Vision Magazine over keramisch bouwen
Nr 16 Januari 2013
COLOFON
VOORWOORD
Vision is een uitgave van:
Vakmanschap en samenwerking
Wienerberger B.V.
De opdrachtenportefeuille voor Nederlandse architecten is drastisch veranderd. Dat
Hogeweg 95
ondervinden wij als producent van keramische bouwmaterialen natuurlijk ook. Nog
Postbus 144, 5300 AC Zaltbommel
niet zo lang geleden zorgden bakstenen voor grootschalige woningbouwprojecten
T 0418 - 59 71 11
(vrijwel uitsluitend nieuwbouw) voor een behoorlijk deel van onze omzet. Die tijden
F 0418 - 59 12 92
komen ongetwijfeld wel weer (al zal de opgave wellicht veranderen), maar de realiteit
[email protected]
van vandaag is anders.
www.wienerberger.nl
Ook in de processen zien wij veel veranderen. De rol van de architect in het bouwproces is vaker die van adviseur van de opdrachtgever dan die van beslisser. De
Redactie
architect ontwerpt en stelt materialen en fabrikaten voor, maar een andere partij
Tanja Bongers
maakt de uiteindelijke keuze.
Geert Kamps
Dat neemt niet weg dat het contact met de architect voor Wienerberger belangrijk
Rob Mulder
is en blijft. Door architecten te blijven informeren en inspireren hopen we de rol van
Jolanda Stam
de architect te versterken en te ondersteunen. Met een helikoptervisie en de kracht om trends en innovaties te initiëren, is de inbreng van de architect voor ons zeer
Met redactionele medewerking van:
waardevol. We respecteren de bijdragen van architecten en architectuur waaruit de
Caroline Kruit
schoonheid van keramisch bouwen blijkt. We merken dat de samenwerkingsverbanden in de bouw intensiever worden, dat
Fotografie
er vaker sprake is van co-creatie en co-makership. Ook in deze Vision zien we daar
Ruud Peijnenburg, ‘s-Hertogenbosch
voorbeelden van. Jörgen Haring is projectarchitect voor het ambitieuze Co-Green collectief dat momenteel bouwt in Amsterdam. Voor het project in Overtoomse Veld
Vormgeving
werden scenario’s voor het hergebruik van bakstenen gemaakt. Met Albert Herder en
SpringDesign, ‘s-Hertogenbosch
zijn team is in zeer korte tijd een baksteen ontwikkeld om een passende metselwerk huid voor het woningbouwproject ODE Wharf te realiseren. Bij een binnenstedelijk
Oplage
project in het beschermde stadsgezicht in Gouda werkte een ontwerperscollectief
5000, verspreid onder architecten
aan maar liefst acht thema’s voor de gevels en ontwierp daarvoor unieke bakstenen.
en ontwerpers
Onze relaties zijn ons dierbaar. Vakmanschap en samenwerking. Met elkaar zoeken naar unieke oplossingen. Building Material Solutions: het is niet voor niets onze
Idee?
nieuwe slogan.
Heeft u suggesties over projecten die aandacht verdienen in deze uitgave? Laat het ons dan weten via
[email protected] Niets uit deze uitgave mag zonder toestemming van de uitgever worden gekopieerd of gedupliceerd.
Redactie Vision
INHOUDSOPGAVE Interview met Jörgen Haring over Co-Green Intensieve samenwerking levert nieuwe inzichten
4
Woongebouw ODE Wharf, Amsterdam Grootstedelijke allure aan het IJ
8
Luxe appartementengebouwen, Beijing Herkenbare extravagantie
12
Restauratie tankstation Vughterweg, Den Bosch Opnieuw glanzend
16
Zorgwoningen De Lathmer, Wilp Accentueren met details
20
Brede school Waterhoef, Oisterwijk Respectvolle keramieken deken
24
Woonpanden Rozendaal, Gouda Structuur en rijkdom
28
Nautisch Kwartier, Huizen Hollands Glorie
32
3
INTERVIEW MET JÖRGEN HARING OVER CO-GREEN
Intensieve samenwerking levert nieuwe inzichten Toen Jörgen Haring als projectarchitect betrok-
Noordergraaf het architectenbureau FORM. ‘KOW was en
ken raakte bij het omvangrijke woningbouwproject
is nog steeds partner in Co-Green. We waren goed een
Stadstuin Overtoom van Co-Green, was hij nog in
jaar met het project bezig toen het architectenbureau fail-
dienst bij KOW Architectuur & Stedenbouw. Dat
liet ging. Bij het faillissement hebben Robert en ik vrij snel
bureau is één van de vier partners in het partner-
de beslissing genomen om een eigen bureau te beginnen.
schap Co-Green. Inmiddels is er veel gebeurd bij en
Het is de partners in Co-Green echter alles aan gelegen
met de betrokken bedrijven en is fase 1 van het pro-
geweest om het samenwerkingsverband van Stadstuin
ject in Amsterdam bijna opgeleverd. De intensieve
Overtoom te houden zoals het was: we hadden immers
samenwerking tussen de mensen die aan de wieg
al zoveel gezamenlijke kennis opgedaan en een duidelijke
stonden van het project heeft een aantal verrassende
koers uitgezet. KOW is uiteindelijk doorgestart en partner
inzichten opgeleverd, die ook voor de hieropvolgen-
in Co-Green gebleven. Vanuit ons nieuwe bureau heb
de fases zullen bijdragen aan een hogere efficiency
ik het werk voor het project doorgezet. Dat doe ik nu in
op het gebied van duurzame materiaalkeuze, ener-
opdracht van en in samenwerking met KOW.’
giebesparing en proces.
Vanaf het begin van het project is er ontzettend veel overleg geweest, waarbij alle partners om de tafel zaten.
Co-makers, intensieve samenwerking, partnerschap: het
Haring: ‘Op directieniveau is er de stuurgroep. De coördi-
zijn de bevlogen termen waarmee Co-Green van start
natiegroep is de schakel tussen een aantal werkgroepen
ging. Nu de afronding van de eerste fase van het eerste
en deze stuurgroep. In de werkgroepen wordt op pro-
woningbouwproject van Co Green - Stadstuin Overtoom
jectonderdelen samengewerkt met adviseurs en toeleve-
in Amsterdam - in zicht is, blijkt ook de kracht van het
ranciers.’ Het was zeker nodig om in de initiatieffase alles
initiatief: een groep ambitieuze mensen die elkaar dwingt
integraal te bespreken, maar ‘soms waren er wel heel veel
om kritisch en efficiënt met de opdracht om te gaan. Vier
mensen rond een tafel’, lacht Haring. ‘Gaandeweg is die
partners sloten in september 2010 een samenwerkings-
overlegstructuur gestroomlijnder geworden.’ Nog steeds
overeenkomst: woningcorporatie Eigen Haard (de eigenaar
is er intensief contact tussen de architect, opdrachtgever
van de bestaande woningen), aannemer ERA Contour,
en met name de aannemer. ‘Ik zit elke week een dag op
architectenbureau KOW en sloop- en recyclingbedrijf
kantoor bij ERA Contour in Zoetermeer. Dat je op vaste tij-
Oranje. Alle vier namen ze een aandeel in het eerste project
den direct aanspreekbaar bent voor het project wordt zeer
Stadstuin Overtoom, met een gezamenlijke (financiële) ver-
gewaardeerd, merk ik. Soms is er niet eens een vergade-
antwoordelijkheid. Er werd gekozen voor een gefaseerde
ring en wordt er gezamenlijk een kop koffie gedronken. Het
opbouw van het project, met een beoogde eerste ople-
maakt de betrokkenheid zeker groter.’
veringsfase in 2013, twee opeenvolgende fases van twee jaar met de oplevering van het totaal in 2017. Het initiatief Co-Green wordt gemonitord door de TU Delft en Aedes, met ondersteunende subsidie van de Energiesprong van de SEV (onder andere voor het communicatietraject en de rapportage via websites). Zelfde team, nieuw bureau In twee jaar tijd is ontzettend veel gebeurd, vertelt architect Jörgen Haring, die door zijn toenmalige werkgever KOW Architectuur & Stedenbouw als projectarchitect werd aangesteld. Op de zolder van een statig pand in hartje Den Haag heeft hij inmiddels met oud-collega Robert
Jörgen Haring
5
Kostenneutraal klimaatneutraal
zaam moeten worden opgewekt. Er wordt geen gebruik
Niet alleen op het gebied van samenwerking is Co-Green
gemaakt van fossiele brandstoffen. En dat alles met de
ambitieus. De ambities op het gebied van duurzaamheid
eerdergenoemde wens om (ten opzichte van traditionele
zijn minstens zo belangrijk en in sommige opzichten zelfs
nieuwbouw) kostenneutraal te bouwen.
leidend geweest in het project Stadstuin Overtoom. Haring:
Fase 1
‘De vier partners in Co-Green hebben zich een uitzonderlijk
Toekomstwaarde
doel gesteld: klimaatneutraal bouwen voor een kostenneu-
‘Op verschillende schalen en thema’s hebben we gekeken
traal budget. Omdat iedereen ook financiële verantwoor-
naar praktische en financiële haalbaarheid van de beschik-
delijkheid heeft, ga je op zoek naar andere oplossingen,
bare technische oplossingen’, vertelt Haring. ‘We hebben
andere verdienmodellen. We hebben met elkaar afgespro-
duurzaamheid op verschillende manieren vertaald. De
ken dat niemand met vooringenomen standpunten over
toekomstwaarde van een gebouw was bijvoorbeeld een
klimaatmaatregelen om de tafel zou gaan zitten, maar dat
belangrijk aspect voor het ontwerp. We hebben de gebou-
we met elkaar de verschillende opties bespreken.’
wen een flexibele indeling gegeven en in de constructie al
Het project in Overtoomse Veld is in vele opzichten een
mogelijke verticale en horizontale aanpassingen voorbe-
pilot-project dat als voorbeeld kan gaan dienen voor de
reid. In een betoncasco kan dat relatief eenvoudig door in
vele vergelijkbare locaties. In 2010 stonden hier acht blok-
bepaalde zones in de vloer en wanden de wapening weg
ken van vier verdiepingen naoorlogse woningbouw: 352
te laten. De plint heeft een grotere plafondhoogte van 3,5
sociale huurwoningen en acht bedrijfsruimten. Quadrat
m zodat er zowel woningen als bedrijfsfuncties in kunnen
maakte een stedenbouwkundig plan voor de wijk waar
plaatsvinden. De verschillende scenario’s voor mogelijke
de blokken onderdeel van uitmaken en voert de rol van
veranderingen zijn vastgelegd in een zogenoemd pro-
supervisor.
gramma.’
Vanaf het begin van het project stond vast dat de bestaan-
Bepaalde energievriendelijke oplossingen kreeg het team
de bouw zou worden geamoveerd (Haring: ‘De term “slo-
teruggekaatst. ‘Dat de gebouwen worden aangesloten
pen” dekt de lading niet meer, volgens onze projectpartner
op stadsverwarming is een politieke beslissing’, stelt de
Oranje. We hebben het over amoveren en recycling!’). Van
projectarchitect. Ook de zonnepanelen op het platte dak
de vrijgekomen materialen zou 90% hoogwaardig moeten
kregen onverwacht tegengas. Haring: ‘Dat stuitte op weer-
worden hergebruikt. De nieuwbouw van 460 koop- en (vrije
stand bij de welstandscommissie. Die voert weer een heel
sector en sociale) huurwoningen en kleinschalige bedrijfs-
andere discussie. We hebben nu wel de dakrand hoger
ruimten moet energieneutraal zijn, waarbij het water duur-
gemaakt, zodat zonnepanelen vanaf de straatzijde niet
zaam wordt opgevangen en de energie op locatie duur-
zichtbaar zijn.’
Verantwoord hergebruiken
Over de onderste laag loopt de plint door in de parkgevel.
De eis voor het hergebruik van de vrijgekomen materialen
Op de verdiepingen hebben de kaders van de stedelijke
geldt ook voor de metselwerk gevels van de bestaande
gevel een invulling van staand metselwerk. De gevel aan
blokken. ‘Het klinkt zo eenvoudig: je kunt de bakstenen
hofzijde bestaat overwegend uit metselwerk met grote
toch gewoon hergebruiken?’ Haring haalt lachend zijn
staande openingen.
schouders op, maar vertelt vervolgens over het onderzoek
We hebben ook met de ontwikkeling van de gevel en deze
dat er in samenwerking met Wienerberger is gedaan. ‘Als
toolbox de grenzen van het technisch haalbare opgezocht.
je de stenen intact wilt houden, moet je ze eerst schoon-
Omdat je partners hebt die op alle fronten meedenken en
maken, trommelen en voorzien van een beschermend
de toeleverende partijen aan tafel hebt, kan je op heel veel
laagje. Dat zou in België kunnen, met bijkomende kosten en
niveaus schakelen. Daardoor zijn er elementen in het pro-
milieubelasting voor het transport. Vervolgens heb je relatief
ject gerealiseerd, die ik in traditionele processen heb zien
veel zaagverlies, waardoor je uiteindelijk ongeveer de helft
sneuvelen’, vertelt Haring. Zo wilden de architecten bijvoor-
overhoudt als bruikbaar materiaal. Ook logistiek gezien
beeld schuin weglopend metselwerk in de prefab gevelka-
bleek dit scenario voor de gevels van Stadstuin Overtoom
ders laten zien. ‘Je gaat dan met elkaar onderzoeken hoe
vrijwel onmogelijk.’
schuin dat metselwerk kan. In zo’n intensief proces blijkt er
Recycling op materiaalniveau is een heel ander verhaal.
veel mogelijk.’
Haring: ‘Je kunt de stenen uit het sloopmateriaal ook vermalen en dat materiaal inzetten bij het maken van
Inzichtelijk maken
hoogwaardige nieuwe bakstenen. Het is inmiddels mogelijk
Communicatie lijkt het sleutelwoord bij Co-Green. Niet
om tot 20% van het productiemateriaal te vervangen door
alleen zijn er twee websites die alle stappen binnen het
vermalen gerecyclede stenen. Dit bleek voor ons project
proces bijhouden - een site over het samenwerkingsver-
het hoogste rendement te geven.’ In de showroom van
band en een site over het project - ook wordt er veel tijd
Wienerberger in Zaltbommel zijn de gevelstenen voor de
gestoken in de dialoog met de bewoners en omwonenden.
nieuwbouw uitgezocht. ‘Ze lijken niet echt op de oude’,
Frans Bromet is bezig met een film over het project, waarbij
vertelt Haring. ‘De oude waren ook vervuild, oogden wat
ook Jörgen Haring regelmatig voor de camera moet vertel-
grauw en flets. We hebben nu een iets rodere steen geko-
len over het hoe en waarom van Co-Green.
zen, in overleg met de supervisor van het stedenbouwkun-
Net als Bromet kunnen de huidige bewoners in Overtoomse
dige plan.’
Veld soms kritische vragen stellen. Bij een eerste presentatie van de nieuwbouwplannen kregen de architecten de
Toolbox voor gevel
wind van voren: elke vernieuwing werd neergesabeld, de
Uit logistieke en kostenoverwegingen is al vrij snel gekozen
voorgestelde verbeteringen waren ‘anders’ en daarom bij
voor geprefabriceerde gevelelementen. Voor het ontwerp
voorbaat niet zondermeer gewenst. Ook Haring en zijn col-
van de gevel is door het ontwerpteam van Stadstuin
lega-architecten krijgen regelmatig de vraag om hun plan-
Overtoom een toolbox ontwikkeld. Allereerst zijn drie typen
nen wat directer en eenvoudiger weer te geven, bijvoor-
gevel benoemd: de stedelijke gevel, de gevel aan parkzijde
beeld met 3D-tekeningen en infographics. ‘Maar dan nog
en de gevel voor de binnenhoven. Voor alle drie zijn kaders
is het vaak lastig’, stelt Haring. ‘Neem nu het hergebruik
gedefinieerd, afgestemd op de achterliggende betoncon-
van materiaal. Een gerecyclede baksteen is voor bewo-
structie. De drie geveltypes hebben ieder een eigen mate-
ners heel tastbaar. Dat een andere oplossing duurzamer
rialisering, die overigens wel overlappingen toont om een
is, legt veel lastiger uit.’ Toch sluit de architect niet uit dat
eenduidig beeld te creëren. De basis voor alle geveltypes
de oude bakstenen voor een deel zullen terugkeren naar
bestaat uit zorgvuldig gedetailleerde kaders, die verschil-
Amsterdam. ‘Niet als gevelsteen, die keuze is gemaakt. Het
lende invulling kunnen krijgen. De gevels aan stedelijke en
is veel leuker om een klein paviljoentje ervan te maken.’ De
parkzijde bestaan uit kaders van metselwerk. Aan de ste-
ogen beginnen te glimmen. Dat plannetje komt vast bij de
delijke zijde is een dubbelhoge plint van sierbeton gemaakt.
koffieautomaat ter sprake, volgende week.
Meer info: volgcogreen.nl co-green.nl (projectsite) form.co.nl kow.nl wienerberger.nl/duurzaamheid
7
WOONGEBOUW ODE WHARF, AMSTERDAM
Grootstedelijke allure aan het IJ Met de oplevering van het woongebouw Wharf op
ben het gebouw dus zeker een keer of vier, vijf getekend.
het Oosterdokseiland ten oosten van het Centraal
Toen er eenmaal een functie en een aannemer waren
Station in Amsterdam, is één van de laatste puzzel-
gekozen, leek het heel snel te gaan. Maar in een allerlaats-
stukjes van dit ontwikkelingsgebied compleet. Het
te beweging - we zaten al in de fase van uitvoering - werd
eiland werd verdeeld in zes grote kavels die door
het gevelmateriaal toch nog veranderd: van natuursteen
evenzoveel architectenbureaus werden aangepakt.
naar bakstenen metselwerk.’
Het nu opgeleverde blok met koopwoningen is ontworpen door Studioninedots in een traject dat
Afstemming
maar liefst bijna elf jaar duurde. De uitvoering van
Het masterplan voor het Oosterdokseiland is gemaakt
het gebouw was al begonnen, toen de beslissing
door Erick van Egeraat. In het plan zijn de afmetingen en
werd gemaakt om bakstenen voor de gevel te
gevelpaletten vastgesteld. Zo ook voor het tweede kavel.
gebruiken.
Herder: ‘De kleur voor de gevel lag vast en was afgestemd op de andere architectuur en gebouwen. De natuurstenen
Op de site van het architectenbureau Studioninedots, de
gevel die we hadden getekend zat in het gareel van het
naam waaronder hvdn architecten sinds enige tijd ope-
masterplan. Maar uit technische overwegingen werd afge-
reert, laat het ontwikkeltraject van ODE Wharf zich lezen
zien van het materiaal natuursteen. Om aan te sluiten op
als een politieke roman. In de elf jaar vanaf de kick-off van
het masterplan en de geanodiseerde aluminium puien die
het Oosterdokseiland (ODE) kreeg het tweede kavel vanaf
al waren besteld, moest er heel snel worden gekozen voor
het station de meest uiteenlopende functies toebedeeld:
een baksteen. Een sjieke steen!’
van sociale woningbouw, via stadsdeelkantoor naar utili-
De architecten hadden al snel een steen - kleur en formaat
taire functies. Uiteindelijk is het gebouw gerealiseerd als
- op het oog voor het project, maar stuitten op praktische
woongebouw met zogenoemde stadsappartementen in de
randvoorwaarden. ‘We werden verliefd op langformaat
koopsector, middelhoog segment.
stenen in Bemmels Blaauw. Donkere, gesmoorde stenen
Architect Albert Herder van Studioninedots is vanaf het
uit de vlamoven van de Wienerberger steenfabriek in
begin van de ontwikkeling van ODE bij het project betrok-
Bemmel. De detaillering van de gevel lag echter al vast
ken geweest. ‘Met het veranderen van de functie is ook
en liet maar 7 cm ruimte voor de baksteen. Daarom is
telkens het gevelbeeld veranderd’, vertelt Herder. ‘We heb-
speciaal voor dit project een baksteenformaat ontwikkeld.’
9
Baksteen ervaren De overgang van natuursteen naar metselwerk is ook in de
je naar boven kijkt, dat je ook metselwerk ziet en baksteen
detaillering niet eenvoudig. ‘Met name als het gaat om dila-
ervaart.’
taties hebben we een ingewikkeld traject moeten doorgaan’,
Het was liefde op het eerste gezicht, maar het warme gevoel
vertelt Herder. Er is gekozen om het werk deels op de bouw-
voor de gekozen baksteen is gebleven. ‘Het is een hele
plaats uit te voeren en deels te prefabriceren. ‘De lateien zijn
mooie steen’, zucht de architect. ‘Met zon, wind en regen:
prefab. En de onderzijde van de negges en uitkragingen laten
de steen toont zich altijd anders. Soms zie je meer de bruine
ook metselwerk zien, op een prefab paneel’, duidt Herder.
toon, andere keren is het meer grijs en antraciet. Het geeft de
‘Het is een hoog gebouw. Voor ons is het belangrijk dat als
gevel een exclusieve uitstraling, met een rijkdom aan kleuren.’
Architectenbureau: Studioninedots, Amsterdam Terca gevelbakstenen: Bemmels Blaauw vormbak, langformaat en vechtformaat
STEEN & TECHNIEK ODE WHARF De architecten van dit opvallende project aan het IJ maakten een baksteenkeuze die niet direct voor de hand lag. In eerste aanleg was een andere afwerking van de gevels voorzien, pas laat in het project werd de keuze voor bakstenen metselwerk gemaakt. De architect was eerder onder de indruk geraakt van de baksteen Bemmels Blaauw in een langformaat en wilde deze graag toepassen. Het ontwerp, dat al flink was uitgewerkt en deels in uitvoering was, liet slechts een baksteen toe met een beperkte breedte: 70 mm. Smalle bakstenen zijn eerder toegepast in metselwerk. Gezien de speciale locatie van dit bouwproject (hartje Amsterdam) was er veel aandacht voor de metselwerkdetaillering en moest het verband worden getoetst op sterkte vanwege de windbelasting. Voor de metselaar moest de verwerkingsmethode worden bepaald. Het metselwerk heeft zogenaamde baksteen-beton lateien bij de balkons. De prefabricage van deze metselwerkonderdelen hebben een zekere levertijd. Om alle factoren snel en accuraat uit te zoeken en daarmee de uitvoering te bespoedigen, is er continu overleg gevoerd met de betrokken partijen, zoals de constructeur, aannemer, metselwerkadviseur, mortelleverancier, metselaar en vanzelfsprekend de baksteenfabrikant. Het gebouw is ongeveer 37 meter hoog en ondervindt winddruk en -zuiging. Om deze te kunnen weerstaan heeft het metselwerk een zekere buigtreksterkte nodig. In eerste aanleg zijn metselwerkproefstukken vervaardigd om de buigtreksterkte te kunnen testen. Deze proefstukken zijn ook gebruikt om de toe te passen doorstrijkmortel en de verwerkingsmethode van de metselaar op elkaar af te stemmen. De buigtreksterkte van deze proefstukken is bepaald en beoordeeld door de stichting Technisch Centrum voor de Keramische Industrie (TCKI). De resultaten van deze TCKI-onderzoeken zijn ingezet om het aantal benodigde spouwankers te bepalen.
11
LUXE APPARTEMENTENGEBOUWEN, BEIJING
Herkenbare extravagantie Aan de Noordelijke oevers van het Jade Meer bij
aan het ontwerp van het door Sinobo Land Development
Beijing prijken vier hoge gebouwen midden in het
ontwikkelde project. Het complex dat in eerste instantie in
groen van het Yuyuantan Park. Met een verticale
de bouwvergunning stond als ‘Research en Development
geleding schieten de hoge metselwerk gevels ver-
Faciliteiten’ is uitgevoerd als een ruim opgezet viertal
diepingenhoog, tot aan de geprononceerde luifel op
woongebouwen. De appartementen worden volledig inge-
het dakterras van de penthouses. De combinatie van
richt opgeleverd, met als doelgroep expats en grootverdie-
dieprode baksteen met lichte natuursteen en diep-
nende inwoners van Beijing.
liggende donkere kozijnen geeft een eigenaardige
Het project zou niet misstaan aan het Central Park in
combinatie van Oosterse en Westerse allure.
New York. In die zin is de ontwikkelaar geslaagd in het samenbrengen van culturen in de architectuur van het
De rijke geschiedenis van de locatie aan het meer vertelt
project. Baksteen is - zeker voor hoogbouw - niet een heel
verhalen over vissende keizers uit de Jin Dynastie op
gebruikelijk gevelmateriaal in China. Dit project is in dat
enorme terrassen, over zomerpaleizen en koninklijke tui-
opzicht een voorbeeld voor wat er allemaal mogelijk is met
nen. Ruim vijftig jaar geleden werd het gebied omgedoopt
keramische bouwmaterialen in de gevel: dieptewerking en
tot Diaoyutai State Guesthouse en werden juist hier de
geleding, verschillende metselwerkverbanden, ornamen-
buitenlandse gasten van het inmiddels ingrijpend veran-
tiek bij dakranden en kozijnen, samenspel met details in
derde regime ontvangen. Het gebied werd uitgeroepen tot
natuursteen. In de semi-openbare zones (entrees, hal) is
militaire zone en het is juist daarom dat het project dat de
ook gespeeld met transparantie, vlechtwerk met stenen en
naam Heritage Estate kreeg nogal wat controverse heeft
combinaties met opengewerkte vlakken.
gewekt. Want al aan de rijk geornamenteerde gevel van metselwerk en natuursteen is af te lezen dat het hier gaat om woongebouwen. En dan ook nog van het type ‘extravagant, comfortabel en exclusief’.
Nieuw perspectief op materiaal Zhuang Weimin pendelt regelmatig tussen Europa, de Verenigde Staten en zijn thuisbasis Beijing heen en weer. Hij breekt een lans voor Oosterse architectuur aan
Imposant metselwerk
Westerse zijde en neemt technieken en materialen mee
Architectuurprofessor Zhuang Weimin van het Tsinghua
terug naar China. Dat baksteen en dakpannen - zeker
Design & Research Institute in Beijing verbond zijn naam
in de geïmporteerde varianten zoals hier gebruikt - een
13
air van luxe en technologische ontwikkeling met zich
Architectenbureau:
meebrengen, is voor ons een wat ongebruikelijke karakte-
Tsinghua Design & Research Institute, Beijing
risering van het materiaal. Maar de torens in het Heritage Estate doen dat juist wel: de ontwikkelaar spreekt van de
Terca gevelbakstenen:
“bescheiden vastberadenheid” die de materialen uitstralen.
Gravita handvorm, Engels formaat
Baksteen combineert in China moeiteloos met spiegelende plafonds, marmeren hallen en vergulde kranen.
Koramic dakpannen:
Zhuang Weimin neemt wat mee naar China, maar geeft
OVH blauw gesmoord
ons tegelijkertijd met zijn werk ook weer veel terug: een nieuwe waardering voor materialen, lijnen, stijlen en bouwtechnieken die in de Westerse wereld voor alledaags worden uitgemaakt. Het toont des te meer, dat we met de eeuwenoude ervaring en tradities met metselwerk en pangedekte daken, nog steeds nieuwe dingen kunnen leren, ontdekken en ontwerpen.
15
RESTAURATIE TANKSTATION VUGHTERWEG, DEN BOSCH
Opnieuw glanzend Trots staat het tankstation aan de Vughterweg: een
het fotoarchief en vond opmerkelijke materialen en kleuren.
voornamelijk lichtgekleurd, gestuct bouwwerk met
Zoals de glanzende, groene geglazuurde bakstenen in de
de onmiskenbare karakteristieken van het Moderne
plint, die architect A. Meijlink koos toen hij begin jaren der-
Bouwen. Een bijzondere constructie met uitkragen-
tig het ontwerp maakte voor dit moderne object.
de vloer en dak, op parmantige kolommen en met een groot venster uitkijkend over de omgeving. Het
Zoektocht naar groen
bewogen verleden is nauwelijks af te lezen van het
Opgeleverd in 1933, was het Service Station een ikoon
pand, terwijl het toch vele renovaties, restylingen,
van de moderne tijd: qua architectuur en functie. De eerste
opknapbeurten en zelfs een verhuizing heeft onder-
uitbater was Shell. Zoals uit het onderzoek van Harriën
gaan. Na jaren leegstand is er nieuwe bedrijvigheid
van Dijk bleek, drukte de olie- en benzineleverancier al
in het gebouw. Een zorgvuldige reconstructie en
meteen een stempel op het kleurgebruik en de typografie
restauratie gingen daar aan vooraf.
op de gevel. Met iedere huisstijlwijziging van deze en volgende uitbaters, werd er letterlijk een nieuwe laag verf of
Onder de graffitti stond het Brabants Service Station -
bekleding aangebracht. Zo moesten ook de mooie groene
de oorspronkelijke naam van het bouwwerkje - al jaren
steentjes van Meijlink het ontgelden: de glazuurlaag werd
te verpieteren aan de Vughterweg. Toen ook nog sloop
afgehakt om de nieuwe tegellaag beter te kunnen verlij-
dreigde door een wegenbouwproject, nam de gemeente
men. Niet dat die tegels nog zichtbaar waren toen de res-
’s-Hertogenbosch een belangrijke beslissing: het voorma-
tauratie begon: ook daarop waren inmiddels nieuwe lagen
lig tankstation zou worden behouden, maar dan wel op
tegels en verf aangebracht.
een andere plek.
Van Dijk werkte samen met WVAU Architecten het res-
WVAU Architecten kreeg de opdracht om het restau-
tauratieplan uit, waarbij zoveel mogelijk de oorspronke-
ratieplan te maken. Harriën van Dijk, bouwhistorisch
lijke detaillering en materialisering is teruggebracht. ‘Het
onderzoeker en bouwkundige, werd gevraagd om een
metselwerk was op sommige plekken nog zichtbaar, een
kleuronderzoek te doen. Hij pelde letterlijk laag na laag van
enkele geglazuurde steen hebben we nog teruggevonden.
het geteisterde gebouwtje, vergeleek zijn bevindingen met
Op basis daarvan hebben we meer dan tien kleurmonsters
17
laten maken. We dachten de juiste kleur daar wel snel uit te
in oorspronkelijk verband betegeld en ook het sanitair en de
kunnen halen, maar dat viel een beetje tegen. Vroeger zat
keuken werden in jaren dertig glorie hersteld. De grootste
er meer nuance in het glazuur: het was best moeilijk om tot
verandering ten opzichte van het moment van oplevering is
een goede keuze te komen!’ De opvallende groene kleur is
in bouwkundig opzicht de toevoeging van een trap vanuit
volgens Van Dijk ‘de Bossche variant op het modernisme:
de ruimte op begane grond naar de voormalige beheerders-
groene stenen en geel op de wanden in het interieur.’
woning op de verdieping. Voor de nieuwe functie als bedrijfspand bleek dat een belangrijk voordeel voor potentiële
Nieuw functionalisme
huurders. Met rode letters is het weer duidelijk te lezen:
Daar waar het kon zijn de materialen hergebruikt. Ook de
Brabants Service Station. Voor een ander soort service dan
goede, groene stenen die nog werden gevonden. De tegels
die werd verleend aan de heilige koe: de typologie “wonen
op de dakrand zijn ook teruggebracht. Toen de oude isola-
boven een benzinepomp” is echt verleden tijd.
tie van het dak was weggehaald, kwamen die opeens naar voren. Harriën van Dijk: ‘Bij de reconstructie bleek vooral
Architectenbureau:
de analyse van oude foto’s heel belangrijk: hoe zat het in
WVAU Architecten, Werkhoven
elkaar? Niet alleen bij details zoals de dakrand, maar ook voor de juiste metselwerkverbanden.’
Terca gevelbakstenen:
In het exterieur en interieur van het tankstation is het aan-
Glazuurbakstenen - groen (projectspecifiek) vormbak,
deel keramiek niet onbelangrijk: de balkonvloeren zijn weer
waalformaat
19
ZORGWONINGEN DE LATHMER, WILP
Accentueren met details Trotse torens van gevlochten metselwerk en een
Uitbundig gedoe
enorm uitkragende dakrand trekken de aandacht
Om het landgoed een betere structuur te geven, gaat vrij-
bij de zorgwoningen in de wijk Veld en Weide op
wel het hele terrein op de schop. De gebouwen worden
het Landgoed de Lathmer. De vervangende nieuw-
gefaseerd gesloopt, maar de bomen zijn een vast gegeven:
bouw in het zorgcomplex moest er snel en binnen
alle nieuwbouw wordt hier letterlijk tussen gezet. Het eerste
een bescheiden budget komen. Voor architect Rik
deel is inmiddels opgeleverd: drie blokken met éénlaagse
Lagerwaard is in zo’n situatie de uitdaging des te gro-
grondgebonden woningen, de wijk Veld en Weide, waar-
ter om gebouwen een eigen gezicht te geven. Voor
voor Rik Lagerwaard het ontwerp maakte. ‘We hebben de
dit project in Wilp zit ’m dat in de metselwerkdetails.
bebouwing zoveel mogelijk in de bosrand geduwd, om in het midden een soort brink te creëren. De groepswoningen
Landgoed de Lathmer biedt al meer dan een halve eeuw
bestaan uit een aantal slaapkamers rond een woonkamer.
woonvormen en begeleiding voor mensen met een zwaar
Bij de woonkamers zijn de woningen geschakeld. Op die
verstandelijke handicap. De bebouwing op het bosrijke
plaatsen hebben we een accent gelegd in de vorm van
perceel in Wilp was in de loop der jaren een allegaartje van
een toren.’
bouwstijlen en vormen geworden. In 2008 werd aan de
De torens zijn opgetrokken uit metselwerk in drie kleu-
noodklok getrokken, toen bepaalde gebouwen niet meer
ren en verschillende metselwerkverbanden. Lagerwaard:
aan de eisen voor veiligheid en comfort bleken te voldoen.
‘De opdrachtgever wilde een klassieke detaillering... die
Kuiper Compagnons werd gevraagd een masterplan te
hebben we hem gegeven: zoveel mogelijk details per
maken, Rik Lagerwaard Architecten kreeg een deel van de
vierkante meter!’ Met drie kleuren baksteen - waarbij de
architectuuropdracht.
donkerbruine steen alleen in de torens is gebruikt - is een
De samenwerking tussen de bureaus was niet nieuw. Rik
spel gespeeld met horizontaal en verticaal verband. ‘De
Lagerwaard: ‘We werken veel samen, vooral bij dit soort
metselaar was niet heel enthousiast, die wilde snel meters
complexe opdrachten met hoge druk op planning en bud-
maken, vond het een gedoe. Maar alles is voorbeeldig uit-
get. Bij grote werken in de zorg krijg je ook te maken met
gevoerd op basis van onze tekeningen op schaal 1 : 10’,
toezichtraden. Dat vergt een aparte manier van aanvliegen.
lacht Lagerwaard.
Die procesgang, met veel harde uitgangspunten, lijkt weinig ruimte te bieden voor de architect. Maar door die ervaring
Efficiënt materialiseren
weten we inmiddels hoe we bepaalde dingen naar ons toe
De vraag die naar boven komt is hoe het mogelijk is om
kunnen trekken.’
met een bescheiden budget en tijdsspanne toch veel met-
21
selwerkdetaillering te kunnen realiseren. Lagerwaard geeft
Architectenbureau:
toe dat het zo uitvoerig uitwerken van metselwerkdetails
Rik Lagerwaard architecten BNA bv, Amersfoort
ook een beetje een liefhebberij moet zijn, maar zegt ook stellig: ‘De opdrachtgever realiseert zich ook dat het voor
Terca gevelbakstenen:
de gebruikers van de gebouwen een meerwaarde heeft.
Blauwrood genuanceerd handvorm, waalformaat en
Als je een project hebt van meer dan vijfduizend vierkante
Engels formaat
meter, dan verdwijnt dat beetje detailleren in het geheel.’
Cantilene handvorm, waalformaat
Veel onderzoek loont, zo bleek ook bij dit project. Want
Zwart handvorm, waalformat
in de zoektocht naar het baksteenassortiment, stuitte de architect in de showroom van Wienerberger op een zeer
Koramic dakpannen:
budgetvriendelijke dakpan. ‘Een renovatiepan’, vertelt
Modula gewolkt
Lagerwaard, ‘maar voor dit project bleek het de voordeligste oplossing voor de daken. Het assortiment aan kleuren van deze renovatiepan (Koramic Modula) is niet groot maar toereikend voor dit project. En het past helemaal in het klassieke beeld.’
STEEN & TECHNIEK SPECIALE METSELVERBANDEN De trotse torens van de zorgwoningen in Wilp trek-
De Europese productnorm NEN-EN 771-1 (aan de hand
ken de aandacht door het speciale gebruik van drie
waarvan bakstenen worden geproduceerd) geeft een
verschillende typen baksteen en diverse metselver-
handvat. De maatspreiding van de bakstenen kan met
banden.
de maatspreidingcategorie Rm worden aangegeven. Deze maatsspreidingcategorie laat maatwerk toe, zoals dat in
Bij het gecombineerde gebruik van verticaal en horizontaal
Wilp is te zien.
georiënteerd metselverband is de maatvoering van de bakstenen belangrijk. Zeker als bakstenen met het legvlak in het zicht worden verwerkt. Het resultaat is bijzonder en opvallend metselwerk, maar voor de metselaar is het een flinke uitdaging. Geen meters maken, maar aandacht voor het vakmanschap: dat is de juiste instelling bij dit soort projecten. De architect heeft het werk goed voorbereid door het metselwerk aan de hand van de opgegeven maatvoeringen van de drie verschillende typen baksteen op tekening aan te geven. Maar de afstemming van de drie verschillende steentypen is cruciaal. Een te grote maatspreiding tussen de drie verschillende baksteensoorten en de bakstenen onderling maakt de uitvoering van een dergelijk plan onmogelijk.
23
BREDE SCHOOL WATERHOEF, OISTERWIJK
Respectvolle keramieken deken In de dorpskern van Oisterwijk ligt een klein, monu-
scherp te stellen. ‘Het eerste idee was om een ensemble
mentaal kloostergebouw met kapel. Verbonden met
gebouwen te maken, zoals dat gebruikelijk was bij kloos-
een glazen tussenbouw, lijkt de nieuwe brede school
terterreinen. Met als kader het muurtje dat rond het terrein
het antieke gebouwtje houvast te geven. Een zorg-
ligt. Een deel van de bebouwing zou dan ook appartemen-
vuldig hersteld muurtje van metselwerkbogen omlijst
tengebouw zijn. Het idee leidde tot een enorme logistieke
het terrein: jong en oud komt hier letterlijk samen in
puzzel, om de verkeersafwikkeling en parkeercapaciteit
de architectuur. Zowel de oude als de nieuwe gebou-
binnen het terrein te krijgen.’ Omdat de school prioriteit
wen hebben daken en gevels met bouwkeramiek,
had, werd besloten dat deel van het plan eerst uit te
maar onderscheiden zich in de vorm en detaillering.
werken. Het plan om nieuwbouw te realiseren kreeg extra
In meerdere opzichten is de nieuwe brede school een
bijval toen werd besloten om het tot een voorbeeldproject
frisse toevoeging aan een historisch plekje.
in het kader van Frisse Scholen te maken.
Het kloosterterrein in Oisterwijk had in de loop der jaren
Dak is gevel, gevel is dak
de oorspronkelijke structuur verloren. De gemetselde muur
De oude school werd afgebroken. Rikhof: ‘De zoektocht
rond het terrein was letterlijk afgebrokkeld, het bescheiden
naar de juiste vorm voor het gebouw bleek nog niet een-
kloostergebouw was in onbruik geraakt, aan het zoge-
voudig. Met twaalf lokalen, een sportzaal, kantoren en
noemde kopgebouw was een basisschool gebouwd. Toen
kinderopvang spreek je over een groot volume, dat in een
deze basisschool niet meer volde ed, kreeg het klooster-
relatief kleinschalige wijk met jaren dertig woningen komt
terrein een nieuwe kans. Via een Europese aanbesteding
te staan. Een modern gebouw in zo’n omgeving: hoe pak
kwam de ontwerpopdracht voor een brede school op het
je dat aan?’
terrein terecht bij DAT architecten in Tilburg.
Het terrein zelf bleek genoeg aanknopingspunten te
Architect Eefje Rikhof was één van de spelers in het inten-
geven. ‘Het schuine dak was voor ons een belangrijk
sieve begintraject, waarin de architecten, de gebruikers
uitgangspunt, de maximale hoogte - de nok niet hoger
en de gemeente in gesprek gingen om het programma
dan de nok van het kloostergebouw - ook. Omdat het
25
een brede school is, wil je het liefst alles onder één dak
In en om de bestaande en nieuwe gebouwen is gezocht
brengen. En dat hebben we ook letterlijk gedaan: een
naar plekken waar de kinderen kunnen leren over de natuur
kartonnetje gevouwen en daar de school onder gelegd’,
en biodiversiteit. ‘In het dak zijn bij de goten speciale voor-
lacht Rikhof. Het kartonnetje werd dak en gevel tegelijk en
zieningen getroffen zodat vleermuizen en zwaluwen kunnen
bekleed met donkere keramisch dakpannen. De kerami-
nestelen. Ook in de gemetselde gevel van de tussenbouw
sche dakpan mag in de wijk dan een veelgebruikt materiaal
zijn daarvoor speciale stenen met gaten opgenomen’,
zijn, de wijze waarop het is toegepast laat zien dat het hier
legt Rikhof enthousiast uit. ‘Op het begaanbare deel van
om een gebouw uit de eenentwintigste eeuw gaat.
het dak van de tussenbouw is een leertuin gemaakt met plantenbakken en windvanen. De provincie heeft bijgedra-
Biodiversiteit
gen aan deze voorzieningen.’ Een deel van het bedachte
In de maatvoering en detaillering van de nieuwe gevels zijn
ensemble wacht nog op uitvoering, maar nu al hebben jong
duidelijke referenties gemaakt naar het kloostergebouw.
en oud, mens en dier, een nieuwe plek gevonden op het
Rikhof: ‘De verticaliteit van de ramen van het klooster zie
kloosterterrein.
je ook in de school terug. De kozijnen zijn lichtgekleurd. Bij de nieuwbouw zijn ze voorzien van twee roosters voor
Architectenbureau:
de luchttoevoer in de lokalen.’ Tegelijkertijd is het contrast
DAT architecten, Tilburg
opgezocht. ‘De uitkraging is zo sterk mogelijk geaccentueerd met zetwerk’, vertelt de architect. ‘Ook zijn er in grote
Koramic dakpannen:
delen van de kap geen ramen gemaakt en is het vlak zo
Actua leikleur mat
groot mogelijk gehouden. De kopgevels kregen speelse bekleding in lichte kleuren, om het geheel een zachtheid en tactiliteit te geven.’
27
WOONPANDEN ROZENDAAL, GOUDA
Structuur en rijkdom Het rijtje panden op de hoek van de Rozendaal en het
Thematische invulling
Paradijs, in het historische stadscentrum van Gouda,
Het programma van het plan bleek uitermate geschikt
stond al jaren op de nominatie voor een grondige aan-
voor een bekende relatie van het architectenbureau; een
pak. Plan na plan sneuvelde op haalbaarheid of door
zorginstelling die er begeleide woonvormen wilde huis-
een conflict met het beschermd stadsgezicht. In samen-
vesten. Daarmee werd het programma voor de locatie
werking met kunstenaar Ton van Summeren benoemde
duidelijker: appartementen, parkeerruimte, winkels in de
atelier Architecten maar liefst acht thema’s voor een
plint en buitenruimte in de vorm van een binnentuin. De
nieuwe invulling op deze gevoelige plek. Het resultaat is
architecten vonden het essentieel om de gevel aan straat-
een bijzonder gevelpalet aan metselwerkverbanden, bij-
zijde een duidelijke geleding te geven, als ware het afzon-
zondere ornamentele bakstenen en zorgvuldige details.
derlijke panden. Per pand kwam er een thema. Zo is er het Erasmushuis, het LeoVromanhuis en het Hermelijnhuis.
Meer dan twaalf jaar duurde de ontwerpopdracht voor een
Elke huis kreeg een eigen baksteen, eigen detaillering en
reeks panden in een smalle straat in Gouda. De opdrachtgever
ornamentering.
veranderde meerdere malen, de aard van de opdracht nam
Harold de Beer: ‘Per pand is uiteindelijk een betrekkelijk
een wending toen de panden niet behouden konden worden,
klein assortiment gebruikt. We hebben de baksteenfabriek
maar één ding bleef hetzelfde: de historische context van de
bezocht en kwamen uit op een mengeling van standaard
locatie. Architect Harold de Beer van atelier Architecten herin-
bakstenen met een aantal speciale bakstenen. Door te
nert zich een moment in 2007 waarop het project eindelijk voet
variëren met metselwerkverbanden, diepteverschillen en
aan de grond leek te krijgen. ‘De panden stonden toen echt
verwerkingsmethoden hebben we structuur en rijkdom in
op instorten en we maakten opnieuw een schetsje voor een
de gevels gebracht.’ De hoogte van de gootlijn en maat
mogelijke nieuwe invulling. Om de diversiteit van de bestaande
van de raampartijen (maar niet de positie) zijn op elkaar
panden terug te brengen, werkten we met drie architecten uit
afgestemd. Maar voor het overige is juist het subtiele
ons bureau en kunstenaar Ton van Summeren aan het ont-
contrast opgezocht. ‘En we hebben zelfs nog twee eigen
werp. Ons uitgangspunt was om de ambachtelijke kwaliteiten
stenen ontworpen!’, vertelt de architect enthousiast over de
en diversiteit uit de oorspronkelijke gevels terug te brengen,
diamantsteen en de ‘steen-met-het-bolletje’. Ook het effect
maar niet historiserend te werk te gaan. De keuze voor bak-
van de in wit glazuur gedoopte kopse stenen is bijzonder.
steen, zink en mooie kozijnen is toen gemaakt, net als de aan-
Door de stenen naar boven toe steeds verder uit te laten
zet voor de thema’s voor de uitwerking van het plan’.
steken, ontstaat een ongewoon perspectief.
29
Architectenbureau: atelier Architecten, Gouda in samenwerking met kunstenaar Ton van Summeren
STEEN & TECHNIEK SPECIAAL ONTWERP
Terca gevelbakstenen:
De twee speciaal ontworpen bakstenen van het
Diamantsteen en ‘steen met bolletjes’, vormstenen
woningbouwproject in Gouda - de diamantsteen en
Spaans rood handvorm, waalformaat
de steen-met-het-bolletje - hebben extra aandacht
Utrecht handvorm, waalformaat
gevraagd van de deskundigheid van Wienerberger.
Goudgeel handvorm, waalformaat witte glazuurstenen vormbak, waalformaat
De Wienerberger steenfabriek in Bemmel heeft een karakteristieke vlamoven en de beschikking over een zogenaamde “special afdeling”. Op deze afdeling kunnen bijzondere bakstenen in kleinere producties worden vervaardigd. Dat gebeurt met op maat gemaakte mallen. Met respect voor het oude vakmanschap worden de speciale bakstenen met de hand gegooid en gevormd. De diamantsteen en de ‘steen-met-het-bolletje’ hebben op de zichtzijde een bijzondere vorm. Bij de huidige industriële productieprocessen is het niet mogelijk om een dergelijke vorm te maken. Er is gekozen voor een zogenaamde “staande mal”: de zichtzijde van de baksteen komt overeen met de onderzijde van de mal. Hierdoor kunnen op het zichtvlak bijzondere vormen worden vervaardigd. In de gevels van de woonpanden in Gouda ontstaat door de bijzondere oppervlaktestructuur van de bakstenen een verrassende en spannende textuur.
31
NAUTISCH KWARTIER, HUIZEN
Hollands Glorie Het kan dus wel. Twee ontwikkelaars met een wild
Tellingen van het architectenbureau Tigchelaar heeft met
plan en buitenaards doorzettingsvermogen kregen
de opdrachtgevers de eerste schetsen gemaakt. Wij zijn
het voor elkaar om in de afgelopen vier jaar een zeer
al in de eerste fase deze plannen gaan uitwerken. Toen
ambitieus plan uit te voeren. Het idee dateerde van
we bureau Tigchelaar in 2007 overnamen, is de hele
tien jaar terug: een braakliggend terrein in de haven
opdracht bij ons gekomen. Een deel van de architectuur
van Huizen zou plaats moeten bieden aan horeca-
in de laatste fase is door andere bureaus uitgevoerd. Met
bedrijvigheid in een reeks van gebouwen met een
de opdrachtgevers is een duidelijke lijn uitgezet, maar de
authentiek Hollandse uitstraling. In september 2012
uitbaters van de gebouwen hebben ook zeker een stem in
werd het Nautisch Kwartier geopend: een zorgvuldig
de architectuur gehad.’
gedetailleerd Zuiderzeedorp, gemaakt met de bouwmaterialen van nu, maar met de karakteristieken en
Diversiteit
ornamenten van weleer. Nieuwe pannen op nieuwe
In het begin van het traject is een driedimensionale voor-
daken, maar met een vette knipoog naar de geschie-
stelling gemaakt van het totaalplaatje. ‘Gewoon, een
denis.
schets met de hand’, zegt Wijbenga nuchter. In dat plan werd al duidelijk dat diversiteit en afwisseling in kleur
‘Niets in dit project is aan het toeval overgelaten’, stelt
belangrijke instrumenten zouden worden. Wijbenga: ‘Elk
Gerard Wijbenga van Wijbenga architecten en adviseurs.
pand is uniek. Alle gebouwen zijn één-op-één bemonsterd
‘Alle beslissingen zijn afgestemd met de opdrachtgever, tot
en besproken met de opdrachtgevers. Het ene gebouw is
en met de details aan toe.’ De betrokkenheid van Hans van
wat robuuster gedetailleerd, het andere juist wat fijner. Om
Eijk en Jan Geesink bij ‘hun’ Nautisch Kwartier was intens.
de suggestie te wekken van een langdurige, gefaseerde
Maar het resultaat mag er ook zijn, daar is iedereen het
opbouw zijn er verschillende stijlen gebruikt en uitbouwtjes
over eens. Met de opening van een ambitieus en complex
geplaatst. Alsof er jaren over is gedaan om dit dorpje te
bouwproject dat in een treurig economisch tijdperk is gere-
bouwen.’ De basis van de gebouwen is echter van nu, met
aliseerd, is respect zeker op zijn plaats.
betonnen casco’s en vloeren en dubbele beglazing.
Gerard Wijbenga is vanaf het begin van het project bij het
De meeste daken zijn schuin en bekleed met Oude Holle
Nautisch Kwartier betrokken geweest. ‘Architect Jan van
dakpannen, met authentieke uitstraling. Er is vooraf geen
33
duidelijk dakenpalet gemaakt. ‘Net als de uitvoering, is ook
een klokgevel, waar we oude baksteentjes voor hebben
de materialisering van de verschillende panden gefaseerd
gebruikt, gecombineerd met natuurstenen elementen. Dat
gedaan. Van tevoren stond niets vast. Over een dakrand
pand is in perfectie uitgevoerd.’ Met oude IJsselsteentjes
kon opeens veel discussie ontstaan; bijna elke dakrand is
afkomstig van een boerderij uit de Achterhoek prijkt de
weer anders. Al voor de oplevering kon ik bij elk pand de
gevel trots tussen de met houten rabatdelen beklede buur-
nodige verhalen vertellen!’, aldus Wijbenga.
panden. Het laat zien dat vakmanschap van alle tijden is.
Uitgevoerde perfectie
Architectenbureau:
Gevraagd naar zijn favoriete pand in het ensemble, is
Wijbenga architecten en adviseurs, Sneek
Wijbenga even stil. ‘Het zijn allemaal unieke projecten. We hebben in het plan een reeks boothuizen gebouwd, waar
Koramic dakpannen:
we nu aardige vervolgrespons op krijgen. Sommige panden
OH451 vieilli blauw
zijn goed omdat ze wat robuuster zijn, bij de ander is juist de
OH451 vieilli rood
verfijnde detaillering heel goed gelukt.’ Na nog een moment bedenktijd, zegt Wijbenga: ‘Blok 10. Een pandje met
35
Wienerberger B.V. Hogeweg 95 - 5301 LK Zaltbommel Postbus 144 - 5300 AC Zaltbommel T 0418 - 59 71 11 | F 0418 - 59 12 92
[email protected] | www.wienerberger.nl
