voor de Well Done - MSD Health Literacy Awards. Voor de laatste editie kenden we een stijging van 40% in vergelijking met de vorige. Dankzij de media-aandacht en het financiële ruggensteuntje

die de winnaars krijgen, kunnen ze hun projecten verder ontwikkelen en er ook nieuwe creëren. Bovendien zorgt dit er ook voor dat er over de projecten gepraat wordt en dat anderen aangemoedigd worden om hetzelfde te doen. MSD heeft bovendien projecten rond gezondheidswijsheid opgezet in verschillende andere Europese landen.

en draagt aanzienlijk bij tot een verbetering van de levenskwaliteit van de patiënten en hun naaste omgeving. Dit jaar behoorde Dokters van de Wereld tot de winnaars met het Brusselse project “Samen met Haar”. Dit project geeft kwetsbare vrouwen vertrouwen in de gezondheidszorg, en biedt hen toegang tot informatie, begeleiding en verzorging.

Alle categorieën en alle jaargangen door elkaar: wie was voor u de strafste, de meest opmerkelijke winnaar tot dusver en waarom? Een moeilijke vraag! Een gemeenschappelijk kenmerk van alle deelnemers is het engagement in hun specifiek domein en hun gedrevenheid om anderen te helpen. Onder de winnaars van de Awards van de afgelopen jaren noteren we zeker “l’Indétectable” in 2013. Dat is een krantje dat volledig gemaakt wordt door seropositieve jongeren die opgevolgd worden door de dienst Pediatrie van het UMC Sint-Pieter, waarmee ze andere jongeren helpen om hun ziekte beter te begrijpen. In 2014 is het project Huid(k) uurtje van het AZ Maria Middelares in Gent ons ook opgevallen. Dit project biedt ouders en kinderen een praktische gids en de nodige psychologische steun voor de dagelijkse verzorging van psoriasis

Wat zijn uw toekomstplannen met deze Awards? De Well Done Awards vinden dit jaar zeker opnieuw plaats. De inschrijving van de projecten is ondertussen al bezig en wij rekenen op een even groot succes als vorig jaar. In de toekomst zal MSD zich blijven inzetten voor de promotie van gezondheidswijsheid door middel van deze Awards – die een mooie vitrine voor lokale initiatieven vormen – maar ook via andere innovatieve projecten. Zo hopen we bij te dragen tot een verbetering van de gezondheidswijsheid in België.

19

EDITIE 2016

Bent u actief in de Belgische gezondheidssector en begaan met de gezondheidswijsheid? Neem nu deel aan de Well Done - MSD Health Literacy Award, het initiatief dat projecten ter bevordering van de gezondheidswijsheid in de kijker zet,

en maak kans om 3000 € te winnen.

Alle deelnemers krijgen de kans hun project bekendheid te geven en te netwerken met heel wat belangrijke spelers in de gezondheidsindustrie. Voor meer informatie: www.welldoneawards.be

Met de steun van: ABCDE abcde police de caractère du logo: ITC Friz Quadrata BT Bold

BLACK:

100%

PANTONE: 485 PMS CMYK: 100% M + 100% Y GRADIENT 485 PMS > 100% BLACK PANTONE: 7406 PMS CMYK: 18% M + 100% Y

OFFICE DES PHARMACIES COOPERATIVES DE BELGIQUE VERENIGING DER COÖPERATIEVE APOTHEKEN VAN BELGIE

Volg @WellDoneAwards op Twitter en tweet mee over boeiende projecten met vermelding van #WellDoneAwards

Well Done. Van paternalisme naar partnership. Het project: het Psychiatrisch Ziekenhuis Bethaniënhuis Emmaüs uit Zoersel. p. 9

Recommend Documents