TERMINAL FERI DOMESTIK SEKUPANG - BATAM (ARSITEKTUR SIMBOLIS)
LAPORAN PERANCANGAN TKA 490 – TUGAS AKHIR SEMESTER B TAHUN AJARAN 2010 / 2011
Sebagai Persyaratan Untuk Memperoleh Gelar Sarjana Teknik Arsitektur
Oleh :
DITA ANDIANI 070406018
DEPARTEMEN ARSITEKTUR FAKULTAS TEKNIK UNIVERSITAS SUMATERA UTARA 2011
TERMINAL FERI DOMESTIK SEKUPANG - BATAM (ARSITEKTUR SIMBOLIS)
OLEH : DITA ANDIANI 070406018
Medan, Juni 2011
Disetujui Oleh :
Pembimbing I
Pembimbing II
Ir. Basaria Talarosha, M.T.
Achmad Delianur Nst, S.T., M.T., IAI
NIP. 196501091995012001
NIP. 197108231998022005
Ketua Departemen Arsitektur
Ir. N. Vinky Rahman, M.T. NIP. 196606221997021001
SURAT HASIL PENILAIAN PROYEK TUGAS AKHIR (SHP2A) Nama
: Dita Andiani
NIM
: 070406018
Judul Proyek Tugas Akhir
: Terminal Feri Domestik Sekupang - Batam
Tema
: Arsitektur Simbolis
Rekapitulasi Nilai
:
A
B
B+
C+
C
D
E
Dengan ini mahasiswa yang bersangkutan dinyatakan :
No. Status 1.
Lulus Langsung
2.
Lulus Melengkapi
3.
Perbaikan Tanpa Sidang
4.
Perbaikan Dengan Sidang
5.
Tidak Lulus
Waktu Pengumpulan Laporan
Medan, Ketua Departemen Arsitektur
Ir. N. Vinky Rahman, M.T. M.T. NIP. 196606221997021001
Paraf Pembimbing I
Paraf Pembimbing II
Koordinator TKA-490
Juni 2011 Kordinator TKA-490
Ir. N. Vinky Rahman, NIP. 196606221997021001
KATA PENGANTAR
Alhamdulillah, puji syukur saya ucapkan kehadirat Allah SWT, atas rahmat dan ridho-Nya sehingga saya dapat menyelesaikan seluruh proses penyusunan Laporan Tugas Akhir ini, sebagai syarat yang diwajibkan untuk memperoleh gelar Sarjana Teknik. Salawat dan salam kepada Nabi Besar Muhammad SAW.
Proses panjang yang penuh suka dan duka dalam mengerjakan tugas akhir ini tidak akan bisa dilalui tanpa dukungan do‟a dan semangat dari kedua orang tua, dan seluruh keluarga tercinta. Tugas akhir ini Saya perjuangkan untuk Mama tercinta (Rini Luhkito) dan Papa (Herizal Rivai, B.E.) yang selalu memberikan doa dan nasehat kepada Saya, karena kalian Saya ada. Saya juga mengucapkan terima kasih yan sebesar-besarnya kepada :
Ibu Ir. Basaria Talarosha, M.T. sebagai Dosen Pembimbing I yang telah memberikan saran dan masukan yang sangat berarti pada Tugas Akhir Saya dan membuka pikiran Saya. Terima kasih juga atas kesediaanya membimbing Saya dengan sabar. Memberi dorongan serta nasehat yang selalu memacu Saya.
Bapak Achmad Delianur Nasution, S.T., M.T. I.A.I sebagai Dosen Pembimbing II yang juga telah memberikan saran dan masukan yang sangat berguna terhadap Tugas Akhir Saya dan tentunya terima kasih atas kesabaran yang bapak berikan dalam membimbing Saya.
Bapak Ir. N. Vinky Rahman, M.T. selaku koordinator Tugas Akhir sekaligus Ketua Departemen Arsitektur Fakultas Teknik Universitas Sumatera Utara.
Bapak Hajar Suwantoro, S.T., M.T. selaku dosen penguji yang turut serta dalam memberikan masukan yang berarti bagi proyek Tugas Akhir Saya.
Semua teman-teman stambuk 2007, Departemen Arsitektur, Fakultas Teknik, Universitas sumatera Utara.
Kepada Iswan Hardiansyah terima kasih atas dukungan dan perhatian yang diberikan kepada Saya dalam mengerjakan proyek Tugas Akhir ini.
Teman – teman seperjuangan Tugas Akhir ( Tije, Mita, Fitri, Zian, Fanda, Syahril, Ebed, ) sukses untuk semua.
Semua pihak yang mensukseskan Tugas Akhir Saya ini.
Saya menyadari bahwa laporan ini belumlah sempurna, karena kesempurnaan hanyalah milik allah SWT, oleh karena itu saya menerima dengan tangan terbuka saran dan kritik yang
bersifat membangun untuk kebaikan di kemudian hari. Semoga laporan ini dapat bermanfaat bagi kita semuanya.
Medan, 12 Juni 2011
Dita Andiani
DAFTAR ISI..............................................................................................................................i DAFTAR GAMBAR................................................................................................................iv DAFTAR TABEL....................................................................................................................vii DAFTAR DIAGRAM.............................................................................................................viii
DAFTAR ISI BAB I Pendahuluan 1.1 Latar Belakang…………………………………………………………………………… 1 1.2 Maksud dan Tujuan……………………………………………………………………… 3 1.3 Masalah Perancangan………………………………………………………………… 3 1.4 Pendekatan …………………………………………………………………………….3 1.5 Lingkup Batasan ………………………………………………………………………4 1.6 Kerangka Berfikir…………………………………………………………………….. 5 1.7 Sistematika Laporan………………………………………………………………….. 6
BAB II Tinjauan Umum 2.1 Tinjauan umum Kota Batam ……………………………………………………………...7 2.2 Tinjauan Umum Tentang Pelabuhan……………………………………………………... 8 2.2.1 Pengertian Pelabuhan……………………………………………………………… 8 2.2.2 Klasifikasi Pelabuhan ……………………………………………………………...9 2.2.3 Fasilitas Pelabuhan 10 2.3 Tinjauan Umum Tentang Terminal Feri ………………………………………………...11 2.3.1 Pengertian Terminal Feri …………………………………………………………11 2.3.2 Komponen Terminal Feri ………………………………………………………12 2.3.3 Klasifikasi Terminal Feri …………………………………………………………14 2.3.4 Klasifikasi Kapal Feri …………………………………………………………….16 2.3.5 Aktifitas dan Sirkulasi…………………………………………………………… 17 2.3.6 Fasilitas …………………………………………………………………………...19 2.4 Prinsip – Prinsip Perencanaan Terminal Feri ……………………………………………20 2.5 Studi Banding Proyek Sejenis …………………………………………………………...22 2.5.1 Terminal Internasional Batam Center …………………………………………….22 2.5.2 Terminal Internasional Sekupang , Batam………………………………………...27
2.5.3 Fery Terminal, Stocholm ………………………………………………………...29 2.5.4 Port Authority Ferry Terminal, New York ……………………………………… 31 2.5 Kesimpulan……………………………………………………………………………… 33
BAB III Tinjauan Khusus 3.1 Terminologi Judul ……………………………………………………………………….35 3.2 Lokasi Proyek ……………………………………………………………………………35 3.3 Studi Kelayakan …………………………………………………………………………33
BAB IV Elaborasi Tema 4.1 Pengertian Tema…………………………………………………………………...
… 43
4.2 Jenis Simbol dalam arsitektur …………………………………………………….… ...46 4.3 Bentuk- Bentuk dalam Arsitektur…………………………………………………….. .. 47 4.3.1 Aplikasi Perwujudan Bentuk ....................................................................................48 4.3.2 Hubungan Antara Bentuk dan Simbol ......................................................................49 4.3.3 Prinsip – Prinsip Perancangan Simbolisme dalam Arsitektur ..................................50 4.2 Interpretasi Tema……………………………………………………………… …....... 51 4.3 Keterkaitan Tema dengan Judul ………………………………………………......… …51 4.4 Studi Banding Tema Sejenis ...........................................................................................52 4.4.1 Notre Dame du Haut (Le Corbusier) ......................................................................52 4.4.2 The Clyde Auditorium (The Armadillo) ………………………………..…… …..54 4.4.3 Sydney Opera House ……………………………………………………...……….55 4.4.4 Guggenheim Museum , Bilbao ................................................................................57 BAB V Analisa
5.1 Analisa Tapak dan Lingkungan................................................................... 62 5.1.1 Lokasi Tapak .........................................................................................................62 5.1.2 Jarak dan Waktu Tempuh..................................................................................... 63 5.1.3 Ukuran Tapak dan Batas – Batas nya................................................................. 64 5.1.4 Tata Guna Lahan ...................................................................................................65 5.1.5 View dari Tapak.................................................................................................. 66 5.1.6 View Menuju Tapak............................................................................................ 67 5.1.7 Intensitas Bangunan dan Skyline......................................................................... 68
5.1.8 Sirkulasi Kendaraan............................................................................................. 69 5.1.9 Sirkulasi Pejalan Kaki ...........................................................................................70 5.1.10 Pola Arsitektur Bangunan .....................................................................................71 5.1.11 Vegetasi ................................................................................................................72 5.1.12 Matahari ................................................................................................................73 5.1.13 Angin ....................................................................................................................73
5.2 Analisa Fungsional ......................................................................................74 5.2.1 Analisa Pengguna ...............................................................................................74 5.2.2 Analisa Aliran Kegiatan dan Penzoningan ........................................................76 5.2.3 Analisa Kebutuhan Ruang ..................................................................................81 5.2.4 Analisa Perhitungan ............................................................................................82 5.2.5 Program Ruang ...................................................................................................87
BAB V I Konsep Perancangan
6.1 Konsep Perancangan tapak.... ......................................................................98 6.1.1 Konsep Ruang Luar .............................................................................................98 6.1.2 Konsep Sirkulasi Ruang Luar............................................................................ 99 6.1.3 Konsep Sirkulasi Ruang Dalam ........................................................................100 6.1.4 Konsep Parkir ....................................................................................................101
6.2 Konsep Perancangan Bangunan .................................................................102 6.2.1 Konsep Massa Bangunan ..................................................................................102 6.2.2 Konsep Zoning Bangunan .................................................................................102 6.2.3 Konsep Design ...............................................................................................104
6.3 Konsep Struktur & Bahan......... .................................................................102 BAB V II Hasil Perancangan
7.1 Gambar Perancangan.... .............................................................................108 DAFTAR PUSTAKA
DAFTAR GAMBAR Gambar 2.1 Peta Kepulauan Batam…………………………………………………...………7 Gambar 2.2 Sistem Terpusat…………………………………………………………………15 Gambar 2.3 Sistem Unit….......………………………………………………………………15 Gambar 2.4 Terminal Feri Batam Center…………………………………………………….22 Gambar 2.5 Site Plan Terminal Ferry Batam Center………………………………..………22 Gambar 2.6 Denah Lt.1 Terminal Ferry Batam Center……………………………………...23 Gambar 2.7 Denah Lt.2 Terminal Ferry Batam Center………………………………………23 Gambar 2.8. Denah Lt.3 Terminal Ferry Batam Center………………………………….…..24 Gambar 2.9. Alur Sirkulasi Penumpang……………………………………………………...24 Gambar 210. Alur Sirkulasi Penumpang……………………………………………………..26 Gambar 2.11. Terminal Internasional Sekupang……………………………………………..27 Gambar 2.12 Tampak Depan Area Kedatangan dan Keberangkatan………………………27 Gambar 2.13 Area Ruang Tunggu Keberangkatan…………………………………………..28 Gambar 2.14. Smoking Area…………………………………..……………………….…….28 Gambar 2.15 Struktur Bangunan……………………………………..……………….…….28 Gambar 2.16. Bangunan Terminal……………………………………………………...……29 Gambar 2.17. Arus Sirkulasi……………………………………………………………...….30 Gambar 2.18. Sketsa Pembagian Zona dan Sirkulasi………………………………………...30 Gambar 2.19. Bangunan Floating Terminal………………………………………………….31 Gambar 2.20. Struktur Penompang Atap…………………………………………………….32 Gambar 3.3 Lokasi Site………………………………………………………………………36 Gambar 3.1 RTRW Kota Batam……………………………………………………………..38 Gambar 3.2 Master Plan Pelabuhan Batam…………………………………………………..39 Gambar 4.1 . eksterior Notre Dame du Haut............................................................................52 Gambar 4.2 Interior Notre Dame du Haut...............................................................................53 Gambar 4.3 . Eksterior Clyde Auditorium...............................................................................54 Gambar 4.4 . Sketsa Clyde Auditorium...................................................................................55 Gambar 4.5 . Sydney Opera House.........................................................................................55 Gambar 4. 6 . Sydney Opera House main entrance...............................................................56 Gambar 4. 7 . Sydney opera from ship.....................................................................................56 Gambar 4.8. Eksterior museum Guggenheim, Bilbao 1.........................................................57 Gambar 4.9 . Eksterior museum Guggenheim, Bilbao 2.........................................................57
Gambar 4.10 . Interior galeri museum Guggenheim , Bilbao..................................................58 Gambar 4.11 . Tampak bangunan museum Guggenheim , Bilbao........................................58 Gambar 4.12 . Denah museum Guggenheim , Bilbao..............................................................59 Gambar 4.13 . Potongan bangunan museum Guggenheim , Bilbao.........................................59 Gambar 4.14 . Interior Atrium museum Guggenheim , Bilbao...............................................60 Gambar 5.1 .Lokasi tapak.........................................................................................................62 Gambar 5.2 Jarak dan Waktu Tempuh....................................................................................63 Gambar 5.3 Ukuran Tapak dan Batasan Tapak....................................................................64 Gambar 5.4 Peta Tata Guna Lahan........................................................................................65 Gambar 5.5 View dari tapak....................................................................................................66 Gambar 5.6 View kedalam Tapak..........................................................................................67 Gambar 5.7 Intensitas Bangunan dan Skyline.......................................................................68 Gambar 5.8 Sirkulasi Kendaraan.............................................................................................69 Gambar 5.9 Sirkulasi Pejalan Kaki..........................................................................................70 Gambar 5.10 Pola Arsitektur Bangunan..................................................................................71 Gambar 5.11 Vegetasi .............................................................................................................72 Gambar 5.12 Matahari ............................................................................................................73 Gambar 5.13 Angin .................................................................................................................73 Gambar 6.1Konsep Ruang Luar..............................................................................................98 Gambar 6.2Konsep Sirkulasi Ruang Luar...............................................................................98 Gambar 6.3 Konsep Sirkulasi ruang Dalam..........................................................................100 Gambar 6.4 Konsep Parkir.. .................................................................................................100 Gambar 6.5 Konsep Massa Bangunan.. ...............................................................................101 Gambar 6.6 Diagram Ruang..................................................................................................102 Gambar 6.7 Zona Ruang Dalam.............................................................................................103 Gambar 6.8 Konsep Selasar...................................................................................................104 Gambar 6.9 Konsep Teras Terminal........................................... ..........................................104 Gambar 6.10 Konsep Kerawang & Ornamen................................ .......................................105 Gambar 6.11 Penampang kaca dengan Spider....................................................................106 Gambar 6.12 Jenis – jenis Spider..........................................................................................106 Gambar 6.13 Acid Etched Glass...........................................................................................107 Gambar 6.14 Sketsa Aliran Air Hujan..................................................................................107 Gambar 6.15 Sketsa Peletakan Talang.................................................................................107 Gambar 7.1 Site Plan....................................................................................................109
Gambar 7.2 Site Plan ...........................................................................................................110 Gambar 7.3 Denah lantai 1............................................................................................... ...111 Gambar 7.4 Denah lantai 2...................................................................................................112 Gambar 7.5 Tampak utara , tampak selatan dan potongan A-A..........................................113 Gambar 7.6 Tampak barat, tampak timur, potongan B-B dan potongan C-C......................114 Gambar 7.7 Rencana pondasi...............................................................................................115 Gambar 7.8 Rencana pembalokan........................................................................................116 Gambar 7.9 Rencana atap.....................................................................................................117 Gambar 7.10 Detail 1.............................................................................................................118 Gambar 7.11 Detail 2.............................................................................................................119 Gambar 7.12 Detail selasar....................................................................................................120 Gambar 7.13 Detail ruang AHU.............................................................................................121 Gambar 7.14 Rencana sanitasi 1............................................................................................122 Gambar 7.15 Rencana sanitasi 2............................................................................................123 Gambar 7.16 Rencana elektrikal lantai 1...............................................................................124 Gambar 7.17 Rencana elektrikal lantai 2...............................................................................125 Gambar 7.18 Rencana telepon dan wi-fi lantai 1...................................................................126 Gambar 7.19 Rencana telepon dan wi-fi lantai 2...................................................................127 Gambar 7.20 Rencana kebakaran lantai 1............................................................................128 Gambar 7.21 Rencana kebakaran lantai 2..............................................................................129 Gambar 7.22 Rencana ac lantai 1...........................................................................................130 Gambar 7.23 Rencana ac lantai 2...........................................................................................131 Gambar 7.24 Aksonometri struktur....................................................................................132 Gambar 7.25 3d Eksterior...............................................................................................134 Gambar 7.26 3d Interior.......................................................................................................135
DAFTAR TABEL
Tabel 2.1 Batas Wilayah Kota Batam………………………………………….........…...……7 Tabel 2.2 Level Of Service……………………………………………………………....….. 21 Tabel 2.3. Kesimpulan Studi Banding Proyek Sejenis……………………………….......…33 Tabel 3.1 Kriteria Pemilihan Lokasi……………………………………………………....…37 Tabel 3.2 Perkembangan Jumlah Penumpang Kapal Di Kawasan Sekupang………......…40 Tabel 3.3 Proyeksi Jumlah Penumpang Kapal di Kawasan Sekupang……………….....…41 Tabel 4.1. Kesimpulan Studi Banding .............................................................................61 Tabel 5.1 Kelompok Kegiatan penumpang......................................................................82 Tabel 5.2 Jumlah Penumpang Tahun 2030......................................................................83 Tabel 5.3 Jumlah Pengunjung Tahun 2030......................................................................84 Tabel 5.4 Data Kapal Feri Terminal Domestik Sekupang 2010 .......................................84 Tabel 5.5 Perbandingan Jumlah Kapal dengan Jumlah Penumpang................................. 87 Tabel 5.6 Perbandingan Jumlah Pengelola ......................................................................87 Tabel 5.7. Perbandingan Kebutuhan Ruang ....................................................................88 Tabel 5.8 Program Ruang................................................................................................90 Tabel 5.9 Asumsi Ruang bagi Pedagang Kaki Lima........................................................ 95 Tabel 5.10 Kesimpulan Analisa................................................................................. ....97
DAFTAR DIAGRAM Diagram 1.1 Kerangka Berfikir ……………………………......…………………...………....5 Diagram 5.1 Sirkulasi Penumpang Keberangkatan......................................................................76 Diagram 5.2 Sirkulasi Penumpang Kedatangan...........................................................................77 Diagram 5.3 Sirkulasi Pengantar..................................................................................................77 Diagram 5.4 Sirkulasi Penjemput.................................................................................................77 Diagram 5.5 Sirkulasi Pengelola.................................................................................................78 Diagram 5.6 Sirkulasi Penmilik usaha..........................................................................................78 Diagram 5.7 Sirkulasi Servis........................................................................................................78 Diagram 5.8 Sirkulasi Secara Menyeluruh...................................................................................79 Diagram 5.9 Zoning Kebutuhan Ruang........................................................................................80
