WHITE
PAPER
Nedervlaams
Nedervlaams: Schrijf.be-richtlijnen voor het gebruik van standaardtaal, vervlaamsing en verhollandsing (versie 3.1 van 06/02/2015)
0
Nedervlaams Vlaams voor Nederlanders en Nederlands voor Vlamingen Dit document beschrijft de richtlijnen die Schrijf.be, het toonaangevende Vlaamse tekstbureau, volgt om knopen door te hakken bij taalverschillen tussen België en Nederland. En dit zowel voor Nederlandstalige copywriting (voor het hele taalgebied of voor België of Nederland alleen), als voor het ‘vervlaamsen’ (p. 3) van teksten geschreven door Nederlanders. Ook voor het ‘verhollandsen’ (p. 6) van Vlaamse teksten geeft Schrijf.be richtlijnen. Noord-zuidtaalchaos Dit document wil enige helderheid in de taalchaos scheppen. Chaos die ontstaat doordat het Nederlands in het noorden en het Nederlands in het zuiden steeds meer van elkaar afwijken. Dat heeft zijn weerslag op bedrijfscommunicatie – websites, brochures, persberichten, enz. Want welke keuze maakt een tekstschrijver? Gaat hij onwrikbaar voor standaardtaal – ook als hij daarmee een deel van de doelgroep buitenspel zet? Of vergaloppeert hij zich aan Vlaamse tussentaal? Waar ligt de ‘taalgrens’? Professionals kiezen voor duidelijkheid Hier beschrijft Schrijf.be alvast waar zijn grenzen liggen, na een decennium copywriting voor duizenden Vlaamse én Nederlandse klanten. En na vele maanden van onderzoek, discussie en finetuning. We publiceren deze richtlijnen als hulp bij de keuzes die ú maakt in uw bedrijf. Neem ze over of smeed ze tot ze perfect passen bij úw organisatie. Waar het om gaat, is streven naar een uniforme aanpak van al uw geschreven communicatie. Dan toont u aan dat u met het Nederlands even professioneel omspringt als met uw dienstverlening. Twijfelgevallen Moet u met dit document in de hand dan nooit meer twijfelen? Helaas wel. Want taal is geen wiskunde: ze laat zich nooit helemaal vangen in regels. Bovendien evolueert ze, waardoor ze de richtlijnen vroeg of laat inhaalt. Twijfelen of discussiëren over een heikele taalkwestie is dan ook geen teken van zwakte. Net zomin als uw opinie vroeg of laat bijschaven. Géén pamflet Wat is dit document níét? Een pamflet waarmee Schrijf.be op de taalbarricades klimt. Dit is géén pleidooi voor de standaardtaal – wel voor een standaardaanpak van het geschreven Nederlands in het bedrijfsleven. En die aanpak is gestoeld op de grootste gemene deler: standaardtaal (ST), zoals Van Dale die gebruikt. We wensen u alvast veel moed en volharding bij het ontwarren van de noord-zuidtaalknopen! En is dit voer voor discussie? Laat dan van u horen op schrf.be/nedervlaams. Wim Van Rompuy
Liesa Carton & Joke Naughton
Schrijf.be-bedrijfsleider
Schrijf.be-eindredacteurs
Nedervlaams: Schrijf.be-richtlijnen voor het gebruik van standaardtaal, vervlaamsing en verhollandsing (versie 3.1 van 06/02/2015)
1
Terminologie De taalexperts maken u, en ons, het leven moeilijk. Want de diverse (versies van) woordenboeken en taalorganisaties maken er een potje van. Ze gebruiken exotische beschrijvingen om een woord al dan niet als ‘Vlaams’ te bestempelen, zoals:
Belgisch-Nederlands
Belgisch-Nederlands, algemeen
Belgisch-Nederlands, niet algemeen
Belgisch-Nederlands, spreektaal
in België, niet algemeen
Standaardtaal in België
Prisma Redactie gaf in 2010 de voorzet door in haar handwoordenboek ook Nederlands-Nederlandse woorden aan te duiden. Van Dale is nog niet klaar met die beweging. ‘Pinnen’ is intussen ‘Nederlands’, maar ‘wasemkap’ nog altijd standaardtaal, terwijl een Vlaming dat nooit zegt. Een uitweg uit de impasse? Schrijf.be gebruikt vijf categorieën:
ST (standaardtaal) Standaardtaal in het hele taalgebied volgens de taalinstanties. Zowel Nederlanders als Vlamingen zouden deze woorden, constructies en uitdrukkingen moeten begrijpen. o
schrijven, auto, mooi
SN-NL (Standaard-Nederlands-Nederlands) Standaardtaal in Nederland: alle Nederlanders begrijpen deze woorden, constructies en uitdrukkingen, maar Vlamingen vaak niet. De Nederlandse Taalunie duidt zulke woorden aan met ‘standaardtaal in Nederland’, de Dikke Van Dale met ‘in Nederland’ of ‘Nederlands’. o
06-nummer (ST = gsm-nummer)
NiSN-NL (Niet-standaard-Nederlands-Nederlands) Nederlands-Nederlands, maar niet door alle Nederlanders goedgekeurd. Zoals spreektaal en dialect. De Dikke Van Dale duidt die woorden aan met ‘Nederlands, niet algemeen’, ‘Nederlands, Bargoens’, ‘Nederlands, informeel’ of ‘Nederlands, vulgair’. o
porum (ST = gezicht)
SB-NL (Standaard-Belgisch-Nederlands) Standaardtaal in België: alle Vlamingen begrijpen deze woorden, constructies en uitdrukkingen, maar Nederlanders vaak niet. De Nederlandse Taalunie omschrijft zulke woorden als ‘standaardtaal in België’, de Dikke Van Dale als ‘Belgisch-Nederlands’ of ‘BelgischNederlands, algemeen’. o
opvolging (ST = follow-up)
NiSB-NL (Niet-standaard-Belgisch-Nederlands) Belgisch-Nederlands, maar niet door alle Vlamingen goedgekeurd. Hieronder valt spreektaal, dialect en tussentaal. De Dikke Van Dale noemt ze ‘Belgisch-Nederlands, spreektaal’, ‘BelgischNederlands, niet algemeen’, of ‘Belgisch-Nederlands, pregnant’. o
terug (ST = weer)
Nedervlaams: Schrijf.be-richtlijnen voor het gebruik van standaardtaal, vervlaamsing en verhollandsing (versie 3.1 van 06/02/2015)
2
Uw vervlaamsing: wie is uw doelgroep? Als Schrijf.be uw tekst vervlaamst, zal de Vlaamse lezer niet merken dat de originele tekst door een Nederlander is
NL > VL ST, SB-NL, NiSB-NL?
geschreven. Daarvoor hebben wij een gestandaardiseerde
U vindt de verklaring van
werkwijze:
de afkortingen op pagina 2.
1. Uw copywritert adviseert u over het vervlaamsingsniveau Wie is uw doelgroep? Met uw input bepaalt de copywriter het ‘vervlaamsingsniveau’ (zie p. 4):
niveau groen: standaardtaal (ST);
niveau geel: Standaard-Belgisch-Nederlands (SB-NL) toegelaten;
niveau rood: Niet-standaard-Belgisch-Nederlands (NiSB-NL) toegelaten;
niveau zwart: voor SEO-doeleinden.
2. U kiest uw schrijfformule Wat heeft uw brontekst nodig om te scoren bij de doelgroep? Soms is het voldoende om enkele woorden aan te passen. En soms is alles herschrijven de beste optie. Uw copywriter adviseert u welke formule het beste werkt voor uw tekst. Bij twijfel krijgt u een voorbeeldje in drie kolommen, waaruit u zelf kiest. Formule 1: vervlaamsing + eindredactie Alleen de eindredacteur grijpt in. Hij vervlaamst de tekst volgens de richtlijnen die horen bij het gekozen vervlaamsingsniveau (zie p. 5). Tikfouten en fouten op het gebied van grammatica, spelling, interpunctie en consistentie worden verbeterd. Eindredactie zorgt ook voor uniformiteit en signaleert ongewenste gedachtesprongen. Formule 2: vervlaamsing + herschrijven + kwaliteitsbewaking + eindredactie Een copywriter herschrijft de tekst volledig volgens de richtlijnen die horen bij het gekozen vervlaamsingsniveau. Daarna gaat de werktekst achtereenvolgens naar de kwaliteitsbewaker, die de tekst inhoudelijk finetunet, en naar de eindredacteur. Deze formule heeft twee voordelen: de inhoud is overtuigender en de stijl is consistenter.
3. U bestelt uw keuze U bevestigt op de bestelbon uw keuzes:
vervlaamsingsniveau: zwart (SEO), groen, geel of – uitzonderlijk – rood;
schrijfformule: 1 (vervlaamsing-eindredactie) of 2 (vervlaamsing-herschrijven).
Nedervlaams: Schrijf.be-richtlijnen voor het gebruik van standaardtaal, vervlaamsing en verhollandsing (versie 3.1 van 06/02/2015)
3
Vervlaamsingsniveaus
NL > VL
Uw doelgroep en uw teksttype bepalen de taal die u gebruikt. Wilt u klanten aantrekken via Google of een magazine? Zijn het jongeren of senioren? Uitsluitend Gentenaars of Kortrijkzanen? Overleg met uw copywriter, en hij vertelt u welk vervlaamsingsniveau u zoekt. Daarna volgt hij deze richtlijnen: Richtlijn
Voorbeeld(en)
NIVEAU GROEN: ST Vervang een Nederlands(e) concept/
wethouder > schepen
term door het Belgische equivalent.
mkb > kmo
Vervang ST door ST die
repareren (ST) > herstellen (ST)
gebruikelijker is in België.
na aan het hart (ST) > nauw aan het hart (ST)
NIVEAU GEEL: SB-NL Vervang ST en SN-NL door SB-NL.
de klok rond (ST) > 24 uur op 24 (SB-NL) fysiotherapeut (SN-NL) > kinesist/kinesitherapeut (SB-NL) pinpas (SN-NL) > betaalkaart (ST) > bankkaart (SB-NL)
NIVEAU ROOD: NiSB-NL Vervang SN-NL, ST of SB-NL door
jus d’orange (SN-NL) > fruitsap/appelsiensap (NiSB-NL)
NiSB-NL, voor specifieke doeleinden.
om te lachen (ST) > voor te lachen (NiSB-NL)
(bijv. blog van een lokale sportclub)
kipkap (SB-NL) > uufflakke (NiSB-NL in Gent) metselen (SB-NL) > metsen (NiSB-NL)
NIVEAU ZWART: SEO Gaat het om een SEO-tekst? Vervang
dekvloer (ST) > chape (SB-NL)
SN-NL of ST dan altijd door SB-NL óf
aanhangwagen (ST) > remorque (NiSB-NL)
NiSB-NL, als daar beduidend meer
dolomiet (ST) > dolomie
naar gezocht wordt. Ook als dat woord niet eens in de Dikke Van Dale staat, bijv. de Brusselse term ‘dolomie’ voor ‘dolomiet’.
Nedervlaams: Schrijf.be-richtlijnen voor het gebruik van standaardtaal, vervlaamsing en verhollandsing (versie 3.1 van 06/02/2015)
4
Hoe gaat uw copywriter te werk?
NL > VL
Benieuwd hoe Schrijf.be de vervlaamsing aanpakt? Dit is onze houvast:
Regel 1: schrijf ST Optie 1: de tekst is bestemd voor het hele taalgebied: ST Richtlijn
Voorbeeld(en)
Bestaat er geen ST-woord?
kmo (mkb)
Vermeld dan beide termen (SB-NL+SN-NL).
bvba (bv)
Bestaat er wél een ST-woord, dat in Vlaan-
milieupark (België: containerpark)
deren toch verkeerd of niet begrepen wordt?
deurtelefoon (België: parlofoon)
Gebruik dan het ST-woord, gevolgd door de SB-NL-variant tussen haakjes. Optie 2: de tekst is bestemd voor België: ST, behalve in de volgende gevallen: Richtlijn
Voorbeeld(en)
De ST-variant heeft niet overal in het
Tekst voor het hele taalgebied: binnen 24 uur
taalgebied dezelfde betekenis.
Tekst voor België: binnen de 24 uur
De ST-variant klinkt de Vlaamse lezer vreemd
Tekst voor het hele taalgebied: open dag
in de oren of hij kent de betekenis niet.
Tekst voor België: opendeurdag
Er bestaat geen ST-woord.
Tekst voor het hele taalgebied: kmo (mkb), bvba (bv) Tekst voor België: kmo, bvba
Wordt de tekst uitgesproken (bijv. speech
metselen (ST) > metsen (NiSB-NL)
of telefonische enquête)? Zoek dan de limieten op van wat qua taalgebruik toelaatbaar of gangbaar is voor de doelgroep.
Regel 2: klant is koning Vraagt de klant specifiek om één of
chauffage (NiSB-NL)
meerdere SB-NL- of NiSB-NL-term(en)? Dan krijgt hij die.
Regel 3: Google is keizer(tje) Gaat het om een SEO-tekst?
chape (SB-NL)
Gebruik dan altijd de meest geschikte
remorque (NiSB-NL)
zoekterm voor de doelgroep die de klánt wil bereiken, ook als het geen ST is. SB-NL én NiSB-NL kunnen hier: Google beslist!
Nedervlaams: Schrijf.be-richtlijnen voor het gebruik van standaardtaal, vervlaamsing en verhollandsing (versie 3.1 van 06/02/2015)
5
Uw verhollandsing: wie is uw doelgroep? Vraagt u aan Schrijf.be om een tekst te verhollandsen? Dan moet uw lezer ervan overtuigd zijn dat die door een
VL > NL
ST, SN-NL, NiSN-NL? U vindt de verklaring van de afkortingen op pagina 2.
Nederlander geschreven werd. Dit is onze gestandaardiseerde werkwijze:
1. Uw copywriter adviseert u over het verhollandsingsniveau Wie is uw doelgroep? Met uw input bepaalt de copywriter het ‘verhollandsingsniveau’ (zie p. 7):
niveau groen: standaardtaal (ST);
niveau geel: Standaard-Nederlands-Nederlands (SN-NL) toegelaten;
niveau rood: Niet-standaard-Nederlands-Nederlands (NiSN-NL) toegelaten;
niveau zwart: voor SEO-doeleinden.
2. U kiest uw schrijfformule Wat heeft uw brontekst nodig om te scoren bij de doelgroep? Soms volstaat het om enkele woorden aan te passen. En soms is alles herschrijven de beste optie. Uw copywriter raadt u de beste formule aan voor uw tekst. Formule 1: verhollandsing + eindredactie Alleen de eindredacteur grijpt in. Hij verhollandst de tekst volgens de richtlijnen die horen bij het gekozen verhollandsingsniveau (zie p. 8). Hij verbetert ook tikfouten en fouten tegen grammatica, spelling, interpunctie en consistentie. En verzorgt de uniformiteit en signaleert gedachtesprongen. Formule 2: verhollandsing + herschrijven + kwaliteitsbewaking + eindredactie Een copywriter herschrijft de tekst volledig volgens de richtlijnen die horen bij het gekozen verhollandsingsniveau. Daarna passeert de werktekst achtereenvolgens bij de kwaliteitsbewaker, die de tekst inhoudelijk finetunet, en bij de eindredacteur. Deze formule heeft twee voordelen: de inhoud is overtuigender en de stijl is consistenter.
3. U bestelt uw keuze U bevestigt op de bestelbon uw keuzes:
verhollandsingsniveau: zwart (SEO), groen, geel of – uitzonderlijk – rood;
schrijfformule: 1 (verhollandsing-eindredactie) of 2 (verhollandsing-herschrijven).
Nedervlaams: Schrijf.be-richtlijnen voor het gebruik van standaardtaal, vervlaamsing en verhollandsing (versie 3.1 van 06/02/2015)
6
Verhollandsingsniveaus
VL > NL
Uw doelgroep en uw teksttype bepalen de taal die u gebruikt. Wilt u klanten aantrekken via Google of een magazine? Zijn het jongeren of senioren? Hoog- of laagopgeleiden? Overleg met uw copywriter, en hij vertelt u welk verhollandsingsniveau voor u werkt. Daarna volgt hij deze richtlijnen: Richtlijn
Voorbeeld(en)
NIVEAU GROEN: ST Vervang een Belgisch(e) concept/
schepen > wethouder
term door het Nederlandse
kmo > mkb
equivalent. Vervang ST door ST die
herstellen (ST) > repareren (ST)
gebruikelijker is in Nederland.
gelijkvloers (ST) > begane grond (ST)
NIVEAU GEEL: SN-NL Vervang ST en SN-BL door SN-NL.
kinesist/kinesitherapeut (SB-NL) > fysiotherapeut (SN-NL) schoonbroer (ST) > zwager (SN-NL)
NIVEAU ROOD: NiSN-NL Vervang ST, SB-NL of SN-NL door NiSN-NL, voor specifieke doeleinden. (bijv. blog van een lokale sportclub)
dropje (ST) > drukje (NiSN-NL) (Zeeland) boterham (ST) > sjmouwer (NiSN-NL) (Limburg) eerstejaarsstudent (ST) > feut (NiSN-NL, jongerentaal)
NIVEAU ZWART: SEO Gaat het om een SEO-tekst? Vervang
vlieringtrap/zoldertrap (ST) > vlizotrap (NiSN-NL)
SB-NL of ST dan altijd door SN-NL óf NiSN-NL, als daar beduidend meer naar gezocht wordt. Ook als dat woord niet eens in de Dikke Van Dale staat.
Nedervlaams: Schrijf.be-richtlijnen voor het gebruik van standaardtaal, vervlaamsing en verhollandsing (versie 3.1 van 06/02/2015)
7
Hoe gaat uw copywriter te werk?
VL > NL
Benieuwd hoe uw tekstschrijver de verhollandsing aanpakt? Dit is zijn houvast:
Regel 1: schrijf ST Optie 1: de tekst is bestemd voor het hele taalgebied: ST Richtlijn
Voorbeeld(en)
Bestaat er geen ST-woord?
mkb (kmo)
Vermeld dan beide termen (SB-NL+SN-NL).
bv (bvba) vwo (aso)
Optie 2: de tekst is bestemd voor Nederland: ST, behalve in de volgende gevallen: Richtlijn
Voorbeeld(en)
De ST-variant heeft niet overal in het
Tekst voor het hele taalgebied: stappen
taalgebied dezelfde betekenis.
Tekst voor Nederland: wandelen
Er bestaat geen ST-woord.
Tekst voor het hele taalgebied: mkb (kmo), bv (bvba) Tekst voor Nederland: mkb, bv
Wordt de tekst uitgesproken (bijv. speech of telefonische enquête)? Zoek dan de limieten op van wat qua taalgebruik toelaatbaar of gangbaar is voor de doelgroep.
Regel 2: klant is koning Vraagt de klant specifiek om één of
metworst (SN-NL)
meerdere SN-NL- of NiSN-NL-term(en)?
smeerkees (SN-NL)
Dan krijgt hij die.
Regel 3: Google is keizer(tje) Gaat het om een SEO-tekst?
vlaflip (SN-NL)
Gebruik dan altijd de meest geschikte
skûtsje (NiSN-NL)
zoekterm voor de doelgroep die de klánt wil bereiken, ook als het geen ST is. SN-NL én NiSN-NL kunnen hier: Google beslist!
Nedervlaams: Schrijf.be-richtlijnen voor het gebruik van standaardtaal, vervlaamsing en verhollandsing (versie 3.1 van 06/02/2015)
8
