Verantwoording en inhouden Leerlijn geschiedenis ‘Venster op Nederland’
© 2011, Driestar Educatief en Groen Educatief (Download van http://www.dearchipel.eu)
1
Inhoudsopgave 1. Inleiding
3
2. Principes op hoofdlijnen
4
3. Levensbeschouwelijke verantwoording
4
4. Pedagogische verantwoording
5
5. Didactische verantwoording
6
6. Vakinhoudelijke verantwoording met wettelijke kaders
8
7. Korte toelichting op de producten
9
8. De hoofdstukken. Overzicht van de onderwerpen/thema's
9
2
1. Inleiding Met ‘Venster op Nederland’ voorzien Driestar Educatief en Groen Educatief in een eigen(tijdse) leerlijn geschiedenis. De leerlijn is bedoeld voor groep 5 t/m 8 van het reformatorisch- en protestant-christelijk primair onderwijs. De leerlijn wil de geschiedenis van ons land en de mensen die in ons land gewoond hebben vertellen. Dit komt tot uitdrukking in de titel van de leerlijn: ‘Venster op Nederland’. Behalve dit inhoudelijke doel biedt de leerlijn tal van perspectieven voor (aanstaande) basisschoolleerkrachten om op aantrekkelijke wijze geschiedenisonderwijs te geven. De leerlijn biedt een onderscheidende pedagogische en vakinhoudelijke visie op de (historische) werkelijkheid om ons heen. Deze werkelijkheid, het verleden, zit in ons. Het historisch besef dat wij staan op de schouders van voorgaande generaties vormt mede onze identiteit. Dit is nodig om mijzelf, mijn familie, andere mensen en de gebeurtenissen in de wereld om mij heen te leren kennen en waarderen. Het punt waarop we in het heden zijn aangekomen, is bereikt via de weg van het verleden. In dit document leest u welke uitgangspunten aan ‘Venster op Nederland’ ten grondslag liggen. In de inhoudsopgave vindt u een overzicht van de verschillende aspecten die aan de orde komen. We maken u graag attent op de unieke aanpak van dit project. Alle leermaterialen zijn in samenwerking met leraren tot stand gekomen en getest op de haalbaarheid in de praktijk. U werkt dus met praktijkbeproefd materiaal. Voor nadere inlichtingen kunt u contact opnemen met projectleider drs. A.A. van der Schans,
[email protected]. De projectgroep, Drs. A.A. van der Schans (historicus) P.D. Blom (educatief ontwerper) P.A. Baaijens (schrijver verhalen) Drs. A.E. Schimmel (historicus) Drs. B. Kalkman (lector)
3
2. Principes op hoofdlijnen ‘Venster op Nederland’ is een leerlijn geschiedenis die: levensbeschouwelijk is gefundeerd in een christelijke visie op (geschiedenis)onderwijs; aansluit bij de tien tijdvakken van de Rooy en de vensters van de canon van Nederland; de chronologie als uitgangspunt heeft; de samenhang tussen heden, verleden en toekomst zichtbaar maakt; een kwalitatieve verbetering van het geschiedenisonderwijs realiseert; diepgang en betrokkenheid bij leraren en leraren tot stand brengt; een betekenisvolle beperking in de keuze van inhouden aanbrengt (‘less is more’); een betekenisvolle ontmoeting tussen leraar, leerlingen en historische inhouden tot stand brengt; een beroep doet op persoonlijke verantwoordelijkheid van leerlingen om historische kennis met het eigen gedrag te verbinden; een verbinding maakt met cultureel erfgoed, de actualiteit en geschiedenis buiten de school; flexibel is in aanschaf en gebruik.
3. Levensbeschouwelijke verantwoording Uitgangspunt We nemen ons uitgangspunt in de christelijke overtuiging en de belijdenis dat God een plan heeft met mens en wereld. Er is een orde in de Schepping. God is op de geschiedenis betrokken. De christelijke visie gaat er vanuit dat de geschiedenis ligt onder Gods voorzienigheid. Antwoord geven is verantwoorden De geschiedenis staat in het teken van het ‘antwoordkarakter’ van de mens. Het menselijk handelen kan worden gekwalificeerd met de metafoor van het antwoord. De mens staat in interactie met de wereld om hem heen; interpreteert deze, reflecteert er op, geeft er zin aan en heeft de opdracht er op verantwoordelijke wijze vorm aan te geven. Dit betekent dat de werkelijkheid open is en niet gedetermineerd. Zin en doel van de geschiedenis Het resultaat van dit handelen van de mens(heid) is zichtbaar in de huidige beschaving. Via het spoor van de geschiedenis loopt de weg van de mensheid naar een bestemming. De geschiedenis is de ruimte waarin het heil, het Koninkrijk Gods zich baan breekt. Het heil in de persoon en het werk van Jezus Christus raakt ons aan in de gestalte van de geschiedenis. In dat licht gezien heeft de geschiedenisdoel en zin (Berkhof). Tekenmomenten De overtuiging dat geschiedenis plaats vindt tussen Schepping en Wederkomst geeft inhoud en richting aan de duiding en interpretatie van de geschiedenis. Christelijk geschiedenisonderwijs wil de ‘tekenmomenten’ van de geschiedenis expliciet noemen. We hebben het dan over gebeurtenissen die massief in het teken staan van de doorbraak of afbraak van de kerk als het hart van de wereldgeschiedenis.
4
Cultuuroverdracht is cultuurkritiek Geschiedschrijving is een vorm van cultuuroverdracht en cultuurkritiek. Cultuur zonder norm bestaat niet (Van Deursen). Het doel van het geschiedenisonderwijs is onder andere de persoonlijke plaats in de geschiedenis bewuster te leren kennen. Dat heeft consequenties voor de leerstof. Dit betekent vooral overdragen en laten ontdekken wat onze identiteit gestalte geeft. Mede hierom behandelt deze leerlijn relevante onderwerpen als het wezen, de inhoud en de ontwikkeling van het christendom. Christelijk historisch denken Geschiedenis schrijven is nooit neutraal, maar juist ingebed in een levensovertuiging. De mate waarin we ons onze levensgeschiedenis bewust zijn, bepaalt onze persoonlijkheid. Deze persoonlijke identiteit wordt voor christenen ook collectief wanneer de geschiedenis en het mensenbestaan, net als bij de Joden, vanuit de toekomst gelegitimeerd wordt. Christelijk denken en leven is per definitie en bij uitstek historisch. Want we worden steeds geroepen ons te verantwoorden over de in de geschiedenis afgelegde weg. Op weg naar de toekomst
4. Pedagogische verantwoording Ontmoeting Om leerlingen op zinvolle wijze te verbinden aan de geschiedenis dient er sprake te zijn van een betekenisvolle ontmoeting tussen de leraar, zijn leerlingen en inhouden die diepgang hebben. De inzet is om de historie op zodanige wijze te ontsluiten dat leerlingen zich er intrinsiek aan kunnen verbinden, er zin aan kunnen ontlenen en aan toe kunnen kennen. Mensnabij Dit gebeurt door de leerlingen te interesseren voor geschiedenis (historische verschijnselen) en de inhouden, vanuit de historische context, zo dicht als mogelijk bij de leerlingen te brengen. Door samen met hen na te denken over de vragen die in het onderwerp opgesloten liggen worden leerlingen in de gelegenheid gesteld zich aan het onderwerp te verbinden, het langzaam maar zeker beter te begrijpen en te doorzien. Verschillende didactische vormen kunnen deze wijze van werken ondersteunen. Zinvol De gelegenheid om je als leerling persoonlijk aan inhouden te verbinden is stimulerend voor de motivatie. Uit onderzoek is bekend dat de mate waarin persoonlijke zintoekenning mogelijk is, bepalend is voor de inzet tijdens de les. Kinderen maken ook deel uit van de cultuur waartoe ze behoren. De essentie van historisch besef en van historisch denken is het inzicht in de samenhang van verleden, heden en toekomst. De leraar zal in zijn opvoedingstaak dit door het christendom gestempelde aspect van onze cultuur aan zijn leerlingen willen overdragen. Inzicht en begrip Vanuit dit perspectief is deze leerlijn erop gericht bij de leerlingen, passend bij hun ontwikkeling, kennis, inzicht en begrip van de geschiedenis te laten ontstaan. In 5
eerste instantie wat betreft de inhouden waar ze wekelijks mee bezig zullen zijn. In tweede instantie doordat ze zich realiseren dat de werkelijkheid een historische dimensie heeft waar binnen de veelheid aan historische feiten samenhang te ontdekken valt. Deze betekenisverlening aan verleden, heden en toekomst door leerlingen komt mede tot stand door ze actief en persoonlijk met geschiedenis in aanraking te brengen. Zo leren ze zelf nadenken over wat geschiedenis voor hen betekent. Om deze reden kiest de leerlijn voor die historische onderwerpen die verleden, heden en toekomst aan elkaar verbinden. Meer aan minder De keuze om uit te gaan van het principe van de ontmoeting als sleutel voor zinvol leren veronderstelt dat er ook sprake is van rust en ruimte om dit mogelijk te maken. Deze leerlijn hanteert om deze reden het principe dat het beter is meer aan minder te leren dan te kiezen voor een grote hoeveelheid leerstof waarmee welzeker minder aan meer geleerd wordt. De gezegden ‘Niet het vele is goed, maar het goede is veel’ en ‘In de beperking toont zich de meester’ zijn op deze leerlijn van toepassing. Een streven naar volledigheid bij de geschiedenislessen is zinloos. Persoonlijke ontwikkeling Onze persoonlijke geschiedenis is voor een belangrijk deel gebaseerd op wat onze ouders in de opvoeding en persoonlijke vorming hebben meegegeven. De mate waarin we ons van ons verleden bewust zijn, is constituerend voor onze persoonlijkheid. Dit geldt niet minder voor een land of een volk(sdeel). Voor onze kennis en betekenisverlening aan deze noties staan wij daarmee in een afhankelijkheidsrelatie tot het verleden. Verantwoordelijk handelen De ontmoeting van de persoonlijke geschiedenis van het individu met de grote geschiedenis van land en volk doet een beroep op de verantwoordelijkheid. Kennis van het verleden vraagt om moreel besef en handelen in het eigen heden.
5. Didactische verantwoording Clusters en pijlers De vele historische onderwerpen uit de leerlijn zijn ondergebracht in zogenaamde clusters en pijlers. Een cluster bestaat uit een aantal verschillende onderwerpen die onder een samenhangende thematiek bij elkaar gevoegd zijn. Een pijler biedt de mogelijkheid om gedurende langere tijd met één onderwerp op verdiepende wijze te werken. De pijlers binnen de leerlijn zijn als de pijlers van een brug; zij zorgen voor verdieping en houvast. De clusters daarentegen tonen de diversiteit en rijkdom van vele historische gebeurtenissen en zijn daarmee als het ware de brug die op de pijlers rust. Verhouding De verhouding tussen de clusters en pijlers is ongeveer 60%–40%. Door deze keuze zet de leerlijn in op een inhoudelijke en daarmee verdiepende vernieuwing van het geschiedenisonderwijs
6
Klokuren clusters en pijlers De omvang van een cluster en een pijler bedraagt gemiddeld 8-10 klokuren. Een cluster bestaat uit een aantal onderwerpen ‘vensters genoemd’ waarvoor per onderwerp 2 klokuren beschikbaar zijn. De onderwerpen ‘vensters’ binnen een cluster kenmerken zich door kleine overzichtelijke, samenhangende inhouden, die eenduidig van aard en inhoudelijk aantrekkelijk is. Een pijlers, is een representatief onderwerp dat van belang is om inzicht en begrip te krijgen van cruciale momenten uit de geschiedenis van ons land en volk. Het biedt mogelijkheden om op betrokken wijze dieper in de achterliggende context van een onderwerp door te dringen. Door gebruik te maken van afwisselende leerhandelingen kunnen leerlingen zich op een natuurlijke manier aan het onderwerp verbinden. De keuze voor binnen de clusters en pijlers voor leseenheden van 2 klokuren te kiezen garandeert een grotere innerlijke samenhang dan binnen ‘losse’ lessen het geval is. Het is de aan de school of de leraar de keuze te maken de leseenheid in twee delen van een uur dan wel als geheel aan te bieden. Beide is mogelijk. Tijdbalk en tijdlandschap De samenhang tussen de clusters en de pijlers wordt zichtbaar gemaakt door het gebruik van een tijdbalk die aansluit bij de tien tijdvakken en de vensters van de canon. De tijdbalk wordt in alle onderdelen van de leerlijn herhaald en ingevuld. Zo ontstaat inzicht in de samenhang tussen de verschillende historische gebeurtenissen. Door middel van een tijdlandschap worden de verschillende onderwerpen die in een jaargroep aan de orde komen verbeeld. Werken vanuit het vak geschiedenis De inzet van de leerlijn is niet thematisch vanuit verschillende vakgebieden maar vanuit de inhoud van het vak geschiedenis. Hiermee wordt de inhoudelijke verdieping gestimuleerd. Tegelijkertijd zorgt de verdieping er voor dat het vakoverstijgende zichtbaar wordt. Immers, geen vakgebied staat op zichzelf maar kent altijd relaties met andere vakgebieden. Bepalend is echter het perspectief waaruit de inhoud bezien wordt. In dit geval het historisch perspectief. Werken met historisch bronmateriaal De leerlijn is gebaseerd op het gebruik van historisch betrouwbare bronnen. Deze zijn kort en bondig samengevat en bieden de leraar voldoende achtergrondinformatie bij de inhouden van de clusters en pijlers. De achtergrond informatie bevat ook een beknopt overzicht van belangrijke feiten en wetenswaardigheden. Voor de leerlingen geldt dat de leerlijn er voor kiest de historische onderwerpen zo dicht mogelijk bij hun belevingswereld te brengen. Dit wordt gerealiseerd door gebruik te maken van originele historische bronnen en beeldmateriaal. Om deze reden wordt nauw samengewerkt met historische musea, universiteiten, historici, archeologen en andere experts die toegang kunnen geven tot origineel bronmateriaal. Keuzemogelijkheden en flexibiliteit De leerlijn is zodanig opgebouwd dat scholen de mogelijkheid hebben de leerlijn in zijn geheel te volgen dan wel eigen keuzen te maken.
7
6. Vakinhoudelijke verantwoording met wettelijke kaders Beeldvorming Geschiedenis is niet wat vroeger gebeurd is, maar het beeld dat wij ons vormen van wat vroeger is gebeurd. Bestaansverheldering Geschiedenis, opgevat als beeldvorming van het vroeger gebeurde, dient gespiegeld te worden met de eigen tijd, mede om tot bestaansverheldering te komen. Identiteitsconstructies De historische werkelijkheid (het beeld daarvan) dient er aan bij te dragen zichzelf en de omgeving beter te leren kennen. Geschiedenis is een bron voor identiteitsconstructies. Dat betekent dat iedereen uit de geschiedenis haalt wat hem voor zijn standpunt of identiteit van pas komt. Over deze keuzen dient verantwoording afgelegd te worden. Wie ben je? Het is nodig te weten wie je bent. Dat kun je pas weten als je ook weet wie je was. En dan weet je ook waar je naar toe gaat. Partij kiezen ‘Onpartijdig kan hij alleen zijn, die partij kiest’ was de mening van Groen van Prinsterer. Hij bedoelde hier mee dat degene die meent onpartijdig te zijn, zich daardoor zijn partijdigheid niet bewust is en daardoor in feite partijdiger zal oordelen dan degene die zich er wel van bewust is en met het uitspreken van een oordeel hiermee rekening houdt. Aspect Het geschiedenisonderwijs geeft evenwichtig aandacht aan godsdienstige, politieke, sociale, economische, culturele en landschappelijke (aardrijkskundige) factoren in de geschiedenis van Nederland. Geschiedenis is de geestelijke vorm waarin een cultuur zich rekenschap geeft Zonder de bewustwording van ons verleden zijn we identiteits- en cultuurloos zei de cultuurhistoricus Johan Huizinga. Hij noemde geschiedenis de geestelijke vorm waarin een cultuur zich rekenschap geeft van haar verleden. Tien tijdvakken en de canonvensters De tien tijdvakken van De Rooy worden gevolgd. Daarin zijn de canonvensters die bij het vak geschiedenis aan de orde komen ingepast. Chronologie De leerlijn is chronologisch geordend aan de hand van de 10 tijdvakken en de vensters van de canon. Groep 5 biedt in vogelvlucht een overzicht van de geschiedenis. De groepen 6-8 volgen de chronologische lijn.
8
Betekenisvolle beperking en verbinding De leerlijn beperkt het aantal te behandelen vensters uit de canon voor het vak geschiedenis. De leerlijn, maakt gebruik van en/of biedt waar mogelijk verbinding(en) met andere vakgebieden door canonvensters vanuit een ander (vak)perspectief te benaderen.
7. Korte toelichting op de producten Voor groep 5 t/m 8 wordt er per leerjaar gemaakt: Lerarenhandleiding Leerlingenboek Leerdagboek Digitaal beeldmateriaal
Verantwoording, handleiding en historische achtergrondinformatie. Tekstuele en visuele bronnen, tijdbalk, kaartmateriaal, verhalen en feitjes/weetjes voor de leer Werkboek voor verslaglegging, maken van opdrachten en beschrijving van leeropbrengsten. Ondersteunend en illustratief beeldmateriaal.
Hoeveelheid clusters, pijlers en onderwijstijd per jaargroep: Groep 5 6 7 8
Clusters 1 3 3 3
Pijlers 1 2 2 2
Onderwijstijd (circa) 24 uur 46 uur 50 uur 50 uur
8. De hoofdstukken - Overzicht van de onderwerpen/thema's Jaargroep 5 (Werk)titel Nederland in vogelvlucht
Cluster/Pijler Cluster
Het kasteel
Pijler
Inhouden Overzicht van de geschiedenis van Nederland. Leven op en plaats van het kasteel in Nederland.
Jaargroep 6 (Werk)titel Laat de stenen het maar vertellen
Cluster/Pijler Cluster
Leven langs de Limes
Pijler
In Gods naam gelukkig
Cluster
Inhouden Prehistorie: jagers en verzamelaars, boeren in steen- en ijzertijd, archeologie. Romeinse tijd: Limes, Romeinse legerplaatsen, romanisering, contact met Bataven. De komst en verspreiding van het christendom in de Lage Landen. Willibrord, Frankische rijk, Karel de
9
Stadslucht maakt vrij
Pijler
De lange weg naar de eenheid der Nederlanden
Cluster
Grote, hof- en leenstelsel. Middeleeuwse stad: stadsontwikkeling, leven in de stad, stadsrechten, gilden Floris V, Filips de Goede, Jacoba van Beieren en Karel V.
Jaargroep 7 (Werk)titel Om religie en vrijheid
Cluster/Pijler Pijler
Mozes en Aäron in de Republiek
Cluster
Het is niet alles goud wat er blinkt
Cluster
Pijler 2 Het boek der boeken - de Statenvertaling De Nederlandse of reformatorische Verlichting
Pijler
Cluster
Inhouden Tachtigjarige Oorlog, de Opstand, Willem van Oranje, Jan Arentzn, beeldenstorm Voetius, de Republiek, Rooms katholieken in de republiek, stadhouder koning Willem III Migratie in de 17e eeuw, Klaas Dirksz. de wolkrabber, Michiel de Ruyter, de grachtengordel, VOC De betekenis van de Statenvertaling voor de natie/taal/godsdienstige en culturele vorming in de Republiek Psalmberijming 1773, patriotten, buitenhuizen, trekschuit, stagnatie in de Republiek
Jaargroep 8 (Werk)titel Het ontstaan van het moderne Nederland
Cluster/Pijler Cluster
Interbellum De Nederlandse burger en de democratische welvaart- en verzorgingsstaat
Cluster Cluster
Kolonialisme en slavernij
Pijler
Tweede Wereldoorlog
Pijler
10
Inhouden Natiestaat o.l.v. Koning Willem I, stoommachine/de eerste spoorlijn, Reveil, verzet tegen kinderarbeid, waterleiding, Aletta Jacobs w.o. emancipatie van arbeiders en godsdienstige groepen WO I, verzuiling, crisis Staatsbestel van de Republiek, Democratische Revolutie, 1848 en 1917 Grondwet, moderne democratie en burgerschap, veelkleurig Nederland, Europa/internationalisering (Srebrenica/blauwhelm) WIC, Max Havelaar, Suriname, Nederlandse Antillen, Indonesië Bange meidagen 1940, Anne Frank, hongerwinter, bevrijding 1945.
