Voorjaarsconferentie NVN & NIP sectie Neuropsychologie 23 mei 2014 NEMO Amsterdam
Neuropsychiatrie: van probleemkinderen tot verstoord lichaamsbeeld
Welkom De besturen van de NVN en de sectie Neuropsychologie van het NIP heten u van harte welkom bij onze jaarlijkse gezamenlijke voorjaarsconferentie. Op verzoek van diverse leden hebben we gekozen voor het thema Neuropsychiatrie. De neuropsycholoog heeft een belangrijke rol bij het bestuderen en behandelen van psychiatrische beelden. Wat gaat er mis en welke structuren en cognitieve en emotionele processen zijn hierbij betrokken. Het in kaart brengen van de cognitieve functies kan helpen bij het opstellen van een behandelplan. Ook kunnen we het neuropsychologisch onderzoek inzetten voor het selecteren van patienten voor specifieke ingrepen, bijvoorbeeld diepe hersenstimulatie of het evalueren van het effect van interventies zoals elektroconvulsietherapie.
NEMO is een inspirerende omgeving om dit veelzijdige thema met u te delen. We hebben een tweetal internationale sprekers kunnen aantrekken en vijf specialisten uit eigen land. Er is voldoende gelegenheid tot ‘socializen’ en vergeet niet de stands van onze sponsoren te bezoeken.
Bij de FGzP is accreditatie aangevraagd en verkregen voor de herregistratie regeling klinisch psychologen en klinisch neuropsychologen (5 uur). U wordt verzocht hiervoor de presentielijst te tekenen.
Wij zijn erg blij met de grote belangstelling voor deze conferentie en hopen op een geslaagde dag in Amsterdam
Harriet Smeding Annelien Duits
Programma
09:15 - 09:50
Ontvangst met koffie
09:50 – 10:00
Welkom en inleiding Dr Harriet Smeding Dr Annelien Duits
10:00 – 10:50
Callous-unemotional traits as an indicator of heterogeneity among children with conduct problems Prof. Essi Viding, London (UK)
10:50 – 11:40
Apathy in neuropsychiatric disorders: clinical manifestations, diagnosis, assessment and pathophysiology Prof. Kathy Dujardin, Lille (F)
Koffie
12:10 – 13.00
Psychopathy and adaptive behaviour Dr. Inti Brazil, RU Nijmegen
Lunch
14:00 – 14:35
"Dwang: Wat is het en wat doe je eraan?" Dr. Koen Schruers, PsyQ en UM Maastricht
14:35 – 15.10
Gedragstherapie voor ticstoornissen: past, present,and future Dr. Cara Verdellen, HSK Den Bosch
Thee
15:40 – 16:15
Elektroconvulsietherapie: Stemmingmakerij zonder problemen? Esmee Verwijk, Parnassia Den Haag
16.15 – 16:50
Representatie van het lichaam bij Anorexia Nervosa Anouk Keizer, UU Utrecht
Callous-unemotional traits as an indicator of heterogeneity among children with conduct problems.
Prof. Essi Viding University College London (UK)
Conduct problems are a substantial societal concern and a considerable amount of resources are targeted into their prevention and treatment. However, the success of the prevention and treatment efforts is, at best, moderate. Decades of developmental psychopathology research highlight that we should be mindful of the phenomenon of ‘equifinality’, namely that individuals may present with similar behaviors for a number of different underlying reasons. In this talk I will review studies that have employed a variety of methodologies and focused on heterogeneity among children with conduct problems. In particular, I will concentrate on overviewing evidence from neuroimaging, and genetically informative studies, which suggest that high vs. low levels of callous-unemotional traits characterize children for whom the origin of conduct problems, as well as the concomitant emotion processing abnormalities, appear different. Essi Viding conducted her PhD and post-doctoral research at the Institute of Psychiatry, London working with Profs Francesca Happé and Robert Plomin. She is currently Professor of Developmental Psychopathology at the Division of Psychology and Language Sciences, University College London and adjunct faculty at Yale University Medical School Child Study Center. Her research combines different methodologies in an effort to chart developmental pathways to persistent conduct problems in children.
Apathy in neuropsychiatric disorders: clinical manifestations, diagnosis, assessment and pathophysiology
Prof. Kathy Dujardin University Hospital, Lille (France)
Apathy is increasingly recognized as a very disabling behavioral disorder, concomitant of a large range of central nervous system disorders. It corresponds to a lack of motivation and refers to a set of behavioral, emotional and cognitive features, such as reduced interest and participation in the main activities of daily living, a lack of initiative, a trend towards early withdrawal from initiated activities, indifference and flattening of affect. Apathy is not just a symptom of depression or dementia but can exist as a syndrome per se. Due to a lack of consensus in methods for detecting it, apathy is often under-recognized. Recently, clinical diagnosis criteria have been validated in several neuropsychiatric disorders (Alzheimer's disease, Parkinson's disease, fronto-temporal dementia, depression and schizophrenia). Moreover, several validated scales allow either to detect apathy or to assess the symptoms severity. The limbic system has been repeatedly involved in motivated behavior and converging data suggest that apathy is related to lesion or dysfunction of the fronto-striatal circuits, namely that linking the ventral striatum to the ventromedial part of the frontal cortex. The dopamine pathways seem also to be involved. However, other networks may play a role as well. Further investigations are needed to enhance our knowledge of the mechanisms involved in apathy and help finding treatments. As apathy has a strong impact on the level of functioning and quality of life of patients and their caregivers, clinicians need to be careful and have to detect and manage it as early as possible. Kathy Dujardin (PhD) currently is Professor of Clinical Neurosciences at the Lille University college of Medecine and one of the head of the movement disorders department at the Lille University Medical Center. Her work is focused on the cognitive and behavioral functions of the basal ganglia. She has clinical and research expertise on cognitive dysfunctions in Parkinson's disease and other basal ganglia disorders. More recently, she conducted works on apathy in patients with Parkinson's disease. She also participated in clinical trials for treatment of cognitive and affective disorders in Parkinson's disease. She has been principal investigator on grants from France Parkinson and co-investigator in studies funded by the French government, the MJ. Fox Foundation for Parkinson's research and industry-sponsored studies. She has been member of the Movement Disorders Society task force on the assessment of apathy, anhedonia and anxiety in Parkinson's disease. She is author of about 100 journal articles and book chapters.
Psychopathy and adaptive behaviour
Dr. Inti Brazil Radboud University, Nijmegen
Psychopathy is a personality disorder than can be regarded as a burden to society as individuals suffering from this condition show violent and disruptive behaviour. Unfortunately, patients with psychopathy respond poorly to current forms of treatment in forensic psychiatric settings. The ultimate goal of many therapeutic interventions is to help patients change established maladaptive behavioural repertoires and to facilitate the acquisition of novel, more appropriate, behavioural tendencies. Therefore, in order to understand why forensic psychiatric offenders with psychopathy respond poorly to treatment it is essential to study the neurocognitive mechanisms of adaptive behaviour in this population. Successful adaptation of behaviour requires us to be sensitive to information signalling that our current course of action leads to unfavourable outcomes. There are different types of outcome-signals, such as errors, negative feedback, reward and punishment. In this talk, I will focus on how the processing and use of outcome-related information relates to maladaptive behaviour in forensic psychiatric offenders with psychopathy and discuss the potential clinical implications of these and other recent findings.
Inti Brazil obtained his Master’s degree in cognitive psychology at Leiden University in 2005. Subsequently, he worked as a junior researcher and policy officer at the Pompekliniek, a forensic psychiatric center in Nijmegen. In 2009, he obtained the NWO Mosaic grant, which was a funding scheme intended to stimulate the participation of talented non-native individuals in academia by funding a PhD studentship. He obtained his PhD in 2013 and is currently working as an Assistant professor at Department of Neuropsychology & Rehabilitation psychology at the Radboud University.
"Dwang: Wat is het en wat doe je eraan?"
Dr. Koen Schruers Universiteit Maastricht en PsyQ, Maastricht
Dwangklachten behoren tot de meest ernstige psychiatrische aandoeningen. Het inzicht in de onderliggende mechanismen is aanzienlijk toegenomen door de toepassing van moderne beeldvormingstechnieken. De beschikbare behandelmethoden zijn vrij effectief op de korte termijn maar herval is eerder regel dan uitzondering. Deze lezing geeft een beeld van de neurobiologie en de klinische presentatie van verschillende vormen van dwang en een overzicht van de beschikbare behandelmethoden, met inbegrip van diepe hersenstimulatie voor therapieresistente obsessieve compulsieve stoornis.
Koen Schruers is hoofddocent aan de Universiteit Maastricht. Als onderzoeker gaat zijn interesse uit naar de neurobiologie van emotie en het aan –en afleren daarvan. Hij promoveerde in 2001 op het proefschrift “Studies into the Neurobiology of Experimental Panic”. Een deel van zijn tijd besteedt hij aan patiëntenzorg bij Mondriaan Maastricht/Heerlen: hij is er psychiater en manager zorg van het zorgprogramma angst, dwang en psychotrauma van PsyQ. Hij is tevens hoofd van het Academisch Angstcentrum, een sinds 35 jaar bestaand kenniscentrum van Mondriaan en de Universiteit Maastricht. Als clinicus ligt zijn interesse vooral bij differentieel diagnostiek en behandeling van complexe angst, dwang en trauma.
Gedragstherapie voor ticstoornissen: past, present, and future
Cara Verdellen HSK groep, Den Bosch
Ticstoornissen, waaronder het syndroom van Gilles de la Tourette, beginnen doorgaans op de kinderleeftijd. Voor de behandeling van tics wordt vaak in eerste instantie medicatie (antipsychotica) voorgeschreven. Deze medicatie vermindert tics met ongeveer 30%, maar gaat vaak gepaard met ongewenste bijwerkingen. Er is toenemende evidentie voor de effectiviteit van gedragstherapie voor tics (van de Griendt et al., 2013).Volgens Europese richtlijnen zijn zowel habit reversal (HR) als exposure en responspreventie (ER) eerste keuzebehandelingen voor ticstoornissen (Verdellen et al., 2011). HR bestaat uit een fase van bewustwording van het optreden van de tic, waarna de patiënt een zogenaamde onverenigbare respons leert, waarmee de tic kan worden voorkomen of onderbroken. Hiermee neemt controle over de tic toe. Bij HR wordt elke tic afzonderlijk behandeld. ER richt zich op alle tics tegelijk. Bij deze methode leert de patiënt alle tics langdurig tegen te houden. Hierdoor wordt het mogelijk om te wennen aan onaangename lichamelijke gewaarwordingen die vaak voorafgaan aan de tic en die meestal verminderen na uitvoering van tic. Er zijn aanwijzingen dat habituatie een mogelijk werkzaam mechanisme is voor zowel HR als ER. De resultaten van de behandeling lijken ook op langere termijn behouden te blijven. Er zijn behandelprotocollen beschikbaar waarin HR en ER per sessie worden beschreven (Verdellen et al., 2004, 2011). Echter, ondanks toenemende evidentie en beschikbaarheid van behandelprotocollen, wordt gedragstherapie nog relatief weinig toegepast voor tics. Opvattingen over negatieve gevolgen van een gedragstherapie, zoals symptoomsubstitutie en rebound, liggen hier mede aan ten grondslag. Deze assumpties zijn in onderzoek echter niet houdbaar gebleken. Hoe kan disseminatie van deze methoden worden bevorderd? En welke rol is hierbij weggelegd voor e-health toepassingen en e-learning? Op deze en andere vragen wordt in deze voordracht ingegaan, zodat u aan het eind een state-of-the-art overzicht heeft van de gedragstherapie voor ticstoornissen. Cara Verdellen is klinisch psycholoog en cognitief gedragstherapeut. Ze is vestigingsmanager van HSK Den Bosch en HSK Expertise Tics. In 2007 is ze gepromoveerd aan de Radboud Universieit Nijmegen op het proefschrift ‘’Exposure and response prevention in the treatment of Tourette’s syndrome’’. Ze heeft deelgenomen aan de ontwikkeling van Europese richtlijnen voor de behandeling van ticstoornissen en is (co)auteur van behandelprotocollen voor tics. Ze geeft (internationaal) workshops is lid van de adviesraad van de Stichting Gilles de la Tourette en van de European Society for the Study of Tourette Syndrome (ESSTS).
Elektroconvulsietherapie: Stemmingmakerij zonder problemen?
Esmee Verwijk Paranassiagroep, Den Haag
ECT, bestaat dat nog steeds? ECT is weer populair aan het worden. Terug van weg geweest, ECT!”. Zo maar een greep uit de kreten die je tegenwoordig niet zelden hoort in de media, of van patiënten, familieleden van patiënten of van collega’s in het veld. De zeer effectieve behandelmethode voor specifieke depressies is echter nooit weggeweest. Dagelijks hebben er honderden patiënten in Nederland baat bij. In deze lezing wordt de huidige stand van zaken rondom de technieken, indicaties en bijwerkingen gegeven. Retrograde amnesie is een belangrijke bijwerking van ECT. Er is sprake van een temporele gradiënt. Herinneringen die kort voorafgaan aan de behandeling zijn kwetsbaarder dan herinneringen van langer geleden. Bovendien zou retrograde amnesie na ECT nog maanden bestaan en in een bepaalde mate zelfs blijvend zijn. In de literatuur lopen de bevindingen echter uiteen. Follow up en controlegroepen zijn schaars. In ons prospectief multicenter onderzoek onderzochten we de korte en lange termijn effecten van unilaterale ECT op het functioneren van het retrograde geheugen (persoonlijke feiten en niet-persoonlijke feiten) en de prestaties op fluency-taken. Tevens vergeleken we het functioneren met een representatieve normgroep. Esmee Verwijk is klinisch neuropsycholoog in de GGZ-instelling Parnassiagroep, Parnassia, Den Haag. Ze is werkzaam in het Klinisch Centrum voor Ouderen op de afdelingen Ouderenpsychiatrie en Geriatrie. Ze is gespecialiseerd in stemmingsstoornissen met speciale aandacht voor ECT en klinische chronotherapie. Ze is bezig met haar promotieonderzoek “ECT en cognitieve bijwerkingen”.
Representatie van het lichaam bij Anorexia Nervosa
Anouk Keizer Universiteit van Utrecht
Anorexia nervosa (AN) is een van de bekendere eetstoornissen. Een belangrijk kenmerk van AN is de verstoorde ervaring van eigen lichaamsomvang en –gewicht. Dit wordt vaak een stoornis in lichaamsbeeld genoemd. In het verleden is hier veel onderzoek naar gedaan, vooral vanuit de klinische psychologie. De algemene conclusie die op basis hiervan getrokken kan worden is dat AN patiënten negatieve attitudes ten op zichte van hun lichaamsomvang hebben, en dat zij hun omvang visueel overschatten. Er is echter nauwelijks verder gekeken dan het letterlijke beeld dat AN patiënten van hun lichaam hebben, terwijl uit klinische observaties blijkt dat patiënten zelf veelal aangeven zich dik te voelen. Vanuit een neuropsychologische kijk op hoe het lichaam in het brein gerepresenteerd is, kan worden gesteld dat informatie uit verschillende sensorische modaliteiten bijdraagt aan het vormen van een abstract intern model van (de omvang van) het lichaam. Daarnaast wordt onderscheid gemaakt tussen lichaamsbeeld (bewuste perceptie van/met het lichaam) en lichaamsschema (onbewust plannen/uitvoeren van acties). Uitgaande van deze neuropsychologische kijk op lichaamsrepresentatie hebben wij een aantal studies opgezet om te toetsen of er bij AN patiënten meer gaande is dan een stoornis in ervaring van lichaamsomvang op cognitief en visueel niveau. Samengevat laten deze studies zien dat de zogenaamde “lichaamsbeeldstoornis” in AN ernstiger is en dieper zit dan voorheen werd gedacht. Wanneer dit in een neuropsychologisch kader wordt geplaatst kan geconcludeerd worden dat AN patiënten zowel op cognitief, visueel, als tactiel niveau een verstoring in lichaamsbeeld laten zien, alsmede een verstoring in het meer onbewuste lichaamsschema. Anouk Keizer is recent gepromoveerd aan de Universiteit van Utrecht, afdeling Psychologische Functieleer. Haar promotie onderzoek richtte zich op lichaamsrepresentatiestoornissen bij anorexia nervosa patiënten, in samenwerking met Altrecht Eetstoornissen Rintveld. Momenteel is zij werkzaam als post-doc onderzoeker bij Psychologische Functieleer. Haar post-doc project bouwt voort op inzichten verkregen uit haar promotieonderzoek: Hoe patiënten met anorexia nervosa hun lichaamsomvang ervaren én hoe dit gecorrigeerd kan worden. Anouks wetenschappelijke interesse ligt op het gebied van (stoornissen in) lichaamsrepresentatie in zowel gezonde als klinische populaties. Zij is met name geïnteresseerd in hoe individuen hun lichaam ervaren en hoe dit zich verhoudt tot lichaamsgerelateerde perceptie en actie.
Najaarsconferentie NVN
21 november 2014 De Vereeniging, Nijmegen ‘MCI en dementie’
Sprekers: o.a. Julie Field, Wiesje van der Flier, Marjolein de Vugt, Ben Schmand, Roy Kessels
