Suikerzoet of suikerziek?

Suikerzoet of suikerziek? Een interventie bedoeld voor het verminderen van de prevalentie van diabetes mellitus type 2 bij Antillianen.

Integrale opdracht Blok 4. Michelle de Groot 13072013 Sophie van ’t Hoff 13028537 Marije ten Hulzen 13040340 Eva Heij 13103296 Ruby den Boer 13099612 Lieke de Kort 13077503

Klas VD1C SLB’er: Anne Marie Scholten 20 juni 2014

Inhoudsopgave Inleiding.................................................................................................................................................. 3 Hoofdstuk 1 analyse van volksgezondheid ............................................................................................. 3 Risicofactoren..................................................................................................................................... 3 Kans op herstel ................................................................................................................................... 3 Kosten ................................................................................................................................................ 4 Bevolkingssamenstelling van Nederland ............................................................................................ 4 Prevalentie van diabetes mellitus onder Antillianen in Nederland .................................................... 4 Incidentie van diabetes mellitus onder Antillianen in Nederland. ...................................................... 5 Levensverwachting ............................................................................................................................. 6 Gezonde en ziektevrije levensverwachting ........................................................................................ 6 Sterftecijfers ....................................................................................................................................... 9 Hoofdstuk 2 en 3. De analyse van gedrag en de analyse van Determinanten van gedrag ................... 10 Eetgedrag ......................................................................................................................................... 10 Beweeggedrag .................................................................................................................................. 12 Diabetes mellitus .............................................................................................................................. 13 Hoofdstuk 4 Interventie ....................................................................................................................... 13 Het interventiemiddel .......................................................................................................................... 14 Wat houdt het interventiemiddel in? ................................................................................................... 14 Waarom is er voor dit interventiemiddel gekozen? ..................................................................... 14 Waar en wanneer zal het festival plaatsvinden? .......................................................................... 15 De naam van het festival .............................................................................................................. 15 Hoe zal het festival eruit zien? ..................................................................................................... 15 Hoofdstuk 5. De kritische zelfreflectie ................................................................................................. 16 Bronvermelding.................................................................................................................................... 18 Bijlagen................................................................................................................................................. 22 Bijlage 1 De plattegrond van het festival .......................................................................................... 22 Bijlage 2. Het programmaboekje ...................................................................................................... 23 Bijlage 3. De interviews .................................................................................................................... 25

Inleiding Diabetes mellitus is een chronische ziekte waarbij het lichaam zelf de bloedsuikerspiegel niet goed meer kan regelen. Normaal gesproken wordt deze bloedsuikerspiegel heel precies geregeld met behulp van het hormoon insuline. Bij mensen met diabetes mellitus maakt het lichaam ofwel geen insuline meer aan of het lichaam reageert niet meer op de insuline, dit is afhankelijk van het type diabetes mellitus. Er bestaan twee types , namelijk type 1 en type 2. Type 1 is de vorm die vaak op jonge leeftijd al begint, het lichaam maakt bij dit type geen insuline meer aan. Type 2 was vroeger vooral bekend als ‘ouderdomsdiabetes’ omdat het vaak pas op oudere leeftijd voor kwam. Echter, het aantal jongere personen met diabetes mellitus type 2 is de afgelopen jaren sterk toegenomen, dit wordt mede veroorzaakt door de veranderende leefstijl en het groeiend aantal personen met ernstig overgewicht. Op deze manier komt diabetes mellitus type 2 bij steeds jongere mensen voor. Dit maakt dat diabetes mellitus type 2 als een welvaartsziekte kan worden gezien. Ongeveer 90% van de mensen met diabetes mellitus, lijdt aan diabetes mellitus type 2. Door aanpassingen aan de leefstijl kan diabetes mellitus type 2 in sommige gevallen worden voorkomen. Diabetes mellitus is de meest voorkomende chronische ziekte in Nederland. Opvallend is dat het aantal gevallen met diabetes mellitus vooral bij sommige allochtonengroepen erg hoog ligt, waaronder ook bij de Antilliaanse bevolking in Nederland.1 Het doel van de ontwikkelde interventie is Antillianen op een, bij de cultuur passende wijze, op de hoogte brengen van diabetes mellitus type 2 en het risico wat zij lopen op deze ziekte. Het algemeen doel is daarom ook: Het verminderen van het voorkomen van diabetes mellitus type 2 bij de Antilliaanse bevolking in Nederland.

Hoofdstuk 1 analyse van volksgezondheid Risicofactoren Er zijn verschillende factoren die de kans op het ontstaan van diabetes mellitus kunnen vergroten. Zo is erfelijkheid een belangrijke factor. Wanneer de ziekte in een familie voorkomt is er een vergrote kans voor directe familieleden op het krijgen van diabetes mellitus. Bovendien valt op dat in bepaalde bevolkingsgroepen vaker diabetes mellitus voorkomt. Verder zijn er factoren in de leefstijl die de kans op het ontstaan van diabetes mellitus type 2 vergroten. Te denken valt hierbij aan een lichamelijke inactiviteit, een voedingspatroon met veel verzadigd vet en roken. 2 Kans op herstel Er bestaat een kans op herstel van diabetes mellitus type 2, hier zijn de afgelopen jaren verschillende therapieën voor ontwikkeld.3,4 zo hoeft 43,6% van de pas gediagnosticeerde patiënten ook na 5 jaar na het stellen van de diagnose geen glucose verlagende medicijnen te slikken5 Uit onderzoek blijkt dat, na afvallen en het volgen van een caloriebeperkt dieet, de insulinegevoeligheid soms wordt hersteld. Dit heeft als gevolg dat men kan spreken van herstel van diabetes mellitus6. Echter, over het algemeen wordt er niet gesproken over herstel maar eerder over remissie: Van partiële remissie is sprake als de ziekteverschijnselen of symptomen van de ziekte verminderd zijn. Bij volledige remissie zijn de ziekteverschijnselen of symptomen geheel verdwenen. Bij remissie is het per definitie mogelijk dat de ziekteverschijnselen terugkeren7.

Kosten De kosten die gemaakt worden voor de diabeteszorg zijn jaarlijks erg hoog. In 2011 bedroegen deze kosten 1,7 miljard euro, dit komt neer op 1,9% van de totale kosten voor de gezondheidszorg in Nederland. Van de kosten voor diabetes mellitus wordt 37% uitgegeven aan genees- en hulpmiddelen.8 Bevolkingssamenstelling van Nederland Voor een goede beeldvorming van het probleem diabetes mellitus is het noodzakelijk inzicht te krijgen in het aandeel Antillianen van de Nederlandse bevolking. In 2010 was ongeveer 1% van de Nederlandse bevolking van Antilliaanse afkomst, dit komt overeen met zo’n 138000 personen. Deze 138000 personen wonen voornamelijk in de Randstad.9 Prevalentie van diabetes mellitus onder Antillianen in Nederland In grafiek 1 is te zien dat van de autochtone Nederlanders, ongeveer 4.2% aan diabetes leed in de periode 2001-2008.Opvallend is dat de prevalentie van diabetes mellitus onder de Surinamers, Antillianen en Arubanen in Nederland erg hoog is. In de periode 2001-2008 was dit 12%. Deze gegevens laten zien dat diabetes mellitus onder Antillianen een serieus probleem is. Er zal dus gezocht moeten worden naar een goede oplossing voor dit probleem.10 Grafiek 1: Prevalentiecijfers van diabetes mellitus onder autochtonen en allochtonen in Nederland in de periode 2001- 200810

Een van de belangrijkste oorzaken van de hoge prevalentie van diabetes mellitus is de toename van het aantal personen met overgewicht of obesitas. Obesitas is één van de grootste risicofactoren voor het krijgen van diabetes mellitus type 2.2 Obesitas komt onder de Antilliaanse bevolking veelvoudig voor. Zoals in grafiek 2 te zien is, had in de periode 2001-2008 ongeveer 11% van de autochtone bevolking obesitas tegenover 18% van de Antilliaanse, Surinaamse en Arubaanse bevolking. Dit percentage ligt dus behoorlijk hoger dan het percentage bij de autochtone bevolking. 10

Grafiek 2: Prevalentiecijfers van obesitas onder autochtonen en allochtonen in Nederland in de periode 2001-200810

Incidentie van diabetes mellitus onder Antillianen in Nederland. Om een duidelijk beeld te krijgen van hoe groot het probleem van diabetes mellitus onder Antillianen in Nederland precies is, moet er worden gekeken naar de incidentiecijfers. Deze cijfers laten zien hoeveel personen met diabetes mellitus er per jaar bijkomen. Op deze manier kan in beeld worden gebracht of er een stijging is van het aantal personen met diabetes mellitus. De precieze cijfers van Antillianen met diabetes mellitus in Nederland zijn helaas niet bekend, wel is er een schatting gemaakt van het aantal Nederlanders die tot 2025 worden gediagnosticeerd met diabetes mellitus. Deze schatting is gemaakt naar aanleiding van de ontwikkelingen in het verleden en de verwachte ontwikkelingen in de toekomst. In grafiek 3 is te zien dat de prevalentie in de periode van 1990 tot 2008 sterk is toegenomen. Waar in 1990 nog ongeveer 180000 mensen waren gediagnostiseerd met diabetes mellitus, was dit aantal in 2008 al toegenomen tot 700000. De prognose voor het aantal personen waarbij diabetes mellitus is gediagnosticeerd, in de periode 2008-2025, is ook in grafiek 3 aangegeven. Verwacht wordt dat in 2025 ongeveer 1,3 miljoen van de Nederlandse bevolking lijdt aan diabetes.11 Grafiek 3: Prognose van het aantal mensen met gediagnosticeerde diabetes mellitus tot het jaar 202511

Levensverwachting De levensverwachting van de mens is afhankelijk van verschillende factoren zoals leefstijl, erfelijke factoren, opleidingsniveau en ziektes. Ook diabetes mellitus kan van invloed zijn op de levensverwachting. Gedurende de jaren dat iemand lijdt aan diabetes mellitus kunnen complicaties optreden zoals hart- en vaatziekten, nierfalen, uitval van de nieren en slechtziendheid. Deze bijkomende complicaties en de verdere gevolgen van deze ziekte zorgen ervoor dat diabetespatiënten op 45-jarige leeftijd al een verminderde levensverwachting hebben. Deze levensverwachting is gemiddeld tien jaar korter dan die van leeftijdsgenoten zonder diabetes mellitus1 In Nederland is de gemiddelde levensverwachting 79,1 jaar voor mannen en 82,8 jaar voor vrouwen. Dit houdt in dat mannelijke diabetespatiënten rond hun 45 e levensjaar een levensverwachting hebben van 69,1 jaar en vrouwelijke diabetespatiënten 72,8 jaar.12 De levensverwachting op de Nederlandse Antillen verschilt nauwelijks met de levensverwachting in Nederland. Op de Nederlandse Antillen is de levensverwachting 0,9 jaar korter dan in Nederland. In onderstaande tabel is de levensverwachting van zowel mannen als vrouwen op de Nederlandse Antillen te zien.13 Grafiek 4: Levensverwachting van zowel mannen als vrouwen op de Nederlandse Antillen in de periode van 1998-201213

Naar de levensverwachting van Antillianen met diabetes mellitus in zowel Nederland als op de Nederlandse Antillen is nog geen onderzoek gedaan en hierdoor is er ook geen informatie bekend. Daarnaast is overgewicht, één van de grootst risicofactoren voor diabetes mellitus, van invloed op de levensverwachting. Uit onderzoek blijkt dat volwassenen met obesitas een levensverwachting hebben die zes tot zeven jaar lager ligt dan volwassenen zonder obesitas.14 Gezonde en ziektevrije levensverwachting Naast de levensverwachting is het belangrijk om te kijken naar de kwaliteit van het leven. Als er wordt gekeken naar de gezonde levensverwachting van Nederlanders in het jaar 2012, valt het op dat deze in alle categorieën iets hoger ligt bij de mannen dan bij de vrouwen. Zo is bij de geboorte de levensverwachting in goede ervaren gezondheid bij mannen 64,7 jaar en bij vrouwen is dat 62,6 jaar.

En de levensverwachting zonder matige en ernstige beperkingen voor mannen en vrouwen is respectievelijk 71,9 en 69,5 jaar. De levensverwachting van een leven in gezonde geestelijke gezondheid bij geboorte is bij mannen 73 jaar en bij vrouwen 72,4 jaar. Bij de levensverwachting zonder chronische ziektes wordt er een groter verschil tussen mannen en vrouwen geconstateerd. Zo is de levensverwachting zonder chronische ziektes bij mannen 48,1 jaar, terwijl dit bij vrouwen slechts 40,5 jaar is.15 Door middel van QALE; quality-adjusted life expectancy, worden de voor kwaliteit gecorrigeerde levensjaren aangegeven. Een QALY staat voor één jaar leven in goede gezondheid. De QALY van diabetes mellitus is 0,198, waardoor de gezondheid met diabetes mellitus 80,2% van de optimale gezondheid is. Daarnaast staat diabetes mellitus hoog in de top tien van ziekten met het grootste verlies aan DALY’s (Disability-adjusted life years (levensjaren gecorrigeerd voor beperkingen, of DALY's) zijn een maat voor de totale last die ontstaat door ziektes.) in Nederland in het jaar 2011. Bij DALY wordt er gekeken naar drie belangrijke punten van de volksgezondheid. Er wordt gekeken naar de kwantiteit van leven, de kwaliteit van leven en het aantal personen dat een effect ondervindt. In het jaar 2011 waren de verloren levensjaren al gevolg van diabetes mellitus 29.161 en de DALY’s 194.312.16 Er is geen specifieke informatie over QALE en DALY van Antillianen in Nederland. Wel kan er gekeken worden naar factoren die invloed hebben op de gezonde en ziekte vrije levensjaren. Diabetes mellitus type 2 ontstaat vaak pas na het 40e levensjaar en vanaf het 45e levensjaar neemt per jaar de kans op diabetes mellitus toe.17 Echter, tegenwoordig zien we steeds vaker dat mensen op jongere leeftijd diabetes mellitus krijgen. Dit is te wijten aan de huidige Westerse leefwijze, waarin obesitas een steeds groter wordend probleem is.18 Daarnaast hebben volwassen met obesitas vijf tot twaalf keer zoveel kans op diabetes mellitus type 2 in vergelijking tot volwassenen zonder obesitas.19 Het percentage overgewicht onder mannen ligt ongeveer 10% hoger dan bij de vrouwen. Uit grafiek 5 blijkt dat vanaf een leeftijd van 30 jaar het aantal personen met obesitas steeds meer toeneemt. Door deze toename is er een kans dat ook het aantal personen met diabetes mellitus type 2 toeneemt. Grafiek 5: Persoonskenmerken van de Nederlandse bevolking met betrekking tot het gewicht in het jaar 2012.20

Ook is het opleidingsniveau van invloed op de levensverwachting zonder chronische ziektes. Lager opgeleiden hebben op jongvolwassen en middelbare leeftijd vaker te maken met chronische ziektes dan hoger opgeleiden.21 In grafiek 6 is het behaalde onderwijsniveau van autochtonen en nietwesterse allochtonen in het jaar 2012 weergeven. Hieruit blijkt dat het percentage laag opgeleiden is aanzienlijk hoger onder niet-westerse allochtonen in vergelijking met autochtonen. Ook in de categorie lager middelbaar zie je dat het percentage van niet-westerse allochtonen iets hoger ligt dan autochtonen. Daarnaast zijn er meer autochtonen met een opleidingsniveau van hoger middelbaar en hoog in vergelijking met niet-westerse allochtonen. Grafiek 6: Het behaalde onderwijs van autochtonen en niet-westerse allochtonen in 2012.22 45% 40% 35% 30% Autochtonen

25% 20%

Niet-westerse allochtonen

15% 10% 5% 0% Laag

Lager Hoger middelbaar middelbaar

Hoog

Welke invloed de verschillende opleidingsniveaus hebben op het leven is in grafiek 7 weergeven. Als wordt gekeken naar de levensverwachting zonder één of twee ziektes van de verschillende opleidingsniveaus, dan kan een duidelijk verschil worden waargenomen. Zo is het aantal verwachte levensjaren zonder minimaal twee ziektes bij mannen die laag opgeleid zijn, bijna tien jaar lager dan het aantal verwachte levensjaren zonder minimaal twee ziektes van mannen die hoog opgeleid zijn. Bij de vrouwen is er gekeken naar de verwachte levensjaren zonder minimaal één ziekte. Het verschil tussen vrouwen die laag opgeleid zijn en vrouwen die hoog opgeleid zijn is ongeveer acht jaar. Grafiek 7: Levensverwachting met chronische ziektes en levensverwachting zonder chronische ziektes van zowel mannen als vrouwen met een leeftijd van 25 jaar. Gerangschikt naar opleidingsniveau, in een periode van 2005-2008.23

En als laatste zijn er nog een aantal factoren met betrekking tot levensstijl die betrekking hebben op het verminderen van het aantal gezonde levensjaren. Zo verlaagd roken het aantal gezonde levensjaren met 7%, overmatig alcoholgebruik verlaagd het aantal gezonde levensjaren met 5% en te weinig lichaamsbeweging verlaagd het aantal gezonde levensjaren met 4%. 24 Een gezond gewicht draagt bij aan een goede gezondheid. Overgewicht op jonge leeftijd, kan zorgen voor een slechtere gezondheid op hogere leeftijd. In de leeftijd van 18-50 jaar lijdt elke kilo gewichtstoename tot een verminderde kans van 5% op een goede gezondheid op de leeftijd van 70 jaar. 25 Sterftecijfers Sterfgevallen kunnen verschillende oorzaken hebben. Deze oorzaken voor zowel mannen als vrouwen zijn te zien in tabel 1 en tabel 2, met daarbij ook de bijbehorende cijfers. Tabel 1: Oorzaken en aantal sterfgevallen voor mannen per 100.000 inwoners in Nederland 26

Tabel 2: Oorzaken en aantal sterfgevallen voor vrouwen per 100.000 inwoners in Nederland26

Uit tabel 1 en tabel 2 valt af te lezen dat per 100.000 autochtonen Nederlanders 58 mensen sterven aan diabetes mellitus. Hierbij gaat het om zowel mannen als vrouwen. Van de 100.000 Antillianen sterven 59 mensen aan diabetes mellitus. Dit betreft alleen het aantal mannen. Echter, in werkelijkheid zal het aantal sterfgevallen door diabetes hoger liggen doordat hier de informatie over vrouwen ontbreekt. Er kan dus een betrouwbaar verschil worden aangetoond tussen beiden bevolkingsgroepen. 26

Hoofdstuk 2 en 3. De analyse van gedrag en de analyse van Determinanten van gedrag Uit de analyse van volksgezondheid is gebleken dat diabetes mellitus type 2 een veelvoorkomende aandoening is onder de Antilliaanse bevolking. Om erachter te komen welk gedrag hieraan gerelateerd is en welke determinanten dit gedrag bepalen, worden het eetgedrag, het beweeggedrag en het gedrag, gerelateerd aan diabetes mellitus type 2, in kaart gebracht. Door middel van literatuur en kwalitatief onderzoek in de vorm van een semigestructureerd interview wordt specifiek gedrag achterhaald en worden de gedragsdeterminanten in kaart gebracht. Hierbij wordt met name aandacht besteed aan persoonlijke en omgevingsdeterminanten. Hierbij kan gedacht worden aan ; de attitude, de sociale invloed, de risicoperceptie, kennis en bewustzijn. Eetgedrag Binnen de Antilliaanse cultuur wordt er onregelmatig gegeten. Er is gebleken dat Antillianen vaak het ontbijt overslaan en de voorkeur geven aan warme maaltijden en snacks. Uit de interviews, gehouden onder Antillianen woonachtig in de Randstad in Nederland, is gebleken dat er wordt gegeten wanneer men hier zin in heeft. Hierbij is duidelijk naar voren gekomen dat men over het algemeen geen vaste eetmomenten hanteert. Dit is mede het gevolg van de leefstijl op Nederlandse Antillen waar men vaak niet ontbijt omdat de werk- en schooldagen vroeg beginnen vanwege het warme klimaat. Het is gebruikelijk dat er in middag een warme maaltijd gekookt wordt. Iedereen beslist voor zichzelf waar en wanneer er gegeten wordt en warmt dan een deel van deze voorbereide maaltijd op. Dit onregelmatige eetpatroon verhoogt het risico op overgewicht. diabetes mellitus type 2 wordt vaak in verband gebracht met overgewicht en verhoogt daarmee het risico op het krijgen van deze welvaartsziekte. 2 Uit de afgenomen interviews (zie bijlage 3) blijkt dat het eten van afhaalmaaltijden populair is onder Antillianen, omdat het gemakkelijk is en weinig tijd kost wanneer zij snel even iets willen eten. Het regelmatig afhalen van (warme) maaltijden wordt ervaren als een vorm van welvaart omdat men dan blijkbaar over voldoende geld beschikt om zich dit te kunnen veroorloven. Daarnaast is naar voren gekomen dat het een teken van vriendschap is om iets lekkers mee te nemen, bij voorkeur een warme maaltijd, wanneer je bij vrienden en familie langsgaat. Het gaat hierbij vaak om afhaalmaaltijden (gehaald bij onder andere Kentucy Fried Chicken, MacDonalds, BurgerKing of een snackbar). Hieruit blijkt dat Antillianen de neiging hebben, mede door het grote aantal (afhaal)eetgelegenheden, om zichzelf en anderen regelmatig te trakteren op snoep en snacks. Veel van deze afhaalmaaltijden bevatten een grote hoeveelheid verzadigd vet doordat veel producten in de maaltijd gefrituurd zijn (denk aan friet, kipnuggets, hamburger etc.) en er veel verschillende sauzen bij worden gegeten (denk aan mayonaise, knoflooksaus, Amerikaanse fritessaus, barbecuesaus). Daarnaast bevatten deze afhaalmaaltijden doorgaans relatief weinig groenten en volkorengraanproducten waardoor deze weinig vezels bevatten. Een hoge inname van verzadigd vet en een lage inname van voedingsvezels verhoogt het risico op diabetes mellitus type 2.2 Antillianen geven de voorkeur aan zoete en vette etenswaren. Dit is deels aangeboren maar komt waarschijnlijk ook door perioden van schaarste in het verleden op de Nederlandse Antillen. Zoete en vette etenswaren hebben een hoge energiewaarde wat in tijden van schaarste een voordeel vormt 27. Daarnaast wordt op de Nederlandse Antillen een culturele betekenis aan zoete en vette voedingsmiddelen gegeven, die men associeert met geluk en hoop. Dit heeft waarschijnlijk te maken met de periode van slavernij

waarbij de suikerrietindustrie een belangrijke plaats in nam op de Nederlandse Antillen. De houders van suikerriet plantages waren machtig en de suikerproducten waren slechts beschikbaar voor de gegoede burgerij.27 Gedurende de kolonisatie zijn vele mensen uit Afrika, Zuid-Amerika en Europa zich gaan vestigen op de Nederlandse Antillen. De Antilliaanse keuken is door deze verschillende culturen beïnvloedt, waardoor deze zeer gevarieerd is.27 Uit de interviews is gebleken dat een overvloed aan eten typerend is voor de Antilliaanse eetcultuur. Er werd vroeger zware arbeid verricht op het land. Dit kostte veel energie. Om het lichaam van voldoende energie te voorzien werd er dan ook veel en zeer calorierijk gegeten. Tegenwoordig heeft het overgrote deel van de Antilliaanse bevolking een zittend beroep, maar de eetgewoonte en de portiegrootte zijn niet aangepast aan de over het algemeen lagere energiebehoefte. Door het niet aanpassen van de eetgewoonte en de portiegrootte aan deze lagere energiebehoefte wordt er structureel meer energie ingenomen dan het lichaam dagelijks nodig heeft. Op (lange) termijn leidt dit tot overgewicht, wat het risico op het krijgen van diabetes mellitus type 2 verhoogd.2 Uit de interviews komt naar voren dat lekker en veel eten voor Antillianen belangrijk is. Daarbij voert gezonde voeding niet de boventoon. Het overgrote deel van de geïnterviewde Antillianen gaf aan dat er nauwelijks wordt gesproken over de invloed van voeding op de (lichamelijke)gezondheid. Antilianen associëren gezonde voeding met het eten van heel veel groenten. Er wordt aangegeven dat dit niet als gezellig en lekker wordt ervaren. Uit onderzoek blijkt dat Antilliaanse vrouwen van mening zijn dat de voordelen van gezonder eten niet opwegen tegen de nadelen. Gezond eten kost volgens hen meer tijd, geld, creativiteit en kennis. Ze geven aan dat ze van gezonder eten minder kunnen genieten omdat het minder goed smaakt en het bovendien minder verzadigend is.28 Antillianen geven de voorkeur aan het eten van (zout) vlees, stoofpotjes, rijst, pom en pastei. Verder worden er veel witte sauzen gebruikt om de maaltijd smaak te geven (denk aan botersauzen, roomsauzen etc.). Zout is ook één van de smaakmakers die in ruime mate wordt toegevoegd in een maaltijd. Doordat Antillianen weinig kennis hebben over gezonde voeding en wat gezonde voeding precies inhoud, kiezen ze vaak voor vetrijke en suikerrijke producten. Het eten van relatief veel vet- en suikerrijke producten kan leiden tot overgewicht. Overgewicht is een van de risicofactoren die kan leiden tot diabetes mellitus type 2.2 In de Antilliaanse cultuur worden de maaltijden veelal bereid door de vrouwen. Deze vrouwen bepalen dus in grote mate wat er op tafel komt. Producten die veelal dagelijks gebruikt en/of bereid worden in de Antilliaanse cultuur zijn rijst, vis, peulvruchten als bonen en erwten, stoofpotten van geitenvlees, kip, vis en/of verse groenten. Daarnaast gebruikt men veel vruchtendranken en likeur.29 De productkeuze van Antillianen is voornamelijk bepaald door de producten die van origine beschikbaar waren op de Nederlandse Antillen. Om die reden is, het in de Antilliaanse cultuur, tot op de dag van vandaag de bereiding van voeding in palm-, pinda-, en kokosolie populair. 27 Bij de viering van verjaardagen, bruiloften en andere gelegenheden spelen de sociale aspecten een grote rol. Tijdens deze gelegenheden is er vaak eten in overvloed. Al het bereide voedsel wordt uitgestald en de gasten kunnen zelf bepalen wat en hoeveel ze eten. Vaak wordt er geen gebruik gemaakt van verschillende gangen. Hierdoor worden er tijdens dit soort gelegenheden veel gerechten door elkaar gegeten. 30 Hierbij kan gedacht worden aan pasteitjes, worstjes, cheeseballs en verschillende taarten. Door dit gebruik is het risico op overeten hoger want men verliest zicht op de reeds consumeerde hoeveelheid voedsel. 31 Overconsumptie vergroot het risico op overgewicht, wat het risico op het krijgen van diabetes mellitus type 2 verhoogd.

Ook het Antilliaanse schoonheidsideaal heeft een belangrijke invloed op de leefstijl. Bij vele culturen, onder andere binnen de Antilliaanse cultuur, worden vollere vrouwen mooi gevonden. Antilianen zijn van mening dat ze best wat voller mogen zijn dan de doorsnee Nederlander. Uit de interviews blijkt dat Antillianen liever wat zwaarder zijn dan dat ze lekker eten (vet -en suikerrijk) vaak moeten laten staan. Bovendien verwachten Antilliaanse vrouwen weinig steun te krijgen vanuit hun directe sociale omgeving wanneer ze besluiten om gezonder te gaan eten (denk aan meer groente, fruit en volkorenproducten). Zij denken namelijk dat hun vrienden en familie gezonder eten als minder lekker en gezellig zullen ervaren. Er is ook sprake van een sociale druk om eten en/of traktaties niet te weigeren wanneer deze worden aangeboden28. Daarnaast is gebleken uit de interviews dat het onder Antillianen vooral belangrijk is dat iemand zich lekker voelt in zijn/haar lijf ongeacht het gewicht. Hierdoor is de sociale controle onder Antillianen kleiner. Zij gaan er namelijk vanuit dat wanneer iemand ontevreden is over zichzelf diegene hier zelf iets aan zal doen. Doordat er weinig sociale controle is onder Antillianen op het gebied van gewichtstoename, zal iemand met overgewicht minder snel geneigd zijn om af te vallen dan iemand die hier wel op aangesproken wordt door zijn/haar sociale omgeving. Door deze tolerantie jegens overgewicht zijn mensen zich minder bewust van de risicofactoren. Overgewicht is namelijk een van de factoren die kan leiden tot diabetes mellitus type 2.2 Beweeggedrag Op de Nederlandse Antillen zijn er op het gebied van sport beperkte mogelijkheden. Dit komt onder andere door het warme en vochtige klimaat. Zo vind men hier bijvoorbeeld geen schaats- en skibaan en vormt het klimaat een barrière om buiten te gaan sporten. Op de eilanden zijn watersporten zeer populair, zoals duiken, surfen en zwemmen. Een logische verklaring hiervoor is dat deze sporten gelijktijdig verkoeling brengen. 32 Uit de interviews is gebleken dat op de Antillen Latijns-Amerikaanse dansen zoals salsa en bachata erg populair zijn. Dansen wordt door Antillianen niet als een vorm van beweging gezien maar meer als een vorm van ontspanning en als een sociale bezigheid. Dit wordt dan ook voornamelijk gedaan op feesten, uitgaansavonden en andere gelegenheden. Uit de interviews bleek ook dat op deze avonden vaak veel alcoholische dranken worden geconsumeerd. Hierbij kan gedacht worden aan whisky, bier en vele mixdrankjes op basis van rum en cola of andere suikerrijke frisdranken. Deze vorm van bewegen heeft door de hoge inname van alcoholische dranken weinig tot geen positief effect op gewichtsverlies en de algehele gezondheid. Om deze reden verkleint deze vorm van beweging in combinatie met de alcoholische dranken niet het risico op diabetes mellitus type 2.2 Een deel van de geïnterviewden gaf aan regelmatig te sporten terwijl andere aangaven dit niet te doen en sommige sport zelfs verafschuwen. Wanneer er tijdens de interviews gevraagd wordt waarom men weinig of niet beweegt wordt vaak geantwoord dat men het belang er niet van inziet. Vele zijn van mening dat ze voldoende beweging krijgen en dat ze sporten niet als ontspannende activiteit ervaren. Alle geïnterviewde Antillianen gaven aan dat beweeggedrag grotendeels bepaalt wordt door (sport)gewoontes van familie, de sport- en beweegmogelijkheden in de omgeving en de algehele leefstijl. Over het algemeen gaven de geïnterviewde Antilianen aan dat sinds zij in Nederland zijn gaan wonen ze meer gebruik zijn gaan maken van de fiets. Bovendien gaven zij aan dat het koelere klimaat in Nederland het toegankelijker maakt om buiten te gaan sporten. In de interviews is aangegeven dat de jongere generaties (in de leeftijd van 18-40 jaar) meer bewegen dan de oudere generaties (40+). De reden die hiervoor werd gegeven is dat de jongere generatie meer geïntegreerd is in de Nederlandse cultuur dan de

oudere generatie. Bovendien wordt er van de oudere generaties niet verwacht dat zij gaan sporten. Wanneer deze groep kampt met overgewicht wordt door de sociale omgeving eerder geadviseerd minder te gaan eten dan meer te gaan bewegen. Uit de afgenomen interviews kon geen concreet beweeggedrag worden waargenomen. Toch wordt er over het algemeen weinig bewogen dit heeft te maken met verschillende barrières. Eerder genoemde factoren hebben hier invloed op. Daarnaast kunnen financiële factoren hier een rol in spelen en sociaal culturele factoren als sfeer, acceptatie en discriminatie een barrière vormen om bijvoorbeeld lid te worden van een sportvereniging of sportschool.30 Diabetes mellitus Uit de interviews kwam naar voren dat men weinig kennis heeft over diabetes mellitus type 2 en de bijbehorende risicofactoren, denk aan overgewicht, de mate van lichamelijke activiteit, genetische factoren en etniciteit. Een groot deel van de geïnterviewde Antillianen denken dat het krijgen van diabetes mellitus te maken heeft met de voeding en dan met name het jarenlang eten van teveel suiker (vanwege de naam suikerziekte). Het onderwerp diabetes mellitus komt vrijwel niet ter sprake in de (directe) sociale omgeving mede hierdoor heeft men weinig kennis over diabetes mellitus en de bijbehorende risicofactoren. De geïnterviewde Antilianen lijkt zich eerder zorgen te maken over de gevolgen van hart- en vaatziekten en verschillende vormen van kanker. Ondanks dat geïnterviewde Antillianen weinig kennis hebben over diabetes mellitus geven zij wel aan open te staan voor informatie over diabetes mellitus en de bijbehorende risicofactoren. Bovendien geven zij aan dat wanneer er voldoende kennis beschikbaar is, men zichzelf in staat acht actie te ondernemen wat betreft de oorzaken en gevolgen van diabetes mellitus type 2.

Hoofdstuk 4 Interventie Naar aanleiding van de analyse van volksgezondheid, gedrag en determinanten is het volgende gedragsdoel opgesteld; Antillianen verminderen het gebruik van vet en suikerrijke producten. Hiervoor is gekozen omdat uit de analyse van gedrag en determinanten is gebleken dat in de Antilliaanse cultuur veelvoudig gebruik wordt gemaakt van vet en suiker in de voeding. Daarbij is gebleken dat Antillianen op de hoogte zijn van het feit dat voeding invloed heeft op het ontstaan van Diabetes Mellitus, maar niet genoeg kennis hebben over de samenhang tussen het eten van te veel suiker en vet, en het ontstaan van diabetes mellitus type 2. Bij dit gedragsdoel zijn er een aantal veranderdoelen opgesteld die uitgewerkt zijn in tabel 3

Tabel 3: Veranderdoelen, methodieken en technieken per determinant Determinant

Doel (Na de voorlichting…) Kennis Kunnen Antillianen uitleggen wat diabetes mellitus inhoud en wat de daarbij behorende risicofactoren zijn. Risicoperceptie Kunnen Antillianen inschatten in hoeverre hun eigen eetgedrag de kans op diabetes mellitus vergroot. Attitude Kunnen Antillianen voordelen en nadelen noemen van gezonder eetgedrag die niet (direct) gekoppeld zijn aan diabetes mellitus. Sociale invloed Kunnen Antillianen het belang van sociale steun bij het verkrijgen van een gezondere leefstijl benoemen en toepassen. EigenHebben Antillianen effectiviteit voldoende vertrouwen dat zij zelf het vermogen hebben hun voedingsgewoontes (indien nodig) aan te passen.

Methodiek

Techniek

Informatieoverdracht

Voorlichting/lezing

Evaluatie van eigen gedrag/ risicoinformatie

Lichaamsmetingen/ kort consult bij diëtiste

Informatieoverdracht/ communicatie

Lezing ervaringsdeskundige/mogelijkheid tot stellen van vragen

Sociale vergelijking/ versterken van assertiviteit en weerbaarheid

Motivational speaker/ ervaringsdeskundige

Demonstratie/ motivatie

Kookworkshop/ motivational speaker

Het interventiemiddel Wat houdt het interventiemiddel in? Om Antillianen op een positieve manier kennis bij te brengen over diabetes mellitus en gezonde voeding, wordt er een Antilliaans festival georganiseerd. Het festival biedt een verscheidenheid aan activiteiten als voorlichting, kookworkshops, lezingen van o.a. ervaringsdeskundigen, bands en een gezellige beachbar met gezonde hapjes en alcoholvrije cocktails. Het gehele festival zal in het teken staan van diabetes mellitus waarbij zoveel mogelijk rekening wordt gehouden met de Antilliaanse cultuur. Waarom is er voor dit interventiemiddel gekozen? Uit de analyse van volksgezondheid is gebleken dat diabetes mellitus veelvoudig voorkomt onder Antillianen. Uit de analyse van gedrag en gedragsdeterminanten is naar voren gekomen dat Antillianen open staan voor het verkrijgen van meer kennis over diabetes mellitus, maar dit op een vrijblijvende manier aangeboden willen krijgen. Er is gekozen voor een Antilliaans festival omdat het festival gezelligheid

biedt, het de toegankelijkheid vergroot en het festival dicht bij de Antilliaanse cultuur staat. Op deze manier wordt kennis op een ongedwongen manier aangeboden. Waar en wanneer zal het festival plaatsvinden? Dit festival zal ieder jaar plaats vinden gedurende zes weekenden in de zomerperiode (juli/augustus) waarbij elk weekend een andere grote stad wordt aangedaan. Het festival zal plaats vinden in Rotterdam (Kralingse bos), Den Haag (Malieveld), Amsterdam(Haarlemmermeer, Almere (Almere-strand), Groningen (Stadspark), Eindhoven (Aquabest). De keuze voor deze steden is gebaseerd op het aantal Antilliaanse inwoners, in deze zes steden vind men het hoogste aantal Antilliaanse inwoners 33Het festival zal ieder weekend op zaterdag en zondag plaats vinden op een locatie net buiten de steden zodat er voldoende ruimte en parkeergelegenheid is. De toegankelijkheid zal vergroot worden door pendelbussen in te zetten vanaf de centrale stations. De naam van het festival Het festival zal de naam Fawaka festival dragen. Fawaka betekent ‘hoe gaat het’ hierbij gaat het om ‘hoe gaat het’ als in het sociale aspect, hoe gaat het met elkaar. Maar ook hoe gaat het met de gezondheid en de kennis over diabetes mellitus. Hoe zal het festival eruit zien? Het festival terrein bestaat uit verschillende velden waar een variëteit aan activiteiten aangeboden wordt. Hieronder een overzicht van de verschillende activiteiten en de motivatie hierachter. Voor een plattegrond van het festivalterrein zie bijlage 1. Entree: De Bonbini zal een ruimte zijn waar festivalgangers binnenkomen. Hier bevinden zich kassa’s, kluisjes, toiletten, bar en een wachtruimte. Deze ruimte is ingericht om de wachttijd voor de lezing in de hoofdtent te overbruggen. De bezoekers worden hier welkom geheten met een verfrissend drankje. Suikerzoet of suikerziek=hoofdtent: In de hoofdtent zal er een lezing gegeven worden over wat diabetes mellitus is en wat de daarbij behorende risicofactoren zijn. Dit is van belang omdat iedere bezoeker op deze manier kennis opdoet over diabetes mellitus. Bij de uitgang van de hoofdtent zullen informatiekraampjes staan waar eventuele vragen, naar aanleiding van de lezing, beantwoord kunnen worden en extra informatie verkregen kan worden. Daarnaast zullen er na de lezing goodiebags worden uitgedeeld met daarin het programmaboekje van het festival (zie bijlage 2), leuke samples, adresgegevens van diëtisten uit de buurt en een boekje waarin alle informatie uit de lezing nog eens duidelijk wordt uitgelegd. Meten is weten=lichaamsmetingen: In deze tent kunnen bezoekers door middel van lichaamsmetingen een beeld krijgen van hun eigen gezondheid. Het gaat hier om een uitgebreide lichaamsmeting waaronder een berekening van het BMI en het vetpercentage. Na de meting krijgen bezoekers een formulier mee met hun eigen gegevens, zij hebben hierna de keuze om met deze resultaten een consult te volgen bij een diëtist aanwezig op het festival. Het zal hierbij gaan om een diëtist uit de desbetreffende stad zodat, wanneer gewenst, later een vervolgconsult zou kunnen plaatsvinden. Op deze manier worden festivalgangers zich bewust van hun eigen risico op diabetes mellitus type 2. Dushi Krioyo(lekkere keuken) =kookworkshop: De bezoekers van het festival kunnen zich gedurende de dag inschrijven voor een kookworkshop die meerdere keren per dag zal plaatsvinden. In deze kookworkshop zullen typisch Antilliaanse gerechten op een gezonde manier worden bereid. Er zal hierbij

gekeken worden naar vervangers voor vet- en suikerrijke gerechten en producten. Hierdoor kan de kennis over gezonde producten gelijk in de praktijk worden toegepast en kan worden aangetoond dat er weinig aanpassingen nodig zijn om een gezond Antilliaans gerecht op tafel te zetten. Op deze manier krijgen bezoekers het vertrouwen dat zij zelf in staat zijn om gezond te koken. Luister, lach en leer= klein podium: Op dit podium zullen verschillende uitvoeringen te zien zijn. Het zal hierbij gaan om een afwisseling van cabaret, zang, gastsprekers en ervaringsdeskundigen. Cabaret: Tijdens de cabaretvoorstellingen zal op een ludieke manier in worden gegaan op gezonde voeding en diabetes mellitus. Gastsprekers/ ervaringsdeskundigen: Gedurende de dagen zullen er verschillende gastsprekers en ervaringsdeskundigen aan het woord komen. Er zal bijvoorbeeld een Antilliaanse vrouw met een echtgenoot die lijdt aan diabetes mellitus type 2 vertellen over haar ervaringen. Op deze manier krijgen bezoekers inzicht in de belangrijke rol van sociale steun. Live cooking= Kookdemonstratie: Omdat er niet genoeg capaciteit zal zijn om iedere bezoeker deel te laten nemen aan een kookworkshop, zullen er ook kookdemonstraties worden gegeven. Ook deze demonstraties zullen in het teken staan van de thema’s die in de kookworkshops aan bod komen. Overig : Om sfeer te geven aan het festival zullen er nog een bar, Antilliaanse markt, loungehoek en kinderspeelhoek aanwezig zijn. Verder zullen er een aantal motivational speakers rondlopen op het festivalterrein, deze zullen op een positieve manier proberen bezoekers te motiveren om een gezonde leefstijl aan te nemen.

Hoofdstuk 5. De kritische zelfreflectie Voor het onderzoek is er uitgebreid literatuur onderzoek gedaan. Daarnaast heeft creativiteit geholpen bij het opstellen van een passende interventie. Voor de interventie zijn realistische en haalbare doelstellingen opgesteld, waarvoor tevens beschreven is hoe de doelstellingen gerealiseerd kunnen worden. In dit onderzoek is er alleen gebruik gemaakt van kwalitatief onderzoek voor het bepalen van gedrag en gedragsdeterminanten. Een combinatie van kwalitatief en kwantitatief onderzoek, een triangulatie, is meer toereikend omdat er op deze manier een meer nauwkeurige data-verzameling over een grotere onderzoekspopulatie kan worden verkregen34. Bovendien is er in dit onderzoek onvoldoende aandacht besteed aan het bewegingsaspect. In een volgend onderzoek zal meer aandacht moeten worden besteed aan het beweeggedrag van de onderzoekspopulatie. Wat betreft de literatuur kan er in een vervolgonderzoek gebruik worden gemaakt van kwantitatief onderzoek om de ontbrekende cijfers voor de analyse van volksgezondheid vast te stellen. Wanneer er beschikking was over een ongelimiteerd tijdsbestek en financiële- en geografische middelen dan was er een gekozen voor een ander interventiemiddel. Er zou dan namelijk gekozen zijn voor een cruiseschip met allerlei faciliteiten met betrekking tot voeding en beweging gericht op de preventie van diabetes mellitus type 2. Dit vergroot de mogelijkheid om meer mensen te bereiken (internationaal) en het gehele jaar door deze vorm van voorlichting aan te kunnen bieden. Voor een vervolgonderzoek zou er geëvalueerd kunnen worden op de invloed van de interventie, op het gedrag van Antillianen, gerelateerd aan diabetes mellitus type 2. De onderzoeksvraag die hierbij de rode

draad zou kunnen worden luidt als volgt: In hoeverre is het eet- en beweeggedrag van Antillianen veranderd nadat zij kennis hebben opgedaan over diabetes mellitus type 2? Ook zou er gekeken kunnen worden naar de mogelijkheid om de interventie te specificeren, bijvoorbeeld door de doelgroep op te delen in subgroepen (denk aan een indeling naar geslacht, leeftijd, enz.). De onderzoeksvraag luidt: In hoeverre is het mogelijk de interventie te specificeren, op subgroepen binnen de Antilliaanse cultuur. In dit onderzoek is gekeken naar Antillianen woonachtig in de Randstad. Voor een vervolgonderzoek zou er een vollediger beeld worden gekregen indien er wordt gekeken naar Antillianen woonachtig in Nederland, zowel binnen als buiten de Randstad. De onderzoeksvraag die hierbij past is: In hoeverre verschilt het eeten beweeggedrag van Antillianen woonachtig in de Randstad met dat van Antillianen woonachtig in de rest van Nederland. Doordat de (toegangs-)prijzen van het festival laag zullen zijn, is het toegankelijk voor mensen met zowel een hoge als een lage sociaal economische status. Ook het opleidingsniveau van de doelgroep vormt geen barrière, omdat alle informatie op een laagdrempelig niveau wordt uitgelegd en aangeboden. Op deze manier vormt de sociaal economische status geen knelpunt en wordt de doelgroep vergroot. Deze interventie draagt bij aan het idealisme van de participatiesamenleving. Dit omdat de interventie gericht is op de preventie van diabetes mellitus type 2 en hiermee bijdraagt aan een gezondere samenleving waarin mensen met diabetes mellitus minder complicaties ervaren en een grotere verantwoordelijkheid nemen voor hun eigen gezondheid. Op het festival zal een klein deel van de Antilliaanse bevolking aanwezig zijn. Door middel van de kennis die zij vergaren op het festival, kunnen zij hun kennis verspreiden. Dit sluit aan bij de theorie van het symbolisch interactionisme.

Bronvermelding 1) Diabetes in cijfers. Diabetesfonds beschikbaar via: http://www.diabetesfonds.nl/artikel/diabetes-cijfers. Geraadpleegd op: 27 mei 2014 2) Baan CA (RIVM), Spijkerman AMW (RIVM), Kranen HJ van (RIVM). Welke factoren beïnvloeden de kans op diabetes mellitus? RIVM. Beschikbaar via: Nationaal Kompas Volksgezondheid\Gezondheidstoestand\Ziekten en aandoeningen\Endocriene, voedings- en stofwisselingsziekten en immuniteitsstoornissen\Diabetes mellitus, 17 april 2013. Geraadpleegd op: 25 mei 2014 3) Weng J, Li Y, Shi WXL, Zhang Q, Zhu D, Hu Y, et al. Effect of Intensive insulin therapy on β-cell function and glycaemiccontrol in patients with newly diagnosed type 2 diabetes: a multicentre randomised parallel-group trial. Lancet 2008;371: 1753-60. 4) Retnakaran R, Drucker D. Intensive insulin therapy in newly diagnosed type 2 diabetes. Lancet 2008; 371: 1725-26. 5) Griffin SJ, Borch-Johnsen K, Davies MJ, Khunti K, Rutten GE, Sandbak A, et al. Effect of early intensive multifactorial therapy on 5-year cardiovascular outcomes in individuals with type 2 diabetes detected by screening (ADDITION-Europe): a cluster-randomised trial. Lancet 2011;378:156-67. 6) Taylor R, Banting Memorial lecture 2012. Reversing the twin cycles of type 2 diabetes. Diabet Med 2013;30:267-75.

7) Buse JB, Caprio S, Cefalu WT, Ceriello A, Del Prato S, Inzucchi SE, et al. How do we define cure of diabetes? Diabetes Care 2009;32:2133-5. 8) Poos MJJC (RIVM), Baan CA (RIVM), Hamberg-van Reenen HH (RIVM). Hoeveel zorg gebruiken patiënten met diabetes mellitus en wat zijn de kosten? Beschikbaar via: RIVM, Nationaal Kompas Volksgezondheid\Gezondheidstoestand\Ziekten en aandoeningen\Endocriene, voedings- en stofwisselingsziekten en immuniteitsstoornissen\Diabetes mellitus, 11 maart 2014. Geraadpleegd op: 25 mei 2014. 9) CBS. Bevolkingstrends 2011. Beschikbaar via: http://www.cbs.nl/nr/rdonlyres/476f84a8-b876-43b4-aa21350338c052eb/0/2011k1b15pub.pdf Geraadpleegd op: 25 mei 2014 10) CBS. Van de Nederlanders heeft 4 procent suikerziekte. 2009. Beschikbaar via; http://www.cbs.nl/nl-NL/menu/themas/gezondheidwelzijn/publicaties/artikelen/archief/2009/2009-2718-wm.htm Geraadpleegd op: 25 mei 2014

11) Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu. Diabetes mellitus in Nederland: schatting van de huidige ziektelast en prognose voor 2025. 2009. Beschikbaar via: http://www.ntvg.nl/publicatie/Diabetes-mellitus-Nederland-schatting-van-de-huidigeziektelast-en-prognose-voor-2025/volledig Geraadpleegd op: 27 mei 2014 12) Nationaal kompas. Wat is in Nederland de levensverwachting? Beschikbaar via: http://www.nationaalkompas.nl/gezondheid-en-ziekte/sterfte-levensverwachting-en-dalys/levensverwachting/wat-is-in-nederland-de-levensverwachting/. Geraadpleegd op: 27 mei 2014 13) CBS bevolkingstrends 2014. Levensverwachting in Caribisch Nederland verschilt weinig met Nederland. Beschikbaar via: http://www.cbs.nl/NR/rdonlyres/8186AA71-A297-40FF-9487D8CE7498F5AC/0/20140103b15art.pdf. Geraadpleegd op: 27 mei 2014 14) Nederlandse huisartsengemeenschap. NHG-standaard Obesitas. Beschikbaar via: https://www.nhg.org/standaarden/volledig/nhg-standaard-obesitas#note-32 Geraadpleegd op: 27 mei 2014 15) Neemt de gezonde levensverwachting in Nederland toe of af? Internet site. 20-03-2014. Beschikbaar via: http://www.nationaalkompas.nl/gezondheid-en-ziekte/sterftelevensverwachting-en-daly-s/gezonde-levensverwachting/trend/. Geraadpleegd op 27 mei 2014 16) Poos M.J.J.C, Gool C.H. van, Gommer A.M. Verloren levensjaren, ziekte en ziektelast voor een selectie van ziekten. 5 juni 2014. Beschikbaar via: http://www.nationaalkompas.nl/gezondheid-en-ziekte/sterfte-levensverwachting-en-dalys/ziektelast-in-daly-s/verloren-levensjaren-ziekte-en-ziektelast-voor-56-geselecteerdeaandoeningen/. Geraadpleegd op 7-06-2014. 17) Papillon. Diabetes/suikerziekte: Wanneer loop je risico?. 24-03-2009. Beschikbaar via: http://mens-en-gezondheid.infonu.nl/ziekten/33855-diabetessuikerziekte-wanneer-loop-jerisico.html. Geraadpleegd op 25 mei 2014. 18) Vormen van diabetes. 2013. Beschikbaar via: http://www.zorgstandaarddiabetes.nl/extrapage/vormen-van-diabetes/. Geraadpleegd op 25 mei 2014. 19) Visscher T.L.S, Bakel A.M. van, Zantinge E.M. Wat zijn de mogelijke gezondheidsgevolgen van overgewicht?. 25-09-2013. Beschikbaar via: http://www.nationaalkompas.nl/gezondheidsdeterminanten/persoonsgebonden/overgewicht/w at-zijn-de-mogelijke-gezondheidsgevolgen-van-overgewicht/ .Geraadpleegd op 25 mei 2014. 20) Leefstijl, preventief onderzoek; persoonskenmerken. 27-03-2014. Beschikbaar via: http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?DM=SLNL&PA=81177NED&D1=39-43&D2=012&D3=0&D4=l&HDR=G3,G2,T&STB=G1&CHARTTYPE=1&VW=T. Geraadpleegd op 25-05-2014.

21) Jan-Willem Bruggink. Levensverwachting zonder chronische ziektes. Beschikbaar via: http://www.cbs.nl/NR/rdonlyres/9260644A-E1C1-4FA2-9C5F10F13372DA9B/0/2011k1b15p43art.pdf. Geraadpleegd op 25-05-2014. 22) Beroepsbevolking; behaalde onderwijs naar herkomst, geslacht en leeftijd. Beschikbaar via: http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?DM=SLNL&PA=71822NED&D1=0&D2=a&D3= 0&D4=1,4,8&D5=0-2,4,8-10&D6=0&D7=l&HDR=T,G6,G2,G5,G3&STB=G1,G4&VW=T. Geraadpleegd op 27-05-2014 23) Jan-Willem Bruggink. Levensverwachting zonder chronische ziektes.Beschikbaar via: http://www.cbs.nl/NR/rdonlyres/9260644A-E1C1-4FA2-9C5F10F13372DA9B/0/2011k1b15p43art.pdf. Geraadpleegd op 27-05-2014. 24) Guus de Hollander. Sociaaleconomische gezondheidsverschillen in Nederland. 2006. Beschikbaar via: http://www.nvag.nl/afbeeldingen/StukkenVereniging/Themamiddagen/200702%20SocEcono mischeGezondheidsverschillenDenHollander.pdf. Geraadpleegd op: 27-05-2014. 25) Marion Garteiser. Gewicht: bestrijd nu overgewicht voor uw gezondheid op latere leeftijd. 04-01-2010. Beschikbaar via: http://www.e-gezondheid.be/gewicht-bestrijd-nu-overgewichtvoor-uw-gezondheid-op-latere-leeftijd/actueel/904. Geraadpleegd op 27-05-2014. 26) Nationaal kompas. Sterfte naar doodsoorzaak: Zijn er verschillen naar etniciteit? Beschikbaar via: http://www.nationaalkompas.nl/gezondheid-en-ziekte/sterfte-levensverwachting-en-dalys/sterfte-naar-doodsoorzaak/zijn-er-verschillen-naar-etniciteit/. Geraadpleegd op: 27 mei 2014

27) E.E.C. van Wijk-Jansen, L. Jager, S.M.A van der Kroon-Horpestad, ‘Leven om te eten, Surinaamse en Antilliaanse vrouwen over eten, bewegen en overgewicht’, LEI Wageningen UR (2010), pagina 21 28) E.E.C. van Wijk-Jansen, L. Jager, S.M.A van der Kroon-Horpestad, ‘Leven om te eten, Surinaamse en Antilliaanse vrouwen over eten, bewegen en overgewicht’, LEI Wageningen UR (2010), pagina 33-35 29) C.I. Lanting, N. Heerdink-Obenhuijsen, H.L.L. Schuit-van Raamsdonk, E.M.M. Hofman-van den Hoogen, E.H. Leeuwenburg-Grijseels, A. Broerse, M. Kamphuis, A.J.P.G. Smeets, K.I. van Drongelen 'JGZ-richtlijn voeding en eetgedrag', Nederlands Centrum Jeugdgezondheid, Utrecht (2013). 30) E.E.C. van Wijk-Jansen, L. Jager, S.M.A van der Kroon-Horpestad, ‘Leven om te eten, Surinaamse en Antilliaanse vrouwen over eten, bewegen en overgewicht’, LEI Wageningen UR (2010), pagina 23-27 31) Seidell, J., Halbertstadt, J.Tegenwicht: feiten en fabels van overgewicht. Amstedam: Prometheus. 2011. Pagina .220

32) René A. Römer et al., Cultureel mozaïek van de Nederlandse Antillen. De Walburg Pers, Zutphen(1977). Pagina 326. 33) Mulder M (RIVM). Nederlandse Antillianen en Arubanen 2013. In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationale Atlas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, Zorgatlas\Beïnvloedende factoren\Demografie\Etniciteit, 11 december 2013. 34) N. Verhoeven, ‘Wat is onderzoek’ Den Haag (2011) p.161

Bijlagen Bijlage 1 De plattegrond van het festival

Bijlage 2. Het programmaboekje

Bijlage 3. De interviews Uitgewerkte interviews Interview 1 Afgenomen door: Eva Heij Geslacht: Man Leeftijd: 30 Woonplaats: Zwijndrecht, heeft ook 6 jaar in Curaçao gewoond in de wijk Buena Vista in Willemstad. Opleiding: Mbo boekhoudkundig medewerker Beroep: souschef bij eetcafé Bruintje Beer BMI: 26.5 Wat verstaan jullie onder gezonde voedingsgewoonten? Weet je wat het is, ik denk dat, mede van wat ik thuis heb gezien, gezond staat niet echt vooraan het gaat meer om dat het lekker is. Ik denk dat je dat in de Nederlandse cultuur veel meer ziet bijvoorbeeld met salades enzo. Bij ons heb je dat ook wel maar dan is het eerder een salade voor erbij maar niet als hoofdgerecht. Het gaat er merendeels om wat vinden we lekker en wat willen we eten. Wat verstaan jullie onder ongezonde voedingsgewoonten? Het gaat echt om de manier van koken. Je ken een kippetje gewoon in de oven gooien zonder vet of opstomen of wat dan ook, maar bij ons gaat het of de frituur in, lekker bakken, of het gaat in een stoofpotje en het moet altijd zo veel mogelijk zijn. Een barbecue zou ook gewoon op een gezonde manier kunnen maar dat zit er bij ons echt niet in. Aan de ene kant wel een beetje jammer maarja, we zijn echt van lekker, lekker, lekker. Wat voor gerechten eten jullie precies? We eten veel rijst, maakt niet uit hoe. Op de Antillen is het soms ook goedkoper om uit eten te gaan dan om zelf te koken, als je naar de Chinees gaat heb je voor 6 gulden een hele maaltijd, die kan je dan met zijn tweeën delen, dat is best wel apart. Ja, wat voor gerechten… Geit, kip, rundvlees heel veel, varkensvlees alle soorten, porkchop varkensoren, heel smerig haha, koeientong is ook echt een specialiteit. Het is echt van alles wat. De Antilliaanse keuken is dus heel gevarieerd? Het is echt beïnvloed door, Afrika, Spanje, Nederland, alles gewoon een beetje gecombineerd.

Zijn er nog verschillen in de manier van koken tussen Antillianen die in Nederland wonen en Antillianen die op de Antillen wonen? Ja, weet je wat het is, in Rotterdam zijn er ook echt slagers die gespecialiseerd zijn die echt het vlees van de cultuur hebben. Er is ook een grote supermarkt waar je alles kan vinden. Er zijn in Rotterdam denk ik veel Antillianen die vasthouden aan de cultuur omdat alle producten daar ook te koop zijn. Ik denk als je daar verder vandaan woont je meer kookt met wat er voor handen is. Daardoor verandert de manier van eten wel een beetje. Ik heb zelf ook geen zin om moeite te doen en helemaal naar Rotterdam te gaan rijden, dan moet ik in de stad gaan parkeren en helemaal moeite doen, ik haal alles gewoon hier in de supermarkt. Mijn vader en moeder rijden wel vaak naar Rotterdam, maar ik heb daar echt geen zin in. Toch denk ik dat de basis dan toch wel een beetje hetzelfde blijft. Wat vinden jullie ervan als iemand te dik is? Dat hangt er vanaf of het een man of een vrouw is. We houden wel van een stevige vrouw, of in ieder geval wat voller. We kijken niet echt naar een buikje of iets. We kijken wel altijd achterom of iemand een bil heeft haha. Als het om vrouwen gaat hebben we zoiets van je bent toch goed genoeg, wees blij met wat je hebt, en lekker stevig is gewoon prima, het hoeft niet minder te worden. En kijk als iemand echt overgewicht heeft, van oh deze niet hoor, deze slaan we over. Dan denk ik van die heeft echt wel wat nodig om af te vallen. En hoe gaat dat binnen de familie? Wordt het tegen elkaar gezegd als iemand te dik is? Nee dat wordt niet echt gezegd. Iedereen vindt het gezellig als je gewoon mee eet, en dan wordt er niet gezegd van ‘he, kan je beter niet doen’. Bekijk zelf maar wat je doet, het is jouw lichaam en als jij moet je er goed in voelen, en als je je er niet goed in voelt moet je er zelf wat aan doen. Ik denk dat er meer achter iemands rug om wordt gezegd van ‘zo, die is dik’, dan in diegene zijn gezicht van ‘zo zou je niet ff een salaatje eten ofzo’ dat is echt heel apart. Ik heb nooit iemand van de familie horen zeggen ‘zou je niet ff gaan afvallen’. Kan je iets vertellen over het voedingspatroon, dus op welke momenten je eet? Eet wanneer je honger hebt. Als ik om drie uur ‘s middags mijn avondmaaltijd wil eten dan doe ik dat, als ik om 10 uur ‘s avonds thuiskom en ik heb honger, dan warm ik iets op en dan eet ik dat. Er is altijd wel wat eten in huis, en je eet maar wanneer je trek hebt. Wanneer mijn moeder vroeger nog kookte, kwam ik thuis, ik at, dan kwam mijn vader thuis en dan at hij. Ik had nooit zin om op hem te wachten. En mijn moeder had nooit trek, dus die at pas later. En wat er over was stonden ik en mijn vader nog te verdelen voor we gingen pitten. Echt altijd gewoon eten wanneer je trek had. En vanuit Curaçao zijnde de warme maaltijd eten ze ‘s middags en dan ’s avonds wat makkelijks. Voor ze gaan slapen langs de Chinees of langs een kleine stentje waar je eten kan afhalen. Die gaan pas ‘s avonds laat open van tien tot twee ongeveer. Dan bel je iemand op of die even mee gaat wat eten halen, gewoon voor de gezelligheid. Hoe kijken jullie aan tegen sport? De jongere generatie die is zich er wat meer van bewust. Mijn generatie en jonger let er wat meer op. Maar de generatie van mijn ouders zijn er veel minder mee opgegroeid. Mannen en jongens deden wel aan sport en voetballen maar de vrouwen echt niet. Mijn moeder kan niet bijvoorbeeld niet eens fietsen.

Gaat het dan om de generatie jongeren die nu in Nederland woont of op de Antillen? In Nederland, dat komt omdat sport hier veel meer leeft. Sport hoort er meer bij, er wordt veel voetbal getoond. Hierdoor wordt de generatie hier wat bewuster. Dat komt omdat het normaler is hier om te sporten, iedereen om je heen sport ook meer dus dan doe je het zelf ook eerder. Kijk maar naar Feijenoord, hoeveel negers daarbij zitten. En op de Antillen? Daar speelt het iets minder. Het speelt er ook wel een beetje onder de jongere generatie. Maar wat ik me herinner van toen ik mavo 2 en 3 deed op de Antillen, dan had ik tot een uur school en ging ik daarna naar huis om te eten en te dutten. Om iets te gaan doen of te sporten was het dan echt te warm. Soms ging ik dan ‘s avonds wel eens voetballen. Welke sporten zijn populair op de Antillen? Bij de mannen zijn voetbal en honkballen erg populair onder Antillianen. En de vrouwen? Vrouwen zijn meer van de volleybal dat ik weet. Heb ik een beetje meegekregen van toen ik nog op Curaçao woonde vanuit de kerk. Er werden heel veel volleybaltoernooien georganiseerd door de kerk. Dan werd er een sportpark afgehuurd en dan speelden alle kerken tegen elkaar. Er waren dan ook gemengde teams met mannen en vrouwen door elkaar. Wordt sport gestimuleerd door ouders of familie? Nee, niet echt. Het is meer zo, als je wil sporten, we staan achter je. Maar doe je dit niet is het ook goed. Diabetes is best wel een groot probleem onder Antillianen, weet jij hier al wat vanaf? Ja, best veel. Mijn oma is eraan overleden, mijn vader heeft het. Dus waarschijnlijk zit het ook bij mij in het bloed, dus best wel een grote kans dat ik het ook krijg. Als ik zie wat voor stapel medicijnen mijn vader krijgt, dat is echt belachelijk. Omdat hij er natuurlijk zelf nooit mee bezig is geweest, dan heb je het ineens en is het heel erg. Hij zei steeds het is niks, het is niks, het is niks en uiteindelijk toch naar de dokter en dat is het in een keer al in een ver stadia zeg maar. Hij heeft zich er nooit mee bezig gehouden of het proberen tegen te gaan, hij had het te laat door. Hij had het ook wel kunnen weten aangezien mijn oma er aan is overleden. Ik denk dat het echt wel wat met voeding te maken heeft hoor, dat je daar gewoon echt, vooral heel veel saus en zout, bijna alles wat we eten zit zout in en heel veel saus en dat helpt gewoon niet echt denk ik. Ik probeer het zelf wel gewoon in de gaten te houden door af en toe gezonder te eten en te sporten. Stel dat wij voorlichting zouden willen geven over voeding, beweging en diabetes aan Antillianen zou hier dan behoefte aan zijn? Het gaat om de manier dat je het overbrengt, niet dwingend zeg maar. Als je gewoon uitlegt wat voor probleem er in de Antilliaanse samenleving zit en wat een oplossing zou kunnen zijn dan zouden mensen wel luisteren. Maar niet dat je zegt van ‘he, jullie moeten gezonder gaan eten’ dat zou niet werken. Een voorlichting is altijd goed maar het is wel de manier hoe je het overbrengt en de manier waarop je een groep bij elkaar kan krijgen om dat voor te lichten. Je kan wel

ouderen gaan bereiken maar daarbij heeft het weinig zin. Je kan het beter doen bij de jongere generatie, die kunnen er zelf nog iets aan veranderen en dit ook doorgeven aan volgende generatie. Denk je dat ze open zullen staan om hun eetgewoonten aan te passen of zal dit heel moeilijk zijn? Ik denk dat het wel moeilijk zou zijn, maar dat ze er wel wat van afweten. Als je er wat van afweet dan kan je er wat aan doen. Ze zullen het wel aannemen maar er niet direct wat aan doen omdat het echt zo diep in de cultuur zit. Maar ze kunnen wel, als ze er zelf aan beginnen, er ook anderen voor waarschuwen van ‘he, we eten echt ongezond we kunnen beter dit doen, we kunnen zo doen’, als iemand er maar wat vanaf weet. Ik denk dat het ook goed werkt als het van familie naar familie gaat. Ik had bijvoorbeeld op het internet gelezen dat kippenlever niet goed voor je was. Toen had ik tegen mijn moeder gezegd dat ik dat echt niet meer wilde eten omdat het zo slecht voor je was, en toen heeft ze heet daarna nooit meer gekookt. Dus binnen de familie nemen we wel dingen van elkaar aan. Roken en alcoholgebruik hebben ook veel invloed op diabetes, hoe zit het met tabak en alcoholgebruik in de Antilliaanse cultuur? Er wordt weinig gerookt, maar wel veel gedronken. Er zijn meer drinkers dan rokers. Drinken Antillianen meer dan bijvoorbeeld Nederlanders? Denk het wel, ja als je ziet wat er op Antilliaanse feesten aan whisky en bier doorheen gaat dat is echt aardig wat. Het is misschien niet te vergelijken met de jongeren van nu, die drinken ook aardig wat maar merendeels de ouderen waarbij ik het zie, net als mijn vader, die kan ook heel veel drinken. Maar roken echt veel minder, echt weinig Antillianen die roken, als ik bijvoorbeeld op de Antillen in de stad liep zag ik vrij weinig iemand roken. Bij de meeste bars zag je dan vaak alleen mensen dansen en drinken maar niet roken. En in de familie, het is dat mijn neven en nichten roken maar bij ouderen komt het bijna nooit voor. Denk je dat Antillianen iets willen doen aan alcoholgebruik? Daar is denk ik vrij weinig aan te doen, misschien hier in Nederland omdat hier heel veel gecontroleerd wordt op alcoholgebruik tijdens het autorijden zeg maar, maar op de Antillen is dat veel minder. Ik heb verhalen van mijn neven gehoord, dan gaan ze een avondje stappen, drinken ze zoveel mogelijk, dan stappen ze gewoon weer de auto in en rijden ze naar huis. Als je dat hier doet en je wordt gepakt heb je echt een probleem en ik ben wel eens gepakt met drinken en rijden, die boetes wil je echt niet meer, dat zijn echt bedragen die ongelofelijk zijn. Ik denk dat ze dan op de Antillen meer moeten controleren op alcoholgebruik in de auto. Misschien dat het dan iets minder wordt. Maar ik denk dat je alcoholgebruik op zich niet echt kan tegengaan. Het zit ook heel erg in de cultuur, dat ze elke vrijdag lekker naar de snackbar gaan ff wat biertjes doen en dan pas naar huis gaan dat zie je echt veel op de Antillen.

Interview 2 Afgenomen door: Lieke de Kort Geslacht: Man Leeftijd: 32 Woonsituatie: Oorspronkelijk bij zijn ouders in Curaçao, nu sinds 2 jaar wegens opleiding in Dordrecht. Beroep: student verpleegkunde BMI: 22 Lieke: In dit gesprek wil ik graag een aantal onderwerpen terug laten komen. Graag wil ik het met je hebben over voeding, beweging en diabetes in de Antilliaanse cultuur. Wat speelt er allemaal en hoe gaat men hier mee om? Ik wil het graag met je starten over het onderwerp voeding. Wat weet je zelf al over (gezonde) voeding. Ik ben zelf eigenlijk nooit heel bewust bezig geweest met voeding. Pas sinds ik in Nederland woon ben ik op de hoogte van het feit dat voeding überhaupt een rol kan spelen bij de gezondheid. Dit komt mede ook omdat ik op mijn stages in verzorgingshuizen en ziekenhuizen heb gezien dat mensen na het krijgen van goede en gezonde voeding soms weer een heel stuk op kunnen knappen. Dit boeide mij erg. Ik had hier nooit bij stilgestaan. Je vertelde net dat je pas sinds 2 jaar in Nederland woont. Wat zijn volgens jou de grootste verschillen tussen de voeding in Nederland en die op Curaçao? (lacht) ‘wat niet?’ het eten hier is heel anders dan ik gewend ben in curaçao. Daar begonnen wij vaak pas om een uur of 12 met eten. Dit was meestal een vette hap. Ontbijten deden we eigenlijk nooit. In Nederland heb ik veel meer regelmaat. Ik sta op, ga ontbijten, daarna naar mijn stage of naar school, meestal heb ik daar een pauze om mijn lunch te eten, en als ik na school of stage thuiskom is het tijd om warm eten te koken. Het warme eten kook en eet ik meestal tegelijk met mijn huisgenoten aan tafel op, dit ben ik ook helemaal niet gewend. Kun je daar wat meer over vertellen, hoe gaat het er aan toe op Curaçao? Op curaçao wordt er door 1 persoon gekookt, dit is eigenlijk altijd de vrouw. Zij kookt ongeveer voor 2x zoveel mensen als dat er in het gezin wonen. Anders dan in Nederland, hoef je op Curaçao niet uitgenodigd te worden om te blijven eten, maar kun je haast altijd gewoon binnen lopen en is er altijd wat extra’s. Dit eten wordt gekookt op een vast tijdstip, aan het einde van de middag. We gaan hierna niet met zijn allen aan tafel zoals in Nederland, maar kiezen zelf een tijdstip waarop we gaan eten. We beslissen dan zelf waar we eten en warmen een deel van de grote hoeveelheid die gekookt is voor onszelf op. Alleen in het weekend gaat het anders. Dan wordt er vaak met een grote familie gegeten, er wordt dan bij ons niet gekookt maar afgehaald. Op deze dagen wordt er echt een feestje gemaakt van het eten. Behalve veel eten wil daar ook nogal eens wat drank geserveerd worden. Bij ons in de familie werd er elk weekend een ander soort cocktail gemaakt die dan door de hele familie gedronken werd.

Je had het net over de regelmaat van de dag in Nederland, vaak met vaste eetmomenten. Hoe gaat dat op Curaçao? Daar eten we niet omdat het volgens de klok tijd is om te eten, maar we eten er omdat we honger hebben. Als wij heel de ochtend geen trek hebben en zin hebben om tussen de middag naar de mc donalds te gaan dan doen we dat. Toen ik hier in de eerste week mijn huisgenoten uitnodigde om te ‘’ ontbijten’’ bij de mc donalds werd ik heel erg hard uitgelachen. Toen werd mij uitgelegd dat het in Nederland de gewoonte is om brood, pap of crackers als ontbijt te nemen. Wat vind je van die gewoonte? Op het begin vond ik dit vreemd. Maar nu, na 2 jaar en veel lessen op school en stage, ben ik erachter dat dit helemaal niet zo vreemd is. In Nederland wordt er gewoon veel meer gelet op dat het eten gezond is. Waarom wordt er denk je op de Antillen zoveel fastfood gegeten en in Nederland niet? Op Curaçao is eten ook een soort statussymbool. Je kunt er door laten zien dat je het goed hebt. Het is een teken van rijkdom als je het geld hebt om vaak eten af te halen. Dit is op de Antillen erg belangrijk. In Nederland wordt er juist veel fastfood gegeten onder de minder rijke mensen. Dit komt omdat het gewoonweg goedkoper is om een euroknaller te halen bij de Mc donalds dan dat je zelf een maaltijd kookt van verse producten. Is je houding tegenover fastfood daarom veranderd sinds je in Nederland woont? Ja absoluut! Ik ben in 2 jaar veranderd van iemand die niet eens wist hoe je moest koken naar iemand die iedere dag een verse maaltijd op tafel zet. Na de eerder genoemde blunder over het ontbijten bij de mc Donalds, ben ik echt gaan inzien dat gezond eten belangrijk is. Ik voel me ook veel energieker dan toen ik nog op de Antillen woonde en denk dat dat ook te maken heeft met mijn voeding. Al werkt het minder benauwde weer daar ook aan mee. Je gaf net aan dat je zelf veel bewuster bent geworden van gezonde voeding sinds je in Nederland woont. Hoe is dat met andere Antillianen die naar Nederland komen? Ik ben voor mijn studie met een groep van vijf personen naar Nederland gekomen. Wij zijn allemaal een andere studie gaan doen en in een ander studentenhuis gaan wonen maar komen wel geregeld bij elkaar over de vloer. Ik kan wel zeggen dat wij alle vijf veel bewuster zijn gaan eten. Dit komt ook omdat het heel lastig is om aan de gewoontes van thuis te blijven hangen. Je hebt zodra je in Nederland woont het ritme wat ook Nederlanders hebben en daar past een voedingspatroon als op de Antillen niet in. Ik denk dus dat elke Antilliaan in Nederland zich wel aan moet passen aan de voeding hier. Is er nog iets over voeding wat je belangrijk vindt voor dit interview? ik denk dat we de belangrijkste dingen wel besproken hebben.

Naast voeding is ook beweging een heel belangrijk gedeelte van een gezonde leefstijl, graag zou ik daarom hier even met je over willen praten. Hoe denk je zelf over de rol van bewegen in de gezonde leefstijl? Eerlijk gezegd zie ik niet zo waarom bewegen belangrijk zou zijn. Op Curaçao wordt er nauwelijks bewogen en dat vind ik eigenlijk prima. In Nederland beweeg je automatisch wel iets meer omdat de fiets hier een belangrijk vervoersmiddel is. Op Curaçao wordt de fiets niet gebruikt, daar ligt alles veel te ver van elkaar vandaan om dat te kunnen doen en bovendien is het veel te warm. Wat wordt er op Curaçao wel aan beweging gedaan? Er wordt veel gedanst! Dat vind haast iedereen leuk om te doen en wordt vaak gedaan door zowel kinderen als volwassenen. Dit zien wij ook niet echt als bewegen maar meer als een manier om leuk met elkaar bezig te zijn. Wat verandert er aan de rol van bewegen in Nederland? Buiten het fietsen naar werk of school eigenlijk heel weinig. Mensen hebben een hekel aan sport en blijven dit houden als ze in Nederland zijn. Het is wel jammer dat dansen hier niet zo geïntegreerd is als op de Antillen. Hierdoor wordt er misschien nog wel minder bewogen dan daar. Wij doen onderzoek naar het voorkomen van diabetes mellitus bij Antillianen. Wat weet jij zelf al over Diabetes Mellitus? Diabetes wat? Sorry daar heb ik nog nooit van gehoord. Het staat onder de bevolking ook wel bekend als suikerziekte, komt je dat wel bekend voor? Oh dat bedoel je met Diabetes. Ja daar krijg ik vaak mee te maken. Veel ouderen op mijn stage krijgen medicijnen of prikken hiervoor. Ik weet dat er een stofje is wat niet aangemaakt wordt door het lichaam waardoor dat dus moet worden ingespoten om te zorgen dat dat stofje toch weer in het lichaam komt. Maar ik weet verder eigenlijk niet hoe het ontstaat. Een van de belangrijkste risicofactoren van Diabetes is overgewicht. oh dan heeft het grootste deel van de Antillianen een grote kans op diabetes!. Overgewicht komt veel voor bij ons namelijk. Hoe kijk je daar tegen aan? Ik zag dat nooit als een probleem. Het wordt daar geaccepteerd. Je merkt in Nederland wel dat er een soort taboe rust op het hebben van overgewicht maar dat is op de Antillen niet het geval. Bijna iedereen is er wat te dik en wij mannen houden van vrouwen met ronde vormen dus zijn ook niet vies van wat kilo’s te veel. In Nederland merk ik bij Nederlandse vrienden dat zij vaker omkijken als er een slanke vrouw voorbij komt. En mijn Antilliaanse vrienden vallen juist vaker op de wat stevigere vrouwen.

Maar nu ik van je hoor dat de kans op diabetes wordt versterkt door het hebben van overgewicht schrik ik wel hoor. Het is natuurlijk niet de bedoeling om ziek te worden. Ik heb dan toch liever een gezonde slankere vrouw dan een vrouw met een groot risico om ziek te worden. Hoe denk je dat de mensen op de Antillen tegen dit feit aan zullen kijken? Ik denk dat het een heleboel tijd kost om ze dit duidelijk te maken. Ik heb door mijn stages kennis gekregen van de gevolgen van het hebben van Diabetes, maar op Curaçao heb ik nog nooit van deze ziekte gehoord. De kennis over diabetes moet dus eerst aangewakkerd worden. Je zegt net dat de kennis over Diabetes op de Antillen haast niet aanwezig is. Nu zijn er meerdere ziektebeelden waarvan overgewicht een risicofactor is, te denken valt hierbij aan hart- en vaatziekten. Hoe zit het met de kennis over deze ziektebeelden? Hart- en vaatziekten komen veel meer voor dan Diabetes, haast iedereen kent wel iemand die daarmee te maken heeft. Hoe is de houding van de Antillianen tegenover deze ziektes? Zij zijn toch wel bang om dit ook te krijgen, maar er wordt eigenlijk weinig gedaan om te zorgen dat ze het niet zullen krijgen. Ik denk dat de kennis over de oorzaken van deze ziektes ook niet echt aanwezig is. Wij hebben op school de taak om een interventie te maken om Diabetes bij Antillianen te verminderen. Het punt kennis wat jij aangeeft is iets wat we hierin sowieso mee moeten gaan nemen. Wat is denk je de beste manier om deze mensen op de hoogte te brengen van de gevolgen van Diabetes? Goede vraag. Het heeft in ieder geval geen zin om met allemaal enge feiten te komen. Dit schrikt hen af waardoor ze zich juist niet gaan verdiepen maar eerder de kop in het zand zullen steken. Ik denk dat je op een speelse manier te werk moet gaan. Antillianen vinden het belangrijk dat er vooral niet te veel moet veranderen en ze willen er al helemaal geen moeite voor doen. Het moet dus een simpele oplossing zijn en het moet vooral geleidelijk zijn. Als je zegt dat ze morgen moeten veranderen en daar veel moeite voor moeten doen dan zijn ze daar niet bereid toe. Als je echter aangeeft dat ze met een paar kleine aanpassingen al veel kunnen bereiken dan zullen ze dat ook echt wel gaan doen.

Interview 3 Afgenomen door: Marije ten Hulzen Geslacht: Vrouw Leeftijd: 52 Jaar Woonsituatie: Getrouwd en heeft één kind opleidingsniveau: Universitaire opleiding Beroep: accountant BMI: 24.2 Overige informatie: Hier in Nederland gestudeerd en gebleven. Hoe ziet het voedingspatroon van de Antilianen eruit?

Ik ga nu even generaliseren, want ik heb een andere eetpatroon dan de Antilianen. Heel veel Antilianen houden van gefrituurd eten. Snacks zoals: pasteitjes, kroketten en panadas vinden ze ook erg lekker. Overal op Curaçao vind je van die eettentjes waar je dat kan kopen. Op Curaçao heb je ook hele andere producten dan in Nederland. Wij hebben tropische vruchten zoals papaja's, en dat is hier in Nederland niet zo. Wij kennen de witlof, spinazie en alle ingevroren groentes niet. Op Curaçao gebruiken we veel eten dat in blikjes zit. Vers eten is namelijk duurder dan het ingeblikte voedsel. U geeft aan een ander eetpatroon te hebben, hoe ziet die eruit? Ik kook nu alles vers. Toen ik naar Nederland kwam heb ik me aangepast aan het Nederlandse voedingspatroon. Op Curaçao aten we 's middags warm, en 's avonds niet. Nu eet ik 's ochtends paar bruine boterhammen en dan eten we 's avonds warm. Als ik eten klaarmaak voor mijn man en kind, moet er groenten klaargemaakt zijn anders wordt mijn man boos. Mijn man is slank en let op zijn voeding. Als hij wat dikker is geworden voelt hij zich niet lekker. Nederlanders zijn veel bewuster met voeding dan op Curaçao. Wat zijn de verschillen in de Nederlandse voeding en de Antilliaanse voeding? Antilianen op Curaçao eten heel veel 'wit'. Rijst is écht ons ding. Zilvervliesrijst eten wij daar niet omdat die prijzen hoog zijn. Op Curaçao zijn 'witte' producten goedkoper, zoals witte pasta, witte rijst. Die mensen hebben daar nooit de 'switch' gemaakt om gezonder te eten omdat dat gewoon duurder is. In Nederland worden er heel veel bruine ( volkoren) producten gebruikt. In Nederland eet je veel aardappelen. Wij houden daar niet van, alleen van gebakken aardappelfrietjes. Nederlands eten ‘s avonds warm terwijl dat in Curaçao dat 's middags gebeurt. In Curaçao wordt er amper gebruik gemaakt van verse producten. Ze maken het ene potje open na het andere potje en voegen dit toe aan het eten. Daar zit natuurlijk hartstikke veel zout in. Het eten moet namelijk lekker zijn en ze vinden gezond eten niet belangrijk. Hier in Nederland gaat het om gezond eten. In Curaçao is het heel normaal dat er elke dag een vette hap genomen wordt. Wat is voor de Antilianen die van Curaçao naar Nederland komen, het grootste verschil? De Antilianen in Nederland worden ook bewuster op hun gezondheid omdat ze hier heel veel te maken krijgen met voeding. In Nederland is er veel meer aandacht voor voeding, dit zie je terug op tv, advertenties, reclames, social media. In Nederland zijn er wel wat dikke mensen maar je wordt als Antiliaan in Nederland bewuster dat je dikker bent. Daar op Curaçao is het juist een schoonheid om dik te zijn, je hebt er veel dikke mensen. Wij houden van dikke billen, dikke borsten. Als je bijvoorbeeld getrouwd bent en je krijgt kinderen, dan heb je een excuus om dik te worden. In Nederland blijf je slank en doe je er alles aan om je ideale gewicht te behouden. Alle Antilianen die ik ken, hebben zich aangepast aan het Nederlandse voedingspatroon. Kinderen krijgen nu dus 's middags gewoon een boterham in plaats van warm eten

Nu gaf u net aan dat dik zijn een schoonheid is op Curaçao, maar wat is de grens tussen 'mooi dik' en 'ongezond dik'? Je bent ongezond dik als je obesitas hebt . Er is niet echt een grens, 'je bent dik en dat vinden ze mooi, maak niet uit hoe dik'. Maatje 42 in Curaçao is een mooi gevormde vrouw, maar in Nederland ben je met je maatje 42 dik. In Azië en Spanje is bijna iedereen slank omdat die botten zo gebouwd zijn, op Curaçao is dit niet zo. Wij hebben bredere botten en brede heupen. Hoe zit het met de mannen? Mannen houden zich aan geen enkele regels en die worden hartstikke dik. Dat vinden ze heel normaal. Iedereen is daar best wel dik, dus dan valt het niet op. Je bent je daar niet bewust van. Ze gaan dus niet aan de sportschool om een plattere buik te krijgen. Hoe zit het me de regelmaat als we kijken naar de voeding van de Antilianen? Antilianen op Curaçao ontbijten op straat en gaan dan naar een snackbar. Om 12 uur krijg je een lange pauze tot 2 uur en dan gaat iedereen eten. Meestal zijn er koks op hun werk die het eten klaarmaken, dan kan je niet zien wat ze in het eten doen, maar vaak gebruiken ze gewoon ingeblikt voedsel. Dan gooien ze alles erdoorheen zoals zout. Na het werk snoepen ze nog wat snacks en ‘s avonds verzinnen ze ter plekke wat ze gaan eten. Als ze honger hebben gaan ze uit eten want koken kost te veel tijd. Ze zijn heel makkelijk en willen snel iets lekkers te eten hebben dat goed vult. In Nederland is dat anders, wij kopen dan iets uit de supermarkt en gaan dat koken als we honger hebben. Ze eten als ze zin hebben. Hoe reageert de omgeving als je eten weigert, met de reden om gewicht te verliezen? Als je wilt afvallen moet je er zelf voor kiezen. Dan ga je naar een diëtiste en die helpt je daarbij. Niemand gaat je iets dwingen om te eten. Als je wilt afvallen is het persoonlijk. Als ik naar een verjaardag ga en ik zeg dat ik niks kan eten omdat ik op dieet ben, vinden zij dat niet erg. Het is jouw probleem. Kunt u mij misschien wat meer vertellen over het alcoholgebruik onder de Antilianen? Mensen op Curaçao gaan na hun werk naar de kroegen en gaan daar bier drinken maar Nederlanders ga na hun werk gelijk naar huis. Hier in Nederland wordt er streng gecontroleerd of je dronken achter het stuur zit. Je hebt hier bijvoorbeeld die campagne: BOB blijft fris. Op Curaçao wordt daar niet op gelet. Bedankt voor de antwoorden! Dan wil ik nu graag verder met u praten over de beweging. Wat zijn de verschillen in beweging tussen Nederland en Curaçao? Antilianen op Curaçao bewegen niet zo als de Nederlanders. Hier ga je veel met de fiets. Op Curaçao is dat niet mogelijk omdat je anders wordt doodgereden. Het is daar ook veel te warm om te gaan fietsen. Hier in Nederland zijn vrouwen actief op de sportschool en op Curaçao veel minder. De Antillianen die in Nederland zijn gekomen hebben zich goed geacclimatiseerd. Ze sluiten zich bijvoorbeeld aan een sportschool. De kinderen in Nederland bewegen ook veel minder dan op Curaçao. Op Curaçao is het veel warmer en dan zijn de kinderen heel de dag op het strand. In Nederland regent het best vaak en dat zit mijn kind achter de Playstation.

Wat voor soort beweging houden Antillianen van? Wij houden wel erg van zumba, dit doen we graag. Op feesten wordt er ook veel gedanst, salsa bijvoorbeeld. Op Curaçao is er eigenlijk amper beweging. Ze lopen wel een beetje, naar de bus, maar doen niet echt veel. Oké, het is voor mij helemaal duidelijk. Wij onderzoeken het ziektebeeld: diabetes bij Antillianen. Daar wil ik u graag een paar vragen over stellen. Wat weet u precies van diabetes en komt dit ter sprake in een gesprek? Ik ben niet zo bekend met diabetes. Mijn vader had diabetes maar voor de rest ben ik niet echt bekend mee. Ik weet wel dat je diabetes krijgt als je ongezond eet. Ik ken ook geen mensen die dat heeft. Er wordt ook wel veel gesproken over cholesterol en hoge bloeddruk. In hoeverre denkt u dat de Antillianen bewust zijn van de risicofactoren van diabetes? Ik denk dat ze niet echt bewust zijn van diabetes. Ik weet het eigenlijk niet, wij krijgen veel meer te maken met hoge cholesterol of hoge bloeddruk. Voor ons onderzoek verzamelen we gegevens over de Antillianen. Met deze gegevens kunnen wij een voorlichtingsplan maken om zo de Antilliaanse bevolkingsgroep bewust te maken van gezonde voeding en hun erbij helpen. Maar in hoeverre staan denkt u, de Antilianen open voor aanpassingen in hun leefstijl? Ja, ze staan er open voor hoor! Ik denk ook dat er niet veel Antillianen in Nederland zijn die zich niet hebben aangepast in hun voedingspatroon. Hier in Nederland is het niet mooi om dik te zijn, dus je voelt je al snel dik. De dokters hier in Nederland zijn ook erg streng. Er is hier meer structuur en steun. Als je op Curaçao naar de dokter gaat wordt er gezegd: 'jaa, verander je voedingspatroon, dit moet je eten, oké dáág tot morgen.' De dokters in Nederland adviseren veel meer en geven tips wat je precies moet doen. Maar wat denkt u dat de beste manier is om de Antillianen in Nederland bewust te maken van gezonde voeding? Hoe kunnen wij ze het best bereiken? Misschien is het een goed idee om een keer een Nederlandse diëtiste naar een Antilliaanse vereniging uit te nodigen. Die kan dan wat vertellen en de Antillianen bewust maken. Wij houden van gevulde kaas. Nu is kaas al vet en dan gaan ze het vullen met vette dingen. Als die diëtiste dan een recept maakt die op hetzelfde neerkomt maar dan met bijvoorbeeld minder vet erin, dat vinden ze heel leuk. Dus lekker eten die wij op Curaçao ook hebben maar dan met gezonde verse dingen erin. Dus geen witte rijst maar volkoren rijst en vertellen waarom, zulke dingen.

Dus, eigenlijk gezondere alternatieven? Ja juist! Wat jullie ook kunnen doen is een stukje schrijven in de Antilliaanse dagbladen. Heel veel Antilianen die hier leven (Den Haag) krijgen een uitkering dus hebben ze niet zo veel geld. Als jullie bijvoorbeeld een app invoeren waarvan ze iedere dag een menu kunnen klaarmaken om gezond te eten met de prijs erbij, zou het hun zeker helpen. Zo maak je hun bewuster van gezondere voeding zodat ze geen potjes meer gebruiken maar verse producten. Op de markt zijn verse producten vaak goedkoper. Hartelijk bedankt, ik heb geen vragen meer; zijn er nog bepaalde dingen die passen in de Antilliaanse cultuur waar we het nog niet over gehad hebben? Nee, volgens mij zijn alle belangrijke punten besproken.

Interview 4 Afgenomen door: Ruby den Boer Leeftijd: 45 Geslacht: vrouw Woonplaats: Leiden Beroep: Huisvrouw BMI: 23 Er zijn een paar dingen die ik met u wil bespreken. Graag wil ik het hebben over voeding en bewegen in de Antilliaanse cultuur. En daarnaast wil ik het ook gaan hebben over diabetes in de Antilliaanse cultuur. Weet u wat diabetes is? Ja, mijn moeder, nou.. ja mijn moeder heeft het wel, maar het is eigenlijk meer ouderdoms, zoals ze dat noemen ouderdomsdiabetes. Ja dat klopt, zo wordt diabetes type 2 ook wel genoemd. Zijn er nog meer mensen in de familie die diabetes hebben? Ja, haar moeder daarvoor had hem ook. En ze heeft ook een broer, maar die heeft het echt heel vroeg gehad. Volgens mij was hij nog geen, umh ik denk zo rond zijn veertigste en vijfenveertigste jaar kreeg die hem. Mijn moeder kreeg hem eigenlijk pas toen ze dicht bij de zestig was dacht ik. Dat is toch wel later. En een paar nichten en neven van haar hebben het ook. Ik houd er dus rekening mee dat het gewoon voorkomt in de familie. Maar ik let er ook wel op hoor. Ik was altijd al gewent om te letten op mijn voeding, ik kan niet zo tegen vet eten. U geeft aan dat u altijd al let op uw voeding, kunt u daar iets meer over vertellen? Ik ben heel vroeg uit huis gegaan, 18 ging ik al weg. Ik heb gestudeerd en gelijk vroeg gewerkt. En gewoon erop letten, niet te zoet, niet te veel vet. Ik kan gewoon in wezen niet tegen te veel vet. En ik houd er rekening mee dat het in de familie voor komt. Weet u waardoor diabetes kan ontstaan? Umh… als ik het goed heb is het als je te veel zoet gebruikt en dat wordt niet afgebroken. Het wordt niet goed wordt afgebroken door gebrek aan insuline in het bloed. En vet ook. Heel veel mensen vergeten dat. In eerste instantie denk ik ook alleen aan suiker, maar vet is ook een grote oorzaak. Want op werk in de kantine waren mensen die elke dag vette bami aten. Toen zei ik tegen de kok, het maakt toch niet uit als je elke dag bami eet. Ja zei ze, dat maakt wel uit, heel veel vet en heel veel mensen koken ook met veel vet. Dan krijg je ook een ophoping van vet. U heeft al aangegeven dat diabetes voorkomt in de familie. Hoe zit dat met overgewicht?

Nee in mijn familie komt dat gelukkig niet voor. Aan de kant van mijn vader hebben ze wel een beetje een stevige/forsere bouw. Hij was zelf ook wel stevig en fors. En zijn zussen en nichten en zodoende heeft mijn zus die in Amsterdam woont heeft dat ook overgenomen. Aan de kant van mijn moeder zijn ze allemaal klein en kort. En gelukkig niet dik, slank tot matig. Wel een beetje gezet, maar meestal wel op oudere leeftijd worden ze wat voller. Maar geen echt overgewicht, dat scheelt, want dat vindt ik echt vreselijkste wat je kan overkomen. Zelf geef je aan dat je overgewicht vreselijk vindt. Maar hoe wordt er in de cultuur tegen gewicht aangekeken? Het komt door de voeding sowieso bij de Hindoestanen voor en in mindere maten bij het negroïde ras, dus zoals bij mij. Dan heb je wel gewoon mensen die uit een dikke familie komen, daar zijn ze allemaal uitgezet, echt uitgezet. Daarbij zie je dat alle kinderen die erna komen hetzelfde hebben, dus dat heb je wel. Maar over het algemeen heb je niet heel veel overgewicht. Ik heb wel verschil gemerkt met de laatste keer toen ik er was. Het is mij toen wel opgevallen dat ze nu wel die richting opgaan. Ik denk dat het komt door de grote invloed van Amerika, want dat heb je daar. Alles komt uit Amerika, ook de eetgewoontes. We hebben ook de Mac, de Burgerking, de KFC en er gaan steeds meer mensen buiten eten. Alhoewel ik het vreemd vond, want economisch is alles verandert. Sommige prijzen zijn gewoon verdubbeld, ik ben er nu drie jaar weg. Maar ik denk dat het erop neerkomt dat heel veel mensen vaker buiten eten. Je ziet dat mensen heel veel afhalen. Er zijn ook heel veel Chinese restaurants bij gekomen waar je heel goed lekker kan eten. En heel veel mensen gaan dan gewoon voor ongezond eten. Het schoonheidsideaal zoals je hier in Nederland hebt zit niet echt in de cultuur. Ik heb altijd al van jongs af aan gesport. Maar je ziet heel veel mensen die denken dat ze er geen baat bij hebben. Je komt ook nooit een gezin tegen waarbij iedereen op een sport zit. Je hebt wel wat kinderen die op voetbal zitten en zwemmen komt wat vaker voor. Er zijn ook niet zoveel sportscholen te vinden. De doorsnee Antilliaan moet vindt ik veel meer aan sport gaan doen. Enig idee waarom er zo weinig gesport wordt? Ik denk dat ze gewoon lui zijn. Ja dat denk ik. Want ze werken heel de dag, maar ja ik werkte ook tot vijf. En met kinderen is het wel lastiger, maar je hebt ook bepaalde sportscholen waar je kinderen mee heen kan nemen. Ik denk dat het, jammer genoeg, nog niet echt is doorgedrongen. En je zou bijna zeggen dat ze het niet erg vinden om zich minder fit te voelen en niks te doen. Als je ziet hoe sommige erbij lopen. Als ze al zo dik zijn, zitten als nog in de Mac of een andere eettent te eten. Jij hebt zelf wel altijd gesport. Hoe was de steun van de omgeving daarbij? Ik ging toen ik 18 was uit huis. En eigenlijk stond ik er alleen voor, ik moest mijn eigen beslissingen nemen en alles voor mezelf doen. Ik weet eigenlijk niet waar het vandaan komt, maar was er altijd wel mee bezig om gezond te leven. Ik heb me altijd aan vast gehouden om te sporten. Uiteindelijk had je wel vrienden die ook aan het sporten en bewegen waren. Daar had je steun aan. Dan kon je samen er heen en kon je afspreken om te gaan. Dat heb ik gelukkig lang kunnen doen. En daarna ging ik gewoon werken en sporten. Ik ging van zes tot zeven naar aerobic les. Dus er worden wel dingen aangeboden, je moet het eigenlijk gewoon willen en inzien dat het goed is voor je. En ik moet zeggen, het schort niet aan de promotie of reclames, er is toch heel veel te zien op de televisie. Daarnaast vertelde u dat er veel wordt afgehaald of buiten de deur gegeten. Kunt u hier iets meer over vertellen? Het is afhankelijk van de feestdag, zoals we noemen, zoals woensdag doordeweeks is een vrije dag. Heel veel mensen trekken er dan op uit een veel gaan dan lekker eten. Maar het is wel zo dat de eetgelegenheden altijd echt vol zitten. Mensen besteden heel veel geld aan het uit eten. Hoe komt het dat mensen daar zoveel geld aan uitgeven?

Ik denk dat het komt door wat ze zien. De reclames, ze weten dus wat de marketing betreft, promotie. De Amerikanen kunnen het heel goed overbrengen. En het is ook een deel wat bij de cultuur hoort. Dat hoort sowieso standaard bij ons, zeker als er iemand jarig is. Het maakt niet uit welke dag het is of welke leeftijd, er zal altijd eten zijn. Het maakt ook niet uit of je nog iemand meeneemt of niet, want ze rekenen altijd op meer mensen. Er is meer dan genoeg. Het is gewoon een cultuur, dat je altijd genoeg en meestal te veel eten maakt. En er valt ook niet zoveel te doen, je hebt zo hier en daar wat dingen waar je heen kan. En ik deed het ook wel vaak met vrienden, dat we naar elkaar toe gingen. Dan gingen wel lekker koken, iedereen nam wat mee. Alleen toen werd er wel gelet op wat we aten. Het was een mengelmoes van verschillende soorten gerechten en culturen en bevolkingsgroepen bij elkaar. Maar standaard is rijst, met wat vlees en groente. Kan je iets vertellen hoe het klaargemaakt wordt? Weinig frituren, want er zijn niet zoveel mensen die een frituur hebben. Maar er wordt wel heel veel gebakken in olie. En hier zie je dat je de keuze hebt tussen olijfolie en zonnebloemolie. Daar nemen de mensen de goedkoopste olie, palmolie, dat is hartstikke vet. Ik kon er gelukkig niet tegen, ik kreeg er uitslag van, dus heb altijd zonnebloemolie gebruikt. Maar de doorsnee Antiliaan is het iets wat duurder. Ik zou zelfs overstappen op olijfolie, maar dat is nog duurder voor de doorsnee Antilliaan. Maar er wordt toch heel veel gebakken en eigenlijk wordt nooit iets in de oven bereid. Hierdoor wordt heel veel gebruik gemaakt van olie. Van begin af hield ik nooit van te veel olie, van mij hoeft het niet. Zijn er nog verschillen qua eetgewoontes in het weekend en door de weeks? Ja, toch wel. Meestal op zaterdag of zondags heb je iets speciaals en aparts wat je klaar maakt. Op zondag bijvoorbeeld had je bij ons de standaard gerechten en dan had je zoetzure kip, kiem tjiem of een ander gerechtje erbij wat door de weeks niet werd gemaakt. Dit vooral vanwege tijd, in het weekend heb je meer tijd te besteden aan eten dan door de weeks. Je hebt nu heel veel verteld over wat er gegeten wordt en hoe het klaar gemaakt wordt. Maar hoe zit het eigenlijk met de tijdstippen waarop gegeten wordt? Wij hebben ontbijt, dat is afhankelijk van hoe laat je op het werk begint, maar zeg tussen zeven en tien. Wat wij hier lunch noemen, eten wij wat wij hier avond eten noemen. Vanaf een uur of twaalf tot drie eten wij warm, rijst en bijbehorende. En vanaf een uur of zes is het avond eten. Dat is gewoon iets makkelijks zoals een broodje. Hier in Nederland zie je dat mensen soms nog vier keer eten, maar daar is het gewoon standaard drie keer per dag. Meestal zijn het broodjes ’s ochtends, maar daar gaat wel van alles op. Je hebt bijvoorbeeld brood met pom of garnalen en kousenband. Pom is een soort tayer, die groeit onder de grond. Deze wordt schoongemaakt en geraspt. Daarna gaat er mosterd bij, zoet/zout en zure smaak en kip gaat erbij. Dat alles gaat samen in de oven en dat wordt daarna op brood gedaan. Eigenlijk kan je het geen ontbijt meer noemen, ik noem het gewoon brunch. Alles wat je bij rijst kan eten, kan op brood gedaan worden. Wordt er naast de vaste eten momenten nog vaak gegeten? Het is echt gewoon de vaste tijden. En ja tussendoor af en toe een bakje chips of iets anders. Dat verschilt per persoon, ik had bijvoorbeeld geen tussendoortjes. Soms had ik wel dat ik stukjes komkommer meenam van huis of crackers. Maar dat was meestal als ik een lange dag had doordat ik moest overwerken. In hoeverre is jouw eetgewoonte verandert door je komst naar Nederland? Ik eet nu regelmatig vier keer per dag. Ik eet ’s ochtends, niet echt een ontbijt, maar als ik ga sporten neem ik een kopje koffie en yoghurt. Na het sporten eet ik dan een schaaltje cruesli met yoghurt en rond een uurtje of een of twee eet ik iets uit de frituur of lemper ofzo. En ’s avonds eten we warm tussen zes en zeven. En meestal neem ik ’s avonds nog bakje noten met een glaasje wijn. Ik drink elke dag eigenlijk twee glaasjes wijn. Maar de meeste standaard gerechten

maak ik nog steeds hier. En nog steeds maak ik standaard te veel eten, zodat er genoeg is voor als er mensen langs komen. Gisteren heb ik bijvoorbeeld nog een grote pastei gemaakt. Het deeg maak ik dan zelf en als vulling doe ik er kip en groente in. Dat is eigenlijk ook een van de gerechten die standaard bij een feestje horen. Je hebt dan rijst met groente, pom en dan pastei. Meestal wordt het met kip gemaakt, maar soms wordt er pekelvlees ingedaan in plaats van kip. Hier in Nederland valt het mee hoe zout het is, maar als je het daar koopt is die vreselijk zout. Hierdoor hoef je geen zout meer toe te voegen aan het eten, want het is echt overheersend. Daarnaast maak ik nog vaak roti en bami en nasi zijn ook wel standaard gerechten. Ik ben wel iets meer aan het experimenteren met gerechten en kijk of de gerechten gezonder klaar kan maken. Ik maak drie keer per week groente en probeer drie keer per week vis te eten. Sinds ik in Nederland woon ben ik meer vis gaan eten. Dit omdat ik het niks vond om vis schoon te maken en te bakken. Dan stonk mijn huis gelijk een paar dagen naar vis. Meestal liet ik mijn vis schoonmaken en klaarmaken door buren. Hier in Nederland drink je wijn. Hoe zit het met het gebruik van alcohol onder Antillianen. Wijn is nog niet echt doorgedrongen daar. Ik dronk wel altijd wel, omdat ik ook een vriendenclub had waarbij we wel regelmatig wijn dronken. Vooral in de maanden rond december kregen we veel wijn van zakenpartners. Maar de wijncultuur is nog niet echt doorgedrongen. Dit merk je ook als je opzoek bent naar een goede fles wijn. Maar er wordt wel veel bier gedronken. Overal wordt er bier gedronken, door iedereen. Dat wordt vaker gedronken dan sterke drank en wijn. Sowieso bij feestjes en partijen wordt het gedronken, maar je ziet ook mensen die het gewoon de hele dag door drinken. Je kan het gewoon bij de supermarkt halen en het is meer geaccepteerd denk dan in Nederland. Het hoort gewoon bij de cultuur, zolang je maar niet over de grens gaat. Iedereen heeft het ook altijd in huis en als je ergens komt wordt het altijd aangeboden. Hoe is de kennis van sport en gezond leven onder de cultuur? Ik denk dat ze meer informatieve programma’s op de scholen kunnen beginnen. Het onderwijzen en het kenbaar maken van sport en gezond leven en de gevaren die eraan te pas komen. Op de scholen sporten ze wel, want Keathen ging ook een keer per week sporten op school. En zwemmen zie je vaker bij kinderen, veel nichtjes en neefjes zitten ook op zwemles. Voor volwassenen zouden ze op de werkplek moeten beginnen met sporten en gezond leven. Daar hapert het nog op. Het zou handig zijn om afspraken te maken met de sportschool. Dat de werknemers tegen een bepaald tarief te sporten, zodat je ze tegemoet komt. Dat zou een beetje een stimulans zijn. Hoe zit het met de beweging van kinderen? Ze zitten niet echt op een sport. Maar iedereen kan op zijn erf voetballen of lekker spelen. Ze blijven wel in beweging. Maar een sport, je hebt wel vechtsporten of voetbal waar kinderen heen gaan. Je hebt geen hockey en paardrijden etc. De keuze is dus veel beperkter dan in Nederland. Het is niet echt toegankelijk voor iedereen. Ik vind dat ze er mee moeten beginnen om mensen bewuster te maken van gezond eten en sporten. Tenminste een begin zou zijn om gezond te eten. Een mind switch van gezond eten, want nu gaat het vooral om veel lekker eten. Hoe zou je Antillianen bewuster kunnen maken van gezond eten en bewegen? Van de werkplaats uit, dagjes organiseren, dagjes sporten organiseren en afspraken maken met de sportschool. Zodat ze stimulans krijgen om iets te doen. En dan ook nog heel vaak en heel goed voorlichting geven, hart – en vaatziekten en alles. Je hebt ook mensen, naja ik ken tenminste een iemand die daaraan overleden is. Het komt meestal op neer van die had diabetes off what ever, maar ze linken het nog niet aan de eetgewoonten. De meeste mensen dat het erfelijk is. Het is erfelijk en mijn familie heeft het niet, dus ik kan het niet krijgen. Ja, dat is hoofdlijnen toch de reden, dat ze het niet inzien. Ik snap ook niet dat ze het probleem niet zien. Je bent zo snel moe en alles kost zoveel moeite, zeker met die hitte.

Verandert de instelling over sporten als ze in Nederland wonen? Ik denk toch dat je meer mensen hebt die gaan sporten. Je hebt meer mogelijkheden waarbij je vaker gaat sporten en je kan ook lekker buiten sporten hier. En hier heb je ook dus qua eten vind ik veel meer toegang tot gezond eten. Er is veel fruit, dat redelijk te betalen is. Fruit daar is hartstikke duur, dat is wel jammer. Je kan wel veel zelf laten groeien. Ik had vroeger bij mijn moeder een moestuin waar ik veel vandaan haalde. Maar desondanks wordt er heel veel fruit gegeten in de Antilliaanse cultuur. Interview 5

Afgenomen door Sophie van 't Hoff Algemene gegevens: Leeftijd: 36 jaar Woonplaats: Den Haag Opleiding: Nederlands recht aan de Universiteit Leiden Beroep: advocaat BMI: 29,2 Sophie: In dit interview wil ik een aantal onderwerpen terug laten komen. Graag wil ik het met je hebben over voeding, beweging en diabetes in de Antilliaanse cultuur. Wat speelt er allemaal en hoe gaat men hier mee om? Ik wil het graag met je starten over het onderwerp voeding. Hoeveel kennis heb je over voeding? “Dat is nu best wel veel naar mijn idee. Sinds ik, een aantal jaar gelden, met het dieet van NewFigure (tegenwoordig NewFysic) ben begonnen ben ik meer mij meer bewust geworden van voeding. Mijn moeder kookte vroeger altijd voor mij, met name gerechten uit de Spaanse en Creoolse keuken. Toen ik ging studeren kookte ik vaak met wat er op dat moment in huis was. Dit waren meestal simpele gerechten zoals een pasta met een saus uit een potje of pakje. Later, toen ik werkte at ik zeer slecht. Ik had vaak lange werkdagen en at dan een kant-en-klaar maaltijd, meestal een pasta, achter mijn bureau. Thuis kookte ik ook vaak een pasta. Ik had geen zin om voor mijzelf uitgebreid te gaan koken na een lange dag werken. In die periode ben ik ook echt veel te zwaar geworden, dat is nu zo’n zeven jaar geleden. Het moment waarop ik besloot dat ik beter moest gaan eten was toen ik bij de Zara stond en ik niks me meer goed paste. Elk kleding stuk wat ik aantrok stond lelijk, dit voelde echt als een dieptepunt. Ik was eigenlijk altijd in de veronderstelling geweest dat ik niet zo heel ongezond at. Ik ben toen meer gaan koken met verse producten want ik dacht; vers is gezond. Toch viel ik niet af. Dat is het moment geweest dan ik naar NewFigure ben gegaan. NewFigure was voor mij meer een soort nieuwe levensstijl dan alleen een ander dieet. Toen werd ik mij eigenlijk pas bewust dat verse pasta met kaas misschien wel vers is maar dat het niet per se gezond is, waar ik mee bedoel dat ik dacht dat je er niet veel van aankwam.

Ik ben toen op aanraden van de diëtist bij NewFigure meer Aziatisch gaan koken. Meer verse groenten, een lichte saus en mager vlees (rundvlees) of tofublokjes. Deze maaltijden vulde goed, ze smaakte heerlijk en ik snackte minder in de avond. Ik ben toen ook roggebrood gaan eten, vaak met mager beleg zoals rookvlees. Ik ben met deze adviezen heel erg afgevallen. Toen heb ik mijn huidige man leren kennen en die kookte erg Bourgondisch (veel boter, sauzen en snacks). Ik kom vrij snel aan dus na een tijdje zaten er al weer wat kilo’s aan. Tegenwoordig koken we samen vers en gezond en eten we regelmatiger.” Je geeft aan dat je je dus bewust bent geworden van wat gezonde en niet gezonde voeding eigenlijk inhoudt, maar hoe zit dat bijvoorbeeld op de Antillen? Hoe wordt er in die cultuur tegen voeding aan gekeken en met voeding omgegaan? “Het is in de Antilliaanse cultuur gebruikelijk dat er veel afhaalmaaltijden worden gegeten. Ik denk dat het te maken heeft met gemak maar ook met een gevoel van welvaart. Men kan zich veroorloven om even snel iets te halen waar ze zelf misschien uren voor in de keuken hadden moeten staan. In de Antilliaanse cultuur is het belangrijk dat niemand met honger naar huis gaat. Vaak wordt er dus heel veel gekookt of afgehaald. Je weet maar nooit wie er langs komt. Wanneer er eten over is is het normaal dat iedere gast nog wat mee naar huis krijgt. De vrouwen in mijn familie houden absoluut niet van koken. Omdat de mannen eigenlijk niet koken hebben mijn beide tantes dan ook een kok thuis die de doordeweekse maaltijden bereidt. Vaak zijn dit gerechten uit de Creoolse keuken.” En hoe zit het dan met de regelmaat in de voeding? “Ontbijten doen ze eigenlijk nooit. Op de Antillen begint de school- en werkdagen al vroeg omdat het in de middag erg warm wordt. Wanneer Antillianen naar Nederland emigreren, zullen we niet ineens allemaal wel gaan ontbijten ook al beginnen school en werk hier over het algemeen later. We zijn ten slotte gewend aan een bepaalde leefstijl en dat verander je niet zomaar. Ik ontbeet vroeger ook nooit. Dan haalde ik voor werk nog even snel een flesje cola en een gevulde koek, want dat is lekker. En het avondeten? Bij mijn familie thuis wordt er doordeweeks ook meestal niet op vaste tijden gegeten, je eet gewoon wanneer je zin hebt. Meestal heeft kokkie, de Creoolse dame die voor de familie kookt, rond 17:00 het eten klaar. Je kan dan gewoon eten wanneer je zelf wilt. Dat kan om 17.00 maar ook nog om 23.00 of later in de avond. Binnen het gezin eten we vaak niet met z’n allen aan tafel maar eet iedereen waar die dat zelf graag wil (voor de televisie, op de bank, in de keuken of achter de computer). In het weekend is het anders. Meestal komen ze dan samen en halen veel verschillende afhaalmaaltijden. We zitten dan gezellig met elkaar in de woonkamer en iedereen kan eten waar die trek in heeft. Als het eten op is en mensen hebben nog zin in iets lekker dan halen ze gewoon nog wat extra’s.”

Kun je iets vertellen over Antillianen die wel meer zelf koken en minder vaak een afhaalmaaltijd halen? Hoe ziet de Antilliaanse keuken eruit en hoe is deze ontstaan? “De Antilliaanse keuken is ontstaan uit een samensmelting van Afrikaanse, Portugese, Spaanse, Zuid-Amerikaanse en Nederlandse invloeden. In de slaventijd zijn er vanuit vele delen van de wereld allerlei mensen naar de Antillen gekomen die allemaal invloed hebben gehad op de huidige keuken. De Creoolse keuken heeft, naar mijn idee, de meeste invloed gehad omdat veel mensen uit Afrika werden gehaald en op de Antillen tot slaaf werden gemaakt.” Wat is het populairst gerecht op de Antillen? “De meest gegeten maaltijd is denk ik rijst met bonen, gebakken banaan en een stuk kip. Vroeger was dit een voedzame maaltijd waar mensen voldoende energie uit konden halen om de hele dag zware arbeid te verrichten. Tegenwoordig is het, zoals je weet, helemaal veranderd op de Antillen. De meeste mensen doen net als hier in Nederland gewoon kantoorwerk. Waarbij ze bijna de hele dag zitten. De voedingsgewoonte zijn echter niet mee veranderd. Mensen eten dus nog steeds heel veel en vet, alsof ze de hele dag nog zwaar werk moeten doen. Maar ik denk dat dit onder de Nederlandse autochtonen bevolking op dit moment niet veel anders is, als ik het vergelijk met hoe mijn Nederlandse vrienden en collega’s met eten omgaan… Daarnaast zijn zowel op de Antillen als in Nederland heel veel fastfoodketens zoals Kentucky Fried Chicken, Burger King en Mac Donalds. Dit is heel verleidelijk want het is lekker makkelijk en kost ook bijna niks.” Denk je dat deze fastfoodketens populairder zijn onder Antillianen? “Ik denk dat Antillianen hier misschien wel gevoeliger voor zijn. Het is bij ons namelijk gebruikelijk en ook wel een teken van vriendschap om iets lekkers mee te nemen als je bij familie of vrienden langsgaat. Bij voorkeur een warme maaltijd. De kans is dan groot dat je onderweg nog even snel iets haalt.” Je zegt dat iets lekkers meenemen naar vrienden en familie een teken van vriendschap is. In hoeverre heeft het sociale aspect invloed op hoe er binnen de Antilliaanse cultuur met voeding wordt omgegaan? “Eten is bij ons vooral gewoon gezelligheid. Een manier om elkaar te verwennen en voor elkaar te zorgen. Je moet ook echt geen feestje geven zonder veel en lekker eten, het is een manier om je gastvrijheid te uiten. Mensen moeten zich welkom voelen bij jou thuis. Bij dat soort feestjes wordt er vaak wel zelf gekook, en dan vooral Creoolse gerechten. Dit zijn familie recepten die zijn doorgegeven. Voor bruiloften of andere feesten staan de vrouwen soms wel drie dagen in de keuken om alles klaar te krijgen. Creools eten bereiden is heel bewerkelijk en kost heel veel tijd. Meestal zijn dit niet echt heel gezonde gerechten”.

Hoe komt het dan dat het meestal niet echt gezonde gerechten zijn denk je? “Nou laten we eerlijk zijn, vet eten is gewoon heel lekker en gezellig. Wij vinden het niet gezellig, laat staan lekker, om met z’n alleen aan de worteltjes en de bleekselderij te gaan. Dus wordt er veel gefrituurd, veel vlees met sauzen gegeten en is er altijd keuze uit verschillende soorten taarten. Een magere yoghurt vind ik niet echt lekker en dus ook niet echt gezellig. Als het zou kunnen zou ik iedere dag lekker gefrituurde vis of kip met mayonaise eten, maar ik weet dat dat heel ongezond is dus doe ik het niet.” Nou zeg je dat jij weet dat het ongezond is om iedere dag gefrituurde vis of kip met een sausje te eten. In welke mate is men zich daarvan bewust binnen de Antilliaanse cultuur? “Ik denk dat mensen zich daar niet heel erg bewust van zijn. Ze weten denk ik niet altijd dat het erg ongezond is om iedere dag iets te eten wat gefrituurd is. Daarnaast denk ik dat veel mensen helemaal niet weten welke gezondheidsrisico’s ze lopen als ze (iets) te zwaar zijn. Ze hebben er, denk ik, gewoon te weinig kennis over. Zowel de mannen als vrouwen in mijn familie accepteren dat ze wat zwaarder zijn als ze lekker willen eten. Ze hebben het er ook voor over. Liever wat dikker zijn maar wel lekker kunnen eten, dan slank zijn en altijd na moet denken voor je iets in je mond stopt. In de Antilliaanse cultuur is iets zwaarder zijn ook helemaal niet erg. Wanneer mannen wat forser zijn wordt dat zelf gezien als ‘stoer’. Als vrouwen wat zwaarder zijn wordt dat net zo goed gewaardeerd. Rondingen stralen vrouwelijkheid uit en mogen gezien worden! Maar gezond is het natuurlijk niet” Je verteld dat je denkt dat mensen niet echt weten wat gezonde voeding dan is. In hoeverre wordt er gesproken over gezonde en ongezonde voeding? “Bij ons in de familie is het niet echt een topic. Met mijn Antilliaanse vrienden heb ik het er eigenlijk ook niet echt over. Dus nee, we hebben het niet echt over de invloed van voeding op je gezondheid. Bovendien worden de meeste mensen in mijn familie heel oud (80 tot 90 jaar of ouder) ondanks dat we bijna allemaal (veel) te zwaar zijn. Dus waarom zouden we afvallen? Je moet je lekker voelen in je lijf en als je je lekker voelt met een paar kilootjes meer vind iedereen dat prima. Mijn familie zou ook nooit zeggen, als ik ben aangekomen, dat ik er dik uit zie en moet afvallen of zo. Dat is misschien ook wel jammer, zo wordt niemand zich bewust van de gevaren van te zwaar zijn.” Nou heb je al een hele hoop verteld over voeding. Ik wil nu graag overstappen naar het onderwerp bewegen. Ik ben heel benieuwd hoe er binnen de Antilliaanse gemeenschap met sport en beweging wordt omgegaan en in hoeverre de omgeving, zoals vrienden en familie, hier invloed op hebben. Kun je hier iets over vertellen? “Dat wordt leuk. Ik heb namelijk een hekel aan sport, ik doe het ook echt niet (lacht).” Oké, jij hebt dus een hekel aan sport. Is dit echt iets van jou of heeft je familie of de cultuur hier ook invloed op gehad? “Nee, ik denk dat dat wel echt iets van mij is. Mijn ouders waren absoluut niet sportief en hebben dat ook niet gestimuleerd bij mij en mijn broer, maar als we hadden gewild hadden we wel op een sportclub kunnen gaan. Mijn familie op Curaçao is ook echt niet sportief alhoewel er wel veel wordt gezwommen maar we gaan dan niet actief baantjes trekken of zo. Het is meer gewoon plezier hebben en lekker relaxen in de weekenden op het strand. Meestal dobberen we gewoon

wat rond. In denk dat er in Nederland sowieso heel anders met sport om wordt gegaan. In Nederland zijn er qua sport veel meer mogelijkheden dan op de Antillen. Daar heb je bijvoorbeeld geen indoor schaats- of skibaan. Op de Antillen is het natuurlijk het hele jaar door erg warm en ik denk dat de meeste mensen geen zin hebben om na hun werk nog te gaan sporten in de hitte. Zwemmen is dan het enige wat verkoeling brengt.” En in welke mate denk je dat, als we het over sporten en bewegen hebben, het koelere Nederlandse klimaat invloed heeft op Antillianen die naar Nederland zijn gekomen? “Eerlijk gezegd denk ik niet dat het echt invloed heeft. Niemand uit mijn Antilliaanse familie of vriendenkring zijn meer gaan sporten sinds ze in Nederland zijn komen wonen. Ik denk dat dit ook weer te maken heeft met een bepaalde leefstijl die je gewend bent. Het kost veel doorzettingsvermogen om je gewoontes te veranderen, meer te gaan sporten en gezonder te eten.” Jij hebt je gewoontes veranderd. Heb je daarin steun gekregen vanuit je familie en je vriendenkring? “Ik heb, toen ik bezig was met het NewFigure dieet, dit gewoon aan mijn vrienden en familie verteld. Soms werd er een grapje van gemaakt maar ze zijn er ook wel trots op dat ik zoveel ben afgevallen. Steun kreeg ik eigenlijk vooral van de diëtist bij NewFigure. Iedere week had ik een afspraak en dan spraken we door hoe het afgelopen week was gegaan met sporten en eten. Als ik bij familie langsga, kan het wel eens lastig zijn. Dan is er zo veel lekker eten en wordt er constant gezegd dat ik niet zo moeilijk moet doen maar gewoon gezellig mee moet eten.” Je gaf eerder in dit gesprek al aan dat veel van je familieleden te zwaar zijn. Eén van de risicofactoren voor diabetes (suikerziekte) is overgewicht. Kun je iets zeggen over de kennis van Antillianen over diabetes? “Ja, ondanks dat ik veel forse familieleden heb heeft geen van hen, naar mijn weten, diabetes. Ik denk dat er ook niet heel veel aandacht aan wordt besteed eigenlijk. Misschien ligt het aan mij maar ik kom zelden een stukje tegen over diabetes in een tijdschrift of de krant. Ook op televisie is het volgens mij niet iets waar veel aandacht aan wordt besteed. Ik hoor mensen ook nooit over vervelende klachten die ze hebben door diabetes. Wat je veel vaker hoort is dat er iemand is overleden aan kanker of een hartaanval.” Jij kent dus geen Antillianen die diabetes hebben, maar hebben mensen wel een idee van de factoren die kunnen leiden tot diabetes? “Geen idee. We hebben het natuurlijk wel eens over de klachten die je kan krijgen als je te zwaar bent. Dat je bijvoorbeeld hartfalen hebt, je minder vrij kunt bewegen, vaak moe bent of je gewoon niet zo lekker voelt. Diabetes komt niet ter sprake maar misschien ook omdat men het gewoon niet weet en het ook niet bij ons in de familie voorkomt.” Dat men het niet over diabetes heeft is volgens jou een gebrek aan kennis? “Ja, dat denk ik zeker.”

Misschien zijn mensen inderdaad niet zo bezig zijn met diabetes en de gevolgen daarvan, in ieder geval niet in jou familie of vriendenkring. We weten niet hoe het zit met mensen die daar wel mee in aanraking komen. Overgewicht zou dan dus eerder een aandachtspunt zijn. Denk je dat men daar hulp bij nodig heeft en zo ja, hoe zou die hulp dan het beste aansluiten op de cultuur? “Het ligt een beetje complex denk ik. Ik denk dat mensen uiteindelijk echt wel liever slanker zijn dan wat forser maar ze houden wel heel erg van lekker eten en de gezelligheid die daarbij hoort. Misschien zou het anders zijn als je als vrouw helemaal geen aandacht meer van de mannen krijgt als je wat dikker bent, maar zoals ik al eerder zei worden rondingen juist erg op prijs gesteld. Beyonce en Jennifer Lopez worden ook mooier gevonden dan bijvoorbeeld Claudia Schiffer of Naomi Campbell. Ik denk trouwens wel dat mensen open zullen staan voor hulp bij overgewicht of voorlichting over diabetes maar, dat is weer een heel ander probleem, ze hebben wel moeite met buitenstaanders die hen komen vertellen hoe het beter moet.” En met buitenstaanders bedoel je mensen uit een andere cultuur? “Ja precies. Ik denk dat het als snel tot een botsing zal komen. Wanneer informatie over voeding en afvallen door mensen uit de eigen cultuur wordt gebracht zal het naar mijn idee sneller geaccepteerd worden en beter aansluiten op de huidige leefstijl. Het is denk ik ook belangrijk om vooral niks op te dringen maar mensen op een ontspannen manier bewust maken van eten en bewegen.” Als er dus hulp geboden zou worden zou dat het beste kunnen gebeuren door mensen uit de cultuur zelf omdat dit de acceptatie vergroot. Niet te grote aanpassingen in de levensstijl en voornamelijk adviezen over portiegrootte en gezondere bereidingswijzen. “Ja, ik heb het gevoel dat dit de beste manier is om mensen bewuster te maken.”

Interview 6 Afgenomen door Michelle de Groot Leeftijd: 32 Geslacht: vrouw Woonplaats: Dordrecht Opleidingsniveau: HBO Beroep: Administratief medewerker GWK bank BMI: 26,4

Vandaag wil ik een interview met je afnemen voor het project op school. Ik wil graag de volgende onderwerpen bespreken: Voeding en de Antilliaanse cultuur, beweging en de Antilliaanse cultuur, diabetes en hulpverlening. Ik wil beginnen met het onderwerp voeding. Wat weet jij zelf eigenlijk al over voeding? Uh, ik weet dat eten lekker is. Eigenlijk heb ik van huis uit niet veel voedingsadvies gekregen. Ik heb meer geleert hoe je leert koken en hoe je bepaalde dingen bereidt of moet uitvoeren, maar niks over vitamines of bepaalde voedingsstoffen in producten. En heb je wel wat geleert over producten die wel of niet gezond zijn? Ja, daar heb ik wel wat van meegekregen. Althans, eigenlijk de basis. Over dat producten met veel vet, suikers en snoep niet goed voor je zijn, maar niet echt van dat mag je niet eten. Wel is er altijd gezegd, ja als je dat eet wordt je wel dikker (vet, suikers en snoep). Oké, dus dat is er wel over gezegd. Dus je weet dat je er dikker van wordt. Hoe wordt daar tegenaan gekeken? Bij mij is het altijd zo dat eten bij de cultuur hoort, eten hoort bij de gezelligheid en bij alles komt eigenlijk wel eten kijken. Zoals bij feestjes, dan gaan we altijd lekkere taarten maken. Ook al is het een klein feestje of bijeenkomst, we willen toch altijd wat lekkers maken. Dat is wel allemaal wat bij de cultuur hoort, vind ik. Vooral lekker eten. Wat versta jij dan onder lekker eten? Echt de Antilliaanse/Surinaamse keuken. Dat vind ik echt lekker eten! Maar wat zijn dan bekende gerechten uit die keuken? Wat is er populair als je een feest geeft? Bij een feest moet je altijd pasteitjes, worstjes, cheeseballs, lekkere taarten. En dan ook allemaal lekkere taarten zoals: cashupete taart, pruimentaart en chocoladetaart. Heerlijk! Daar wordt je toch blij van! Bij feestjes worden er vaak heel veel hapjes gemaakt en gewoon lekker eten. Vaak als we echt een feest houden, dan eet iedereen ook mee. De hele maaltijd, maar ook de hapjes en cake. Met alles erop en eraan. Hoe wordt alles gegeten? Gaan jullie aan tafel eten? Hebben jullie gangen? Dit hangt van het soort feest af, is het groot of is het klein. Meestal krijgt iedereen gewoon een bord of is er iemand die het opschept of is er een buffet waar iedereen langs kan gaan. Maar is er echt een voor-, hoofd- en nagerecht? Nee dat niet perse. In de Antilliaanse/Surinaamse keuken zijn er niet echt voor-, hoofd- en nagerechten. Het is gewoon eten. Dus je kan alles ook gewoon tegelijk eten? Dat maakt niet uit, dus gewoon waar je zin in hebt? Ja precies. Je zegt zelf: dus het is een beetje vettig eten wat we eten, maar wat is dan voor jullie gezond eten? Groente, dat versta ik onder gezond.

En wat voor soort groenten eten jullie dan veel? Bij ons in de keuken gebruiken we eigenlijk verschillende soorten groenten. We gebruiken Hollandse groenten, maar ook Surinaamse groenten zoals sopropo. Wat is een sopropo? Sopropo is een spinazieachtig. Het is groen en heeft bladeren, maar het is geen spinazie. Het heeft een iets zuurdere en bittere smaak. We gebruiken vaak groene groenten. Dat zie ik als groente. Kool of iets? Ja kool gebruiken we ook. Zuurkool hou ik ook van. Wij als familie eten ook vaak een salade als er geen groente bij is, als bijgerecht. Dus jullie eten wel iedere dag groenten? Ja! En wat zit er nog meer in een maaltijd? Wat typisch Antilliaans/Surinaams is, is dat er altijd rijst is. Dan heb je nog vlees en groenten. Dat is eigenlijk een maaltijd zoals die echt van ons komt. Dus zoals in Nederland aardappelen, groenten en vlees, maar dan rijst. Ja precies en dan kunnen er allerlei combinaties zijn. Bijvoorbeeld rijst met bonen, of rijst met vlees etc. We hebben ook veel lekkere aardappelsalades, maar daar zit wel veel mayonaise in. Weet je dan is het soort van gezond, maar dan moet er net weer dat lekkere vet bij. En als jullie een feestje hebben.. Hoe denken mensen eigenlijk over eten. Als je naar een Antilliaans feestje gaat, dan weet iedereen dat je gaat eten. Je weet dat je te eten krijgt. Oké, dus je geeft geen feest zonder eten? Nee, je geeft geen feest zonder eten. Er is altijd minimaal wel hapjes of taart. Ik had een interview met iemand anders en die vertelde dat er veel wordt afgehaald in de Antilliaanse cultuur. Is dat bij jou ook zo? Ja dat is bij ons ook zo. Weet je de reden waarom er veel afgehaald wordt? Ja, omdat het makkelijk is denk ik. Ik weet van mijn familieleden dat die minstens 2 tot 3 keer per maand wat afhalen. Bijvoorbeeld en frietje of bij de chinees. Ja dat doen wij wel en bij ons omdat het makkelijk is, als we bijvoorbeeld geen zin hebben om te koken.

Hebben jullie het er met elkaar wel is over wat gezond is en wat niet gezond is? Ja en nee. We zouden niet zomaar uit het niets een gesprek over voeding beginnen, maar als we het over afvallen hebben, dan gaan we het over voeding hebben. Wat wordt er dan gezegd? Als je het met je moeder of oma over afvallen hebt? En wat wordt er dan gezegd over voeding? Wij hebben het meestal over niet snoepen, geen chocolade en geen koekjes. Dat wordt er eigenlijk gezegd. Niet snoepen en dan met mate eten. Geen grote porties nemen. Dus eigenlijk gewoon kunnen eten, maar dan letten op je porties? Ja inderdaad. Want in onze cultuur wordt er veel gegeten. Al eet ik nu wel minder dan vroeger. Ik weet niet waar dat mee te maken heeft, maar dat is bij mij persoonlijk het geval. Denk je dat jouw familie daar invloed op heeft gehad? Door hoe de keuken eruit ziet en hoe er met eten om wordt gegaan? Ja. Toen ik op mezelf ging wonen wel. Ik vind dat er in de Antilliaanse keuken heel veel vlees wordt gegeten en heel veel rijst. Eigenlijk teveel overbodige dingen en ik heb opgemerkt dat ik dit voor mezelf niet wilde. Ook dat ik simpeler en gezonder wilde eten, want er wordt vaak ook uitgebreid gekookt. Er gaat heel veel tijd in en veel specerijen. Hoe meer dingen.. hoe meer calorieën.. hoe beter Als je het met je familie over afvallen hebt, hebben jullie het dan ook over beweging? Jawel, maar dat is meer naar de jongere mensen toe en bij de ouderen mensen is het vooral op de voeding letten en dan gaat het niet meer zo over bewegen. Dus tegen jongeren wordt gezegd ‘ga meer sporten’ en tegen ouderen wordt gezegd ‘ga minder snoepen’? Juist. Omdat ze van de ouderen niet echt verwachten dat die nog gaan sporten. Denk je dat er in de Nederlandse cultuur anders wordt omgegaan met bewegen/sporten? Ja. Ik vind dat er in de Nederlandse cultuur meer wordt gestimuleerd om te sporten, ook in groepsporten. De Antillen zijn toch wat kleiner en hebben daarin ook minder mogelijkheden. Vaak heb je maar een beperkt aantal keuzes. Op de Antillen zijn voetbal en honkbal grote sporten. Als meisje heb je niet heel veel keuze daarin. Het is veel minder breed dan hierin Nederland en dus zijn er minder mogelijkheden, maar ik weet niet of dit een rol speelt. Maar als je daar bent is het ook wel zo dat als je het niet hebt, je er ook niet over nadenkt. Wordt er voorlichting over gegeven? Hier in Nederland wordt het op scholen vaak gestimuleerd en wordt er gymles gegeven en ga je buiten spelen. Nee, dat heb je bij ons niet. Het is op de Antillen niet verplicht om naar school te gaan. Alleen de basisschool is verplicht. Dus vanuit mijn beeld is dat er niet veel wordt gestimuleerd en ook niet wat betreft school afmaken.

En hoe hebben jou ouders dat gedaan? Zij wilden het anders, omdat ze hebben gezien hoe ze het niet wilden. Is dat ook de reden dat ze naar Nederland zijn gekomen? Ja, echt voor mij en mijn broer. Ze wilden ons een betere toekomst geven, beter onderwijs, een beter alles eigenlijk. Meer mogelijkheden en meer opties voor ons. En jou ouders hebben het dus wel heel erg gestimuleerd? Ja, altijd sport! Mijn ouders hebben ons allemaal gestimuleerd om te sporten. Hoe hebben jouw ouders jullie zo in aanraking laten komen met sport? Ik moet zeggen dat mijn vader altijd een sportmens is geweest. Hij heeft altijd met ons gesport, van kleins af aan. Hij was altijd actief bezig met ons, zoals voetballen en basketballen op een grasveld. Ik heb dat altijd leuk gevonden en sport was er daarom voor mij ook altijd al. Ik heb ook jarenlang getennist. Ik hield van sport. Maar als je kijkt naar de rest van je familie, hoe zit dat daar? En dan bedoel ik eigenlijk buiten je gezin om. Uhm, daar valt het eigenlijk wel mee. Aan mijn vaders kant van de familie hebben ze eigenlijk nooit echt iets aan sport gedaan. Mijn vader heeft vooral zichzelf gestimuleerd, maar aan zijn kant van de familie is school ook nooit gestimuleerd. Aan mijn moederskant hebben mijn ooms altijd gehonkbald, ook op hoof niveau. Mijn oma hielt ook van sport, maar verder dan dat weet ik het eigenlijk niet. Als jij sport, hoe voel jij je dan bij het sporten? Ik vind het heerlijk. Voor mij is het een soort uitlaatklep. De sporten die ik doe, daar mag je ook lekker bij rammen. Waarom sport je? Wat zijn de redenen dat je sport? Eigenlijk merendeels ontspanning. Sport je ook voor het sociale aspect? Nu niet meer. Vroeger deed ik dit wel, omdat ik het competitief deed. Nu sport ik echt voor de lol en om bij mijn familie te zijn, want ik tennis met mijn familie. Dus toch ook wel om in mijn sociale omgeving te zijn. Oké. We weten al een beetje wat voor soort sport, tennis en zwemmen. We weten met wie je het doet, veel met je familie. Waar, tennisbaan en sportschool. Ja ik weet eigenlijk alles wel. Ja, maar ik hou niet zo van de sportschool.

En waarom hou je niet zo van de sportschool? Ten eerste omdat je het alleen doet en dat vind ik niet leuk. Ik vind het gezelliger met andere mensen. En je zit of je staat daar en ja.. je gaat niet vooruit. Het is gewoon een beetje eentonig en ik hou van afwisseling en spanning. Nou we hebben voeding gehad en ik weet ook wel genoeg over beweging. Diabetes is het volgende onderwerp. We gaan uiteindelijk een interventie maken voor de Antilliaanse cultuur om Diabetes proberen te voorkomen en voor te lichten enz. Wat weet jij zelf over diabetes? Wat ik ervan weet is dat het iets met je alvleesklier te maken heeft en dat je een tekort aan insuline hebt, toch? En dat het bij sommige mensen niet helemaal in balans is en dat het erfelijk is of dat je het kunt krijgen. En weet je hoe je het kunt krijgen? Eigenlijk niet, maar als ik zo moet gokken dan denk ik dat je het kunt krijgen als je jarenlang heel veel suiker eet. Dat zou ik gokken, omdat het ook wel suikerziekte heet. Dat zou mijn eerste gedacht zijn, maar om eerlijk te zijn zou ik het niet weten hoe je het echt krijgt. Nja niet hoe je het krijgt, maar welke dingen het risico op diabetes verhogen? Ja ik denk de manier waarop je eet, dus je voeding. Ik denk dat dat de belangrijke rol speelt en zoals wat ik zei, bij sommige is het erfelijk. En ken jij mensen die diabetes hebben? Ja, ik heb een oom die diabetes heeft, de broer van me oma heeft het en me opa had ook diabetes. Oké dus je hebt 2 mensen en had 3 mensen in de familie met diabetes. Ja waarvan ik het weet, maar het kunnen er dus ook meer zijn. En weet je ook wat voor type ze hadden? Want je hebt type 1 en type 2, dus ik weet niet of je daar kennis over hebt? Ik weet dat mijn oma type 2 heeft en van de broer van mijn oma weet ik het niet, maar hij heeft het wel op latere leeftijd gekregen. Dan is het ook type 2! En hoe wordt daar mee omgegaan? Hebben jullie het daar wel is over in de familie? Eigenlijk niet. Dat van de broer van me oma hoorde ik ook laatst pas en verder is er niet heel veel over gesproken. Alleen dat hij naar de dokter moest en dat die een hele hoge suikerspiegel had en toen bleek dat die diabetes had. Het is mij nooit verteld welk type etc. Denk je dat er hulp nodig is om mensen meer kennis bij te brengen? ik vind wel dat voorlichting over hoe je diabetes het beste kunt voorkomen wel handig is, want ik weet het zelf eigenlijk ook niet. Zeker in mijn cultuur, want er wordt gewoon heel weinig over gesproken. Als we hier meer kennis over zouden hebben denk ik dat mensen snappen dat ze er echt zelf iets aan kunnen en moeten doen. Ze zullen mee vertrouwen hebben in zichzelf.

Waar wordt er eigenlijk wel over gesproken wat ziektes betreft? Waar maken jullie je het meeste zorgen over als jullie nadenken over je gezondheid? In mijn familie is dat hart- en vaatziekten, omdat veel mensen in mijn familie al zijn overleden aan hartfalen. Ook omdat er nu mensen zijn die daar problemen mee hebben, is dat hetgeen waar we dan over praten. Daar zij op dit moment de grootste zorgen over. Dus jij zegt dat het een goed idee is om voorlichting te geven. Als jij dat zou moeten doen, hoe zou je dat dan aanpakken? Waarvan zeg je dat moeten we absoluut doen en dat absoluut niet? Het is stom, maar het eerste waar ik aan denk is gezelligheid want dat hoort bij de cultuur. Misschien wel hapjes, gezonde hapjes dan. Dat je kijkt naar gezondere alternatieven en tijdens de voorlichting voorbeelden geven. Verder weet ik het eigenlijk ook niet. Goed dat je het zegt, fijn. En hoe zou het dan vertelt moeten worden? Hoe zou je het overbrengen? Op een manier van we houden allemaal van eten, maar we moeten ook van onszelf houden. We moeten ook voor onszelf zorgen. Je kunt iets vertellen over hoe dat gaat in de Antilliaanse cultuur en dat er is gebleken dat daardoor misschien suikerziekte is gekomen en dat er in onze cultuur verhoogde factoren meespelen waardoor we meer kans hebben. Ja dat zijn wel belangrijke dingen en ik denk ook wel dat ze daar naar willen luisteren, althans ik wel.