Van RI&E naar cultuurverandering Walter Zwaard 30 november 2015
25 jaar in trefwoorden “Gedrag hoort in de RIE” Gedoe over evaluatie Arbowet art.4 Kaderrichtlijn
1990
“Nuchter omgaan met risico’s”
PvA in arbowet
‘Risico’ in arbowet
1995
RI&E als onderdeel van Risicomanagement (1993)
2000
Risicoprofessional
Preventiemedewerker Dynamische RI&E
2005
2010
2015
RI&E als onderdeel van Cultuurontwikkeling (2013)
Samengevat • Binnen het thema RI&E is in 25 jaar maar weinig veranderd – nog steeds nadruk op wetgeving – checklisten en gedoe over evaluatie – nauwelijks aandacht voor gedrag
• Maar daarbuiten is van alles veranderd – ‘risico’ in de samenleving (probabilisme) – belangstelling voor gedrag en cultuur – professionalisering van de adviseur
Van RI&E naar cultuurverandering 1. Het probleem 2. De adviseur 3. Het probleem en de adviseur
1. Het probleem
risicoregulator
omgaan met risico risicoproducent
risicoconsument
Risicomanagement … • … is omgaan met risico’s in een krachtenveld (risicodriehoek) • … is systematisch, structureel en samenhangend risico’s beheersen • … omvat RI&E
De risicomanagementcyclus een model
Een natuurlijke ontwikkeling in het omgaan met risico’s Werken aan cultuur
cultuur Wekken van vertrouwen
systeem Denken in onzekerheid
risico Voldoen aan de regels
compliance
Vier fasen in de ontwikkeling van een (klant)organisatie
Waarom het een natuurlijk proces is cultuur
Streven naar verinnerlijking en groei systeem
Streven naar ra2o en dialoog compliance
risico
Streven naar samenhang, borging en transparan2e
Vier fasen in de drijfveren van een (klant)organisatie
Wat er gebeurt in de verschillende fasen cultuur
Delen van kennis Delen van ervaringen systeem
Borgen van risicobeheersing Borgen van dialoog risico
Evalueren van risico’s Stellen van prioriteiten compliance
Voldoen aan wet Toetsen aan normen
Vier fasen in de ontwikkeling van een (klant)organisatie
Vragen • In welke fase denkt u dat uw organisatie zich bevindt ? • Bestaan er opvallende verschillen tussen: – Afdelingen ? – Processen ? – Risicotypen ? – Risicodomeinen ?
Ontwikkelingsfasen in het omgaan met risico’s = Fasen in de drijfveren en activiteiten van een organisatie = Fasen in de ontwikkeling van (gedeelde) ‘woorden en daden’ = Fasen in de ontwikkeling van de organisatiecultuur
De ontwikkelingsfasen zijn op te vatten als cultuurfasen Werken aan cultuur
cultuur Wekken van vertrouwen
systeem Denken in onzekerheid
risico Voldoen aan de regels
compliance
Domeinen en beleidsthema’s kunnen verschillen in hun ontwikkelingsfase
Over Gedrag en Cultuur (column)
• Gedrag gaat over individuen, maar cultuur gaat over collectieven • Mensen in een collectief kunnen collectief gedrag vertonen • Collectief gedrag is niet altijd veilig gedrag • En het heeft vaak niks met cultuur te maken
Een ui (als model voor organisatiecultuur)
symbolen
rituelen
normen
waarden
Symbolen • Symbolen laten zien hoe een collectief zich presenteert aan de omgeving – Woorden (afkortingen!), slogans, voorwerpen, logo’s, bedrijfskleding, architectuur, inrichting gebouwen
Rituelen • Rituelen zijn gangbare collectieve gedragingen – Omgangsvormen, koffiepauzes, vaste bedrijfsuitjes en -borrels, viering van feestdagen
Normen • Normen zijn geschreven en ongeschreven regels die gelden binnen een collectief – Afspraak is afspraak (of juist niet), kledingnormen, etiquette, rookverbod (of juist niet)
Waarden • Waarden zijn binnen een collectief niet ter discussie staande overtuigingen – Betrouwbaarheid, rechtvaardigheid, eerlijkheid, professionaliteit, klantvriendelijkheid
Diagnose versus beïnvloeding (twee verschillende takken van sport)
• Cultuurdiagnose – ‘afpellen’ van de ui – beschrijven van de lagen en hun samenhang – waardevrij
• Cultuurbeïnvloeding – omstreden – niet waardevrij
Persoonlijke ervaringen
Gedeelde opvattingen
Gedeelde normen
Een model voor hoe een organisatiecultuur zich ontwikkelt
Gedeelde waarden
Visies op cultuurbeïnvloeding • Cultuurontwikkeling is een natuurlijk en nauwelijks te beïnvloeden proces • Cultuur is gemakkelijk te veranderen • Cultuurontwikkeling is te beïnvloeden door natuurlijk plaatsvindende processen te ondersteunen
De risicodialoog
Wetgeving Branche-afspraken Voorlichtingscampagnes Risico-evaluatie Interventies Ongevallenonderzoek Werkoverleg
Persoonlijke ervaringen
Gedeelde opvattingen
Afspraken vastleggen Managementsysteem
Gedeelde normen
Trainen Corrigeren Bekrachtigen Verinnerlijken
Gedeelde waarden
Een dynamische RI&E • Een dynamische RI&E is een RI&E die onderdeel uitmaakt van het groeiproces van de organisatie (‘van compliance naar cultuur’) • Bij het uitvoeren van een dynamische RI&E wordt de risicodialoog regelmatig gevoerd
Risicodialoog Een dialoog over … • Risico’s (waarom vinden we dit een groot risico?) • Risico-interventies (waarom vinden we dit een goede maatregel?) • Risico-beleid (waarom is dit een goed plan?) • … ….
Een metafoor" cultuurverandering De route die het voertuig volgt" (vier fasen in de ontwikkeling " van een organisatie)"
cultuur managementsysteem
systeem RI&E
risico inspectie
compliance
Wat zich afspeelt onder de motorkap van het voertuig" (risicomanagementcyclus; risicodialoog)"
2. De adviseur risicoadviseur
Risicoadviseurs • Een risicoadviseur (risicoprofessional) adviseert als deskundige anderen over risico • In iedereen die anderen met verstand van zaken adviseert over risico’s schuilt een risicoprofessional
Risicoadviseurs KAM-professionals Veiligheidskundigen Preventiemedewerkers Arbocoördinatoren OR (VGWM)-leden
Maar ook … Adviseurs over Fysieke risico’s
Adviseurs over Sociale risico’s
Constructeurs Luchtverkeersleiders Duikinstructeurs Stralingsdeskundigen
Gezinsvoogden Security managers Beveiligingsadviseurs
Vliegangs@herapeuten
Dreigingsanalisten Integriteitsconsultants
Compliance officers Belas2ngconsultants Hypotheekadviseurs Polisbeheerders Pensioenadviseurs
Adviseurs over Financiële risico’s
De rollen van de risicoadviseur 4. Partner
1. Deskundige
(organisatie-ontwikkelende rol)
(expertisebiedende rol)
3. Coach
2. Helper
(gedragsontwikkelende rol)
(programmerende rol)
De rol van de risicoadviseur 1. Deskundige (expertisebiedende rol)
Ik bezit kennis en kunde. Ik geef aan hoe het ‘moet’. Ik kan uitleggen, argumenteren en overtuigen.
“Ze vragen mij om wat ik weet”
De rol van de risicoadviseur 2. Helper (programmerende rol)
Ik help mensen bij het oplossen van hun problemen. Ik kan eventueel ook voordoen, demonstreren, ondersteunen. “Ze vragen mij om wat ik kan”
De rol van de risicoadviseur 3. Coach (gedragsontwikkelende rol)
Ik begeleid mensen en laat zien hoe ze zelf hun probleem kunnen oplossen. Ik stimuleer zelfwerkzaamheid.
“Ze vragen mij om wat ik ben”
De rol van de risicoadviseur 4. Partner (organisatieontwikkelende rol)
Ik kan aangeven hoe het beter kan worden georganiseerd.
“Ze vragen mij om wie ik ben”
Vragen • Welke rol speel ik meestal ? • Welke rol speel ik het liefste ? • Welke rol speel ik het beste ? • Welke rol wil ik (in de toekomst) spelen ? • Welke rol verwacht de klant van mij ?
Ambit ies van risicoadviseurs (n = 180)
nu (% )
st raks (% )
Deskundige
35
10
Helper
40
20
Coach
15
20
Part ner
10
50
3. Het probleem en de adviseur risicoadviseur
risicoregulator
omgaan met risico risicoproducent
risicoconsument
De risicoadviseur
organisa2eontwikkelend
gedragsontwikkelend
cultuur
programmerend exper2sebiedend
systeem
risico
compliance
De (klant)organisatie
De risicoadviseur en de organisatie Adviseur en organisatie ontwikkelen zich hand in hand en groeien samen Maar … de praktijk is weerbarstig: • De organisatie wil groeien, maar de adviseur niet, hij remt het groeiproces • De adviseur wil groeien, maar de organisatie niet, zij remt het groeiproces
