Toelevering in de bouw

Toelevering in de bouw dynamiek en strategie

©Copyright SBR, Rotterdam

Dit onderzoek is tot stand gekomen in samenwerking tussen Stichting Bouwresearch en de ING Bank. Het onderzoek werd uitgevoerd door Kolpron Consultants , Rotterdam .


Toelevering in de bouw dynamiek en strategie

Rotterdam 1993

SBR 282 Een uitgave van Stichting Bouwresearch ©Copyright SBR, Rotterdam

DOELSTELLING STICHTING BOUWRESEARCH Stichting Bouwresearch (SBR) verleent de bouwnijverheid hulp bij het toepassen van nieuwe inzichten en ontwikkelingen op het gebied van management, organisatie en technologie . Belangrijkste doelstelling van SBR is het laten uitvoeren van onderzoek gericht op verbetering van kwaliteit , produktiviteit, arbeidsomstandigheden en zorg voor de werkgelegenheid in de bouw. SBR voert circa 80 onderzoeksprojecten per jaar uit en werkt actief aan het overdragen van de kennis naar alle geledingen binnen de bouwnijverheid. De Stichting en degenen die aan deze publikatie hebben meegewerkt, hebben een zo groot mogelijke zorgvuldigheid betracht bij het verwerken - naar de laatste inzichten - van de in deze publikatie opgenomen gegevens . De mogelijkheid dat zich desondanks onjuistheden in deze publikatie kunnen bevinden kan niet worden uitgesloten . Degene die van deze publikatie gebruik maakt aanvaardt daarvoor het risico . De Stichting sluit, mede ten behoeve van degenen die aan deze publikatie hebben meegewerkt, iedere aansprakelijkheid uit voor schade die mocht voortvloeien uit het gebruik van informatie uit deze publikatie .

CIP-GEGEVENS KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK , DEN HAAG. Reitsma, D. Toelevering in de bouw: dynamiek en strategie / D. Reitsma, N.JT Bol. Rotterdam : Stichting Bouwresearch . - (SBR-publikatie ; 282) Met li!. opg . - Met samenvatting in het Engels. ISBN 90-5367-073-4 NUGI833 Trefw.: bouwmaterialenindustrie ; Nederland.

Alle rechten voorbehouden . Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd , opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand , getransformeerd tot software , of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze , hetzij elektronisch , mechanisch , door fotokopieën , opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912jo. het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij Besluit van 23 augustus 1985, Stb 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 882, 1180 AW Amstelveen). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen , readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient u zich te richten tot: Stichting Bouwresearch , Postbus 1819, 3000 BV Rotterdam . No part of this book may be reproduced in any form by print, photoprint, microfilm , stored in a database or retrieval system, or any other means without written permission from the Stichting Bouwresearch - Rotterdam.


ST I C HTI NG B OU WR ESEA R C H

Inhoud

Sa me nvattin g

5

2

Inl e idin g

13

3

De bo uws itu ati e in Nede rl a nd

15

3. 1 Pos iti o ne rin g va n Nede rl and 3.2 Ont wikk e lin ge n in de bo uwsec to r

15 16

4

19

Bouwp roces

4 . 1 Orga ni sati e vorme n 4 .2 Part ic ipa nte n in het bo uwproces 4 .3 Se lec ti e proces

33

4.4 Conc lu sies

37

5

40

Vier produ ktg roe pe n e n de ha nde l in bee ld

5. 1 Prefab-be to nv loe re n

20 28

40

5 .2

Koz ijne n e n vli esgeve ls

47

5.3

Luc htbe ha nde l in g

54

5.4

Inbo uw : systee mplafond s, systeem -

61

5 .5

wa nde n e n kabe lgote n De ha nde l

68

6

Tre nd s voor de Nede rl a nd se toe leve rin gs i ndu stri e

74

Bijl age I : Beg rippe n e n definiti es

81

Bijl age 2 : Lite ratuur e n inte rvie ws

83


TOELEVERING I N DE BOUW

4

Woord vooraf Met dit rapport over de Nederlandse toe-

de verschillende bouwproces se n. Het

leveringsindu strie in de bouwnijverheid

bouwproce s bepaalt in belangrijke mate

hebben de Stichting Bouwresearch en de

de specifieke rol van de toeleverancier.

ING Bank een nieuwe brochure toegevoegd aan een bestaande serie in het

De lezer die geïnteresseerd is in de ver-

kader van de Europese eenwording. Dit

schillende produktgroepen en de

rapport is bestemd voor de deelnemers in

onderzoeksresultaten op dit punt, kan

het bouwproces en met de name de toe-

direct hoofdstuk 5 lezen . In hoofd stuk 6

leveranciers daarin.

zijn enige algemene trends aangegeven die uit het onderzoek naar voren zijn

Vijf branches van de Nederlandse toe leve-

gekomen.

ringsindustrie in de bouw zijn aan een nader onderzoek onderworpen. Op basis

Een woord van dank is op zijn plaats aan

van de bevindingen uit dit beperkt gehou-

de commissie die dit onderzoek begeleid-

den onderzoek zijn kritische kantteke-

de . In de buitengewoon korte tijd van het

ningen met een algemene geldigheid ge-

onderzoek heeft de commissie zeer actief

plaatst. De ondernemers worden op het

bijgedragen aan het toetse n en wegen van

belang gewezen meer aandacht te geven aan het vertalen van externe ontwikkelin-

de resultaten.

gen naar invloeden op bedrijven en

De begeleidingsco mmi ss ie was als volgt

markten . Met dit rapport is een aanzet gegeven tot het denken in nieuwe structu-

samengesteld: Ir. A . van Hengel , voorzitter - Groep 5,

ren door onder meer inzicht te geven in de

Rijswijk Ir. P.K. van der Schuit, proj ec t manager -

ontwikkelingen op strategisch niveau en hoe deze doorwerkten bij een aantal produktgroepen. In het midden- en kleinbedrijf zijn dit geen activiteiten die een ondernemer er 'zo maar even' bij kan doen . Naast de vaak goed ontwikkelde

Stichting Bouwresea rch , Rotterdam Drs . J.A. Boer - ING Bank, Am sterdam Drs. c.J. van den Driesschen - Van Neerbo s Beheer, Vlaardingen Ir. M.l . Loschacoff, adviseur mini ster

nisaties is hier voor hen een belangrijke

van VROM, Den Haag Ir. J .G.M. van Ogtrop - VKG, Zoetermeer

adviestaak weggelegd.

Drs. J.A.M . Spi iet - HBG-Groupplanning ,

onderhandelingsrol van branche-orga-

Rijswijk Hoofdstuk 3 bevat een brede samenvatting van belangrijke ontwikkelingen die zich voordoen in sociaal-economisch opzicht met een aantal effecten voor de bouw. Hoofdstuk 4 bevat een systematische analyse en beschrijving van


Drs . D. Reits ma, rapporteur, Drs. ing . N.l.T. Bol , rapporteur en ing. R. van Ooijen Kolpron Consultants.

STI C HTING BO U WRESEAR C H

1 Samenvatting

produktgroepen te behandelen, ontstaat

Het onderzoek

Eerder verschenen publikaties in het

een toereikend beeld van de toeleve-

kader van de Europese eenwording van de

ringsindustrie en de bouwmarkt.

Stichting Bouwresearch (SBR) en met name SBR-24l over de toeleverings-

Op basis van de literatuur en de infor-

industrie in België, Duitsland, Frankrijk en Groot-Brittannië. In vervolg daarop

matie uit interviews zijn enerzijds de bouwprocessen en de structuur in een aan-

hebben de ING Bank en de SBR besloten

tal sectoren beschreven. Anderzijds is ge-

onderzoek te laten verrichten naar de toe-

zocht naar de veranderingstendensen .

leveringsindustrie in Nederland.

Vaak is gebleke n dat er minder kennis van veranderingen in de relevante omgeving

In dit onderzoek is gezocht naar de dyna-

van de ondernemers aanwezig is dan

miek van de Nederlandse toeleveringsin-

noodzakelijk wordt geacht.

dustrie in de bouw. Dynamiek is in dit

De verzamelde informatie heeft ge le id tot

onderzoek opgevat als de wijze waarop

enkele kritische kanttekeningen . De kant-

ondernemers inspelen op de veranderingen:

tekeningen zijn gep laatst in een a lgemene

• in de bestuurlijke, socia le, economische en internationale verhoudingen in

context indien ze bij meer produktgroepen

Nederland en daarbuiten

naar voren zijn gekomen. De algemene uitspraken zijn op zic hze lf weer getoetst.

• in de vastgoedmarkt • bij andere produktgroepen op de bouwmarkt • binnen de eigen produktgroep.

De bouwsituatie in Nederland

De bestuurlijke, economische en sociale veranderingen in Europa en in Nederland hebben een belangrijke invloed op de

Binnen de onderzoeksperiode was het niet

bouwmarkt. Het vervagen van de handels-

mogelijk en zinvol om de gehele toeleve-

grenzen versterkt de reeds ingezette regio-

ringsindustrie te analyseren . Daarom is

nalisering, vaak over de grenzen heen . De

een beperkt aantal produktgroepen bestu-

trend gaat naar een toenemende decentra-

deerd in de woning- en utiliteitsbouw. Dit

lisatie van bevoegdheden en bijbehorende

zijn de produktgroepen prefab-vloeren,

risicovolle verantwoorde Iijkh eden voor

kozijnen en vliesgeve ls, luchtbehandeling

lagere overheden. Daarnaast vindt een

en inbouwsystemen. Deze produkten zijn

concentratie van verantwoorde lijkh eden

geselecteerd omdat zij in grote lijnen

plaats voor zaken van nationaal belang. In

samen kunnen leiden tot een geheel ge-

toenemende mate wordt het beleid van de

bouw. De groothande l en de doe-het-zelf-

rijksoverheid in de verschillende sectoren

handel zijn in het onderzoek opgenomen

neergelegd in strategisc he nota's. Deze

vanwege het belang als mogelijk marktka-

beleidsnota's zijn door hun toegenomen

naal voor veel toeleveranciers. Door deze

samenhang van steeds groter belang voor

organisaties samen met een aanta l

de bouwsector a ls informatiebro n voor


TOELEVERIN G IN DE BO U W

6

toekomstige ontwikkelingen die de over-

vloeren, wanden, inbouwen installaties,

heden (met subsidies) zullen stimuleren.

is voor een groot deel aan de ontwikkeling van de vraag naar gebouwen gebon-

Op de Nederlandse vastgoedmarkt is

den , zeker waar het gaat om aantallen pro-

momenteel een stagnatie waarneembaar van het bouwvolume in de woning- en uti-

dukt (vierkante of kubieke meters).

liteitssector. De stagnatie doet zich vooral

a ltijd het geval. Deze beperkte samenhang

Echter, in termen van ge ld is dat niet

voor op de kantoren markt door een over-

heeft te maken met een toename van de

aanbod van nieuwe en bestaande ruimten .

kwalitatieve vraag en met een

In mindere mate gaat dit op voor de

verschuiving van de besteding binnen het

huurwoningenmarkt, ondermeer omdat

bouwbudget naar het inrichtingsbudget.

deze gekoppeld is aan de afnemende

Een groter budget wordt beschikbaar

rijkssubsidiëring. De naar verwachting

geste ld voor flexibele en hoogwaardige

permanente afname van de bouw van

inbouwsystemen en goede installatietech-

huurwoningen wordt deels gecom-

nische voorzieningen. Het binnenklimaat

penseerd door de bouw van beperkt

wordt een steeds belangrijker onderdeel

gesubsidieerde tot ongesubsidieerde

van het bouwbudget.

koopwoningen. De renovatie-markt van huurwoningen zal , na een korte hapering door veranderingen in het subsidiestelse l, weer op gang komen. Een stagnatie is ook

Bouwproces Niet alleen de vraag naar gebouwen verandert , ook de rol van partners in het

in de ons omringende landen waarneem-

bouwproces verandert. In de eerste plaats

baar, met name in Groot-Brittannië. In

is er een sterke opkomst van de projecton-

België en Duitsland zijn er op deelmarkten betere vooruitzichten dan op de

twikkeling , die andere opdrachtgevers in de markt deels aan het verdringen is .

Nederlandse markt. In België gaat het met

Anders gezegd , steeds meer opdracht-

name om de utiliteitsbouw en in Duitsland liggen de groeimogelijkheden voorname-

gevers gaan zichze lf manifesteren a ls projectontwikkelaar. Zo proberen aanne-

lijk in het oosten en in het midden van

mingsbedrijven via het produceren voor

Duitsland. Daarnaast zijn er mogelijkhe-

de anonieme markt een deel van de bouw-

den in de Oosteuropese landen.

omzet in eigen beheer uit te voeren. Ook andere categorieën opdrachtgevers gaan meer in de richting van commerciële

Over het algemeen zal op korte termijn de daling van de vraag doorzetten . Voor de aanbieders van bouwcapaciteit betekent dit dat de druk op de nieuwbouwprijzen zal toenemen. Grotere bedrijven in de bouw zijn steeds meer op zoek naar

projectontwikkeling. Woningbouwcorporaties richten zich niet meer alleen op de goedkopere segmenten van de woningmarkt. Zij gaan zich ook richten op het

mogelijkheden in het buitenland, maar het

hoogwaardige huurwoningensegment en

grootschalig verplaatsen van de bouwca-

de markt voor verkoopwoningen.

paciteit naar het buitenland vindt nog niet plaats. Steeds meer bedrijven in de bouw-

Het traditionele bouwproces is nog steeds

en toeleveringssector hebben momenteel

de meest toegepaste wijze van organisatie in de bouwen zal voor de kleinschalige particuliere contracten en voor grotere

dan ook te kampen met een onderbezetting . De vraag naar bouwdelen, zoals geve ls,


overheidsopdrachten ook belangrijk

ST I C H T I NG BO U WRES EA R C H

7

blij ve n. Voo r de profess ion e le pa rtij e n

Opdrachtgevers e n partij e n di e in de pro-

zull e n a nd e re co ntractvorme n in be la ng

j ec tl e ide nde ro l zitte n, ne me n fo rmeel

toene me n, zoa ls turn-ke y-aa nn e min g e n

voo ra l bes li ss in ge n op he t gebi ed van de

bo uwtea m. Ee n andere te nde ns is d at de

mate ri aa lke uze e n merk -/sys tee mke uze,

bo uwde le n in steeds g rote re de le n wo rde n

te rwijl z ij we ini g he t initiatief ne me n o m

uitbes teed aan zoge naamd e hoo fdo nd e r-

ee n be paa ld materi aa l o f systee m toe te

aa nne me rs, di e een gehee l bo uwd ee l in

passe n. He t voo rste ll e n va n toe le ve ra n-

e ige n be heer uitvoeren. Hoofdonde raa n-

c ie rs geschi edt voornamelijk vanwege de

ne me r ka n z ijn een producent of ee n ge-

kw a lite it , sta nd aa rdi satie e n prij safspra-

spec ia li seerde aanne mer. Doo r he t we rke n

ke n. De ontwerpers ne me n in vee l ge va l-

met hoo fd o nde raanneme rs ontstaa n ni e u-

le n het initiatief tot mate ria a l- e n

we markte n in de bouw . Waa r vroege r de hoo fd aa nn e me r degene was di e de

systee mke uze n. Vo rm gev in g is het be la ng rijk ste c rite rium . De aannemers o f

versc hill e nde o nde raa nn e me rs aa nstuurd e,

de pa rtij e n di e belas t z ijn met het bo uw-

o ntstaa n e r nu hoofdonderaann e me rs di e

manage me nt , ki ezen mees ta l de levera n-

o p de le n de ta ke n van de hoofd aa nne me r

c ie r. Hi e rbij z ijn voo ra l de leve rin gs be-

ove rn e me n.

trouwb aa rhe id , bouw sne lheid e n service be lan g rijk . Uite ind e lijk gaat het o m de

Om he t co mpl exe r wordende bo uwproces

laags te prij s pe r ge mo ntee rd pro dukt.

te doe n s lage n, is e r ee n toe ne me nd e

Hi e rd oo r is de ink oopprij s va n ee n pro-

be hoe ft e aa n goede co mmuni cati e info r-

dukt ni e t a ltijd doo rs laggeve nd e n wo rdt

mati e, o rga ni sati e e n coördin ati e tu sse n

deze da n oo k ni et a ls het be lang rijkste

de bo uwpa rtn e rs. De ve rtro uwe nsre lati e

c rite rium gez ie n.

tu sse n bo uwpartn e rs in het bouwproces is ee n kriti sche succesfactor. Tijde ns he t

Prefab-betonvloeren

o nde rzoe k is ge bleken dat he t in toe ne-

Pre fab -be to nvl oe re n wo rd e n in Nede rl a nd

me nde mate aan goede co mmuni cati e e n

vee l toege pas t. Het marktaa nd ee l va n

ve rtro uwe n sc ho rt. De angs t va n vee l

deze v loe re n is o ngevee r 75 proce nt bij

bedrij ve n is dat me n, zoa ls in Groot-

ee n to ta le re leva nte markto m va ng va n 17

Brittanni ë, in de toeko mst me t ee n juri st

milj oe n m2 vloero ppe rvlak . In he t buite n-

naar de bo uwve rgade ring za l moe te n.

land is he t aa ndee l va n de prefa b-beto n-

Ni e uwe o rd e nin ge n in de stru c tuur va n

vloe re n vee l kl e in e r, me t na me a ls gevo lg

he t bo uwproces, zoal s de re lati e hoo fd -

va n bo uwrege lgev in g. In Nede rl and wo r-

aa nn e me r-hoofdond e raa nne me r-o nde raa n-

de n pre fa b-be to nvloe re n vooral toegepas t

ne me r, z ijn nog onvoldoe nd e o p juri-

in de wo nin g bo uw, waa rin ze ee n ma rkt-

di sc he impli cati es bez ie n .

aand ee l he bbe n va n 80 to t 85 proce nt. De

In he t se lec ti e proces van bo uwprodukte n

o p koopwo nin ge n geri c hte overhe id sbe-

stij g in g va n de inko me ns e n het huidi ge , e n -m ate ri a le n ne me n de gebruik e rs va n

le id le id e n to t ee n vraag naa r mee r

ee n ge bo uw o p gebruike rsgevoe li ge

vari ë te it in de wonin g bo uw . Al s gevo lg

o nde rde le n steeds mee r de pl aats va n de

va n deze ve rand e rin ge n zullen a nde re

o pdrac htge ve r in . In dit onde rzoe k is ni e t

e ise n wo rde n ges te ld aa n de pre fab-be to n-

o nde rzoc ht o p ba sis va n we lke c rite ri a de

produkte n. Er zull e n pe r wonin g mind e r

ge bruike rs bes li ss en.

re pete re nde e le mente n mogelijk z ijn e n e r


TO E L E VER I NG I N D E B OU W

8

zull e n mee r bij zo nde re vorm e n moe te n

ge rin ge e xpo rtm oge lijkh ede n e n de

wo rde n aa ngebode n tegen ee n redelijke

ni e uwk o me rs o p de pre fab- vloere nm arkt.

prij s . In de utilite its bouw wo rde n prefa b-

Kozijnen en vliesgevels

beto nv loe re n nog maa r be pe rkt toege pas t ;

Ko z ijne n (waa ro nde r v li esgeve ls) bes laa n

ze he bbe n hi e r ee n ma rktaa nd eel va n c irc a

ee n be la ng rijk dee l va n d e geve l. Het

20 proce nt. I n deze markt z ie n de toe leve-

houte n koz ij n wo rdt he t mees t toege pas t

re nde bedrij ve n g roe ika nsen . Er wo rde n

in Nede rl a nd . Naa r marktseg me nt

hi e r hoge e ise n ges te ld aa n de de ta ill e rin g

gemete n blijkt da t ho ut voorn a me lijk

e n fl ex ibilite it van de vl oersyste me n.

wordt toegepas t in de wo nin g ni e uwbo uw ,

Doo r deze hogere e ise n zull e n de pre fa b-

kun ststof het mees t in de wo ning re no va ti e

v loe re n e n he t produkti e proces ve rd e r

en a luminium het mees t in de utilite its-

o ntwikk e ld moete n wo rde n.

bouw . He t produkti evo lum e in Nede rl a nd

Op dit mo me nt z ijn de leve ran c ie rs va n

De inte rn ati o na le hand e l in koz ijne n is

me nin g d at he t pro dukt is uitontwikke ld.

rede lijk ontwikke ld . Opdrac htgevers oefe-

be droeg in 1989 ruim 3,5 milj oe n stuk s.

Dit ka n o p de lange te rmijn re mmend

ne n ee n g rote re invl oed uit o p de ke uze

we rke n o p de markto mvan g. De indruk

va n het koz ijn e n va n de le ve ra nc ier da n

bes taat d at e r in de ri c htin g va n pro-

bij ande re produktg roe pe n in de bou w .

duktintegrati e nog moge lijkh ede n moete n

Het be lang rijkste se lec ti ec rite rium bij

z ijn . Er wo rdt in deze ric hting o p be pe rkte

koz ijne n is d e to ta le leve nsduurk oste n,

sc haa l geëx pe rime nteerd .

maa r mili e ube las tin g is oo k be la ngrij k gewo rde n . Doo r he t o ntbre ke n va n ee n

He t bo uwproces voo r pre fab-v loe re n is

mi Iie um aatsta f is gee n koz ij n ec hter a ls

z ic h mo me ntee l aa n he t wij z ige n. Bij pre-

'de mili e u vri e nde lijk ste' aa n te me rke n.

fa b-bo u w wo rdt in vee l geva ll e n de ge hele prefab- be to nco nstruc ti e ui tbesteed aa n

Leverin g va n me ta le n koz ijn e n e n

ee n hoo fd o nd e raa nne me r (dit is mees ta l

kun ststo fk oz ij ne n gesc hi edt voo rn ame Iij k

de leve ranc ie r va n he t be to nske let), waa r-

ge mo nteerd in he t we rk . O o k de fabri -

bij de leve ra nc ier va n pre fab-v loe re n

ka nte n va n ho ute n koz ijne n w ill e n e rtoe

o nde raa nn e me r wo rdt va n de hoofd o nde r-

overgaa n de ho ute n koz ijn e n te pl aa tse n

aa nn e me r. Voo r de produce nte n va n pre-

onde r de vera ntw oo rde lijkhe id va n de

fa b-vloere n za l het marketin g proces co m-

lev e ranc ie r Cs uppl y a nd fi x') . De leve ran-

pl exer wo rd e n, doo rd at e r wee r een

ci e rs va n koz ijne n trede n in he t bouwpro-

ni e uwe afne me r is o ntstaa n e n doo rd at de

ce s voo rn a me lijk o p a ls o nde raa nne me r o f

o pdrac htge ve r, arc hitec t, co nstruc teur e n

hoofdonde raa nn e me r. Het o ptrede n a ls

hoofdaa nne me r we l beïn v loede r blij ve n.

hoofd aa nn e me r of proj ec to ntwikk e laa r,

In Neder la nd z ij n e r c irca 35 leve ranc ie rs

ziet de leve ra nc ie r o p dit mo me nt nog a ls

va n prefa b- be to nvloe re n, waa rv a n e r 19

te ri sicovo l. De aa nbod struc tuur va n

produkti efac ilite ite n he bbe n. Marktl e ide r

ko z ijn e n wo rdt ge ke nme rkt doo r ee n

zoa ls dat in he t buite nl a nd a l we l ge be urt ,

in de prefab-v loe re nm arkt is VB!. Ve r-

groot aa nta l kl e in e bedrij ve n. Er z ijn c irca

wac ht wo rdt d at o p korte te rmijn de prij s-

300 produ ce nte n van ho ute n koz ijne n in

co nc urre nti e za l toe ne me n doo r de a fn e-

Nede rl and . In dit seg me nt is De Vri es

me nde ma rktg roe i in Nede rl a nd , de

Go rredijk qu a o mzet ma rktl e ide r. Op he t


Toelevering in de bouw

Recommend Documents