VRIJETIJDSTRAJECTBEGELEIDING MISSIE Binnen het kader van functie 3 (psychosociale rehabilitatie, destigmatisering, sociale inclusie) van het GGZ-netwerk SaRA (samenwerkingsverband voor gemeenschapsgerichte geestelijke gezondheidszorg voor de regio Antwerpen)) streven we naar een brede interpretatie van sociale integratie en actieve maatschappelijke participatie. We streven ernaar dat personen met een psychische kwetsbaarheid de kans krijgen om een burgerrol op te nemen in de maatschappij. Binnen het kader van deze tekst gaat het dan vooral over de levensdomeinen arbeid, ontmoeting, vrije tijd, vorming, vrijwilligerswerk, … Op die manier willen we sociale inclusie bevorderen en een betere levenskwaliteit nastreven. Meer specifiek wil vrijetijdstrajectbegeleiding uitgaan van de kracht van de persoon (en zijn of haar netwerk) en zoeken naar een optimale, maar haalbare autonomie en inspraak of participatie.
VISIE TIJD Voor we pleiten voor het belang van vrije tijd en een betekenisvolle invulling van die vrije tijd, geven we een kort kader over tijd en de beleving daarvan. Hoewel de tijd objectief verdeeld is in dagen, uren, minuten, die voor iedereen op dezelfde manier vastliggen, kan de subjectieve beleving van die tijd per persoon verschillen. Deze beleving hangt af van innerlijke en externe omstandigheden. Het welbevinden van een persoon speelt dus een cruciale rol in de beleving van (veel of weinig) tijd. Los van de beleving kunnen we tijd ook inhoudelijke verdelen: zo is er de persoonlijke tijd (om te voldoen in biologische behoeften), de tijd voor huishoudelijke taken, werktijd (arbeid of arbeidsvervangende activiteiten) en vrije tijd (tijd die zelf kan ingevuld worden). Vrije tijd is de tijd waarin men vrij is van activiteiten uit de vorige tijdsdelen. Bij mensen met een psychische kwetsbaarheid is het belangrijk te onthouden dat niet iedereen zelfstandig structuur kan aanbrengen in deze verschillende tijdsdelen (bijvoorbeeld door een langdurige opname met veel externe structuur). Daardoor kan de subjectieve beleving van (veel of weinig) tijd voor een bepaald tijdsdeel erg verschillen en een grote invloed hebben op het welbevinden van de persoon. Tijdens de begeleiding is het belangrijk om te zoeken naar een evenwicht tussen structuur in deze tijdsdelen en de ‘vrijheid’ van de vrije tijd. VRIJE TIJD Vrije tijd beschouwen we als een grondrecht, een hefboom voor maatschappelijke participatie en persoonlijke ontwikkeling. Er is ruimte voor ontspanning en het opbouwen van sociale contacten.
In de vrije tijd kan iemand een betekenisvolle daginvulling kiezen en zo zijn identiteit verder vormgeven. Hij of zij wordt zich bewust van de eigen capaciteiten en vaardigheden, verruimt zijn referentiekader en sociale netwerk en bouwt (opnieuw) aan zijn zelfvertrouwen. In de vrije tijd vindt men compensatie voor uitdagingen of voldoening die men in andere tijd (arbeid, zorg, therapie, …) mist. Het mag duidelijk zijn dat deze invulling van de vrije tijd voor mensen met een psychische kwetsbaarheid een belangrijke versterkende factor kan zijn. we merken dat het gebrek aan vrijetijdsinvulling vaak wordt aangewezen als (mede)oorzaak van een heropname. Voor personen met een psychische kwetsbaarheid is het actief invullen van deze vrije tijd niet vanzelfsprekend. Toch is het een belangrijke hefboom in de sociale en maatschappelijke integratie. In de invulling van vrije tijd leggen we enkele nadrukken: de persoon vindt een bepaalde mate van intrinsieke motivatie voor de gekozen activiteiten, krijgt voldoende keuzevrijheid en we zetten in op een goede afstemming op de subjectieve beleving van vrije tijd. BURGERSCHAP Te vaak worden mensen met een psychische kwetsbaarheid alleen als cliënt of patiënt beschouwd, en niet als burger. Om actief te kunnen participeren in de samenleving, is het belangrijk dat de persoon zichzelf, zijn hulpverleners en de omgeving hem of haar ook als burger beschouwen. We willen inzetten op wederzijdse beeldvorming: de drempels verlagen naar burgerschap voor mensen met een psychische kwetsbaarheid en tegelijk de maatschappij en onze partners sensibiliseren over deze doelgroep en de bestaande drempels. Tegelijk willen we blijven rekening houden met bepaalde niet weg te nemen factoren die invloed hebben op vrijetijdsgedrag, vb. ziektebeeld, intrinsieke mogelijkheden of beperkingen. Herstel en reïntegratie is dus ook leren omgaan met wat niet te genezen valt. We vertrekken vanuit sterktes van een persoon om drempels te verlagen en proberen te werken aan aanvaarding van gebreken. We gaan hierbij uit van ’kwartiermaken’: een poging om een maatschappelijk klimaat te bevorderen met meer mogelijkheden voor volwassenen met een psychische kwetsbaarheid om erbij te horen naar eigen wens en mogelijkheden; waar volwassenen met een psychische kwetsbaarheid niet louter als 'psychiatrisch patiënt', maar als burger worden beschouwd; waar burgers en maatschappelijke organisaties open staan voor kwetsbare groepen.
Uitgangspunten: - De persoon maakt een vrije keuze voor begeleiding van vrijetijdsinvulling (maar niet noodzakelijk uit eigen beweging) - Hij is bereid om mee op zoek te gaan - Het traject krijgt vorm op maat van en wordt gestuurd door de persoon zelf en begeleid door de trajectbegeleider - De begeleiding is gericht op een betekenisvolle invulling van de vrije tijd en/of ontmoeting
STRATEGIE DOELGROEP Volwassenen met (onder andere) een psychische kwetsbaarheid die op zoek zijn naar een vrijetijdsbesteding (sport, cultuur, ...) en/of graag sociale contacten willen leggen of anderen willen ontmoeten. De persoon is gemotiveerd om op zoek te gaan naar kansen voor aansluiting in het reguliere of doelgroep-specifieke aanbod, en wil daarvoor al zijn of haar krachten en capaciteiten aanspreken. Hij/zij woont in of is bereid de vrijetijdsbesteding te zoeken in het werkingsgebied van SaRA: de regio’s Antwerpen en Mortsel. VRIJETIJDSTRAJECTBEGELEIDER EN BUURTWERKER Er worden twee vrijetijdstrajectbegeleiders ingezet die ook deeltijds worden ingezet in een buurthuis, resp. in Posthof te Berchem en ’t Pleintje te Deurne. Hun kerntaken zijn: -
Toeleiden/begeleiden op vlak van vrije tijd en ontmoeting Drempels verlagen of omzeilen en gastvrije niches creëren Samenwerken: verbindingen doorheen zorgsector Sensibiliseren in de maatschappij (ruimte scheppen)
TRAJECTBEGELEIDING We gaan als trajectbegeleider met iemand op zoek naar een vrijetijdsbesteding die zo nauw mogelijk aansluit bij zijn of haar behoeften, interesses en capaciteiten. We fungeren hierbij als wegwijzer en leggen samen met deze persoon de weg af naar een zelfstandige vrijetijdsbesteding. Indien we merken dat hij of zij niet uit eigen beweging en interesse op zoek gaat, gaan we hierover in gesprek met de begeleider en zoeken we samen naar een andere oplossing. We leiden mensen toe naar het reguliere en/of het doelgroepspecifieke vrije tijds- en ontmoetingsaanbod, vertrekkend vanuit de definitie van ‘ontspanning’ van de persoon zelf. Een vrijetijdsaanbod is dus niet noodzakelijk een uitgestippeld ‘aanbod’ als wel de beschikbaarheid van een plek of omgeving om te ontspannen. De focus ligt vooral op (actieve) deelname in plaats van op kwetsbaarheid. We gaan hierbij uit van het maximaal inzetten van de capaciteiten van iedere mens en willen de vaardigheden aanleren die nodig zijn om zelfstandig de vrije tijd te organiseren en actief aan nieuwe vormen deel te nemen. De opvolging duurt zo lang als het nodig is en de persoon zich sterk genoeg voelt om zelfstandig initiatief te nemen, informatie kan vinden of drempels om deel te nemen kan overwinnen. CONCREET 1. Kennismaking: vraagverduidelijking, informatie inwinnen en geven, vanuit brede toekomstplannen en successen in het verleden vertrekken en concrete wensen distilleren, hierbij zeker ook aandacht hebben voor onderliggende wensen (vb. sociale contacten, dagstructuur)
2. Actie: wensen en doelen concretiseren (afbakenen van trajectdoelen, oog hebben voor meer dan specifieke vrijetijdsdoelen vb: openbaar vervoer), drempels (gebrek aan informatie, aan gezelschap, kostprijs, bereikbaarheid, planning en engagement, te veel informatie, verplichting…) expliciteren, bespreken en proberen wegnemen en deelname stimuleren (eventueel met begeleiding) 3. Evaluatie: bijsturing, nieuwe planning van activiteiten of zelfstandige stappen daar naartoe 4. Uitstroom: de persoon is voldoende zelfstandig in het kiezen, verkrijgen en behouden van een activiteit 5. Nazorg: nagaan of een afgelegd traject ook bestendiging kent. Is opvolging op langere termijn wenselijk? We leiden toe naar: -
Initiatieven voor passieve tot actieve participatie, als deelnemer of met een actieve bijdrage aan een aanbod. Activiteiten die bijdragen aan sociale ontmoeting. Activiteiten waar iemand zelf voor kiest. Initiatieven die een meerwaarde bieden tegenover andere tijd: ontspanning, ontmoeting, nieuwe dingen leren kennen Positieve ervaringen als drempelverlagende eerste stap
We leiden niet toe naar: -
Vrijwilligerswerk als arbeid of activering (d.w.z. gericht op kansen te verhogen of bij te leren) ‘Gedwongen’ vrijetijdsbesteding of vrijwilligerswerk: vrije keuze en intrinsieke motivatie staan centraal
OVER VRIJWILLIGERSWERK ALS ÉÉN SOORT VAN BETEKENISVOLLE EN SOCIALE VRIJETIJDSBESTEDING (uit onderzoek) Vrijwilligerswerk biedt een interessante mogelijkheid om het sociaal kapitaal van de persoon te ontwikkelen. Door vrijwilligerswerk groeit de algemene vrijetijdsparticipatie en het sociale netwerk. Doordat veel mensen beginnen aan vrijwilligerswerk door een vraag uit hun sociaal netwerk, krijgen we hier een positieve spiraal van sociaal kapitaal voor een vrijwilliger. Nog meer dan louter deelname aan een vrijetijdsaanbod, biedt vrijwilligerswerk de kans op een betekenisvolle dagbesteding. Het gevoel een bijdrage te kunnen leveren aan de samenleving geeft zelfvertrouwen en voldoening. Verschillende kenmerken van vrije tijd zijn ook toepasbaar op vrijwilligerswerk, zolang dit niet puur gericht is op arbeid of opleiding: compensatie voor andere tijd, voldoening, ontspanning, actief burgerschap en een wederzijdse positieve relatie met sociaal kapitaal. Daarom vinden we (voor sommige mensen) vrijwilligerswerk een interessante vorm van vrijetijdsbesteding, zolang ze uitgaat van de vrije keuze en intrinsieke motivatie van de persoon zelf.
IN HET BUURTHUIS De unieke combinatie van de functie als vrijetijdstrajectbegeleider en buurtwerker biedt ons de kans om vanuit een niet-categoriale werking (buurtwerk) te bekijken hoe we een specifieke doelgroep (volwassenen met een psychische kwetsbaarheid) een plaats kunnen geven in de samenleving en hoe we hen kunnen ondersteunen bij participatie aan het vrijetijdsaanbod. CONCREET -
-
-
We werken aan de (sociale) inclusie en actieve deelname van volwassenen met een psychische kwetsbaarheid binnen bestaande en nieuwe projecten van het buurthuis We creëren een gastvrije, laagdrempelige niche of houden deze in stand in nauw contact met het buurtleven. Buurtbewoners/ mensen met een psychische kwetsbaarheid kunnen hier terecht in een veilige omgeving en komen gemakkelijker in contact met medeburgers. We bewaken de continuïteit van deze toeleiding: buurtbewoners/mensen met een psychische kwetsbaarheid die afhaken, worden opnieuw gecontacteerd.
PARTNERS Om deze doelen te bereiken en de schotten tussen de zorgsector en de maatschappij verder neer te halen, is het belangrijk om een netwerk op te bouwen van partners, binnen en buiten de GGZ, die hieraan willen bijdragen. Vanuit de dubbele positie als trajectbegeleider en buurtwerker staan we sterk om aan dit netwerk te bouwen. Doorverwijzende partners: Verschillende organisaties die werken met en voor personen met een psychische kwetsbaarheid hebben baat bij het aanbod van vrijetijdstrajectbegeleiding en kunnen personen doorverwijzen. Dit kunnen zowel initiatieven binnen als buiten de GGZ zijn. Bijvoorbeeld: Ontmoetingscentra GGZ De Vlonder, Activering De Link, ... Psychiatrische ziekenhuizen --> daghospitalen --> in functie van exit, ontslagen patiënten IBW -Mobiel team De Link & De Vliering -Beschut Wonen De Link & De Vliering -Beschut Wonen Antwerpen
Psychiatrische Verzorgingstehuizen Centra voor Geestelijke Gezondheidszorg (Andante, Vagga) OCMW Sociale dienst CM, Socialistische Mutualiteiten, …
Samenwerkingspartners: Als vrijetijdstrajectbegeleider streven we naar een ruime kennis van het vrijetijds- en ontmoetingsaanbod in de regio Antwerpen. Enerzijds om mensen zo efficiënt mogelijk te begeleiden in hun zoektocht naar vrijetijdsactiviteiten. Anderzijds willen we contacten leggen met andere buurtwerkingen, vrijetijds- en ontmoetingsinitiatieven om: onze werking bekend te maken, specifieke drempels en kansen en uitdagingen van personen met een psychische kwetsbaarheid meer kenbaar te maken.
