Lestip 'Gilgamesj' Over het boek Een verhaal dat 5000 jaar geleden op kleitabletten werd opgeschreven en dat nog altijd wordt gelezen... dat moet wel een bijzonder verhaal zijn. Het gaat over koning Gilgamesj die met zijn beste vriend Enkidoe grootse heldendaden wil verrichten. Na de dood van Enkidoe gaat Gilgamesj op zoek naar het eeuwige leven. De spannende geschiedenis kun je lezen in dit boek vol grappig gepriegelde plaatjes. En beluisteren op de bijgevoegde cd die 75 minuten en 13 seconden duurt, maar geen tel verveelt en veel te lachen biedt. Wat kan Frank Groothof trouwens prachtig zingen. Auteur(s) Frank Groothof, Marjet Huiberts, Karts-Janneke Rogaar (illustrator) Uitgeverij Nieuw Amsterdam / 2006 Aantal pagina's 80 p. ISBN 9789046800713 Genre Fictie Doelgroep 4de leerjaar, 5de leerjaar Trefwoorden Auteur lestip Nathalie Serraris, Raf De Smedt
Aanzet –Archeologen in spé Om er zeker van te zijn dat zijn nageslacht zijn verhalen niet zou vergeten, liet Gilgamesj ze in spijkerschrift vastleggen op kleitabletten. Die tabletten werden later ontdekt en ontcijferd door wetenschappers. Daardoor weten we vandaag steeds meer over het leven dat mensen 4000 jaar geleden leidden. Wellicht zijn weinig vierde- en vijfdeklassers vertrouwd met de tijd vóór de klassieke oudheid en behoort een heldenepos niet tot hun meest geliefde literatuur. Hun nieuwsgierigheid kan je wekken door hen aan het werk te zetten als archeologen : die beleving kan hen prikkelen en zin doen krijgen om toch meer over Gilgamesj te weten te komen. Maak zelf een kleitablet – heb je een grotere klas, zorg dan voor meerdere kleitabletten – van ongeveer 30 bij 30 centimeter. Op die kleitablet(ten) kras je – gecodeerd, met telkens één codeteken per letter – de naam ‘Gilgamesj’. Kies voor een eenvoudig geheimschrift (het spijkerschrift is hiervoor te moeilijk). Je bakt het kleitablet, of je laat het gewoon lang genoeg drogen, en je breekt het in stukken. Verstop ze in een voldoende groot, maar wel afgebakend terrein, bij voorkeur een zandbak.
Vraag de kinderen om in aangepaste werkkledij naar school te komen. Voorzie zelf plastic handschoenen en zelfs kniebeschermers, en verder kleine schopjes, harkjes en penselen. Nodig hen uit om ‘met de grootste omzichtigheid’ (net als echte archeologen dat doen) de ‘resten uit de geschiedenis’ op te zoeken. Ze stallen de scherven uit op een groot doek of op een tafel en voegen ze samen. Hebben ze het kleitablet samengesteld, dan proberen ze de tekst te ontcijferen. Hiervoor geef je hen een overzicht van alle letters van het alfabet, met daarnaast jouw gecodeerde alfabet. Is het woord ‘Gilgamesj’ gevonden ? Dan nodig je de kinderen uit om op zoek te gaan naar de oorsprong van dit woord. Zorg voor wat non-fictiewerken en een computer met internet. Voor het opzoekwerk voorzie je tijd in de klas, maar laat hen ook thuis verder zoeken. Zo betrek je het thuisfront meteen bij de Jeugdboekenweek. Na afloop brengen de kinderen verslag uit, jij praat alle info aan elkaar. Heb je een digitaal schoolbord, dan zet je dat natuurlijk in. Lees aansluitend de inleiding uit Gilgamesj voor (p. 5-9). Lees vertellend voor en verwijs geregeld naar de info die de kinderen zelf al aanbrachten – dat maakt het boeiender.
EINDTERMEN ● ● ● ● ● ●
Lager - Nederlands - Luisteren 1.6 Lager - Nederlands - Spreken 2.6 Lager - Wereldoriëntatie - Brongebruik 7 Lager - Muzische vorming - Attitudes 6.1 Lager - Muzische vorming - Attitudes 6.5 Lager - Wereldoriëntatie - Techniek (kerncomponenten van techniek) 2.7
Verwerkingsactiviteiten –Mondelinge overlevering In de aanzet ging je in op het ontdekken en ontcijferen van het spijkerschrift. Sta nu even stil bij de manier waarop oude verhalen worden overgeleverd. Soms gebeurde dat mondeling, dan weer werden verhalen opgetekend (vaak in oude talen, die nu moeilijk te ontcijferen zijn). Laat hen ervaren dat mondeling doorvertellen een weinig betrouwbare vorm van overlevering is. Schrijf een willekeurige zin op de achterkant van het bord of op een blaadje papier. Die fluister je in het oor van een leerling die de zin op zijn of haar beurt doorfluistert in het oor van een andere leerling en ga zo maar door. De laatste leerling noteert de eindzin. Vergelijk die met de originele zin. Wedden dat de (betekenis van) de zin gewijzigd is? Geschreven teksten zijn dus duidelijk betrouwbaarder. Sta stil bij enkele beroemde teksten die schriftelijk werden overgeleverd : de Dode Zeerollen, de hiërogliefen in het graf van Toetanchamon, de steen van Rosetta, de Soemerische kleitabletten … Vertel er ook telkens bij hoe archeologen erin zijn geslaagd om de teksten te ontcijferen.
EINDTERMEN ● ●
Lager - Nederlands - Luisteren 1.9 Lager - Wereldoriëntatie - Brongebruik 7
–Gilgamesj in tijd en ruimte Om dit oude heldenepos echt te kunnen smaken, is het belangrijk voor kinderen dat je het in tijd en ruimte situeert.
Het verhaal speelt zich af tussen 2652 v.Chr. en 2602 v.Chr. in een gebied tussen de rivieren de Tigris (ca. 1900 km lang) en Eufraat (ca. 3600 km lang). Dat gebied valt min of meer samen met het huidige Irak. Visualiseer die tijds- en geografische gegevens op een tijdslijn en op een landkaart. Die hang je uit in de lees- en luisterhoek waar je verdere info over het boek kan verzamelen tijdens de Jeugdboekenweek.
EINDTERMEN ● ● ●
Lager - Wereldoriëntatie - Tijd (historische tijd) 5.5 Lager - Wereldoriëntatie - Tijd (historische tijd) 5.7 Lager - Wereldoriëntatie - Tijd (historische tijd) 5.9
–Luister-cd Bij Gilgamesj hoort een cd waarop het verhaal tot leven gebracht wordt door verschillende stemmen, door instrumentale begeleiding en enkele liedjes. Samen luisteren is voor deze leeftijdsgroep ideaal! Spreek een vast tijdstip af waarop je een fragment beluistert. De kinderen kiezen het tijdstip en waken er zelf over dat de cd op het juiste ogenblik wordt opgezet. De cd bevat dertien luisterfragmenten, die overeenstemmen met volgende tekstfragmenten : ––Fragment 1 : vanaf pagina 11 t.e.m. pagina 17. ––Fragment 2 : vanaf pagina 18 t.e.m. pagina 23. ––Fragment 3 : vanaf pagina 24 t.e.m. pagina 31. ––Fragment 4 : vanaf pagina 31 (laatste zin) t.e.m. pagina 38 (tweede alinea). ––Fragment 5 : vanaf pagina 38 (derde alinea) t.e.m. pagina 40. ––Fragment 6 : vanaf pagina 40 (voorlaatste zin) t.e.m. pagina 48 (derde alinea, eerste regel). ––Fragment 7 : vanaf pagina 48 (derde alinea, tweede regel) t.e.m. pagina 51. ––Fragment 8 : vanaf pagina 52 t.e.m. pagina 57. ––Fragment 9 : vanaf pagina 58 t.e.m. pagina 63. ––Fragment 10 : vanaf pagina 64 t.e.m. pagina 67 (derde alinea, vierde regel). ––Fragment 11 : vanaf pagina 67 (derde alinea, vijfde regel) t.e.m. pagina 69 (eerste alinea). ––Fragment 12 : vanaf pagina 69 (tweede alinea) t.e.m. pagina 76 (tweede alinea). ––Fragment 13 : vanaf pagina 76 (derde alinea) t.e.m. pagina 79. Beluister samen met de kinderen het verhaal, fragment per fragment. Wie kan, projecteert de bijbehorende tekst op het digitale bord. Zo kunnen de kinderen meevolgen, kunnen ze de illustraties bekijken en raken ze vertrouwd met de lay-out van dit epos. Een andere optie is om de illustraties nog niet te laten zien en de kinderen een tekening te laten maken na elk beluisterd fragment. Die kan je achteraf vergelijken met de illustraties uit het boek. Wijs op het verband tussen enerzijds tekens en stijlen van de oude geschriften als de Dode Zeerollen (die je eerder al besprak) en anderzijds de illustraties van het boek. Tijdens het luisteren noteren de kinderen woorden die ze niet begrijpen. Na elk luistermoment verklaar je die. Laat hen ook verwoorden wat ze onthielden van het fragment. Ter ondersteuning van de luistermomenten noteer je de namen van de verschillende personages op de wand in de lees- en luisterhoek. Het gaat om Gilgamesj, Anou, Aroeroe, Samsjat, Enkidoe, Hoembaba, Ninsoen, Isjtar, Sjamas, Sidoeri, de veerman, Oetnapisjtim, Enlil en Ea.
EINDTERMEN ● ●
Lager - Muzische vorming - Beeld 1.6 Lager - Wereldoriëntatie - Tijd (dagelijkse tijd) 5.3
En verder –Rollenspel Verdeel de klas in groepjes. Elk krijgt de tekst van een geluidsfragment. Die tekst vatten ze samen en herschrijven ze, bij voorkeur in dialoogvorm. Kies zelf wanneer ze dat moeten doen: binnen het lessenpakket, tijdens contractof hoekwerk, als huiswerk. De resultaten brengen ze tijdens een klassikaal moment samen tot één groepswerk. Dat doe je door elk groepje hun tekst te laten voorlezen aan de rest van de klas – in de juiste volgorde – zodat elk kind een zicht krijgt op wat anderen hebben geschreven. Maak van de teksten één geheel, verdeel de verschillende rollen onder de kinderen. Spelen maar ! Maak er een toonmoment van voor de parallelklas of voor de lagere of hogere graadklas.
EINDTERMEN ●
Lager - Nederlands - Spreken 2.6
–Ark van Noah Eén van de fragmenten uit het Gilgamesj-epos (p. 69) vertoont grote gelijkenis met het Bijbelverhaal van de Ark van Noah. Je kan de gelijkenissen en de verschillen in die verhalen bespreken.
EINDTERMEN ●
Lager - Nederlands - Lezen 3.5
–Gilgamesj verbeeld Google afbeeldingen en filmpjes met trefwoord ‘Gilgamesj’. Er bestaan heel wat afbeeldingen en boeken van deze figuur. Je vindt ook korte filmpjes van theaterproducties rond het epos.
EINDTERMEN ●
Lager - Wereldoriëntatie - Brongebruik 7
–Ontstaan van het schrift Je kan dieper ingaan op het ontstaan van het schrift. www.zie.nl/video/wetenschap/Geschiedenisvan-hetSchrift/m1cz70sfwnmr is een interessant, begrijpelijk en Nederlandstalig filmpje dat daar dieper op ingaat.
EINDTERMEN ●
Lager - Wereldoriëntatie - Brongebruik 7
–Superheld Laat de kinderen aanvoelen dat Gilgamesj een soort van superheld was. Filosofeer samen over de betekenis van het woord ‘held’. ––Wanneer is iemand een held ? ––Wanneer is iemand geen held ? ––Ken je nog meer helden uit verhalen, fictieve helden dus ? ––Ken je namen van personages die ‘in het echte leven’ als helden werden of worden beschouwd, reële helden dus ? ––Gilgamesj was een superheld uit een ver verleden. Wie zijn de (fictieve) superhelden van nu ? (Batman, MegaMindy, Spiderman).
EINDTERMEN ●
Lager - Sociale vaardigheden - domein gespreksconventies 2
