monitoringSreSultaten van klein PoelhuiS inStallatietechniek
van hoge verwachtingen naar keiharde feiten EEN UITSTEKEND GEÏSOLEERDE WONING, INDIVIDUELE VERTICALE THERMOPLUS BODEMWARMTEWISSELAARS, EEN ALPHA-INNOTEC BRINE/WATER WARMTEPOMP EN UPONOR VLOERVERWARMING. EEN BEWEzEN COMBINATIE WAAR LOWERGy CONCEPTS AL jAREN VIERKANT ACHTER STAAT. SINDS DE INTRODUCTIE VAN DEzE SUCCESFORMULE TELT NEDERLAND AL zO’N 4.000 WONINGEN MET DIT LOWERGy TOTAALCONCEPT. 88 VAN DEzE WONINGEN VINDT U IN DE EDENSE WOONWIjK ELzENBRINK. AM EN VAN CAMPEN BOUWGROEP, DE VERANTWOORDELIjKE ONTWIKKELAAR EN BOUWPARTNER VAN DIT PROjECT, LATEN TWEE WONINGEN GEDURENDE VIjF jAAR INTENSIEF MONITOREN DOOR KLEIN POELHUIS INSTALLATIETECHNIEK. SAMEN MET COLLEGA KOOS FOLMER SCHUIVEN WE AAN BIj KLEIN POELHUIS DIRECTEUR ELzO TER HORST EN HOOFD BEDRIjFSBUREAU jAN WILLEM BRINKMAN OM DE RESULTATEN DOOR TE NEMEN.
het principeschema Van de installatie met de registratiepunten
26
Nathan
ons duurzame project
Van links naar rechts: jan Willem Brinkman, elzo ter horst en koos Folmer
mONItOrING
SchOPPEN tEGEN BEStaaNDE NOrmEN EN PuBlIcatIES
Het tussen eind 2011 en begin 2012 opgeleverde project Elzenbrink is
In de inleiding van het bondige rapport lezen we: “Het doel van deze
onderdeel van de tweede fase van de grootschalige nieuwbouwwijk Ede
registratie is het optimaliseren van de selectie van de warmtepompin-
Kernhem. De naadloze samenwerking tussen de van Campen Bouwgroep,
stallatie. Omdat de huidige berekeningsmethodieken statisch zijn, maar
AM, Klein Poelhuis en Lowergy Concepts zorgde voor een perfecte
de optredende warmtevraag dynamisch is, is de warmteopwekker
afstemming van de bouwkundige schil en de WKO installatie. De 88
doorgaans te groot. Bij warmtepompen leidt dit tot een te dure en
woningen hebben een uitmuntende kierdichtheid en zijn ieder voorzien van
slecht functionerende installatie met een tegenvallend rendement.”
een of twee verticale gesloten bodemwarmtewisselaars, een Alpha-InnoTec
Elzo ter Horst legt ons uit: “Met het project in Ede hebben we geschopt
brine/water warmtepomp en Uponor vloerverwarming en vloerkoeling. Op
tegen de bestaande normen en publicaties. Er is naast ISSO publicatie 72
initiatief van AM en van Campen Bouwgroep worden twee van de
en 73 eigenlijk geen echt goede onderlegger voor warmtepomptechniek
woningen binnen het project vijf jaar lang continu gemonitord. Eind 2011,
voor individuele woningen, dus we moeten vertrouwen op onze eigen
kort voor de oplevering van de woningen, startte Klein Poelhuis de
systeemkennis en het door ons opgestelde dynamische model. Volgens
uitgebreide meting. Aan de hand van verschillende registratiepunten in de
dat model zou een woning zijn volle comfortsituatie behouden als we
woning en de installatie wordt nauwkeurig vastgesteld hoeveel warm
gaan stoken met een aanvoertemperatuur van 35 °C. Dat kan natuurlijk
water en warmte de WKO aan de woning levert, hoeveel energie inclusief
alleen als je een bouwkundig goede woning met een uitstekende
hulp- en stuurstroom de warmtepomp verbruikt en wat de temperaturen in
kierdichtheid oplevert.” Elzo ter Horst knikt richting het rapport dat voor
de vijf afzonderlijke vertrekken van de woning zijn. In een jaarlijkse
hem op tafel ligt en vervolgt: “Dit rapport geeft op alle facetten aan dat
rapportage brengt Klein Poelhuis deze energiestromen in kaart. Vandaag
het concept, zoals we hier op basis van ervaring en aannames hebben
nemen we de uitkomsten van de eerste veertien maanden door met Klein
neergezet, gewoon klopt. De verwachtingen zijn waargemaakt. Als je
Poelhuis directeur Elzo ter Horst en jan Willem Brinkman, als hoofd
kijkt naar het comfort voor de mensen, maar ook naar het gemeten
bedrijfsbureau verantwoordelijk voor het opstellen van de rapportage.
energieverbruik. Met de in het verslag opgenomen COP’s en het
Enervision
27
klein poelhuis directeur elzo ter horst
dynamisch gedrag hebben we een heel succesvol statement gemaakt.
met de geleverde thermische energie in kWh per week aan. De grafiek
We hebben het rapport in opdracht van de Van Campen Bouwgroep
wordt weergegeven in graaddagen, de referentiemaat voor het
gemaakt, maar voor ons zelf is het natuurlijk een heel sterke
energieverbruik van een verwarmingsinstallatie. In de grafiek wordt de
bewijsvoering van de discussie. Deze steekhoudende argumenten
geleverde energie voor de verwarming gedeeld door het aantal
vormen een mooie onderbouwing van ons verhaal. Die garantie
gewogen graaddagen in die week. Hieruit blijkt dat er in bewoonde
kunnen we nu gewoon afgeven.”
staat structureel minder energie nodig is per graaddag dan in onbewoonde staat het geval is. De woning is in week vijf van 2012 in
StaBIElE BrON
gebruik genomen. In de grafiek is dit duidelijk te zien aan de interne
De woningen werden opgeleverd in een van de koudste winters die
warmtelast door huishoudelijke apparatuur en de bewoners zelf. In de
ons land heeft gekend. Niet de meest ideale weersomstandigheden.
zomermaanden is deze factor niet betrouwbaar, omdat het aantal
Lowergy Concepts manager Koos Folmer: “Kort voor de oplevering ben
graaddagen dan zeer gering is. Dit heeft slechts een kleine invloed op
ik in de woningen geweest. Toen waren de ramen en deuren overal
het totale verbruik, omdat de geleverde energie ook erg klein is.
geopend en stonden de warmtepompen vol te draaien om de woningen droog te stoken. Sommige warmtepompen hadden toen al
cOP VaN 5,16
zo’n 700 uur gedraaid. Op het meest ongunstige moment ga je de bron
Een tweede interessante weergave vinden we in de tabel met de
dan maximaal belasten, maar ondanks dat, presteert de WKO
opgenomen vermogens van de warmtepomp. Doordat de grafiek
uitstekend. je ziet gewoon hoe stabiel die bron is door de goede
oplopend gesorteerd is met een interval van vijf minuten, is het verschil
dimensionering en dat is dan toch belangrijk.”
tussen het verwarmings- en warmtapwaterbedrijf duidelijk te onderscheiden. jan Willem Brinkman legt uit: “De stand-by modus staat niet
GElEVErDE WarmtE VOOr VErWarmING
in de grafiek, maar daar zie je dat de warmtepomp in rust circa 8 W
Op pagina negen van het rapport treffen we een registratieoverzicht
gebruikt. In het eerste deel draait de compressor voor verwarming van
28
Nathan
ons duurzame project cV ENErGIE [kWh/WEEk]
1200
1000
800
600
400
200
2011-48 2011-50 2011-52 2012-02 2012-04 2012-06 2012-08 2012-10 2012-12 2012-14 2012-16 2012-18 2012-20 2012-22 2012-24 2012-26 2012-28 2012-30 2012-32 2012-34 2012-36 2012-38 2012-40 2012-42 2012-44 2012-46 2012-48 2012-50 2012-52 2013-02 2013-04
0
geleVerde thermische energie in kWh per Week
OPGENOmEN VErmOGEN WarmtEPOmP [W]
3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 0
250
500
750
1000
1250
1500
1750
2000
2250
2500
opgenomen Vermogen Van de Warmtepomp
Enervision
29
jan Willem Brinkman, hooFd BedrijFsBureau Bij klein poelhuis
de woning en dan zie je dat het gevraagde elektrisch vermogen oploopt.
hij zelf het meest interessant vindt. Hij bladert door het document
Bij de knik begint vervolgens het tapwaterbedrijf. De compressor heeft
en wijst ons op de grafiek met een momentopname van de
een opgenomen nominaal vermogen van 1,67 kW in verwarmings-
temperaturen in week vijf, een week met 196 gewogen graaddagen.
bedrijf. Wat je ziet is dat die 1,67 kW de hele periode voorbij komt en bij
De maximale aanvoertemperatuur in deze extreem koude week
warm tapwater oploopt tot 3 kW.” De bedrijfsuren voor warmtapwater-
bedroeg 36,8 °C, terwijl de buitentemperatuur op dat moment zelfs
bereiding bedragen in de eerste circa veertien monitoringsmaanden 559 h,
onder de -20 °C dook. Gedreven legt hij ons uit: “Uit deze grafiek
de bedrijfsuren voor de verwarmingsperiode komen neer op 2.068 h.
kun je halen dat de warmtepomp bij een buitentemperatuur van
Voor de bereiding van warm tapwater is 1.545 kWh aan elektriciteit
-10 °C eigenlijk niet eens constant hoeft te draaien. Pas bij een
gebruikt. In totaal is 5.292 kWh aan elektrische energie opgenomen,
buitentemperatuur van -20 °C is hij continu actief om de woning te
waarvan 3.747 kWh voor de verwarming van de woning. Aan de woning
verwarmen met nette, comfortabele ruimtetemperaturen als
is 19.328 kWh warmte geleverd. Op basis hiervan berekent Klein
gevolg.” De installatie is ontworpen bij een buitentemperatuur van
Poelhuis een schitterende COP van 5,16. Een uitstekend resultaat in
-10 °C, met een aanvoertemperatuur van 35 °C en een retour-
verhouding met de door TNO vastgestelde nominale COP van 4,6.
temperatuur van 30 °C. Koos Folmer vertelt: “Dat de warmtepomp
Deze verrassend hoger uitvallende COP wijst op een optimale afstem-
bij -20 °C nog volledige capaciteit en rendement haalt, dat is iets
ming van de bron, de woning, de warmtepomp en het afgiftesysteem.
waar we trots op mogen zijn! Eigenlijk zou je lagere ruimtetempera-
Een gegeven waar het bouwteam van het project bijzonder trots op
turen verwachten bij deze extreme omstandigheden, maar zowel
mag zijn.
de ruimtetemperaturen, als de aanvoerwatertemperaturen en de brontemperaturen presteren gewoon perfect bij -20 °C. Dat houdt in
PrEStatIES BIj -20 °c
dat de capaciteit van de warmtepomp goed is afgestemd op de
We vragen jan Willem Brinkman welke bevindingen in het rapport
woning.”
30
Nathan
ons duurzame project
Week Temperaturen WEEk05-2012 05-2012 --tEmPEraturEN 40
30
20
Buiten CV-Ret CV-Aanv
10
Zolder Slaap3 Slaap2
0
Slaap1 Woonkamer
-10
-20 30-01-12
31-01-12
1-02-12
2-02-12
3-02-12
4-02-12
5-02-12
6-02-12
een momentopname met ruimte en cV-temperaturen Van de uitzonderlijk lage Buitentemperaturen in Week 5 Van 2012
FEEDBack BEWONErS
“We hebben recent ook bij een aantal andere woningen binnen het
De prachtige gegevens in het rapport bieden uiteraard zeer waardevolle
project gekeken wat het aantal draaiuren van de warmtepomp was.
input voor alle betrokken partijen binnen het project. Het belangrijkste
Als je dan twee identieke woningen naast elkaar pakt, dan kom je op
onderwerp is echter de ervaring van bewoners. Brengt het systeem hen
precies dezelfde draaiuren. De verwarming en de ruimteverwarmings-
het beloofde wooncomfort, zijn de bewoners enthousiast over de
vraag is gewoon overal gelijk en dat is mooi om te zien.”
koeling in de zomer, kunnen zij op hun installatie vertrouwen, zijn er klachten? Elzo ter Horst vertelt tevreden: “Als serviceverlenend bedrijf
4.000 GElIjkSOOrtIGE PrOjEctEN
staan we dag en nacht voor onze relaties klaar, maar bij warmtepompen
Het voor dit project gekozen totaalconcept van bron, warmtepomp en
kennen we eigenlijk geen acute problemen. Ondanks de extreme
afgifte is door Lowergy Concepts inmiddels ingezet in zo’n 4.000
temperaturen die we deze winter gehad hebben, hebben we het
optimaal geïsoleerde nieuwbouwwoningen. Koos Folmer: “Natuurlijk
afgelopen jaar eigenlijk vrijwel geen storingen in dit project gehad. Wel
heeft ieder project haar eigen unieke nuances, maar feitelijk is het
hebben we de bewoners bij de eerste fase net na het inbedrijfstellen
concept overal hetzelfde. Bij de bouw van iedere woning wordt er door
wat moeten begeleiden. Er is vaak wat onbekendheid met het systeem,
de bouwende partij nauwkeurig gelet op de kierdichtheid. Overal doen
ze moeten even weten hoe ze ermee om moeten gaan, maar de overall
we blowerdoortesten en ook de samenstelling van ons totaalconcept
feedback van bewoners is gewoon heel positief.”
komt in grote lijnen op hetzelfde neer. Ook uit de prachtresultaten die we in dit project weer samen met AM, van Campen Bouwgroep en Klein
cONStaNtE rESultatEN
Poelhuis Installatietechniek hebben weten neer te zetten blijkt weer dat
Lowergy Concepts en haar relaties zweren bij conceptueel seriematig
het Lowergy Concept gewoon klopt. Doordat we die kwaliteit blijven
bouwen. Ook bij dit project blijkt de kwaliteit van de woningen en
vasthouden, hoeven we nooit achterom te kijken. Het rapport dat hier
installaties hierdoor zeer constant. jan Willem Brinkman vertelt:
nu voor ons ligt is daarvan het overtuigende bewijs.”
Enervision
31
32
Nathan
ons duurzame project
Van links naar rechts: jan Willem Brinkman, elzo ter horst en koos Folmer
alle feiteN oP eeN rij
woNiNG
broN
warMtePoMP
afGifte
Prestaties GeMeteN over CirCa 14 MaaNDeN
Woning 1
Woning 2
TypE
gEsChaKElDE, uiTgEBouWDE EEngEZinsWoning
uiTgEBouWDE rijTjEsWoning
oplEvEring oppErvlaK EpC
8 DECEmBEr 2011 175,2 m2 0,43 (nEn 5128:2004)
12 januari 2012 115,5 m2 0,48 (nEn 5128:2004)
vEnTilaTiE
naTuurlijKE ToEvoEr, mEChanisChE afvoEr
naTuurlijKE ToEvoEr, mEChanisChE afvoEr
ramEn rC vloEr rC DaK rC WanDEn
hr++ glas 3,5 m2•K/W 4 m2•K/W 4 m2•K/W
hr++ glas 3,5 m2•K/W 4 m2•K/W 4 m2•K/W
BWW
TWEE gEsloTEn vErTiCalE BoDEmWarmTEWissElaars
één gEsloTEn vErTiCalE BoDEmWarmTEWissElaar
DiEpTE BroninsTallaTiE
130 mETEr ThErmoplus
200 mETEr ThErmoplus
ToEsTEl
alpha-innoTEC BrinE/WaTEr WarmTEpomp WZs 81 h/K mET 190 liTEr WarmTapWaTErBuffErvaT
alpha-innoTEC BrinE/WaTEr WarmTEpomp WZs 61 h/K mET 190 liTEr WarmTapWaTErBuffErvaT
vErmogEn
7,7 KW (B0/W35)
6,0 KW (B0/W35)
opgEn. vErm. ComprEssor
1,67 KW, 3,2 a (B0/W35)
1,30 KW, 2,6 a (B0/W35)
Cop
4,6 (B0/W35) 3,7 (B0/W45)
4,6 (B0/W35) 3,5 (B0/W45)
vErDElErs
KomforT 4100 vloErvErWarmingsvErDElEr
KomforT 4100 vloErvErWarmingsvErDElEr
inrEgEling
ovEnTrop sTranginrEgElappEnDagEs
ovEnTrop sTranginrEgElappEnDagEs
vloErvErWarming/ vloErKoEling
uponor pE-mDX, hoh 150 mm in hElE Woning
uponor pE-mDX, hoh 150 mm in hElE Woning
rEgEling
uponor BEDraDE ruimTETEmpEraTuurrEgEling
uponor BEDraDE ruimTETEmpEraTuurrEgEling
WarmTEgEBruiK vErWarming
19.328 KWh
13.491 KWh
WarmTEgEBruiK Warm TapWaTEr
2.717 KWh
3.240 KWh
ToTaal WarmTEgEBruiK
22.045 KWh
16.731 KWh
ElEKTra vErBruiK WarmTEpomp
5.292 KWh
4.441 KWh
ovErall Cop
4,2
3,8
Cop ruimTEvErWarming
5,16
WarmTEgEBruiK
110 KWh/m
117 KWh/m2
ElEKTra vErBruiK WarmTEpomp
30 KWh/m2
38 KWh/m2
4,72 2
kleiN PoelHuis iNstallatieteCHNiek b.v. lorEnTZsTraaT 12
mEEr WEtEN?
7102 jh WinTErsWijK
De in dit artikel vermelde rapportages werden
TElEfoon: +31(0)543 561 100
ontwikkeld in opdracht van AM en Van Campen
WEBsiTE:
WWW.KlEinpoElhuis.Com
Bouwgroep. De documenten zijn te downloaden
E-mail:
[email protected]
op de nieuwspagina van www.lowergy.nl.
Enervision
33
