Wat ouders moeten weten
Over de medische stralingsbescherming
www.imagegently.org
De medische beeldvorming helpt artsen bij de diagnose en behandeling van hun patiënten. Bij sommige soorten beelden wordt gebruik gemaakt van ioniserende straling. Deze informatie is bestemd om ouders en verzorgers bij te staan om een antwoord te bieden op bepaalde problemen en vragen over dit onderwerp.
Wat is medische straling? Er zijn verschillende manieren waarop straling kan gebruikt worden om kinderen medisch te helpen. Straling kan gebruikt worden voor de beeldvorming of voor een therapie. Tot de diagnostische toepassingen waarbij straling wordt gebruikt behoren röntgenfoto’s, computertomografie scans (CT), en onderzoeken met radionucliden (nucleaire geneeskunde). De therapeutische technieken omvatten het gebruik van straling voor de behandeling van kanker of behandeling van een overactieve schildklier.
Wat is een röntgenstraal ? Röntgenstralen zijn onzichtbare bundels ioniserende straling die door het lichaam gaan en worden tegengehouden door verschillende weefsels om een beeld te vormen. Dit resulteert in een tweedimensionaal beeld van de botten, longen en vele organen. Deze onderzoeken zijn niet pijnlijk maar het kind mag niet bewegen om het röntgenbeeld te kunnen maken. In sommige gevallen zullen de ouders dan ook gevraagd worden om mee aanwezig te zijn in de ruimte waar de beelden worden genomen zodat het kind wordt gerustgesteld. Afhankelijk van het gebied dat in beeld wordt gebracht, worden er loden afschermingen gebruikt om de stralingsblootstelling te verminderen op die plaatsen die men niet in beeld brengt.
Wat is een CT-scan? CT scanners gebruiken röntgenstralen die opgewekt worden door een stralingsbron die rond het lichaam draait, zodat er driedimensionale afbeeldingen van het lichaam gemaakt kunnen worden. De scanner maakt verschillende doorsneden die door de computer worden gereconstrueerd tot beelden. Deze beelden geven meer informatie over de binnenkant van het lichaam dan een gewone röntgenfoto. CT-onderzoeken kunnen essentiële informatie geven voor de behandeling van uw kind, maar uw kind wordt tijdens dit onderzoek aan meer straling blootgesteld dan bij het nemen van een gewone röntgenfoto. CT-scanners zien eruit als een hele grote donut. Uw kind zal stil moeten blijven liggen op een soort tafel terwijl deze tafel zich door deze “donut” beweegt. Het onderzoek is redelijk snel voorbij en is pijnloos met niets dat uw kind aanraakt, maar soms gebeurt het dat kinderen bang zijn voor de grote machine. Daarom kunnen de ouders gevraagd worden om tijdens het onderzoek bij hun kind te blijven om ze zo gerust te stellen. Soms krijgen kleine kinderen een sedatie zodat ze stil blijven liggen tijdens het onderzoek. Bij enkele typen CT onderzoek kan het nodig zijn om via een infuusnaald intraveneus contrastmiddel toe te dienen om bepaalde organen en bloedvaten te kunnen zien. Deze contrastmiddelen zijn in de regel veilig. Bij kinderen met ernstige nierproblemen kan het zijn dat ze geen intraveneuze contrastmiddelen mogen krijgen omdat deze contrastmiddelen door de nieren uit het lichaam wordt verwijderd. Allergische reacties op de contrastvloeistof komen zelden voor bij kinderen. Voordat intraveneus contrastmiddel wordt toegediend, wordt gevraagd of uw kind een bijzondere allergie of nierproblemen heeft. Het is belangrijk dat u deze zaken met uw dokter bespreekt vóór het onderzoek plaatsvindt.
Wat zijn nucleair geneeskundige onderzoeken ? Nucleair geneeskundige onderzoeken maken gebruik van kleine hoeveelheden radioactieve stoffen die in verschillende organen of weefsels geconcentreerd worden en gammastraling uitzenden. De gammastraling wordt gedetecteerd door een camera en in elektronische signalen omgezet waardoor een beeld wordt verkregen. De hoeveelheid aan stralingsblootstelling hangt af van het soort onderzoek dat wordt uitgevoerd. Een infuus is meestal nodig om de radioactieve stof toe te dienen. De onderzoeken zijn niet pijnlijk maar om de beelden te kunnen maken moet uw kind op een tafel stil blijven liggen. U kunt worden gevraagd om tijdens het onderzoek bij uw kind te blijven. Soms krijgen kleine kinderen een sedatie zodat ze stil blijven liggen tijdens het onderzoek.
Hoeveel straling wordt er tijdens deze onderzoeken gebruikt? We worden allemaal blootgesteld aan kleine hoeveelheden straling die afkomstig zijn uit de bodem, rotsen, bouwmaterialen, de lucht, het water en de kosmische straling. Dit wordt de natuurlijke achtergrondstraling genoemd. De hoeveelheid straling waaraan we worden blootgesteld, hangt af van waar we wonen. Mensen die bijvoorbeeld in de bergen wonen, worden aan meer kosmische straling blootgesteld dan mensen die op zeeniveau wonen. Straling kan op verschillende manieren gemeten worden. Metingen kunnen worden gebruikt om een schatting te maken van de stralingsdosis voor het hele lichaam of voor een individueel orgaan. Omdat elke patiënt in grootte en postuur verschilt, moeten er verschillende instellingen van het röntgentoestel worden gebruikt om op deze verschillen in te spelen. Een schatting van de doses voor hetzelfde soort onderzoek kan misleidend zijn en een vergelijking van de geschatte doses voor verschillende soorten onderzoeken verwarrend. Een van de manieren om de doses van röntgenonderzoeken te bekijken, is om een vergelijking te maken van de schattingen van de effectieve stralingsdoses afkomstig van de verschillende bronnen en hierbij gebruik te maken van de eenheid millisievert (mSv).
Bron
Geschatte effectieve dosis (mSv)
Natuurlijke achtergrondstraling............................................ 3 mSv/yr Vliegtuigpassagier Nederland – Canarische Eilanden........ 0.04 mSv Röntgenfoto borstkas (enkel beeld) ..................................... tot 0.01 mSv Röntgenfoto borstkas (dubbel beeld) .................................. tot 0.1 mSv CT scan van het hoofd.......................................................... tot 2 mSv CT scan van de borstkas....................................................... tot 3 mSv CT scan van de buik ............................................................. tot 5 mSv De straling die bij röntgenfoto’s en CT-scans wordt gebruikt, werd vergeleken met de achtergrondstraling waaraan we dagelijks worden blootgesteld. Deze vergelijking is eveneens misleidend aangezien de achtergrondstraling naar de hele lichaamsdosis verwijst, wat niet echt vergelijkbaar is met de onderzoeken waarbij slechts een gedeelte van het lichaam met röntgenstralen wordt onderzocht. Toch kan deze vergelijking een hulpmiddel zijn voor het begrijpen van de relatieve stralingsdosis voor de patiënt.
Stralingsbron
Dagen achtergrondstraling
Achtergrondstraling................................................................. 1 dag Röntgenfoto borstkas (enkel beeld......................................... 1 dag CT scan van het hoofd............................................................. tot 8 maanden CT scan van de buik ............................................................... tot 20 maanden
Welke zijn de risico’s van medische straling? Er is geen sluitend bewijs dat de straling van diagnostische röntgenonderzoeken kanker veroorzaakt. Toch hebben sommige onderzoeken bij grote bevolkingsaantallen die aan straling werden blootgesteld, aangetoond dat er een lichte toename was van het risico op kanker, en zelfs bij een blootstelling aan lage stralingsdoses, vooral bij kinderen. Grote nationale en internationale organisaties die verantwoordelijk zijn voor de evaluatie van de stralingsrisico’s zijn het er over eens dat er geen “dosisdrempel” is voor de inductie van kanker. Voor alle zekerheid, moeten we er dus van uitgaan dat ook lage stralingsdoses schadelijk kunnen zijn. Het risico op door straling geïnduceerde kanker moet worden vergeleken met het statistisch risico op de ontwikkeling van kanker bij de hele bevolking. Het algemene (spontane) risico op dood door kanker in een mensenleven wordt op 20-25% geschat. Per 1000 kinderen zullen er ongeveer 200-250 door kanker sterven, zelfs wanneer ze nooit aan medische straling werden blootgesteld. De geschatte toename van het risico in een mensenleven door een enkele CT-scan is controversieel, maar wordt op een fractie van dit risico geschat (0.03- 0.05 %). Deze schattingen voor de bevolking in haar geheel vormen geen rechtstreeks risico voor een bepaald kind. Een andere manier om het relatieve risico van een CT-scan te evalueren, is een vergelijking te maken van het theoretisch risico van een CT-scan van de buik met andere risico’s. Het geschatte risico van een CT van de buik is te vergelijken het: • het rijden van 12 000 kilometer (risico op ongeval); • 1600 kilometer motorrijden (risico op ongeval). Ondanks de beperkingen die er zijn met betrekking tot het schatten van de risico’s van de stralingsdoses, toont deze informatie ons toch dat het risico op de ontwikkeling van kanker door een enkele CT-scan zeer klein is, maar het beschikbare onderzoek toont aan dat er een risico kan bestaan en dat het risico cumulatief kan zijn.
Hoe kunnen we het stralingsrisico voor mijn kind minimaliseren? Er zijn manieren om ons ervan te verzekeren dat uw kind tijdens een röntgenonderzoek aan de kleinst mogelijke stralingsdosis wordt blootgesteld. De Image Gently Campagne promoot optimale scanningstrategieën voor kinderen en ze worden hieronder weergegeven: • Doe alleen beeldvormend onderzoek wanneer dit een duidelijk medisch voordeel oplevert; • Gebruik de laagst mogelijke stralingsdosis die gebaseerd is op de grootte van het kind; • Maak alleen een afbeelding van het aangegeven gebied; • Vermijd meerdere scans; • Gebruik wanneer mogelijk alternatieve diagnostische onderzoeken (zoals echografie of MRI).
Als de dokter van mijn kind een CT-scan aanvraagt, moet ik die dan laten uitvoeren? Zoals met elke medische procedure moeten de voordelen van het onderzoek altijd opwegen tegen de risico’s. CT-scans zijn een zeer waardevolle beeldtechniek die de medische behandeling kunnen verbeteren en sommige ziektes kunnen vaststellen, wat niet altijd mogelijk is met andere onderzoeken. CT-scans kunnen bijdragen tot de bepaling van de beste behandelingsoptie, het vermijden van andere onderzoeken of operatie en kunnen de uiteindelijke gezondheid verbeteren. Het is belangrijk om erbij stil te staan dat indien je kind een ernstige aandoening heeft dat een CT-scan vereist, er geen reden is om twijfel te hebben over het ondergaan van de scan, omdat de voordelen voor uw kind dan veel groter zijn dan de risico’s. Als een CT-scan het beste onderzoek is, vraag dan of het medisch personeel een aangepaste stralingsdosis gebruikt, om de blootstelling aan straling de minimaliseren.
Hoe kan ik er zeker van zijn dat de radiologie afdeling deze aangepaste gereduceerde stralingstechnieken gebruikt ? Sommige radiologie afdelingen waar CT-scans van volwassenen worden gemaakt, maken geen gebruik van deze stralingsreductietechnieken wanneer ze kinderen scannen. U weet dit dus pas wanneer u hiernaar vraagt en u heeft er dus alle reden en het recht toe om dit dan ook te doen. Uw radioloog kan u ook informatie geven over hoe de stralingsdosis wordt beperkt.
Wat zijn de alternatieven voor een CT? CT-scans kunnen de beste manier zijn om de vereiste informatie te verkrijgen om de juiste medische beslissingen voor uw kind te kunnen maken. Soms kan de dokter beslissen dat het veiliger is om uw kind eenvoudigweg te observeren alvorens over te gaan tot een CTscan. Het wachten kan voor u en uw familie misschien moeilijk zijn, maar kan uiteindelijk tot hetzelfde resultaat leiden zonder dat uw kind aan onnodige straling wordt blootgesteld. Echografie en magnetische resonantie (MRI) zijn beeldvormingstechnieken waarbij geen gebruik wordt gemaakt van straling. Soms kunnen deze beeldvormingstechnieken vergelijkbare diagnostische informatie opleveren en bruikbare alternatieven vormen. Voor een MRI-onderzoek, dat lang duurt, kan het soms nodig zijn dat uw kind gesedeerd wordt, wat dan weer andere risico’s inhoudt. CT-scans kunnen soms de enige manier zijn om de vereiste informatie te verkrijgen om de juiste medische beslissingen voor uw kind te kunnen maken. U kan uw arts en radioloog vragen of alternatieve onderzoeken voor uw kind in zijn / haar situatie mogelijk en geschikt zijn.
Als de CT geen afwijkingen laat zien, betekent dit dan dat het een vergissing was om het onderzoek te doen ? Vaak levert een onderzoek waarbij geen afwijkingen worden gevonden ook nuttige informatie over uw kind op. Hierdoor kan het zijn dat uw kind niet in het ziekenhuis hoeft te blijven en andere onderzoeken of onnodige procedures worden vermeden.
Wanneer ik nog vragen heb over de blootstelling van mijn kind aan röntgenstraling, tot wie kan ik mij dan richten? Het eerste gesprek dient u te voeren met de arts die het onderzoek aanvraagt. Artsen moeten de voordelen en nadelen van een onderzoek tegen elkaar afwegen. Uw arts en de radioloog (die ook een arts is) kunnen samen beslissen welk onderzoek het beste is. Behalve aan uw behandelend arts, kan u ook uw vragen stellen aan de radioloog. De informatie in deze brochure is in geen geval bedoeld ter vervanging van de medische behandeling en het advies van uw kinderarts. Er kunnen verschillen in behandeling zijn die uw kinderarts kan aanbevelen gebaseerd op individuele feiten en omstandigheden. Image Gently is de voorlichtings- en bewustmakingscampagne gemaakt door de Alliantie voor Stralingsbescherming in de Pediatrische Beeldvorming, die werd opgericht in juli 2007. Dit is een samenwerkingverband van organisaties van gezondheidszorg die zich inzetten voor een veilige pediatrische beeldvorming. De Society for Pediatric Radiology is, net als 33 andere organisaties, zijn lid van dit verbond. Samen vertegenwoordigen zij meer dan 500,000 beroepsbeoefenaars in de radiologie, pediatrie, medische fysica en stralingsbescherming. Meer informatie is beschikbaar via www.imagegently.org.
Referenties Amis ES, Jr., Butler PF, Applegate KE, et al. American College of Radiology white paper on radiation dose in medicine. Journal of the American College of Radiology 2007; 4:272-284. Arch ME, Frush DP. Pediatric body MDCT: A 5-year follow-up survey of scanning parameters used by pediatric radiologists. American Journal of Roentgenology 2008:191;611-617 Brenner DJ, Doll R, Goodhead DT, et al. Cancer risks attributable to low doses of ionizing radiation: Assessing what we really know. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America 2003; 100:13761-13766. Brenner DJ, Elliston CD, Hall EJ, Berdon WE. Estimated risks of radiation-induced fatal cancer from pediatric CT. American Journal of Roentgenology 2001; 176:289-296. Brenner DJ, Hall EJ. Current concepts - Computed tomography - An increasing source of radiation exposure. New England Journal of Medicine 2007; 357:2277-2284. Brody AS, Frush DP, Huda W, Brent RL, Radiology AAP. Radiation risk to children from computed tomography. Pediatrics 2007; 120:677-682.
Cardis E, Vrijheid M, Blettner M, et al. The 15-country collaborative study of cancer risk among radiation workers in the nuclear industry: Estimates of radiation-related cancer risks. Radiation Research 2007; 167:396416.
2007; 188:540-546.
Chodick G, Ronckers CM, Shalev V, Ron E. Excess lifetime cancer mortality risk attributable to radiation exposure from computed tomography examinations in children. Israel Medical Association Journal 2007; 9:584-587.
NAS. Health risks from exposure to low levels of ionizing radiation: BEIR VII phase 2. Washington D.C.: National Academy of Sciences, 2005.
Frush DP, Applegate K. Computed tomography and radiation: understanding the issues. Journal of the American College of Radiology 2004; 1:113-119. Frush DP, Donnelly LF, Rosen NS. Computed tomography and radiation risks: What pediatric health care providers should know. Pediatrics 2003; 112:951-957. Goske MJ, Applegate KE, Boylan J, et al. The ‘Image Gently’ campaign: increasing CT radiation dose awareness through a national education and awareness program. Pediatric Radiology 2008; 38:265-269. Huda W, Vance A. Patient radiation doses from adult and pediatric CT. American Journal of Roentgenology
nuttige web sites www.imagegently.org www.cancer.gov/cancertopics/ causes radiation-risks-pediatric-CT www.acr.org http://hps.org www.rsna.org www.radiologyinfo.org
Larson DB, Rader SB, Forman HP, Fenton LZ. Informing parents about CT radiation exposure in children: It’s OK to tell them. American Journal of Roentgenology 2007; 189:271-275.
Pierce DA, Preston DL. Radiationrelated cancer risks at low doses among atomic bomb survivors. Radiation Research 2000; 154:178-186. Preston DL, Ron E, Tokuoka S, et al. Solid cancer incidence in atomic bomb survivors: 1958-1998. Radiation Research 2007; 168:1-64. Slovis TL. The ALARA (as low as reasonably achievable) concept in pediatric CT intelligent dose reduction. Multidisciplinary conference organized by the Society of Pediatric Radiology. August 18-19, 2001. Pediatric Radiology 2002; 32:217-317.
