Vogelkundig onderzoek op Nieuw Guinea in 1828

Vogelkundig onderzoek op Nieuw Guinea in 1828 Terugblik op de ornithologische resultaten van de reis van Zr. M s . Korvet Triton naar de zuid-west kust van Nieuw-Guinea G.F. Mees Mees, G.F. Vogelkundig onderzoek op Nieuw Guinea in 1828. Terugblik op de ornithologische resultaten van de reis van Zr. Mr. Korvet Triton naar de zuid-west kust van Nieuw-Guinea. Zool. Bijdr. Leiden40,30.xii.1994:1-64,fig. 1-8, colourpl. 1-12.— ISSN 0459-1801/ISBN 90-73239-39-7. G.F. Mees, (voormalig conservator afdeling Vogels van het Rijksmuseum van Natuurlijke Historie, Leiden), 31 West Street, Busselton 6280, W.A., Australia. Key words: Aves; New Guinea; distribution; Triton. The ornithological results of the journey with the vessel Triton in 1828 are re-assessed.

Inhoud 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.

Woord vooraf Inleiding De reis Verzamelingen Systematische lijst Onjuiste opgaven Wetenschappelijke resultaten Verantwoording der illustraties Noten Literatuur Persoonsregister Kleurenplaten

3 3 5 13 18 43 44 46 47 51 55 56

1. Woord vooraf T w e e factoren h e b b e n g e l e i d tot d e s a m e n s t e l l i n g v a n deze historische b i j d r a g e . D e eerste is dat i k , bij m i j n o n d e r z o e k aan vogels v a n N i e u w - G u i n e a , geregeld m a t e r i a a l i n 1828 v e r z a m e l d d o o r d e l e d e n der N a t u u r k u n d i g e C o m m i s s i e i n h a n d e n kreeg, e n h e t o o k n o d i g h a d , v o o r het o p l o s s e n v a n zoogeografische e n n o m e n c l a torische p r o b l e m e n . D e tweede is d e a a n w e z i g h e i d v a n een m a p met v e r s c h i l l e n d e destijds d o o r de tekenaar Pieter v a n O o r t v e r v a a r d i g d e aquarellen. D e kans er enkele v a n te p u b l i c e r e n leek m i j te m o o i o m v o o r b i j te laten gaan. 2. I n l e i d i n g M e t het faillissement v a n de Vereenigde Oost-Indische C o m p a g n i e ( V O C ) i n 1798, w a a r b i j d e s c h u l d e n e n b e z i t t i n g e n v a n d i t h a n d e l s l i c h a a m d o o r d e Staat, d e Bataafsche R e p u b l i e k , w e r d e n o v e r g e n o m e n , k r e e g d e z e v o o r h e t eerst d e rechtstreekse v e r a n t w o o r d e l i j k h e i d v o o r de Oost-Indische koloniën. D o o r de labiele internationale toestand (de N a p o l e o n t i s c h e oorlogen), w e r d i n d e eerste jaren, e n i n d e d a a r o p v o l g e n d e v a n het K o n i n k r i j k H o l l a n d (1806-1810), d e aandacht opgeëist d o o r organisatie e n v e r s t e r k i n g v a n het bestuur e n v a n d e v e r d e d i g i n g ( M a a r s c h a l k H . W .

4

Mees. Vogelkundig onderzoek op Nieuw-Guinea in 1828. Zool. Bijdr. Leiden 40 (1994)

D a e n d e l s , G o u v e r n e u r - G e n e r a a l v a n 1807-1811), t e r w i j l b e g r i j p e l i j k e r w i j s d e a a n d a c h t v o o r w e t e n s c h a p p e l i j k o n d e r z o e k achter bleef. I n 1810 w e r d N e d e r l a n d bij F r a n k r i j k i n g e l i j f d , e n s p o e d i g d a a r o p w e r d e n de koloniën d o o r E n g e l a n d bezet. N a het herstel v a n de N e d e r l a n d s e o n a f h a n k e l i j k h e i d o n d e r K o n i n g W i l l e m I e n d e t e r u g g a v e d e r O o s t - I n d i s c h e koloniën d o o r E n g e l a n d , p a k t e de r e g e r i n g v a n het n i e u w e K o n i n k r i j k het n a t u u r w e t e n s c h a p p e l i j k o n d e r z o e k d e r k o l o n i ë n k r a c h t i g aan. Reeds i n 1815 w e r d , i n het g e v o l g v a n de juist b e n o e m d e C o m m i s s a r i s - G e n e r a a l , v a n a f 1819 G o u v e r n e u r - G e n e r a a l , G . A . G . R B a r o n v a n der C a p e l l e n , Prof. C . G . C . R e i n w a r d t naar Nederlandsch-Indië u i t g e z o n d e n , met de niet geringe o p d r a c h t onderwijs, gezondheidszorg, landbouw, nijverheid en wetenschappelijk onderzoek te organiseren. T e r w i j l R e i n w a r d t n o g i n I n d i ë w a s , v o n d e n i n het m o e d e r l a n d v e r d e r e o n t w i k k e l i n g e n plaats. Bij K o n i n k l i j k B e s l u i t v a n 9 A u g u s t u s 1820 w e r d o p g e r i c h t 's R i j k s M u s e u m v a n N a t u u r l i j k e H i s t o r i e met aan het h o o f d C J . T e m m i n c k , een d e r b e r o e m d s t e z o ö l o g e n v a n z i j n t i j d (met n a m e e e n g r o o t k e n n e r v a n v o g e l s e n z o o g d i e r e n ) , e n b o v e n d i e n i e m a n d d i e d o o r z e t t i n g s v e r m o g e n p a a r d e a a n e e n bem i n n e l i j k k a r a k t e r e n d i e , als A m s t e r d a m s patriciër, goede contacten o n d e r h i e l d m e t i n v l o e d r i j k e p e r s o n e n i n d e regering. H e t initiatief tot o p r i c h t i n g v a n het R i j k s m u s e u m v a n N a t u u r l i j k e H i s t o r i e is v a n T e m m i n c k uitgegaan, w a a r b i j de o m s t a n d i g h e d e n m e d e w e r k t e n . T e m m i n c k ' s brief (gedateerd 17 J u l i 1819) aan A . R . F a l c k , M i n i s t e r v a n O n d e r w i j s , N i j v e r h e i d e n K o l o n i ë n , w a a r i n deze p l a n n e n naar v o r e n w o r d e n gebracht, v o l g d e o p een persoonlijk gesprek tussen de b e i d e heren, dat enkele d a g e n e e r d e r h a d p l a a t s g e v o n d e n . T e m m i n c k ' s b r i e f is v a n een o p e n h a r t i g h e i d , z o a l s alleen tussen o u d e v r i e n d e n k a n bestaan (noot 1). H e t R i j k s m u s e u m v a n N a t u u r l i j k e H i s t o r i e o n t s t o n d u i t de s a m e n v o e g i n g v a n v e r s c h i l l e n d e reeds b e s t a a n d e v e r z a m e l i n g e n : 's L a n d s K a b i n e t v a n N a t u u r l i j k e H i s t o r i e te A m s t e r d a m , het K a b i n e t v a n d e L e i d s c h e H o o g e s c h o o l , w a a r a a n e n k e l e jaren t e v o r e n w a s t o e g e v o e g d het u i t Parijs teruggebrachte d e e l v a n het v o o r m a l i g S t a d h o u d e r l i j k K a b i n e t , e n T e m m i n c k ' s zeer b e l a n g r i j k e p r i v é v e r z a m e l i n g . H e t is niet o n b e g r i j p e l i j k dat S.J. B r u g m a n s , h o o g l e r a a r a a n de L e i d s c h e H o o g e s c h o o l en beheerder v a n het a c a d e m i s c h kabinet, andere o p v a t t i n g e n h a d d a n T e m m i n c k . Toen B r u g m a n s echter, o p 22 J u l i 1819, o n v e r w a c h t stierf, w a s de w e g v r i j g e w o r d e n v o o r de v e r w e z e n l i j k i n g v a n T e m m i n c k ' s p l a n n e n . F a l c k (in C o l e n b r a n d e r , 1913: 227) tekende h i e r o v e r aan: „De naaste a a n l e i d i n g tot d e z e l v e w a s het o v e r l i j d e n v a n B r u g m a n s , dat d u s m i s s c h i e n i n d i t b i j z o n der o p z i c h t niet z o o zeer tot schade der w e t e n s c h a p p e n gestrekt heeft"(!). H e t is d u i d e l i j k dat z o n d e r de steun v a n een n a t u u r h i s t o r i s c h m u s e u m , w a a r de i n het v e l d gemaakte v e r z a m e l i n g e n e n aantekeningen v e r d e r k o n d e n w o r d e n v e r z o r g d e n u i t g e w e r k t , het v e l d o n d e r z o e k w e i n i g z i n z o u h e b b e n g e h a d . N o g v o o r het e i n d e v a n datzelfde belangrijke jaar 1820 w e r d o v e r g e g a a n tot de u i t z e n d i n g v a n twee jonge, m a a r h o o g g e k w a l i f i c e e r d e o n d e r z o e k e r s : D r . H . K ü h l e n D r . J . C . v a n H a s s e l t , p l u s de preparateur G . v a n Raalten e n de tekenaar J. Keultjes: het b e g i n v a n de z . g . N a t u u r k u n d i g e C o m m i s s i e , h o e w e l deze n a a m pas enkele jaren later een officiële status kreeg. H e t K o n i n k l i j k Besluit betreffende de u i t z e n d i n g , v a n 29 A p r i l 1820, g i n g n o g v o o r a f aan dat betreffende de o p r i c h t i n g v a n het m u s e u m . Z o a l s F a l c k heeft v e r k l a a r d , w a s T e m m i n c k de d r i j v e n d e k r a c h t achter de N a t u u r k u n d i g e C o m m i s s i e : aan h e m is het te d a n k e n : „dat de b e l a n g s t e l l i n g a a n v a n k e lijk d o o r d e R e g e e r i n g v o o r d i t w e r k b e t o o n d , niet l a n g z a m e r h a n d k w a m te v e r f l a u w e n " . O n d e r z i j n l e i d i n g o n t w i k k e l d e het R i j k s m u s e u m v a n N a t u u r l i j k e H i s t o r i e


5

Fig. 1. Een gedeelte van het dek van de Triton tijdens de reis naar Nieuw-Guinea.

z i c h i n w e i n i g e jaren tot een d e r belangrijkste i n s t e l l i n g e n , z o niet d e belangrijkste, o p d i t g e b i e d ter w e r e l d (noot 2). O n d a n k s d e hoge sterfte d e r l e d e n , w a a r v a n slechts een e n k e l i n g o v e r l e e f d e e n het v a d e r l a n d t e r u g z a g , b l o e i d e de C o m m i s s i e , versterkt d o o r steeds n i e u w e u i t z e n d i n g e n v a n enthousiaste jonge n a t u u r o n d e r z o e k e r s , g e d u r e n d e d e r t i g j a r e n , e n w e r d tenslotte bij K o n i n k l i j k Besluit v a n 17 A p r i l 1850 o n t b o n d e n . 3. D e reis E e n d e r belangrijkste r e i z e n , d i e d e l e d e n d e r N a t u u r k u n d i g e C o m m i s s i e h e b b e n g e m a a k t , is w e l d i e a a n b o o r d v a n Z r . M s . K o r v e t Triton naar het toen n o g v r i j w e l onbekende N i e u w - G u i n e a . D e r e c h t s t r e e k s e a a n l e i d i n g tot d e reis v a n d e Triton, o n d e r c o m m a n d o v a n K a p i t e i n - L u i t e n a n t ter Z e e J.J. Steenboom, w a s niet een w e t e n s c h a p p e l i j k e , m a a r e e n p o l i t i e k e : d e o p d r a c h t een v e r s t e r k i n g a a n te leggen, e n a l d u s het b e z i t v a n d e k u s t v a n N i e u w - G u i n e a a a n het N e d e r l a n d s e G o u v e r n e m e n t te v e r z e k e r e n (noot 3). I n t u s s e n o m v a t t e d e i n s t r u c t i e o o k u i t d r u k k e l i j k het d o e n v a n n a t u u r w e t e n s c h a p p e l i j k o n d e r z o e k i n het p r a c t i s c h o n b e k e n d e N i e u w - G u i n e a . E n z o o n t v i n g e n de vijf l e d e n v a n d e N a t u u r k u n d i g e C o m m i s s i e o p d r a c h t z i c h o n v e r w i j l d v a n Java n a a r M a k a s s a r te b e g e v e n , a a n b o o r d v a n h e t k o o p v a a r d i j s c h i p Minerva, e n d a a r o v e r te s t a p p e n o p d e reeds o p d e reede l i g g e n d e K o r v e t Triton.

6


D e N a t u u r k u n d i g e C o m m i s s i e bestond uit de v o l g e n d e personen: D r . H . C . M a c k l o t , l e i d e r e n m i n e r a l o o g ; G . v a n R a a l t e n , secretaris, kassier e n assistent-teken a a r ; R v a n O o r t , tekenaar; S. Müller, „ a n a t o m i s t " e n A . Z i p p e l i u s (of Z i p e l i u s ) , k r u i d k u n d i g e (noot 4). E r w a s b o v e n d i e n o p Java a a n g e n o m e n h u l p - p e r s o n e e l (zie de v o l g e n d e alinéas), e n w e l 14 p e r s o n e n . Reeds o p het eerste gedeelte v a n d e h e e n reis m a a k t e n deze m e n s e n z i c h n u t t i g . D e Minerva d e e d , langs de k u s t v a n J a v a oostw a a r t s v a r e n d , d e p l a a t s e n Tegal, S e m a r a n g e n Soerabaja aan: „Het s c h i p w a s m e t m e n s c h e n e n g o e d e r e n z o o a l l e r v e r s c h r i k k e l i j k s t o p g e v u l d , d a t het n i e t m o g e l i j k w a s , d e g e w e r e n e n andere behoeften te b e k o m e n , o m o p deze twee p l a a t s e n (Tegal e n S e m a r a n g ) iets te k u n n e n d o e n ; eerst te S o u r a b a y a h e b b e n w i j h e t n o o d i g e b e k o o m e n e n o o k z o o d r a w i j aan w a l w a r e n , o n z e jagers, s l a n g e n d o o d e r s , e n k a p e l l e n v a n g e r s o p de jagt g e z o n d e n " ( M a c k l o t , M S ) . O p 15 M a a r t lichtte de Triton het a n k e r e n voer, v i a B o n t h a i n e n B o e t o n , n a a r A m b o n , d a t d e 29ste w e r d bereikt. Te A m b o n k w a m d e R e g e r i n g s c o m m i s s a r i s A . J . v a n D e l d e n a a n b o o r d , d i e belast w a s met de l e i d i n g v a n de operatie. O o k w e r d e e n detachement s o l d a t e n i n g e n o m e n , o n d e r c o m m a n d o v a n L u i t e n a n t J. Schrijber, alsm e d e de bijbehorende gezinsleden. B o v e n d i e n een aantal d w a n g a r b e i d e r s (over w e l k e d a d e l i j k meer). H e t z a l d u i d e l i j k z i j n dat er aan b o o r d een f l i n k e o v e r b e v o l k i n g o n t s t o n d (noot 5); „konijnen, v a r k e n s , geiten, schapen, g a n z e n , e e n d e n , k i p p e n , katten, h o n d e n , e n d e d u i v e l w e e t a l w a t v o o r snuisterijen meer. I n een w o o r d , d e Triton gelijkt een v o l m a a k t e A r k " ( v a n Raalten, M S 1). W i e d e s t e e n d r u k b e k i j k t d i e o p d e reis is v e r v a a r d i g d ( f i g . 1) z a l s t e l l i g d e i n d r u k k r i j g e n v a n een i d y l l i s c h e reis o p een k a l m e zee i n d e T r o p e n , d o c h d e s c h i j n k a n b e d r i e g e n , w a n t z o is het niet h e l e m a a l geweest. V o o r d e N a t u u r k u n d i g e C o m m i s s i e b e g o n n e n d e p r o b l e m e n a l v o o r het vertrek v a n Java, toen aan d e meeste d e r i n m i d d e l s geoefende Javaanse w e r k l i e d e n e n jagers, d e m o e d bleek te o n t b r e k e n d e c o m m i s s i e l e d e n o p d e grote zeereis te v e r g e z e l l e n , z o d a t o n g e o e f e n d p e r s o n e e l m o e s t w o r d e n a a n g e m o n s t e r d . D e e n i g e g e o e f e n d e jager d i e h e n t r o u w w a s geb l e v e n , e n h e n v e r g e z e l d e , sloeg o p d e heenreis o v e r b o o r d e n v e r d r o n k . D e i d y l l i s c h e t e k e n i n g geeft o o k geen idee v a n de o p s t a n d d i e w a s u i t g e b r o k e n onder een zeventigtal z i c h aan b o o r d bevindende ballingen, bestemd v o o r B a n d a , d i e ten d o e l h a d d e gehele scheepsequipage te v e r m o o r d e n (inclusief d e l e d e n d e r c o m m i s s i e ) . D o o r de d o o d v a n twee b e l h a m e l s w a s m e n er t e r n a u w e r n o o d i n ges l a a g d o m „dezen w o e d e n d e n h o o p " ten o n d e r te b r e n g e n (noot 6). O p 21 A p r i l 1828 v e r t r o k de k o r v e t , v e r g e z e l d v a n de schoener Iris, v a n A m b o n . V i e r d a g e n later, o p de 25ste, w e r d B a n d a b i n n e n g e z e i l d ; daar bleef m e n e e n p a a r d a g e n l i g g e n , i n de eerste plaats o m n o g enige d u i z e n d e n p o n d e n rijst i n te n e m e n . E n d i e a v o n d : „ w e r d e n het geheele état m a j o r e n alle passagiers bij d e n w a a r n e m e n d e n R e s i d e n t ter tafel g e n o o d i g t e n bij d i e g e l e g e n h e i d p l a n g e m a a k t o m d e n v o l g e n d e n o c h t e n d e e n togtje naar G r o o t B a n d a , dat a a n d e o v e r z i j d e v a n d e b a a i gelegen is, te d o e n , bij w e l k e gelegenheid w i j d a n p r o f i t e e r d e n v a n d e jagt o p alles w a t d e n a t u u r opgeeft, e n de schoone n o o t e m u s k a a t t u i n e n w e l k e d a t rijke B a n d a z o o m e n i g v u l d i g o p l e v e r t b e w o n d e r d e n . D e n v o l g e n d e n d a g w e r d e n w i j bij o n z e n v r i e n d e l i j k e n g i d s , d e n H o o f d a d m i n i s t r a t e u r v a n B a n d a , u i t g e n o o d i g t o m te d i neeren, H e t g i n g d i e n a v o n d b i j z o n d e r v r o l i j k i n z i j n w e r k , vele conditiën w e r d e n o p o n z e aanstaande E x p e d i t i e e n het w e l s l a g e n v a n d i e n , g e d r o n k e n " ( v a n R a a l t e n , M S 2). E e n p l a n o m d e v o l g e n d e d a g de V u u r b e r g ( G o e n o e n g A p i ) te b e k l i m m e n , k o n helaas niet d o o r g a a n , daar de w i n d u i t de v e r k e e r d e r i c h t i n g w o e i . D e ene d a g d i e


7

Fig. 2. Gezicht op de Prinses Marianne Straat en de Oetanata Rivier.

o p G r o o t B a n d a aan de jacht k o n w o r d e n g e w i j d , leverde d r i e n i e u w e v o g e l v o r m e n o p , n a m e l i j k Rhipidura rufifrons squamata S. Müller, Zosterops chloris B o n a p a r t e e n Myzomela sanguinolenta boiei (S. Müller); twee b l e k e n later een r u i m e r e v e r s p r e i d i n g te h e b b e n , d e laatste is de enige e n d e m i s c h e v o g e l v o r m v a n de B a n d a E i l a n d e n . D e t y p e - e x e m p l a r e n v a n d e z e v o r m e n b e v i n d e n z i c h n o g i n d e v e r z a m e l i n g e n v a n het R M N H . O p de 29ste w e r d de reis naar N i e u w - G u i n e a voortgezet. D a t m e n i n d e tijd v a n d e z e i l s c h e p e n g e d u l d moest hebben, blijkt u i t het feit dat n a een lange e n allermoeilijkste tocht, tussen d e Z u i d - O o s t e n de A r o e - e i l a n d e n , pas o p 21 M e i d e i n g a n g v a n d e D o u r g a - R i v i e r (thans de P r i n s e s M a r i a n n e - S t r a a t ) w e r d b e r e i k t , w a a r m e n v o o r a n k e r g i n g , m e t grote v e r w a c h t i n g e n . E r w a s een r e d e n , w a a r o m m e n bij het z o e k e n naar een plaats v o o r het v e s t i g e n v a n een m i l i t a i r e post z o ver oostelijk w a s gegaan. D e meer westelijk gelegen streken w e r d e n namelijk geregeld door handelaren uit de M o l u k k e n (Ceram en G o r a m ) b e z o c h t , e n d e e r v a r i n g h a d g e l e e r d , dat d e z e z i c h d o o r rechtstreekse c o n t a c t e n tussen d e o v e r h e i d e n de b e v o l k i n g v a n N i e u w - G u i n e a i n h u n bestaan als tussenh a n d e l a r e n b e d r e i g d v o e l d e n , e n d u s alles d e d e n o m de b e v o l k i n g tegen d e „ K o m p e n i e " o p te z e t t e n (noot 7). D a a r d e m i d d e l e n g e r i n g w a r e n , z o d a t slechts e e n k l e i n e , z w a k bezette post k o n w o r d e n ingericht, l a g het v o o r de h a n d dat gezocht w e r d naar een plaats w a a r de b e v o l k i n g g o e d g e z i n d w a s . D e twee jaar t e v o r e n d o o r Z r . M s . B r i k Dourga, o n d e r b e v e l v a n L t . ter Z e e D . K . K o l f f , ontdekte v e r m e e n d e r i v i e r m o n d i n g , D o u r g a - R i v i e r g e n o e m d , leek d a a r o m een geschikte plaats (noot 8). Intussen h a d m e n niet d e b e s c h i k k i n g gekregen o v e r K o l f f ' s j o u r n a a l . D a n w a s i n e l k g e v a l d e reis niet i n d e Z u i d - O o s t m o e s s o n o n d e r n o m e n , een v o o r z e i l e n n a a r d e

8


Fig. 3. Dorp aan de monding van de Oetanata rivier.

Z u i d - W e s t k u s t v a n N i e u w - G u i n e a totaal ongeschikt jaargetijde. I n g e d a c h t e n m o e t w o r d e n g e h o u d e n , dat d e eerste o p d r a c h t v a n d e Triton betrof d e v e s t i g i n g v a n een m i l i t a i r s t e u n p u n t . A l s p o e d i g bleek dat de D o u r g a - R i v i e r niet geschikt w a s „dewijl het l a n d daartoe te laag e n te m o e r a s s i g w a s , e n , bij h o o g water, v o o r het grootste gedeelte o v e r s t r o o m d w e r d " . N a m e e r d a n t i e n m i j l e n d e v e r m e e n d e r i v i e r te z i j n o p g e v a r e n , keerde m e n o m , daar er o o k reeds gebrek a a n d r i n k w a t e r w a s , e n „daar het o n m o g e l i j k d e m e e n i n g v a n het G o u v e r n e m e n t k o n z i j n , o m eene sterkte b i n n e n 's l a n d s te v e s t i g e n " . B o v e n d i e n h a d m e n een v r i j sterke a a n v a l v a n w i l d e n o p d e s l o e p te d o o r s t a a n , w a a r b i j e n i g e o f f i c i e r e n e n m a t r o z e n d o o r p i j l e n g e w o n d w e r d e n . D i t w e r k t e u i t e r a a r d o o k niet i n s p i r e r e n d . Z o m i s t e m e n d e o n t d e k k i n g d a t d e v e r m e e n d e D o u r g a - R i v i e r h e l e m a a l geen r i v i e r w a s , m a a r e e n zeestraat, d i e F r e d e r i k - H e n d r i k E i l a n d v a n het v a s t e l a n d v a n N i e u w - G u i n e a scheidt. D e z e o n t d e k k i n g bleef derhalve v o o r b e h o u d e n aan de oorlogsschoeners P o s t i l l o n e n Sireen, die de straat i n 1835 door voeren. D a a r de d a t u m (9 M e i ) w a a r o p zij de u i t g a n g bereikten samenviel met de verjaardag v a n „'s Körtings eenige Dochter, de niet m i n d e r beminnelijke, d a n i n n i g geliefde Prinses M a r i a n n e " , w e r d besloten de zeestraat PrinsesMarianne-Straat te n o e m e n (noot 9). N a d e m i s l u k t e v e r k e n n i n g v a n de D o u r g a - R i v i e r , zetten d e b e i d e s c h e p e n , o p 27 M e i , koers i n n o o r d - w e s t e l i j k e r i c h t i n g , langs d e lage k u s t v a n N i e u w - G u i n e a . D e w e e r s g e s t e l d h e i d m a a k t e l a n d e n m o e i l i j k , t e r w i j l v o l g e n s M ü l l e r (1840: 31): „het t e v e n s d e n chef d e r e x p e d i t i e a a n g e n o e g z a m e n o n d e r z o e k i n g s l u s t o n t b r a k , o m iedere g e l e g e n h e i d te baat te n e m e n , d i e ons w e l l i g t het l a n d e n deszelfs b e w o n e r s


9

Fig. 4. Gezicht op het eiland Aidoema.

v a n naderbij h a d d e k u n n e n d o e n k e n n e n " . M e n k a n z i c h d e frustratie v a n een j o n g e n e n e r g i e k n a t u u r o n d e r z o e k e r w e l v o o r s t e l l e n , g e d o e m d w e r k e l o o s te b l i j v e n i n z i c h t v a n het B e l o o f d e L a n d . D a a r tegenover staat dat K a p i t e i n S t e e n b o o m w a a r schijnlijk andere p r i o r i t e i t e n h a d en dat ieder het erover eens w a s (ook M a c k l o t , d e leider v a n het groepje n a t u u r o n d e r z o e k e r s ) , dat o n d i e p t e n e n b r a n d i n g l a n d e n o p de meeste p l a a t s e n uiterst riskant m a a k t e n . V o e g d a a r a a n n o g toe d e slechte staat w a a r i n de s c h e p e n v e r k e e r d e n , e n het gebrek aan o n d e r z o e k i n g s l u s t v a n K a p i t e i n Steenb o o m is niet h e l e m a a l onbegrijpelijk. O v e r i g e n s w a s het d o e n v a n , e n s t e u n v e r l e n e n aan, w e t e n s c h a p p e l i j k o n d e r z o e k u i t d r u k k e l i j k i n z i j n o p d r a c h t begrepen. H e t eerste sterfgeval o n d e r de E u r o p e a n e n d e e d z i c h v o o r o p 30 M e i ; het betrof e e n z e k e r e f l a n k e u r G r . . . , d i e tot het v o o r N i e u w - G u i n e a b e s t e m d e d e t a c h e m e n t b e h o o r d e . H i j h a d t e v o r e n als leraar bij een h e r v o r m d e gemeente i n d e p r o v i n c i e F r i e s l a n d gestaan, „en w a s d o o r een m e n i g v u l d i g g e b r u i k v a n sterken d r a n k tot d e n r a n g v a n soldaat n e d e r g e d a a l d " ( M o d e r a , 1830: 44). D e a a n b o o r d a a n w e z i g e t o l k e n s p r a k e n v a n e e n r i v i e r geheten d e O e t a n a t a , w a a r h e e n thans koers w e r d gezet. D e m o n d i n g w e r d bereikt o p 3 J u n i , e n h i e r o p 136°55' O L e n 4 ° 5 1 ' 3 0 " Z B g i n g e n de schepen v o o r anker. V o l g e n s z e g g e n d e r t o l k e n z o u d e z e r i v i e r v e e l d o o r C e r a m m e r s b e z o c h t w o r d e n (blijkbaar w a s dat n u geen b e z w a a r meer?), „doch ook deze plaats k w a m ons ongeschikt voor, d e w i j l v o o r d e z e l v e eene b a n k l i g t , w a a r o p eene g e w e l d i g e b r a n d i n g staat; z o o d a t g e e n s c h i p met m o g e l i j k h e i d de r i v i e r k a n b i n n e n k o m e n , e n er aldaar o o k geen v e i l i g e a n k e r plaats is. W i j h e b b e n hier geene m e n s c h e n aangetroffen" ( M a c k l o t , 1829: 300). W e l

10


Fig. 5. Gezicht op Merkusoord, met op de achtergrond de berg Lamantsjieri.

w e r d er e n i g o p n a m e w e r k v e r r i c h t . Z o o l o g i s c h m a t e r i a a l is h i e r bij m i j n w e t e n niet verzameld. O p 9 J u n i g i n g m e n w e e r o n d e r z e i l , e n reeds n a e n k e l e u r e n w e r d c o n t a c t g e m a a k t m e t p r a u w e n m e t Inlanders, d i e v e r t e l d e n dat de pas v e r l a t e n r i v i e r m o n d i n g niet d i e v a n d e Oetanata w a s , e n dat de echte Oetanata westelijker w a s gelegen. D a n k z i j vijf m a n d i e als l o o d s e n aan b o o r d w e r d e n g e n o m e n , w e r d de 11e d e m o n d i n g v a n d e echte Oetanata R i v i e r bereikt, o p 1 3 6 ° 9 ' 2 0 " O L , e n 4 ° 3 2 ' 2 0 " Z B (noot 10). D e b e v o l k i n g h i e r w a s zeer v r i e n d e l i j k , e n het z a g ernaar u i t dat k l e i n e s c h e p e n d e r i v i e r m o n d i n g b i j h o o g tij w e l z o u d e n k u n n e n b i n n e n l o p e n . E r w e r d d u s e e n g r o n d i g o n d e r z o e k g e d a a n naar d e m o g e l i j k h e d e n h i e r de m i l i t a i r e post te v e s t i g e n , d o c h : „tot het o p r i g t e n v a n een Etablissement w e r d de g r o n d z o o geheel o n g e s c h i k t b e v o n d e n , dat a a n hetzelve niet te d e n k e n w a s " . D e l e d e n d e r C o m m i s s i e zaten g e d u r e n d e de tien d a g e n v a n het verblijf h i e r niet s t i l . Z o a l s te v e r w a c h t e n v i e l v a n een r i v i e r m o n d m e t een z a n d s t r a n d e n s l i k k e n , w e r d e n i n het b i j z o n d e r steltlopers v e r z a m e l d , trekkers v a n het N o o r d e l i j k H a l f r o n d . G e z i e n het g e v o r d e r d e s e i z o e n (11-22 J u n i ) , is het o p m e r k e l i j k h o e v e e l n o o r d e lijke w i n t e r g a s t e n er te O e t a n a t a w e r d e n aangetroffen, t.w. Pluvialis squatarola, P. dominica, Charadrius mongolus, C. leschenaultii, Numenius phaeopus, Tringa hypoleucos, e n Calidris ruficollis. O p d e 22ste zetten d e b e i d e schepen h u n tocht i n n o o r d - w e s t e l i j k e r i c h t i n g v o o r t : " H e t l a n d b e g o n n u hoe l a n g z o o meer b e r g a c h t i g te w o r d e n e n i n de b i n n e n l a n d e n b e s p e u r d e n w i j v a n tijd tot tijd w a n n e e r d e l u c h t h e l d e r w a s zeer h o o g gebergte,


11

zelfs z o o h o o g dat w i j ons (door m i d d e l v a n g o e d e n verrekijkers) v e r b e e l d h e b b e n s n e e u w o p d e z e l v e te z i e n " (Van Raalten, M S 2). O p 28 J u n i w e r d het e i l a n d A i d o e m a bereikt, bij de i n g a n g v a n een r u i m e b a a i , w a a r het m o g e l i j k bleek een redelijk goede ankerplaats te v i n d e n . D e i n b o o r l i n g e n h i e r w a r e n niet, zoals d e v r o e g e r gez i e n e , n a a k t , m a a r m i n of meer g e k l e e d , e n s p r a k e n „zeer g e m a k k e l i j k de C e r a m s c h e t a a l " . Z i j w a r e n g o e d g e z i n d e n b e h u l p z a a m bij het a a n w i j z e n v a n goede a n k e r - e n l i g p l a a t s e n e n het z o e k e n v a n een geschikte plaats o m de v e r s t e r k i n g a a n te l e g g e n . O p 4 J u l i w e r d deze g e v o n d e n ; de zoektocht w a s tot een e i n d e g e k o m e n : h i e r z o u d e sterkte w o r d e n a a n g e l e g d , aan het n o o r d e l i j k e u i t e i n d e v a n d e b a a i , i n het l a n d s c h a p L o b o , r o n d o m d o o r b e r g e n ingesloten, e n tegen alle w i n d e n b e v e i l i g d . D e b a a i w e r d , naar d e k o r v e t , d e T r i t o n s - b a a i g e d o o p t . „Aan de w e s t z i j d e v a n de i n b o g t l i g t d e b e r g Lamantsjirie, 2650 v o e t e n (Amsterd.) h o o g , w e l k s voet v l a k u i t l o o p t . H i e r is het Etablissement g e v e s t i g d , e n het l a n d v a n Nieuw-Guinea v a n het z u i d e n tot het n o o r d e n , o p d e n 24 A u g u s t u s , i n n a a m Z i j n e r Majesteit d e n K o n i n g der Nederlanden, i n t e g e n w o o r d i g h e i d v a n eene m e n i g t e i n l a n d e r s met h u n n e n Kajaks ( o p p e r h o o f d e n ) , w e l k e z i c h bij d i e g e l e g e n h e i d eenen sterken roes aanzetteden, i n b e z i t g e k o m e n " . D e d r i e „ K o n i n g e n " v a n de districten L a k a h i a , N a m a t o t t e e n M e r k u s o o r d of L o b o (wier p o s i t i e w e l niet z o v e r h e v e n z a l z i j n geweest als deze titel z o u d o e n v e r w a c h ten), h i e l d e n a a n d e p l e c h t i g h e i d n o g m e e r o v e r (behalve e e n kater); z i j w e r d e n b e v e s t i g d i n h u n r a n g e n , e n elk kreeg: „eene r o o d l a k e n s c h e k a b a a i , e n e e n e n stok m e t g r o o t e n z i l v e r e n k n o p , w a a r o p het N e d e r l a n d s c h e w a p e n g e s n e d e n w a s . — Ieder o n t v i n g zijne aanstelling o p schrift, e n b e h o o r l i j k v a n een z e g e l v o o r z i e n , e n d e d r i e r o o d r o k k e n w e r d e n aan eenen m a a l t i j d toegelaten d i e ons i n het fort w a c h t t e , e n g e d u r e n d e w e l k e n eenige toasten w e r d e n gedronken.... O n z e v r i e n d e n r o o d r o k k e n , d i e n i e t i n g e b r e k e b l e v e n o m t r o u w elke c o n d i t i e m e d e te d r i n k e n , w e r d e n z o o v r o l i j k e n z o o hartelijk, dat elk, d i e m a a r o n d e r h u n bereik k w a m , z i c h eene teedere o m h e l z i n g moest laten w e l g e v a l l e n " ( M o d e r a , 1830:140-141). D e d a t u m v a n d e officiële i n b e z i t n e m i n g w a s niet w i l l e k e u r i g g e k o z e n , w a n t 24 A u g u s t u s w a s de verjaardag v a n Z . M . K o n i n g W i l l e m I, z o d a t er a a n l e i d i n g w a s tot d u b b e l e f e e s t v r e u g d e . V e e l eerder h a d t r o u w e n s n i e t g e k u n d , d a a r eerst het fort g e b o u w d moest z i j n , en de vlaggestok opgericht, o m de p l e c h t i g h e i d e n i g s z i n s i n d r u k w e k k e n d te m a k e n . O n m i d d e l l i j k n a het hijsen v a n de v l a g b e g o n d e Triton het K o n i n k l i j k s a l u u t v a n 101 schoten, dat d o o r de S i w a , de Iris e n het F o r t d u B u s g e z a m e n l i j k w e r d v o l t o o i d (noot 11). M e n v r a a g t z i c h af w a t het v l a g - h i j s e n d o o r k o l o n i a l e m o g e n d h e d e n , z o a l s v o o r a l i n de t w e e d e helft der v o r i g e e e u w i n z w a n g w a s , v o o r i n d r u k m a a k t e o p d e geannexeerde b e v o l k i n g e n . H i e r is het d u i d e l i j k : er w a s alle a a n l e i d i n g er een l e u k feest v a n te m a k e n e n z i c h een roes te d r i n k e n . G e e n w o n d e r , dat: „de d r i e Radja's .... alsook .... de m i n d e r e h o o f d e n .... a l l e n zeer vereerd scheenen o n d e r de b e s c h e r m i n g v a n de N e d e r l a n d s c h e V l a g te m o g e n s t a a n " (Van R a a l t e n , M S 2). D e betekenis d i e de N e d e r l a n d e r s aan de p l e c h t i g h e i d hechtten, z a l de b e v o l k i n g v o l k o m e n o n t g a a n z i j n , e n w a s o o k eigenlijk irrelevant: de aangelegde sterkte moest i m m e r s a l z e v e n jaar later w o r d e n v e r l a t e n , e n n a d i e n heeft het N e d e r l a n d s e b e s t u u r z i c h n a u w e l i j k s meer d o e n g e l d e n . H e t verblijf v a n de Triton te L o b o d u u r d e bijna twee m a a n d e n , w a n t d e b e m a n n i n g moest h u l p v e r l e n e n aan het detachement bij het b o u w e n v a n het fort (Fort d u Bus): enkele h o u t e n g e b o u w e n , o m g e v e n d o o r een v i e r k a n t e d u b b e l e p a l l i s a d e . D e plaats zelf w e r d M e r k u s o o r d g e n o e m d . Ik geloof niet dat er ooit r o n d het fort een

12


Fig. 6. Het Fort Dubus te Merkusoord.

e c h t e n e d e r z e t t i n g is o n t s t a a n , a l t o o n t e e n d e r a f b e e l d i n g e n e n i g e h u t t e n e n b a r a k k e n b u i t e n de o m h e i n i n g , z o d a t de n a m e n Fort d u B u s e n M e r k u s o o r d v r i j w e l s y n o n i e m w a r e n (noot 12). D e c o m m i s s i e - l e d e n h e b b e n z i c h het lange v e r b l i j f te L o b o zeer t e n n u t t e gem a a k t . V a n z e l f s p r e k e n d w e r d e n h i e r d e grootste e n b e l a n g r i j k s t e v e r z a m e l i n g e n v e r k r e g e n . E r w e r d niet alleen o p het v a s t e l a n d v e r z a m e l d , m a a r o o k o p het a a n d e o v e r k a n t v a n de T r i t o n - B a a i gelegen e i l a n d A i d o e m a . N i e t dat de o m s t a n d i g h e d e n o p t i m a a l w a r e n . D a t bewijst al het feit dat er, v a n de i n totaal 170 m a n , i n deze p e r i o d e t w a a l f stierven. V a n de 17 officieren w a r e n er o p z e k e r o g e n b l i k 14 z i e k . Was het zó gesteld bij de officieren, d a n v a l t te r a d e n h o e het er bij d e m i l i t a i r e n v a n lagere r a n g u i t z a g . V o l g e n s het o o r d e e l v a n de H e r e n M a c k l o t (die naast g e o l o o g o o k m e d i c u s w a s ) , O v i n k ( C h i r u r g i j n - M a j o o r v a n d e n d e r d e n rang) e n V a n D u r a ( C h i r u r g i j n d e r d e r d e klasse): „ w a s het o m h a k k e n v a n het b o s c h e n het s c h o o n m a k e n v a n d e n g r o n d eene v o o r n a m e o o r z a a k d e z e r ziekte, d o o r d i e n de d a m p e n , d i e te v o r e n d o o r d e d i g t h e i d v a n de b o o m e n e n d o o r d i e n de z o n daar niet k o n d e d o o r d r i n g e n , niet n a a r b o v e n stegen, thans i n eene r u i m e mate u i t v l o e i d e n e n z i c h r o n d o m v e r s p r e i d d e n " ( M o d e r a , 1830: 134). E e n l e u k kijkje o p de s t a n d v a n de m e d i s c h e w e t e n s c h a p i n d i e d a g e n : o v e r de o o r z a k e n v a n m a l a r i a (de „Febres intermittentes"), v a n t y p h u s , v a n s c h e u r b u i k , w a s v r i j w e l niets b e k e n d . M a c k l o t z e l f (1829: 306-307) h e e f t o v e r het v e r b l i j f te L o b o het v o l g e n d e te v e r t e l l e n : „Van d e n 4 Julij tot d e n 29 A u g u s t u s , g e d u r e n d e w e l k e n tijd het Etablissem e n t is o p g e r i g t , h e b b e n w i j i n de Tritons-baai m o e t e n v e r t o e v e n , d o c h , helaas! n o c h


13

i n o n z e , n o c h i n andere v a k k e n v a n Wetenschap datgene k u n n e n v e r r i g t e n , w a t w i j z o o zeer g e w e n s c h t h a d d e n . H e t o m k a p p e n v a n het b o s c h , e n het o n t g i n n e n v a n d e n g r o n d h e b b e n z o o d a n i g e nadeelige u i t w a s e m i n g e n ten gevolge g e h a d , dat w i j e n de geheele s c h e e p s e q u i p a g e d o o r r o t k o o r t s e n z i j n aangetast e n v e l e n zelfs het l e v e n daarbij h e b b e n ingeschoten. Tot o v e r m a a t v a n r a m p h a d d e n w i j gebrek a a n levensm i d d e l e n e n d e n o o d i g e v e r v e r s c h i n g e n , z o o d a t er v o o r d e z i e k e n niets te eten w a s , d a n g e z o u t e n spek e n rijst. M e t o n b r u i k b a a r g e w o r d e n sloepen, o n t r e d d e r d z e i l t u i g e n t o u w e n , z u l k een k l e i n aantal d i e n s t d o e n d e m a n n e n , dat er t w i j f e l o n t s t o n d , of het s c h i p d a a r m e d e zee z o u k u n n e n b o u w e n , e n met meer d a n 80 m a n z i e k e n a a n b o o r d , g i n g e n w i j d e n 29 A u g u s t u s o n d e r z e i l , ... e n k w a m e n d e n 5 September, 's a v o n d s , i n de b a a i v a n Amboïna ten anker. O o k o p Amboïna h e b b e n w i j d i t m a a l m a a r zeer w e i n i g k u n n e n u i t r i g t e n , eensdeels, o m d a t de m e e s t e n o n z e r , e n o o k o n z e b e d i e n d e n , de o v e r b l i j f s e l e n v a n d e N i e u w - G u i n e a s c h e z i e k t e n naar hier h a d d e n medegebragt, e n met z u c h t i g e l e d e m a ten, p u i s t e n e n h u i d z i e k t e n g e k w e l d w a r e n ; a n d e r d e e l s , o m d a t het w e d e r , g e d u rende a l d e n tijd, d i e n w i j o p Amboïna geweest z i j n , z o o slecht w a s , dat het zelfs v o o r g e z o n d e n o n g e r a d e n , ja o n d o e n l i j k z o u d e geweest z i j n , het h u i s te v e r l a t e n " . D a d e l i j k n a a a n k o m s t te A m b o n w e r d e n er 62 z i e k e n naar het h o s p i t a a l g e z o n d e n , w a a r v a n er, toen de Triton een m a a n d later w e e r vertrok (via T i m o r naar Soerabaja), 24 n o g z i e k w e r d e n m e d e g e n o m e n e n acht, niet v e r v o e r b a a r z i j n d e , m o e s t e n w o r d e n achtergelaten. N a t u u r l i j k w a s m e t de a a n k o m s t o p A m b o n o o k de sterfte niet meteen o p g e h o u d e n , z o d a t het totale aantal d o d e n o p l i e p tot 21. H i e r o n d e r w a s de C o m m a n d a n t , K a p i t e i n - L u i t e n a n t ter Zee Steenboom, d i e o p 4 October o v e r l e e d . D i t a a n t a l v a n 21 betrof a l l e e n de b e m a n n i n g v a n de Triton; de v e r l i e z e n v a n het bez e t t i n g s d e t a c h e m e n t e n h u n f a m i l i e l e d e n z i j n h i e r b i j n i e t i n b e g r e p e n ( n o o t 13). M ü l l e r ' s (1840:10) o p m e r k i n g , dat: „deze reis i n geenen deele gezegd k a n w o r d e n tot de g e l u k k i g s t e te b e h o o r e n o n d e r d i e , w e l k e ter b e v o r d e r i n g der zeevaart-, d e r l a n d e n v o l k e n k u n d e naar v r e e m d e o o r d e n o n d e r n o m e n w e r d e n " , v a l t w e l te b e a m e n . H e t m a g o p m e r k e l i j k heten, dat alle vijf de E u r o p e s e l e d e n d e r N a t u u r k u n d i g e C o m m i s s i e het v e r b l i j f o p N i e u w - G u i n e a o v e r l e e f d e n . H e t w a s d e r h a l v e een n o g intacte C o m m i s s i e , d i e o p 14 October 1828 l a n d d e te T i m o r - K o e p a n g , v o o r het d o e n v a n n a t u u r w e t e n s c h a p p e l i j k o n d e r z o e k o p T i m o r . M o d e r a (1830:149) m e r k t h i e r o v e r o p : „ O n d e r een regt hartelijk e n v r i e n d s c h a p p e l i j k afscheid, v e r l i e t e n o n z e n a t u u r k u n d i g e v r i e n d e n de Triton, o p w e l k e zij met ons z u l k e b e n a a u w d e d a g e n altijd i n de beste e e n s g e z i n d h e i d h a d d e n d o o r g e b r a g t ; e n , zeer a a n g e d a a n o v e r h u n v e r t r e k , z e i l d e n w i j , n a n o g geen v i e r e n t w i n t i g u r e n vertoevens, d e n 15den O c t o b e r v a n deze reede w e g " . H e t zegt v e e l v o o r de aard der b e t r o k k e n p e r s o n e n , dat, n a d a t zij m a a n d e n l a n g te d i c h t b i j e e n a a n b o o r d v a n een k l e i n s c h i p h a d d e n m o e t e n l e v e n , d e gevoelens v a n w e d e r z i j d s e v r i e n d s c h a p e n w a a r d e r i n g z o oprecht w a r e n . H e t lot bleef de l e d e n d e r C o m m i s s i e niet g u n s t i g . Reeds v o o r het e i n d e v a n het jaar, o p 31 D e c e m b e r 1828, o v e r l e e d Z i p p e l i u s , e n enkele m a a n d e n d a a r n a , o p 17 A p r i l 1829, V a n Raalten. 4. Verzamelingen In vroeger jaren moet heel v e e l meer zoölogisch m a t e r i a a l i n het R i j k s m u s e u m v a n N a t u u r l i j k e H i s t o r i e z i j n b i n n e n g e k o m e n , d a n thans n o g a a n w e z i g is. D a t k w a m v o o r n a m e l i j k d o o r d e s t a t u t a i r e v e r p l i c h t i n g h o g e s c h o l e n e n z . te v o o r z i e n v a n s t u d i e - e n o n d e r w i j s m a t e r i a a l , e n d o o r r u i l met andere m u s e a . H e t destijds a a n o n -

14


d e r w i j s i n s t e l l i n g e n afgestane m a t e r i a a l z a l i n de meeste g e v a l l e n v e r b r u i k t z i j n , e n niet m e e r bestaan. W a a r r u i l heeft p l a a t s g e v o n d e n met b u i t e n l a n d s e z u s t e r i n s t e l l i n g e n , is echter v e e l b e h o u d e n gebleven. I n het laatste g e v a l m a g niet z o n d e r m e e r v a n verlies w o r d e n g e s p r o k e n , daar v e e l b u i t e n g e w o o n belangrijk m a t e r i a a l u i t streken w a a r d e e i g e n v e r z a m e l a a r s niet actief w a r e n , i n r u i l w e r d v e r k r e g e n . V o o r a l d e r u i l m e t J o h n G o u l d ( v o o r n a m e l i j k A u s t r a l i s c h e vogels) e n het H o f m u s e u m i n W e n e n ( v o o r n a m e l i j k B r a z i l i a a n s e vogels) is zeer lucratief geweest. O v e r het a l g e m e e n v a l t slechts m o e i l i j k u i t te m a k e n , h o e v e e l er is o n t v a n g e n , e n w a t er n o g o v e r is. I n het g e v a l v a n de reis naar N i e u w - G u i n e a bestaat er echter d e n a u w k e u r i g e o p g a v e v a n M a c k l o t (1829). D e o r n i t h o l o g i s c h e v e r z a m e l i n g v a n N i e u w - G u i n e a omvatte: H u i d e n . 61 G e s l . 119 soorten, te z a m e n 341 E x . Skeletten. 17 G e s l . 25 soorten, te z a m e n 34 E x . Eijeren. 5 G e s l . te z a m e n 12 stuks H e t jaar d a a r o p gaf M a c k l o t (1830) een lijst d e r v e r z a m e l d e v o g e l s o o r t e n (alsm e d e v a n andere d i e r s o o r t e n , p l a n t e n e n m i n e r a l e n ) . D e vogellijst telt echter slechts 99 soorten. A a n d e h a n d v a n deze lijst z o u het a l heel g e m a k k e l i j k m o e t e n z i j n , n a te g a a n w e l k e soorten er z i j n v e r z a m e l d , m a a r z o e e n v o u d i g bleek dat niet, o m d e d o o r M a c k l o t o p g e g e v e n reden: „dat de meeste hier o p de k u s t v a n N . G u i n e a v e r z a m e l d e v o o r w e r p e n v a n natuurlijke historie ons n i e u w schenen, en n o g i n geen w e r k beschreven zijnde, de n a m e n aan dezelve gegeven n o g v e r a n d e r i n g e n k u n n e n o n d e r g a a n , e n d u s slechts als v o o r l o o p i g m o e t e n b e s c h o u w d w o r d e n " . M ü l l e r (1840: 21) herhaalt het aantal v a n 119 soorten. U i t g a a n d e v a n d e z e a a n t a l l e n w a s een v e r g e l i j k i n g met de h e d e n n o g a a n w e z i g e aantallen soorten e n e x e m p l a r e n niet m o e i l i j k . D e systematische lijst bevat een o p s o m m i n g v a n a l het m a t e r i a a l dat i k heb k u n n e n v i n d e n . D e o n v o l l e d i g h e i d v a n M a c k l o t ' s lijst b l i j k t o.a. u i t het feit, dat er slechts v i j f s o o r t e n i j s v o g e l s i n g e n o e m d w o r d e n , t e r w i j l er, t h a n s n o g , m a t e r i a a l v a n a c h t s o o r t e n a a n w e z i g is. V r e e m d is o o k het o n t b r e k e n v a n e e n o p v a l l e n d e n b e k e n d vogeltje als Cicinnurus regius, w a a r v a n te L o b o b e i d e geslachten v e r z a m e l d w e r d e n . D e z e soort staat w e l i n d e a a n t e k e n i n g e n v a n M ü l l e r ( M S ) . D i t steekt af t e g e n d e z o r g v u l d i g h e i d w a a r m e d e d e d r i e Gerygone-soorten w o r d e n o p g e s o m d , a l l e d r i e k l e i n e , o n o p v a l l e n d g e k l e u r d e vogeltjes, e n alle d r i e destijds onbeschreven. A f g e z i e n v a n d e o n v o l l e d i g h e i d , b l e e k het o n m o g e l i j k d e i d e n t i t e i t v a n a l l e s o o r t e n o p d e lijst te achterhalen. N a m e n als Geo-Kichla singularis, Alcedo anomala, Psittacus hemitreptus, e n z . g e v e n geen enkele a a n w i j z i n g betreffende h u n identiteit. E n w a t is Epimachus inornatus — m i s s c h i e n het 9 v a n Ptiloris magnificus? M a c k l o t (1830) n o e m t 10 s o o r t e n p a p e g a a i e n , d o c h d a a r z i j n P. sinensis e n P. grandis b e t r e k k i n g h e b b e n o p â e n $ v a n eenzelfde soort, m o e t d i t aantal w o r d e n gecorrigeerd tot 9. H i e r v a n b l i j v e n er d r i e o n g e d e t e r m i n e e r d . H e t meeste h o u v a s t g e v e n de ter plaatse gemaakte a a n t e k e n i n g e n e n b e s c h r i j v i n g e n v a n Müller ( M S ) , w a a r m e d e i k een f l i n k aantal soorten u i t M a c k l o t ' s lijst o p n a a m heb k u n n e n b r e n g e n (noot 14). M ü l l e r ' s a a n t e k e n i n g e n v a n N i e u w - G u i n e a z i j n n o g i n h e t D u i t s g e s c h r e v e n ; z i j n latere a a n t e k e n i n g e n v a n S u m a t r a z i j n i n het Nederlands. Z o a l s te v e r w a c h t e n v i e l , w a a r een niet met het o o g o p p u b l i c a t i e g e s c h r e v e n brief rechtstreeks naar d e zetter w a s g e s t u u r d , k o m e n er n o g a l w a t d r u k f o u t e n v o o r i n de w e t e n s c h a p p e l i j k e n a m e n (Rupicula thronothorat v o o r Rhipidicala threnothorax,


15

Fig. 7. Voorbeeld van Müller's aantekeningen van Nieuw-Guinea; de beschrijving van Poecilodryas hypoleuca.

Psittacus borei v o o r Psittacus boiei, Sterna melancochen v o o r Sterna melanauchen, enz.). O o k inconsistenties, zoals de a f k o r t i n g v a n de a u t e u r s n a a m T e m m i n c k , als T., T e m (met e n z o n d e r punt), e n T e m m . Ik heb natuurlijk z o r g v u l d i g de gedrukte lijst g e v o l g d , z o n d e r p o g i n g e n tot correctie te d o e n . D e tussen haakjes geplaatste n a m e n z i j n d e locale v o l k s n a m e n ; d e a f k o r t i n g d.P. = d e r Papoeër. D e lijst (links) is v a n . M a c k l o t (1830), m e t rechts m i j n determinaties: Falco pondiceriana L a t h . „ " ? variet. alba. Buceros lecognatus ( p a n a d.P.) Corvus orru (corroe d.P.) Garrulus bicolor Barita varia Cuv. chalybea Gracula tricolor (got. getoe d.P.) Oriolus anomalus

Haliastur indus Accipiter leucosomus Rhyticeros plicatus Corvus orru Pitohui dichrous Cracticus cassicus Manucodia chalybatus Mino dumontii Oriolus

16


„ sinensis? L i n . Paradisea apoda L i n . (siangu d.P.) Lamprotornus metallicus Tem. Memus luctuosus Napothera bruniscus Timalia poliocephala Geo-Kichla singularis Pitta speciosa (tegok d.P.) Myothera trygoma Ocypterus leucorhynchus C u v . Edolius gamakga (Kamutka d.P.) Ceblephyris melas (gauwar d.P.) „

cinnamomea melanops T e m m . ?2 spec.

Pardalotus Muscicapa

carbonarius pulverulenta monacha stellacea „ racaprhys otjap „ margaritacea „ basilina „ chloris caesia Rupicula albogularis rufiventris thronothorat Tinamulus virescens paludum decoloratus Pomatorhinus rufescens Cuculus anthracius Psittacus goliath? K ü h l (sangia d.P.) galeritus L . sinensis L . „ grandis L i n n . „ hemitreptus „ flammicollis „ borei(ganganterined.P.) Cyanorrhos Psittacus exilis scapulatus L a t h . (tagke d.P.) Nectarinia concolor „ luctuosa

Oriolus Paradisaea minor Aplonis cantoroides Rhipidura leucophrys Colluricincla megarhyncha Pitohui kirhocephalus Pitta erythogaster Cinclosoma ajax Artamus leucorhynchus Dicrurus hottentottus Coracina melas S " 5 Coracina novaehollandiae Coracina tenuirostris Coracina papuensis Melanocharis nigra Poecilodryas pulverulenta Monachella muelleriana

?

Arses telescophthalmus Poecilodryas hypoleuca Monarcha guttulus Monarcha chrysomela Microeca flavovirescens Myiagra rubecula Rhipidura rufiventris Rhipidura hyperythra Rhipidura threnothorax Gerygone chrysogaster Gerygone laevigaster Gerygone magnirostris Pomatostomus isidorei Centropus menbeki Probosciger aterrimus Cacatua galerita Eclectus roratus â Eclectus roratus 2 ? ? Psittaculirostris Micropsitta Alisterus

?

desmarestii

keiensis amboinensis

Nectarinia aspasia


17

Fig. 8. Kaart van de verkende delen van de zuidwest kust van Nieuw-Guinea in 1828 (naar Modera, 1830).

choris Epimachus filamentosus C u v . „ inornatus Dicaeum nov. s p . Melliphaga corniculata C u v . „ stricoleta nov. sp. 3 Alcedo anomala „ valida coronata collaris L o t h . dea L . (sirimta d.P.) Hirundo ? sp.2 Caprimulgus ? sp.l Columba insulata (gamanti d.P.) „ histrionica littoralis T e m m . chodostagma percussa promeropus calyptera

Toxorhamphus Ptiloris

novaeguineae magnificus

?

Dicaeum pectorale Philemon novaeguineae Meliphaga versicolor

?

Alcedo azurea ?

Halcyon chloris Tanysiptera galatea Hirundo tahitica Petrochelidon nigricans Podargus papuensis Ducula pinon Ducula mulleri Ducula spilorrhoa Ptilinopus perlatus Ptilinopus viridis Ptilinopus pulchellus Geopelia humeralis

18


„ nana „ badia „ superba T e m m . „ phasianella T. „ coronata (titer d.P.) Casuarius ? (casuari d.P.) Megapodius rufipes T e m m . (= szoewa d.P.) Glareola grallaria T. Oedicnemus magnirostris C . Himantopus melanopterus Haematopus ostralegus L i n . Charadrius candiacus Ardea fumigata

Ptilinopus ?

nanus

Ptilinopus superbus Macropygia amboinensis (?) Goura cristata Casuarius Megapodius freycinet Stiltia isabella Esacus magnirostris Himantopus himantopus Haematopus ostralegus Charadrius Egretta sacra

fasceolata (= ampossa wika d.P.) Tringa pusilla V . H . Totanus hypoleucus Tern. Gallinula personata Sterna ressa (ressa d.P.) „ melancochen Tern (= kermaauw d.P.) Sula (pelecanus Sula L i n . )

Zonerodius heliosylus Calidris ruficollis Tringa hypoleucos Porzana cinerea Sterna bergii Sterna sumatrana Sula leucogaster

5. Systematische lijst V r i j w e l a l het m a t e r i a a l is v r o e g e r o p g e z e t g e w e e s t , e n e e n d e e l is d a t n o g . A n d e r e v o o r w e r p e n z i j n echter o m s t r e e k s 1900 v a n h u n v o e t s t u k k e n g e h a a l d e n w o r d e n t h a n s als b a l g e n b e w a a r d . D e o o r s p r o n k e l i j k e e t i k e t t e n z u l l e n a l bij h e t o p z e t t e n z i j n w e g g e g o o i d . Bij het herhaaldelijk o v e r s c h r i j v e n v a n etiketten z i j n n a t u u r l i j k f o u t e n g e m a a k t , zoals i n het g e v a l v a n Megapodius freycinet, Chalcopsitta atra e n „Melliphaga nisoria". T e r w i l l e v a n d e o v e r z i c h t e l i j k h e i d heb i k i n d e lijst d e v i e r l o c a l i t e i t e n w a a r v e r z a m e l d is als v o l g t a a n g e d u i d : D o u r g a - R i v i e r , O e t a n a t a , L o b o , A i d o e m a , o n geacht of er thans o p d e etiketten d e n a m e n P r i n s e s - M a r i a n n e - S t r a a t , L o b o - B a a i , T r i t o n - B a a i staan. H e t westelijk deel v a n de Triton-Baai w o r d t d o o r Müller n o g afz o n d e r l i j k m e t d e n a a m b o g t of b a a i v a n O e r o e L a n g o e r o e a a n g e d u i d . W a a r d e z e o n t b r a k heb i k o o k de m a a n d of m a a n d e n v a n v e r z a m e l e n toegevoegd. V a n elke soort w o r d t eerst de h u i d i g e n a a m o p g e g e v e n ; d a a r o p v o l g t , w a n n e e r het een v a n d e z e v e r z a m e l i n g beschreven v o r m betreft, eerst een b i b l i o g r a f i s c h e v e r w i j z i n g naar de b e s c h r i j v i n g (ook als het een s y n o n i e m is), e n v e r v o l g e n s d e n a m e n w a a r o n d e r d e s o o r t is g e p u b l i c e e r d d o o r M ü l l e r (1840-1843) e n S c l a t e r (1858). M a c k l o t (1830) w o r d t h i e r niet meer geciteerd, daar i m m e r s i n het v o r i g e h o o f d s t u k alle d o o r h e m g e p u b l i c e e r d e v o g e l n a m e n reeds z i j n o p g e s o m d . I n enkele g e v a l l e n w o r d t echter n o g e e n n a a m d i e niet is g e p u b l i c e e r d , m a a r d i e i k o p e e n etiket of o n d e r o p een s o k k e l geschreven v o n d , geciteerd; z u l k e citaten heb i k steeds tussen aanhalingstekens geplaatst. D a n v o l g t een o p g a v e v a n het a a n w e z i g e m a t e r i a a l , met v e r m e l d i n g v a n het cat a l o g u s - n u m m e r z o dat er is, e n anders met d e a a n t e k e n i n g „geen cat. n o / ' . H o e w e l


19

type-status a l v a l t af te l e i d e n u i t d e citaten, w o r d t deze h i e r n o g eens u i t d r u k k e l i j k g e n o e m d . Tenzij d e z e kennelijk onjuist z i j n , heb i k d e geslachtsbepalingen z o a l s zij o p d e etiketten staan of i n b e s c h r i j v i n g e n g e p u b l i c e e r d z i j n , o v e r g e n o m e n . D e s c h u l d v o o r v e r s c h i l l e n d e aantoonbaar foutieve geslachtsbepalingen z u l l e n w i j het, o p e e n voorgaande bladzijde vermelde, „ongeoefende personeel" maar i n d e schoenen s c h u i v e n . „ 0 " staat v o o r geslacht o n b e k e n d . W a a r verdere l i t e r a t u u r v e r w i j z i n g e n of een discussie gewenst z i j n , k o m e n d e z e na de o p s o m m i n g . Casuariidae - Casuarissen Casuarius spec. Casuarius Emeu; Sclater (1858:168): S.W. coast. Ei, VIII.1828, Lobo (cat. 1), maten 135.3 x 92.2 mm.

O p h e t e i staat m e t i n k t g e s c h r e v e n : „ N e u - G u i n e a (Baij L o b o ) , A u g u s t 1828, C a s u a r i u s " . H e t ligt thans gedetermineerd o n d e r de n a a m Casuarius unappendiculatus rothschildi M a t s c h i e . Müller is, o o k i n z i j n gepubliceerde w e r k , niet v e r d e r g e k o m e n d a n Casuarius sp., w a t overigens geen w o n d e r is, daar Casuarius uno-appendiculatus pas i n 1860 beschreven is. Tussen twee haakjes, m e n v i n d t deze soortnaam t e g e n w o o r d i g universeel geciteerd als C. unappendiculatus, d o c h de oorspronkelijke beschrijving l u i d t C. uno-appendiculatus, e n de enige w i j z i g i n g die de C o d e toestaat i n deze n a a m , i s het laten v a l l e n v a n het verbindings-streepje. O m n a d e z e n o m e n c l a t o r i s c h e u i t w e i d i n g t e r u g te k o m e n o p d e d e t e r m i n a t i e : naar het h a n d s c h r i f t te o o r d e l e n is deze v e r r i c h t d o o r E . D . v a n O o r t , e n v e r m o e d e l i j k w a s d e z e gebaseerd o p een p u b l i c a t i e v a n S c h a l o w (1894), d o c h Schönwetter (1960) is uiterst sceptisch o v e r d e m o g e l i j k h e i d d e eieren der d i v e r s e casuaris-soorten o p g r o n d v a n e i s c h a a l - k e n m e r k e n te o n d e r s c h e i d e n . Bij d e b e w o n e r s v a n d e O e t a n a t a R i v i e r z a g M ü l l e r (1840: 22-23): „vele b u i k gordels, a r m b a n d e n e n andere versierselen, uit d e haarachtige vederen v a n d e n Casuaris vervaardigd; terwijl wij ook meermalen sporen v a n dezen grooten vogel aantroffen i n het moerassige w o u d bij d e Prinses M a r i a n n e - s t r a a t , e n h e m d i k w e r f b e s p e u r d e n a a n d e n voet v a n d e n b e r g L a m a n t s j i e r i e n o p andere effene boschplaatsen i n d i t n o o r d e l i j k e gedeelte. Z i j n , naar het schijnt, zeer fijn gehoor, g e p a a r d met eene groote o m z i g t i g h e i d e n ongemeene s c h u w h e i d , d e d e n h e m echter a l t i j d , n o g o p aanzienlijke afstanden v a n ons v e r w i j d e r d , d e v l u g t n e m e n , e n w e l met eene o v e r h a a s t i n g e n eene k r a c h t , dat w i j alleen naar het d a a r d o o r te w e e g gebragte g e l u i d o o r d e e l e n d e , zijne sterke t r e d e n e n g e d u c h t e s p r o n g e n , a a n v a n k e l i j k v o o r d i e v a n een groot z o o g d i e r h i e l d e n " . Sulidae - Jan-van-Genten Sula leucogaster plotus (Forster, 1844) 0,1828, Nieuw-Guinea (cat. 11).

Ardeidae - Reigers Egretta sacra sacra ( G m e l i n , 1789)

20


ó\ Vm.1828, Lobo (cat. 62).

Een vogel v a n de grauwe morph. Butorides striatus subspec. Ardeavirescens; Müller (1840: 22): kusten van Nieuw-Guinea.

Geen materiaal. Zonerodius heliosylus (Lesson, 1828) 9, VIII.1828, Lobo (cat. 1).

Accipitridae - Roofvogels Haliastur indus girrenera (Vieillot, 1822) [Falco] pondicerianus', Müller (1840:21) Haliastur leucosternus; Sclater (1858:154): Lobo. 9,1828, Nieuw-Guinea (cat. 2).

Haliaaetus leucogaster ( G m e l i n , 1788) [Falco] blagrus-, Müller (1840: 21).

Geen materiaal. Accipiter leucosomus leucosomus (Sharpe, 1874) Astur leucosomus Sharpe, 1874: 94 (in sleutel), 119 — New Guinea and adjacent islands, maar geheel gebaseerd op Schlegel (1866:19,58, pl. 11 fig. 3) = Aidoema, Lobo-Baai. Falco Novae-Hollandiae; Müller (1840: 21). Astur Novae Hollandiae; Sclater (1858:154): Lobo. 6, VI/VIII.1828, Aidoema (cat. 7), holotype.

I n M ü l l e r ' s ( M S ) a a n t e k e n i n g e n staat bij deze soort d e (later toegevoegde) d a t u m 20 Junij geschreven. D i t k a n niet e n m o e t w a a r s c h i j n l i j k 29 J u n i z i j n (zie Corvus orru), of m o g e l i j k 20 J u l i of 20 A u g u s t u s . M e g a p o d i i d a e - Grootpoot-hoenders Megapodius freycinet duperreyii L e s s o n & G a r n o t , 1826 Megapodius rufipes; Müller (1840: 23): Oetanata. Megapodiusrubripes;Sclater (1858:169): R. Oetanata. 9,2 0 juv., 1828, „Lobo-Baai" (cat. 21,22,23).

E r i s v e r m o e d e l i j k g e k n o e i d m e t d e etikettering, daar Müller u i t d r u k k e l i j k v e r m e l d t d a t d e z e soort alleen bij d e r i v i e r Oetanata w e r d aangetroffen, h o e w e l d e b l a d -


21

h o p e n o o k a a n de D o u r g a - R i v i e r w e r d e n g e z i e n . D e foutieve o p g a v e v a n L o b o - B a a i is a l te v i n d e n i n Schlegel (1880: 62). Rallidae - Rallen Porzana cinerea subspec. Erythracinerea minima Schlegel, 1865b: 34 — Oetanata. 9, VI.1828, Oetanata (cat. 1), holotype.

D e status v a n de v e r m e e n d e ondersoort minima is, o p z i j n best, t w i j f e l a c h t i g (cf. M e e s , 1982: 42-49). Haematopodidae - Scholeksters Haematopus ostralegus longirostris V i e i l l o t , 1817 Haematopus ostralegus; Müller (1840: 22): kusten van Nieuw-Guinea. Haematopus longirostris; Sclater (1858:169): coasts of N . G . 9, VI.1828, Oetanata (cat. 2).

Z i e o o k S c h l e g e l (1865a: 73-74) e n M e e s (1982: 52-53). I n M ü l l e r ' s ( M S ) a a n t e k e n i n g e n staat d e z e v o g e l u i t d r u k k e l i j k v e r m e l d e n b e s c h r e v e n als een S, d e r t i g jaar later, d o o r Schlegel, echter als een 9 . D e m a t e n d i e i k n a m z i j n : v l e u g e l ca. 273, staart 106, tarsus ca. 65, s n a v e l v a n de v o o r h o o f d s b e v e d e r i n g tot de p u n t 85 m m . H e t is b e k e n d dat bij Scholeksters d e wijfjes g e m i d d e l d w a t langere snavels h e b b e n d a n d e mannetjes. D e vrij lange s n a v e l suggereert dat d i t i n d i v i d u m i s s c h i e n i n d e r d a a d een 2 is, e n z a l het k e n m e r k z i j n w a a r o p Schlegel heeft g e m e e n d de geslachtsopgave te m o g e n v e r a n d e r e n . Charadriidae - Plevieren Pluvialis

squatarola ( L i n n a e u s , 1758)

Skelet, VI.1828, Nieuw-Guinea = Oetanata (cat. b).

Z i e Schlegel (1865a: 55, cat. 22) e n V a n O o r t (1907: 90). Pluvialis

dominica fulva ( G m e l i n , 1789)

9, VI.1828, Nieuw-Guinea = Oetanata (cat. 58).

Z i e Schlegel (1865a: 52). Charadrius mongolus P a l l a s , 1776 2 0 , VI.1828, Oetanata (cat. 11,12).

22


Charadrius leschenaultii leschenaultii L e s s o n , 1826 2 0 , VI.1828, Oetanata (cat. 30,31).

Scolopacidae - Snip-achtigen Numenius phaeopus variegatus (Scopoli, 1786) Numenius phaeopus; Müller (1840: 22): kusten van Nieuw-Guinea. Numeniusuropygialis; Sclater (1858:170): coasts of N.G.

E r i s g e e n m a t e r i a a l a a n w e z i g i n L e i d e n , m a a r Sharpe (1896: 364) n o e m t e e n $ a d . , N e w G u i n e a (S. M ü l l e r ) , v i a S e e b o h m i n h e t B r i t i s h M u s e u m te L o n d e n g e k o m e n ( B M n o . w ' ) . Schlegel n o e m t d i t e x e m p l a a r niet, z o d a t het vóór 1864 m o e t z i j n w e g g e r u i l d . I n J u n i 1990, g e d u r e n d e e e n b e z o e k a a n T r i n g (waar d e v o g e l c o l l e c t i e v a n h e t B r i t i s h M u s e u m thans i s g e h u i s v e s t ) z o c h t i k d i t e x e m p l a a r o p ( B M n o . 94.2.19.89), e n v o n d o p het etiket v a n S e e b o h m geen andere gegevens d a n d e reeds v e r m e l d e ; e e n o o r s p r o n k e l i j k etiket w a s er niet. Tringa hypoleucos L i n n a e u s , 1758 Totanus hypoleucus; Müller (1840: 22): kusten van Nieuw-Guinea. Tringoides empusa; Sclater (1858:170): coasts of N . G . (ex Müller). Geen materiaal.

M ü l l e r ( M S ) zegt o v e r deze soort: „zeigte s i c h e i n z e l n a n d e n Flüssen D o u r g a & U t a n a t a u n d d e r Baij L o b o " . E r blijkt niet dat hij m a t e r i a a l v e r z a m e l d heeft. Calidris ruficollis (Pallas, 1766) Tringa pusilla; Müller (1840: 23): enkel bij de rivier Oetanata. Schoeniclus albescens; Sclater (1858:170): R. Oetanata. 9, VI.1828, Oetanata (cat. 25).

Recurvirostridae - Kluten Himantopus himantopus leucocephalus G o u l d , 1837 Himantopus melanopterus; Müller (1840: 22): kusten van Nieuw-Guinea. Himantopus leucocephalus; Sclater (1858:169): coasts of N . G . 9,VHI.1828, Lobo (cat. 12).

Burhinidae - Grielen Esacus magnirostris (Vieillot, 1818) Oedicnemus magnirostris; Müller (1840: 23): enkel bij de rivier Oetanata. Esacus magnirostris; Sclater (1858:169): R. Oetanata.


23

Geen materiaal. In de aantekeningen v a n Müller (MS) b e v i n d t z i c h de beschrijving v a n een 2 v a n O e t a n a t a , g e d a t e e r d J u n i 1828. Glareolidae - Zwaluwplevieren, Vorkstaartplevieren Stiltia Isabella ( V i e i l l o t , 1816) Glareolagrallaria;Müller (1840: 23): enkel bij de rivier Oetanata. Glareola Isabella; Sclater (1858:169): R. Oetanata. 6, VI.1828, Oetanata (cat. 2). Sternidae - Zeezwaluwen, Sterns Sterna sumatrana R a f f l e s , 1822 Sterna melanauchen; Müller (1841:125): in de straten en baaijen van het distrikt Lobo... in menigte. Sterna melanauchen; Sclater (1858:170): coast of N . G . 2 6,0,

VII/VIII.1828, Lobo-Baai (cat. 12,13,14). Sterna bergii cristata S t e p h e n s , 1826

Sterna velox; Müller (1841:125): veel aan de westzijde van Nieuw-Guinea. Sterna velox; Sclater (1858:170): west coast of N . G . Sterna pelecanoides; Schlegel (1864a: 11): de drie thans nog aanwezige vogels (doch onder cat. 24, 25, 26). 2 6, VI.1828, Oetanata (cat. 30, 31); 9, VI.1828, Oetanata (cat. 32). Columbidae - D u i v e n Ptilinopus

superbus superbus ( T e m m i n c k , 1809)

Columba superba; Müller (1840: 22): Lobo. Ptilonopus superbus; Sclater (1858:167): Lobo. Geen materiaal, en reeds niet in Schlegel. Ptilinopus

pulchellus pulchellus ( T e m m i n c k , 1835)

Columba pulchella Temminck, 1835: pl. 564 — la baie Lobo. Columba pulchella; Müller (1840: 22): Lobo. Ptilonopus pulchellus; Sclater (1858:167): Lobo. 2 â, VIII.1828, Lobo (cat. 1, 2), typen. Ptilinopus

viridis pectoralis (Wagler, 1829)

Columba viridis; Müller (1840: 22): Lobo.

24


Ptilonopus viridis; Sclater (1858:167): Lobo. â, $, VII.1828, Lobo (cat. 1,2). Ptilinopus

nanus ( T e m m i n c k , 1835)

ColumbanainaTeinminck, 1835: pi. 565 — près la baie Lobo. Columba nana; Müller (1840: 22): Lobo. Ptilonopus naina; Sclater (1858:167): Lobo. ó\ VII/VIII.1828, Lobo (cat. 1), holotype. Ptilinopus

perlatus perlatus ( T e m m i n c k , 1835)

Columba perlata Temminck, 1835: pl. 559 — la baie de Lobo. Columba perlata; Müller (1840: 22): Lobo. Ptilonopus perlatus; Sclater (1858:167): Lobo. â, VII/VIII.1828, Lobo (cat. 1), holotype. Ptilinopus

magnificus puella ( L e s s o n , 1827)

Columba puella; Müller (1840: 22): Lobo. Carpophaga puella; Sclater (1858:168): R. Oetanata. 6, 9, VII/VIII.1828, Lobo (cat. 1,2). Ducula spilorrhoa tarara R a n d , 1941 Carpophaga bicolor; Schlegel (1873:101, cat. 46): mâle, tué en 1828 à l'entrée septentrionale du détroit de la princesse Marianne. â, V.1828, Nieuw Guinea = Dourga-Rivier (cat. 2). D e k o p e n het v o o r s t e d e e l v a n het l i c h a a m v a n d e z e v o g e l z i j n sterk z i l v e r g r i j s getint; h i j v o l d o e t d u s a a n d e d i a g n o s e v a n d e , v a n z u i d e l i j k N i e u w - G u i n e a

beschre-

v e n , o n d e r s o o r t tarara. D e v r a a g of tarara i n d e r d a a d e e n g e l d i g e o n d e r s o o r t i s , i s n o g n i e t m e t z e k e r h e i d b e a n t w o o r d ; a a n d e d i s c u s s i e h e b b e n o.a. J o h n s t o n e (1981), M e e s (1982: 72-73) e n F r i t h (1982:124) d e e l g e n o m e n .

Ducula mullerii mullerii ( T e m m i n c k , 1835) Columba mullerii Temminck, 1835: pl. 566 — les bords de la rivière Dourga. Columba Mülleri; Müller (1840: 23): Prinses-Marianne-straat. Carpophaga Mülleri; Sclater (1858:168): R. Oetanata (fout). ó\ V1828, Dourga-Rivier (cat. 1), holotype. Ducula pinon rubiensis ( M e y e r , 1884) Carpophaga pinon; Schlegel (1873: 94, cat. 4,5): baie Triton.


25

8, 9, VII/VIII.1828, Lobo (cat. 1,2).

Geopelia humeralis humeralis ( T e m m i n c k , 1821) Columba humeralis; Müller (1840: 23): Prinses Marianne-straat. Geopelia humeralis; Sclater (1858:168): Lobo (fout). Geopelia humeralis; Schlegel (1873:131, cat. 3). 9, V.1828, Dourga-Rivier (cat. 3).

D i s c u s s i e , z i e M e e s (1982: 74). Goura cristata cristata (Pallas, 1764) Lophyrus coronatus; Müller (1840: 22): Lobo. Columba coronata; Müller (1841: 70-71): Lobo. Goura coronata; Sclater (1858:167): Lobo. Geen materiaal.

H e t is m e r k w a a r d i g , d a t z i c h i n d e v e r z a m e l i n g e n v a n het M u s e u m geen e x e m p l a r e n v a n Goura cristata v a n v ó ó r 1860 b e v i n d e n . M e n z o u h e b b e n v e r w a c h t d a t dergelijke spectaculaire, e n reeds l a n g b e k e n d e , vogels a l bij d e o p r i c h t i n g v a n h e t M u s e u m a a n w e z i g w a r e n . H e t is n o g m o e i l i j k e r voorstelbaar, dat als v ó ó r 1828 d e soort n o g niet a a n w e z i g w a s , d o o r Müller v e r z a m e l d m a t e r i a a l z o u z i j n w e g g e r u i l d of w e g g e g e v e n . E r z o u d u s a a n k u n n e n w o r d e n g e t w i j f e l d of er i n d e r d a a d K r o o n d u i v e n v e r z a m e l d e n g e p r e p a r e e r d z i j n te L o b o . M i s s c h i e n z i j n z i j g e z i e n i n d e k o o k p o t t e n d e r b e w o n e r s , d i e zeker niet g e m a k k e l i j k afstand z u l l e n h e b b e n g e d a a n v a n e e n dergelijke vette k l u i f . I n tegenspraak m e t deze v e r o n d e r s t e l l i n g is d e u i t g e breide beschrijving, met maten, v a n Müller ( M S ) , die mededeelt dat d e soort o p A i d o e m a e n bij L o b o „ziemlich h ä u f i g " w a s . Later gaf hij (Müller, 1841: 70-71) uitvoerige bijzonderheden over de levenswijze, de m a a g i n h o u d v a n onderzochte i n d i v i d u e n , e n v e r m e l d d e o o k d e v o n d s t v a n een nest, m e t é é n e n i g s z i n s b e b r o e d e i , o p 28.VIII.1828 (het e i b e v i n d t z i c h niet i n o n z e v e r z a m e l i n g ) . O o k Sclater n o e m t d u i d e lijk d e a a n w e z i g h e i d v a n m a t e r i a a l i n M u s . L u g d . D e o u d s t e thans i n o n z e v e r z a m e l i n g a a n w e z i g e k r o o n d u i v e n z i j n t w e e e x e m p l a r e n v a n Goura victoria, i n 1844 o n t v a n g e n v a n „Kolonel Steurs", d i e z e h a d meegeb r a c h t u i t d e M o l u k k e n . T e m m i n c k heeft d e z e v o g e l s d e n a a m Columba Steursii gegeven, d i e echter niet g e l d i g is g e p u b l i c e e r d . D e localiteitsopgave J o b i is er d o o r Schlegel (1873:169) bij v e r z o n n e n , o m d a t dat d e eerste plaats w a s w a a r d e soort later i n het w i l d is ontdekt. G e z i e n d e s l o r d i g h e i d w a a r m e d e vroeger n a m e n w e r d e n g e s c h r e v e n , z a l d e s c h e n k e r w e l z i j n geweest K o l o n e l (later L u i t e n a n t - G e n e r a a l ) F . V . H . A . R i d d e r de Stuers, d i e omstreeks 1840 G o u v e r n e u r v a n d e M o l u k k e n w a s . Psittacidae - Papegaaien Chalcopsitta scintillata scintillata ( T e m m i n c k , 1835) Psittacus sintillatus Temminck, 1835: pl. 569 — la baie Lobo. Psittacus scintillans; Müller (1840: 22): Lobo.

26


Chalcopsitta scintillans; Sclater (1858:165): Lobo. 5, VII/VIII.1828, Lobo (cat. 1), enig aanwezig syntype.

T e m m i n c k (I.e.) v e r k l a a r t : „Nous n e connaissons p a s l a femelle d e cette espèce; les sujets reçus a u m u s é e d e s P a y s - B a s o n t tous é t é constatés d u sexe m a s c u l i n " . H i e r u i t b l i j k t d u i d e l i j k d a t er meer d a n é é n e x e m p l a a r is geweest. H e t o n z e i s o n g e t w i j f e l d het d o o r T e m m i n c k afgebeelde. H e t is n u z o n d e r geslachtsopgave, d o c h z i e T e m m i n c k . F i n s c h (1868: 754) beschrijft d i t e x e m p l a a r als jonge v o g e l , z o n d e r g e slachtsopgave („ihm fehlt d i e Geschlechtsangabe"). D a t d e v o g e l j o n g is, l e i d d e F i n s c h af u i t het o n t b r e k e n v a n r o o d a a n d e k o p , d i e geheel z w a r t i s . O o k a n d e r e auteurs n o e m e n d i t als een j e u g d k e n m e r k . Charmosyna placentis placentis ( T e m m i n c k , 1835) PsittacusplacentisTemminck, 1835: pl. 553 — la rivière Utanata. Psittacus placentis; Müller (1840: 23): Oetanata. Trichoglossus placens; Sclater (1858:164): R. Oetanata. ó\ 9, ó* juv., VI.1828, Oetanata (cat. 1,2,3), syntypen.

Bij T e m m i n c k z i j n afgebeeld cT e n 2 , terwijl i n d e tekst o o k het cî juv. w o r d t b e schreven. G e o g r a p h i s c h e v a r i a t i e : Z i e M e e s (1965: 165-167, o o k 1982: 77-78). D e d r i e t y p e n z i j n b e s c h r e v e n d o o r F i n s c h (1868: 872-876). Psittaculirostris

desmarestii intermedia ( v a n O o r t , 1909)

Psittacus Desmarestii; Müller (1840:22): Lobo. Cyclopsitta Desmaresti; Sclater (1858:166): Lobo. 6, 9, VII/VIII.1828, Lobo (cat. 1,2).

O v e r d e subspecifieke status v a n deze v o g e l s , z i e V a n O o r t (1909a: 229-230) e n Junge (1953: 32). Micropsitta

keiensis chloroxantha Oberholser, 1917

Psittacus pygmaeus; Müller (1840: 23): Oetanata. Nasertina pygmaea; Sclater (1858:166): r. Oetanata. o\ 9, VI.1828, Oetanata (cat. 1,2).

Probosciger aterrimus goliath (Kühl, 1820) Psittacus goliath; Müller (1840: 22): Lobo. Microglossa aterrima; Sclater (1858:166): Lobo.

E r i s geen m a t e r i a a l , o o k niet bij Schlegel (1864b: 147), d i e v e r k l a a r t d a t M ü l l e r te L o b o e e n ? heeft v e r z a m e l d : „L'individu m ê m e a été cede sous titre d ' é c h a n g e , p a r M r . T e m m i n c k , à u n marchand naturaliste". Müller (MS) bevat i n d e r d a a d d e beschrijving v a n een 5 v a n Lobo, verzameld i n Augustus.


27

H e t i s d e moeite w a a r d e v e n stil te staan bij het feit d a t d e a f b e e l d i n g i s u i t g e v o e r d i n grijs, niet i n z w a r t . D a t brengt L e v a i l l a n t ' s plaat i n h e r i n n e r i n g v a n e e n grijze v o g e l d i e hij b e w e e r d e p e r s o o n l i j k l e v e n d a a n d e K a a p te h e b b e n g e z i e n e n afgeb e e l d (cf. M e e s , 1957a: 221). H e t is echter waarschijnlijk d a t hij alleen d e plaat, niet de v o g e l zelf heeft g e z i e n ( L e v a i l l a n t w a s berucht o n b e t r o u w b a a r ) , e n d a t d e z e grijs w a s o m d e z e l f d e r e d e n , w a a r o m d e d o o r V a n O o r t v e r v a a r d i g d e a f b e e l d i n g grijs is: o m m e e r details te k u n n e n g e v e n , daar het aangeven v a n véren e n v e d e r s t r u c t u u r v a n e e n geheel z w a r t e v o g e l e r g m o e i l i j k is. E e n v e r b l u f f e n d recent v o o r b e e l d i s te v i n d e n i n het b o e k v a n Beehler, Pratt & Z i m m e r m a n (1986: p l . 20), w a a r Probosciger aterrimus zelfs lichtgrijs is afgebeeld. Cacatua galerita triton T e m m i n c k , 1849 Cacatua triton Temminck, 1849: 405, voetnoot 1 — La Nouvelle-Guinée = Aidoema. Psittacus galeritus novae Guineae; Macklot (1830:172). Psittacus galeritus; Müller (1840: 21): „.... die zich overal in groote troepen vertoonde, en uit wiens slagen staartvederen de wilde bewoners van eenige kustplaatsen, allerlei Versierselen vervaardigen.../ enz. (leuke beschrijving). Cacatua Triton; Sclater (1858:166): west coast of N . G . 7

9, VII/VIII.1828, Aidoema (cat. 1), holotype.

Eclectus roratus pectoralis (Statius Müller, 1776) Psittacus sinensis en Psittacus grandis; Müller (1840: 22). Eclectus cardinalis en Polychlorus grandis; Sclater (1858:165): Lobo. 2 9, VII/VIII.1828, Lobo (cat. 1,2); skelet, dito (cat. a, cf. Van Oort, 1907:136).

Tot omstreeks 1875 w e r d e n het grotendeels groene ã e n het d o n k e r r o o d m e t v i o l e t b l a u w e 9 v a n deze grote papegaaiensoort a l g e m e e n v o o r v e r s c h i l l e n d e s o o r t e n g e h o u d e n ; v a n d a a r d e d u b b e l e n o m e n c l a t u u r bij Müller e n Sclater. E r z i j n n u alleen 2 9 v a n L o b o a a n w e z i g ; deze w e r d e n destijds v o o r â e n 9 g e h o u d e n (cf. Schlegel, 1864b: 39 e n 1874:11, als Eclectus linnaei). O n b e t r o u w b a r e geslachtsbepalingen z u l l e n er s t e l l i g toe h e b b e n bijgedragen, d a t d i t soort m i s v a t t i n g e n z o l a n g is b l i j v e n bestaan (zie o o k Coracina melas). Geoffroyus geoffroyi pucherani Souancé, 1856 Psittacus Geoffroyi; Müller (1840: 22): Lobo. Geoffroius personatus; Sclater (1858:165): Lobo. Geen materiaal.

Alisterus amboinensis dorsalis ( Q u o y & G a i m a r d , 1830) Psittacus dorsalis; Müller (1840: 22): Lobo. Aprosmictus amboinensis; Sclater (1858:164): Lobo. 9, VII/VIII.1828, Lobo (cat. 1); skelet, dito (cat. a, cf. Van Oort, 1907:140).

28

Mees. Vogelkundig onderzoek op Nieuw-Guinea in 1828. Zool. Bijdr. Leiden 40 (1994) Cuculidae - Koekoeken Chrysococcyx minutillus minutillus

G o u l d , 1859

Cuculus lucidus; Müller (1840: 21): op Nieuw-Guinea en op Java aanwezig. Chrysococcyx lucidus; Sclater (1858:166): Lobo (fout; is Oetanata). 8, VI.1828, Oetanata (cat. 1 van C.malayanuspoecilurus). D e d e t e r m i n a t i e is v e r r i c h t d o o r P a r k e r ( 1 9 8 1 : 1 2 , 3 1 ) , d i e echter v e e l v o o r b e h o u d maakte. Caliechthrus leucolophus (S. Müller, 1840) Cuculus leucolophus S. Müller, 1840: 22 — Lobo. Hierococcyx leucolophus; Sclater (1858:166): Lobo. 2 8, $, VII/VIII.1828, Lobo (cat. 1,2,3), syntypen. Centropus menbeki menbeki G a r n o t , 1828 Centropusmenbiki;Müller (1840: 22): Lobo. CentropusMenebeki;Sclater (1858:166): Lobo. 8, VII/VIII.1828, Lobo (cat. 1). Podargidae - Hoornzwaluwen, Kikkerbekken Podargus papuensis papuensis Q u o y & G a i m a r d , 1830 Podargus papuensis ontmoetten wij in de vlakke, vochtige wouden bij de Prinses Marianne-Straat, en op sombere boschplaatsen van het eiland Aidoema (Muller, 1840:21). Podargus papuensis; Sclater (1858:155): P. Marianne's Straits and is. Aidoema. 8,25.V.1828, Dourga-Rivier (cat. 3); $, VTI.1828, Aidoema (cat. 4). (Plaat, gedateerd 25.V.1828.) Alcedinidae - Ijsvogels Ceyx azureus lessonii ( C a s s i n , 1850) Alcyone Lessoni; Sclater (1858:156): Lobo. 9, VIIL1828, Lobo (cat. 1). Ceyx pusillus pusillus T e m m i n c k , 1836 Ceyx pusilla Temminck, 1836b: pi. 595 fig. 3 — baie de Lobo. Ceyx pusilla; Müller (1840:22): Lobo Alcyone pusilla; Sclater (1858:156): Lobo. 8, Vn/Vin.1828, Lobo (cat. 1), type (holotype?).


29

Ceyx lepidus solitarius T e m m i n c k , 1836 Ceyx solitaria Temminck, 1836b: pl. 595 fig. 2 — baie de Lobo. Ceyx solitaris; Muller (1840:22): Lobo. Alcyone solitaria; Sclater (1858:156): Lobo. ó\ Vn/Vin.l828, Lobo (cat. 1), type (holotype?). Dacelo gaudichaud Q u o y & G a i m a r d , 1824 Dacelo Gaudichaudi; Muller (1840:22): Lobo. Dacelo Gaudichaudi; Sclater (1858:155): Lobo. 9, Vn/Vin.1828, Lobo (cat. 37). Halcyon torotoro torotoro (Lesson, 1827) Dacelo syma (Syma torotoro, Less.); Müller (1840:22): Lobo. Halcyon Torotoro; Sclater (1858:156): Lobo. ó\ 9, VII/VIII.1828, Lobo (cat. 1,2); 9, VII.1828, Lobo (cat. 3). Halcyon sancta sancta V i g o r s & H o r s f i e l d , 1827 2 0 , V.1828, Dourga-Rivier (cat. 55,56). Voor de localiteit, zie Schlegel (1863c: 36, cat. 14 en 15). Halcyon chloris sordida G o u l d , 1842 Alcedo collaris; Müller (1840: 21): op Nieuw-Guinea en op Java. S, VI.1828, Oetanata (cat. 83). Tanysiptera galatea galatea G . R. G r a y , 1859 Dacelo dea; Müller (1840: 22): Lobo. Tanysiptera Dea; Sclater (1858:156): Lobo. ó \ VII/VIII.1828, Lobo (cat. 1); 9, VII.1828, Lobo (cat. 2); 9 juv., VIII.1828, Lobo (cat. 3); skelet, VII/VIII.1828, Lobo (cat. a). Bucerotidae - Neushoornvogels Rhyticeros plicatus ruficollis ( V i e i l l o t , 1816) Buceros ruficollis; Müller (1840: 22): Lobo. Buceros ruficollis; Sclater (1858:156): Lobo. â, 9, VII/VIII.1828, Lobo (cat. 1, 2). Pittidae - Pitta's Pitta erythrogaster macklotii T e m m i n c k , 1834 Pitta macklotii Temminck, 1834: pi. 547 — la baie de Lobo.

30


Pitta Macklotii: Müller (1840: 22): Lobo. Pitta Mackloti; Sclater (1858:158): Lobo. ó\ 26.VIII.1828, Lobo (cat. 1), enig aanwezig syntype.

V o l g e n s T e m m i n c k (1834) z o u d e n er alleen 2 6 3 v e r z a m e l d z i j n ; het 2 w a s h e m niet b e k e n d . M ü l l e r & S c h l e g e l (1839: 13) v e r k l a r e n daarentegen d a t er d r i e s t u k s w e r d e n v e r z a m e l d (2 <J 3, 2 ), e n d a t d e d o o r T e m m i n c k afgebeelde v o g e l e e n 2 w a s , „ w e l k geslacht echter i n alle o p z i g t e n m e t h e t mannetje o v e r e e n k o m t " . S c h l e g e l (1863b: 7) n o e m t n o g slechts é é n e x e m p l a a r , v o l g e n s h e m het b i j T e m m i n c k afgebeelde t y p e , als „Male a d u l t e " , tevens d e d o o r h e m zelf (Schlegel, 1863a: p l . 4 f i g . 3) als „ o u d m a n n e t j e " afgebeelde v o g e l . H e t a a n w e z i g e s y n t y p e is o n g e t w i j f e l d h e t d o o r S c h l e g e l b e s c h r e v e n e n geïllustreerde e x e m p l a a r e n v e r m o e d e l i j k o o k het d o o r T e m m i n c k afgebeelde. D e plaat is echter o n n a u w k e u r i g , daar v o o r h o o f d e n b o v e n k o p geheel v o s b r u i n g e k l e u r d z i j n , t e r w i j l niet alleen het s y n t y p e , m a a r alle m i j ter b e s c h i k k i n g staande i n d i v i d u e n v a n d e z e o n d e r s o o r t d e v e r e n v a n v o o r h o o f d e n b o v e n k o p z w a r t g r a u w hebben, met lichtblauwe vederranden. Daar d e geslachten z o w e l i n a f m e t i n g e n als i n v e d e r k l e e d i d e n t i e k schijnen te z i j n , heeft speculatie o f d e o p g a v e v a n het geslacht w e l juist is, w e i n i g z i n . Hirundinidae - Zwaluwen Hirundo tahitica frontalis Q u o y & G a i m a r d , 1830 9, VIII.1828, Nieuw-Guinea = Lobo (S. Müller, cat. 10 van H. t. javanica).

Petrochelidon nigricans nigricans (Vieillot, 1817) 2 0 juv., V.1828, Dourga-Rivier (cat. 3,4).

D e a a n d u i d i n g juv. o p d e d o o r F i n s c h geschreven etiketten is juist: cat. 3 heeft d e s t a a l b l a u w e glans o p k o p e n r u g o n v o l l e d i g o n t w i k k e l d , t e r w i j l deze bij cat. 4 v r i j w e l a f w e z i g is. Campephagidae - Rupsvogels Coracina melas melas (Lesson, 1828) Ceblepyris melas S. Müller, 1840: 22 — Lobo. (S, ten onrechte voor 9 aangezien). Ceblepyris cinnamomea S. Müller, 1840: 22 — Lobo. ( 9 ). 6, VII/VIII.1828, Lobo (cat. 1), holotype van Ceblepyris melas. 9, VII/VIIL1828, Lobo (cat. 2), holotype van Ceblepyris cinnamomea.

H e t i s b l i j k b a a r t o e v a l , dat Müller (cf. o o k b i z . 189) het 3 d e z e l f d e n a a m gaf d i e L e s s o n enkele jaren eerder aan d e z e l f d e soort h a d gegeven. Coracina tenuirostris tenuirostris (Jardine, 1831) Ceblepyris plumbea S. Müller, 1843:189 — Nieuw Guinea en Timor. Edolisoma müllerii Salvadori, 1876: 927 — nomen novum.


31

Campephaga plumbea; Sclater (1858:160): R. Oetanata. 6 im

v

9, VI.1828, Oetanata (cat. 1,2), syntypen van Ceblepyris plumbea en Edolisoma müllerii.

V o o r een b e s p r e k i n g v a n d i t m a t e r i a a l , z i e M e e s (1982:118-119). Coracina novaehollandiae melanops ( L a t h a m , 1801) Cebl[epyris] melanops; Müller (1843:190): Nieuw-Guinea. ó\ V.1828, Dourga-Rivier (cat. 17).

O f s c h o o n er u i t d e o m g e v i n g v a n P o r t M o r e s b y enige b r o e d g e v a l l e n b e k e n d z i j n , is C. novaehollandiae o p N i e u w - G u i n e a h o o f d z a k e l i j k een w i n t e r g a s t u i t A u s t r a l i ë . M a t e n v a n deze v o g e l , d i e i n geheel a d u l t k l e e d is, z i j n : v l e u g e l 202, staart 139, tarsus 27, s n a v e l v a n de schedel 30, s n a v e l v a n de v o o r h o o f d s b e v e d e r i n g 25, s n a v e l v a n d e v o o r r a n d v a n h e t n e u s g a t 19 m m . O p g r o n d v a n d e z e m a t e n v a l t hij t o t d e s u b species melanops te b r e n g e n , d i e h e t grootste d e e l v a n h e t v a s t e l a n d v a n Australië bewoont. Coracina papuensis papuensis ( G m e l i n , 1788) Cebl[epyris] papuensis; Müller (1843:191): aan de westkust van Nieuw-Guinea. Graucalus papuensis; Sclater (1858:159): Lobo. 5, VII/VIII.1828, Lobo (cat. 1).

Orthonychidae - Raltimalia's Cinclosoma ajax ajax ( T e m m i n c k , 1836) Eupetes ajax Temminck, 1836a: pi. 573 — la Nouvelle-Guinée. Eupetes ajax; Müller (1840: 22): Lobo. Eupetes Ajax; Sclater (1858:158): Lobo. 9, VII/VIII.1828, Lobo (cat. 1), holotype.

H e t jaar v a n p u b l i c a t i e v a n deze e n de v o l g e n d e soort is 1836, niet 1835 (noot 15). Eupetes caerulescens caerulescens T e m m i n c k , 1836 Eupetes caerulescens Temminck, 1836a: pl. 574 — la baie de Lobo. Eupetes caerulescens; Müller (1840: 22): Lobo. Eupetes coerulescens; Sclater (1858:158): Lobo. 6, VII/VIII.1828, Lobo (cat. 1), holotype.

Timaliidae - Timalia's Pomatostomus isidorei (Lesson, 1827) Pomatorhinus Isidorei; Müller (1840: 22)

32


PomatorhinusIsidori;Sclater (1858:158): Lobo. 6, 9, VII/VIII.1828, Lobo (cat. 1,2).

Crateroscelis murina murina (Sclater, 1858) BrachypteryxmurinusSclater, 1858:158 — Lobo. [Todirostris] murina Bonaparte, 1850a: 218 — N . Guinea (nomen nudum). 2 6, 9, VII/VIII.1828, Lobo (cat. 1,2,3), syntypen.

O v e r d e z e v o g e l s , cf. M e e s (1965:179). Gerygone chrysogaster dohertyi R o t h s c h i l d & H a r t e r t , 1903 S[ylvia] virescens Blyth, 1870:169 — „New Guinea", ex S. Müller, MS. 9, VII/VIIL1828, Lobo (cat. 1), holotype van Sylvia virescens.

Sylvia virescens, h o e w e l d e o u d s t e n a a m v a n d e z e o n d e r s o o r t , i s e e n p r i m a i r h o m o n i e m v a n Sylvia virescens V i e i l l o t , 1807, e n m a g d a a r o m niet g e b r u i k t w o r d e n . Gerygone laevigaster pallida F i n s c h , 1898 Gerygone pallida Finsch, 1898:134 — Lobo-Bay. S, VII/VIII.1828, Lobo (cat.l), holotype.

Gerygone magnirostris mimikae ( O g i l v i e - G r a n t , 1915) „Muscicapa decolorata Temminck, M S " , cf. Finsch (1898:135). 0 , VII/VIII.1828, Lobo (cat. 1).

Monarchidae - Monarch-vliegenvangers Monarcha rubiensis (Meyer, 1874) „s.n. Drymophila n. spec. Müll, in M . L . " S, VII/VIII.1828, Lobo (cat. 1).

O m e e n o f andere r e d e n b e w e r e n Beehler, Pratt & Z i m m e r m a n (1986: 171) d a t M. rubiensis is: „Absent f r o m V o g e l k o p " . Tot d e klassieke localiteiten b e h o r e n echter A n d a i (cf. S a l v a d o r i , 1881:13) e n M o m i (leg. M a y r , cf. H a r t e r t , 1930: 74). Monarcha manadensis ( Q u o y & G a i m a r d , 1830) „s.n. Drymophila leucogaster, S. Müll. n. spec, in Mus. Lugd.". S, VII/VIII.1828, Lobo (cat. 1)


33

Z i e F i n s c h (1901: 205, s.n. Monarcha dichrous). Monarcha guttula (Garnot, 1829) 2 6,6

im., VII/VIII.1828, Lobo (cat. 1-3).

Monarcha chrysomela melanonotus Sclater, 1877 Muscicapa chrysomela; Müller (1840: 22): Lobo. Arses chrysomela; Sclater (1858:160): Lobo. 6, VII/VIII.1828, Lobo (cat. 1).

Arses telescophthalmus telescophthalmus ( G a r n o t , 1827) Muscicapa telescophthalmus; Müller (1840: 22): Lobo. Arses telescophthalma; Sclater (1858:160): Lobo. 3 6,2 9, VII/VIII.1828, Lobo (cat. 1,2, opgezet, 3-5 teruggebalgd).

Myiagra rubecula papuana R o t h s c h i l d & H a r t e r t , 1918 Muscicapa tasmanii van Oort, 1909b: 86 — Lobo Bay (nomen nudum). 6, VII/VIII.1828, Lobo (geen cat. no.).

M ü l l e r ( M S ) n o e m t slechts é é n v o g e l , e e n 9 v a n d e D o u r g a R i v i e r . W e l m e r k w a a r d i g is d a t er als m a a n d v a n v e r z a m e l e n J u n i bij staat; dat m o e t M e i z i j n . D e eerst g e g e v e n s o o r t n a a m w a s caesia, w a a r o v e r h e e n m e t d o n k e r d e r e i n k t Tasmanii i s geschreven. Myiagra alecto chalybeocephalus (Garnot, 1828) 2 9, VII/VIII.1828, Lobo (cat. 27,28).

H o e w e l z o w e l F i n s c h (1901: 204-205) als M e e s (1982: 131-136) deze t w e e e x e m p l a r e n i n h u n revisies b e t r o k k e n , w a r e n zij bij m i j n w e t e n n o g n o o i t m e t d a t u m e n localiteit g e p u b l i c e e r d . R h i p i d u r i d a e - Waaierstaart-vliegenvangers Rhipidura leucophrys melaleuca ( Q u o y & G a i m a r d , 1830) Rhipidura mimoides G.R. Gray (ex Müller, MS), 1858:175 — geen localiteit = Nieuw Guinea. 6, 9,1828, Nieuw-Guinea (geen cat. nos.), syntypen van Rhipidura mimoides.

M ü l l e r ( M S ) v e r z a m e l d e d e eerste v o g e l , een S, a a n d e D o u r g a - R i v i e r o p 24 M e i . H i j gaf a a n d e z e soort, d i e hij v o o r n i e u w h i e l d , a a n v a n k e l i j k d e n a a m Mimus luctuosus, w e l k e h i j later v e r a n d e r d e i n Rhipidicala mimoides. I n z i j n a a n t e k e n i n g e n staat v e r d e r n o g : „Nicht selten a n d e n Flüssen D o u r g a & U t a n a t a w i e a u c h d e r Baij L o b o . Sie lebt meistens i n d e r N ä h e v o n W a s s e r " . H o e w e l het w a a r s c h i j n l i j k i s , d a t het n o g

34


a a n w e z i g e cî het o p 24 M e i v e r z a m e l d e is, laat z i c h dat niet meer b e w i j z e n , d a a r o p de etiketten der b e i d e e x e m p l a r e n alleen te l e z e n is „Rhipidura mimoides M u i l . V e r h . , N o u v . G u i n é e " e n d e g e s l a c h t s o p g a v e . J u n g e (1939: 32) g a f a l s h e r k o m s t v a n d e b e i d e b o v e n g e n o e m d e v o g e l s o p „Lobo B a y ? " (dus m e t e e n v r a a g t e k e n ) . V e r m o e delijk o p g r o n d h i e r v a n v e r m e l d t M a y r (1941:131) als type-localiteit v a n R. mimoides, L o b o ( z o n d e r vraagteken). D a a r L o b o een v a n de d r i e plaatsen is w a a r v a n M ü l l e r d e soort n o e m t , e n z o l a n g er geen bewijs is dat d i t onjuist z o u z i j n , is d i t e e n g e l d i g e restrictie. Rhipidura mimoides is n o o i t rechtstreeks beschreven. G r a y (1858) heeft de v o l g e n d e passage i n z i j n b e s c h r i j v i n g v a n R. atripennis: „Closely a l l i e d to R. mimoides, M ü l l . M S S . , b u t the b l a c k is altogether of a deeper h u e , w h i l e the w i n g s are of a d e c i d e d black. These differences m a y be occasioned b y the specimens f r o m A r u b e i n g m o r e m a t u r e d . L e n g t h 8"9'"; w i n g s 4"". D o o r R. atripennis te differentiëren v a n d e v o o r h e e n o n b e s c h r e v e n R. mimoides, heeft hij o o k d e z e laatste n a a m n o m e n c l a t o r i s c h g e v a l i d e e r d . B e i d e n a m e n z i j n echter s y n o n i e m e n . Rhipidura rufiventris gularis S. Müller, 1843 Rhipidura gularis S. Müller, 1843: 185 - Nieuw-Guinea (distrikt Lobo, rivier Oetanata, Straat PrinsesMarianne). Rhipidura gularis; Sclater (1858:161): Lobo, R. Oetanata and P. Marianne's Straits. „R. albogularis". 6, V.1828, Dourga-Rivier (geen cat. no.); 9, VII.1828, Lobo (geen cat. no.), 9, VII/VIII.1828, Lobo (geen cat. no.), 6 juv., Lobo, VII/VIII.1828 (geen cat. no.), syntypen.

Rhipidura hyperthra muelleri M e y e r , 1874 RhipiduraMülleriMeyer, 1874: 502 (overdruk biz. 10) — nomen novum voor Rhipidura rufiventris. Rhipidura rufiventris S. Müller, 1843:185 — Nieuw Guinea (distrikt Lobo). Rhipidura rufiventris; Sclater (1858:161): Lobo.

M a t e r i a a l v a n deze soort is niet meer a a n w e z i g . H e t moet a l l a n g geleden v e r d w e n e n z i j n , w a n t reeds S a l v a d o r i (1881: 65) z o c h t er vergeefs naar, e n o o k Büttikofer (1892) v e r m e l d t het niet. V o l g e n s Müller w a s de soort z e l d z a a m , hetgeen k a n betekenen dat er slechts é é n e x e m p l a a r w a s v e r z a m e l d , dat d o o r V a n O o r t is geaquarelleerd ( p l . 10). M i s s c h i e n w a s d i t e x e m p l a a r i n een z o slechte toestand, dat het a l s p o e d i g v e r l o r e n i s gegaan. Müller h a d het niet meer n o d i g , w a n t hij h a d a l ter plaatse een b e s c h r i j v i n g v a n d e verse v o g e l g e m a a k t , d i e later met w e i n i g w i j z i g i n g e n is g e p u b l i c e e r d . Rhipidura threnothorax threnothorax S. Müller, 1843 Rhipidura threnothorax S. Müller, 1843:185 — Nieuw Guinea (distrikt Lobo). Rhipidura threnothorax; Sclater (1858:161): Lobo. ó\ 9, VII/VIII.1828, Lobo (geen cat. nos.), syntypen.

Monachella muelleriana muelleriana (Schlegel, 1871) Muscicapa Mülleriana Schlegel, 1871: 40 — La baie Lobo.


35

ó* ad., VII/VIII.1828, Lobo (cat. 1), lectotype.

S c h l e g e l (1871) b e g o n m e t te v e r m e l d e n d a t d e z e s o o r t w a s o n t d e k t d o o r S. M ü l l e r te L o b o , i n 1828, e n v o e g d e d a a r a a n toe: „II n ' a é t é , e n effet, retrouvé q u e dernièrement lors d e l'expédition d a n s l'intérieur d e l a g r a n d e presqu'île septentrionale d e l a Nouvelle-Guinée.... N o s d e u x i n d i v i d u s d e cette espèce n o u v e l l e . . . " . E r w a r e n d u s twee s y n t y p e n , het b o v e n g e n o e m d e v a n L o b o , e n een v a n d e V o g e l k o p . O o k d i t t w e e d e e x e m p l a a r is n o g a a n w e z i g : cî a d . , 27.IV.1870, H a t a m , A r f a k (leg. C . B . H . v o n R o s e n b e r g ; cat. 2). Stellig v a n w e g e d e n a a m d i e hij a a n d e soort gaf, e n o o k o m d a t hij d e h e r k o m s t v a n het t w e e d e e x e m p l a a r m a a r z o v a a g a a n d u i d d e , i s het g e w o o n t e g e w o r d e n L o b o als d e type-localiteit te b e s c h o u w e n (cf. M a y r , 1941: 140), w a t i m p l i c e e r t d a t d e v o g e l v a n L o b o lectotype is (noot 16). Microeca flavovirescens flavovirescens G . R . G r a y , 1858 „Muscicapa chloris, Müll. Verh.". 9, VII/VIII.1828, Lobo (geen cat no.).

Poecilodryas pulverulenta (Bonaparte, 1850) Myiolestes pulverulentus Bonaparte, 1850a: 358 — N . Guinea = Oetanata Rivier. 2 6, 9, VI.1828, Oetanata (cat. 1,2,3), syntypen.

Z i e M e e s (1982:138-140). Poecilodryas hypoleuca hypoleuca (G.R. G r a y , 1858) „Muscicapa nov. sp". 6, 9, VII/VIII.1828, Lobo (cat. 1,2).

V a n d e l e v e n s w i j z e d e z e r s o o r t v e r t e l t M ü l l e r ( M S , f i g . 7) h e t v o l g e n d e : „Ziemlich g e m e i n i m h o h e n W a l d beij L o b o . D e r V o g e l ist äusserst lebhaft, u . steht h i n s i c h t l i c h seines Betragens i n d e r M i t t e z w i s c h e n Sylvia & Muscicapa, i n d e m er i n n i e d e r e n B ä u m e n & G e s t r ä u c h u n r u h i g i n d e n Z w e i g e n h e r u m schlüpft, w o b e i e r a n h a l t e n d ötjäp, a u c h b i s w e i l e n heller u . d a n n ietjiep schreit". Bij m i j n w e t e n is p a s bijna a n d e r h a l v e e e u w later het g e l u i d o p n i e u w b e s c h r e v e n , d o o r D i a m o n d (1972: 262), als: „A l o u d , d i s y l l a b i c s l u r ' w h i - c h e w ' , the first note staccato a n d at a h i g h e r p i t c h , the second note m o r e e x p l o s i v e " , e n d o o r C o a t e s (1990: 191), als: „a f a i r l y l o u d , w h i s t l e d poop-CHEW, c o n s i s t i n g of a l e v e l shorter note f o l l o w e d b y a l o u d e r d e s c e n d i n g note; it is repeated at w e l l spaced i n t e r v a l s w i t h o u t variation". Machaerirhynchus flaviventer albigula M a y r & d e Schauensee, 1939 „Omalrhamphus tricolor Müll. Verh.". „Platijrhijnchus tricolor", later veranderd in „Omaloramphus tricolor" (Müller, MS). 6, 9, VII/VIII.1828, Lobo (geen cat. nos.), opgezet.

36


Pachycephalidae - D i k k o p p e n Pachycephala griseiceps griseiceps G . R . G r a y , 1858 Pachycephala virescens Sclater, 1858:161 — Lobo (nomen nudum). „Hylocharis". 2 ó \ VII/VIII.1828, Lobo (cat. 6, 7). Pachycephala monacha lugubris S a l v a d o r i , 1881 Pachycephala lugubris Sclater, 1858:161 — R. Oetanata (nomen nudum), „eene nog onbeschrevene Hylocharis" (Müller, 1840: 23) Pachycephala lugubris Salvadori, 1881: 233. „Hylocharis lugubris S. Müller, MS". ó\ 9, VI.1828, Oetanata (cat. 1,2), syntypen. D e n a a m lugubris, g e p u b l i c e e r d i n d e s y n o n y m i e d o o r S a l v a d o r i (1881) i s g e v a l i d e e r d d o o r S t r e s e m a n n (1923: 72), cf. I C Z N (1985: H e ) . D e n a a m rufiventris

Pachycephala

dorsalis O g i l v i e - G r a n t , g e b r u i k t d o o r M a y r (1941: 152 e n 1967: 35) i s e e n

synoniem. Colluricincla

megarhyncha

megarhyncha ( Q u o y & G a i m a r d , 1830)

„Napothera macrorhyncha Müll. Verh.". Sclater en Salvadori noemen ook nog de manuscript-naam Napothera elaeioides Müller. 2 S, 9,1828, „Nouv. Guinee" (cat. 1,2,3); 9, VII/VIII.1828, Lobo (cat. 4). Pitohui kirhocephalus stramineipectus v a n O o r t , 1907 [Pitohui kirhocephalus] stramineipectus van Oort, 1907: 73 — Lobo Bay. Rectes cirrhocephalus; Sclater (1858:161): Lobo. 2 o\ 9, VII/VIII.1828, Lobo (cat. 1,2,3), syntypen. Pitohui dichrous dichrous (Bonaparte, 1850) Rectes dichrous Bonaparte, 1850c: 563 — la Nouvelle-Guinée. Rectes dichrous-, Sclater (1858:161): Lobo. S, 9, VII/VIII.1828, Lobo (cat. 1,2), syntypen; skelet, dito (cat. a, cf. Van Oort, 1907: 251). Pitohui ferrugineus ferrugineus

( B o n a p a r t e , 1850)

Rectes ferrugineus Bonaparte, 1850c: 563 — la Nouvelle-Guinée. Rectes strepitans; Sclater (1858:161): Lobo. 2 6, VII/VIII.1828, Lobo (cat. 1, 2), syntypen; skelet, 1828, Westelijk Nieuw-Guinea (cat. a, cf. Van Oort, 1907: 251).


37

Dicaeidae - Bastaard-Honingzuigers Dicaeum pectorale pectorale S. Müller, 1843 Dicaeum pectorale S. Müller, 1843:162 — in het hooge bosch te Lobo. „waarvan wij alleen het mannetje bezitten". Dicaeumpectorale;Sclater (1858:157): Lobo. â, VII/VIII.1828, Lobo (geen cat. no.), holotype. Melanocharis

nigra nigra ( L e s s o n , 1830)

[Hylocharis] niger; Müller (1843: 162): „van welken vogel ons aan de westkust van Nieuw-Guinea een paartje in handen viel". Melanocharis nigra; Sclater (1858:157): Lobo. ó \ 9, VII/VIII. 1828, Lobo (geen cat. nos.). Nectariniidae - Honingzuigers Nectarinia

aspasia aspasia ( L e s s o n & G a r n o t , 1828)

Nectarinia amasia (sic); Müller (1840: 22): Lobo. Nectariniaaspasia;Sclater (1858:157): Lobo. 9, VII/VIII.1828, Lobo (geen cat. no.). Nectarinia jugularis frenata S. Müller, 1843 Nectarinia frenata S. Müller, 1843:173 — de westkust van Nieuw-Guinea = distrikt Lobo. Nectarinia eximia; Müller (1840: 22): Lobo. â, VII/VIII.1828, Lobo (geen cat. no.); S, VII/VIII.1828, Aidoema (geen cat. no.), syntypen. Meliphagidae - Honingeters Meliphaga analoga analoga ( R e i c h e n b a c h , 1852) „Melliphaga auriculata 9, Müll. Verh.". 2 9, VIII.1828, Lobo (geen cat. nos.). Meliphaga

aruensis sharpei ( R o t h s c h i l d & H a r t e r t , 1903)

Meliphaga auriculata Salvadori, 1881: 331 — Nuova Guinea meridionale = Lobo. Ptilotis auriculata Sclater, 1858:157 — Lobo (nomen nudum). „Melliphaga auriculata S Müll., Verh.". S, VII/VIII.1828, Lobo (geen cat. no.), holotype van Meliphaga auriculata. B l i j k e n s d e d o o r V a n O o r t g e s c h r e v e n etiketten v a n d e t e r u g g e b a l g d e v o g e l s , v e r w a r d e M ü l l e r d r i e s o o r t e n o n d e r d e n a a m Melliphaga auriculata. D e n a a m is ettelijke m a l e n g e p u b l i c e e r d als e e n n o m e n n u d u m , h e t eerste d o o r Sclater (1858) i n d e c o m -

38


binatie Ptilotis auriculata, m a a r is pas g e v a l i d e e r d d o o r S a l v a d o r i , w i e n s b e s c h r i j v i n g : „Becco p i u t t o s t o breve e robusto; p i u m e a u r i c u l a r i gialle allungate; p i u m e l a t e r a l i d e l g r o p p o n e terminate d i b i a n c o " , d u i d e l i j k b e t r e k k i n g heeft o p M. aruensis. H e l a a s i s de n a a m M. auriculata, h o e w e l de oudste v o o r d e soort, gepraeoccupeerd d o o r Certhia auriculata S h a w , 1812, een s y n o n i e m v a n Meliphaga melanops. Stresemann (1925) o p p e r d e dat h e t t y p e v a n M. auriculata w a a r s c h i j n l i j k a a n d e O e t a n a t a R i v i e r w a s v e r z a m e l d , m a a r h e t i s v a n L o b o . Z o w e l S t r e s e m a n n a l s S a l o m o n s e n (1967: 369) h e b b e n M. auriculata geplaatst i n d e s y n o n y m i e v a n M. aruensis aruensis, s t e l l i g o p g r o n d v a n d e onjuiste localiteit Oetanata, m a a r het t y p e v a n M. auriculata heeft d e lange o o r d e k v e r e n d i e d i a g n o s t i s c h z i j n v o o r M. aruensis sharpei. D i t bevestigt dat d e h e r k o m s t o p g a v e L o b o juist is, daar aan de Oetanata R i v i e r de n o m i n a a t v o r m v a l t te verwachten. H e t i s geen w o n d e r dat Müller d e d r i e d o o r h e m ontdekte soorten (M. analoga, M. aruensis e n M. gracilis) v e r w a r d e , w a n t de o n z e k e r h e i d o v e r k e n m e r k e n e n soortg r e n z e n b i n n e n deze groep v a n M e l i p h a g i d a e d u u r t v o o r t tot o p de h u i d i g e d a g . Meliphaga gracilis gracilis ( G o u l d , 1866) „Melliphaga auriculata S Müll. Verh.

,,

>

S (= 9 ?), 1828, Nouv. Guinée (geen cat. no.).

Z i e M e e s (1982:147). Meliphaga versicolor versicolor ( G o u l d , 1843) Ptilotis striolata Sclater, 1858:157 - Oetanata (nomen nudum). „Melliphaga striolata; Müll. Verh/'. 6, 9, VI.1828, Oetanata (geen cat. nos.).

H o e w e l d e z e v o g e l s h e r h a a l d e l i j k i n d e l i t e r a t u u r z i j n g e n o e m d , m e t d e juiste striolata, h e r k o m s t o p g a v e , o n d e r d e n o m i n a n u d a Meliphaga striolata e n Ptilotis w o r d t , z e l f s i n d e n i e u w s t e h a n d b o e k e n e n systematische lijsten, d e g e h e l e z u i d w e s t k u s t v a n N i e u w - G u i n e a , tussen S o r o n g e n M e r a u k e , v a n h e t v e r s p r e i d i n g s g e b i e d d e z e r s o o r t u i t g e s l o t e n (cf. M a y r , 1941: 203-204; K e a s t , 1961: 382-383; S a l o m o n s e n , 1967: 375-376; R a n d & G i l l i a r d , 1967: 558-559; F o r d , 1978). D a a r b i j i s o o k G y l d e n s t o l p e ' s (1955: 354) v e r m e l d i n g v a n h e t s c h i e r e i l a n d B o m b e r a i , w a a r o v e r h i e r o n d e r meer, o v e r het h o o f d g e z i e n . Waarschijnlijk k o m t de soort langs d e gehele z u i d - w e s t k u s t v a n N i e u w - G u i n e a voor, w a n t i n de v o g e l v e r z a m e l i n g v a n het B r i t i s h M u s e u m (Tring) trof i k d r i e e x e m p l a r e n v a n L a a g E i l a n d , v o o r d e m o n d i n g v a n d e B l o e m e n - R i v i e r , 29.XI.1935 (leg. A . M o y n e - C h a p l i n ) . D e z e localiteit l i g t ca. 200 k m O Z O v a n O e t a n a t a e n 450 k m N W v a n M e r a u k e . D a a r z u i d N i e u w - G u i n e a , v a n M e r a u k e oostwaarts, b e w o o n d w o r d t d o o r de n o m i n a a t v o r m , n o o r d e n w e s t N i e u w G u i n e a daarentegen d o o r M. v. sonoroides, w a s het d e moeite w a a r d n a te g a a n tot w e l k e ondersoort d e exemplaren v a n d e z u i d - w e s t kust behoren. Wat betreft d e vogels v a n d e Oetanata R i v i e r : het 2 is blijkbaar niet a d u l t , e n is n o g a l bleek o p d e o n d e r z i j d e , met o o k w e i n i g o n t w i k k e l d e lengtestrepen. H e t S echter i s geheel a d u l t , e n heeft een sterker geel getinte borst d a n a l onze e x e m p l a r e n v a n sonoroides. H e t is zeker niet m i n d e r geel o p d e borst d a n ons enige exemplaar v a n d e n o m i n a a t v o r m


39

(9,10.IX.1904, M e r a u k e ; d e v o g e l g e n o e m d d o o r V a n O o r t , 1909a: 97) e n past g o e d i n een serie v a n z e v e n stuks u i t M e r a u k e (leg. H . N e v e r m a n n ) , d i e i k ter leen o n t v i n g v a n D r . G . M a u e r s b e r g e r (Zoologisches M u s e u m , Berlijn). D e d r i e b a l g e n v a n L a a g E i l a n d b l e k e n g o e d overeen te s t e m m e n met een exemplaar v a n B a t a v i a R i v e r , K a a p Y o r k , 10.XII.1935 (eveneens l e g . A . M o y n e - C h a p l i n ) . H e t v i e l m i j o p , dat deze b a l g e n b l e k e r geel v a n k l e u r w a r e n d a n d e acht o u d e e x e m p l a r e n i n h e t B r i t i s h M u s e u m ( A l b a n y I., D u n k I., C a p e G r e n v i l l e (2), e n „Australia" (4)). N i e t t e m i n is het d u i d e l i j k dat d e v o g e l s v a n Oetanata e n L a a g E i l a n d tot d e n o m i n a a t v o r m b e h o r e n , w a a r m e d e het v e r s p r e i d i n g s g e b i e d v a n deze v o r m o p N i e u w - G u i n e a , zoals tot d u s v e r i n d e liter a t u u r v e r m e l d , 600 k m i n W N W r i c h t i n g w o r d t u i t g e b r e i d . Verder westelijk z i j n d e d i c h t s t b i j z i j n d e localiteiten w a a r Meliphaga versicolor is aangetroffen, P o e l o e A d i e n K a m b a l a , ongeveer 300 k m v a n Oetanata; G y l d e n s t o l p e (1955: 354) bracht d e a l d a a r v e r z a m e l d e v o g e l s z o n d e r commentaar tot het ras sonoroides. Philemon novaeguineae novaeguineae (S. Müller, 1842) Trop[idorhynchus] novaeguineae S. Müller, 1842:153 — de zuid-westkust van Nieuw-Guinea. Tropidorhynchus mitratus Sclater, 1858: 158 — R. Oetanata (nomen nudum, niet gevalideerd door verwijzing naar Müller, 1840: 21). Melliphaga corniculata; Müller (1840: 21): een verre verspreiding. Tropidorhynchus Novae Guineae; Sclater (1858:158): West coast of N.G. 9, VI.1828, Oetanata (geen cat. no.), holotype.

Z i e M e e s (1982:152-154). Myzomela obscura fumata (Bonaparte, 1850) Pt[ilotis] fumata Bonaparte, 1850a: 392 — N . Guinea. „Melliphaga concolor Müller, MS.". „Melliphaga fumata Müller, MS.". Ptilotis fumata; Sclater (1858:157): R. Oetanata, N.G. 2 S, VI.1828, Oetanata (cat. 1, 2), syntypen.

Ramsayornis modestus (G.R. G r a y , 1858) „Melliphaga nisoria Müller, MS.". 9,1828, Nieuw-Guinea (geen cat. no.).

Z i e S c h o d d e (1978) e n M e e s (1982:150-151). Conopophila albogularis ( G o u l d , 1843) Entomophila albigularis; Sclater (1858:158): Lobo. 6, VII/VIII.1828, Lobo (geen cat. no.).

Xanthotis flaviventer saturatior ( R o t h s c h i l d & H a r t e r t , 1903) Tropidorhynchus chrysotis; Sclater (1858:158): R. Oetanata.

40


<5, 9, VI.1828, Oetanata (geen cat. no.); skelet, 1828, Nouvelle Guinee méridionale (cat. a, cf. Van Oort, 1907:266, s. n. Xanthotis chrysotis filigera).

D e n o m e n c l a t u u r v a n deze soort is v e r w a r d , d o c h daar reeds L e s s o n (1828), b i n n e n enkele m a a n d e n n a p u b l i c a t i e d e o o r s p r o n k e l i j k gegeven n a a m Philedon chrysotis L e s s o n , 1828, heeft v e r v a n g e n d o o r myzantha flaviventer, d a a r e e r s t g e n o e m d e g e p r e o c c u p e e r d w a s , bestaat er geen t w i j f e l a a n , d a t flaviventer d e g e l d i g e n a a m i s . N i e t t e m i n k o m t m e n n o g v a a k d e n a a m X. chrysotis tegen. O o k heerst er o n e n i g h e i d o v e r d e v r a a g of Xanthotis een g e l d i g geslacht is, d a n w e l v e r e n i g d m o e t w o r d e n m e t Meliphaga. V o l g e n s S a l v a d o r i (1878: 97) e n V a n O o r t (1909b: 97) e n z o a l s h i e r b o v e n geciteerd, z o u d e n a a m saturatior, gebaseerd o p vogels v a n d e A r o e E i l a n d e n , e e n s y n o n i e m z i j n v a n d e v e e l eerder a a n A u s t r a l i s c h e v o g e l s g e g e v e n n a a m filigera, m a a r latere auteurs, te b e g i n n e n m e t O g i l v i e - G r a n t (1915: 73), z i j n h e n h i e r i n niet g e v o l g d . G e b r e k a a n m a t e r i a a l v a n Australië v e r h i n d e r t m i j h i e r i n e e n e i g e n s t a n d p u n t i n te n e m e n . Toxorhamphus novaeguineae novaeguineae (Lesson, 1827) Nect[arinia] (Arachn.)novaeguineae;Müller & Schlegel (1844: pl. 11, fig. 3). Arachnothera novae-guineae; Müller & Schlegel (1845: 70): Lobo; „van welken wij slechts dit eene vrouwelijke voorwerp bezitten". Arachnothera Novae Guineae; Sclater (1858:157): Lobo. 9 (= âl), VII/VIII.1828, Lobo („type Arachnothera n. sp."), (geen cat. no.).

D e mannetjes v a n d e z e soort z i j n groter d a n d e wijfjes, m e t i n het b i j z o n d e r o p m e r k e l i j k langere e n d i k k e r e snavels. D e m a t e n v a n d i t e x e m p l a a r (vleugellengte 71 m m , s n a v e l v a n d e schedel 30.8 m m ) tonen dat het een <î i s . Sturnidae - Spreeuwen Aplonis cantoroides (G.R. G r a y , 1862) Lamprotornis cantor; Müller (1840: 22): Lobo. Calornismetallica; Sclater (1858:164): Lobo. 9 juv., VII.1828, Aidoema (geen cat. no.).

Mino dumontii dumontii L e s s o n , 1827 Gracula Dumontii; Müller (1840: 22): Lobo. Gracula Dumonti; Sclater (1858:164): Lobo. 9, VII/VIII.1828, Lobo (cat. 1).

Oriolidae - Wielewalen Oriolus szalayi (Madarász, 1901) 9, VII/VIII.1828, Lobo (cat. 1); cf. Schlegel (1867:113).


41

Oriolus flavocinctus ( K i n g , 1826) M[imeta]mülleriBonaparte, 1850a: 346 — ex N . Guinea. S, V.1828, Dourga-Rivier (cat. 4), holotype van Mimeta mülleri.

H o e w e l o . a . G r e e n w a y (1962: 125) mülleri e r k e n t als e e n g e l d i g r a s , o n d e r d e n a a m Oriolus flavocinctus mülleri, is d e v a l i d i t e i t o p z i j n best twijfelachtig (cf. M e e s , 1964: 29 e n 1982:159). V a n O o r t (1910), d i e het b o v e n g e n o e m d e type o n d e r z o c h t , c o n c l u d e e r d e t r o u w e n s a l dat: „it does n o t differ i n a n y respect f r o m specimens o f O. flavocinctus f r o m A u s t r a l i a " . Dicruridae - Drongo's Dicrurus hottentottus carbonarius Bonaparte, 1850 [Dicrourus] carbonarius Bonaparte, 1850a: 352 — ex Nov. Guinea. Dicrurus carbonarius; Sclater (1858:160): Lobo. 9, VII.1828, Lobo (geen cat. no.); 9, VII/VIII.1828, Lobo (geen cat. no.), syntypen.

Artamidae - Spitsvogels Artamus leucorhynchus leucopygialis G o u l d , 1842 [Artamus] papuensis Bonaparte, 1850a: 344 — ex Nova Guinea, Timor. Ocypterus leucorhynchus; Müller (1840: 21): op Nieuw-Guinea en op Java. Artamus papuensis; Sclater (1858:159): R. Oetanata. o\ VI.1828, Oetanata (cat. 81); 9, VII/VIII.1828, Aidoema (cat. 80), syntypen van Artamus papuensis.

Cracticidae - Orgelvogels Cracticus cassicus (Boddaert, 1783) Cracticus personatus Sclater, 1858:162 — Lobo. Barita varia; Müller (1840: 22): Lobo. S, 9, VII/VIII.1828, Lobo (cat. 2,3), syntypen van Cracticus personatus.

H e t is m e r k w a a r d i g d a t Sclater naast d i t materiaal w a a r o p hij d e n a a m Cracticus personatus baseerde, „nearly a l l i e d to C. picatus", o o k Cracticus cassicus v a n L o b o (Müll.) v e r m e l d t . Ptilonorhynchidae - Prieelvogels Ailuroedus buccoides buccoides ( T e m m i n c k , 1836) Kitta buccoides Temminck, 1836a: pl. 575 — la baie de Lobo. Kitta buccoides; Müller (1840: 22): Lobo. 9,17.VII.1828, Lobo (cat. 1), overgebleven syntype.

42


T e m m i n c k zegt d u i d e l i j k : „Deux i n d i v i d u s femelles..."; er w a r e n d u s t w e e s t u k s . Müller ( M S ) n o e m t er slechts é é n . Paradisaeidae - Paradijsvogels Ptiloris magnificus magnificus (Vieillot, 1819) Paradisea magnifica major Schlegel, 1860:193 - Tritons-Baai. Epimachusfilamentosus;Müller (1840: 22): Lobo. Epimachus maximus; Sclater (1858:163): Lobo. ó\ 2 9, VII/VIII.1828, Lobo (cat. 1,2,3), syntypen van Paradisea magnifica major.

Cicinnurus

regius regius ( L i n n a e u s , 1758)

Paradisea regia; Müller (1840: 22; 1841: 70): Lobo. Cicinnurus regius; Sclater (1858:163): Lobo and r. Oetanata. S, 2 9, VII/VIII.1828, Lobo (cat. 1,2,3); skelet, VII/VIII.1828, Lobo (cat. a, cf. Van Oort, 1907: 279).

Sclater v e r m e l d t o o k d e Oetanata R i v i e r als een localiteit w a a r Müller deze soort z o u hebben aangetroffen, maar dat is niet juist. Müller noemt deze kleine paradijsvogel onder d e soorten w e l k e h e m alleen b e k e n d w a r e n v a n het district L o b o , w a a r z e v e n stuks v e r z a m e l d w e r d e n . Paradisaea minor minor S h a w , 1809 Paradisea papuensis; Müller (1840: 22; 1841: 70): Lobo. Paradisea papuana; Sclater (1858:163): Lobo and r. Oetanata. 3 ó \ ó* in 9-kleed, 9, VII/VIII.1828, Lobo (cat. 1, 2, 8,11,12); skelet, dito (cat. a), schedel, dito (cat. e), cf. Van Oort (1907: 278).

M ü l l e r trof d e z e p a r a d i j s v o g e l alleen te L o b o , m a a r hij voegt d a a r a a n toe: „ D e laatstgenoemde v o g e l , hoezeer d o o r o n s i n d e vrije natuur, alleen i n deze bergachtige kuststreek w a a r g e n o m e n , schijnt i n t u s s c h e n o o k i n d e v l a k k e b o s s c h e n bij d e r i v i e r O e t a n a t a , niet z e l d z a a m te z i j n , n a a r d i e n w i j a l d a a r v a a k i n b o o r l i n g e n z a g e n , d i e groote p l u i m e n o p h e t h o o f d d r o e g e n v a n d e l a n g e g o u d k l e u r i g e v e d e r e n , w a a r m e d e d e o u d e mannetjes dezer v o g e l s o o r t p r i j k e n " . O p g r o n d h i e r v a n n o e m t Sclater, naast L o b o , d e Oetanata als plaats v a n v o o r k o m e n . Te L o b o m o e t d e soort w e l algem e e n z i j n geweest, w a n t er w e r d e n 14 e x e m p l a r e n geschoten. Manucodia chalybatus (Pennant, 1781) Barita chalybea; Müller (1840: 22): Lobo. Manucodia chalybea; Sclater (1858:162): Lobo. 2 9, VII/VIII.1828, Lobo (cat. 3,4).

E e n h i e r v a n 24 J u l i v o l g e n s aantekeningen.


43

Corvidae - Kraaien Corvus orru orru Bonaparte, 1850 C[orvus] orru Bonaparte, 1850a: 385 — ex N . Guinea. ó\ 29.VI.1828, Aidoema (cat. 1), holotype.

Sclater (1858: 162) n o e m t Corvus orru w e l , m a a r ten onrechte als v a n : „ H a v r e D o r e y (Less.). M u s . P a r i s " , h o e w e l hij de juiste v e r w i j z i n g geeft naar B o n a p a r t e , d i e d u i d e l i j k stelt dat hij een v o g e l u i t L e i d e n beschreef. V o l g e n s Müller ( M S ) is deze v o g e l v e r z a m e l d o p 29 J u n i , hetgeen i k a a n n e e m dat juist is, h o e w e l er o p het d o o r F i n s c h , omstreeks 1900, geschreven etiket „ A u g u s t u s " staat. V a n 29 J u n i tot 3 J u l i 1828 l a g d e Triton v o o r a n k e r i n d e Straat S a r a w e r i W o u r a t , a a n d e n o o r d z i j d e v a n A i d o e m a (cf. Müller, 1840: 29), z o d a t er s t e l l i g geleg e n h e i d b e s t o n d het e i l a n d te b e z o e k e n . Ik v e r m o e d zelfs, dat er alleen g e d u r e n d e deze d a g e n o p A i d o e m a is v e r z a m e l d . D e m o g e l i j k h e i d dat het e i l a n d later, v a n u i t L o b o , n o g een of m e e r m a l e n is bezocht, v a l t echter niet u i t te s l u i t e n . 6. O n j u i s t e o p g a v e n Chalcophaps stephani stephani P u c h e r a n , 1853 V o l g e n s Sclater (1858: 168) z o u er m a t e r i a a l v a n L o b o i n L e i d e n z i j n , d o c h dat is niet a a n w e z i g , e n w o r d t o o k niet g e n o e m d d o o r Schlegel (1873). Sclater v e r w i j s t naar Müller (1840: 23) m a a r daar is geen v e r m e l d i n g v a n de soort, e v e n m i n als i n M ü l l e r ( M S ) . S a l v a d o r i (1882: 182) gaf h i e r o p a l het v o l g e n d e c o m m e n t a a r : „Lo Sclater e s u l l a s u a fede i l G r a y m e n z i o n a n o questa specie c o m e u n a d i quelle raccolte d a l S. Müller presso L o b o , m a i o n o n la t r o v o m e n z i o n a t a d a questo v i a g g i a t o r e , n è a l c u n i n d i v i d u o d i L o b o è registrato d a l l o Schlegel n e l Muséum des Pays-Bas". D e enige n o g bestaande e x e m p l a r e n v a n C. stephani, d i e ten tijde v a n Sclater's b e z o e k reeds i n L e i d e n a a n w e z i g w a r e n , z i j n twee s t u k s v a n C. stephani wallacei (S, 2, cat. 1, 2), v e r z a m e l d d o o r F o r s t e n i n G o r o n t a l o , Celebes, i n 1841/1842 (cf. Schlegel, 1873: 151). O n d e r o p d e plankjes v a n deze v o o r w e r p e n is n o g de d o o r T e m m i n c k g e g e v e n n a a m Columba albifrons te l e z e n . M i s s c h i e n is Sclater's v e r m o e d e l i j k e v e r g i s s i n g als v o l g t te v e r k l a r e n . I n A p r i l 1839 d e e d een Frans eskader (bestaande u i t de k o r v e t t e n Astrolabe e n Zelée, o n d e r b e v e l v a n J. D u m o n t d ' U r v i l l e ) de T r i t o n - B a a i aan, e n a n k e r d e o p de reede v a n de g e w e z e n n e d e r z e t t i n g M e r k u s o o r d . G e d u r e n d e een o p o n t h o u d v a n een d a g of t i e n w e r d e n t o p o g r a p h i s c h e o p n a m e n gemaakt. E r w e r d e n o o k v o g e l s v e r z a m e l d , w a a r o n d e r de d u i f d i e het t y p e z o u w o r d e n v a n Chalcophaps stephani. H o e w e l Sclater dat alles g o e d w i s t , is het toch m o g e l i j k dat de localiteit T r i t o n - B a a i h e m a u t o m a t i s c h de collecties aldaar gemaakt d o o r de N a t u u r k u n d i g e C o m m i s s i e i n g e d a c h t e n heeft gebracht. Sclater laat o v e r i g e n s n o g w e l m e e r steken v a l l e n : v o o r Ptilinopus magnificus puella n o e m t hij de localiteit Oetanata (s. n . Carpophaga puella), i n plaats v a n L o b o , e n v o o r Ducula mullerii Oetanata (s. n . Carpophaga Mülleri), i n plaats v a n D o u r g a , enz. Chalcopsitta atra atra (Scopoli, 1786) 6, VII/VIII.1828, „Lobo-Baai" (cat. 3).

44


D i t e x e m p l a a r w o r d t v e r m e l d d o o r S c h l e g e l (1864: 129) e n F i n s c h (1868: 756), m a a r d e z e soort h o o r t niet aan d e L o b o - B a a i v o o r te k o m e n , i s i m m e r s c o n s p e c i f i e k , of althans zeer n a u w v e r w a n t , met C. scintillata, w a a r v a n L o b o d e type-localiteit is! Z i e d a t Sclater (1858: 165) d e z e soort w e l v e r m e l d t als a a n w e z i g v a n N i e u w - G u i n e a i n M u s . L u g d . , m a a r niet de n a a m Müller, e n geen localiteit n o e m t : m i s s c h i e n heeft Schlegel d i e er d u s bij v e r z o n n e n . Pitta sordida novaeguineae Müller & Schlegel, 1845 Pitta Novae Guineae; Sclater (1858:158): Lobo (Müll.).

O p d e d o o r Sclater g e c i t e e r d e p l a a t s v e r k l a r e n M ü l l e r & S c h l e g e l (1845: 19) d u i d e l i j k d a t zij d e z e soort a l l e e n k e n d e n v a n een d o o r Q u o y & G a i m a r d g e p u b liceerde a f b e e l d i n g . Sclater's v e r m e l d i n g v a n L o b o berust d u s o p een m i s v e r s t a n d . 7. Wetenschappelijke resultaten E e n o p t e l l i n g v a n het i n de v o o r a f g a a n d e systematische lijst o p g e s o m d e m a t e r i aal levert o p : 180 b a l g e n e n opgezette v o g e l s , 8 skeletten (plus één schedel), e n é é n ei. Wanneer w i j de bovengenoemde aantallen vergelijken m e t de opgave v a n M a c k l o t (341 h u i d e n , 34 skeletten, 12 eieren), b l i j k t d a t e r v a n d e h u i d e n n o g iets meer d a n d e helft o v e r is, een beter resultaat d a n i k h a d d u r v e n v e r w a c h t e n . D e systematische lijst telt i n totaal 119 soorten, m e t i n b e g r i p v a n d i e , w a a r v a n geen m a t e r i a a l (meer) v o o r h a n d e n is, d o c h d i e u i t d r u k k e l i j k d o o r Müller e n M a c k l o t genoemd zijn. E r g a a n af t i e n s o o r t e n , w a a r v a n geen m a t e r i a a l m e e r a a n w e z i g is: Butorides striatus, Haliaeetus leucogaster, Tringa hypoleucos, Numenius phaeopus, Esacus magnirostris, Ptilinopus superbus, Goura cristata, Probosciger aterrimus, Geoffroyus geoffroyi, Rhipidura hyperythra. V a n één soort is een e i a a n w e z i g , m a a r geen h u i d (Casuarius sp.) e n v a n één soort is een skelet a a n w e z i g , m a a r geen h u i d (Pluvialis squatarola). U i t g a a n d v a n d e 119 s o o r t e n w a a r v a n v o l g e n s M a c k l o t e n M ü l l e r d e s t i j d s h u i d e n m a t e r i a a l a a n w e z i g w a s , lijkt d i t alles a a r d i g te k l o p p e n : de m o d e r n e lijst telt i m m e r s o o k 119 s o o r t e n , w a a r v a n er thans 10 o n t b r e k e n , e n t w e e niet m e e r d o o r h u i d e n ( d o c h d o o r een e i e n een skelet) v e r t e g e n w o o r d i g d z i j n . D u s z i j n er v a n 107 soorten n o g h u i d e n , resp. opgezette e x e m p l a r e n a a n w e z i g . E r v a l t echter v a n M a c k l o t ' s lijst w e l w a t af te d i n g e n : â e n ? v a n Eclectus roratus z u l l e n a l s v e r s c h i l l e n d e s o o r t e n z i j n g e t e l d , e n h e t z e l f d e g e l d t v o o r Coracina melas. H e t aantal m o e t d u s v a n 119 tot 117 w o r d e n gecorrigeerd. O n d a n k s d e d u i d e lijke o p g a v e dat er v a n 119 v o g e l s o o r t e n h u i d e n a a n w e z i g w a r e n , lijkt het m i j w a a r schijnlijk dat d i t aantal i n feite alle w a a r g e n o m e n soorten o m v a t t e e n dat er b i j v o o r b e e l d v a n d e c a s u a r i s n o o i t m e e r d a n a l l e e n h e t e i is geweest, e n g e e n h u i d . U i t M ü l l e r ' s tekst (geciteerd o p b l z . 19) v a l t bijna af te l e i d e n dat hij n o o i t e e n casuaris i n het w i l d h a d g e z i e n , e n er z e k e r geen o n d e r schot h a d g e k r e g e n . Z o u d e n er zelfs soorten z i j n o p g e n o m e n alleen o p g r o n d v a n v e l d w a a r n e m i n g e n ? M i s s c h i e n Haliaeetus leucogaster e n Tringa hypoleucos? Haliaeetus leucogaster staat n i e t o p M a c k l o t ' s (1830) lijst v a n v e r z a m e l d e soorten. D i t alles blijft n a t u u r l i j k speculatie, m a a r s u g gereert dat niet m e t v o l l e d i g e z e k e r h e i d v a l t te z e g g e n o f v a n alle t i e n h i e r b o v e n g e n o e m d e „ o n t b r e k e n d e " soorten i n d e r d a a d ooit h u i d e n m a t e r i a a l is v e r z a m e l d . O p de gemaakte v e r z a m e l i n g e n z i j n i n totaal 41 n i e u w e b e s c h r i j v i n g e n gebaseerd.


45

V a n d i t totaal z i j n er thans: 21 goede soorten, 12 goede rassen, e n 8 s y n o n i e m e n . O p é é n n a (Rhipidura hyperythra muelleri) is v a n deze v o r m e n t y p e - m a t e r i a a l a a n w e z i g , d u s v a n 21 s o o r t e n , 11 rassen e n 8 s y n o n i e m e n . D e b e s c h r i j v i n g e n b e g o n n e n m e t T e m m i n c k i n 1834, t e r w i j l de laatste d i e v a n Pitohui kirhocephalus stramineipectus w a s , d o o r V a n O o r t i n 1907, 79 jaar n a dato. D a t betekent niet, dat alles d a a r m e d e definitief beschreven w a s , w a n t s i n d s d i e n z i j n n o g v i e r geldige rassen beschreven, d i e niet o p m a t e r i a a l v a n L o b o gebaseerd w a r e n , maar w i e r v e r s p r e i d i n g s g e b i e d deze localiteit w e l i n s l u i t , t.w. Cyclopsitta desmarestii intermedia v a n O o r t , 1909, Pseudogerygone conspicillata mimikae O g i l v i e - G r a n t , 1915, Myiagra rubecula papuana R o t h s c h i l d & H a r t e r t , 1918, e n Machaerirhynchus flaviventer albigula M a y r & de Schauensee, 1939, a l s m e d e het twijfelachtige ras Ducula spilorrhoa tarara R a n d , 1941. D e b e s c h r i j v i n g v a n 21 soorten e n 12 rassen betekent o p z i c h z e l f a l een e n o r m e v e r r i j k i n g v a n de k e n n i s der a v i f a u n a v a n N i e u w - G u i n e a . W e l is j a m m e r dat d e z e bijdrage z o l a n g z a a m e n z o v e r s n i p p e r d , d o o r vele auteurs, i n d e w e t e n s c h a p p e l i j k e l i t e r a t u u r ter k e n n i s is gebracht ( d o o r T e m m i n c k , S. Müller, S c h l e g e l , B o n a p a r t e , F i n s c h , Sclater, S h a r p e , S a l v a d o r i e n V a n O o r t ) . E e n andere b e n a d e r i n g is, te k i j k e n h o e v e e l v a n de soorten toen zij v e r z a m e l d w e r d e n , of k o r t d a a r n a , n o g onbeschreven w a r e n , e n bij een e n i g s z i n s v o o r t v a r e n d e b e w e r k i n g i n het c r e d i t d e r N a t u u r k u n d i g e C o m m i s s i e h a d d e n k u n n e n w o r d e n bijgeschreven. H e t m a k e n v a n deze o p t e l l i n g is niet z o e e n v o u d i g , daar s o m m i g e der g e l d i g e rassen g e l d i g e soorten z o u d e n z i j n geweest als zij eerder w a r e n beschreven. I n enkele g e v a l l e n b l e k e n s i n d s l a n g gebruikte n a m e n g e p r a e o c c u p e e r d te z i j n , e n m o e s t e n v e e l later v e r v a n g e n w o r d e n . E r k a n niet redelijkerwijs v e r w a c h t w o r d e n , dat een b e w e r k e r omstreeks 1835 d i t k o n v o o r z i e n . D e o p t e l l i n g laat z i e n dat er vóór 1831 m e e r d a n 60 v o r m e n (soorten/rassen) onbeschreven w a r e n , de meeste h i e r v a n soorten, d u s r u i m d e helft v a n het totale aantal v e r z a m e l d e soorten. Z e l f s 30 jaar n a de expeditie k o n Sclater (1858) v a n heel N i e u w - G u i n e a pas 170 soorten v o g e l s v e r m e l d e n , d . w . z . dat 70% v a n de toen v a n N i e u w - G u i n e a b e k e n d e v o g e l s o o r t e n d o o r d e C o m m i s s i e w a s v e r z a m e l d . S c l a t e r ' s lijst is m a a r m a t i g b e t r o u w b a a r : e e n a a n t a l s o o r t e n staat er, o n d e r v e r s c h i l l e n d e n a m e n , d u b b e l i n o p g e n o m e n . D a a r tegenover heeft hij soorten over het h o o f d g e z i e n . A a n n e m e n d e dat d e z e twee b r o n n e n v a n f o u t e n elkaar m i n of meer i n e v e n w i c h t h o u d e n , k a n het b o v e n o p g e g e v e n aantal v a n 170 als ongeveer juist w o r d e n b e s c h o u w d . H e t aantal thans v a n N i e u w - G u i n e a (plus de o m r i n g e n d e k l e i n e r e e i l a n d e n ) b e k e n d e v o g e l s o o r t e n b e d r a a g t ca. 700. D a a r b i j z i j n echter t o e v a l l i g e b e z o e k e r s i n b e g r e p e n (cf. Beehler & F i n c h , 1985). D e c o n c l u s i e m a g z o n d e r meer l u i d e n , dat d o o r de C o m m i s s i e o p N i e u w - G u i n e a b a a n b r e k e n d w e r k is v e r r i c h t , d u s d a t een b e l a n g r i j k e b i j d r a g e is g e l e v e r d tot d e g r o n d l e g g i n g d e r o r n i t h o l o g i s c h e k e n n i s v a n d i t grote e i l a n d . B o v e n d i e n m a g niet u i t het o o g w o r d e n v e r l o r e n , dat o r n i t h o l o g i e m a a r een v a n de facetten v a n n a t u u r lijke h i s t o r i e w a s w a a r m e d e de C o m m i s s i e z i c h b e z i g h i e l d , e n dat o o k o p andere g e b i e d e n v a n z o ö l o g i e , b o t a n i e , b o d e m k u n d e , e n z . b e l a n g r i j k e resultaten w e r d e n v e r k r e g e n . In d i t v e r b a n d m a g de hier v o r e n (blz. 12/13) geciteerde klacht v a n M a c k l o t m e e r een u i t i n g v a n frustratie heten, dat hij N i e u w - G u i n e a al h a d m o e t e n v e r l a t e n t e r w i j l er n o g z o o n e i n d i g v e e l méér te o n t d e k k e n v i e l , d a n dat i n d e beschikbare tijd, e n o n d e r de gegeven o m s t a n d i g h e d e n , niet a l heel v e e l w a s bereikt.

46


8. V e r a n t w o o r d i n g d e r i l l u s t r a t i e s D e bijgevoegde z w a r t - w i t afbeeldingen z i j n , o p één n a , o v e r g e n o m e n u i t Müller (1840/ 1841). D e gekleurde o r i g i n e l e n , die o o k v a n de h a n d v a n V a n O o r t z i j n , z i j n helaas v e r s p r e i d geraakt: zij b e v i n d e n z i c h niet meer i n het R i j k s m u s e u m v a n N a t u u r lijke H i s t o r i e , w a a r i k ze ca. 25 jaar geleden n o g gezien heb. H e t (of een) o r i g i n e e l v a n fig. 1 is i n het H e l d e r s M a r i n e M u s e u m ; het m i d d e n s t u k v a n deze plaat is gereprod u c e e r d i n V a n der K o o i j (1976: 54). D e f i g u r e n 3 e n 5 z i j n , n i e u w gelithografeerd, e n d e r h a l v e m e t geringe a f w i j k i n g e n , o p g e n o m e n i n de tweede d r u k v a n de L a n d - e n V o l k e n k u n d e (Müller, 1857). D e éne niet u i t het w e r k v a n Müller a f k o m s t i g e p l a a t (fig.t 6), is o v e r g e n o m e n v a n het titelblad v a n M o d e r a (1830). Z o n d e r u i t l e g z o u de h i e r b o v e n gebruikte u i t d r u k k i n g „het (of een) o r i g i n e e r b e v r e e m d i n g k u n n e n w e k k e n . V a n alle p l a t e n w e r d e n echter copieën v e r v a a r d i g d , b l i j k b a a r b i n n e n een of twee jaar, zoals blijkt u i t een brief v a n V a n O o r t ( M S ) : „....op o n z e groote reis naar N i e u w G u i n e a v e e l g e z i e n e n o n d e r v o n d e n . . . . e e n m e n i g t e t e e k e n i n g e n v a n z o o g d i e r e n , v o g e l s , v o o r a l v a n A m p h i b i e n enz. z i j n er o p d i e reize gereed gemaakt. Thans b e n i k d r u k met het k o p i e e r e n d e r z e l v e n b e z i g ten e i n d e de o r i g i n e l e n n a d e r h a n d naar Europa te z e n d e n . H e t is een w e r k v a n b e l a n g o m a l d i e d i n g e n n o g eens n a te teekenen daar i k thans m a a r alleen b e n , vroeger n a m m i j n v r i e n d Van Raalten m e e d e de teekeningen ter h a n d , m a a r d i e is thans o o k niet meer. O p T i m o r h e b b e n w i j h e m kort n a dat Zipelius gestorven w a s v e r l o r e n . . . . " . D e copieën z i j n d u s ten dele v e r v a a r d i g d d o o r V a n O o r t zelf, ten dele d o o r V a n Raalten. H e t z a l d u i d e l i j k z i j n dat, althans i n het g e v a l v a n d o o r V a n O o r t zelf v e r v a a r d i g d e copieën, het v e r s c h i l tussen o r i g i n e e l e n copie w e l erg s u b t i e l w o r d t . I n v e e l g e v a l l e n is er t o c h w e l u i t te k o m e n . E n i g e j a r e n g e l e d e n d o k e n i n A u s t r a l i ë p l a t e n o p u i t d e z e reeks. Ik o n t v i n g a f d r u k k e n ter v e r g e l i j k i n g e n v o n d dat zij gelijk z i j n aan de hier a a n w e z i g e , met d i t v e r s c h i l , dat de meeste onzer p l a t e n gesigneerd zijn, de A u s t r a l i s c h e niet. D e A u s t r a l i s c h e p l a t e n (die i n 1986 b e r u s t t e n bij het a n t i q u a r i a a t A n n e M c C o r m i c k , P o t t s P o i n t , N . S . W . ) , w a r e n a a n g e k o c h t v a n een v e r z a m e l a a r i n d e V . S., d i e z e ongeveer 20 jaar i n z i j n bezit h a d g e h a d . V a n h u n geschiedenis v o o r d i e tijd is niets b e k e n d . H e t ligt v o o r de h a n d aan te n e m e n dat deze ongesigneerde p l a t e n de destijds v e r v a a r d i g d e copieën z i j n . B o v e n d i e n b l i j k t u i t de h i e r b o v e n geciteerde b r i e f v a n V a n O o r t , d a t h e t d e b e d o e l i n g w a s d e o r i g i n e l e n n a a r N e d e r l a n d te z e n d e n ( z o a l s e i g e n l i j k v a n z e l f spreekt). D i t is kennelijk o o k g e b e u r d , w a n t zij w a r e n beschikbaar v o o r r e p r o d u c t i e toen de „Verhandelingen" b e g o n n e n te verschijnen. 9. N o t e n N o o t 1 (blz. 3 ) . — T e m m i n c k , F a l c k , e n V a n der C a p e l l e n w a r e n leeftijdgenoten e n v r i e n d e n . Toen F a l c k , als jonge m a n , o p z o e k w a s naar een b e z o l d i g d e betrekk i n g , w e r d hij bij een d i n e r ten h u i z e v a n J. T e m m i n c k (de v a d e r v a n C.J.) naast G . C . M e y n e r s geplaatst, d i e toen (Januari 1802) juist w a s b e n o e m d tot gezant bij het Spaanse hof. Reeds de v o l g e n d e d a g o n t v i n g hij z i j n aanstelling tot secretaris d e r legatie, tegen kost e n i n w o n i n g e n ƒ 800,- 's jaars. F a l c k e n V a n d e r C a p e l l e n h a d d e n g e l i j k t i j d i g i n G ö t t i n g e n g e s t u d e e r d , er v r i e n d s c h a p gesloten, e n daar de i n v l o e d o n d e r g a a n der i n s p i r e r e n d e colleges i n


47

d e n a t u u r l i j k e h i s t o r i e v a n d e b e r o e m d e P r o f e s s o r J.F. B l u m e n b a c h . V o g e l s n a m e n een belangrijke plaats i n bij deze colleges (cf. G e b h a r d t , 1964: 39). H e t is b e k e n d dat B a r o n v a n der C a p e l l e n tot h u n d o o d toe i n b r i e f w i s s e l i n g s t o n d met z i j n vroegere h o o g l e r a r e n B l u m e n b a c h e n G.F. v o n M a r t e n s , e n F a l c k stelde n o g vele jaren later, toen hij m i n i s t e r w a s , de colleges v a n B l u m ç n b a c h ten v o o r b e e l d a a n L e i d e n . D e m e n s e l i j k e a a r d k e n n e n d e , t w i j f e l i k er a a n of d i t i n L e i d e n gewaardeerd werd. T o e n i n 1820 T e m m i n c k z i j n l e v e n s d o e l v e r w e z e n l i j k t z a g met d e o p r i c h t i n g v a n 's R i j k s M u s e u m v a n N a t u u r l i j k e H i s t o r i e , w a s F a l c k M i n i s t e r , e n w a s V a n der C a p e l l e n Gouverneur-Generaal v a n Nederlandsch-Indië. Een krachtiger c o m b i n a t i e ter o n d e r s t e u n i n g v a n n a t u u r h i s t o r i s c h o n d e r z o e k i n de koloniën is n a u w e l i j k s denkbaar. D a t d e r e s u l t a t e n d e r C o m m i s s i e niet geheel h e b b e n v o l d a a n a a n d e v e r w a c h t i n g e n is niet te w i j t e n aan de l e d e n . U i t s t e k e n d v o o r b e r e i d e e n b e z i e l d e jonge m e n s e n w e r d e n u i t g e z o n d e n , w e r k t e n g e d u r e n d e enkele m a a n d e n of jaren h a r d (waarschijnlijk te hard) i n Indië, en stierven er. D i t heeft met n a m e d e bew e r k i n g e n p u b l i c a t i e d e r resultaten n a d e l i g beïnvloed. D e s o n d a n k s is h e e l w a t bereikt. N o o t 2 (blz. 4 ) . — D a t deze b e o o r d e l i n g geen c h a u v i n i s t i s c h geklets is, m o g e b l i j k e n u i t d e v o l g e n d e citaten: „The s u p e r i o r i t y of the L e y d e n M u s e u m o v e r a n y other is u n q u e s t i o n a b l e , n o t p e r h a p s so m u c h o n account of its c o n t a i n i n g a greater n u m b e r of species t h a n those of L o n d o n , P a r i s , P h i l a d e l p h i a a n d B e r l i n , b u t for the freshness a n d p e r f e c t i o n of the specimens, for the q u a n t i t y of skeletons, a n d above a l l for the n e v e r - s u f f i c i e n t l y - p r a i s e d series of i n d i v i d u a l s of the v a r i o u s species of b o t h sexes, i n different ages, a n d f r o m different localities a n d countries...." (Bonaparte, 1850b: 143-144). „Ich hatte bereits so v i e l gehört u n d gelesen v o n d i e s e m w u n d e r v o l l e n Institute, dass d i e S p a n n u n g gewiss keine geringe w a r , m i t der i c h zuerst d i e S c h w e l le des grossen G e b ä u d e s betrat" (Droste, 1867). „ A b e r w e d e r L o n d o n n o c h P a r i s , n o c h a u c h das betriebsame B e r l i n e r r a n g d i e P a l m e i n d i e s e m Wettstreit; d e r sie a n s i c h riß, w a r C o e n r a a d Jacob T e m m i n c k , D i r e k t o r des Niederländischen R e i c h s m u s e u m s i n L e i d e n " (Stresemann, 1951:116). N o o t 3 (blz. 5 ) . — D e a a n l e i d i n g tot de u i t z e n d i n g v a n de e x p e d i t i e w o r d t u i t v o e r i g uiteengezet d o o r W i c h m a n n (1910: 1-12): het w a s een (onjuist gebleken) gerucht dat d e E n g e l s e n z i c h o p de z u i d k u s t v a n N i e u w - G u i n e a z o u d e n h e b b e n gevest i g d . I n e l k g e v a l w e r d het d r i n g e n d n o o d z a k e l i j k g e o o r d e e l d d e v o o r d i e n t a m e l i j k v a g e a a n s p r a k e n v a n N e d e r l a n d o p het w e s t e l i j k d e e l v a n N i e u w G u i n e a te concretiseren. N o o t 4 ( b l z . 6 ) . — M a c k l o t ( M S ) n o e m t o o k n o g als l i d e e n „ t e e k e n a a r v o o r d e B o t a n i e " , geheten la Tour. Blijkens de brief v a n M a c k l o t moet hij i n e l k g e v a l d e reis v a n B a t a v i a naar Soerabaja hebben meegemaakt. Later is v a n deze p e r s o o n n o o i t m e e r s p r a k e , z o d a t v a l t aan te n e m e n dat hij óf reeds te Soerabaja, óf te M a k a s s a r er d e b r u i aan heeft gegeven, d a n w e l teruggeroepen is (zie o o k V e t h , 1879: 66). M o g e l i j k is deze la Tour d e z e l f d e als de d o o r V a n S t e e n i s - K r u s e m a n (1950: 64) v e r m e l d e L a t o u r , d i e i n 1824 C L . B l u m e v e r g e z e l d e o p e e n i n s p e c tiereis o p Java.

48


N o o t 5 (blz. 6).— H e t v o o r de aan te leggen v e r s t e r k i n g b e s t e m d e detachement, dat te A m b o n a a n b o o r d k w a m , b e s t o n d , naast de R e g e r i n g s c o m m i s s a r i s , u i t : d e L u i t e n a n t d e r Infanterie Schrijber, de C h i r u r g i j n d e r d e r d e klasse P i e r s o n , 11 E u r o p e s e e n 20 Inlandse soldaten, 10 b a n n e l i n g e n (Javanen), één E u r o p e s e e n 22 I n l a n d s e v r o u w e n e n 21 k i n d e r e n , d u s t e s a m e n 88 p e r s o n e n . D e v r o u w e n e n k i n d e r e n h u i s d e n , w e g e n s plaatsgebrek, i n de barkas, d i e o p de b a r r i n g s t o n d (cf. M o d e r a , 1830: 7). L t . ter Zee M o d e r a , u i t w i e n s zeer l e z e n s w a a r d e b o e k o v e r de e x p e d i t i e i k z o v e e l geciteerd heb, w a s navigatie-officier aan b o o r d v a n de Triton. N o o t 6 (blz. 6).— D i t s a p p i g e v e r h a a l is a f k o m s t i g v a n J . A . S u s a n n a , i n de i n l e i d i n g tot d e b r i e v e n v a n M a c k l o t (1829). H e t is m e r k w a a r d i g dat n o c h M o d e r a , n o c h Müller, n o c h de z o z o r g v u l d i g e W i c h m a n n , er g e w a g v a n m a k e n . O o k is o n d u i d e l i j k h o e er, a l w a s het slechts v o o r e n k e l e d a g e n ( n l . a l l e e n o p d e reis v a n A m b o n n a a r B a n d a ) , o p het o v e r v o l l e s c h i p n o g 70 b a n n e l i n g e n b i j g e s t o u w d h a d d e n k u n n e n w o r d e n . M i s s c h i e n betreft het v e r h a a l d u s een a n d e r s c h i p , of een andere reis v a n hetzelfde s c h i p . Volgens H a g a (1884: 27), d i e o o k m o e i t e heeft g e h a d het v e r h a a l te p l a a t s e n , betrof het d e Iris e n niet de Triton, e n h a d het b e t r e k k i n g o p een latere reis v a n A m b o n naar N i e u w - G u i n e a . N o o t 7 (blz. 7).— Toen i k i n 1957 te S o r o n g verbleef, w e r d e n N e d e r l a n d e r s d o o r de b e v o l k i n g d e r o m r i n g e n d e e i l a n d e n n o g steeds „ K o m p e n i e " g e n o e m d , h o e w e l de V O C reeds i n 1798 w a s g e l i q u i d e e r d . N o o t 8 ( b l z . 7 ) . — M e n schijnt z i c h v a n de t e g e n s t r i j d i g h e i d i n de o p d r a c h t v o o r R e g e r i n g s c o m m i s s a r i s A . J . v a n D e l d e n , d i e belast w a s met de i n b e z i t n e m i n g e n d e organisatie v a n de n e d e r z e t t i n g , niet b e w u s t te z i j n geweest: A r t i k e l 1. H i j z a l z i c h i n s c h e p e n o p Z . M . K o r v e t de Triton, [en] te Banda of Goram t o l k e n h a l e n . A r t i k e l 3. D a a r het d e t a c h e m e n t niet sterker k a n z i j n , z a l bij v o o r k e u r , tot p l a a t s i n g v a n h e t z e l v e , b e s t e m d m o e t e n w o r d e n , de streek l a n d s , o p w e l k e tot d u s verre geene vaart bestaat met de C e r a m m e r s e n G o r a m m e r s . . . . H e t b l e e k d a n o o k dat de meegebrachte t o l k e n niet i n staat w a r e n m e t d e b e w o n e r s v a n de D o u r g a - R i v i e r te c o m m u n i c e r e n , hetgeen tot de a a n v a l m e t p i j l e n z a l h e b b e n bijgedragen. Verder westelijk, w a a r de t o l k e n z i c h w e l v e r s t a a n baar k o n d e n m a k e n , w a s daarentegen de ontvangst v e e l vriendelijker. D e vrees v o o r t e g e n w e r k i n g d o o r h a n d e l a r e n bleek d u s , i n d i t g e v a l e n o p d i t o g e n b l i k , o n g e g r o n d te z i j n geweest. E e n jaar later w e r d echter de vrees t o c h b e w a a r h e i d . N a d a t reeds t e r l o o p s e e n s a m e n z w e r i n g o n d e r d e ( i n S e p t e m b e r 1828 d o o r d e Iris a a n g e v o e r d e ) d w a n g a r b e i d e r s w a s ontdekt, kreeg M e r k u s o o r d o p 11 September 1829 een o v e r v a l v a n 600 Papoea's te d o o r s t a a n , aangevoerd (en zeker o o k opgestookt) d o o r de C e r a m s e t o l k M a n l y J e d d i . N a d a t de a a n v a l w a s afgeslagen t r o k de v i j a n d z i c h o v e r zee t e r u g i n 21 p r a u w e n . E e n n o g z w a a r d e r e a a n v a l , d o o r b e w o n e r s v a n C e r a m L a u t s a m e n m e t P a p o e a ' s , i n t o t a a l 700 m a n , v o n d p l a a t s o p 12 N o v e m b e r 1829. D i t m a a l w a s de aanstichter de R a d j a v a n K i l w a r o e o p C e r a m L a u t . H e t gelukte o o k deze a a n v a l af te slaan. H o e w e l er niet m i n d e r d a n 5000 p i j l e n o p het fort w a r e n afgeschoten, v i e l e n er slechts twee z w a a r g e w o n d e n . D e aanvallers lieten d r i e d o d e n achter. N o o t 9 (blz. 8).— M a r i a n n e W i l h e l m i n a Frederica L o u i s a Charlotta, Prinses der N e d e r l a n d e n (1810-1883), dochter v a n K o n i n g W i l l e m I e n K o n i n g i n W i l h e l m i n a ( v a n P r u i s e n ) ; h u w d e i n 1830 A l b r e c h t , P r i n s v a n P r u i s e n (echtscheiding i n 1849).


49

N o o t 10 (blz. 10).— Later is gebleken dat, ten gevolge v a n het gebruik v a n o n d e u g d e l i j k e n v e r o u d e r d i n s t r u m e n t a r i u m , deze positiebepalingen m i n d e r n a u w k e u r i g w a r e n d a n zij hier schijnen te zijn, e n het heeft d a n ook moeite gekost de valse Oetanata e n de Oetanata terug te v i n d e n (cf. W i c h m a n n , 1910: 9 voetnoot 1, e n 11-12). M e t alle respect v o o r het o n g e l o o f l i j k u i t v o e r i g e e n z o r g v u l d i g e w e r k v a n W i c h m a n n , moet g e z e g d w o r d e n , dat hij w e l eens n e i g i n g toont de k w a l i t e i t e n v a n a n d e r e n al te negatief te benaderen. O v e r de d o o r het C o m m i s s i e l i d Z i p p e l i u s o p N i e u w - G u i n e a gemaakte a a n t e k e n i n g e n , heeft hij de v o l g e n d e passage (cf. W i c h m a n n , 1910:12): „Die M a n u s k r i p t e u n d Z e i c h n u n g e n gelangten i n d e n Besitz d e r K o n i n k l . N a t u u r k u n d i g e Vereeniging i n Batavia, d i e sie unbegreiflicherweise i m Jahre 1852 e i n e m C . L . B l u m e auslieferte unter der B e d i n g u n g , dass sie v o n i h m herausgegeben würden. M a n hat niemals w i e d e r etwas v o n i h n e n gehört u n d alle M a h n b r i e f e w u r d e n v o n B l u m e keiner A n t w o r t gewürdigt". Z o u W i c h m a n n echt niet g e w e t e n h e b b e n dat met „ e i n e m C . L . B l u m e " d e D i r e c t e u r v a n het R i j k s h e r b a r i u m b e d o e l d w e r d , of z o u hij opzettelijk d e z e d e n i grerende o p m e r k i n g hebben gemaakt? H e t a n t w o o r d o p deze v r a a g is w e l d u i delijk, w a n t i n een voetnoot o p dezelfde b l a d z i j d e s o m t n.b. W i c h m a n n een hele reeks p u b l i c a t i e s v a n d i e z e l f d e C . L . B l u m e o p . D a a r Z i p p e l i u s i n R i j k s d i e n s t w a s , w a r e n z i j n i n dienst gemaakte aantekeningen R i j k s e i g e n d o m ; als z o d a n i g h a d d e n zij n o o i t i n het b e z i t v a n de K o n . N a t u u r k u n d i g e V e r e e n i g i n g te B a t a v i a m o g e n „gelingen", m a a r h a d d e n rechtstreeks naar het R i j k s h e r b a r i u m g e z o n d e n m o e t e n w o r d e n . G e l u k k i g dat zij daar tenslotte n o g , „unbegreiflicherweise" z i j n g e d e p o n e e r d . D a t B l u m e , n a a f s l u i t i n g v a n het d o o r h e m zelf o v e r de f l o r a v a n N i e u w - G u i n e a gepubliceerde w e r k , niet v e e l n u t z a g i n het a l s n o g v o o r p u b l i c a t i e g e r e e d m a k e n v a n Z i p p e l i u s ' a a n t e k e n i n g e n , is b e g r i j p e l i j k , e n i n z i j n b r i e v e n a a n R Bleeker, Secretaris v a n de N a t u u r k u n d i g e V e r e e n i g i n g , staat het d u i d e l i j k . W i c h m a n n ' s b e w e r i n g d a t B l u m e de b r i e v e n v a n B l e e k e r o v e r d i t o n d e r w e r p n o o i t z o u hebben b e a n t w o o r d , n o g h e r h a a l d d o o r V a n Steenis (1989: (37)), is d a n o o k onjuist (brieven v a n B l u m e aan Bleeker, gedateerd 18 D e c e m b e r 1851 e n 18 J u n i 1852, i n archief R M N H ) . M i s s c h i e n v a l t B l u m e te v e r w i j t e n dat h i j , n a d i t d u i d e l i j k e a n t w o o r d , o p v e r d e r a a n d r i n g e n niet meer heeft gereageerd, z o a l s b l i j k t u i t de d o o r W i c h m a n n geciteerde verslagen. Z i e o o k noot 14. N o g m e r k w a a r d i g e r is d e v e n i j n i g e c r i t i e k d i e S i r k s (1915: 130, 131) heeft g e m e e n d te m o e t e n u i t e n o p B l u m e . Z o a l s het R i j k s m u s e u m v a n N a t u u r l i j k e H i s t o r i e i n de eerste plaats w a s opgericht v o o r het i n ontvangst n e m e n e n v e r w e r k e n v a n zoölogisch e n g e o l o g i s c h materiaal u i t de koloniën, bijeengebracht d o o r o n d e r z o e k e r s d i e i n o v e r h e i d s d i e n s t w a r e n , w a s het R i j k s h e r b a r i u m ( i n 1829, te B r u s s e l , m a a r i n 1830, n a het u i t b r e k e n v a n d e B e l g i s c h e o p s t a n d , spoorslags v e r h u i s d naar L e i d e n ) opgericht v o o r het i n ontvangst n e m e n e n v e r w e r k e n v a n het botanische materiaal. R e i z i g e r s i n o v e r h e i d s d i e n t b e g r e p e n niet altijd, dat h u n v e r z a m e l i n g e n en aantekeningen geen privé-eigendom w a r e n . B l u m e z o u ernstig tekort z i j n geschoten w a n n e e r hij z i c h er niet v o o r h a d ingezet d a t m a t e r i a a l e n a a n t e k e n i n g e n v a n d o o r het R i j k b e z o l d i g d e o n d e r z o e k e r s i n d e r d a a d naar het R i j k s h e r b a r i u m k w a m e n , i n plaats v a n te w o r d e n v e r k o c h t of w e g g e g e v e n naar het b u i t e n l a n d . H e t is zelfs g e b e u r d dat aan B l u m e d o o r h e m z e l f o p J a v a v e r z a m e l d p l a n t e n m a t e r i a a l (dat hij als referentie-collectie a l d a a r h a d achtergelaten) te k o o p w e r d a a n g e b o d e n ! ( V a n S t e e n i s - K r u s e m a n , 1950a). G e l u k k i g is er o n l a n g s een objectievere b i o g r a f i e v a n B l u m e v e r s c h e n e n ( V a n S t e e n i s , 1989). T e m m i n c k e n z i j n o p v o l g e r H . S c h l e g e l h a d d e n m e t h e t z e l f d e

50


p r o b l e e m te m a k e n (cf. G i j z e n , 1938: 95-96, 143). H e t bestaat h e d e n n o g , levensgroot, t e n nadele v a n o n z e wetenschappelijke i n s t e l l i n g e n e n v a n d e w e t e n s c h a p pelijke reputatie v a n N e d e r l a n d i n d e w e r e l d . Dat het R i j k s h e r b a r i u m gebukt g i n g onder hetzelfde euvel als het Rijksm u s e u m v a n N a t u u r l i j k e H i s t o r i e , n a m e l i j k d a t d e uiterst beperkte staf i n geen v e r h o u d i n g s t o n d tot het b e l a n g e n d e o m v a n g d e r v e r z a m e l i n g e n , is e e n p o l i tieke z a a k , d i e B l u m e niet, of slechts i n geringe mate, k a n w o r d e n v e r w e t e n . N o o t 11 ( b l z . 11).— O p 11 J u l i w a s d e Iris naar A m b o n v e r t r o k k e n , o m a a n v u l l i n g v a n d e i n m i d d e l s zeer k r a p g e w o r d e n v o e d s e l v o o r r a d e n te h a l e n . N a a s t d e Iris w e r d o o k d e b r i k Siwa m e t v o o r r a d e n g e z o n d e n . D e Iris keerde o p 20 A u g u s t u s t e r u g o p d e reede v a n L o b o , d e Siwa arriveerde reeds twee d a g e n eerder. N o o t 12 (blz. 12).— M e r k u s o o r d w a s g e n o e m d naar M r . R M e r k u s , G o u v e r n e u r v a n d e M o l u k k e n (later, 1842-1844, G o u v e r n e u r - G e n e r a a l ) , d i e h e t i n i t i a t i e f h a d g e n o m e n tot d e expeditie e n d e i n b e z i t n e m i n g v a n westelijk N i e u w - G u i n e a . F o r t d u B u s heette naar L.P.J. Burggraaf d u B u s d e G i s i g n i e s , C o m m i s s a r i s G e n e r a a l v a n Nederlandsch-Indië. D e positie v a n C o m m i s s a r i s - G e n e r a a l k w a m o v e r e e n m e t d i e v a n G o u v e r n e u r - G e n e r a a l , m a a r hij h a d grotere b e v o e g d h e d e n , e n w e r d aangesteld i n m o e i l i j k e tijden, w a n n e e r k r a c h t i g o p t r e d e n n o o d z a k e l i j k w a s . D u B u s w a s o.a. belast m e t het saneren v a n d e financiën, n a d a t d e z e o n d e r het b e l e i d v a n z i j n v o o r g a n g e r , G o u v e r n e u r - G e n e r a a l B a r o n v a n d e r C a p e l l e n , u i t d e h a n d w a r e n g e l o p e n . D e titel dateerde u i t d e tijd v a n d e V O C , m a a r niet e l k e C o m m i s s a r i s - G e n e r a a l h a d precies d e z e l f d e b e v o e g d h e d e n . W e l w a s h e t elke keer d e n o o d z a a k v a n k r a c h t i g i n g r i j p e n d i e a a n e e n b e n o e m i n g t e n g r o n d s l a g l a g . E r w a s g e d u r e n d e het bestuur v a n D u B u s geen G o u v e r n e u r - G e n e r a a l , w e l e e n L u i t e n a n t - G o u v e r n e u r - G e n e r a a l , t.w. L u i t e n a n t - G e n e r a a l H . M . d e K o e k , d i e tevens o p p e r b e v e l h e b b e r v a n het leger w a s . N o o t 13 (blz. 13).— I n J a n u a r i 1830, d u s n a ongeveer 16 m a a n d e n , w a r e n er v a n het detachement a l 3 officieren e n 21 soldaten gestorven. O p e e n b e z e t t i n g v a n 110 m a n , w a r e n t o e n 83 z i e k e n ( W i c h m a n n , 1910: 14). I n het achtjarig bestaan v a n F o r t d u B u s z i j n er 10 officieren, 50 E u r o p e s e e n e v e n z o v e e l Inlandse s o l d a t e n ter aarde besteld (Van d e r A a , 1879: 325). D e v r o u w e n e n k i n d e r e n v e r g i n g het niet beter. V o o r e e n u i t v o e r i g m a a r sober relaas v a n alle e l l e n d e z i j v e r w e z e n n a a r H a g a (1884). N o o t 14 (blz. 17).— G e r e g e l d v i n d t m e n i n d e literatuur v e r m e l d d a t grote d e l e n v a n de m a n u s c r i p t e n e n andere nalatenschap v a n l e d e n d e r N a t u u r k u n d i g e C o m m i s s i e v e r d w e n e n , of v e r l o r e n g e g a a n z o u d e n z i j n ( b i j v o o r b e e l d S t r e s e m a n n , 1951: 135, 384-385). D a t er i n d e r d a a d s o m s v r e e m d w e r d o m g e s p r o n g e n m e t dergelijk w a a r d e v o l m a t e r i a a l , staat b u i t e n kijf. E n k e l e v o o r b e e l d e n z i j n g e g e v e n i n n o o t 10. N i e t t e m i n b e v i n d t z i c h i n h e t a r c h i e f v a n h e t R i j k s m u s e u m v a n N a t u u r l i j k e H i s t o r i e een grote massa v a n b e s c h r i j v i n g e n e n d a g b o e k e n . D e z e z i j n later v a n tijd tot tijd w e l g e b r u i k t (door Schlegel, F i n s c h ; o o k d o o r m i j , cf. M e e s , 1957b: 80). O v e r i g e n s b e k l a a g d e reeds T e m m i n c k ( i n V e t h , 1879: 85) z i c h erover d a t d e a a n t e k e n i n g e n ( i n d i t g e v a l betrof h e t d i e v a n K u h l ) b i j n a o n l e e s b a a r w a r e n , z o n d e r o r d e v e r z a m e l d , v o l m e t m o e i l i j k ontcijferbare v e r k o r t i n g e n , z o dat er n a u w e l i j k s iets v a n w e z e n l i j k e w a a r d e u i t v i e l te h a l e n . H e t z e l f d e g e l d t v o o r d e m a n u s c r i p t e n v a n v e r s c h i l l e n d e latere reizigers. Z o n d e r g e b r u i k v a n e e n v e r g r o o t g l a s is v e e l v a n het p r i e g e l s c h r i f t a l h e l e m a a l niet te l e z e n . D e aantek e n i n g e n v a n M ü l l e r z i j n m e t enige m o e i t e w e l te ontcijferen; naast k l e e d b e s c h r i j v i n g e n b e v a t t e n z i j notities o v e r m a a g i n h o u d , g e l u i d , e n z . E e n v o l l e d i g e


51

inventarisatie v a n a l d i t archiefmateriaal blijft v o o r l o p i g n o g een v r o m e w e n s . N o o t 15 ( b l z . 31).— A l s jaar v a n p u b l i c a t i e v a n T e m m i n c k ' s L i v r a i s o n 97, m e t d e b e s c h r i j v i n g e n v a n Eupetes ajax e n Eupetes caerulescens, w o r d t a l g e m e e n 1835 a a n g e n o m e n ( C r o t c h , 1868; S h e r b o r n , 1898; M a t h e w s , 1925: 136). I n h e t i n h e t R i j k s m u s e u m v a n N a t u u r l i j k e H i s t o r i e a a n w e z i g e e x e m p l a a r v a n het „ R e c u e i l " ligt een los, g e d r u k t b l a d , getiteld: „AVIS a c c o m p a g n a n t l a 97e l i v r a i s o n " , g e d a teerd P a r i s , Ie 30 a v r i l 1836 e n gesigneerd C.J. T e m m i n c k . H e t bericht o v e r h e t p l a n , h e t w e r k m e t d e 102e l i v r a i s o n , d e „ i n d e x m é t h o d i q u e " , a f te s l u i t e n . Tevens w o r d e n p l a n n e n naar v o r e n gebracht o m n o g 120 p l a t e n u i t te g e v e n , d i e een „seconde série de planches coloriées" z o u d e n v o r m e n , e n als zesde d e e l a a n het R e c u e i l z o u d e n k u n n e n w o r d e n t o e g e v o e g d . D e z e p l a n n e n z i j n niet u i t g e v o e r d . D e d a t e r i n g v a n h e t A v i s m a a k t d u i d e l i j k , d a t d e 97e l i v r a i s o n o p o f o m s t r e e k s 30 A p r i l 1836 m o e t z i j n v e r s c h e n e n . I n g e p u b l i c e e r d e c o l l a t i e s , z i j n juist d e v e r s c h i j n i n g s d a t a v a n de l i v r a i s o n s 93-99 w a t v a a g . N o o t 16 ( b l z . 3 5 ) . — O o k tegen C . B . H . B a r o n v o n R o s e n b e r g heeft d e g i f p e n v a n W i c h m a n n (1910: 142) z i c h g e r i c h t : „ I r g e n d w e l c h e n e n n e n s w e r t e E r g e b n i s s e h a b e n , abgesehen v o n e i n i g e n o r n i t h o l o g i s c h e n A r b e i t e n , seine R e i s e n ü b e r h a u p t n i c h t gezeitigt. V o n R o s e n b e r g w a r e i n Müssiggänger, d e r s i c h i n d e n p a p u a n i s c h e n G e b i e t e n n i r g e n d s , a u c h i n d e n ohne persönliche G e f a h r z u b e r e i s e n d e n , v o n d e r Küste w e i t entfernt hat. V o n w i s s e n s c h a f t l i c h e n U n t e r s u c h u n g e n k a n n b e i i h m überhaupt n i c h t d i e R e d e sein, d a i h m d a z u d i e V o r b i l d u n g m a n g e l t e " . H e t is j a m m e r , dat d i t o o r d e e l o v e r R o s e n b e r g i n het w e r k v a n V a n SteenisK r u s e m a n (1950b: 447-448) is d o o r g e d r o n g e n . U i t het citaat z o u m e n niet afleid e n , dat R o s e n b e r g w a s u i t g e z o n d e n als zoölogisch v e r z a m e l a a r , niet v o o r h e t d o e n v a n g e o g r a p h i s c h o n d e r z o e k . I n het oostelijk d e e l v a n d e Indische A r c h i p e l heeft hij grote e n belangrijke v e r z a m e l i n g e n v o o r het R i j k s m u s e u m v a n N a t u u r lijke H i s t o r i e bijeengebracht. Junge (1954: 310) n o e m t de collecties terecht uiterst b e l a n g r i j k e n o m v a n g r i j k . Z i j o m v a t t e n o.a. 3001 stuks v o g e l s , w a a r o n d e r t i e n t a l l e n n i e u w e soorten e n rassen, d i e grotendeels d o o r Schlegel, ten dele o o k d o o r h e m z e l f , z i j n g e p u b l i c e e r d . D a t Schlegel een hoge d u n k h a d v a n R o s e n b e r g , b l i j k t w e l u i t het feit dat hij een hele reeks v o g e l s o o r t e n naar h e m g e n o e m d heeft. N i e t dat R o s e n b e r g zelf altijd z o ' n a a r d i g , m i l d p e r s o o n w a s . H e t i s w a a r schijnlijk o n v e r m i j d e l i j k dat krachtige p e r s o o n l i j k h e d e n w e l eens b o t s e n , althans uitgesproken meningen hebben, e n zijn o p m e r k i n g over H . A . Bernstein, een a n d e r e zeer v e r d i e n s t e l i j k e r e i z i g e r v a n h e t M u s e u m , liegt er n i e t o m : „ A u c h B e r n s t e i n , der f r e i l i c h Küchenmalayisch s p r a c h u n d m i t d e n E i n g e b o r e n e n ebens o w e n i g u m g e h e n k o n n t e w i e m i t Europäern..." (Rosenberg, 1873). Intussen h a d hij het t i e n jaar eerder, toen Bernstein n o g leefde, i n een brief aan Schlegel o v e r : „mijn v r i e n d B e r n s t e i n " . Bernstein k o m t u i t z i j n correspondentie e n p u b l i c a t i e s naar v o r e n als een b e k w a a m p e r s o o n , d i e dat w e l w i l d e w e t e n ook. H i j w a s niet vrij v a n z e l f i n g e n o m e n h e i d , of wetenschappelijke arrogantie, hetgeen o p zijn o m g e v i n g irriterend z a l hebben gewerkt. 10. Literatuur Aa, P.J.B.C. Robiné van der, 1879. Reizen naar Nederlandsch Nieuw-Guinea ondernomen op last der Regeering van Nederlandsch-Indië in de jaren 1871, 1872, 1875-1876 door de Heeren P. van der Crab en J.E. Teysmann, J.G. Coorengel en A.J. Langeveldt van Hemert en P. Swaan, met geschieden aardrijkskundige toelichtingen: xlii + 480 blz.— 's Gravenhage.

52


Beehler, B. & B.W. Finch, 1985. Checklist of the birds of New Guinea.— R A O U Monogr. 1:1-126. Beehler, B.M., T.K. Pratt & A . D . Zimmerman, 1986. Birds of New Guinea: xv + 293 blz., 55 platen.— Princeton. Blyth, E., 1870. Notes relating chiefly to the birds of India.— Ibis (n. s.) 6:157-176. Bonaparte, C.L., 1850a. Conspectus generum avium I: (vi) + 543 blz.— Lugduni Batavorum. Bonaparte, C.L., 1850b. O n the lorine genus of parrots, Eclectus, with the description of a new species, Eclectus Cornelia.— Proc. zool. Soc. Lond. 17 (1849): 142-146. Bonaparte, C.L., 1850c. Notes sur plusieurs familles naturelles d'oiseaux, et description d'espèces nouvelles.— C. r. Acad. Sei. Paris 31: 561-564. Büttikofer, J., 1892. A review of the genus Rhipidura, with an enumeration of the specimens in the Leyden Museum.— Notes Leyden Mus. 15: 65-98. Coates, B.J., 1990. The birds of Papua New Guinea. II. Passerines: 576 blz.— Alderley, Queensland. Colenbrander, H.T., 1913. Gedenkschriften van Anton Reinhard Falck: xxv + 797 blz.— 's-Gravenhage. Crotch, G.R., 1868. Letter.— Ibis (n.s.) 4:499-500. Diamond, J.M., 1972. Avifauna of the eastern highlands of New Guinea.— Publ. Nuttall Orn. CI. No. 12 / Cambridge, Mass.: vii + 438 blz. Droste, F. Frhrr. von, 1867. Das Reichsmuseum zu Leyden.— J. Orn. 15: 352-355. Finsch, O., 1868. Die Papageien, II: vii + 999 blz. + 21 blz. ongenummerde tabellen.— Leiden. Finsch, O., 1898. On seven new species of birds in the Leyden Museum from the islands of Wetter, Kisser, Letti and New-Guinea.— Notes Leyden Mus. 20:129-136. Finsch, O., 1901. Zur Catalogisirung der Ornithologischen Abtheilung. V. Indische Gattungen und Arten aus den Familien: Oriolidae, Dicruridae, Muscicapidae, Sylviinae, Timeliidae, Zosteropidae und Nectariniidae.— Notes Leyden Mus. 22:193-224. Ford, J., 1978. Intergradation between the Varied and Mangrove Honeyeaters.— Emu 78: 71-74. Frith, H.J., 1982. Pigeons and doves of Australia: 304 blz.— Adelaide, etc.. Gebhardt, L., 1964. Die Ornithologen Mitteleuropas: 404 blz.— Giessen. Gray, G.R., 1858. A list of the birds, with descriptions of new species obtained by Mr. Alfred R. Wallace in the A r u and Ké Islands.— Proc. Zool. Soc. Lond. 26:169-198. Greenway, J.C. 1962. Family Oriolidae. In: E. Mayr & J.C. Greenway (redacteuren). Check-list of birds of the world 15:122-137. Gyldenstolpe, N . , 1955. Birds collected by Dr. Sten Bergman during his expedition to Dutch New Guinea 1948-1949.— Arkiv f. Zool. 8:183-397, pl. I-VI. Gijzen, A . , 1938. 's Rijks Museum van Natuurlijke Historie, 1820-1915: xii + 335 blz.— Rotterdam. Haga, A . , 1884. Nederlandsen Nieuw Guinea 2. Hartert, E., 1930. List of the birds collected by Ernst Mayr.— Novit. Zool. 36: 27-128. I C Z N , 1985. Code international de nomenclature zoologique / International code of zoological nomenclature (3. ed.): xx + 338 blz. Johnstone, R.E., 1981. Notes on the distribution, ecology and taxonomy of the Red-crowned Pigeon (Ptilinopus regina) and Torres Strait Pigeon (Ducula bicolor) in Western Australia.— Ree. W. Austr. Mus. 9: 7-22. Junge, G.C.A., 1939. The birds of South New Guinea. Part II. Passeres.— Nova Guinea (n.s.) 3:1-94. pi. 1. Junge, G.C.A., 1953. Zoological results of the Dutch New Guinea expedition, 1939, No. 5. The birds.— Zool. Verh. Leiden 20:1-77. Junge, G.C.A., 1954. Ornithologisch onderzoek in de Indische Archipel.— Ardea 41: 301-336. Keast, A . , 1961. Bird speciation on the Australian Continent.— Bull. Mus. Comp. Zool. 123: 303-495. Kooij, J.A. van der, 1976. Uit het leven van de zeeman. Dagboekfragmenten en reisverslagen uit de 18de en 19de eeuw.: 159 blz.— De Boer Maritiem. Macklot, H . C . , 1829. Uittreksels uit brieven van Dr. H . C . Macklot, natuuronderzoeker in Oost-Indië, aan Dr. C.J. Temminck, directeur, en J.A. Susanna, administrateur van 's Rijks Museum te Leiden.— Bijdr. Natuurk. Wetensch. 4: 298-309. Macklot, H.C., 1830. Verslag van het land, de bewoners en voortbrengselen van eenige plaatsen op de kust van Nieuw Guinea, welke in den loop van het jaar 1828, door de Natuurkundige kommissie in Oost-Indië, aan boord van Z . M . korvet Triton, zijn bezocht, alsmede van de voorwerpen van Natuurlijke Historie, welke gedurende de reis, van den 20 Mei tot den 30 Augustus, op en langs die kust, door gemelde kommissie zijn verzameld.— Bijdr. Natuurk. Wetensch. 5:142-182. Macklot, H.C., MS. Brief aan C.J. Temminck, Directeur van 's Rijks Museum van Natuurlijke Historie, gedagtekend Sourabaya, 24 Februari 1828 (archief RMNH).


53

Mathews, G . M . , 1925. Bibliography of the birds of Australia.— The Birds of Australia, Suppl. 4: viii + 149 blz. Mayr, E., 1941. List of New Guinea birds: xi + 260 blz.—New York. Mayr, E., 1967. Subfamily Pachycephalinae. In R A . Paynter (redacteur). Check-list of birds of the world 12: 3-51. Mees, G.F., 1957a. Over het belang van Temminck's „Discours préliminaire" voor de zoologische nomenclatuur.— Zool. Med. Leiden 35: 205-227. Mees, G.F., 1957b. A systematic review of the Indo-Australian Zosteropidae (part I).— Zool. Verh. Leiden 35:1-204,1 pi. Mees, G.F., 1964. Notes on two small collections of birds from New Guinea.— Zool. Verh. Leiden 66: 1-37. Mees, G.F., 1965. The avifauna of M i s o o l — Nova Guinea, Zool. 31:139-203. Mees, G.F., 1982. Birds from the lowlands of southern New Guinea (Merauke and Koembe).— Zool. Verh. Leiden 191:1-188. Meyer, A.B., 1874. Ueber neue und ungenügend bekannte Vögel von Neu-Guinea und den Inseln der Geelvinksbai (Vierte Mittheilung).— Sitzb. k. Akad. Wiss. I. Abth. 69: 493-509. Modera, J., 1830. Verhaal van eene reize naar en langs de zuid-west kust van Nieuw-Guinea, gedaan in 1828, door Z . M . Corvet Triton, en Z . M . Coloniale Schoener de Iris: xvi + 160 blz.— Haarlem. Müller, S., 1840/1841. Bijdragen tot de kennis van Nieuw-Guinea.— Verh. Nat. Gesch. Ned. Overz. Bez., Land- en Volkenk.: 1-80. Müller, S., 1842/1847. Bijdragen tot de kennis van Timor en eenige andere naburige eilanden.— Verh. Nat. Gesch. Ned. Overz. Bez., Land- en Volkenk.: 129-320. Müller, S., 1857. Reizen en onderzoekingen in den Indischen Archipel, gedaan op last der Nederlandsche Indische Regering, tusschen de jaren 1828 en 1836,1 en H: I: viii + 326 blz., 3 platen, 3 kaarten; H: viii + 350 blz., 2 platen, 1 kaart.— Amsterdam. Müller, S., M S . Zoologische aanteekeningen uit den Indischen Archipel. Aves I en II, 1826-1837 (archief RMNH). Müller, S. & H . Schlegel, 1839/1845. Overzigt der in den Indischen Archipel levende soorten van het geslacht Pitta.— Verh. Nat. Gesch. Ned. Overz. Bez., Zoologie: Aves: 1-20, pl. 1-3,1, II. Müller, S. & H . Schlegel, 1844/1845. Bijdragen tot de natuurlijke geschiedenis der honigvogels (Nectariniae) van den Indischen Archipel.— Verh. Nat. Gesch. Ned. Overz. Bez., Zoolgie: Aves: 53-72, pl. 8-11. Ogilvie-Grant, W.R., 1915. Report on the birds collected by the British Ornithologists' Union expedition and the Wollaston expedition in Dutch New Guinea.— Ibis, Jubilee Suppl. 2: xx + 335 blz., 8 platen, 2 kaarten. Oort, E.D. van, 1907. Catalogue ostéologique des oiseaux.— Mus. Hist. Nat. Pays-Bas 10 (1): i-viii, 1384. Oort, E.D. van, 1909a. O n New Guinea birds - II.— Notes Leyden Mus. 30:225-244. Oort, E.D. van, 1909b. Birds from southwestern and southern New Guinea. Nova Guinea 9: 51-107. Oort, E.D. van, 1910. Report on a small collection of birds from Merauke, southern New Guinea.— Notes Leyden Mus. 32: 78-82. Oort, P. van, M S . Brief aan J.A. Susanna, Administrateur aan 's Rijks Museum van Natuurlijke Historie te Leyden, gedagtekend Buitenzorg, 1 Februari 1830 (archief RMNH). Parker, S.A., 1981. Prolegomenon to further studies in the Chrysococcyx 'malayanus' group (Aves, Cuculidae).— Zool. Verh. 187:1-56. Raalten, G . van, MS 1. Brief aan C.J. Temminck, Directeur van 's Rijks Museum van Natuurlijke Historie, gedagtekend Amboina, 16 April 1828 (archief RMNH). Raalten, G . van, MS 2. Brief aan C.J. Temminck, Directeur v a n ' s Rijks Museum van Natuurlijke Historie, gedagtekend Timor Coupang, 24 October 1828 (archief RMNH). Rand, A.L. & E.T. Gilliard, 1967. Handbook of New Guinea birds. Weidenfeld & Nicholson / London: x + 612 blz. Rosenberg, C.B.H. Baron von, 1873. Berichtigung zu dem Artikel „das Reichsmuseum in Leyden von F. Freiherrn v. Droste".—J. f. Orn. 21: 391-393. Salomonsen, F., 1967. Family Meliphagidae. In R.A. Paynter (redacteur). Check-list of birds of the world 12: 338-450.

54


Salvadori, T., 1876. Descrizione di cinquantotto nuove specie di uccelli ed osservazioni intorno ad altre poco noto, dell Nuova Guinea e di altre Isole Papuane, raccolte dal Dr. Odoardo Beccari e dai Cacciatori del Sig. A . A . Bruijn.— Ann. Mus. Civ. Genova 7(1875): 896-976. Salvadori, T., 1881. Ornitologia Papuasia e délie Molucche II: xvi + 707 blz.— Torino Salvadori, T., 1882. Ornitologia Papuasia e délie Molucche III: xv + 597 blz.— Torino. Salvadori, T.. 1878. Reports on the collection of birds made during the voyage of H.M.S. 'Challenger'. - No. VI. O n the birds of Ternate, Amboyna, Banda, the Ké Islands, and the A r u Islands.— Proc. Zool. Soc. Lond.: 78-100. Schalow, H . , 1894. Beiträge zur Oologie der recenten Ratiten — J. Orn. 42:1-28. Schlegel, H . , 1860. Eenige woorden over de zwarte kakatoès en de paradijsvogels.— Jaarb. Artis (1861): 181-194. Schlegel, H . , 1863a. De vogels van Nederlandsen Indië. Het geslacht Pitta: 38 blz. + index, 6 platen. Schlegel, H . , 1863b. Pitta.— Mus. Hist. Nat. Pays-Bas. 3 (mon. 14): 1-16. Schlegel, H . , 1863c. Alcedines.— Mus. Hist. Nat. Pays-Bas 3 (mon. 17): 1-52. Schlegel, H . , 1864a. Sternae.— Mus. Hist. Nat. Pays-Bas. 6 (mon. 24): 1-44. Schlegel, H . , 1864b. Psittaci.— Mus. Hist. Nat. Pays-Bas 3 (mon. 26): 1-166. Schlegel, H . , 1865a. Cursores.— Mus. Hist. Nat. Pays-Bas 4 (mon. 29): 1-80. Schlegel, H . , 1865b. Ralli.— Mus. Hist. Nat. Pays-Bas 5 (mon. 30): 1-79. Schlegel, H . , 1866. De vogels van Nederlandsen Indië. De valkvogels. Accipitres: 79 blz. + index, 28 platen. Schlegel, H . , 1867. Coraces.— Mus. Hist. Nat. Pays-Bas 1 (mon. 32): 1-149. Schlegel, H . , 1871. Observations zoologiques. V — Ned. Tïjdschr. Dierk. 4: 33-55. Schlegel, H . , 1873. Columbae.— Mus. Hist. Nat. Pays-Bas 4 (mon. 35): 1-180. Schlegel, H . , 1874. Revue de la collection des perroquets (Psittaci) faisant partie du Musée des PaysBas.— Mus. Hist. Nat. Pays-Bas 3 (mon. 38): 1-84. Schlegel, H . , 1880. Les tinamous. Tinami.— Mus. Hist. Nat. Pays-Bas 8 (mon. 41): 1-86. Schodde, R., 1978. The identity of five type-specimens of New Guinean birds.— Emu 78:1-6. Schönwetter, M . , 1960. Handbuch der Oologie I, Lief. 1. Sclater, PL., 1858. On the zoology of New Guinea.— J. Linn. Soc. Lond. 2:149-170. Sharpe, R.B., 1874. Catalogue of the birds in the British Museum I. London: xiii + 480 blz., XIV pi. Sharpe, R.B., 1896. Catalogue of the birds in the British Museum XXIV. London: xii + 794 blz., VII pi. Sherborn, C D . , 1898. O n the dates of Temminck and Laugier's 'Planches coloriées'.— Ibis (7) 4:485-488. Sirks, M.J., 1915. Indisch natuuronderzoek: xi + 303 blz.— Amsterdam. Steenis, C.G.G.J. van, 1989. Dedication (C.L. Blume).— Flora Malesiana 10: (6)-(40). Steenis-Kruseman, M.J. van, 1950a. Kollmann's collection of Javan plants.— Bull. Bot. Gard. Buitenz. (3) 18: 463-466. Steenis-Kruseman, M.J. van, 1950b Malaysian plant collectors and collections, being a cyclopaedia of botanical exploration in Malaysia.— Flora Malesiana (1) 1: clii + 639 blz. Stresemann, E., 1923. Dr. Bürgers' ornithologische Ausbeute im Stromgebiet des Sepik. Ein Beitrag zur Kenntnis der Vogelwelt Neuguineas.— Arch. Naturgesch. 89A(7): 1-96. Stresemann, E. 1925. Meliphaga analoga und ihre Doppelgänger.— J. Orn. 73: 255-260. Stresemann, E., 1951. Die Entwicklung der Ornithologie: xv + 431 blz.— Berlin. Temminck, C.J. (& M . Laugier de Chartrouse), 1834. Nouveau recueil de planches coloriées d'oiseaux 2 (livr. 92). Temminck, C.J. (& M . Laugier de Chartrouse), 1835. Nouveau recueil de planches coloriées d'oiseaux 4 (livr. 93-96). Teinminck, C.J. (& M . Laugier de Chartrouse), 1836a. Nouveau recueil de planches coloriées d'oiseaux 2 (livr. 97). Temminck, C.J. (& M . Laugier de Chartrouse), 1836b. Nouveau recueil de planches coloriées d'oiseaux 4 (livr. 100). Temminck, C.J., 1849. Coup-d'oeil général sur les possessions néerlandaises dans l'Inde Archipélagique 3: viii + 418 blz.— Leiden. Veth, H.J., 1879. Overzicht van hetgeen, in het bijzonder door Nederland, gedaan is voor de kennis dei fauna van Nederlandsen Indië: viii + 204 blz.— Leiden. Wichmann, A . , 1910. Entdeckungsgeschichte von Neu-Guinea (1828 bis 1885).— Nova Guinea 2 (1): i xiv, 1-369.

55


11. Persoonsregister Bernstein, H . A . (1828-1865)

51

Manly Jeddi

Bleeker, P. (1819-1878)

49

Marianne, Prinses (1810-1883)

Blume, C L . (1796-1862)

49,50

48 8,48

Martens, G.F. von

47

Blumenbach, J.F. (1752-1840)

47

Merkus, P. (1787-1844)

50

Bonaparte, C.L.J.L. (1803-1857)

45

Meyners, G.C

46

Brugmans, S.J. (1763-1819)

4

du Bus de Gisignies, L.P.J. Burggraaf (1780-1849) 50 Capellen, G.A.G.P. Baron van der (1778-1848).... 4,46,47,50 Daendels, H.W. (1762-1818) Delden, A.J. van

4 6,48

Modera, J Müller, S. (1804-1864)

48 6,13,14,15,45

Oort, E.D. van (1876-1933)

19,45

Oort, P. van (1804-1834)

3,6,46

Ovink

12

Pierson

48

Raalten, G. van (1797-1829)

4,6,13,46

Dumont d'Urville, J.S.C. (1790-1842)

43

Reinwardt, C.G.C. (1773-1854)

Dura, van

12

Rosenberg, C.B.H. Baron von (1817-1888)

Falck, A.R. (1777-1843)

4,46

4

Salvadori, T. (1835-1923)

51 45

Finsch, F.H.O. (1839-1917)

45

Schlegel, H . (1804-1884)

Forsten, E.A. (1811-1843)

43

Schrijber,J

Gould, J. (1804-1881)

14

Sclater, P L . (1829-1913)

Gr. (? -1828)

9

Sharpe, R.B. (1847-1909)

45

Hasselt, J.C. van (1797-1823)

4

Steenboom, J.J. (? -1828)

5, 9,13

Keultjes,J. (1786-1821)

4

Kilwaroe, Radjah van

48

Kock, H . M . de (1779-1845)

50

Kolff, D.K Kühl, H . (1796-1821) La Tour (Latour?) Macklot, H . C . (1799-1832)

Ontvangen: 28.X.1991 Geaccepteerd: 28.vi. 1994 Redaktie: C. van Achterberg

7 4,50 47 6,12,14,44

45,50 6,48 45

de Stuers, F.V.H.A. Ridder (1792-1881)

25

Susanna, J.A. (1795-1859)

48

Temminck, C.J. (1778-1858) Temminck, J. (1748-1822) Willem I, Koning (1772-1843) Zip(p)elius, A . (1797-1828)

4,47,50,51 47 4,11 6,13,49

56


Plaat 1. Kop van Probosciger aterrimus 9.


Plaat 2. Ptilinopus nanus (Temminck). N . Guinea (Lobo) 1828.

57

58

Mees. Vogelktuïdig onderzoek op Nieuw-Guinea in 1828. Zool. Bijdr. Leiden 40 (1994)

Plaat 3. Kop van Podargus papuensis Q. & G., gesigneerd en gedateerd, N . Guinea, Rivier Dourga, 25 Maij 1828.


Plaat 4. Ceyx azureus lessonii (Cassin).

59

60


Plaat 5. Ceyx p. pusillus Temminck.

Plaat 6. Ceyx lepidus solitarius Temminck.


Plaat 7. Cinclosoma a. ajax (Temminck).

61

62


Plaat 8. Eupetes c. caerulescens Temminck.

Plaat 9. Arses t.telescophthalmus(Garnot).


Plaat 10. Rhipidura hyperythra muelleri Meyer.

Plaat 11. Kop van Mino d. dumontii Lesson.

63

64


Plaat 12. Mino dumontii Lesson.

Vogelkundig onderzoek op Nieuw Guinea in 1828

Recommend Documents