Voer aanpassingen Senior paarden Paarden met PIDD Obesitas

6-12-2012 Intervisie Paard

6-12-2012

Aandachtspunten

Voer aanpassingen Senior paarden Paarden met PIDD Obesitas

• • • • • • •

Acceptabele conditie score Variatie in ruwvoerkwaliteit Voor- en nadelen van weidegang Zetmeel vertering dunne darm Glycaemische respons Relatie vetrijk rantsoen en IR Aanpassing in het rantsoen bij o o o o

Vermagering Vermagering en slecht gebit Vermagering en IR Obesitas

Dr. Anneke Hallebeek Specialist Veterinaire Diervoeding

Uitvoeren Body Condition Score

Body Condition Score

Eerst van afstand

Daarna voelen

• Afstand!

Let op vorm en verhouding

Body Condition score • Loop om paard heen en beoordeel de vormen • Voel naar dikte manenkam (hard vet) • Voel naar vetlaag op ribben (huid-bot) • Voel vetlaag spieren lendenen • Voel naar vetophoping staartwortel

www.voedingsadviespaard.nl

Spieren zijn hard, vet is zacht

Conditie score en dan…..? Score -1 en +1 = opletten • huidige rantsoen en bewegingspatroon klopt niet met behoefte • advies aan eigenaar: geef minder eten of ga meer werken met paard • controle na 4-6 weken

Score -2 en +2 = ingrijpen! • zowel vermagering als obesitas zijn risico voor gezondheid • advies aan eigenaar: speciaal rantsoen voor gezond herstel o Sanéqui vermageringsprogramma o bij -2: controle dierenarts

1


6-12-2012

Bij senior is conditie -1 nog acceptabel

Variatie in ruwvoer

Energie waarde hooi en kuil

Groeistadium gras Jong gras – hoge voederwaarde

Ouder gras – minder voederwaarde

• stengeligheid “prik in je handpalm” o “verhouting” (lignine) • lignine is onverteerbaar

• ouder gras – minder energiewaarde • kuilvoer niet altijd rijker o variatie droge stofgehalte kuil • meer kilo‟s voeren dan van hooi!

 Energie gehalte kán per kg droge stof gelijk zijn  Droge stof gehalte van kuil lager dan hooi  Te voeren hoeveelheid voor dezelfde energie van kuil groter dan hooi

Energiewaarde

Ruwvoer beoordeling

ruwe celstof

• meer ruwe celstof – minder energie

Geef antwoord op de volgende vragen

Beoordeel ruwvoer en situatie

o hoger aandeel lignine = onverteerbaar Hooi voor paarden

ds

Ewpa/ kg ds

g VREp/kg ds

Grof hooi -> 320 g RC/kg ds

867

0,55

50 (28-76)

Middel hooi - 280-320 g RC/kg ds

850

0,63

60 (31-92)

Fijn hooi - < 280 g RC/kg ds

834

0,70

81 (40-134)

Kuil voor paarden

ds

Ewpa/ kg ds

g VREp/kg ds

Grof kuil -> 310 g RC/kg ds

717

0,56

49 (7-91)

Middel kuil -260-310 g RC/kg ds

667

0,67

75 (20-130)

Fijn kuil -< 260 g RC/kg ds

565

0,77

107 (52-160)

• Kijk waar het voer vandaan komt o

beschadigd pak, stoffige hooistapel

• Beoordeel het groeistadium van het gras: o o

hoeveelheid blad en stengels bloeiwijzen ja/nee?

• Voel naar de stengeligheid o o

is het hard of zacht prikt in je handpalm

    

Is het jong, middeloud of oud gras? Is het fris, geurloos of muf van geur? Is er schimmel aanwezig? Kan het suikergehalte hoog zijn? Is het ruwvoer geschikt voor dít paard?

• Ruik naar mogelijk bederf: muf, zurig

Gemiddelde waarden van ruwvoeranalysen voor paarden (BLGG)


2


6-12-2012

Energierijk hooi ook eiwitrijk?

Energierijke kuil ook eiwitrijk? 120

140

Ewpa (*100)

120

100

Ewpa*100 VREp

g VREp 80

100 80

60

60

40

40

kuil

20

20

hooi

0 1

2

3

4

5

6

7

8

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

9 10 11 12 13 14 15

Relatie tussen eiwit en suiker in ruwvoer 250

Relatie tussen eiwit en suiker in ruwvoer • zonder N-bemesting

RE

200

sui

o weinig eiwit in hooi/kuil o langzame gras-groei

Beoordeling suiker zonder analyse erg moeilijk

• minder benutting van suikers • meer kans op onkruid (incl. Jacobskruiskruid)

150

• suikergehalten gras zeer variabel

100

o o o o

50

0 1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 41 43

Ruwvoer analyse Bedrijfslaboratorium Grond- en Gewasonderzoek (BLGG)

• Beoordeling uitslag lastig, want gegevens totale rantsoen nodig. • Ewpa waarde gerelateerd aan ruwe celstof (en suikers) • VREp o Hoog: > 90-100 g/kg ds o Laag: < 40 g/kg ds

grassoort, grondsoort weersomstandigheden tijd van de dag N-bemesting

Natuurhooi: eiwitarm, mogelijk suikerrijk, kans op Jacobskruiskruid!

Weidegang tegen vermagering?

• Suikergehalte o Hoog: > 100 g/kg ds o Laag: < 50-60 g/kg ds

• Ruwe as > 100 g/kg ds is hoog o door zandbijmenging dan ook hoog ijzergehalte (Fe, niet goed opneembaar)

• pH kuil voor paarden: 5,86,1


o < 4,5-5 voor paarden minder geschikt (vaak ook nat en fijn)

3


Weidegang • weidegang is gezond

6-12-2012

Voederwaarde gras Gras

o ontspanning, graasgedrag, voedingsstoffen, vezels

• weidegang zet paard in beweging o soepel blijven (arthrose)

• weidegang heeft risico's o dagelijkse variatie gehalten • kans op koliek, hoefbevangenheid o zandopname (?)

• energie- en eiwitrijk o bij gezonde paarden: • beperk de opname

Hoeveel gras eet een paard? • moeilijk te schatten o graslengte o paard, grootte en eetsnelheid

• ca. 0,16 kg ds per 100 kg LG per uur o ouder paard wrs lager

• max. opname = 2,5% van LG aan droge stof • grasopname soms veel hoger: tot 5 % van LG (in droge stof) • beperkte weidegang dan meer grasopname per uur? o hongerig paard – eet snel, kauwt weinig o suikerrijk gras – glucose- en insuline pieken – risico voor insuline resistentie!

Weidegang voor magere paarden • Ja, want gras levert goed verteerbare energie en eiwit. • Nee, want gras kan suikerrijk- of fructaanrijk zijn met risico van IR en fermentatiestoornis • Met beleid in de wei!

o voorkom te gulzig eten, geef eerst ander ruwvoer o graasmasker voor suikergevoelige paarden • 50-80% minder opname • minder snelle opname – minder pieken in glucose/insuline = veiliger o tijdstip weidegang • ochtend: suikergehalte laag • einde middag: suikergehalte hoog • uitzondering: koude nacht (< 5° C) ná zonnige dag o ochtend: suikergehalte hoog o geen kaal weitje (> 5 cm gras!), in verband met zandopname


• energie: o 0,81 Ewpa/kgd ds • 0,68-0,96

• eiwit: o 132 g VREp/kg ds • 77-199

• suikers: o 135 g/kg ds • 32-240

• mineralen • vitaminen

Krachtvoer • energie: o 0,80-0,95 EWpa/kg

• eiwit: o 75-100 g VREp/kg o merriebrok: 120 g VREp/kg)

• zetmeel & suikers: o 300-450 g Z&S/kg

• mineralen • vitaminen

Suikers en fructanen mate van suiker en/of

Suiker is energievoorraad van gras fructaan vorming - productie tijdens zonuren verschillend per - verbruik tijdens de nacht grassoort - hoog einde middag - laag in de ochtend afbraak in dunne darm – glucose bloed stijgt – insuline respons Plant met “stress”: suikerophoping en omzet in fructaan Fructaan - reservekoolhydraat gemaakt van suikers - géén afbraak in dunne darm - snelle fermentatie in blinde en dikke darm - verstoring darmflora

Vermagering ouder paard ook bij ‚goed‛ gebit • ± > 20 jr minder krachtig kauwen • verandering conditie score • verandering mest

4


6-12-2012

Mest controle

Structuur, consistentie, zand, graankorrels, geur, kleur

Oorzaak afwijkende mest

Gebit, verteerbaarheid dunne darm, fermentatieproces, zand en type voedermiddelen


5


6-12-2012

Enzymatische vertering in de dunne darm • vet o vertering 70-80%

• eiwitten o 25-70% afhankelijk van voedermiddelen en samenstelling rantsoen

• glucose

Capaciteit zetmeel vertering dunne darm 

amylase enzym beperkt te stimuleren o advies jaren „90: maximaal 2-4 g zetmeel/kg LG per keer o advies nu: maximaal 1,1 g zetmeel/kg LG per keer • nog stroomt ca. 20% onverteerd door naar caecum • = meer bij minder goed kauwen (snel eten)

o 90-100%

• zetmeel o max. 85%, beperkende factor = amylase (=zetmeel-afbrekend enzym)

haver

gerst

mais

krachtvoer

400

496

606

Z+S: 300 (250-500)

1,7 kg

1,3 kg

1,1 kg*

1,5-2 kg#

zetmeel/kg max. per keer (600 kg paard) * mais zetmeel alleen in ontsloten vorm # maximaal 2 kg ivm maagvulling

Ontsluiting zetmeel • thermisch ontsloten granen -> beter enzymatische verteerbaarheid o geëxtrudeerde gerst > gemicroniseerde gerst > gerolde gerst o gepofte mais > hele mais

• grotere verteerbaarheid dunne darm o -> meer glucose opname -> meer insuline release

Effecten andere voercomponenten op glucose/insuline respons • vezels toevoegen aan krachtvoer: langzamer eten door meer en langer kauwen o geleidelijke opname Z&S o beter kauwen – betere verteerbaarheid o effect op “glycaemische respons” wisselend • prikkeling darmwand versnelt passage -> lagere verteerbaarheid

• minder goede verteerbaarheid zetmeel o -> meer doorstroom dikke darm: risico fermentatiestoornis

• slecht kauwende paarden – ontsloten voer voorkomt teveel doorstroming naar dikke darm

Effecten andere voercomponenten op glucose/insuline respons • eiwit o eiwit geeft na iv toediening ook insuline respons, mn arginine en lysine • na prestatie: glucose + aminozuren iv -> stijging eiwit synthese spier o na orale toediening geen groot effect op insuline

• vet o humaan: vetrijk rantsoen (zonder obesitas) met verzadigde vetten -> IR o meervoudig onverzadigde vetten geen averechts effect op IR • EPA en DHA mogelijk zelfs een beschermend effect (ook tegen arthrose) o humaan: individuen die geen vetzuren uit voeding als brandstof gebruiken? (genetische predispositie) o vet vertraagt maaglediging -> grotere verteerbaarheid dunne darm door tragere passage o plantaardige vetten, bij voorkeur -3 vetzuren (lijnzaad), bruikbaar voor magere paarden met IR


Vermagering • Krijgt het paard wel genoeg? o check hoeveelheid • weeg ruwvoer! o geef fijne, zacht ruwvoer o krijgt paard de tijd om voer op te eten (groepshuisvesting) Nodig per dag voor onderhoud kg vers product

hooi fijn kuil fijn

warmbloed hengst

9,4

13,9

warmbloed merrie

8,5

11,4

koudbloed hengst

9,0

12,0

koudbloed merrie

8,1

10,9

6


6-12-2012

Dilemma voeding mager oud paard

Eisen senioren-rantsoen  makkelijk verteerbare energie

• meer ruwvoer – “kan niet” • meer krachtvoer – “mag niet”

• ontsloten zetmeel (expanderen, • glucose (dextrose) • vetzuren (EPA, DHA)

microniseren, poffen) (liever niet voor paard met IR)

 ruwe celstof of vezels voor darmflora en darmmotiliteit  eiwitgehalte op norm  eiwitkwaliteit (biologische waarde) hoog

Mogelijke voedermiddelen voor senior-dieet

Eisen senioren-rantsoen  Ca, P, Na niet te hoog (mogelijk verminderde nierfunktie)  Zn, Se, vit A, -E, -C, omega-3-vetzuren positieve invloed weerstand(> onderhoudsnorm)  pre- of probiotica ter stimulering van bacterieflora (pectine, gistcultures, bacteriën?)  toevoegen Vit. K en B-complex (minder productie dikke darm)

• bietenpulp – smakelijk, positief effect bacterieflora (pectine), Ca hoog, sui: 73-230 g/kg • olie – goed verteerbare energie – energierijk • lijnzaad – gunstig vetzuurpatroon • merrie- of veulenbrok– eiwitbron (goede eiwitkwaliteit) (ontsloten soort, let op Z&S gehalte)

• zemelen – ruwe celstof • aanvullende supplementen

Andere ‘ruwe celstof’ rijke voedermiddelen •

• • • • • •

havermeel pellets o kaf van de haverkorrel, gemalen en geperst. Ruwe celstof (veel cellulose) voor rustige fermentatie. weinig smakelijk. bolkaf o dop van lijnzaad, vaak gemengd met melasse. eiwitarm. luzerne: met melasse (Hartog) of met olie (Subli), eiwitrijk Grasmix (Hartog): gedroogd gras plus extra haverstro en plantaardige olie Just Grass (D&H) ; kunstmatig gedroogd gras, stofvrij Fibergy (D&H)= combi van luzerne plus stro en olie, suikerarm ruwvoer geperst voer o Brick: combinatie van gedroogd gras, luzerne, zemelen, gerst plus een premix o Compact gras (Hartog): gedroogd gras o voordeel: redelijk constante rijke samenstelling o nadeel: bij gebitsproblemen minder goed op te nemen


Sanéqui Senior • • • • • •

Ruwe celstof: 15% Zetmeel: 23% Sui: 3,6 % Ruw vet: 8% Ewpa: 0,8 VREp: 70 g/kg

• • • • • • • •

Havermeel pellets Ontsloten gerstvlokken Luzernemeel Luzerne grof Lijnzaadolie Tarwezemelen Appelpulp Yeasacc

Samenstelling waarbij voer mét en zonder ruwvoer goed rantsoen oplevert

7


6-12-2012

Maatregelen paard met IR • hyperinsulinaemia veroorzaakt hoefbevangenheid o insuline pieken voorkomen!

• glucose opname afhankelijk van o voer hoeveelheid o samenstelling rantsoen o snelheid van maaglediging

Voedermiddelen met lage gehalten zetmeel en suiker • ruwvoer: sui < 100 g/kg ds o hooi 30-60 min in (warm) water weken verlaagt sui ca. 40% o graszaadhooi : sui gem. 64 g/kg ds (26-116)

• kies krachtvoer met Z&S < 250-300 g/kg • plantaardige (lijnzaad) olie

• paard met IR: o rantsoen met weinig zetmeel en suiker • rantsoen is nooit geheel suikervrij o gespreide opname en kleine porties • minder glucose/insuline pieken o geleidelijk verteerbaarheid van zetmeel beter dan zeer snel verteerbaar zetmeel

Geleidelijke opname voorkomt insuline pieken ->

Paard met vermagering en IR • Fijn en zacht ruwvoer met lage suikergehalten • In water weken geeft uitspoeling andere voedingsstoffen

Paard met obesitas

• Beperkte aanvulling plantaardige olie • Beperkte aanvulling voer met lage Z&S gehalten

Rantsoenberekening noodzakelijk ivm mineralen en vitaminen Advies voer management minstens zo belangrijk!

Minder eten & meer bewegen • Stimuleer energie verbruik eigen reserve o minder voer • energie-arm voer o meer werk • spierstofwisseling gebruikt vetzuren als energiebron • ruststofwisseling stijgt bij werkend paard

Risico’s minder eten • hyperlipaemie – bij plotselinge negatieve energiebalans • verveling – stalondeugden • maagzweren – te lange perioden zonder eten • verteringsstoornis: diarree en koliek o – te weinig vezels/structuur o – zand opname op kaal weiland

Energiebehoefte licht werk Paard 500 kg onderhoudsbehoefte

4,35 EWpa

Toeslag voor werk

0,99 EWpa

Toeslag voor extra onderhoud

0,22 EWpa

Totaal

5,53 EWpa


• spierafbraak – te weinig eiwit • minder weerstand – te weinig mineralen/vitaminen

8


6-12-2012

Ook van ruwvoer wordt paard te dik Onbeperkte ruwvoer opname 160%

energie eiwit

140% 120% 100% 80% 60%

Minimale hoeveelheid ruwvoer

40%

Minimale frequentie of maximale tijd zonder eten

20% 0% onderhoud

zeer licht werk

licht werk



Rantsoen minimale ruwvoer opname van hooi > 30% RC (5 kg ds voor 500 kg paard)

praktische grenzen:  1 kg droge stof/100 kg LG  max 6-8 uur vasten

Rantsoen minimale ruwvoer opname van hooi > 30% RC (5 kg ds voor 500 kg paard)

noodzakelijke beperking Ewpa opname voor vermagering

Ewpa opname met minimaal hooi kan voor onderhoud nog teveel zijn om af te vallen. Beweging is noodzakelijk!

Alleen beperkt hooi ≠ vermageringsdieet

Eiwitvoorziening bij minimale hooi opname bijna altijd onvoldoende

spierafbraak

Rantsoen eisen  25-35% minder energie dan behoefte  voldoende eiwit ,mineralen en vitaminen  ± 1 kg droge stof ruwvoer / 100 kg LG  niet langer dan 6 uur vasten  geleidelijke overgang

Eiwit, mineralen en vitaminen tekort



9


6-12-2012

Vermageringsdieet voorbeelden Rantsoen 1

Rantsoen 2

Rantsoen 3

paard streefgewicht 500 kg

zonder training

met training

opmerking

hooi

3 kg

4 kg

voldoende hoeveelheid ruwvoer, passend supplement zoeken, rantsoenberekening noodzakelijk

luzerne

2,5 kg

3,5 kg

supplement

?

?

hooi

6 kg

8 kg

sojaschroot

0,30 kg

0,35 kg

supplement

?

?

hooi

3,5 kg

5,5 kg

Sanéqui Nonobesitas

1,75 kg

1,80 kg

stro

1 kg

-

ruim ruwvoer, verkrijgbaarheid sojaschroot paardeneigenaar lastig, passend supplement zoeken, rantsoenberekening noodzakelijk

Totaal rantsoen volgens uitgebreid voerschema

ruwvoer beperkt, totale vezelgehalte hoog, compleet rantsoen, voerschema

Sanéqui Non-obesitas


Per kg voer

Rantsoen is eenvoudig

Rantsoen is compleet (geeft zekerheid)

Sanéqui Nonobesitas

Gemiddeld krachtvoer

Energie, EWpa

0,59

0,7-0,95

Eiwit, g VREp

121

70-90 (merriebrok 115-130)

Zetmeel &suikers, g

140

250-450

Vet, g

21

Je hebt “iets te voeren”

30-50

Ondersteun de eigenaar • • • • •

neem de tijd stimuleer goed gedrag overtuig denk mee toon begrip  slowfeeder

Ingrediënten Havermeelpellets Luzernemeel pellets Soyapellets Grof luzerne Tarwegries Sucram (zoetstof)

 zet paard niet alleen  maak paddock met wit

zand  wandelen/fietsen

Verandering in BCS bijhouden?

Vermageren duurt lang: 3-6 mnd Let op:

• BCS verandert zeer langzaam = frustrerend! • Meet de buikomvang. • Hierin zie je eerder iets veranderen (minder darminhoud, minder buikvet)

Noteer BCS en buikomvang elke 4-6 weken Foto’s! Stel eigenaar hiervan op de hoogte!


10


6-12-2012

Contact elke 4-6 weken  controleer het rantsoen  let op gedrag van het paard  check het management en de trainingsintensiteit  is training voldoende? gebeurt er iets? gaat het paard zweten?  controleer paard bij gezondheidsklachten  controleer de BCS + buikomvang  volhouden, evt bijstellen training of rantsoen

In het kort • Vermagering o meer ruwvoer, beter kwaliteit ruwvoer

• Vermagering en slecht gebit o goed verteerbare vezelrijke voedermiddelen plus extra energie (olie, ontsloten Z&S)

• Vermagering en IR o goed verteerbare vezelrijke voedermiddelen plus extra energie (olie, weinig Z&S) o let vooral op voermanagement

• Obesitas met IR o energie opname beperken zonder tekorten andere voedingsstoffen


11

Voer aanpassingen Senior paarden Paarden met PIDD Obesitas

Recommend Documents