Voorwoord. ir. G.J. van den Brandhof Heemraad Waterschap Veluwe

2

Voorwoord Cultuurhistorie is een breed begrip en omvat historische bouwwerken, historische landschappen en geografie en archeologie. Onze belangstelling voor cultuurhistorie neemt toe en we zijn daardoor meer doordrongen van de plicht het erfgoed te behouden. Onze overheid is zich hiervan terdege bewust en heeft daar een actief beleid voor ontwikkeld. Waterschap Veluwe richt zich specifiek op cultuurhistorie die gerelateerd is aan water. Waterschap Veluwe en zijn rechtsvoorgangers hebben een eeuwenlange traditie als overheid en regionale waterbeheerder. Dijken en polders hebben een belangrijke rol gespeeld in de welvaart die is opgebouwd. Op de Veluwe kwam daar nog een ander interessant aspect bij, namelijk die van de sprengen en beken. Het water vormde een belangrijke energiebron voor onder andere de papier- en kopermolens. Zo wist Nederland al voor de industriële revolutie op een duurzame manier gebruik te maken van wind en waterenergie, en kon zij daardoor uitgroeien tot een handelsnatie en land van boekdrukkers. In de afgelopen decennia is het behoud en herstel van cultuurhistorische waarden onderdeel geworden van de werkzaamheden. Bij beekherstel bijvoorbeeld is het al bijna 20 jaar een vast onderdeel van de planvorming en de uitvoering. Ook bij dijkverbetering is cultuurhistorie altijd nadrukkelijk betrokken. Dit heeft onder andere geleid tot uitgekiende ontwerpen voor de bomendijk en het dorp Veessen. In 2008 heeft het bestuur van Waterschap Veluwe opdracht gegeven om het behoud en herstel van cultuurhistorische waarden langs bepaalde beleidslijnen verder te ontwikkelen. Om inzicht te krijgen in het geheel van cultuurhistorische bouwwerken, beken en landschapselementen en wateren (al dan niet in eigendom van het waterschap) is in 2009 samen met de provincie, gemeenten en andere partijen cultuurhistorie, die gerelateerd is aan water, in beeld gebracht en van een waardering voorzien. Op basis daarvan zijn voor de komende jaren een tiental kansrijke projecten gedefinieerd. De projecten liggen goed verspreid in het gebied van Waterschap Veluwe. Ook is er een goede spreiding over de drie kerntaken van het Waterschap, namelijk waterkering, waterkwaliteit en waterkwantiteit. Ik ben dan ook zeer tevreden met de resultaten van de in dit document vastgelegde inventarisatie en waardering. Het is een goede stap om op gestructureerde wijze uitvoering te geven aan het behoud en herstel van de water gerelateerde cultuurhistorie in ons prachtige beheersgebied. Volgende stap is de geselecteerde projecten nader uit te werken om ook de watergerelateerde cultuurhistorie beleefbaar te maken voor de burger. Bij voorkeur doen we dat door ze onder te brengen bij projecten die we vanuit onze kerntaken en samen met anderen uitvoeren. Het beleid van Waterschap Veluwe aangaande de cultuurhistorie krijgt dan een concrete uitwerking die ons aller steun verdient.

ir. G.J. van den Brandhof Heemraad Waterschap Veluwe

3

Inhoudsopgave Voorwoord

Deel I watererfgoedbeleid Waterschap Veluwe 1 Zorgvuldig omgaan met watererfgoed 1.1 Inleiding 1.2 Waterschap Veluwe streeft naar pro actief en helder watererfgoedbeleid 1.3 Werkwijze 1.4 Leeswijzer 2 Het beheersgebied van Waterschap Veluwe, een indruk 2.1 Ontstaan waterschap 2.2 Het gebied 3 Cultuurhistorie van Waterschap Veluwe geïnventariseerd 3.1 Wat is watererfgoed? 3.2 De inventarisatie 4 Cultuurhistorie van Waterschap Veluwe gewaardeerd 4.1 Waarderingssysteem 4.2 Waarderingssessies 4.3 Een oefening 5 Beleidsconsequenties per prioriteringscategorie 5.1 Vijf prioriteringscategorieën 5.2 Elementen in de categorie ‘Ja, investeren’ 5.3 Elementen in de categorie ‘Soms’ 5.4 Elementen in de categorie ‘Als het moet’ 5.5 Elementen in de categorie ‘Kans’ 5.6 Elementen in de categorie ‘Niet investeren’ 6 Ambities en projectvoorstellen 6.1 Het formuleren van ambities 6.2 Afspraken voor projectvoorstellen op de middellange en lange termijn 7 Samenvatting

4

Deel II projectvoorstellen 1. projectvoorstel Ensemble Randmeerdijk 2. projectvoorstel Ensemble Pouwel Bakhuis e.o. 3. projectvoorstel Koudhoornse Sluis 4. projectvoorstel Hezenbergersluis 5. projectvoorstel Ensemble Bomendijk, Veluwse Bandijk e.o. 6. projectvoorstel Vaassense Beken 7. projectvoorstel Ensemble Havensluis en Stadsgracht Elburg 8. projectvoorstel Waterval Vrijenbergerspreng 9. projectvoorstel Stadsgrachten Harderwijk e.o. 10. projectvoorstel Uddelermeer, Hierdense Beek en Kasteel Staverden Bijlagen Bijlage 1: Bijlage 2: Bijlage 3: Bijlage 4:

Begrippenkader Overzicht gewaardeerde elementen onderverdeeld in prioriteringscategorieën Erfgoed van de toekomst Overzicht overige geïnventariseerde elementen

Bronvermelding Colofon

5

6

Deel I watererfgoedbeleid Waterschap Veluwe

7

1

Zorgvuldig omgaan met watererfgoed

1.1

Inleiding

Waterschap Veluwe heeft een eeuwenlange traditie als overheid en regionale waterbeheerder. Hierdoor zijn er landschappen en objecten in het beheersgebied van het waterschap te vinden die eveneens eeuwen oud zijn. Het waterschap erkent de aanwezige cultuurhistorische waarden en wil daar graag op een zorgvuldige manier mee omgaan. Waterschap Veluwe besteedt reeds jaren aandacht aan het behoud en herstel van cultuurhistorische waarden. Zo maakt cultuurhistorie een vast onderdeel uit bij de planvorming en uitvoering van beekherstel. Ook bij dijkverbetering is cultuurhistorie nadrukkelijk betrokken. Verder speelt cultuurhistorie op ad hoc basis een rol bij vraagstukken over beheer of herinrichting. Met het opstellen van de beleidsnota archeologie en cultuurhistorie in 2008 zijn de eerste stappen gezet om cultuurhistorie structureel in te bedden in planvorming.

1.2

Waterschap Veluwe streeft naar pro actief en helder watererfgoedbeleid

Inzicht in het exacte aantal watererfgoedelementen, de waarde en de kansen van die elementen en de verantwoordelijkheid daarvoor van het waterschap was niet volledig. Dit leidde soms tot ad hoc beslissingen in relatie tot beheer, onderhoud en ontwikkeling van watererfgoed. Het risico was dat dit kon leiden tot:
investeringen die afbreuk doen aan de cultuurhistorische waarde;
het missen van kansen voor recreatief medegebruik in relatie tot profilering van het waterschap;
het missen van kansen die een goede bijdrage leveren aan ruimtelijke kwaliteit waarbij cultureel erfgoed als een gemeenschappelijke drager voor (ruimtelijke) plannen wordt gebruikt. Bij Waterschap Veluwe ontstond dan ook de behoefte om cultuurhistorie structureel te laten meewegen in beleidsbeslissingen en projecten van het waterschap. Om tot een goede uitwerking van de beleidsnota te komen, is het van belang in kaart te brengen hoe het beheersgebied er globaal uit ziet, welke cultuurhistorische elementen aanwezig zijn en wat de waardering van die elementen is. Daarna is het noodzakelijk een visie te ontwikkelen op de omgang met dit erfgoed in termen van beheer, ontwikkeling en profilering, uitmondend in een haalbaar uitvoeringsprogramma. Waterschap Veluwe heeft Het Oversticht gevraagd het waterschap hierbij te ondersteunen.

1.3

Werkwijze

Het Oversticht heeft in 2006 samen met waterschap Reest en Wieden een methode ontwikkeld voor het waarderen en categoriseren van watererfgoed. Deze methode heeft Het Oversticht inmiddels bij meerdere waterschappen succesvol toegepast. De methode is voor ieder waterschap op maat gemaakt, zo ook voor Waterschap Veluwe. De kern van de methode is de ‘vragentrechter’, weergegeven in onderstaande figuur. Aan de hand van 10 vragen worden de mate van verantwoordelijkheid van het waterschap, de waarde van het erfgoedelement en de kans op planontwikkeling vastgesteld. Daarmee beschikt het waterschap over een adequaat instrument om watererfgoed in te delen in categorieën, waarmee de financiële betrokkenheid wordt vastgelegd en de wijze waarop dat in de organisatie wordt geborgd.

8

Watererfgoed Waterschap Veluwe

Verantwoordelijkheid voor waterschap

Waardering Kans op planontwikkeling

Indeling watererfgoed in prioriteringscategorieën

Afbeelding 1: Vragentrechter

De methode vormt de opmaat om gezamenlijk met waterschappen te komen tot cultuurhistorisch 1 beleid en een bijbehorend uitvoeringsprogramma . In vijf fasen is hier naar toegewerkt. In de volgende hoofdstukken worden de resultaten per fase uitgebreid toegelicht. Het gaat om het: 1. inventariseren van aanwezige cultuurhistorische elementen 2. waarderen en categoriseren van deze elementen 3. prioriteren en formuleren van beleidsconsequenties 4. opstellen van een uitvoeringsprogramma 5. rapporteren en communiceren. Dit project heeft twee producten opgeleverd. Het eerste product betreft dit voorliggende rapport waarin systematisch is gekomen tot een uitwerking van het cultuurhistorisch beleid van Waterschap Veluwe (Deel 1). Aan het rapport zijn tien voorstellen voor mogelijke uitwerkingen van projecten opgenomen (Deel 2). Het tweede product is een GIS applicatie. Deze applicatie voorziet in een projectie op de digitale kaart van alle gewaardeerde en gecategoriseerde elementen. Per element is diverse informatie opvraagbaar, zoals het type element, locatie, waardering, prioriteringscategorie en de bijbehorende beleidsconsequenties (zie paragraaf 4.4). Het project is uitgevoerd door een speciaal voor dit project samengestelde projectgroep die bestond uit zeven medewerkers van Waterschap Veluwe en twee adviseurs van Het Oversticht. Voor de inventarisatie is gebruik gemaakt van kennis bij (oud)medewerkers, bestuurders, provincie, diverse gemeenten en organisaties met lokale kennis, waaronder historische verenigingen. Zij namen deel aan twee workshops: de workshop ‘uit de hoofden op papier’, bedoeld om te inventariseren wat er is aan watererfgoed, en de waarderingssessies, bedoeld om het erfgoed te waarderen en te categoriseren. De heer Van Den Brandhof gaf, tijdens de eerste workshop, de aftrap voor het project.

1

Het Oversticht, 2006

9

1.3

Leeswijzer

Dit rapport geeft de uitwerking van het cultuurhistorisch beleid van Waterschap Veluwe weer. Het rapport geeft inzicht in de methode die is gehanteerd om watererfgoedelementen te waarderen, te prioriteren en om beleidsconsequenties te formuleren. Getracht is dit op een zodanige manier te doen, dat het waterschap in de toekomst zelfstandig in staat is de methode toe te passen en daarmee het eigen beleid aan te vullen, te wijzigen of te verscherpen. Het rapport bestaat uit twee delen en is als volgt opgebouwd. Deel 1 bestaat uit de hoofdstukken 1 tot en met 7. Hoofdstuk 2 toont een globale beschrijving van het beheersgebied van Waterschap Veluwe en geeft een indruk van de diverse cultuurhistorische lagen die het gebied rijk is. Hoofdstuk 3 richt zich op de inventarisatie van elementen en hoofdstuk 4 op het waarderen van de geïnventariseerde elementen. Als gevolg van de waardering komen de elementen in een zogenaamde prioriteringscategorie terecht. In hoofdstuk 5 wordt aangegeven welke beleidsconsequenties aan deze prioriteringscategorieën gegeven worden en welke kosten daarmee gepaard gaan. Hoofdstuk 6 geeft informatie over de 10 elementen waar een concreet uitvoeringsplan (projectvoorstel) voor is gemaakt. Het eerste deel van het rapport wordt in hoofdstuk 7 afgesloten met een samenvatting. In deel 2 van het rapport zijn de 10 projectvoorstellen gebundeld. De bijlagen geven een overzicht van het gewaardeerde en het overige geïnventariseerde erfgoed, inclusief een lijst met erfgoed van de toekomst. Daarnaast is in de bijlagen ook een begrippenlijst opgenomen.

10

2

Het beheersgebied van Waterschap Veluwe, een indruk

2.1

Ontstaan waterschap

Waterschap Veluwe ontleent zijn naam aan het gebied waar het ligt. Het beheersgebied wordt begrensd door de Gelderse Vallei, de rivier de IJssel in het oosten en de Veluwerandmeren in het noordwesten. Vanaf de tiende eeuw groeide de bevolking in het gebied en vonden de eerste ontginningen plaats. Naarmate de ontginningen toenamen, nam ook de behoefte aan waterwerken toe. De ontginningen veroorzaakten nieuwe waterstromen en bestaande waterlopen moesten geregeld verlegd worden. In deze periode ontstond langzaam maar zeker behoefte aan maatregelen om het water te beheersen. Het ontstaan van het waterschap werd hiermee een 2 feit. e

Waterschap Veluwe kent een lange geschiedenis die in de 14 eeuw is begonnen. Het Waterschap in zijn huidige vorm is ontstaan als gevolg van diverse overnames, uitbreidingen en fusies. De meest recente samenvoeging dateert uit 1997, toen de waterschappen Noord-Veluwe en Oost-Veluwe fuseerden met Zuiveringsschap Veluwe en de hogere zandgronden inclusief de stedelijke gebieden toegevoegd werden aan het beheersgebied.3

2.2

Het gebied

Het beheersgebied van Waterschap Veluwe is onder te verdelen in drie deelgebieden: de Noordelijke IJsselvallei (het gebied tussen de heuvelrug en de IJssel), het gebied langs de 4 randmeren en de Zuidelijke IJsselvallei. De Noordelijke IJsselvallei wordt begrensd door de Hoge Veluwe en de rivier de IJssel. Het gebied kenmerkt zich door de heuvels (stuwwallen) met haar dekzanden die in het Pleistoceen zijn ontstaan. Aan de oostzijde ervan is een overgangsgebied met vele sprengen en kwelrijke beken met woonkernen langs de randen, dat overgaat in een poldergebied. De eerste bewoners van de vallei woonden langs de rivier op de oeverwallen of op de uitlopers van de Veluwse heuvelrug. Vanaf het moment dat het water beheerst kon worden door de aanleg van waterwegen en dijken langs de IJssel, kon men zich ook op de meer lager gelegen delen van de vallei vestigen. In de late Middeleeuwen waren de sprengenbeken van grote betekenis voor de papierindustrie in ons land. Zo ontstond het landschap dat, naast het heuvelachtige en bosrijke gebied, het beken- en sprengengebied en het polderlandschap, zo kenmerkend is voor de oostflank van de Veluwe. De noordelijke polders bevinden zich aan de westelijke kant van het beheersgebied, aan de kant van de voormalige Zuiderzee. Nu wordt het gebied begrensd door de Randmeren. Voor de drooglegging van de Zuiderzee grensde het gebied rechtstreeks aan zee. De vlakke polders en de kustzone die nog steeds zichtbaar zijn, gaan over in het heuvelachtige en bosrijke landschap van de Veluwe. Ook hier liggen langs de rand van het hoge Veluwemassief de woonkernen op de grens van hoog naar laag. De vissersplaatsen Elburg en Harderwijk liggen op uitlopers van het Veluwemassief direct aan de voormalige Zuiderzee. Bewoners streden ook in dit gebied tegen het water. Het ontwateren was voor ontginners niet altijd even eenvoudig. Zo was er bijvoorbeeld sprake van een stijgende zeespiegel, waardoor de noodzaak tot betere dijken en een goede afwatering toenam.

2 3 4

Waterschap Veluwe, 2007 www.veluwe.nl Informatie uit deze paragraaf is ontleend aan Waterschap Veluwe, 2007

11

Het derde gebied betreft de Zuidelijke IJsselvallei en loopt van Brummen tot Voorst. Door de relatief hogere ligging van het gebied was er aanvankelijk nauwelijks aandacht voor overstromingsgevaar en was de zorg voor dijkbeheer beperkt. Vanaf de achttiende eeuw werden de lagere zandgronden ontgonnen. Tevens werd het waterpeil van de IJssel hoger, waardoor ook in dit gebied een grotere behoefte aan betere dijken en een goede afwatering ontstond. Dit resulteerde onder andere in een doorgaande dijk vanaf Dieren die aansluit op de reeds bestaande Veluwse Bandijk bij Voorst. Belangrijke waterwerken zoals weteringen, dijken en watermolens ontstonden in de late middeleeuwen. De waterafvoer was niet altijd even goed wat voornamelijk kwam door de beperkte technische mogelijkheden die er op dat moment voorhanden waren. Grote vooruitgang in het waterbeheer ontstond met de uitvinding van het stoomgemaal in de tweede helft van negentiende eeuw, kort daarop gevolgd door het elektrisch gemaal. Deze technische vooruitgang maakte het mogelijk om het gewenste waterpeil beter af te stemmen op de behoefte. Aan het beheersgebied zijn de vorige eeuw een drietal buitendijkse poldergebieden toegevoegd, te weten de Voorster Klei, de Wilpsche Klei en de Hoenwaard.

Afbeelding 2: Beheersgebied Waterschap Veluwe

12

3

Cultuurhistorie van Waterschap Veluwe geïnventariseerd

3.1

Wat is watererfgoed?

(Water)erfgoed is een breed begrip. Zo bestaat er bijvoorbeeld materieel erfgoed (tastbaar, bijvoorbeeld waterwerken) en immaterieel erfgoed (niet tastbaar, bijvoorbeeld verhalen). Wat precies onder erfgoed verstaan wordt, is vaak onderwerp van discussie. Ook bij dit project is tijdens het proces van inventarisatie vaak gesproken over een nadere definitie van het begrip. Watererfgoed is hier opgevat als de karakteristieke, aan watergerelateerde objecten, structuren en landschapselementen als ook historische wateren of watersystemen, ontstaan door enerzijds de ‘strijd’ tegen het water en anderzijds het gebruik van water. Tijdens een van de projectgroepbijeenkomsten is besloten om watererfgoed voor Waterschap Veluwe te specificeren en nader onder te verdelen in drie typen: objecten, beken en landschapselementen. Deze onderverdeling is leidend geweest voor het gehele project. Onder objecten worden bouwwerken verstaan die meer of minder water gerelateerd zijn. Gedacht kan worden aan bijvoorbeeld gemalen, sluizen, dijkmagazijnen of watermolens. Voor de beken is gekeken naar complete beeksystemen met een HEN of SED functie5. Dit is gedaan om het aantal elementen enigszins binnen de perken te houden en om aan te sluiten bij de ecologische waardering van deze beeksystemen. Tot slot heeft de inventarisatie zich gericht op landschapselementen. Dit betreft met name historische wateren of bijzondere onderdelen van het landschap. Bij de inventarisatie van het watererfgoed is uitgegaan van een ouderdomsgrens van circa vijftig jaar, een algemeen geaccepteerde leeftijdsgrens binnen de monumentenzorg. Elementen met een jongere leeftijd kunnen echter vanwege hun grote zeggingskracht opvallen en daardoor als uitzondering eveneens geïnventariseerd zijn. Archeologie maakte expliciet geen onderdeel uit van dit project en wordt in een zelfstandig traject in kaart gebracht in samenwerking met andere partijen (provincie, gemeenten, organisaties met lokale kennis).

3.2

De inventarisatie

Op 27 mei 2009 heeft Het Oversticht samen met Waterschap Veluwe een werkatelier gehouden. De bedoeling van dit atelier was om zoveel mogelijk cultuurhistorische elementen op tafel te krijgen. Genodigden voor deze dag waren bestuursleden, (oud)medewerkers van Waterschap Veluwe, gemeente- en provincieambtenaren en leden van historische verenigingen. Voor dit brede gezelschap is gekozen omdat de ervaring leert dat onder hen doorgaans veel gebiedsgebonden kennis aanwezig is. In bijlage 5 zijn de deelnemers aan het werkatelier weergegeven. Het werkatelier bestond uit drie parallelle sessies onder leiding van een medewerker van Het Oversticht en een van Waterschap Veluwe. Naast het voorwerk naar elementen door het waterschap zelf, heeft dit atelier een groot aantal extra elementen opgeleverd. Er mag vanuit gegaan worden dat op deze manier op zeer efficiënte wijze, minstens 95% van de relevante elementen in kaart gebracht is. De methode leent zich voor aanvullingen in een later stadium. Het totaal kwam neer op 278 elementen.

5

Zie bijlage 1 voor verklarende woordenlijst

13

De diversiteit binnen deze elementen bleek enorm te zijn. In een daaropvolgende projectgroepbijeenkomst is toen een onderverdeling gemaakt in de drie eerder genoemde typen; objecten, beeksystemen en landschapselementen. Tevens is erop gelet of de elementen van voldoende ouderdom waren en of de elementen voldoende relatie met de werkzaamheden van het waterschap hadden. Concreet betekent dit er in totaal 279 elementen zijn geïnventariseerd. Hiervan zijn 69 objecten, 65 beeksystemen en 82 landschapselementen geselecteerd om in de 6 volgende fase te waarderen. Van de overige 64 elementen was er in de meeste gevallen sprake van een te geringe relatie met de werkzaamheden van het waterschap. Deze elementen zijn om die reden niet gewaardeerd. Ook is een aantal elementen niet apart, maar als onderdeel van een beeksysteem gewaardeerd. Dit laatste geldt onder andere voor watermolens zonder rad, visvijvers en bijzondere meanders in een beek.7 Tot slot zijn er 9 elementen geïnventariseerd die 8 nog recent zijn en daarom op dit moment niet geschikt voor waardering.

West Noord Zuid TOTAAL

objecten 21 26 22 69

beken 23 22 20 65

Tabel 1: aantal gewaardeerde elementen per district

6 7 8

Zie bijlage 2: overzicht gewaardeerde elementen Zie bijlage 4: overzicht overige geïnventariseerde elementen Zie bijlage 3: overzicht erfgoed van de toekomst

14

landschappen en wateren 30 25 27 82

4

Cultuurhistorie van Waterschap Veluwe gewaardeerd

4.1

Waarderingssysteem

Nadat de elementen waren geïnventariseerd en gegroepeerd naar type heeft Het Oversticht een voorstel gedaan hoe de elementen vervolgens gewaardeerd konden worden. Dit voorstel is besproken in een projectgroepbijeenkomst en aansluitend enige malen aangescherpt. Het waarderingssysteem bestaat uit drie lagen:
de mate waarin Waterschap Veluwe verantwoordelijk is of zich verantwoordelijk voelt
de mate waarin het element cultuurhistorische waarden vertegenwoordigt;
de mate waarin het element kansen biedt voor planontwikkeling. Ieder erfgoedtype (object, beeksysteem, landschapselement) vraagt een eigen benadering. Om die reden is voor de afzonderlijke typen een eigen waarderingssysteem ontwikkeld. Het betreffende systeem is uitsluitend toepasbaar op het bepaalde erfgoedtype, maar de systemen zijn onderling wel op elkaar afgestemd. Voor objecten en landschapselementen kon vrijwel hetzelfde systeem toegepast worden, voor beeksystemen is een eigen systeem ontwikkeld. Dit heeft tot het volgende geleid: Waarderingssysteem objecten Criterium Verantwoordelijkheid

Vragen 1a Heeft het object een waterhuishoudkundige functie? 1b Of heeft het object een waterhuishoudkundige functie gehad?

Waarde

Kans op planontwikkeling

2 3 4 5 6 7 8

Is Waterschap Veluwe eigenaar? Is de oorspronkelijke functie/ betekenis nog afleesbaar? Is het object weinig voorkomend in waterschapsgebied Veluwe? Is het object bijzonder in zijn directe omgeving? Is het ontwerp bijzonder in vergelijking met elementen met dezelfde functie? Wat is of was de bijdrage van het element aan de ontwikkeling van de omgeving? Heeft het object een beschermde status? (rijksmonument, provinciaal monument, gemeentelijk monument) 9 Zijn er kansen op samenwerking? 10 Biedt het kans voor recreatie en profilering?

Waarderingssysteem landschapselementen Criterium Verantwoordelijkheid

Waarde

Kans op planontwikkeling

Vragen 1a 1b 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Heeft het element een waterhuishoudkundige functie? Of heeft het element een waterhuishoudkundige functie gehad? Is Waterschap Veluwe eigenaar? Is de oorspronkelijke functie/ betekenis nog afleesbaar? Is het element zeldzaam (weinig voorkomend in waterschapsgebied Veluwe)? Wat is de waarde van het element in zijn omgeving? Is het element typerend voor een bepaalde periode in de geschiedenis, een bepaalde stijl? Wat is of was de bijdrage van het element aan de ontwikkeling van de omgeving ? Heeft het element een beschermde status (rijksmonument, provinciaal monument, gemeentelijk monument) Zijn er kansen op samenwerking? Biedt het kans voor recreatie en profilering?

15

Waarderingssysteem beeksystemen Criterium Verantwoordelijkheid Waarde 9

Vragen 1a 1b 2 3

4

Kans op planontwikkeling

5 6 7 8

Heeft het element een waterhuishoudkundige functie? Of heeft het element een waterhuishoudkundige functie gehad? Is Waterschap Veluwe eigenaar ? Komen de volgende onderdelen van het sprengenstelsel in het beeksysteem voor?
Sprengkoppen
Opgeleide beek
Bijzondere constructies (aquaduct, daloversteek, grenswal, doorsnijding, schot, wijerd)
Molen(plaats)
Specifieke gebruiksvormen (o.a. gracht, kanaal, visvijver, zwembad)
Economische functies, gerelateerd aan schoon water Is het beekstelsel met de belangrijkste onderdelen nog grotendeels intact? (geen doorsnijdingen, droogvallingen, etc.) Is de directe omgeving van het beeksysteem nog grotendeels oorspronkelijk? Is het beeksysteem uitgestrekt en complex? (3 of meer beken) Zijn er kansen op samenwerking? Biedt het kans voor recreatie en profilering?

Aan iedere beantwoorde vraag wordt een score gegeven. Hieronder volgt een toelichting hoe een score wordt toegekend en wat een score betekent. Verantwoordelijkheid De totaalscore voor het vaststellen van verantwoordelijkheid wordt als volgt bepaald:
als het object een waterhuishoudkundige functie heeft, is het waterschap altijd verantwoordelijk (los van eigendom)
als het waterschap eigenaar is en het object geen waterhuishoudkundige functie (meer) heeft, is het waterschap verantwoordelijk
als het object geen waterhuishoudkundige functie heeft en het waterschap geen eigenaar is, is het waterschap niet verantwoordelijk Waarde De score voor het vaststellen van de waarde verschilt voor beide systemen. Voor objecten en landschapselementen wordt de score als volgt berekend. Per vraag wordt de score aangegeven:
ja = 2 punten
gemiddeld = 1 punt
nee = 0 punten Opgemerkt moet worden dat rijksmonumenten een score van 2 punten krijgen; gemeentelijke en provinciale monumenten 1 punt. Voor beeksystemen geldt bovenstaande scoreverdeling ook, maar met uitzondering van vraag 3. Voor ieder voorkomend onderdeel wordt hier 1 punt toegekend. Zowel voor objecten, landschapselementen als voor beeksystemen geldt het volgende: Totaalscore ‘waarde’ 8 punten of meer 6 of 7 punten 5 of minder

betekenis hoge cultuurhistorische waarde middelhoge cultuurhistorische waarde lage cultuurhistorische waarde

Kans op planontwikkeling De totaalscore voor het vaststellen van kans op planontwikkeling wordt als volgt berekend:
als beide vragen met ‘ja’ worden beantwoord, zijn er kansen voor planontwikkeling.

9

Deze waarderingscriteria zijn afgeleid van het rapport ‘Het Veluws sprengenlandschap; een cultuurmonument’, Renes, J. et al. Alterra, 2002.

16

4.2

Waarderingssessies

Op 22, 23 en 24 juni 2009 heeft Het Oversticht de werkateliers voor het waarderen van de geïnventariseerde elementen gehouden. Wederom gebeurde dit in een breed gezelschap. Dezelfde organisaties werden hiervoor uitgenodigd als bij het werkatelier voor de inventarisatie. Het aantal te waarderen elementen was echter zo groot, dat de werkateliers niet voldoende bleken om alle elementen door te nemen. Wel is ieder type (object, beeksysteem, landschapselement) uitvoerig aan bod geweest zodat er bij de deelnemers ruim voldoende gevoel ontstond op welke manier de methode werkt. De projectgroep heeft de resterende elementen volgens het waarderingssysteem gewaardeerd. Gedurende dit proces is de waarderingssystematiek verder verscherpt. Op basis van de waardering komt een element in een zogeheten prioriteringscategorie terecht. Ieder element is in een van de vijf mogelijke categorieën opgenomen (zie tabel 2):
Ja, investeren: Elementen in deze categorie krijgen de hoogste prioriteit en worden in stand gehouden en zo mogelijk ontwikkeld. Waterschap Veluwe investeert proactief in het behouden of versterken van de cultuurhistorische waarde.
Soms: Deze categorie krijgt aandacht als omstandigheden aanleiding geven om in de cultuurhistorische waarde van het element te investeren. Dat kan het geval zijn wanneer er kansen zijn dat andere partijen meefinancieren, subsidies beschikbaar zijn of meegelift kan worden in een (eigen of gebiedsgericht) project.
Als het moet: In deze elementen investeert het waterschap uitsluitend om ze in stand te houden en niet te laten vervallen. Investeren op grond van cultuurhistorische argumenten is geen doel op zich.
Kans: Onder bepaalde omstandigheden is er een kans dat het waterschap meefinanciert. Het initiatief hiervoor ligt bij derden.
Niet investeren: Het waterschap financiert niet mee bij herstel of ontwikkeling van elementen uit deze categorie. Ja, Waterschap Veluwe is verantwoordelijk. (Het element heeft een waterhuishoudkundige functie). Zijn er kansen voor planontwikkeling? Hoge cultuurhistorische waarde Middelhoge cultuurhistorische waarde Lage cultuurhistorische waarde

Ja, Waterschap Veluwe is verantwoordelijk. (Waterschap Veluwe is eigenaar. Het element heeft geen waterhuishoudkundige functie (meer). ) Ja Nee

Nee, Waterschap Veluwe is niet verantwoordelijk. (Het element heeft geen waterhuishoudkundige functie (meer) en waterschap Veluwe is geen eigenaar). Ja

Nee

Ja

Nee

Ja, investeren

Ja, investeren

Soms

Soms

Kans

Niet investeren

Ja, investeren

Soms

Soms

Als het moet

Kans

Niet investeren

Soms

Als het moet

Als het moet

Als het moet

Niet investeren

Niet investeren

Tabel 2: Indeling in prioriteringscategorieën

De inhoud en beleidsconsequentie per categorie wordt in het volgende hoofdstuk nader uitgewerkt.

17

4.3 Een oefening Om de werking van de methode ook voor de lezer begrijpelijk te houden, volgt hieronder een voorbeeld dat de theorie van de methode uit 4.1 en 4.2 inzichtelijk maakt. Als voorbeeld is gekozen voor het Dijkmagazijn Evergeune bij Wapenveld.

Afbeelding 3: Dijkmagazijn Evergeune

Het geïnventariseerde element wordt aan onderstaande vragen onderworpen. Criterium Verantwoordelijkheid

Vragen 1a. Heeft het object een waterhuishoudkundige functie? 1b. Of heeft het object een waterhuishoudkundige functie gehad? 2. Is Waterschap Veluwe eigenaar? Waarde 3. Is de oorspronkelijke functie/ betekenis nog afleesbaar? 4. Komt het object weinig voor in waterschapsgebied Veluwe? 5. Is het object bijzonder in relatie tot zijn directe omgeving? 6. Is het ontwerp bijzonder in vergelijking met elementen met dezelfde functie? 7. Wat is of was de bijdrage van het element aan de ontwikkeling van de omgeving? 8. Heeft het object een beschermde status? (Rijksmonument, provinciaal monument, gemeentelijk monument) Kans op planontwikkeling 9. Zijn er kansen op samenwerking?

10. Biedt het kans voor recreatie en profilering?

Antwoord Ja

Score* Ja

Totaal

Ja Ja Ja

2

Ja

2

Ja

2

Gemiddeld

1

Laag

0

Ja rijksmonument

2

Ja, als Hattemerpoort ontstaat en als onderdeel van ensemble Pouwel Bakhuis. Ja, als infopunt.

Ja

9

Ja Ja

Op basis van de bovenstaande score komt het element in een van de prioriteringscategorieën terecht. Dijkmagazijn Evergeune valt onder de verantwoordelijkheid van Waterschap Veluwe, heeft een hoge cultuurhistorische waarde en biedt kans op planontwikkeling. Om die reden komt het element in de categorie ‘Ja investeren’ terecht.

18

Zijn er kansen voor planontwikkeling? Hoge cultuurhistorische waarde Middelhoge cultuurhistorische waarde Lage cultuurhistorische waarde

Ja, Waterschap Veluwe is verantwoordelijk. (Het element heeft een waterhuishoudkundige functie). Ja Nee

Ja, Waterschap Veluwe is verantwoordelijk. (Waterschap Veluwe is eigenaar. Het element heeft geen waterhuishoudkundige functie (meer). ) Ja Nee

Nee, Waterschap Veluwe is niet verantwoordelijk. (Het element heeft geen waterhuishoudkundige functie (meer) en waterschap Veluwe is geen eigenaar). Ja Nee

Ja, investeren

Ja, investeren

Soms

Soms

Kans

Niet investeren

Ja, investeren

Soms

Soms

Als het moet

Kans

Niet investeren

Soms

Als het moet

Als het moet

Als het moet

Niet investeren

Niet investeren

19

4.4

De GIS applicatie

Alle elementen in het beheersgebied van Waterschap Veluwe zijn volgens de zojuist beschreven methode gewaardeerd. Per element is dan ook een informatiesheet beschikbaar met hierop informatie over het type element, de naam van het element, de ligging, een foto, een korte beschrijving + achtergrondinformatie, de waarderingstabel en de prioriteringscategorie. De informatiesheets zijn in GIS gekoppeld aan een digitale kaart. Op deze kaart is te zien waar, welke erfgoedelementen te vinden zijn en in welke categorie deze elementen vallen. Door op een element te klikken, verschijnt de informatiesheet van het betreffende element. In de legenda is aangegeven in welke prioriteringscategorie het object is ingedeeld.

Afbeelding 4: Schermafbeelding uit GIS voor alle beken. In groen zijn de beken aangegeven uit de categorie ‘ja, investeren’, lichtgroen is ‘soms’ en geel is ‘als het moet’. (De categorieën ‘kans’ en ‘niet, investeren’ komen op deze kaart niet voor, aangezien beken altijd een waterhuishoudkundige functie hebben).

20

Nijmolensebeek A. Kenmerken en afbeelding Hoofdcategorie erfgoed: beek Type erfgoedelement: sprengenbeek Naam erfgoedelement: Nijmolensebeek (Emster Beken) District: Noord Gemeente: Epe

B. Beschrijving De sprengenbeek, gevoed door sprengkoppen ten noordwesten van Vaassen, is grotendeels in het laatste kwart van de 17e eeuw aangelegd. Het woord ‘nije’ of ‘nieuw’ in de naam wijst niet op de beek zelf, maar verwijst naar de Nijemolens, de nieuwe naam voor de herbouwde molens die in 1745 door brand verwoest waren. De beek komt uit in de Grift. C. Waardering Criterium Verantwoordelijkheid

Vragen 1a. Heeft het element een waterhuishoudkundige functie? 1b. of heeft het element een waterhuishoudkundige functie gehad? 2. Is waterschap Veluwe eigenaar ?

Waarde

3. komen de volgende onderdelen van het sprengenstelsel in het beeksysteem voor?
Sprengkoppen
Opgeleide beek
Bijzondere constructies (aquaduct, daloversteek, grenswal, doorsnijding, schot, wijerd)
Molen(plaats)
Specifieke gebruiksvormen (o.a. gracht, kanaal, visvijver, zwembad)
Economische functies, gerelateerd aan schoon water 4. Is het beekstelsel met de belangrijkste onderdelen nog grotendeels intact? (geen doorsnijdingen, droogvallingen, etc) 5. Is de directe omgeving van het beeksysteem nog grotendeels oorspronkelijk? 6. Is het beeksysteem uitgestrekt en complex? (3 of meer beken) 7. Zijn er kansen op allianties? 8. Biedt het kans op profilering?

Kans op planontwikkeling

Antwoord Ja

Middelhoge waarde Lage waarde

Totaal*

Ja Nee

Nee

(aankruisen wat van toepassing is) X X X

1 1 1

X Nee

1 0

Nee Ja

0 2

Ja, het ligt in het buitengebied Het is een gemiddeld systeem Ja, beekherstel Nee

2

D. Investeringscategorie (aankruisen wat van toepassing is) Ja, waterschap Veluwe is Ja, waterschap Veluwe is verantwoordelijk. (Het element verantwoordelijk. (Waterschap Veluwe heeft een waterhuishoudkundige is eigenaar. Het element heeft geen functie). waterhuishoudkundige functie (meer). ) Kansen voor planontwikkeling Hoge waarde

Score Ja

9

1 Ja Nee

Nee

Ja

Nee

Ja

Nee

Nee, waterschap Veluwe is niet verantwoordelijk. (Het element heeft geen waterhuishoudkundige functie (meer) en waterschap Veluwe is geen eigenaar). Ja Nee

Ja, investeren Ja, investeren Soms

Ja, investeren

Soms

Soms

Kans

Niet investeren

Soms

Soms

Als het moet

Kans

Niet investeren

Als het moet

Als het moet

Als het moet

Niet investeren

Niet investeren

Afbeelding 5: Voorbeeld van een informatiesheet. Door in de GIS-kaart te klikken op een element, verschijnt de informatiesheet van het desbetreffende element.

21

5

Beleidsconsequenties per prioriteringscategorie

5.1

Vijf prioriteringscategorieën

Zoals in paragraaf 4.2 al aan de orde is geweest, is ieder element in één van de volgende vijf prioriteringscategorieën geplaatst, afhankelijk van de uitkomst van de waardering. Hierna worden voorstellen gedaan voor de beleidsconsequenties per prioriteringscategorie. Het gaat om de categorieën: Waterschap is initiatiefnemer:
Ja, investeren
Soms
Als het moet Initiatief ligt bij derden:
Kans
Niet investeren 5.2

Elementen in de categorie ‘Ja, investeren’

Toelichting Erfgoedelementen in de categorie ‘Ja, investeren’, hebben de volgende kenmerken:
Waterschap Veluwe is verantwoordelijk voor het watererfgoedelement omdat het element functioneel is voor de taken van het waterschap en het waterschap is meestal eigenaar
Het element vertegenwoordigt een hoge of middelhoge cultuurhistorische waarde
Het element biedt veelal goede kansen voor planontwikkeling. Voorbeelden: Apeldoorns Kanaal, Hierdense Beek

Afbeelding 6: Hierdense Beek

22

Beleidsuitwerking Waterschap Veluwe investeert actief in watererfgoedelementen in de categorie ‘Ja, investeren’. Deze categorie krijgt dus de meeste aandacht. Doel is om het element te behouden of terug te brengen in zijn oorspronkelijke staat en kansen voor profilering van het waterschap te verzilveren. De meeste watererfgoedelementen in deze categorie zijn goed onderhouden en verkeren in een goede staat van onderhoud. Door regelmatig onderhoudswerkzaamheden te verrichten blijven de elementen in goede staat. Elementen met een achterstallige staat van onderhoud worden met voorrang aangepakt. Waterschap Veluwe ontwikkelt voor de erfgoedelementen uit deze categorie projectvoorstellen. Goede kansen op samenwerking met anderen, meeliften met bestaande projecten en recreatie en profilering zijn daarbij leidend. Voor tien elementen uit deze categorie zijn reeds 10 projectvoorstellen opgesteld. Deze plannen hebben een looptijd van drie jaar. Iedere drie jaar organiseert Waterschap Veluwe een interne sessie om nieuwe projectideeën te ontwikkelen voor elementen uit deze categorie die nog niet in lopende projecten ondergebracht zijn en waarvoor kansen ontstaan. Erfgoedelementen uit deze categorie verdienen structureel aandacht. Projectvoorstellen die ontwikkeld worden voor deze elementen worden of ondergebracht bij lopende projecten of in samenwerking met anderen als zelfstandig project opgepakt. Voor beide geldt uiteraard, dat dit afhankelijk is van de financiële mogelijkheden. Het budget dat nodig is voor instandhouding van deze elementen zal afkomstig zijn uit het reguliere budget voor beheer en onderhoud. Voor extra investeringen voor herstel of ontwikkeling dient budget vrijgemaakt te worden. De investeringen voor deze elementen liften zoveel mogelijk mee in lopende projecten en programma’s of worden in samenwerking met derden aangepakt. Afspraak
De projectvoorstellen zijn op hoofdlijnen uitgewerkt en worden na vaststelling van het bestuur gefaseerd in de meerjarenraming en in de jaarlijkse begroting opgenomen. Uitvoering vindt plaats na verdere uitwerking.
Waterschap Veluwe organiseert iedere drie jaar een interne actualisatie-sessie om de projectvoorstellen bij te stellen en nieuwe op te zetten. 5.3

Elementen in de categorie ‘Soms’

Toelichting Elementen kunnen op twee manieren in de categorie ‘Soms’ terechtkomen. De eerste mogelijkheid betreft:
Het waterschap is verantwoordelijk voor het watererfgoedelement omdat het element functioneel is voor de taken van het waterschap, én;
De elementen scoren middelhoog op cultuurhistorische waarde, maar er zijn weinig kansen op planontwikkeling en profilering, óf:
De elementen scoren laag op cultuurhistorische waarde, maar er zijn wel degelijk kansen op planontwikkeling.

10

Zie hoofdstuk 6 voor nadere uitwerking uitvoeringsplannen

23

De tweede mogelijkheid betreft:
Het waterschap is verantwoordelijk voor het watererfgoedelement omdat het waterschap eigenaar is. Het element heeft geen waterhuishoudkundige functie (meer) én;
Het element vertegenwoordigt een hoge of middelhoge cultuurhistorische waarde en het element biedt goede kansen voor planontwikkeling en profilering, óf:
Het element vertegenwoordigt een hoge cultuurhistorische waarde, maar het element biedt géén goede kansen voor planontwikkeling. Voorbeeld: Dienstengebouw RWZI Apeldoorn

Afbeelding 7: Dienstengebouw RWZI Apeldoorn

Beleidsuitwerking In deze categorie is een onderscheid te maken tussen functionele watererfgoedelementen en watererfgoedelementen die niet meer functioneel zijn. Voor beide geldt als uitgangspunt: behoud van de elementen in de oorspronkelijke staat. Behoud in oorspronkelijke staat is echter geen doel op zich, wel een streven. Als de kosten niet meer in verhouding zijn met de kosten van (moderne) alternatieven vindt heroverweging plaats door het bestuur. De categorie ‘Soms’ krijgt aandacht als specifieke omstandigheden aanleiding geven om te investeren in het watererfgoed. Bijvoorbeeld wanneer er kansen zijn dat andere partijen meefinancieren, subsidies beschikbaar zijn of meegelift kan worden in een (gebiedsgericht) project. Een andere reden kan zijn dat de (cultuurhistorische) waarde specifieke aandacht heeft gekregen bijvoorbeeld door toekenning van een monumentale status. Dit biedt Waterschap Veluwe kansen op profilering In feite is dus sprake van combinatie met andere projecten of programma’s (werk met werk maken). Op die manier blijven de kosten voor het in stand houden van de oorspronkelijke functionaliteit zo laag mogelijk. Waterschap Veluwe stelt zich ten opzichte van deze categorie verantwoordelijk maar enigszins afwachtend op. Afspraken Indien voor bepaalde erfgoedelementen blijkt dat subsidie of cofinanciering mogelijk is vanuit programma’s of projecten van andere partijen kan dat aanleiding zijn voor Waterschap Veluwe projectvoorstellen te ontwikkelen, die worden ingebracht in de betreffende programma’s of projecten.

24

5.4

Elementen in de categorie ‘Als het moet’

Toelichting Erfgoedelementen in de categorie ‘Als het moet’, hebben de volgende kenmerken:
het waterschap is verantwoordelijk voor het watererfgoedelement omdat het element functioneel is of omdat het waterschap eigenaar is
de objecten scoren laag op cultuurhistorische waarde
de mogelijkheden voor planontwikkeling zijn gering. Voorbeelden: Klarenbeek, De Gelderse Stouwe

Afbeelding 8: De Gelderse Stouwe

Beleidsuitwerking De elementen in de categorie ‘Als het moet’ zijn vanuit het perspectief van cultuurhistorische waarde en kans op planontwikkeling minder interessant. In deze elementen investeert het waterschap uitsluitend om ze in stand te houden en niet te laten verloederen of verloren te laten gaan. Toch is instandhouding van het element geen doel op zich. Het beheer en onderhoud lopen via de reguliere programma’s. Financiering vindt ook plaats vanuit deze programma’s. Afspraken In principe wordt er voor elementen uit deze categorie geen extra budget vrijgemaakt ten opzichte van het huidige reguliere onderhoud. Wanneer blijkt dat instandhouding van deze elementen extra kosten met zich meebrengt, wordt op dat moment een afweging gemaakt of instandhouding de voorkeur heeft boven sloop (gevolgd door nieuwbouw).

25

5.5

Elementen in de categorie ‘Kans’

Toelichting Erfgoedelementen in de categorie ‘Kans’, hebben de volgende kenmerken:
Het waterschap is niet verantwoordelijk voor het watererfgoedelement (het element heeft geen waterhuishoudkundige functie (meer) en het waterschap is geen eigenaar).
Het element vertegenwoordigt een hoge of middelhoge cultuurhistorische waarde.
Het element biedt goede kansen voor planontwikkeling. Voorbeelden: watermolens met rad, sluisje Kadijk

Afbeelding 9: Watermolen Molecaten met rad

Beleidsuitwerking Erfgoedelementen in deze categorie kunnen, vanwege hun hoge cultuurhistorische waarde en goede kansen voor recreatie en profilering van het waterschap, in aanmerking komen voor cofinanciering. Het initiatief hiervoor ligt bij derden en per geval wordt bepaald of het waterschap meefinanciert. De kans op cofinanciering door het waterschap is primair gelegen in een bestuurlijke afweging. Daarbij zijn de volgende criteria relevant:
Het element heeft cultuurhistorische waarde.
Meerdere partijen investeren mee.
Het waterschap kan zich ermee profileren.
Het levert kansen op voor recreatief medegebruik.
Cofinanciering levert (bestuurlijke/politieke) goodwill op. Afspraak
Waterschap Veluwe heeft een algemene subsidieregeling op grond waarvan projecten van derden in aanmerking kunnen komen voor cofinanciering. Uit dit budget kunnen watererfgoedprojecten van derden uit de categorie ‘Kans’ gefinancierd worden. Jaarlijks wordt het budget voor de algemene subsidieregeling vastgesteld.
Wanneer derden cofinanciering aanvragen voor herstel of ontwikkeling van elementen op grond van cultuurhistorische overwegingen en het betreffende element is nog niet eerder gewaardeerd, dan wordt eerst aan de hand van de vragentrechter de prioriteringscategorie bepaald.

26

5.6

Elementen in de categorie ‘Niet investeren’

Toelichting Erfgoedelementen in de categorie ‘Niet investeren’, hebben de volgende kenmerken:
Het waterschap is niet verantwoordelijk voor het watererfgoedelement (het heeft geen waterhuishoudkundige functie (meer) en het waterschap is geen eigenaar).
De cultuurhistorische waarde van het element is laag, middelhoog of hoog, maar er zijn geen mogelijkheden voor planontwikkeling van het waterschap.
De cultuurhistorische waarde van het element is laag en er zijn (geringe) kansen voor planontwikkeling. Voorbeelden: bruggen, tankopstelling IJssellinie

Afbeelding 10: brug over Apeldoorns Kanaal

Beleidsuitwerking Watererfgoedelementen die niet in eigendom zijn van Waterschap Veluwe, geen waterhuishoudkundige functie hebben (gehad) en beperkt tot geen kans op planontwikkeling bieden, komen niet in aanmerking voor (co)financiering of subsidiëring vanuit Waterschap Veluwe voor herstel of ontwikkeling van cultuurhistorische waarden. Een uitzondering wordt gemaakt wanneer deze elementen deel uitmaken van een ensemble met hoge cultuurhistorische waarde of onderdeel zijn van een bestaand project of herstelplan.

27

6

Ambities en projectvoorstellen

6.1

Het formuleren van ambities

De categorie ‘Ja, investeren’ telt 46 elementen. Niet alle elementen in deze categorie hebben eenzelfde urgentie en vragen om een actieve manier van handelen. Voor het stellen van prioriteiten heeft Het Oversticht op 25 september het werkatelier ‘Ambities’ gehouden. Het doel van dit atelier was om samen met de projectgroep projectvoorstellen te maken voor tien watererfgoedelementen uit de hoogste categorie ‘Ja, investeren’. De projectgroep van het waterschap heeft tijdens dit atelier 10 objecten geselecteerd. Dit zijn objecten waar het waterschap zich goed mee kan profileren bijvoorbeeld door het object op te knappen en het recreatief medegebruik te vergroten. Bij het maken van die selectie is rekening gehouden met kansen voor recreatief medegebruik, eventueel achterstallig onderhoud, financiële kansen en mogelijkheden om aan te sluiten bij lopende initiatieven en projecten. Ook is rekening gehouden met een zekere geografische spreiding om de cultuurhistorie van het waterschap gespreid onder de aandacht te kunnen brengen van de burger. Een aantal erfgoedelementen is geclusterd tot ensembles. Met deze 10 geselecteerde objecten en elementen wil het waterschap op korte termijn aan de slag. In het werkatelier is gezamenlijk per element (of cluster van elementen ) het wensbeeld bepaald. Ook is in beeld gebracht wat mogelijke kansen en bedreigingen zijn bij het realiseren van dat wensbeeld. Aan de hand van de stappen ‘dromen, denken en doen’ zijn wensbeeld, kansen en bedreigingen geformuleerd:
Dromen: het gezamenlijk formuleren van wensbeelden (ambities), los van de huidige situatie en eventuele beperkingen.
Denken: op basis van een gezamenlijke inventarisatie van de huidige situatie, beschikbare middelen en belanghebbende partijen brengen we de kansen en bedreigingen van de ambities in kaart.
Doen: per element maken wij een eerste globaal stappenplan om deze ambitie te verwezenlijken. De selectie van elementen heeft opgeleverd dat voor de volgende elementen een projectvoorstel opgesteld werd (in willekeurige volgorde): 1. Ensemble Randmeerdijk 2. Ensemble Pouwel Bakhuis, inclusief dijkmagazijn Evergeune, Evergeunesluis, kolken, weteringen, oud en nieuw gemaal 3. Koudhoornse Sluis 4. Hezenbergersluis 5. Ensemble Bomendijk en Veluwse Bandijk 6. Vaassense Beken 7. Ensemble Havensluis Elburg en stadsgracht Elburg 8. Waterval Vrijenbergerspreng 9. Stadsgrachten Harderwijk e.o. 10. Uddelermeer, Hierdense Beek en Kasteel Staverden In deel II zijn de projectvoorstellen voor bovenstaande elementen nader uitgewerkt.

28

Afbeelding 11: Ligging van de 10 elementen 1. Ensemble Randmeerdijk 2. Ensemble Pouwel Bakhuis, inclusief dijkmagazijn Evergeune, Evergeunesluis, kolken, weteringen, oud en nieuw gemaal 3. Koudhoornse Sluis 4. Hezenbergersluis 5. Ensemble Bomendijk en Veluwse Bandijk 6. Vaassense Beken 7. Ensemble Havensluis Elburg en stadsgracht Elburg 8. Waterval Vrijenbergerspreng 9. Stadsgrachten Harderwijk e.o. 10. Uddelermeer, Hierdense Beek en Kasteel Staverden

6.2

Afspraken voor projectvoorstellen op de middellange en lange termijn

In eerste instantie zijn de 10 geselecteerde elementen uitgewerkt tot projectvoorstellen. Dit betekent niet dat de overige elementen uit de categorie ‘Ja, investeren’ minder belangrijk zijn. Op korte termijn behoeven ze echter minder aandacht. De zorg voor de overige elementen uit deze categorie kan worden verankerd door ze op te nemen in de driejaarlijkse interne actualisatiesessie waar eerder over gesproken is. Tijdens deze driejaarlijkse interne actualisatie-sessie worden projectvoorstellen ontwikkeld voor elementen uit deze categorie, die nog niet in lopende projecten ondergebracht zijn. Het waterschap kan daarbij gebruik maken van de aanpak, zoals tijdens het werkatelier ‘Ambities’ is toegepast door Het Oversticht.

29

7 Samenvatting Waterschap Veluwe kan niet ongelimiteerd in onderhoud, renovatie en restauratie van al haar cultuurhistorische elementen investeren. Om prioriteiten te kunnen stellen, zijn de cultuurhistorische objecten, landschapselementen, wateren en beken in het beheersgebied van Waterschap Veluwe gewaardeerd en ingedeeld in prioriteringscategorieën. Op basis van drie criteria heeft die indeling plaatsgevonden. De criteria zijn:
De mate waarin Waterschap Veluwe verantwoordelijk is of zich verantwoordelijk voelt
De mate waarin het element cultuurhistorische waarden vertegenwoordigt;
De mate waarin het element kansen biedt voor planontwikkeling. Er zijn vijf verschillende prioriteringscategorieën onderscheiden: Waterschap is initiatiefnemer: 1. Ja, investeren 2. Soms 3. Als het moet Initiatief ligt bij derden: 4. Kans 5. Niet investeren Per prioriteringscategorie zijn voorstellen gedaan voor de beleidsconsequenties. Het gaat om de volgende voorstellen: Categorie ‘ja, investeren’: 1. Waterschap Veluwe investeert actief in watererfgoedelementen in deze categorie. 2. Voor 10 elementen uit deze categorie zijn projectvoorstellen gemaakt (zie deel 2 van dit rapport). De projectvoorstellen zijn op hoofdlijnen uitgewerkt en worden na vaststelling van het bestuur gefaseerd in de meerjarenraming en in de jaarlijkse begroting opgenomen. Uitvoering vindt plaats na verdere uitwerking. 3. Waterschap Veluwe organiseert iedere drie jaar een interne actualisatie-sessie om de projectvoorstellen bij te stellen en nieuwe op te zetten. Categorie ‘soms’: 4. Waterschap Veluwe investeert in elementen in deze categorie, indien blijkt dat subsidie of cofinanciering mogelijk is vanuit programma’s of projecten van andere partijen. In dat geval kan Waterschap Veluwe projectvoorstellen ontwikkelen, die worden ingebracht in de betreffende programma’s of projecten. Categorie ‘als het moet’: 5. In principe wordt er voor elementen uit deze categorie geen extra budget vrijgemaakt ten opzichte van het huidige reguliere onderhoud. Wanneer blijkt dat instandhouding van deze elementen extra kosten met zich meebrengt, wordt op dat moment een afweging gemaakt of instandhouding de voorkeur heeft boven sloop (gevolgd door nieuwbouw).

30

Categorie ‘kans’: 6. Watererfgoedprojecten van derden uit de categorie ‘Kans’ komen in aanmerking voor cofinanciering uit het budget voor de algemene subsidieregeling. Jaarlijks wordt het budget voor deze subsidieregeling vastgesteld. 7. Wanneer derden cofinanciering aanvragen voor herstel of ontwikkeling van elementen op grond van cultuurhistorische overwegingen en het betreffende element is nog niet eerder gewaardeerd, dan wordt eerst aan de hand van de vragentrechter de prioriteringscategorie bepaald. Categorie ‘niet investeren’: 8. Watererfgoedprojecten van derden uit de categorie ‘niet investeren’ komen niet in aanmerking voor cofinanciering door Waterschap Veluwe, tenzij ze deel uitmaken van een ensemble met hoge cultuurhistorische waarde.

31

32

Deel II projectvoorstellen In deel II van dit rapport worden de plannen van aanpak gepresenteerd zoals de projectgroep ze ambieert. Hierbij moet worden opgemerkt dat dit nog geen afgeronde plannen zijn, het zijn slechts voorstellen. Voordat tot nadere uitwerking overgegaan kan worden, is eerst een bestuurlijk akkoord nodig. De projectgroep ziet graag een bestuurlijk akkoord om bijgevoegde projectvoorstellen in de planperiode van het waterbeheersplan uit te kunnen voeren. De volgende elementen of clusters van elementen zijn geselecteerd om een projectvoorstel voor te ontwikkelen. Hierbij zijn de elementen uit de categorie ‘Ja, investeren’ leidend geweest. Dit zijn elementen met een hoge cultuurhistorische waarde en goede kansen voor planontwikkeling en profilering van het waterschap. Het kan echter voorkomen dat wanneer er sprake is van een ensemble dat uit meerdere elementen bestaat, een voorkomend element afzonderlijk is geprioriteerd in de categorie ‘Soms’. De volgorde waarin de projectvoorstellen aan bod komen, is louter willekeurig.

Element

Relatie met project

Planning

1. 2. 3. 4. 5.

Waterplan Oldebroek Ruimte voor de Rivier renovatie Koudhoornse Sluis innovatieproject Energie Voorsterbeek

2011 2012 2010 2010 2010-2013

BOP Vaassense Beken baggeren/ ecologisch herstel Stadsgracht

2010-2013 2010-2011

apart project

2012

verdrogingsbestrijding Bloemkampen

2011-2013

verdrogingsbestrijding dal Hierdense Beek

2011-2013

6. 7.

8. 9. 10.

Ensemble Randmeerdijk Ensemble Pouwel Bakhuis Koudhoornse Sluis Hezenbergersluis Ensemble Bomendijk, Veluwse Bandijk e.o. Vaassense Beken Ensemble Havensluis Elburg en stadsgracht Elburg Waterval Vrijenbergerspreng Stadsgrachten Harderwijk e.o. Uddelermeer, Hierdense Beek en kasteel Staverden

De financiële mogelijkheden en de kansen op medefinanciering zullen het uiteindelijke uitvoeringstempo bepalen. Elk jaar zal bij het opstellen van de beleidsbegroting bepaald worden of er ruimte en kansen zijn om één of meerdere projectplannen te realiseren via investeringen in bestaande projecten of via de exploitatiebudgetten.

33

1. Projectvoorstel ensemble Randmeerdijk Naam erfgoedelement: Ensemble Randmeerdijk District: west Gemeente: Elburg/Oldebroek Toelichting: Voormalige zeedijk tussen het dorp Doornspijk en de grens met Overijssel met alle bijbehorende kunstwerken, zoals de oude stoomgemalen Oosterwolde en Oldebroek, een aantal sluizen en dijkmagazijnen die vaak de status van rijks- of gemeentelijk monument bezitten. Tot dit ensemble behoren ook de magazijnen van de IJssellinie, de doorbraakkolk Goorkolk nabij Doornspijk en het relict Pastoors in het reservaat Oosterwolde. Polderschuur aan de Randmeerdijk

Doel
Geschiedenis van de Zuiderzee beleefbaar maken in een (fiets)route langs cultuurhistorisch waardevolle elementen van het waterschap. Kansen
Er loopt een project om de Randmeerdijk op te waarderen met een fietspad bovenop de dijk. In kader van IIVR (2010-2011).
Er zijn meerdere campings in deze regio.
Goed bereikbaar voor fietsers.
Er staan al informatieborden bij sommige objecten.
Uitkijkpunt.
Ecologische doelstellingen in het gebied (Natura 2000) biedt kansen voor partners.
Terpen in landschap nog zichtbaar.
Kosten naar verwachting relatief laag. Bedreigingen
Medewerking van partners is nodig om doel te realiseren. Resultaat
Recreatieve mogelijkheden benut en promotie van het waterschap. Initiatiefnemer en mogelijke partners
Waterschap is initiatiefnemer.
Intern te betrekken: afdeling planvorming neemt hierin het voortouw in samenwerking met de afdeling Bestuur en Communicatie.
Extern te betrekken: partners IIVR (in ieder geval Gemeente Elburg, Gemeente Oldebroek, provincie Gelderland, VVV en Rijkswaterstaat).

34

Indicatie kosten, mogelijkheden cofinanciering en planning
Planontwikkeling €5.000, - (2011).
Planuitvoering (fietsroute op kaart of in GPS, aankleding met picknicktafels, infoborden) €10.000, - (2012).
Krediet aanvragen als uitwerking van het waterplan Oldebroek.
Budget voor recreatief medegebruik (indien bijvoorbeeld gemeente aanvrager is).

35

2. Projectvoorstel Ensemble omgeving Pouwel Bakhuis

Naam element: Ensemble Pouwel Bakhuis District: noord Gemeente: Heerde Toelichting: Het complex Pouwel Bakhuis bestaat uit het gemaal Pouwel Bakhuis, sluis Grote Wetering, gemaal Veluwe, de Evergeunesluis, doorbraakkolken en een dijkmagazijn.

Doel Verkennen van mogelijkheden om ensemble Pouwel Bakhuis toeristisch op de kaart te zetten en te vermarkten.
Ontwikkelen van deze plek tot een toeristische trekpleister / sterlocatie. Op deze plek vertelt het waterschap zijn geschiedenis (en laat het zien aan de hand van het ensemble van erfgoedelementen).
Oude gemaal Pouwel Bakhuis als economisch en cultuurhistorisch ‘hart’ van deze trekpleister (terras, horeca). Het gemaal dient daarbij in ieder geval in goede staat gehouden te worden / niet in verval te raken. Kansen
Meerdere bijzondere elementen bijeen op een mooie plek. De dijk vormt een verbindend element tussen de erfgoedelementen.
Er wordt hier een brugconstructie + dijk gerealiseerd. De hele geschiedenis + de toekomst (Ruimte voor de Rivier) komt hier bijeen.
Fietsers komen hier al langs (is al onderdeel van recreatieve route).
Zwolle en Hattem in de nabijheid.
Recreatievaart langs de IJssel in nabijheid.
Gemeente Hattem is bezig met een kanoroute, kan hier ook op aansluiten.
Monumentale status van gemaal biedt subsidiemogelijkheden. Bedreigingen
Door ontbreken van functie Pouwel Bakhuis dreigt verval.
Monumentale status van het gebouw kan moeilijkheden geven voor exploitatie (is tegelijk ook een kans).
Relatief drukke weg strak langs het gemaal.
Ruimte rondom en in het oude gemaal is beperkt.
Is er vraag en is er een geschikte partner.
Woning is verhuurd aan particulier.

36

Resultaat
Ensemble Pouwel Bakhuis is financieel rendabel.
Recreatief medegebruik en profileren van het waterschap. Initiatiefnemer en mogelijke partners
Waterschap is initiatiefnemer.
Intern te betrekken: afdeling planvorming, afdeling Bestuur en Communicatie en projectbureau Veessen-Wapenveld.
Mogelijke partners: gemeente Hattem, provincie Gelderland, Geldersch Landschap, Gelders Overijssels Bureau voor Toerisme, project Ruimte voor de Rivier, Molenstichting.
Te benaderen scholen: Saxion Hogeschool, technische scholen, school voor toerisme en recreatie (stagemogelijkheden). Indicatie kosten, mogelijkheden cofinanciering en planning
Planvorming: € 15.000, - (2011-2012).
Lift mee met project ‘Ruimte voor de Rivier’.

37

3. Projectvoorstel Koudhoornse Sluis Naam erfgoedelement: Koudhoornse Sluis District: zuid Gemeente: Apeldoorn Toelichting: De sluis in het Apeldoorns Kanaal dateert uit 1882.

Doel
Educatieve activiteiten ontwikkelen bij deze sluis, in combinatie met educatie de Grift en Apeldoorns Kanaal.
Renoveren van de Koudhoornse Sluis. Kansen
Renovatie van de sluis in combinatie met leerling-werkplaats; subsidie voor herstel is toegezegd.
Ligging in Apeldoorn biedt kansen voor educatie.
Er vindt reeds educatie plaats langs de Grift (lesprogramma’s zijn uit te breiden naar Apeldoorns Kanaal).
Vismigratie kan in combinatie met sluisbeheer en/of herstel van de Grift worden opgepakt.
Ensemblewaarde van sluis met sluiswachterwoning is hoog.
Er is een fietspad langs het Apeldoorns Kanaal. Bedreigingen
Slechte waterbodemkwaliteit.
Drukke weg. Resultaat
Gerenoveerde sluis.
Educatief en recreatief medegebruik. Initiatiefnemer en mogelijke partners
Waterschap is initiatiefnemer.
Intern te betrekken: afdeling Bestuur en Communicatie, afdeling projecten en afdeling planvorming.
Extern te betrekken: scholen, educatieve partners, gemeente Apeldoorn. Indicatie kosten, mogelijkheden cofinanciering en planning
Tussen € 5000, - en 10.000, - (2010-2011).
Binnen de kredietaanvraag voor renovatie van de sluis opnemen.

38

4. Projectvoorstel Hezenbergersluis

Naam erfgoedelement: Hezenbergersluis District: noord Gemeente: Hattem Toelichting: De Hezenbergersluis is een schutsluis en is onlangs gerestaureerd.

Doel
Opknappen van directe omgeving van de sluis.
Cultuurhistorie integreren in toekomstige plannen op/ nabij deze plek (op gebied van energie). Kansen
Ligging langs fietsroute, rustplek met bankje.
Recent gerestaureerd.
Waterschap is van plan de overlaat bij de Hezenbergersluis te gebruiken om energie op te wekken (innovatieproject). Bedreigingen
Geen eenduidige communicatie (informatieborden van verschillende partijen, verschillend vorm gegeven, onduidelijke situatie).
Er kan een gebrek aan water zijn door water te gebruiken voor energieopwekking. Resultaat
Recreatief medegebruik.
Eenduidige uitstraling/ inrichting van de directe omgeving van de sluis. Initiatiefnemer en mogelijke partners
Waterschap is initiatiefnemer.
Intern te betrekken: afdeling projecten en afdeling bestuur en communicatie.
Extern te betrekken: gemeente Hattem, private bewoner sluiswachterwoning. Indicatie kosten, mogelijkheden cofinanciering en planning
Planvorming ca. € 10.000, - (2010).
De planvorming in krediet voor innovatieproject opnemen.

39

5. Projectvoorstel Bomendijk, Veluwse Bandijk e.o. Naam erfgoedelement: Bomendijk en Veluwse Bandijk District: Zuid Gemeente: Voorst Toelichting: Dijk langs de IJssel met veel doorbraakkolken, rabatten en landgoederen.

Doel
Behouden van huidige functie (veiligheid) en gebruik (recreatief) en het beeld van de dijk.
Facelift van Bandijk en Bomendijk: herstel cultuurhistorische waarden, herstel parkachtig landschap, uitvoeren achterstallig onderhoud, bevorderen ecologische ontwikkeling in samenwerking met wateropgaven. Kansen
Mooi landschap met rabatten, kolken, landgoederen.
Meerdere routes door het gebied (o.a. NS wandelroute).
Meerdere toeristische voorzieningen (camping, bakker Bril, Nijenbeek).
Gebied is nu al geschikt, maar kan verder geoptimaliseerd worden voor recreatie.
Plannen voor kanoroute Voorsterbeek.
Koppelen aan lopend initiatief met landgoedeigenaren en landschapsbeheer Gelderland (project Veluwse Bandijk).
Ontwikkeling nieuwe dijk in kader van Ruimte voor de Rivier.
Ligging in de stedendriehoek. Bedreigingen
Rondweg Voorst (plannen).
Medewerking landgoedeigenaren is onzeker. Resultaat
Facelift Veluwse Bandijk en Bomendijk.
Realisatie ecologische doelen in samenhang met cultuurhistorie.
Recreatief medegebruik en profilering van het waterschap. Initiatiefnemer en mogelijke partners
Waterschap is initiatiefnemer om doelen te integreren in reeds lopend project. Indicatie kosten, mogelijkheden cofinanciering en planning
Planvorming € 67.000, - financiering is rond (2009-2010).
Uitvoering aanhaken bij project Voorsterbeek (Beekbergse Poort) (2010-2013).

40

6. Projectvoorstel Vaassense Beken Naam erfgoedelement: Vaassense Beken District: Noord Gemeente: Epe Toelichting: De Vaassense Beken is het meest gave bekencomplex in het beheersgebied en bestaat uit de Rode Beek, Hartense Molenbeek, Nieuwe Beek, Geelmolense Beek. Het is rijk aan industriële erfgoedelementen uit het watermolentijdperk. Kasteel de Cannenburgh met zijn prachtige gerenoveerde vijverpartijen en naastliggende Cannenburgermolen maken deel uit van de Vaassense Beken.

Doel
Beleefbaar maken van cultuurhistorie, landschap en ecologie als onderdeel van het beekherstel
De Vaassense Beken na het beekherstel nog meer als schoolvoorbeeld van herstelde beeksystemen benutten en zowel de cultuurhistorie als de ecologie beleefbaar maken voor educatie en recreatief medegebruik
Eventueel zoeken naar extra versterking met kasteel Cannenburgh. Kansen
Landschappelijk is het gebied dat deels ligt op het terreinen van het kroondomein en Geldersch Landschap nog heel gaaf.
Er is veel draagvlak voor cultuurhistorie bij omwonenden.
Vaassense Beken zijn door langsliggende zandwegen met fietspaden over grote lengte goed beleefbaar voor wandelaars en fietsers.
Het restaurant en het in te richten infopunt van Geldersch Landschap bieden prachtige kansen als startpunt van wandel en fietsroutes en educatiemogelijkheden (natuur en milieu en cultuurhistorie).
Veel toeristische voorzieningen in de omgeving.
Samenwerkingsmogelijkheden met Geldersch Landschap, Kroondomein en particulieren als eigenaar Cannenburgermolen en restaurant Cannenburgh.
Eventueel te combineren met extra herstel molenraden.
Subsidiemogelijkheden vanuit beekherstel. Bedreigingen
Toegankelijkheid niet overal realiseerbaar.
Rust en stiltegebied zijn een kans en maar tevens een beperking. Resultaat
Herstel Vaassense Beken toonaangevend en leidend voor andere beekherstelprojecten.
Recreatief medegebruik en profilering van waterschap.

41

Initiatiefnemer en mogelijke partners
Waterschap is initiatiefnemer.
Intern te betrekken: afdeling Bestuur en Communicatie i.s.m. afdeling Projecten.
Extern te betrekken Geldersch Landschap, Bekenstichting. Indicatie kosten, mogelijkheden cofinanciering en planning
Planvorming toeristisch-recreatief: € 10.000, -, € 15.000,
Aanhaken bij BOP Vaassense Beken (2010-2013).
Fysieke ingrepen worden gefinancierd uit het beekherstelproject.
Extra krediet voor aanvullende recreatief-educatieve doelen of eventueel uit jaarprogramma’s.

42

7. Projectvoorstel: ensemble Havensluis Elburg en stadsgracht Elburg Naam erfgoedelement: Havensluis en stadsgracht Elburg District: west Gemeente: Elburg Toelichting: e De stadsgracht is omstreeks de 14 eeuw gegraven. De toegang naar de vestingstad wordt gevormd door fraai gemetselde toogbruggen en verdedigingsrondelen.

Doel Cultuurhistorie waterschap verbinden aan wandel- en fietsroutes in en om Elburg
Behoud van de cultuurhistorie in samenhang met een parkachtige inrichting van de grachten en lokale versterking van de ecologie vormen het streefbeeld.
Havensluis, stadsgrachten en vestingwallen vormen een prachtig onderdeel in het beleefbaar maken van de strijd tegen de Zuiderzee met kansen op recreatie en promotie van het werk van het waterschap. Kansen
Aansluiten bij lopend project baggeren/ ecologisch herstel stadsgracht Elburg (2010-2011)
Havensluis en stadsgrachten zijn heel goed beleefbaar door de aanwezige wandelpaden op de vestingwallen.
Aansluiten bij fietsroute IIVR.
Er zijn veel campings in de omgeving.
Elburg is een oude vestingstad met veel monumenten en een visserijverleden die jaarlijks veel bezoekers trekt, heeft bovendien veel culinaire mogelijkheden en terrassen.
Mogelijkheden van samenwerken met gemeente, VVV en eventueel Rijkswaterstaat.
Ruime parkeermogelijkheden. Bedreigingen
Negatieve aspecten van massa toerisme.
Waterkwaliteit: blauwalg, botulisme. Resultaat
Recreatief medegebruik en profilering van het waterschap. Initiatiefnemer en mogelijke partners
Waterschap is initiatiefnemer.
Intern te betrekken: afdeling projecten neemt het voortouw in samenwerking met de afdeling Bestuur en Communicatie en de afdeling planvorming.
Extern te betrekken: Gemeente Elburg, VVV en eventueel Rijkswaterstaat.

43

Indicatie kosten, mogelijkheden cofinanciering en planning
wandelroute (eigen uren) € 2.000, - (2011).
1x picknickset € 5.000, -.
2x informatiepaneel € 2.000, -.
meeliften op project baggeren/ ecologisch herstel stadsgracht Elburg (2012).

44

8. Projectvoorstel Waterval Vrijenbergspreng Naam erfgoedelement: Waterval Vrijenbergspreng District: zuid Gemeente: Apeldoorn Toelichting: Ensemble van twee watervallen en een stuw. De Vrijenbergspreng is recent hersteld en de waterval is gerestaureerd. De Vrijenbergspreng is een A-water en heeft een functie bij het op peil houden van het Apeldoorns Kanaal.

Doel Potentie ‘grootste waterval van Nederland’ beter benutten. De Vrijenbergerspreng is de grootste (“natuurlijke”) waterval van Nederland. Die potentie wordt nu onvoldoende benut. De waterval zou nog aantrekkelijker kunnen worden gemaakt als speelwater voor kinderen (meer waterbeleving, dingen doen in de beek). Survivalachtige activiteiten, klimbos boven de beek, waterspeelplekken. Kansen
Grote beleefbaarheid door langslopende wandelroute.
Geliefd object voor dagjesmensen, verblijfsrecreanten, schoolreisjes e.d.
Kansen om werk waterschap onder een breed publiek te brengen.
Kansen op samenwerking met naastgelegen horeca, gemeente Apeldoorn.
Veel campings in de omgeving onderdeel maken van fietsroute: aansluiten op de Voorsterbeek. Bedreigingen
Meer vertrapping en beschadiging van de taluds van de beek.
Bedreiging voor de waterkwaliteit en HEN functie.
Survivalachtige activiteiten zijn niet zonder risico. Resultaat
Profilering van het waterschap. Initiatiefnemer en mogelijke partners
Waterschap is initiatiefnemer
Intern te betrekken: afdeling Bestuur en Communicatie en afdeling planvorming
Extern te betrekken: Saxion Hogeschool, technische scholen, gemeente Apeldoorn, Gelders Overijssels Bureau voor Toerisme, horeca. Indicatie kosten, mogelijkheden cofinanciering en planning
Voor de planvorming en planuitwerking is maximaal € 10.000, - nodig
Aparte kredietaanvraag.

45

9. Projectvoorstel Stadsgrachten Harderwijk e.o.

Naam erfgoedelement: Diepe Gracht/Friese Gracht District: west Gemeente: Harderwijk Toelichting: e De Stadsgracht dateert gedeeltelijk uit de 17 eeuw. De Stadsgracht en de Diepe Gracht liggen langs de rand van de historische kern in een parkachtige zone. Een deel van de Stadsgracht is gedempt. Er zijn plannen om de demping ongedaan te maken.

Doel
Cultuurhistorie van Waterschap Veluwe beter zichtbaar maken voor burgers in dit deel van het beheersgebied met behulp van o.a. dit element. Samen met de hortus zou iets educatiefs kunnen worden ontwikkeld (wandelroute) in de kern Harderwijk.
Unieke eigenschappen van de Hierdensebeek en omgeving beleefbaar maken. Kansen
Aansluiten bij herstelproject verdrogingsbestrijding Bloemkampen. e
Harderwijk is een toeristische trekpleister met een 1 klas publiekstrekker als het dolfinarium.
Friese gracht ligt in een parkachtige omgeving waardoor de beleefbaarheid goed is.
Werk waterschap is in dit deel van het beheersgebied permanent onder de aandacht van de burger te brengen.
Gemeente, Hortus, plaatselijke VVV, Natuurmonumenten en IIVR zijn mogelijke partners.
Fietsroute in de omgeving Hierdense Beek en Hierdensepoort met informatieborden en rustpunten. Bedreigingen
Bereidheid anderen noodzakelijk om idee uit te werken.
Gracht zelf is qua omgeving en vormgeving niet uniek.
De staat van onderhoud is matig. Resultaat
Profilering van het waterschap en recreatiemogelijkheden voor de burger. Initiatiefnemer en mogelijke partners
Waterschap is initiatiefnemer.
Intern te betrekken: afdeling planvorming, afdeling projecten en afdeling Bestuur en Communicatie.
Extern te betrekken: Gemeente Harderwijk, Hortus, Natuurmonumenten en plaatselijke VVV. Indicatie kosten, mogelijkheden cofinanciering en planning
Kostenindicatie circa €12.000,
Deels te financieren uit Waterplan Harderwijk € 2.000, - (2011-2012).
Deels uit verdrogingsbestrijding Bloemkampen € 10.000, - (2011-2013).

46

10. Projectvoorstel Uddelermeer, Hierdense Beek en Kasteel Staverden Naam erfgoedelement: Uddelermeer, Hierdense Beek, Kasteel Staverden District: west Gemeente: Apeldoorn Toelichting De Hierdense Beek ontspringt in de grote agrarische enclave Garderen, Uddel, Elspeet, Speuld. Deze enclave is te beschouwen als een dal geflankeerd door stuwwallen, waarin centraal de Hierdense Beek ligt.

Doel
Bekendheid geven aan de cultuurhistorische en archeologische waarden van dit gebied.
Unieke landschappelijke en geohydrologische gesteldheid van de langste laaglandbeek beleefbaar maken. Kansen
Fietsroute langs Hierdense Beek met informatieborden en rustpunten.
Nabijheid campings.
Samenwerking met Geldersch Landschap, VVV en plaatselijke horeca. Bedreigingen
Toegankelijkheid is niet overal te realiseren.
Rust en stiltegebied kan een beperking zijn. Resultaat
Recreatief medegebruik en profilering van het waterschap. Initiatiefnemer
Waterschap is initiatiefnemer.
Intern te betrekken: afdeling planvorming, afdeling projecten en afdeling Bestuur en Communicatie.
Extern te betrekken: Geldersch Landschap, Landgoed Leuvenum, VVV, plaatselijke horeca, Kroondomein en gemeenten Apeldoorn, Nunspeet en Ermelo. Indicatie kosten, mogelijkheden cofinanciering en planning
Route + informatiepunten € 10.000,
Aanhaken bij project verdrogingsbestrijding dal Hierdense Beek (2011-2013).

47

Bijlagen 1: Verklarende woordenlijst A-water Water van overwegend belang voor de waterkwantiteit in het beheersgebied van het waterschap; en/of water gelegen in een gebied waaraan bijzondere waarden zijn toegekend, met uitzondering van solitaire wateren die zijn aangemerkt als vennen, poelen en kolken; en/of wateren waaraan bijzondere waarden zijn toegekend. BOP Beheers- en onderhoudsplan Cultuurhistorie Cultuurhistorie omvat de (meestal onzichtbare) archeologische waarden, de gebouwde monumenten en de historisch geografische en landschappelijke waarden. IIVR Integrale Inrichting Veluwerandmeren. Landschapselementen Overige watergerelateerde elementen. Objecten Bouwkundige waterwerken en/of relicten hiervan. VBT Veluws Bureau voor Toerisme Wateren met functie HEN of SED
HEN-water: Water van Hoogst Ecologisch Niveau, meest kwetsbare wateren of gebieden met bijzondere natuur.
SED-water: Water met een Specifieke Ecologische Doelstelling. Hierbij is meer sprake van onnatuurlijke beïnvloeding en is een niveau tussen basis en HEN-water. Watererfgoed Waterhuishoudkundig gerelateerde elementen met cultuurhistorische waarde: objecten, beken, landschappen en wateren. Waterhuishouding Het kwalitatieve en kwantitatieve beheer van het oppervlaktewater en het grondwater.

48

2: Overzicht gewaardeerde elementen onderverdeeld in prioriteringscategorieën Beken

Type erfgoedelement

Naam erfgoedelement

categorie

gemeente

sprengenbeek

Molecatense Beek

ja, investeren

Hattem

sprengenbeek

Middelste Heerderbeek

ja, investeren

Heerde

sprengenbeek

Zuidelijke Horsthoekerbeek (Molenbeek)

ja, investeren

Heerde

kwelbeek

Smallertse Beek (Emster Beken)

ja, investeren

Apeldoorn

sprengenbeek

Nijmolense Beek (Emster Beken)

ja, investeren

Epe

sprengenbeek

Hartense Molenbeek (Vaassense Beken)

ja, investeren

Epe

kwelbeek

Rode Beek (Vaassense Beken)

ja, investeren

Epe

sprengenbeek

Geelmolense Beek (Vaassense Beken)

ja, investeren

Epe

sprengenbeek

Nieuwe Beek (Vaassense Beken)

ja, investeren

Epe

sprengenbeek

Wenumse Beek (Wenumse Beek)

ja, investeren

Apeldoorn

laaglandbeek

Hierdense Beek

ja, investeren

Apeldoorn

sprengenbeek/bronbeek

Oude Beek (Beekbergse Beek)

ja, investeren

Apeldoorn

laaglandbeek

Beekbergse Beek/Klarenbeek

ja, investeren

Apeldoorn, Voorst

sprengenbeek

Steenbeek, Koppelsprengen (Ugchelse Beek)

ja, investeren

Apeldoorn

sprengenbeek

Kayersbeek (Kayersbeek)

ja, investeren

Apeldoorn

sprengenbeek

Loenense Beek (Loenense Beek)

ja, investeren

Apeldoorn

sprengenbeek

Veldhuizerspreng (Vrijenbergerspreng)

ja, investeren

Apeldoorn

sprengenbeek

Eerbeekse Beek (HEN)

ja, investeren

Brummen

sprengenbeek

Soerense Beek(HEN)

ja, investeren

Rheden

laaglandbeek

Eerbeekse of Voorstondense Beek (SED)

ja, investeren

Brummen

Type erfgoedelement

Naam erfgoedelement

categorie

gemeente

laaglandbeek

Paalbeek (Eper Beken)

soms

Epe

kwelbeek

Egelbeek

soms

Epe

sprengenbeek

Noordelijke Heerderbeek

soms

Heerde

sprengenbeek

Zuidelijke Heerderbeek

soms

Heerde

sprengenbeek

Noordelijke Horsthoekerbeek

soms

Heerde

sprengenbeek

Middelste Horsthoekerbeek (Heidebeek)

soms

Heerde

kwelbeek

Vlasbeek (Eper Beken)

soms

Epe

laaglandbeek

Klaarbeek (Eper beken)

soms

Epe

sprengenbeek

Tongerense Beek (Eper Beken)

soms

Epe

laaglandbeek

Klarenbeek Doornspijk

soms

Elburg

sprengenbeek

Volenbeek/ Groevenbeek

soms

Putten

sprengenbeek

Zilverbeekje

soms

Nunspeet

sprengenbeek

Schoolbeek (Ugchelse Beek)

soms

Apeldoorn

sprengenbeek

Winkewijert (Ugchelse Beek)

soms

Apeldoorn

sprengenbeek

Zwaanspreng (Kayersbeek)

soms

Apeldoorn

sprengenbeek

Oosterhuizerspreng

soms

Apeldoorn

49

Type erfgoedelement

Naam erfgoedelement

categorie

laaglandbeek

Papegaaibeek

als het moet

Apeldoorn

kwelbeek

Verloren Beek (Eper Beken)

als het moet

Epe

laaglandbeek

Koningsbeek (Wenumse Beek)

als het moet

Apeldoorn

als het moet

Nunspeet e.a

stuwwalbeken/temporaire lopen Zijbeken Hierdense Beek

gemeente

laaglandbeek

Nunbeek Vierhouten

als het moet

Nunspeet

kwelbeek

Tochtsloot

als het moet

Nunspeet

kwelbeek

Killenbeek

als het moet

Nunspeet

kwelbeek

Varelse Beek

als het moet

Nunspeet

kwelbeek

Bijsselsche Beek incl Vreebeek

als het moet

Nunspeet

kwelbeek

Horsterbeek

als het moet

Elburg

kwelbeek

Gagelerbeek

als het moet

Elburg

laaglandbeek

Bulsinkbeek

als het moet

Elburg

laaglandbeek

Sijpelbeek

als het moet

Elburg

kwelbeek

Nodbeek

als het moet

Nunspeet

laaglandbeek

Schuitenbeek

als het moet

Putten

laaglandbeek

Veldbeek

als het moet

Putten

laaglandbeek

Blarinckhorsterbeek

als het moet

Putten

laaglandbeek

Beek Groot Hell

als het moet

Putten

laaglandbeek

Andhuizerbeek met meanders

als het moet

Elburg Putten

sprengenbeek /laaglandbeek

Schoonderbeek

als het moet

laaglandbeek

Oostermheenbeek

als het moet

Harderwijk

laaglandbeek

Zijbeek van Den Broekeld

als het moet

Apeldoorn

laaglandbeek

Voorsterbeek

als het moet

Voorst

sprengenbeek

Orderbeek (Orderbeek)

als het moet

Apeldoorn

sprengenbeek

Beek in het Orderveen (Orderbeek)

als het moet

Apeldoorn

sprengenbeek

Strobroekse Beek (Loenense Beek)

als het moet

Apeldoorn

sprengenbeek

Badhuisspreng

als het moet

Apeldoorn

laaglandbeek

Beek in Kerschoten

als het moet

Apeldoorn

laaglandbeek

Soerense Beek (SED)

als het moet

Rheden

50

Landschappen en wateren Type erfgoedelement

Naam erfgoedelement

Categorie

Gemeente

waterpartij

waterpartij Landgoed Vosbergen

ja, investeren

Heerde

kanaal

Apeldoorns kanaal

ja, investeren

Divers

wetering

Grift

ja, investeren

Divers

stadsgracht

Stadsgracht Hattem

ja, investeren

Hattem

Dijk

Randmeerdijk (Zomerdijk)

ja, investeren

Elburg/Oldebroek

pingoruine

Uddelermeer

ja, investeren

Apeldoorn

vijverpartij

waterpartij Landgoed Klarenbeek

ja, investeren

Elburg

wetering

Gelderse Gracht

ja, investeren

Oldebroek

stadsbeek

Stadsbeek Elburg

ja investeren

Elburg

stadsgracht

Diepe Gracht/Friese Gracht

ja, investeren

Harderwijk

stadsgracht

Stadsgracht Elburg

ja, investeren

Elburg

Dijk

Bomendijk

ja, investeren

Voorst

vijverpartij

waterpartij Kasteel ter Horst

ja, investeren

Loenen

vijverpartij

waterpartij Kasteel Gelderse toren

ja, investeren

Rheden

Type erfgoedelement

Naam erfgoedelement

Categorie

Gemeente

wetering

Grote Wetering

Soms

Heerde

doorbraakkolken

kolken dwarsdijk Wapenveld

soms

Heerde

historisch water

Hoendernesterbeek (oude IJsselarm)

soms

Zutphen

Type erfgoedelement

Naam erfgoedelement

Categorie

Gemeente

wetering

Gelderse Stouwe

als het moet

Hattem

doorbraakkolk

Gelderse Kolk

als het moet

Hattem

doorbraakkolk

Waa

als het moet

Hattem

vijverpartij

waterpartij Landgoed Hulshorst

als het moet

Nunspeet Ermelo

vijverpartij

waterpartij Landgoed Leuvenum

als het moet

wetering

Oude Beek dorp Oldebroek

als het moet

Oldebroek

wetering

Oostertochtsloot

als het moet

Oldebroek

wetering

Noordermerkkanaal

als het moet

Oldebroek

wetering

Fliert

als het moet

Voorst

historisch water

Oude IJssel Deventer

als het moet

Deventer

kolk

Lazaruskolken

als het moet

Voorst

Type erfgoedelement

Naam erfgoedelement

Categorie

Gemeente

dijk

Veluwse Bandijk met kolken

kans

Voorst

51

Type erfgoedelement

Naam erfgoedelement

Categorie

Gemeente

kade

Vloeddijk

niet investeren

Voorst

kade

Kadijk

niet investeren

Voorst

kade

Veluwse Dijk

niet investeren

Voorst

dijklichaam / kade

Zeedijk

niet investeren

Voorst

dijklichaam / kade

Oude Zanddijk

niet investeren

Hattem

polder

Polder Nijbroek

niet investeren

Voorst

waterpartij

waterpartij Landgoed Bonenburg

niet investeren

Heerde

waterpartij

waterpartij Kasteel Cannenburgh

niet investeren

Epe

doorbraakkolk

Wiessenbergkolk

niet investeren

Hattem

doorbraakkolk

Werverkolk

niet investeren

Heerde

doorbraakkolk

kolk Houtweg

niet investeren

Epe

doorbraakkolk

Stuurmanskolk

niet investeren

Olst/Wijhe

doorbraakkolk

Kolkensteyn Terwolde

niet investeren

Voorst Voorst

waterpartij

waterpartij Landgoed Matanze

niet investeren

doorbraakkolken

Laagte Bredenoord

niet investeren

Olst/Wijhe

tichelgaten

De Mijntjes

niet investeren

Voorst

dijk

Oude Drontherdijk Noordeinde

niet investeren

Oldebroek

pingoruine

Blekemeer

niet investeren

Apeldoorn

pingoruine

Nieuwenhof

niet investeren

Brummen

pingoruine

Groot Soerel

niet investeren

Voorst

vijverpartij

waterpartij Landgoed d Éssenburgh

niet investeren

Harderwijk

vijverpartij

waterpartij Landgoed Staverden

niet investeren

Ermelo

vijverpartij

waterpartij Landgoed Vanenburg

niet investeren

Putten

vijverpartij

waterpartij Oud Groevenbeek

niet investeren

Ermelo

vijverpartij

waterpartij Landgoed Groeneveld

niet investeren

Nunspeet

vijverpartij

waterpartij Landgoed Old Putten

niet investeren

Elburg

vijverpartij

waterpartij Landgoed Schouwenburg

niet investeren

Elburg

vijverpartij eendenkooi/historisch slotenpatroon

waterpartij Landgoed Zwaluwenburg

niet investeren

Elburg

Reservaat Oosterwolde

niet investeren

Oldebroek

vijverpartij

waterpartij Landgoed Morren

niet investeren

Oldebroek

vijverpartij

waterpartij Landgoed de Oldhorst

niet investeren

Oldebroek

vijverpartij

waterpartij Landgoed Vollenhof

niet investeren

Oldebroek

vijverpartij

waterpartij Landgoed IJsselvliedt

niet investeren

Oldebroek

vijverpartij

waterpartij s'Herenloo en Veldwijk

niet investeren

Ermelo

doorbraakkolk

Wakolk Winterdijk

niet investeren

Oldebroek

wetering

Bolsmerkkanaal

niet investeren

Oldebroek

historisch water

Turfveen

niet investeren

Brummen

vijverpartij

waterpartij 't Huis Empe

niet investeren

Brummen

vijverpartij

waterpartij Huize Voorstonden

niet investeren

Brummen

vijverpartij

waterpartij Huis te Eerbeek

niet investeren

Brummen

vijverpartij

waterpartij Landgoed Engelenburg

niet investeren

Brummen

vijverpartij

waterpartij Landgoed Den Bosch

niet investeren

Brummen

vijverpartij

waterpartij Landgoed Sterrenbos

niet investeren

Brummen

vijverpartij

waterpartij Landgoed 't Leusveld

niet investeren

Brummen

vijverpartij

waterpartij Landgoed Parckelear

niet investeren

Voorst

vijverpartij

waterpartij Landgoed Hunderen

niet investeren

Voorst

52

Type erfgoedelement

Naam erfgoedelement

Categorie

Gemeente

vijverpartij

waterpartij Landgoed Klarenbeek

niet investeren

Voorst

vijverpartij

Rheden

doorbraakkolk

waterpartij Landgoed De Bockhorst niet investeren Dijkhofkolk en waterpartij Landgoed de Dijkhof niet investeren

doorbraakkolk

kolk nabij de Barchel

niet investeren

Voorst

doorbraakkolk

kolken bij Wilp

niet investeren

Voorst

doorbraakkolk

kolk Oude Poll+ Landgoed

niet investeren

Voorst

doorbraakkolk

Dijkwelllsche kolk

niet investeren

Voorst

53

Voorst

Objecten Type erfgoedelement

Naam erfgoedelement

Categorie

Gemeente

dijkmagazijn

Dijkmagazijn Wapenveld

ja, investeren

Heerde

schutsluis

Hezenbergersluis

ja, investeren

Hattem

schutsluis

Vaassense Sluis

ja, investeren

Epe

uitwateringssluis

Evergeunesluis

ja, investeren

Heerde

uitwateringssluis

Havensluis Elburg

ja, investeren

Elburg

uitwateringssluis

Eektemerksluis Oosterwolde

ja, investeren

Elburg/Oldebroek

uitwateringssluis

Lummermerksluis Oosterwolde

ja, investeren

Oldebroek

uitwateringssluis

Bolsmerksluis Oosterwolde

ja, investeren

Oldebroek

uitwateringssluis

Gelderse Sluis

ja, investeren

Oldebroek

gemaal

Gemaal Mr. A.C. Baron van der Feltz

ja, investeren

Voorst

schutsluis

Koudhoornse Sluis

ja, investeren

Apeldoorn

schutsluis

Apeldoornse Sluis

ja, investeren

Apeldoorn

schutsluis

Dierense Sluis

ja, investeren

Rheden

waterval

Waterval Vrijenbergspreng

ja, investeren

Apeldoorn

Type erfgoedelement

Naam erfgoedelement

Categorie

gemaal

Pouwel Bakhuis gemaal

Soms

Gemeente Heerde

uitwateringssluis

Sluis stadsgracht Hattem

soms

Hattem

schutsluis

Bonenburgersluis

soms

Heerde

uitwateringssluis

Sluisje Vloeddijk

soms

Voorst

magazijn

Polderschuur Oosterwolde

soms

Oldebroek

uitwateringssluis

Goorsluis

soms

Elburg

inlaatsluis

Sluisje naar de Weiden

soms

Elburg

dienstengebouw

dienstengebouw zuivering Apeldoorn

soms

Apeldoorn

Type erfgoedelement

Naam erfgoedelement

Categorie

dijkmagazijn

Dijkmagazijn Welsum

als het moet

Gemeente Olst-Wijhe

verdedigingswerk IJssellinie

Tank + kanonopstelling nabij Bosweg

als het moet

Olst-Wijhe

verdedigingswerk Ijssellinie

Kazemat buitendijks bij Grapendaalseweg

als het moet

Olst-Wijhe

verdedigingswerk Ijssellinie

Kazemat binnedijks bij Grapendaalseweg

als het moet

Olst-Wijhe

verdedigingswerk Ijssellinie

Kanonopstelling Scherpenhof

als het moet

Voorst

verdedigingswerk Ijssellinie

Inlaatwerk IJsseldijk Wilp

als het moet

Voorst

duiker

Duiker in Westertochtsloot

als het moet

Oldebroek

gemaal

Pomp Morren

als het moet

Oldebroek

uitwateringssluis

Sluis waterlandspolder Doornspijk

als het moet

Oldebroek

restanten uitwateringssluis

Restanten Noordermerksluis Oosterwolde

als het moet

Elburg

54

Type erfgoedelement

Naam erfgoedelement

Categorie

Gemeente

inlaatsluis

Sluisje Kadijk

kans

Voorst

watermolen

Watermolen Molecaten

kans

Hattem

watermolen

Cannenburghermolen

kans

Epe

watermolen

Wenumse Watermolen

kans

Apeldoorn

watermolen

Kopermolen Zuuk

kans

Epe

watermolen

De Zuuker Molens

kans

Epe

gemaal

Stoomgemaal Oosterwolde

kans

Oldebroek

inlaatsluisje

Sluis op landgoed d'Essenburgh

kans

Harderwijk

watermolen

Watermolen Staverden

kans

Ermelo

watermolen

Hamermolen

kans

Apeldoorn

watermolen

Ruitersmolen

kans

Apeldoorn

watermolen

Middelste Molen

kans

Apeldoorn

watermolen

Oliemolen Eerbeek

kans

Brummen

watermolen

Bouwhofmolen

kans

Apeldoorn

Type erfgoedelement

Naam erfgoedelement

Categorie

Gemeente

brug

Hattemerbrug of Hoenwaardse Brug

niet investeren

Hattem

brug

Brug Hoorn

niet investeren

Heerde

brug

Bonenburgerbrug

niet investeren

Heerde

brug

Horsterbrug

niet investeren

Epe

brug

Brug Nijkbroekerweg

niet investeren

Epe

brug

Cannenburgherbrug

niet investeren

Epe

brug

Duitse Brug Hierdensebeek

niet investeren

Harderwijk

duiker

Riebroekse Steeg

niet investeren

Ermelo

gemaal

Oldebroek

niet investeren

Oldebroek

magazijn

Defensieloods Eektermerksluis

niet investeren

Oldebroek

magazijn

Defensieloods Bolsmerksluis

niet investeren

Oldebroek

waterschapshuis

Arent toe Boecophuis

niet investeren

Elburg

brug

Bruggelerbrug

niet investeren

Apeldoorn

brug

Woudwegbrug

niet investeren

Apeldoorn

brug

Scherpenbergerbrug

niet investeren

Apeldoorn

brug

Loenense Brug

niet investeren

Apeldoorn

brug

Hallse Brug

niet investeren

Brummen

brug

Spankerense Brug

niet investeren

Rheden

brugwachtershuisje

Deventerstraat, brugwachtershuisje

niet investeren

Apeldoorn

brug

Brug Molenstraat

niet investeren

Apeldoorn

brug

Eerbeekse Brug

niet investeren

Brummen

brug

Coldenhovense Brug

niet investeren

Brummen

brug

Laag Soerense Brug

niet investeren

Brummen

55

3: Erfgoed van de toekomst Waterschap Veluwe is ook in het heden een zorgvuldig opdrachtgever. Met aandacht voor de plek en oog voor ruimtelijke kwaliteit is erfgoed van de toekomst gecreëerd. Deze elementen zijn vanwege de jonge leeftijd niet opgenomen in de lijst van watererfgoed. Wel is het raadzaam de zorg voor dit watererfgoed goed te waarborgen. Vandaar dat we hier een overzicht geven van recent watererfgoed met grote zeggingskracht.

Element

Naam

Gemeente

1

sluis

Keersluis Bastion

Hattem

2

gemaal

Antlia

Hattem

3

gemaal

Veluwe

Heerde

4

gemaal

Gemaal Baron L.A.S.J. van der Feltz

Voorst

5

gemaal

Bolwerks molen

Deventer

6

gemaal

Cortenoever

Brummen

7

gemaal

Leuvenheim

Brummen

8

gemaal

Soerense beek

Brummen

9

gemaal

Hoenwaard

Hattem

56

4: Overzicht overige geïnventariseerde elementen Onderstaande elementen zijn tijdens de inventarisatie achterhaald, maar zijn niet gewaardeerd. De reden hiervoor is dat zij weliswaar cultuurhistorische waarde hebben, maar onvoldoende relatie met de werkzaamheden van het waterschap of dat zij op voorhand geen cultuurhistorische waarde hebben. Ook is een aantal elementen als onderdeel van een beeksysteem gewaardeerd en niet apart. District en element west

Naam

Gemeente

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

polder boerderij meander meander weiland vijver en beek gradiënt leemput natte heide beek sluis stormschuren

Elburg Ermelo Elburg Elburg Elburg Ermelo

14

betonnen beek gemaal

Goorpolder Groot Dasselaar meanders Andhuizerbeek Meanders Klarenbeek Mheen Veldwijk en Beek op de Hoge Geest Veluwe – Zuiderzee Leemputten op het Landgoed Staverden. Kruishaarse en Appelse heide overkluisde beek Harderwijk systeem van sluisjes en drempels bij landgoed Essenburch Oosterwolde en Oldebroek Betonnen beek op de grens van de Noorderheide en het Vierhouterbos Middeldijk

District en element noord

Naam

Gemeente

15 16 17 18 19 20 21 22 23

watermolen watermolen watermolen watermolen brug fabriek sluis molen baken

Molen de Hoop Molen van Volkers Achterse Molen Geelmolen Katerveerbrug Steenfabriek Altena Keersluis Bastion Rotterdamse Kopermolen

Heerde Heerde Epe Epe Hattem Hattem Hattem Hattem

24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35

huis tichelgaten belten aquaduct schot uiterwaarden uiterwaarden haven zwembad loswal loswal zwembad

De boerderij eigenaar de Vorst van Steenwijk heeft 2 bakenbomen; De Paraplu en De Wandelstok Huize Molecaten De Mijntjes Steunenberg Aquaduct over de Geelmolense Beek tussen Rode Beek en Nieuwe Beek Hoenwaard Het Oever haven van Heesse Matanze Terwolde loswal Blokhuis loswal Welsum zwembad Bonenburg

Olst-Wijhe Hattem Voorst Heerde Epe Epe Hattem Heerde Heerde Voorst Heerde Olst-Wijhe Heerde

57

Ermelo Putten Harderwijk Harderwijk Oldebroek Nunspeet Oldebroek

36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55

District en element zuid vijverpartij op voormalig landgoed filtreergaten zwembad zwembad vestingsplaats ven watermolen watermolen gemaal gemaal grenspaal watermolen watermolen watermolen watermolen watermolen gemaal gemaal gemaal

Naam

Gemeente

De Lathmer filtreergaten aan de Hallsedijk Groenouwe Kristalbad Spaanse Schans Gelders Hoofd Salamandergat 1e molen op de Haar Korenmolen Gemaal middelbeek Wilpse kleipolder grenspalen Apeldoorn-Voorst Altena Tullekens molen Gasthuismolen Nooitgedacht Korenmolen Kortenhoeve Leuvenheim Soerense Beek

Voorst Brummen Brummen Apeldoorn Brummen Zutphen Apeldoorn Brummen Brummen Voorst Deventer Voorst Apeldoorn Apeldoorn Apeldoorn Rheden Rheden Apeldoorn Apeldoorn Apeldoorn

58

5: deelnemers inventarisatieworkshop naam

Organisatie

H. van den Akker

Natuurmonumenten

D. van Alphen

Erfgoedplatform Epe

L. Bakker

Stichting Sprengen en Beken

M.E. den Boef

Provincie Gelderland

G.J. van den Brandhof

Heemraad Waterschap Veluwe

W. Bultman

Gemeente Elburg

H. van Dijk

Oud medewerker Waterschap Veluwe

W. van Dronkelaar

Oud medewerker Waterschap Veluwe

H. Frieling

Stichting Apeldoornse Monumenten

M. Grievink

Landschapsbeheer Gelderland

J. Hammink

Oud medewerker Waterschap Oost-Veluwe

J. Hartmans

Stichting IJsselhoeven

W. Hartmans

Stichting IJsselhoeven

W. Heineman

Vereniging oud Apeldoorn

Th. van der Heijden

Oudheidkundige vereniging “Herderewich”

N.R.C. de Jong

Oudheidkundige vereniging “Herderewich”

E. de Jonge

Erfgoedplatform Epe

H. Kragt

Oudheidkundige vereniging “De Broeklanden”

M. Laverman

Gemeente Voorst

C. Menting

CODA kenniscentrum en archief

Mevr. Oosterweeghel

Gemeente Deventer

H. Rem

Oud medewerker Waterschap Veluwe

K.J. Ritzema

Gemeente Hattem

E. Steenbergen

Heerder historische vereniging “Villa Jacoba”

A. Steert

Oudheidkundige vereniging “De Broeklanden”

D.J. Zappeij

Gemeente Oldebroek

B. van der Zedde

Oudheidkundige kring Voorst

59

Bronvermelding BugelHajema adviseurs, ‘Helder zicht. Werken aan heden en verleden’, 2006 Gemeente Apeldoorn, ‘De zesde generatie. Inpassingsvisie bruggen Apeldoorns Kanaal’, Apeldoorn, 2007 Het Oversticht, ‘Waterschap Reest en Wieden waardeert watererfgoed’, 2006 Menke, H., H. Renes, G. Smid en P. Stork, ‘Veluwse beken en sprengen. Een uniek landschap’, Stichting Matrijs, Utrecht, 2007 Renes, J., e.a., ‘Het Veluws sprengenlandschap; een cultuurmoment’, Alterra, Wageningen, 2002 Stichting Menno van Coehoorn, ‘De Rijn-IJssellinie. Relicten van Hollands laatste waterlinie 1950-1964’, Utrecht, 2008 Waterschap Veluwe, ‘Veluws water, Tien eeuwen waterbeheer op de Veluwe’, Stichting Matrijs, Utrecht, 2007

60

Colofon

Het Oversticht, kennis- en adviescentrum ruimtelijke kwaliteit en ruimtelijk erfgoed Zwolle, februari 2010

Titel:

Zorg voor watererfgoed, Waterschap Veluwe

Opdrachtgever:

Waterschap Veluwe

Samenstelling:

Joke Batelaan Tamara Ekamper

Afbeeldingen:

Waterschap Veluwe Het Oversticht

Projectleiding:

Tamara Ekamper (Het Oversticht) Jan Koornberg (Waterschap Veluwe)

Projectgroep:

Joke Batelaan Tamara Ekamper Patricia Flint Jan Koornberg Anton Koot Romeo Neuteboom Spijker Maarten Veldhuis Wim van Vilsteren Gerard Willemsen

Met bijzondere dank aan:

(Oud)medewerkers en bestuurders van Waterschap Veluwe, provincie Gelderland, diverse gemeenten uit het beheersgebied en organisaties met lokale kennis, waaronder historische verenigingen (zie bijlage 5). Zij brachten hun waardevolle kennis in gedurende de inventarisatie- en waarderingssessies.

61