Walvissen en dolfijnen CARMABI foundation

Infoblad van de sectie Natuur- en MilieuEducatie voor het Voortgezet Onderwijs

Walvissen en dolfijnen CARMABI foundation

Sponsored by:

NME Infoblad walvissen en dolfijnen, CARMABI Inhoudsopgave -

Zoogdieren net als wij... Classificatie... Lichaamsbouw... Voedselgewoonten... Levensgewoonten... Het sociale leven... Migratie... Bedreigingen... Bescherming... Dolfijnen en walvissen in de wateren van Curaçao... - Wil je meer weten...

- Het opzetten van een walvisskelet...

2 2 2 4 5 6 6 7 8

CARMABI sectie NME Piscaderabaai z/n Postbus 2090 Willemstad Nederlandse Antillen Tel nr. 462-4242 (ext.11) Fax. Nr. 462-7680 Email: [email protected] Website: www.carmabi.org We hopen dat dit infoblad heeft bijgedragen aan een succesvolle spreekbeurt en/of werkstuk. Tips en suggesties zijn natuurlijk altijd welkom! Mail deze dan op bovenstaand emailadres. Bellen mag natuurlijk ook. Heb je meer vragen? Neem dan ook contact met ons op. CARMABI heeft als doel het bewerkstelligen van duurzame ontwikkeling. Dat wil ze bereiken door het uitvoeren van wetenschappelijk onderzoek, actief natuurbeheer en natuur en milieu educatie!

Auteur: Michelle da Costa Gomez Vertaling Papiamentu: Sylvienne Martina

Financiering: Banco di Caribe

Dolfijnen en walvissen behoren, net als honden, katten, paarden,

en walvissen zijn de enige zoogdieren die hun hele leven in de zee doorbrengen. De wetenschappelijke naam voor deze groep 13 zoogdieren is Cetacea. Deze naam is afgeleid van het Latijnse woord cetus wat zeemonster betekend.

Al onze contactgegevens op een rijtje:

Ontwerp en opmaak: Michelle da Costa Gomez

Zoogdieren, net als wij!

10 giraffen en mensen tot de klasse van de zoogdieren. Dolfijnen 12

Contactinfo NME:

Foto’s: Michelle da Costa Gomez Leon Pors

Dolfijnen en walvissen spelen al sinds mensenheugenis een grote rol in verhalen, mythen en legenden over de hele wereld. De verhalen van dolfijnen die schipbreukelingen redden zijn de bekendste verhalen. Dolfijnen en walvissen zijn bijzondere dieren. En hoe bijzonder ze zijn, zul je te weten komen in dit infoblad.

Classificatie Dolfijnen en walvissen behoren tot de orde van de cetacae. Deze orde is onderverdeeld in 2 subgroepen. Deze verdeling is gebaseerd op het wel of niet aanwezig zijn van tanden. De eerste groep is de groep van de baardwalvissen , de mystococetacea (mistokosetasia). Deze walvissen hebben geen tanden in hun bek maar baleinen. Dit zijn een soort touwachtige draden die dicht op elkaar in de bek van de walvis zitten. Hiermee filtert hij zijn voedsel uit zeewater. Er zijn in totaal zo’n 11 verschillende baleinwalvissen in onze wereldzeeën te vinden. Een goed voorbeeld van zo’n soort walvis is de blauwe vinvis, het grootste dier ter wereld. De tweede groep is de groep van de tandwalvissen oftewel de odontocetacea (odontosetasia). De naam zegt het al, walvissen met tanden in hun bek. In deze groep vallen zo’n 70 verschillende soorten dolfijnen en walvissen.Alle dolfijnen vallen in deze groep, net als de de orka en de potvis.

Lichaamsbouw Beide groepen hebben zo hun eigen lichaamskenmerken. In de onderstaande illustraties kun je duidelijk de verschillen tussen de lichaamsbouw van een baardwalvis en een tandwalvis zien. De grootste verschillen zijn de baleinen bij baardwalvissen die bij tandwalvissen geheel ontbreken en het bezit van dubbele of enkele spuitgaten. Baleinwalvissen hebben namelijk twee spuitgaten en tandwalvissen maar één. Het spuitgat is de neus van een walvis. Hierdoor haalt het dier adem. Als het dier onder wat zit wordt het spuitgat afgesloten. De twee spuituitgangen bij een baleinwalvis worden afgesloten door een soort neusstoppen die heel snel worden weggetrokken als het dier boven komt om adem te halen. Bij de tandwalvissen zit het neusgat ingewikkelder in elkaar omdat het is aangepast aan het maken van geluiden. 2

NME Infoblad walvissen en dolfijnen, CARMABI

Figuur 1: De Baleinwalvis (boven) heeft touwachtige draden in zijn bek waarmee het dier voedsel uit zeewater filtert. Tandwalvissen hebben duidelijke tanden in hun bek. (Afbeelding afkomstig van het internet)

Figuur 2: Ook aan de skeletten kun je goed de verschillen tussen balein en tandwalvissen zien. (Afbeelding afkomstig uit “Walvissen, Dolfijnen & Bruinvissen door M. Carwardine et al.”)

Wist je dit? Wanneer je een rontgenfoto van een walvis zou maken, dan zou je onder de ribbenkast, los, nog wat kleine botjes kunnen zien zitten die met geen enkel ander bot in contact staan. Deze botjes noemt men rudimentaire organen. Het zijn de resten van wat ooit heupen zijn geweest. Naar alle waarschijnlijkheid zijn walvissen namelijk afkomstig van een zoogdier wat ooit op het land heeft rondgelopen. In de loop van de evolutie, zijn de dieren het water in gegaan en hebben langzaam maar zeker hun ledematen verloren waarvoor in de plaats vinnen en een staart zijn gegroeid. Dit proces heeft veel miljoenen jaren geduurd. 3

NME Infoblad walvissen en dolfijnen, CARMABI Voedselgewoonten Voedselgewoonten van baardwalvissen De grootste walvissen op aarde behoren toe aan de groep van de baardwalvissen. Het grappige is dat deze enorme dieren zich voeden met de kleinste dieren en planten die in de zee rondzwemmen, waaronder plankton. Ze filteren dit voedsel uit het zeewater door middel van hun baleinen of baarden. Vanuit hun bovenkaak hangen de baleinen, dun breed en lang, naar beneden. De basis van deze baleinen groeit uit de bovenkaak. Baleinen zijn gemaakt van een soort hoornachtig, organisch materiaal wat je kunt vergelijken met het materiaal waar je haar of vingernagels van gemaakt zijn. Het zijn dus geen tanden. In feite kun je zeggen dat elke balein een soort platte plaat is die bestaat uit veel holle buisjes die op draden lijken. Elke baardwalvis heeft meerdere baleinen en dus meerdere sets van deze draden. Maar elke soort heeft wel een verschillende soort balein, wat te zien is aan de kleur en het aantal baleinen. Als een baardwalvis wil eten, zoekt hij een locatie waar er veel te halen valt en dan neemt hij simpelweg een enorme grote hap zeewater met het voedsel erin. De dieren hebben keelplooien die ervoor zorgen dat hij als hij zijn bek openspert een grote zak heeft hangen. Daardoor kan hij meer water met voedsel innemen. Het water in de hap laat hij weer uit

Voedselgewoonten van tandwalvissen Alle dolfijnen en een grote groep walvissen vallen in de groep van de tandwalvissen. Het voedsel van tandwalvissen bestaat in de meeste gevallen uit vis, schaaldieren, inktvissen, pijlinktvissen, garnalen en krill (een soort hele kleine garnaal achtigen ). Om deze prooi te vinden in de grote diepe oceanen maken ze gebruik van echolocatie. Wat dat is en hoe dat werkt kun je lezen in het kopje echolocatie. Het is heel interessant om te kijken naar de verschillende tanden die tandwalvissen hebben. Zo is zijn de tanden van de potvissen lang en kegelvormig van vorm, en die van verschillende dolfijnen geribbeld. Dit heeft te maken met het soort voedsel wat elke soort eet. De potvis bijvoorbeeld, de walvis met de vierkante kop, heeft in zijn onderkaak tanden zitten die precies passen in de holtes in zijn bovenkaak als hij zijn bek dicht doet. Er zijn wel wat stukjes tand in zijn bovenkaak, rudimentaire tanden, maar omdat hij deze nooit gebruikte zijn ze langzaam maar zeker weggevallen. Ook een proces van duizenden jaren. Potvissen gaan in de diepte op zoek naar hun voedsel. Ze kunnen dan ook fantastisch goed duiken. In de diepten van de oceaan zoeken ze naar reuzen-pijlinktvissen, een dier die meer dan 10 meter lange tentakels kan hebben. Waarschijnlijk zuigen de dieren de inktvissen op en functioneren de tanden nauwelijks als grijpwapens. Een reden waarom de bovenste tanden al bijna geheel verdwenen zijn.

Figuur 3: Een reuzen-pijlinktvis. Afbeelding door Leon Pors

4

NME Infoblad walvissen en dolfijnen, CARMABI Levensgewoonten Walvissen en dolfijnen brengen hun gehele levenscyclus in de zee door. Ze worden in zee geboren, groeien erin op, zoeken hun voedsel in de zee, krijgen jongen, spelen in zee en gaan er in dood. Sommige dolfijnen leven in het zoete water van rivieren. Hun levenscycli spelen zich dan ook in deze rivieren af. Dat betekent dat deze zoogdieren een aantal aanpassingen moeten hebben ontwikkeld om te overleven in die omgeving. Mensen zijn ook zoogdieren. Maar als wij lange tijd in de zee doorbrengen krijgen we een gerimpelde huid, doen onze ogen pijn van het zoute water en worden, als we teveel duiken, rood en opgezwollen. Als je naar de huid van een dolfijn zou kijken of het zou aanraken, dan zie en voel je dat deze heel glad en zacht is. De huid is aangepast aan het leven in de zee opdat het niet gaat rimpelen. Daar komt bij dat er onder de huid een aanzienlijk vetlaag zit die het dier isoleert tegen het koude water van de zee. Vooral walvissen die in de poolzeeën zwemmen hebben een enorme vetlaag onder de huid zitten. Deze vetlaag wordt ook wel blubber genoemd. In het verleden werd er heel veel gejaagd op walvissen voor deze blubber, daar er van alles en nog wat van werd gemaakt. Onder andere kaarsen, wat heel belangrijk was in een tijdperk dat er geen elektrisch licht was. Vooral de tandwalvissen hebben een gestroomlijnd lichaam wat een soepele beweging in het water en snelheid garanderen. Het zijn dan ook één van de beste zwemmers in de zee. Hun snelheid en zwemvermogen zorgen ervoor dat ze hun prooi makkelijker te pakken kunnen nemen.

Ook de zintuigen van dolfijnen en walvissen zijn aangepast aan een leven in het water. Ruiken kunnen ze niet goed of helemaal niet. Dat komt doordat geuren zich nauwelijks verplaatsen in water en dus ook niet goed kunnen dienen als oriëntatie materiaal. Toch is het nog niet helemaal duidelijk of de dieren nu wel of niet kunnen ruiken. De ogen van deze dieren zijn beschermd met een dikke slijmlaag en daarnaast zijn er talloze kleine spiertjes die de ogen naar buiten trekken of naar binnen duwen, zodat het oog is aangepast aan de druk en temperatuur van het water. Ze zijn zo aangepast aan het zicht in het water, dat het dier bijziend is als hij met zijn kop boven water uitsteekt. Dolfijnen en walvissen hebben geen uitwendig zittende oren maar wel een hoororgaan in de kop die geluiden kan opvangen. De tong van deze dieren kan hoogstwaarschijnlijk ook smaak opvangen. In experimenten die gedaan zijn met verschillende soorten dolfijnen is men erachter gekomen dat de dieren voorkeur hebben voor een bepaald soort vis. Dit zou geassocieerd kunnen worden met het kiezen van die, die het lekkerst smaakt. Ook zijn de dieren heel erg gevoelig voor tast. In het wild wrijven ze geregeld hun lichamen tegen elkaar om onderlinge relaties te benadrukken. En verder zijn er veel indicaties van het aanwezig zijn van totaal andere soorten zintuigen, zoals mechanismen om druk van het zeewater te compenseren, detectoren voor het meten van zwaartekracht, versnelling, temperatuur en magnetische velden.

Legende’s en mythen (zeemeerminnen) Walvissen en dolfijnen hebben als sinds de tijd dat mensen met ze in contact kwamen een grote rol gespeeld in de fantasiewereld van deze mensen. Vele volksverhalen, legende’s, mythen en op dit moment ook films, zijn gebaseerd op of bevatten passages waar deze dieren naar voren komen. Eén van de meest bekende mythen zijn de verhalen over zeemeerminnen. Wie kent er niet een verhaal waarin deze figuren die half mens half vis zijn voorkomen. De kans is heel groot dat deze verhalen gebaseerd zijn op de sightings van dolfijnen. Zelfs in de bijbel komen er walvissen voor. Het verhaal van Jonas en de walvis is daar een goed voorbeeld van.

5

NME Infoblad walvissen en dolfijnen, CARMABI Echolocatie Walvissen en dolfijnen communiceren met elkaar door middel van knarsende , piepende geluiden en fluitsignalen. Deze ultrasone geluiden kunnen een hele hoge frequentie hebben. Mensen kunnen deze ultrasone geluiden niet horen. Dit wordt ook wel echolocatie genoemd doordat het geluid dat wordt gemaakt wordt teruggekaatst. Op deze manier kunnen walvissen en dolfijnen inschatten waar hun voedsel is, maar ook elkaar. Echolocatie en sonar gaan uit van hetzelfde principe. Echolocatie is een systeem wat dieren gebruiken en sonar is hetzelfde maar dan uitgevoerd door een apparaat wat door mensen is gebouwd. Vooral onderzeeërs maken hier gebruik van. Een dier zendt een geluid uit (meestal hele hoge geluiden) wat tegen een voorwerp aanstoot en terug kaatst. Het dier vangt deze teruggekaatste geluiden weer op en kan aan de hand daarvan de afstand tot, positie en grootte van het voorwerp afleiden. Dolfijnen en tandwalvissen maken hier gebruik van.

Het sociale leven Baleinwalvissen leven niet in een groep. Ze zoeken elkaar af en toe op, maar dat hoeven niet altijd dezelfde walvissen te zijn. De vrouwelijke dieren die in groepen leven zijn vaak familie van elkaar. Zo komt het voor dat jongen niet alleen bij hun moeder zogen maar ook bij ander vrouwelijke familieleden. De walvissen die solitair leven, zogen hun kalveren ongeveer 4 maanden lang. Orka’s en potvissen hebben sterke sociale banden. In een groep orka’s blijven de leden hun hele

leven bij elkaar. Groepen zijn tot zo’n veertig leden groot. Bij potvissen is er meer variatie in de groepssamenstelling, per seizoen en per locatie. De groepen kunnen bestaand alleen vrouwtjes en hun kalveren, kalveren en jonge volwassenen, maar er bestaan ook groepen van jonge mannetjes en seksueel actieve, volwassen mannetjes.

Migratie Walvissen leggen grote afstanden af in hun leven. Ze reageren op de veranderende water temperatuur en de hoeveelheid voedsel die daarmee samen hangt. De bultrug en de grijze walvis zijn trouwens de enige twee baardwalvissen die elk jaar dezelfde route afleggen. Deze tocht voert hen door de open oceaan en langs steeds dezelfde kusten over duizenden kilometers. Baardwalvissen verdelen hun jaar op de noordelijke en zuidelijke voedselgronden. In de korte zomers op de polen is daar erg veel plankton te vinden. Dit betekent voor de drachtige

wijfjes dat ze voldoende kunnen eten om zo hun ongeboren kalveren te laten groeien. De kalveren worden juist in de warmere zeeën geboren omdat ze niet zouden kunnen overleven aan de poolcirkels. Alleen de Bowhead whale krijgt haar kalveren in de poolzeeën. Ook de mannetjes migreren om zo de vrouwtjes tegen te komen. De tandwalvissen migreren niet zoals de baardwalvissen. Zij zullen gedurende het seizoen van en naar de kust trekken in verband met de hoeveelheid voedsel.

6

NME Infoblad walvissen en dolfijnen, CARMABI

Figuur 4: De verspreiding van de Gervais Beaked Whale, één van de vele soorten walvissen. Andere walvissen zoals de Blauwe vinvis of de Potvis leggen nog grotere afstanden af en zwemmen soms zelfs van pool tot pool. Afbeelding door Leon Pors

Bedreigingen Dolfijnen en walvissen staan voortdurend bloot aan tal van bedreigingen. In het verleden, maar tegenwoordig vindt dit nog steeds plaats, hebben alle dolfijnen en walvissen enorm geleden onder de walvisvaart. Deze vorm van jacht waar specifiek op deze dieren werd gejaagd werd door heel veel landen uitgevoerd. Bijna alle walvissen en dolfijnen soorten hebben hier grote verliezen onder geleden. Sommige soorten zijn zelfs bijna totaal uitgeroeid. De jachtdruk was te hoog voor de dieren die zich relatief langzaam voort planten.

Tegenwoordig is het in de meeste landen verboden om op walvissen te jagen, maar zijn er nog steeds een aantal landen die de internationale regelgeving aan hun laars lappen en steeds nieuwe uitvluchten verzinnen om toch door te gaan met de jacht. In het verleden werden walvissen gebruikt voor een het maken van een groot aantal producten voor in en om het huis. Olie die in de dikke vetlagen onder de huid zat werd gebruikt om zeep, shampoo, schoonmaakmiddelen, lippenstift,

Het grootste dier ter wereld Het allergrootste dier wat ooit op de wereld heef geleefd, leeft nu nog steeds, en is een walvis. Hij is ook wel beter bekend als de Blauwe vinvis. De mannetjes van deze soort kunnen wel 31 meter lang worden en de vrouwtjes zelfs nog groter: bijna 34 meter lang. Met een gewicht van zo’n 190.000 kilo is dit geen kleine en geen lichte jongen. Een pasgeboren baby is als hij wordt geboren al bijna 6 meter lang. Deze walvis is een baleinwalvis en heeft dan ook heel klein voedsel op zijn menu staan zoals: plankton, kleine inktvissen en hele kleine kreeftjes.

7

NME Infoblad walvissen en dolfijnen, CARMABI margarine, bakvet, potloden enzovoort mee te maken. Ook werden er lampen mee verlicht en werden er kaarsen mee gemaakt. De baleinen werden gebruikt voor borstels, waaiers, hengels, paraplubaleinen, zweepjes en nog veel meer. Het vlees werd als dierenvoer gebruikt om honden en katten te eten te geven. Op het internet zijn verschillende afbeeldingen te vinden van de producten die van baleinen worden gemaakt. Wel waren er een aantal bevolkingsgroepen zoals de eskimo’s die het vlees voor consumptie gebruikten. Zelfs de botten werden gebruikt om meubels mee te maken, juwelen en kunstwerken. De huid werd als leer gebruikt voor tassen, schoenen en zelfs fietszadels. Zo kunnen we nog wel een tijdje door gaan, want ook verschillende organen werden ingezet voor van alles en nog wat. Op dit moment zijn het vooral vissers uit Japan en Noorwegen die nog jacht maken op walvissen

voor, volgens hen, wetenschappelijke doeleinden. Naast de jacht op deze dieren voor de producten die van ze kunnen worden gemaakt wordt er ook op een flink aantal gejaagd om ze gevangen te nemen. Deze levende vangst is speciaal om te voldoen aan de grote vraag naar dolfijnen en walvissen in aquaria en dolfinaria. Niet alleen bewuste vangst is een groot probleem. Veel walvissen en dolfijnen worden het slachtoffer van onverantwoordelijke vismethoden. De dieren die in grote sleepnetten verstrikt raken kunnen niet meer tijdig naar het wateroppervlak om te ademen en verdrinken dus. Ook vervuiling van het zeewater is een groot probleem. Giftige stoffen zijn niet alleen direct schadelijk voor de gezondheid van deze dieren, maar zorgen er ook voor dat er explosies van ziektes kunnen uitbreken onder de verzwakte dieren.

Bescherming Walvissen zijn nog steeds niet echt totaal beschermd. Sommige landen hebben een jachtverbod op walvissen en dolfijnen in hun territoriale wateren. Anderen laten beperkte jachtquota toe. In 1946 is de Internationale Walvis Commissie ingesteld, een commissie bestaande uit regeringsvertegenwoordigers uit de hele wereld die zich regelmatig buigen over de walvisvangstproblematiek. In 1982 was er groot nieuws, de IWC had een verdrag gesloten waarbij de commerciële walvisvangst niet meer mocht. Noorwegen protesteerde hiertegen en mag sindsdien legaal op walvissen jagen. Dat doen ze dan ook

zeer fervent, want ieder jaar wordt hun quota uitgebreid en mogen walvisvaarders aldaar meer walvissen vangen. Japan vangt walvissen onder het mom van wetenschappelijk onderzoek. In de praktijk eindigen de meeste walvissen die door Japanse walvisvaarders worden gevangen als katten of hondenvoer. In 1996 zijn er ten minste 388 walvissen gevangen door Noorse walvisvaarders. Daarnaast zijn er veel walvisvaarders die hun boten laten registreren onder de Japanse of Noorse vlag om zo toch te jagen op walvissen. Dit terwijl de boten van geheel andere landen zijn. De wetgeving laat dit echter toe.

Fabels; water uit het spuitgat. Veel mensen denken dat het spuitgat op de kop van walvissen en dolfijnen dient om het water wat ze via hun mond inslikken weer uit te spuiten. Niks is minder waar. Het water wat door de dieren de mond in wordt genomen, gaat via de mond er weer uit. Het spuitgat blaast lucht uit die door de op het gat aanwezige water als een soort waterdamp kan worden gezien. De dieren hebben speciale spieren om het gat heen zitten die samentrekken en het gat en daarmee de longen afsluiten als ze onder water duiken. Als ze uit het water komen ademt het dier dus eerst uit via het spuitgat en haalt meteen weer een teug lucht naar binnen, ook via het spuitgat. 8

NME Infoblad walvissen en dolfijnen, CARMABI Bescherming van dolfijnen en walvissen op Curaçao Wat te doen bij een stranding Strandingen van dolfijnen en walvissen komen regelmatig voor. Door aanvaringen met schepen, ouderdom, ziektes of problemen met de echolocatie. Soms komt het voor dat er een levend dier aanspoelt. Het eerste wat je dan moet doen is niet in paniek raken en zeker niet de dieren zomaar benaderen. Een dier met pijn kan, zelfs als het een dolfijn of walvis is, bijten. Het beste is direct contact op te nemen met een wetenschappelijke of natuurbeschermingsinstantie. Op Curaçao is dat stichting CARMABI op telefoonnummer 462-4242 (lijn 11, 15, 17 of 13). Geef door waar het dier precies ligt en hoe groot het dier is. NB: Meestal zijn aangespoelde dieren echter niet te redden.

Strandingen van walvissen zijn altijd een verdrietige zaak. Op het plaatje linksboven zie je het lichaam van een Gervais Beaked Whale die begin jaren negentig van de vorige eeuw aanspoelde op Curaçao. Linksonder zie je het kadaver van een Bryde Whale die in september 2001 aanspoelde vlak bij Fuik. Rechtsonder zie je een spinner dolphin die in 2002 aanspoelde in de buurt van Marie Pompoen. Afbeeldingen door Leon Pors.

9

NME Infoblad walvissen en dolfijnen, CARMABI Dolfijnen en walvissen in de wateren van Curaçao Bij de komende beschrijvingen zijn weinig plaatjes geplaatst. Er zijn namelijk op het eiland weinig foto’s beschikbaar van de soorten die we beschrijven. Op het internet zijn deze wel te vinden. Ga naar www.google.nl, zorg dat er naar plaatjes wordt gezocht en typ de onderstaande engelse namen in. We hebben het geprobeerd, het werkt! In onze wateren komen tal van dolfijnen en walvissen voor. Meestal zijn het dieren die op doorreis zijn van bijvoorbeeld Argentinië naar de VS of vice versa. Of zijn het dieren die het gehele Caribische gebied als hun grondgebied aanschouwen en regelmatig van het ene eiland naar de andere zwemmen. Dolfijnen blijven voornamelijk hangen als er voedsel is in de vorm van vissen. Diepgaande gegevens ontbrengen echter, en we hebben het voornamelijk aan schepen en observanten aan de kust te danken dat we überhaupt iets weten van deze dieren in onze wateren. Walvissen spuiten lucht in de vorm van nevel uit hun spuitgat(en). De vorm van deze spuitwolken is voor elke soort specifiek. Een goed geoefend oog kan aan de hand van de spuitvormen zien om welke soort walvis het gaat. Maar zelfs de experts hebben het daarmee niet al te makkelijk. Soms worden aan de noordkant spuitnevels gezien, maar door ongeoefende ogen. De meest betrouwbare informatie krijgen van schepen van de Kustwacht, Marine of ander schepen die op hun reis op zee de dieren tegenkomen. Soms worden er foto’s gemaakt. En aan de hand hiervan kunnen we vaststellen om wat voor soort het gaat. Een andere, heel belangrijke, bron van informatie zijn kadavers. Het komt regelmatig voor dat walvissen en dolfijnen op zee overlijden. Oorzaken daarvoor zijn aanvaringsongelukken met schepen, ziektes of ouderdom. Zo’n kadaver kan dan door de golven op zee in de richting van een kust worden gespoeld en als we deze vinden, slepen we het naar een controleerbare plek en doen we onderzoek naar het dier. Eerst kijken we om wat voor soort het gaat, wat het geslacht van het dier is. We meten hoe groot hij om te kunnen afleiden of het om een volwassen of jong dier gaat. We onderzoeken de maaginhoud om te kijken wat het dier gegeten heeft en nemen monsters van verschillende weefsels in het lichaam om op te sturen naar laboratoria in het buitenland. Die kunnen dan onderzoeken of het dier een ziekte had etc. Soms kun je aan de buitenkant zien of het dier

een aanvaring heeft gehad met een schip. Daarna gaan we snijden en het dier ontleden. Zo kunnen we de skeletten conserveren en soms zelfs extra gezondheidsproblemen tegenkomen. Zo hebben we een keer een dode jonge walvis gevonden die bij nader onderzoek vergroeide beenderen had en dus waarschijnlijk moeite had met zich voortbewegen. Zo’n dier overleeft het niet lang. De Bryde walvis is een soort baardwalvis die 14-14,5 meter lang kunnen worden. De vrouwtjes worden meestal wat groter dan de mannen. Een pasgeboren baby meet ongeveer 3,5 meter. Deze dieren filteren vis en een aantal ongewervelde zeedieren uit het water met hun baleinen. Ze houden absoluut niet van koud water en zijn dus altijd te vinden in tropische en subtropische gebieden. De shortfin pilot whale of Indische Griend is een relatief kleine tandwalvis die tussen de 5,5 en 4,7 meter land kunnen worden. Ze lusten voornamelijk pijlinktvis en duiken hier in kleine groepjes naar. Het zijn zeer sociale dieren en ze kunnen vrij oud worden, waarschijnlijk zeker een jaar of 65. De Dwarf sperm whale of kleinste potvis eet voornamelijk diepzeepijlinktvis, gewone inktvis, ongewervelden en vis. Ze worden niet al te groot, zo’n 2,7 meter. De kop doet een beetje denken aan de kop van een haai De humpback whale of bultrug is een baardwalvis die wel 19 meter lang kan worden. Meestal zijn de mannetjes kleiner dan de vrouwtjes, zo’n 17,5 meter. Een baby meet bij de geboorte al bijna 5 meter. Geen kleintje dus. Bultruggen hebben voornamelijk vissen en ongewervelden op hun menu staan en ze vangen deze soms met een ingenieuze methode. Ze maken een soort “visnet” van luchtbellen die ze uitblazen en die de vissen of ongewervelden omringen. Uit angst kruipen deze bij elkaar en dan kan de bultrug met een grote hap een grote hoeveelheid prooi doorslikken. 10

NME Infoblad walvissen en dolfijnen, CARMABI deze sprongen worden gemaakt tolt de dolfijn om zijn as alsof hij pirouettes aan het maken is. Soms draait hij tot wel 7 keer om zijn as tijdens zo’n sprong. De dieren zijn makkelijk te herkennen aan de drie kleuren die ze hebben. Op de rug zijn ze donker gekleurd, daaronder grijs en op de buik wit. Daarnaast hebben ze een duidelijke donkergrijze streep die van het oog tot de buikvin loopt. Langsnuitdolfijnen hebben voornamelijk verschillende vissoorten en pijlinktvissen op hun menu staan.

De Killer whale of orka is een dolfijn en wel de allergrootste dolfijn die er bestaat. Dit bekende dier uit films als Free Willy heeft een zeer dubieuze naam wat gerelateerd wordt aan zijn agressiviteit. Mannetjes orka’s kunnen wel 9 meter lang worden, de vrouwtjes 7,7 meter. Ze hebben een zeer gevarieerd menu wat bestaat uit vissen, pijlinktvissen, zeezoogdieren waaronder de zeehond en de blauwe vinvis, zeevogels als zeemeeuwen en pinguïns en zeeschildpadden. Ze komen in alle zeeën voor en vormen overal hechte familiegroepen.

De bottlenose dolphin of tuimelaar. Tuimelaars kunnen wel 3.8 meter lang worden en leven wereldwijd. Deze soort dolfijn is in de televisieserie Flipper gebruikt om de beroemde dolfijn te spelen. En daardoor is het ook een van de bekendste soorten dolfijnen die er zijn. De dieren zijn heel speels waarbij ze voortdurend sprongen maken, met hun staart klappen en nog veel meer kunstjes uithalen. Hun voedsel bestaat uit vissen, koppotigen en ongewervelde dieren.

De Sperm whale of potvis. Deze grootste tandwalvis met de karakteristieke vierkante kop kan wel 20 meter lang worden en eet diepzee-inktvis waaronder reuze-pijlstaartinktvis. Ook eet hij grote vissen. Dit dier komt in bijna alle zeeën voor en duiken daar tot grote diepten om hun prooi te kunnen bereiken. Ze kunnen heel lang onder water blijven en er zijn duiken geregistreerd van wel 2000 meter diep. Maar waarschijnlijk kunnen ze tot wel 3000 meter diep duiken. De kaken van diepzee-inktvis die in de magen van deze dieren zijn gevonden laten zien dat deze dieren jagen op inktvissen die tentakels kunnen hebben van meer dan 10 meter lengte. Vaak kun je op de huid van potvissen dan ook littekens zien die het bewijs kunnen zijn voor gevechten tussen de jager en zijn prooi. De pan-tropical spotted dolphin of de Slanke dolfijn. Deze dolfijnen worden vaak gezien door zeevaarders als ze langs de boeg van de schepen zwemmen en daarbij lange sprongen maken. De dieren kunnen ongeveer 2.60 meter lang worden. De vrouwtjes blijven meestal iets kleiner. Hun dieet bestaat voornamelijk uit vissen.

Deze Bottlenose dolphin werd in Mei 2008 gespot op Grote Knipbaai. Het was een jong dier. Foto door Michelle da Costa Gomez.

De Goosebeak whale of Cuvier-dolfijn. Een dolfijn die wel 6.9 meter lang kan worden. Deze grote jongens eten weekdieren uit de diepzee, verschillende soorten vissen en schaaldieren. Deze soort heeft een eigenaardig kenmerk, twee voortanden die uit de onderkaak buiten de bek groeien. Daarmee vechten ze onder andere met andere mannetjes van dezelfde soort. De dieren komen wereldwijd voor en zijn een van de meest en wijdverspreid voorkomende dolfijnen op de wereld.

De striped dolphin of Gestreepte dolfijn wordt gemiddeld zo’n 2,60 meter lang. De vrouwtjes worden niet groter dan 2.10 meter. Deze dieren hebben altijd zeer tot de verbeelding gespeeld van mensen vanwege hun mooie tekening die wel met een penseel lijkt te zijn aangebracht. De oude Grieken beeldden ze al af. Gestreepte dolfijnen eten voornamelijk vissen en schaaldieren. De spinner dolphin of langsnuitdolfijn. Deze dolfijn is het meest bekend van zijn enorme acrobatische sprongen die hij kan maken. Terwijl 11

NME Infoblad walvissen en dolfijnen, CARMABI Wil je meer weten?

Geraadpleegde literatuur: - Walvissen, dolfijnen en bruinvissen, de complete gids voor zeezoogdieren, Carwardine M. Et al, uitgave 2000, uitgeverij Könemann - Additional records and a review of the cetacean fauna on the leeward Dutch Antilles, Debrot,A.O., de Meyer, J.A., and Dezentjé P.J.E., Caribbean Journal of Science Vol. 34, no.3-4, 204-210, 1998 Illustraties zoeken! - Surf naar een zoekprogramma: bv. www.google.nl - Zorg dat het programma naar plaatjes gaat zoeken door de tab AFBEELDINGEN aan te klikken - Typ de wetenschappelijke naam van de dolfijn of walvis in die je zoekt - Zoek uit de resultaten welk plaatje je wilt gebruiken - KLIK op dit plaatje - SAVE het plaatje naar je harddisk op je computer met een naam die je makkelijk kunt terugvinden - Zorg dat je altijd vermeld van welke website je het plaatje hebt gehaald.

Sponsored by:

12

NME Infoblad walvissen en dolfijnen, CARMABI Het opzetten van een walvisskelet Altijd al willen weten hoe we een skelet van een dode walvis opzetten? Kijk dan naar de foto’s en kom eens kijken naar het skelet in het Christoffelpark.

Om het skelet vrij te krijgen is het natuurlijk nodig om al het vlees van het lichaam weg te snijden. Het duurt namelijk veel te lang als we wachten tot het lichaam is uitgedroogd. Eerst bereiden we ons goed voor, door handschoenen en een beschermpak aan te trekken. Dan gaan we aan de slag... Afbeeldingen door Michelle da Costa Gomez

Het is heel veel werk om al het vlees en vet van het skelet af te krijgen. Afbeeldingen door Michelle da Costa Gomez en Leon Pors

Als al het vlees van de botten af is worden alle onderdelen vervoerd naar een plaats waar het allemaal lekker kan uitstinken. Pas hierna gaan we ze schoonmaken met schoonmaakmiddel. Afbeeldingen door Michelle da Costa Gomez en Leon Pors

13

NME Infoblad walvissen en dolfijnen, CARMABI Het opzetten van een walvisskelet Altijd al willen weten hoe we een skelet van een dode walvis opzetten? Kijk dan naar de foto’s en kom eens kijken naar het skelet in het Christoffelpark.

Als de botten zijn uitgestonken en schoongemaakt is het de kunst om ze allemaal netjes te sorteren. Eigenlijk bouwen we dan het hele skelet weer in elkaar met losse botjes, zodat we weten waar we moeten beginnen als we alles echt in elkaar gaan zetten. Afbeeldingen door Michelle da Costa Gomez en Leon Pors

Als alle botten gesorteerd zijn op volgorde gaat het echte bouwwerk pas goed beginnen. In alle ruggewervels wordt een gat geboord zodat we ze aan elkaar kunnen “rijgen”. Dit geeft een heleboel stof. Voor de zware schedel moet een stellage worden gebouwd die het gewicht kan dragen. Als alles stevig in elkaar zit is het tijd voor de finishing toutches.Bij het grte potvis skelet in het Christoffelpark moesten er nog tandjes in het skelet worden gezet. We hebben van alle tanden een gipsen afdruk gemaakt en deze in het bot gelijmd. Nu ziet het skelet eruit als op de volgende foto. Afbeeldingen door Michelle da Costa Gomez en Leon Pors

14

NME Infoblad walvissen en dolfijnen, CARMABI

15

NME Infoblad walvissen en dolfijnen, CARMABI

16