Testen van de aardlekschakelaar

IE03 Impuls 38:IP Impuls

01-03-2010

12:36

Pagina 1

Katern voor scholing, her- en bijscholing

38 inHoud 1 Testen van de aardlekschakelaar

Een uitgave van Intech Elektro & ICT en OTIB maart 2010 Installeren en inspecteren van elektrische installaties (slot)

Testen van de aardlekschakelaar

4 Otib-nieuws

5 Cursussen Fotowedstrijd ‘Zo moet het niet’

Elektricien Jan van Galen en leerling Max Meier zijn bij de familie Brands gereed met de wijzigingen aan de elektrische installatie. Zij zijn bijna klaar met de eerste inspectie. Nu moeten zij alleen nog de aardlekschakelaar testen. Meier: ‘Dat de aardlekschakelaar daadwerkelijk functioneert kunnen wij toch aantonen door de testknop op de aardlekschakelaar in te drukken?’ Van Galen: ‘Met de testknop wordt alleen de mechanische functie getest door via een kleine testweerstand een uitschakelstroom te genereren. Het bewijst niet dat de beveiliging ook bij de wandcontactdozen functioneert. Hiervoor moeten wij met het testapparaat een werkelijke foutstroom bij de wandcontactdozen of andere eindgroepen genereren. Kom maar eens mee naar de kinderkamer.’ Van Galen en Meier bekijken de wandcontactdozen in de kinderkamer. In een daarvan steekt de stekker van een metalen staande lamp. De elektricien trekt hem eruit en stelt vast dat het een stekker met randaarde is. Hij steekt de stekker weer in de wandcontactdoos met randaarde. Van Galen: ‘Wat gebeurt er nu wanneer er in de staande lamp een elektrisch defect optreedt?’ Meier: ‘Wanneer bijvoorbeeld de fase uit de aansluitklem in de lampen zakt en de behuizing raakt?’ Van Galen: ‘Juist, dat noemen we dan een gestelsluiting.’ Meier: ‘De 16 A-installatieautomaat zal niet in alle gevallen uitschakelen. Die moet immers de leidingen bij overbelasting en kortsluiting beveiligen. De aarding begrenst in het TT-systeem de foutstroom. Wij hebben voor de kinderkamer een combinatie van leidingen aardlekschakelaar ingebouwd. Zodoende zal de aardlekautomaat voor deze kinderkamer direct uitschakelen.’ Van Galen: ‘Ik zie dat je het hebt begrepen. Of dit ook echt functioneert testen wij met onze installatietester.’

Nadat Van Galen de keuzeschakelaar van de installatietester op ‘aardlekschakelaartest’ heeft gesteld, legt hij Meier de verschillende meetmethoden uit. Van Galen: ‘Er zijn bij de aardlekschakelaartest drie verschillende methoden. De eerste meetmethode genereert een oplopende foutstroom. Ik zal het je laten zien. Steek de meetadapter in de wandcontactdoos. Wanneer ik op de testknop druk, genereert het apparaat intern een fout tussen een fase en de beschermingsleiding.’ Meier ziet op het display van het testapparaat de oplopende foutstroom, nadat Van Galen de testknop heeft ingedrukt. Van Galen: ‘Nu is de aardlekschakelaar uitgeschakeld. Je kunt nu op het display de werkelijke uitschakelstroom aflezen. Bovendien moeten wij de bij de uitschakeling gemeten aanrakingsspanning opnemen en documenteren.’ Meier: ‘De aardlekautomaat is er al bij 20 mA uitgegaan, maar het is toch een 30 mA-aardlekschakelaar. Is dat niet te vroeg?’ Van Galen: ‘Nee, de fabrikanten zijn overeengekomen dat de aardlekschakelaars bij circa zeventig procent van de toegekende foutstroom mag uitschakelen.’ Meier: ‘Dat zou dan 21 mA zijn. Onze aardlekautomaat is dus in orde. En de aanrakingsspanning is ook kleiner dan 50 V. Moeten wij dit bij elke wandcontactdoos doen?’ Van Galen: ‘Wij moeten achter elke aardlekautomaat een werkelijke foutstroom genereren, die voor een uitschakeling zorgt. Op de bovenverdieping zijn verscheidene wandcontactdozen via de nieuwe aardlekautomaat beschermd. Wij hoeven dus niet elke wandcontactdoos na te lopen. Wij hebben immers eerder al bij elke wandcontactdoos de laag38 1


01-03-2010

12:36

Pagina 2

installeren en inspecteren van elektrische systemen (slot)

ohmige verbinding van de beschermingsleiding naar de hoofdaardklem gemeten.’ Nadat ze hebben gecontroleerd of ook de aardlekschakelaar voor de bovenverdieping veilig uitschakelt, legt Van Galen zijn leerling nog de andere meetmethoden uit. Van Galen: ‘De meetmethode met de oplopende teststroom ken je al. Bij de tweede meetmethode genereert het testapparaat gedurende 300 ms een pulsvormige meetstroom in de grootte van de op de aardlekschakelaar opgedrukte, toegekende aanspreekstroom. Binnen die tijd moet de aardlekschakelaar zijn uitgeschakeld. Het meetapparaat geeft ook de uitschakeltijd aan. Deze ligt tussen de 10 en 20 ms. Bij de derde meetmethode wordt de aardlekautomaat niet uitgeschakeld. De door het meetapparaat gegenereerde foutstroom bedraagt bijvoorbeeld slechts 10 mA. De gemeten aanrakingsspanning is dan natuurlijk ook kleiner. Afhankelijk van het model moet je deze zelf omrekenen of het apparaat doet dat automatisch. Deze laatste meetmethode gebruik ik graag bij periodieke inspecties. Daarbij laat ik eerst met de impulsmethode de aardlekschakelaar een keer uitschakelen en dan test ik verder met de niet-uitschakelende methode.’ Van Galen toont Meier twee grafieken met meetmethoden (afbeelding 1). Van Galen: ‘Ik ben met de controle van de installatie hier bij de familie Brands tevreden. De veiligheid van de elektrische installatie is in orde. Ik zal de opgenomen testresultaten in de computer invoeren. Ik zal de familie Brands de resultaten van de metingen uitleggen. De rekening en de documentatie van de gewijzigde installatie stuur ik dan per post, inclusief het testprotocol.’ Meier: ‘Moeten wij nog tekeningen overgedragen?’ Van Galen: ‘Ja, ik heb de gewijzigde installatie al in een éénlijnig vervangingsschema ingetekend. Dit schema geef ik aan de opdrachtgever, samen met de testresultaten. Denk eraan, de DIN-VDE-bepalingen verplichten tot deze documentatie. Bovendien kunnen wij dan bij eventuele herhalingsinspecties van de elektrische installatie op oude testresultaten teruggrijpen en de meetwaarden beter beoordelen. Een fatsoenlijke documentatie is daarnaast voor onze firma ook uit juridisch standpunt onmisbaar. Als er bijvoorbeeld over enkele 38 2

L1

L2

L3 N

F1

foutstroom beveiligingsinrichting teststroom l ΔN

Uapparaat

testknop aanrakingsspanning

instelling van de stroom (testbereik)

display V

Utest = U0 – Uapparaat

RA

Utest

meetapparaat

meting 1 la

ta meting 2 1 - l ΔN 300 ms

meting 3 1/3 - l ΔN

1. Principeschakeling voor aardlekschakelaartest (b) en meetmethoden voor de test van aardlekschakelaars (o).

jaren door anderen iets wordt gewijzigd aan een door ons opgezette installatie en er gebeurt iets, kan ik door de installatieschema’s en meetprotocollen bewijzen dat wij niet verantwoordelijk zijn voor de wijzigingen. Zo, nu gaan we er een punt achter zetten. Breng het gereedschap maar naar de auto, ik praat nog even met mevrouw Brands.’ Meier: ‘Ik wil zo nog even wat met u bespreken.’

Van Galen: ‘Straks op de terugweg naar het kantoor kunnen we met elkaar praten.’ Na het afsluitende gesprek met de familie Brands en de opleveringsronde van de gewijzigde installatie, rijden Van Galen en Meier naar kantoor.

Beunhazerij Van Galen: ‘Zo, wat wilde je bespreken?’ Meier: ‘Ik ben bang dat ik misschien in de problemen kom. Ik zit nu in het tweede


01-03-2010

12:36

Pagina 3


leerjaar en de buurman van mijn ouders heeft gevraagd of ik niet hun schakelen verdeelinrichting kan moderniseren. Omdat ik bij u veel heb geleerd, dacht ik dat het niet zo moeilijk zou zijn. Het waren alleen maar de oude schroefautomaten (afbeelding 2) die door moderne installatieautomaten moesten worden vervangen. En aangezien ik de buren goed ken, wilde ik ze niet teleurstellen.’ Van Galen: ‘Heb jij de ombouwwerkzaamheden al gedaan?’ Meier: ‘Ja, afgelopen zaterdag. Het is allemaal goed gegaan. Ik heb de voorzekering eruit gedraaid en ook de spanningsloosheid met mijn Duspol (tweepolige spanningstester) gemeten. Toen heb ik de oude leidingen in de verdeelkast gemarkeerd en de oude automaten gedemonteerd. Toen ik de laatste bout had losgedraaid, kwam ik met mijn hand tegen het onderste deel van de voorzekering. En toen kreeg ik een flinke schok.’ Van Galen: ‘Dat meen je toch niet serieus? Ik probeer je de gehele tijd bij te brengen, hoe belangrijk veilig gedrag bij elektrische installaties is, en in je vrije tijd sla je al die kennis in de wind. Heb je gedacht aan de juridische consequenties als door jouw wijzigingen brand ontstaat of bij fouten in de installatie de beschermingsmaatregelen niet meer functioneren?’ Meier: ‘Ja, daarover heb ik nagedacht, maar dat was achteraf. Ik heb nu gezien, wat u aan de gewijzigde installatie bij de familie Brands heeft getest. Ik heb er, geloof ik, niet zo erg goed over nagedacht. Het geld kon ik goed gebruiken.’ Van Galen: ‘Je bent meerderjarig en dus ook verantwoordelijk voor wat je doet. Het was verstandig dit te vertellen. En even onder ons, ik heb in mijn derde leerjaar ook eens een buurman geholpen. Het was tijdens mijn opleiding min of meer gebruikelijk. Na mijn opleiding zijn mij echter de juridische consequenties en de mogelijke gevolgen duidelijk geworden, maar achteraf weet je het altijd beter. En overigens, met die schok heb je behoorlijk geluk gehad.’ Meier: ‘Hoezo? Een collega zegt dat het vrij normaal is om als elektricien af en toe een schok te krijgen.’ Van Galen: ‘Zo, heeft hij dat gezegd? Ik geloof dat het tijd is dat ik weer eens een paar dingen recht moet zetten.’

Meier: ‘Ja, dat lijkt me een goed idee. Ik heb mij vaker afgevraagd, wat er bij een stroom door het lichaam precies gebeurt. Zou u iets voor mij willen doen? Kunnen wij misschien samen naar de omgebouwde verdeelkast kijken? Ik bedoel, of ik daar alles goed heb gedaan.’ Van Galen: ‘Ja, dat kunnen wij doen. Ik wil sowieso even met die buren praten. Kijk eerst eens in de Veiligheidsvoorschriften BVG A3. Die moet je al van je examenvoorbereidingen kennen. Kijk eens voorin en zoek eens uit vanaf wanneer je je elektricien mag noemen.’

Elektricien

2. Dergelijke schroefautomaten vind je nog vaak in

Meier bladert in de Veiligheidsvoorschriften BGV A3 ‘Elektrische installaties en bedrijfsmiddelen’. Onder de sectie ‘Begrippen’ vindt hij het volgende: ‘Als elektricien in de zin van deze voorschriften geldt: degene die op basis van zijn beroepsopleiding, kennis en ervaringen, alsmede kennis van de betreffende bepalingen, de hem opgedragen werkzaamheden kan beoordelen en mogelijke gevaren kan herkennen’. Van Galen: ‘Op de volgende pagina staat ook nog dat de kwalificatie als elektricien in de regel door een succesvolle afronding van een opleiding in de elektrotechniek wordt aangetoond. En, heb jij je opleiding al succesvol afgerond? Denk jij, dat je in het tweede leerjaar al over voldoende vakkennis en ervaring beschikt, om in elektrische installaties zelfstandig wijzigingen te kunnen uitvoeren? Denk altijd eerst na over de mogelijke gevolgen van de wijzigingen. Je kunt er immers gemakkelijk mee in grote problemen komen. Er zijn namelijk tal van juridische bepalingen als het gaat om kwalificatie en certificatie. Zo mag ik als elektricien pas installaties aansluiten aan het openbare net, nadat de netwerkbeheerder mij heeft opgenomen in zijn installateursregister.’ Meier: ‘Ja, dat begrijp ik. Ik zal in de toekomst niet meer bijklussen.’ Van Galen: ‘Ok. Denk altijd na over mogelijke gevolgen, ook juridische. Hoe verder je in dit beroep komt, hoe belangrijker dat wordt.’ Van Galen en Meier rijden op weg naar kantoor eerst langs de buren van Meier’s ouders. Van Galen legt hen uit dat alleen erkende installateurs dergelijke wijzigingen mogen doorvoeren en wat de mogelijke

oudere Installaties.

(ook juridische) gevolgen zijn wanneer zij dit uitbesteden aan technici die niet over de juiste papieren beschikken. De buren vragen dan ook Van Galen officieel de ombouwwerkzaamheden van Meier te controleren en de gehele elektrische installatie te testen. Daarnaast besluit Van Galen om de volgende dag alle medewerkers in zijn bedrijf een opfriscursus te geven over de gevaren van elektrische stromen en over veilig werken aan elektrische installaties.

Veiligheidsinstructies De volgende dag wachten de drie werknemers van Van Galen, Jansen, Klaassen en Remmelaar, en leerling Meier op het begin van de veiligheidscursus, die Van Galen zelf zal geven. Uiteindelijk is de instructieplicht volgens de Arbo-wet een zaak van de chef. Meier hoort hoe de collega’s met elkaar praten. Jansen: ‘Niet alweer een cursus. Denkt Van Galen nu werkelijk dat wij vergeten hoe we ons werk moeten doen? Ik wilde vandaag eigenlijk geen overuren maken. Het gehele thema kennen wij toch sowieso al van binnen en van buiten.’ Klaassen: ‘Ik zie dat toch anders. Ik was vorige maand op een herhalingscursus voor mensen belast met de veiligheid bij de bedrijfsvereniging. Daar hebben ze ons uitgelegd dat de meeste zware ongevallen door goed getrainde en ervaren collega’s worden veroorzaakt. Door mensen als wij dus. De reden hiervoor is heel eenvoudig: de gewenning in het omgaan met de dage38 3


01-03-2010

12:36

Pagina 4


lijkse gevaren op de bouwplaats. Je wordt in de loop van de tijd beroepsblind en dan merk je niet eens dat je het goede pad al hebt verlaten.’ Remmelaar: ‘Daar heeft Klaassen wel gelijk in. Ik ben twee jaar geleden op een bouwplaats in een gat in de vloer gestapt (afbeelding 3) en heb daarbij toen de kruisbanden van mijn rechtervoet verrekt. Ik heb thuis genoeg tijd gehad erover na te denken hoe dat kon gebeuren. Ik ben tot de conclusie gekomen dat wij zijn gewend aan een bouwplaats à la huize Flodder. Niemand maakt zich zorgen over de troep die er ligt en iedereen legt zijn spullen zomaar ergens neer. Natuurlijk kan iemand altijd iets overkomen, maar zou het toen op de bouwplaats iets lichter en opgeruimder zijn geweest, dan zou ik waarschijnlijk niet in dat gat zijn gestapt. Bovendien was de opening in de vloer niet afdekt – een taak van de uitvoerder.’ Van Galen: ‘Ha mannen. Ik zie dat jullie al aan het discussiëren zijn. Mooi dat jullie er zijn.’ Jansen: ‘Wij hebben het er net over, waarom u ons zo vaak dit soort instructies geeft. Collega’s van andere firma’s doen dat niet zo vaak. Als ze het al doen…’ Van Galen: ‘Ja, de vicieuze cirkel van arbeidsveiligheid is het probleem. Het past ook goed bij mijn eerste instructiethema. Ik wil jullie de belangrijkste oorzaken voor arbeidsongevallen uitleggen en dan zullen jullie zien dat jullie dit zelf zijn. Het gaat erom dat wij allemaal mensen zijn en ons als zodanig gedragen. Wanneer op een bouwplaats veiligheidsvoorschriften gelden, heeft dat niets te maken met bureaucratie. Het gaat erom dat er in het verleden al vaak genoeg dezelfde ongevallen en beroepsziekten zijn ontstaan. De voorschriften zijn bedoeld deze in de toekomst te voorkomen. Het probleem is dat veel technici denken dat het niet voor hen geldt. Ze doen de dingen gewoon zo, zoals ze zelf denken dat goed is. Gevaarlijke handelingen leiden in de regel ook niet direct tot een ongeval, maar iedereen weet heel goed dat het niet de juiste manier van werken is.’ Klaassen: ‘En omdat er niet altijd direct iets gebeurt, vinden we al gauw dat onze werkwijze oké is. En de volgende keer doen we het op precies dezelfde wijze of nog een beetje lichtzinniger.’ Van Galen: ‘Precies. En weer gebeurt er 38 4

3. In zo’n gat in de grond is Remmelaar gevallen.

4. De zogenoemde

start

vicieuze cirkel in werken gezondheidsbescherming.

gewenning aan de verkeerde werkmethode

er gebeurt weer niets

werken zonder bescherming aan elektrische installaties

ongelukken gebeuren niet toevallig, in veel gevallen worden ze veroorzaakt en wel daar, waar het mogelijk wordt gemaakt

de volgende keer herhaling van het gedrag

niets. Op een gegeven moment is dan ook de laatste veiligheidsmarge verdwenen. En dan gebeurt het.’ Van Galen laat een schematische weergave van de besproken cirkelredenering zien (afbeelding 4). Van Galen: ‘Wat denken jullie dat er in het dagelijkse werk kan worden verbeterd?’ Remmelaar: ‘Bij bepaalde zaken kan je ook een keer een oogje dichtknijpen. Wanneer het echter echt gevaarlijke wordt, mag dat niet gebeuren. Ik ben een paar keer uitvoerder geweest. Dan moet je echt consequent zijn, ondanks alle weerstand van collega’s. Als de veiligheid alleen afhankelijk is van wat collega’s wel of niet doen, hou je een onzekere factor en dus een risico. Goed functionerende beschermingsmiddelen kunnen dat risico inperken.’ Meier: ‘Bijvoorbeeld een vangnet is beter

er gebeurt niets, geen ongeluk

het gedrag wordt als succesvol ervaren

dan een veiligheidsgordel, of niet?’ Van Galen: ‘Precies.’ Meier: ‘En wanneer je bij het rijden met de vorkheftruck je veiligheidsgordel niet omdoet, helpt dat ook niet bij een ongeval. Maar een vorkheftruck met een gesloten cabine is nog veiliger, of niet?’ Van Galen: ‘Je hebt gelijk. Remmelaar zei dat bij bepaalde zaken je ook wel eens een oogje kan dichtknijpen. Vertel eens wat voor zaken dat dan zijn? Beginnen we dan niet weer met onszelf in een vicieuze cirkel te bewegen? Wie stelt dan vast, wat gevaarlijk is en wat niet? Vaak hebben juist die kleine dingen grote gevolgen. Voor mij is het belangrijk dat jullie met de juiste instelling aan de slag gaan. En dat wanneer jullie het gevoel hebben dat het onveilig is, dan ook naar dat gevoel luisteren en actie ondernemen.’


01-03-2010

12:36

Pagina 5

cursussen

fotowedstrijd

Cursussen Maatwerkscholing elektrotechniek voor I-monteurs Installatiemonteurs met belangstelling voor de elektrotechniek. Waar? www.roinn.nl Wie?

Basiscursus verlichting Werkvoorbereider, projectleider, leidinggevend monteur en technicus. Waar? www.cursusloket.nl Wie?

Wie? Monteur laagspanningsinstallaties. Waar? www.cursusloket.nl, www.isso.nl, www.booa.nl

Meten van verlichting conform NEN 1891 Monteur, werkvoorbereider en projectleider. Waar? www.mlo-online.nl Wie?

Energiebesparing verlichting Projectleider, technicus, werkvoorbereider en leidinggevend monteur. Waar? www.cursusloket.nl Wie?

Licht opleidingen Noodverlichting en vluchtrouteaanduiding

Waar? www.rocmondriaan.nl, www.roceindhoven.nl

Leidinggevend monteur, werkvoorbereider, technicus en projectleider. Waar? www.mlo-online.nl Wie?

Elektrisch schakelen, gevorderd Servicetechnicus, servicemonteur, onderhoudsmonteur en technicus. Waar? www.roccontract.nl, www.elsevieropleidingen.nl Wie?

Middelbaar installatietechnicus E-installaties Wie?

Middenkader functionaris elektrotechnische installatietechniek (MKEIT), hoofd technische dienst, ingenieurs, mbo-ers E niveau 4 en installatiemonteur (TSI).

Fotowedstrijd ‘Zo moet het niet’ Onder het motto ‘Zo moet het niet’ gaat Intech Elektro en ICT op zoek naar foto’s van slecht of foutief uitgevoerde installaties. Inzenders van wie de foto’s worden geplaatst, kunnen rekenen op een technisch handboek van Isso ter waarde van maar liefst 245 euro. Het handboek bestaat uit twee delen en bevat ruim 1.400 pagina’s aan technische kennis. Wilt u alstublieft kort en bondig aangeven welke fouten te zien zijn op de foto en uiteraard ook uw naam en adres. Mail of stuur uw foto’s naar: Redactie Intech Elektro en ICT ‘Zo moet het niet’ [email protected] Postbus 188 2700 AD Zoetermeer

Prijswinnaar van deze maand Deze maand gaat het Isso-handboek naar Gert Veenhoven, werkzaam bij EnergieQ Low Voltage Consultancy in Oldenzaal. Dit onafhankelijk, gecertificeerd inspectiebedrijf voert al jaren inspecties uit in verschillende bedrijfstakken en bij uiteenlopende instellingen. In de loop der jaren zijn hun inspecteurs tal van opmerkelijke situaties tegengekomen, waarvan hier enkele voorbeelden. Het Isso-handboek is inmiddels onderweg. Namens de redactie: van harte gefeliciteerd.

Bij gebrek aan een stekker.

Structurele wateroverlast in de wandcontactdoos.

Een vaste installatie in een lift.

Kijk voor meer foto’s van slecht uitgevoerde installaties op www.intechei.nl, Zo moet het niet.

38 5

Testen van de aardlekschakelaar

Recommend Documents