TEKSTEN TER OVERWEGING
DAAR PLUKKEN DE BOEREN DE VRUCHTEN VAN 2015
VOORWOORD Het materiaal dat u hierbij aantreft is een onderdeel van de Solidaridad campagne ‘Daar plukken de boeren de vruchten van’ en kan worden gebruikt in zondagsvieringen, weekvieringen, vespers en themavieringen. Na een korte inleiding over het thema bieden wij u enkele teksten die van dienst kunnen zijn bij het samenstellen van een viering. Het gaat hierbij om: I.
verhalen over fruitboeren, die met kracht en doorzettingsvermogen een betere toekomst nastreven voor hun kinderen en voor de aarde;
II.
teksten uit de pauselijke encycliek Laudato si
Meer informatie over de kerkelijke campagne ‘Daar plukken de boeren de vruchten van’ vindt u op www.solidaridad.nl/kerkenactie-2015 Wij nodigen u van harte uit uw eigen geloofsgemeenschap te betrekken bij het creëren van kansen op ontwikkeling en vooruitgang van mannen en vrouwen in Zuiden. De opbrengst van uw collecte wordt door Solidaridad besteed aan trainingen voor verbetering van de productie van kleine producenten en versterking van de organisaties van boeren en arbeiders.
Wij danken u bij voorbaat voor uw blijvende betrokkenheid bij het werk van Solidaridad en wensen u veel succes!
2|Pagina
1. INLEIDING LAAT FRUIT WEER GEZOND ZIJN VOOR IEDEREEN Groenten en fruit zijn niet alleen gezond voor ons lichaam, maar ook voor de wereldeconomie. De groente- en fruitsector is een van de grootste en meest diverse economische sectoren in de wereld. Voor de teelt wordt meer land gebruikt dan voor koffie, cacao, suikerriet en soja. Daarom kan een gezonde groente- en fruitsector in ontwikkelingslanden economische groei stimuleren en armoede helpen verminderen en is het cruciaal voor een gezonde toekomst voor de hele planeet. Wereldwijd werkt een miljard mensen in de landbouw. Velen van hen kunnen nauwelijks zichzelf of hun familie onderhouden. Verouderde landbouwtechnieken en verkeerd of overmatig gebruik van pesticiden drijven hen alsmaar verder af van voldoende voedsel en inkomen. Paradoxaal genoeg hebben juist veel landarbeiders geen toegang tot betaalbare groenten en fruit. Veel boeren gebruiken de giftige pesticiden en chemicaliën om hun gewas te beschermen tegen insecten, onkruid, en plantenziektes. Uiteindelijk beschadigt dit gebruik echter hun allergrootste investering: het land waarop hun fruit en groenten wordt verbouwd. Giftige pesticiden tasten de bodem aan. Ze doden de actieve voedingsstoffen en insecten die nodig zijn voor een gezonde bodem en het laten groeien van voedzame groenten en fruit. Het verlies aan biodiversiteit is de prijs die wordt betaald, tenzij boeren overstappen naar meer duurzame technieken. Werken aan een gezonde groente- en fruitsector betekent daarom werken aan een gezonde toekomst voor ons allemaal!
3|Pagina
ENCYCLIEK LAUDATO SI, BRON VAN INSPIRATIE Op 24 mei 2015, het feest van Pinksteren, publiceerde paus Franciscus de encycliek ‘Laudato Si’. Laudato si zijn de eerste woorden van het loflied op de schepping van Franciscus van Asisi en betekenen: ‘Wees geprezen, mijn Heer’. In zijn encycliek wijst paus Franciscus gelovigen op hun verantwoordelijkheid voor het behoud van de schepping en het welzijn van de aarde en al haar bewoners. Centraal staat de samenhang tussen de wereldwijde ecologische problemen en het sociale onrecht dat onze wereld kenmerkt. Christenen kunnen uit hun geloof kracht putten om wereldwijd de aarde, ‘het gemeenschappelijk huis’ van alle mensen en alle levende wezens, te beschermen en bewoonbaar te maken. Solidaridad herkent zich in Laudato si en ziet de encycliek als een bron van inspiratie. Solidaridad beschouwt het immers als haar opdracht te werken aan een wereld waarin het evenwicht tussen productie en consumptie zo in balans is, dat iedereen voldoende te eten heeft. Solidaridad gelooft dat dit kan op een manier waarbij we respect hebben voor elkaar, voor de aarde en voor de generaties die na ons komen. Om de band tussen Laudato si en het werk van Solidaridad te benadrukken wordt in het liturgisch materiaal van 2015 elk ‘ervaringsverhaal’ verbonden met een passage uit Laudato si. Aan het einde plaatsen we het gebed waarmee de encycliek Laudato si wordt afgesloten.
4|Pagina
HET WERK VAN SOLIDARIDAD Solidaridad helpt boeren en boerinnen bij het verduurzamen van hun landbouwmethoden om zo de kwaliteit en het volume van hun oogst te verbeteren. Lokale partners trainen de boeren en boerinnen om deze doelen te realiseren. Dit gebeurt in programma’s die door Solidaridad en het bedrijfsleven zijn opgezet. Goed begeleide trainingen leiden tot landbouwmethoden die beter zijn voor het milieu, voor de boer en zelfs voor het hele gezin. Door de trainingen worden mest en bestrijdingsmiddelen efficiënt benut en wordt het gebruik van gevaarlijke middelen en vervuiling tegengegaan. Daarnaast wordt er gewerkt aan versterking van de positie van vrouwen, waardoor er ook geïnvesteerd wordt in de toekomst van kinderen. Maatwerk Per land of regio wordt gekeken welke aanpassingen nodig en mogelijk zijn om boeren verder te helpen. Want wat in Peru werkt, werkt niet vanzelfsprekend ook in India of Brazilië. Maar Solidaridad helpt fruitboeren altijd een zo goed mogelijke keten in economisch en duurzaam opzicht te creëren. En dit gebeurt op de Solidaridad manier: door te blijven, ook op de lange termijn, door de behoeftes van de boeren op de eerste plaats te zetten, en door behendig genoeg te zijn om verschillende rollen aan te nemen als de behoeftes van de sector veranderen. Solidaridad ziet eerlijke en duurzame handel als het beste middel om de levensstandaard van fruitboeren en -arbeiders in ontwikkelingslanden te verbeteren. Deze boeren spelen bovendien een cruciale rol in het bewaken van een duurzame toekomst voor onze hele planeet. Een gezonde toekomst voor fruitboeren, daar plukken we allemaal de vruchten van!
5|Pagina
2.
ELEMENTEN VOOR EEN LITURGISCHE VIERING
Ontmoet Rosario Chero Rosario Chero is een boerin in Peru. Ze komt uit een arme familie in de San Lorenzo vallei, waar zij samen met haar man vier hectare land heeft. De helft gebruikten ze voor mango teelt. Zwaar werk, waarmee ze maar net het hoofd boven water konden houden. Om hun inkomsten te vergroten besloot Rosario om op de andere helft van het land bananen te telen. Zo kwam ze in aanraking met Grupo Hualtaco, een organisatie voor bananenboeren. Via hen nam ze deel aan een training van Solidaridad die haar hielp haar bedrijf te organiseren, nieuwe duurzame technieken te leren, en de vruchten te plukken van haar verhoogde bananenproductie.
Wat gaat er mis in de fruitteelt? Door verouderde landbouwtechnieken en verkeerd gebruik van pesticiden kunnen veel fruitboeren zichzelf of hun familie nauwelijks onderhouden. Veel arbeiders krijgen geen formele contracten aangeboden. Hierdoor worden zij gedwongen soms tot wel zestien uur per dag door te werken. De pesticiden waarmee gewerkt wordt, veroorzaken ernstige gezondheidsklachten bij de arbeiders. Het gif komt bovendien vaak in het grondwater terecht. En door verkeerd gebruik van de pesticiden verliest het milieu bovendien aan biodiversiteit. Solidaridad helpt fruitboeren verbeteringen door te voeren die minder schade toebrengen aan mens en milieu en de productie verhogen. Per land of regio wordt er naar de beste oplossing gezocht. Want wat in Peru werkt, werkt niet vanzelfsprekend ook in India. Rosario Chero is een van de boeren die door een training van Solidaridad geholpen is. Zij teelt inmiddels alleen nog maar biologische bananen en heeft haar opbrengst flink zien stijgen. 6|Pagina
Een betere toekomst voor Rosario Uiteindelijk is de beste graadmeter voor impact: hoeveel meer kunnen boeren hun familie geven? Voor de training produceerde Rosario negen dozen bananen per week. Nu zijn dat er wel vijfendertig. Rosario heeft hierdoor 200 dollar per week meer te besteden. Ze heeft een extra hectare land kunnen kopen. Maar bovendien kunnen nu haar kinderen naar school en kan ze gezondheidszorg inkopen. Zo wordt ook de gemeenschap en de regio versterkt. Dat is het verschil dat Solidaridad maakt. Solidaridad zet zich in voor fruitboeren door:
Technische ondersteuning voor de belangrijkste boeren, die hun kennis door kunnen geven Training in gebruik van beschermingsmateriaal. Bewustwordingstraining in het belang van het telen van andere gewassen.
Laudato si No. 20-22 Het huis waarin wij wonen wordt bedreigd Er zijn vormen van vervuiling die mensen dagelijks treffen. Die vervuiling wordt vaak veroorzaakt door het gebruik van kunstmest, insecticiden, onkruidverdelgers en allerlei giftige bestrijdingsmiddelen. De aarde, het huis waarin wij wonen, lijkt steeds meer te veranderen in een immense opslagplaats van vuil. De problemen van de vervuiling houden nauw verband met de wegwerpcultuur die zoveel schadelijke gevolgen heeft, zowel voor mensen als voor alles wat ons omringt. Het industriële systeem heeft nog niet het vermogen ontwikkeld om aan het einde van de productie- en consumptiecyclus alle afval te verwerken en restproducten opnieuw te gebruiken. We zijn er nog niet in geslaagd een kringloop van productie toe te passen die levenskansen waarborgt voor alle mensen die nu leven en ook voor de generaties na ons. We moeten het gebruik van niet hernieuwbare grondstoffen zo veel mogelijk beperken en grenzen stellen aan onze consumptie. Het komt er op aan zo doeltreffend mogelijk te produceren en we dienen de nadruk te leggen op hergebruik en recycling. Als we dat doen gaan we de wegwerpcultuur tegen die uiteindelijk onze hele planeet schaadt. We zien dat er vorderingen in de richting van duurzaamheid worden gemaakt, maar die zijn helaas nog veel te schaars.
7|Pagina
Ontmoet Hercules Cestaro Hercules Cestaro is een sinaasappelboer. Samen met zijn vrouw Marli, en zijn tweeling Bruno en Fernando (21) woont hij op een boerderij in de deelstaat Paraná in Brazilië. Zijn dochter Fernanda woont in de stad, waar ze studeert. Hercules is een gelukkig man. Samen met zijn broers runt hij het bedrijf, waar ze naast sinaasappels ook wat koffieplanten, vee en vissen houden. Hij maakt zich echter ook zorgen. Zoveel zorgen dat hij er slecht van slaapt. Het leven van sinaasappelboeren gaat namelijk niet over rozen. Er zijn veel uitdagingen, waarvan de plantenziekte ‘greening’ de ernstigste is. “Ik heb buren en vrienden die hun hele boomgaard zijn kwijtgeraakt”, vertelt Hercules.
Wat gaat er mis in de fruitteelt? Elke sector heeft zijn eigen problemen en dat geldt ook vaak voor elk land. In Brazilië hebben kleinschalige boeren als Hercules het moeilijk om hun hoofd boven water te houden. Dit ligt aan de problemen die zij tegenkomen, wanneer het gaat om ziektes als ‘greening’, maar ook de hoge productiekosten en de kleine marges die zij overhouden. Het is voor hen steeds moeilijker te concurreren met de grote jongens. Terwijl familiebedrijven een enorm belangrijke werkverschaffer zijn voor de Brazilianen en daarom een groot aandeel hebben in de ontwikkeling van het land. Ook de werkomstandigheden zelf laten nog veel te wensen over. Er wordt op een ongezonde en onveilige manier met pesticiden omgegaan, Veel arbeiders krijgen geen 8|Pagina
formele contracten aangeboden. Hierdoor worden zij gedwongen soms tot wel zestien uur per dag door te werken. De pesticiden waarmee gewerkt wordt, veroorzaken ernstige gezondheidsklachten bij de arbeiders. Het gif komt bovendien vaak in het grondwater terecht. En door verkeerd gebruik van de pesticiden verliest het milieu bovendien aan biodiversiteit. Een duurzame toekomst voor Hercules Hercules werkt samen met Solidaridad aan een oplossing. Hij is onderdeel van het project ‘Rural Horizons’. Binnen dit project krijgen 57 sinaasappelboeren na het invullen van een vragenlijst over de status van hun bedrijf, advies waarmee ze verbeteringen kunnen doorvoeren. Hiermee houden ze hun boomgaard gezond, voor mens en milieu en houden ze meer geld over voor hun gezin. Hercules kijkt uit naar de toekomst. Hij hoopt nu de ondersteuning te krijgen die hij nodig heeft. “Ik wil hier blijven, dit is mijn thuis. Ik ben hier opgegroeid en nooit weggegaan. Ik zou niet weten hoe ik werk in de stad zou moeten vinden.” Solidaridad helpt boeren op het gebied van:
Productiviteit: bijvoorbeeld door ziektes te voorkomen. Milieuvriendelijkheid: door in plaats van chemische, biologische middelen in te zetten. Sociale aspecten: hoe je goed voor arbeiders kunt zorgen. Economie: bijvoorbeeld hoe je met een goede boekhouding efficiënter kunt werken.
Laudato si No. 28-31 Zonder water geen leven Schoon drinkwater is een kwestie van primair belang, omdat het onmisbaar is voor het menselijk leven. Een zeer ernstig probleem is de slechte kwaliteit van het water dat beschikbaar is voor de armen. Het grondwater wordt momenteel op veel plaatsen bedreigd door de vervuiling die wordt veroorzaakt door bepaalde vormen van mijnbouw, landbouw en industrie, vooral in landen waar wettelijke bepalingen ontbreken of niet worden nageleefd. Gaandeweg wordt ook duidelijk dat het waterprobleem ook een kwestie is van opvoeding en cultuur, vaak zijn we ons immers niet bewust van de gevolgen van ons watergebruik. Een grotere schaarste aan water zal gevolgen hebben voor de kosten van levensmiddelen en andere producten die van het watergebruik afhankelijk zijn. De milieueffecten van het ontbreken van zuiver water zouden miljarden mensen kunnen treffen en het is te voorzien dat de strijd om water in de nabije toekomst een van de belangrijkste bronnen van conflict wordt.
9|Pagina
Ontmoet Foncho Cantillo Meer dan tien jaar geleden werden de Colombiaanse gebieden Ríofrío, Orihueca en Guacamayal samengevoegd tot één gemeente. Deze ‘Zona Bananera’ is tegenwoordig synoniem aan duurzame bananenproductie en herbergt vele kleinschalige boeren die al generaties lang in de bananensector werken. Eén van hen is Albeiro Alfonso Cantillo, maar iedereen noemt hem ‘Foncho’.
Midden tussen de groene velden liggen de Colombiaanse schonen Ana María en María Mercedes: twee boerderijen die duurzame bananen produceren. Foncho's boerderijen zijn hem zeer dierbaar, ze zijn niet voor niets vernoemd naar zijn moeder en tante. Sinds zijn tiende werkt Foncho op de bananenplantage, die destijds nog van zijn vader was. Economisch is hij volledig afhankelijk van de bananenoogst, dus hij werkt hard om zijn bedrijf succesvol te laten zijn.
10 | P a g i n a
Een standaard dag van Foncho begint om 5 uur ’s ochtends als hij zijn dochter Brenda (19) en zoon Sebastian (15) helpt om zich klaar te maken voor school. Daarna gaat hij naar zijn boerderij, waar hij elke dag 10 tot 11 uur aan het werk is. Foncho is lid van een Fair trade bananen coöperatie genaamd Coobafrío. De coöperatie is opgezet in de jaren ‘90 door zijn vader samen met enkele andere boeren. In eerste instantie had de coöperatie 19 leden; nu zijn dat er 43, waaronder 10 vrouwen. Samen vertegenwoordigen zij bovendien bijna 300 arbeiders. Foncho’s vader is het initiatief begonnen door samen met andere boeren hun bananen te gaan verkopen, zodat zij een betere prijs konden krijgen bij de inkopers. Grote stappen vooruit Toen de Coobrafrío boeren hun Fair trade certificering kregen, zorgden de duurzame methoden die zij voortaan toepasten ervoor dat de productie omhoog ging. Bovendien kregen zij voor elke doos bananen met het keurmerk een extra premie. Dat kleine beetje extra betekent heel veel voor boeren als Foncho die hun hele familie moeten onderhouden van de opbrengsten van hun bananen. Iván Lovo, kwaliteits- en productiecontroleur bij Unibán, legt uit dat bananenboeren vijftien jaar geleden nog niet de standaard aanhielden die tegenwoordig noodzakelijk is om de duurzaamheid van de producten te garanderen. Hier waren twee redenen voor: ten eerste een gebrek aan kennis en ten tweede, omdat de markt het niet van hen vroeg. “…laarzen voor de arbeiders, handschoenen, om milieuvriendelijk te werken, ervoor zorgen dat verpakkingsmateriaal aan veiligheidseisen voldoet. Dat alles bestond nog niet vijftien jaar geleden,” zegt Lobo. Voordelen steeds meer zichtbaar Na de dood van zijn vader besloten Foncho en zijn broer verder te gaan met de productie van bananen. In het begin was het moeilijk, herinnert hij zich, maar nu plukt hij de vruchten van zijn harde werk. Foncho en zijn broer, die de boerderijen nu al meer dan 25 jaar bezitten, verkopen hun oogst aan Unibán, een van Colombia’s grootste bananenhandelaren en lid van het Sustainable Trade Platform, dat Solidaridad samen met partners heeft opgericht. De bananenteelt voorziet de familie al generaties lang van hun bestaan, maar nu worden ook de voordelen voor de hele gemeenschap zichtbaar. Dankzij de inzet voor een duurzame teelt werd de afgelopen vier jaar meer dan 80% van de bananen die hier groeien geëxporteerd naar internationale markten. De vruchten van een duurzame aanpak Boeren als Foncho hebben niet alleen het land geërfd van hun voorouders om een familiebedrijf voort te zetten; ze hebben ook hun kennis geërfd. Nu combineren zij deze wijsheden met de nieuwe kennis die zij opdoen op het gebied van duurzaamheid. Dit is van enorm belang in de Bananen Zone – en de Colombiaanse bananensector in het algemeen – om het pad te smeden richting vooruitgang, voorspoed en economische gezondheid voor de hele bananensector en alle mensen die hiervan afhankelijk zijn.
11 | P a g i n a
Laudato si No. 25-26 Bronnen van hernieuwbare en schone energie Klimaatveranderingen zijn een wereldwijd probleem dat ernstige gevolgen heeft voor het milieu, de maatschappij, de economie, de verdeling van goederen en de politiek. Klimaatveranderingen treffen heel de mensheid, maar de negatieve gevolgen zijn vooral merkbaar voor de arme sectoren van de bevolking. Zij zijn voor hun bestaan vaak afhankelijk van landbouw, visvangst en bosbouw en juist daar zijn de negatieve gevolgen van de klimaatveranderingen in toenemende mate merkbaar. Vaak ontbreekt het de armen aan middelen en ondersteuning die het hen mogelijk moet maken het hoofd te bieden aan catastrofale situaties als gevolg van veranderingen in het klimaat. Het is dringend nodig een politiek te ontwikkelen die in de komende jaren de uitstoot van kooldioxide en andere zeer vervuilende gassen drastisch terugdringt. Fossiele brandstoffen moeten vervangen worden door bronnen van hernieuwbare en schone energie. Er worden al investeringen gedaan in verduurzaming van productie en vervoer waardoor minder energie verbruikt wordt en minder grondstoffen nodig zijn. Helaas zijn deze goede praktijken nog lang geen gemeen goed.
Laudato si No. 13-14 Nieuwe Solidariteit
Ik ben dankbaar voor al degenen die een bijdrage leveren aan de bescherming van de aarde, het huis dat wij samen bewonen. Heel veel dank verdienen zij die zich werkelijk inspannen om de dramatische gevolgen van het verval van het milieu en het lot van de allerarmsten in de wereld, op te lossen. Jonge mensen vragen dringend om verandering. Zij vragen zich af hoe je aan een betere toekomst kunt bouwen als je daarbij niet denkt aan een oplossing voor de milieucrisis en je het lot niet aantrekt van al degenen die worden buitengesloten. Er is dringend behoefte aan een nieuwe dialoog over de toekomst van onze planeet aarde. Er dient een gesprek te komen dat ons allen verenigt, omdat de milieucrisis waar we getuigen van zijn te maken heeft met ons gedrag en ons allen raakt. De wereldwijde milieu beweging heeft al een lange weg afgelegd, het milieubewustzijn is gegroeid en veel groepen burgers doen actief mee. Maar er is ook frustratie, niet alleen omdat degenen die macht hebben niet meewerken, maar ook door het gebrek aan bredere belangstelling. Ook bij gelovige mensen zien we soms dat het milieuprobleem wordt ontkend, ook daar komt onverschilligheid en berusting voor of blind vertrouwen in puur technische oplossingen. Wat we nodig hebben is een nieuwe, universele vorm van solidariteit. Wij kunnen allen meewerken als instrument van God voor de zorg voor de schepping, ieder met zijn eigen cultuur en ervaring, eigen initiatieven en vermogen.
12 | P a g i n a
Gebed voor onze aarde
Almachtige God, U bent aanwezig in heel het universum U toont U in het kleinste van Uw schepselen.
U, die al wat bestaat met tederheid omgeeft, stort over ons uit de kracht van Uw liefde opdat wij het leven en de schoonheid zouden beschermen.
Dompel ons onder in vrede opdat wij als broeders en zusters zouden leven zonder iemand schade te berokkenen.
God van de armen, help ons de verwaarloosden te hulp te komen en degenen die op deze aarde vergeten worden en die in Uw ogen zo waardevol zijn.
Genees ons leven, opdat wij beschermers zouden zijn van de wereld en niet degenen die de aarde vernietigen, opdat wij schoonheid zouden zaaien en niet vervuiling of vernieling.
Raak de harten van hen die alleen winst nastreven ten koste van de aarde en de armen.
Leer ons de waarde van ieder ding te ontdekken en met bewondering te beschouwen.
Dat wij mogen erkennen dat wij ten diepste één zijn met alle schepselen samen op onze weg naar Uw oneindig licht.
Dank U, omdat U alle dagen met ons bent. Geef ons kracht, zo bidden wij U, in onze strijd voor gerechtigheid, liefde en vrede.
13 | P a g i n a
