mmary Samenvatting/Su
D e N e d e r l a n d sbei n n e n v a a rits t o t o p h e d e nz e ' d e no n d e r w e r pv a n s y s t e m a t i s c hset u d i eg e w e e s t . D i t i s m e r k w a a r d i go,m d a t h e t t r a n s p o r tp e r b i n n e t v a n r i v i e r e ne n n e n s c h i pv ,i a h e t u i t g e s t r e k t e kanalen m e t d e Z u i d e r z e ea l sc e n t r u m ,e e n b e l a n g r i j kf u e n c t i ev e r v u l d eb i j d e e c o n o m i s c h e i n t e g r a t ivea n d e b i n n e n l a n d sm e a r k t .D i e o n d e r w a a r d e r i nvga n d e b i n n e n v a a rits v o o r e e n d e e , , hndert e n m i n s t ev o o r w a t b e t r e f th e t h i s t o r i s c o z o e k t, e r u gt e v o e r e no p h e t g e r i n g ea a n t a lb r o n n e nd a t t e r b e s c h i k k i nsgt a a te n h e t o n t o e g a n k e l i j k e k a r a k t evr a n d i e b r o n n e n .M o g e n d e b r o n n e n ho z i c h t b e t r e f f e n ddee b i n n e n v a a ri tn h i s t o r i s c o m a g e rz i j n ,i n a r c h e o l o g i s cohp z i c h tb i e d e nd e , i s te e n s c h e p edni e z i j nv e r g a a no p d e Z u i d e r z e ej u unieke b r o nv o o re e no n d e r z o e vk a n d e b i n n e n v a a r tV . a n d a ad r a t i n d i t o n d e r z o e kh e t o r i m a a t l i g tb i j d e a r c h e o l o g i s c hber o n n e n .D e s c h r i f t e l i j k e v u l l e nv o o r a le e n r o l b , s c h e e p s i n v e n t a r i svseer n h e tb e p a l e n v a n d e v o l l e d i g h e i vda n d e a r c h e o l o g i s c h es c h e e pnsvi e n t a r i s s e n .
D u t c h i n l a n ds h i p p i n gh a s r a r e l yt h e s u b j e c to t s y s t e m a t isct u d y ,w h i c h i s q u i t e r e m a r k a b l es e e i n g t h a t t r a n s o o r tv i a t h e e x t e n s i v en e t w o r ko f r i v e r s a n d c a n a l sa r o u n dt h e Z u y d e rZ e e h a s b e e no Í g r e a t i m p o r t a n c ef o r t h e e c o n o m i ci n t e g r a t i o no f h o m e t r a d e .F r o mt h e h i s t o r i c avl i e w p o i n t .t h i s u n d e r v a l u i nogf t h e i n l a n ds h i p p i n gt r a d ec a n b e t r a c e db a c kt o b o t h t h e l i m i t e dn u m b e ro f a v a i l a b l e s o u r c e sa n d t h e i n a c c e s s i b i l iot yf t h e m a t e r i a l . H o w e v e r ,i f , i n a h i s t o r i c asl e n s es, o u r c e so n i n l a n d s h i p p i n ga r e f e w , i n t h e a r c h a e o l o g i c sa el n s et h e r e h a v e b e e nm a n y s h i p sw r e c k e do n t h e Z u y d e rZ e e w h i c hc a n b e u s e dÍ o r a s t u d yo n i n l a n ds h i p p i n g . H e n c et h e e m p h a s i so n t h e a r c h a e o l o g i c aslo u r c e s s ave i n t h i s s t u d y .T h e l i s t so f s h i p ' si n v e n t o r i e h p l a y e da p a r t i c u l a r l iym p o r t a n tr o l e i n d e t e r m i n i n g t h e c o m p l e t e n e sosf t h e a r c h a e o l o g i c sa hl i p ' s inventories.
D eZ u i d e r z ehee e f te e u w e nl a n g g e f u n g e e r da l s e e nb e l a n g r i j kt e r a n s p o r t a d evro o r h e t v e r v o e rv a n g o e d e r eenn p e r s o n e nD. e s c h a t t i n g e n van het a a n t asl c h e p e n d a t a c t i e fw a s i n d e b i n n e n v a a ritn d e 1 7 ee n d e 1 9 ee e u wl o o e nu i t e e nv a n 8 . 0 0 0 1 0 0 0 0 .E e nb r e e ds c a l aa a n s c h e p e nv, a n g r o o t t o t k l e i ne n v a n u i t e e n l o p e ntdy p e , b e v o e rd e Z u i d e r z e eD.e v a a r to p d e Z u i d e r z e ei s o p t e v a t t e n a l se e na p a r t ev o r m v a n b i n n e n v a a r td, i e , n e t a l sd e k u s t v a a r t u , s s e nd e p u r e b i n n e n v a a ret n d e g r o t ev a a r ti n l a g .V a n d e o p g e g r a v e nb i n n e n , o r e nd e v a a r t s c h e p ei nnd e l J s s e l m e e r p o l d ebr es h meeste t o t d e g r o e pv a n t j a l k -e n p r a a m a c h t i g e n . W a n n e ew r e k i j k e nn a a rd e l a d i n gd i e d o o r d e z e , l i j k td a t b i n n e n v a a r t s c h e pweenr d v e r v o e r d b v o o rz o v e re r l a d i n ga a n b o o r da a n w e z i gw a s -
F o r c e n t u r i e st h e Z u y d e rZ e e f u n c t i o n e da s a n i m p o r t a n tw a t e r w a yf o r t h e t r a n s p o r to f p a s s e n g e r sa n d g o o d s .E s t i m a t eosÍ t h e n u m b e ro f s h i p s a c t i v ei n i n l a n ds h i p p i n gi n t h e 1 7 t ha n d 1 9 t hc e n '1 t u r y v a r yf r o m 8 , 0 0 0 t o 0 , 0 0 0 v e s s e l sT. h e w i d e r a n g eo Í s h i p sw h i c h s a i l e dt h e Z u y d e rZ e e v a r i e d g r e a t l yi n s i z ea n d t y p e .Z u y d e rZ e e s h i p p i n gc a n l avib e c o n s i d e r e d i f f e r e n tb e c a u s ea, s i n c o a s t a n g a t i o n ,i t i s a f o r m b e t w e e nr i v e rs h i p p i n ga n d t h e o c e a n - g o i n gt r a d e .O f t h e e x c a v a t e di n l a n ds h i p s i n t h e l J s s e l m e ePro l d e r st,h e m a j o r i t yb e l o n gt o t h e t j a l k a n d p r a m - l i k ec a t e g o r i e sW . hen we cons i d e rt h e t y p e o f c a r g ot r a n s p o r t e db y t h e s ei n l a n d v e s s e l si ,t a p p e a r st h a t - w h e n c a r g ow a s i n d e e d o n b o a r d- a l l s h i p sw e r e l o a d e dw i t h b u l k g o o d s . T h i si s i n t e r e s t i n gb, e c a u s ei t m e a n st h a t a l l v e s s e l s w e r e e n g a g e di n t r a m p i n g .M a n y r e s e a r c h e r s w a n t u s t o b e l i e v en o w t h a t i n l a n dt r a d ew a s p r i n c i p a l l yo r g a n i s e da s a r e g u l a rb a r g es e r v i c eT. h i s i s , h o w e v e r ,a m i s i n t e r p r e t a t i o bn a, s e do n t h e o v e r r e p r e s e n t a t i oonf t h e b a r g es e r v i c e isn t h e a v a i l a b l e w r i t t e ni n f o r m a t i o n
. it a l l es c h e p e g n e l a d e nw a r e nm e t b u l k g o e d D gegeven i s i n t e r e s s a not ,m d a t e r u i t b l i j k td a t a l l e s c h e p eanc t i e Íw a r e ni n d e w i l d e v a a r t .N u w i l l e n , at de binv e l eo n d e r z o e k eor sn s d o e n g e l o v e n d nenvaartvoor het overgrotedeel als beurtvaart w a sg e o r g a n i s e e rDdi.t i s e c h t e re e n m i s v e r s t a n d , d a t b e r u s ot p d e o v e r r e p r e s e n t a tviaen d e b e u r t v a a r ti n d e s c h r i f t e l i j kber o n n e n . D e n a d r u kv a n h e t s c h e e p s a r c h e o l o g i o s cnhd e r z o e k ,l a gt o t v o o r k o r t o p d e b o u w w i i z ev a n d e o p g e g r a v esnc h e p e nD. e i n v e n t a r i s s evna n d e
A r c h e o l o s ivea n d e b i n n e n v a a r t
È---
s tl u d y U n t i l r e c e n t l yt h e e m p h a s i so f a r c h a e o l o g i c a lay on the constructionoÍ the excavatedvessels. H o w e v e r ,t h e i n v e n t o r i e os Í t h e e x c a v a t e ds h i p
o p g e g r a v e ns c h e e p s w r a k k e bn i,e d e ne c h t e rd e mogelijkheid h e t v e r b l i i fv a n d e o p v a r e n d e na a n b o o r dt e b e s t u d e r e nI.n d i t o n d e r z o e ks t a a td e v r a a gc e n t r a aw l e l k e v e r a n d e r i n g evna n a f d e 1 6 e e e u w i n s c h e e p s i n v e n t a r i sospetnr e d e ne n h o e d i e z i j n t e v e r k l a r e ni n h e t l i c h tv a n d e s o c i a l es t r u c t u u r e n o r g a n i s a t ivea n d e g r o e po p v a r e n d e n . D a a r t o ez i j n e l f a r c h e o l o g i s c heen 8 8 s c h r i f t e l i j k e s c h e e p s i n v e n t a r i s sgeens e l e c t e e r dD.e a r c h e o l o g r s c h ei n v e n t a r i s s ezni j n v a n s c h e p e nd i e z i j n v e r g a a n o p d e Z u i d e r z e et,e r w i j ld e s c h r i f t e l i y ki nev e n t a r i s s eanf k o m s t i gz i j n u i ï h e t C e m e e n t e a r c h i e f v a n A m s t e r d a md, e A r c h i e f d i e n sW t estfriese Cemeenten e fr o n i n g e nH. e t e n h e t R i j k s a r c h iC onderzoeb k e s l a adt e p e r i o d e1 6 0 0 - 1 9 0 0D . o o rd e a a r dv a n d e w r a k v o r m i n g s p r o c e s s en no ,d i g e nd e - in s c h e e o s w r a k k ei n d e Z u i d e r z e e b o d e m i e g e n s t e l l i n tgo t d e m e e s t ea n d e r ea r c h e o l o g i s c h e v i n d p l a a t s e -n u i t t o t e e n v r a a g s t e l l i nogp i n d i v i d u - n i v e a u .H e t g e v o l gv a n e e n d e r g e l i j k ev r a a g s t e l l i n gi s w e l , d a t e e r s tm o e t w o r d e no n d e r z o c h t o f e e n s c h e e p s i n v e n t avroi sl l e d i gi s . D e v o l l e d i g h e i d v a n d e i n v e n t a r i s s ei n s o n d e r z o c hdt o o r z e o n d e r l i n gt e v e r g e l i j k e nV. e r g e l e k e nz i j n h e t t o t a a l a a n t a lo b j e c t e ne n i t e m sp e r i n v e n t a r i sh, e t a a n t a l o b j e c t e np e r m a t e r i a a l s o oer tn h e t a a n t a lo b j e c t e n e n i t e m sp e r f u n c t i o n e l ec a t e g o r i eI.n v e r b a n d m e t d e l a a t s t g e n o e m dvee r g e l i j k i n gz,i j n a l l e v o o r w e r p e np e r i n v e n t a r i si n g e d e e l di n Í u n c t i o n e l e c a t e g o r i e é nT. e n s l o t t ez i j n d e a r c h e o l o g i s c h e i n v e n t a r i s s em n e t e e n c o n t e m p o r a i nsec h r i f t e l i j k e s t a n d a a ridn v e n t a r i vs e r g e l e k e nU. i t d e v e r g eiljk in g e n k o m t n a á rv o r e n ,d a t t u s s e nd e i n v e n t a r i s s e n w e l d e g e l i j kv e r s c h i l l ei n v o l l e d i g h e ibde s t a a nZ. o b l i j k e ns c h e p e nw , a a r v a na l l e e nh e t v l a k i s a a n g e t r o f Í e n ,m i n d e rh o u t e nv o o r w e r p e nt e b e v a t t e n , d a n i n v e n t a r i s s evna n c o m p l e t es c h e e p s r o m p e n . M a a r o o k n a d e o p g r a v i n g k, a n v a n a l l e sm i s g a a n .E e nr e l a t i e fg e r i n ga a n t a li j z e r e nv o o r w e r p e n i n e e n i n v e n t a r i sl ,< a nb i j v o o r b e e l w d i j z e no p p r o b l e m e nm e t d e c o n s e r v e r i nvga n d i t m a t e r i a a l . Uit de vergeiijking v a n d e a r c h e o l o g i s c heen d e s c h r i f t e l i j kien v e n t a r i s s e w n ,o r d t d u i d e l i j kd a t i n d e e e r s t g e n o e m dm e e e s t aal l l ev o o r w e r p e no n t b r e k e n d i e z i c ho p e n l o f b o v e nd e k n i v e a b uevonden. W e m o g e na a n n e m e nd a t d i e v o o r w e r p e nz r j n weggespoeld.
w r e c k sg i v e u s t h e o p p o r t u n i t yt o s t u d y t h e l i Í e o f p e o p l eo n b o a r d .I n t h i ss t u d yt h e c r u c i aql u e s t i o n i s : w h a t c h a n g e sc a n b e o b s e r v e di n t h e s h i p ' s i n v e n t o r i efsr o m t h e 1 6 t hc e n t u r yo n w a r d ,a n d h o w c a n t h e y b e e x p l a i n e di n t h e l i g h t o f t h e s o c i a sl t r u c t u r ea n d o r g a n i s a t i o o nf the crew on b o a r d ?E l e v e na r c h a e o l o g i c a ln d 8 8 w r i t t e n s h i p ' s i n v e n t o r i ew s e r e s e l e c t e df o r t h i s p u r p o s e T . he a r c h a e o l o g i c ianl v e n t o r i e a s r e f r o m s h í p sw r e c k e d o n t h e Z u y d e rZ e e ,w h i l s tt h e w r i t t e n i n v e n t o r i e s a r eÍ r o m t h e M u n i c i p a A l r c h i v e so f A m s t e r d a m , t h e R e c o r dO f f i c e o f t h e M u n i c i p a l i t i eosf W e s t F r i e s l a na d n d t h e S t a t eA r c h i v e si n C r o n i n g e n T h e s t u d yc o v e r st h e p e r i o d1 6 0 0 - 1 9 0 0 . Becauso e f t h e n a t u r eo f t h e i n f l u e n c e o sn the w r e c ka n d i t s c o n t e n t ,t h e w r e c k si n t h e b o t t o m o f the ZuyderZee - contraryto most other archaeo l o g i c a fl i n d - s p o t s- r e q u i r ea n a p p r o a c hi n t e r m s o f i n d i v i d u a lT s .h e c o n s e q u e n coef s u c ha n a p p r o a c h m a y w e l l b e t h a t t h e c o m p l e t e n e sosf a s h i p ' s i n v e n t o r yi s t o b e e x a m i n e df i r s t .S u c hc o m p l e t e n e s sh a s b e e ns t u d i e db y i n t e r - c o m p a r i s oann d i n c l u d e st h e t o t a l n u m b e ro f o b j e c t sa n d i t e m sp e r i n v e n t o r y t, h e n u m b e ro f o b j e c t sp e r k i n d o f m a t e r i a la n d t h e n u m b e ro Í o b j e c t sa n d i t e m sp e r f u n c t i o n a lc a t e g o r y A . s r e g a r d st h e l a t t e rc o m p a r i s o n , a l l o b j e c t sp e r i n v e n t o r yh a v e b e e nc l a s s i f i e d a c c o r d i n gt o f u n c t i o n a cl a t e g o r y .F i n a l l yt,h e archaeologica i nl v e n t o r i e h s a v e b e e nc o m p a r e d with a contemporarw y r i t t e n s t a n d a r di n v e n t o r y . T h e s ec o m p a r i s o nssh o w t h a t t h e r e d e f i n i t e l ya r e d i f f e r e n c e isn c o m p l e t e n e sasm o n g t h e i n v e n t o r i e s .S h i p so f w h i c h o n l y t h e b o t t o m w a s f o u n d , Í o r i n s t a n c ea, p p e a rt o h a v e h e l d l e s sw o o d e n o b j e c t st h a n t h e i n v e n t o r i e o s Í c o m p l e t eh u l l s . H o w e v e r ,t h i n g sc a n s t i l lg o s e r i o u s l w y rong after e x c a v a t i o nF. o r i n s t a n c ea, r e l a t i v e l ys m a l ln u m b e r o f i r o n o b j e c i sí n a n i n v e n t o r yc a n p o i n t t o p r e r aterial. s e r v a t i o np r o b l e m sw i t h t h i s p a r t i c u l a m C o m p a r i s o nb e t w e e na r c h a e o l o g i c a ln d w r i t t e n i n v e n t o r i e cs l a r i f i e tsh e f a c t t h a t i n t h e f o r m e ra l l objectswhich were on and/or above deck levelare m i s s i n g l.t c a n b e a s s u m e dt h a t t h e s eo b j e c t sw e r e w a s h e da w a v .
E r i s g e b r u i kg e m a a k tv a n t w e e s o o r t e ns c h r i f t e l i j k e s c h e e p s i n v e n t a r i s sveenr:k o o p i n v e n t a r i s sueint d e 1 7 e e n 1 8 e e e u w e n b o e d e l i n v e n t a r i s su ei tn h e t e i n dv a n d e 1 9 e e e u w .B e i d ei n v e n t a r i s - s o o r t e n z i j no n v o l l e d i gI .n d e v e r k o o p i n v e n t a r i s s e n o n t b r e k e nd e p e r s o o n l i j kbee z i t t i n g e ne n l i g t d e n a d r u ko p v o o r w e r p e nd, i e b e t r e k k i n h g e b b e no p h e t w e r k e na a n b o o r d ,t e r w i j li n d e b o e d e l i n v e n t a -
T w o c a t e g o r i eos f w r i t t e n s h i p ' si n v e n t o r i e h s ave b e e n u s e d :o n e f r o m t h e 1 7 t ha n d 1 S t hc e n t u r i e s c o n c e r n i ntgh e s a l eo Í t h e s h i pa n d i t s e q u i p m e n t , t h e o t h e r f r o m t h e l a t e ' 19 t hc e n t u r yc o n c e r n i n g t h e p r o b a t ei n v e n t o r y B . o t hc a t e g o r i e a sreincomp l e t e .I n t h e f i r s t c a t e g o r yn o p e r s o n abl e l o n g i n g s a r e p r e s e n tt:h e e m p h a s i sl i e so n o b j e c t sw h i c h r e l a t et o w o r k o n b o a r d .W h i l e t h e s e c o n ds n l e o n -
A r c h e o l o g i ev a n d e b i n n e n v a a r t
rissed n e v o o r w e r p e ns t a a no p g e s o m dd i e m e t h e t v e r b l i jaÍ a n b o o r dt e m a k e nh e b b e ne n d e n a d r u k o p d e p e r s o o n l i j kuei t r u s t i n gl i g t . E e na n d e r ,m e e r f u n d a m e n t e evle, r s c h iils d a t i n d e v e r k o o p i n v e n t a r i sa l l e e nw o r d t a a n g e g e v e n w e l k e o b j e c t e nm e t h e ts c h i pw e r d e nm e e v e r k o c h(td e v e r k o p e rb e p a a l d ew e l k ed a t w a r e n ) ,t e r w i j lb i j d e b o e d e l i n v e n t a r ids e w e t t e l i j k ev e r p l i c h t i n gb e s t o n dd e h e l e i n v e n t a r ti e s b e s c h r i j v e ni n, v e r b a n dm e t h e t v a s t l e g g e nv a n h e t e r f d e e vl a n m i n d e r j a r i g kei n d e r e n . D es c h r i f t e l i j ki nev e n t a r i s s ezni j n p e r p e r i o d ev e r z a m e l dV. e r v o l g e niss v a s t g e s t e lw d e l k ev o o r w e r p e ni n m e e rd a n e e n k w a r t v a n d e i n v e n t a r i s s e n v o o r k o m e nD, e z ev o o r w e r p e nw o r d e nt o t d e . it s t a n d a a r d i n v e n t av rai ns e e n p e r i o d eg e r e k e n d U d e v e r g e l i j k i nvga n d e s c h r i f t e l i j kien v e n t a r i s s e n b l i y kdt a t h e t a a n t a lv o o r w e r p e np e r i n v e n t a r i si n d e l o o pv a n d e t i j d t o e n e e m t .D a a r n a a svt e r a n d e r t n a 1 7 0 0d e v e r h o u d i n gt u s s e nh e t a a n t a lw o o n e n w e r k v o o r w e r p etne,n g u n s t ev a n d e w o o n v o o r w e r o e nV.e r d e rv a l t u i t d e i n v e n t a r i s s e n (periode 1 6 6 9 - 1 8 1 1a) Í t e l e i d e n ,d a t e e n a a n t a l v o o r w e r p egne d u r e n d ed e h e l e p e r i o d ev o o r k o m t ; h e tg a a td a a r b ivj o o r a lo m v o o r w e r p e nd, i e t e . ok tot de m a k e nh e b b e nm e t d e v o o r t s t u w i n gO c a t e g o r i e ëbne d r i j Í s u i t r u s t i n eg n gereedschappen behoree n n k e l er n v a r i a n t e nT.e n s l o t t ez i j n d e k a a r s b l a keenr d e l e p e lv o o r b e e l d e n van voorwerp e nd i e i n b i j n aa l l ep e r i o d e sv e r t e g e n w o o r d i g d z i j n .E r z i j nn a t u u r l i j o k o k v o o r w e r p e nd i e v e r d w i j n e no f o p k o m e ni n d e l o o p d e r t i j d . E e nv o o r b e e l d v a ne e nv o o r w e r pd a t v e r d w i j n t ,i s d e g i e t e ro m d e z e i l e nn a t t e m a k e n .H e t i n d e m o d e k o m e n v a nh e tg e b r u i kv a n k o f f i ee n t h e e , b r e n g te e n a a n t anl i e u w ev o o r w e r p e nm e t z i c h m e e ,z o a l s e e nk o Í Í i e k e t ekl ,o Í f i e m o l e nt,r e k p o t ,t r o m m e le n theebus.
r y d e a l sw i t h t h e d e s c r i p t i o n o f o b j e c t sc o n n e c t e d w i t h l i f e o n b o a r d ,e m p h a s i s i ntgh e p e r s o n a l e q u ip m e n t .A n o t h e r ,m o r e f u n d a m e n t adl i f f e r e n c e i s t h a t t h e s h i p ' ss a l ei n v e n t o r yo n l y d e s c r i b etsh e o b j e c t sw h i c h w e r e s o l dw i t h t h e s h i p ( t h e y w e r e l i s t e db y t h e v e n d o r ) ,w h i l s t i n t h e c a s eo Í t h e p r o b a t e i n v e n t o r yt h e r ew a s a l e g a lo b l i g a t i o nt o . h e r e a s o nb e i n g d e s c r i b et h e w h o l e i n v e n t o r y T that the inheritance o f m i n o r sh a d t o b e s a f e g u a r d e d .T h e w r i t t e n i n v e n t o r i e h s a v e b e e na s s e m b l e d p e r p e r i o d .N e x t ,t h e o b j e c t sw h i c h w e r e f o u n d i n m o r e t h a n a q u a r t e ro f t h e i n v e n t o r i e w s ere listed. T h e s ei t e m sa r e c o n s i d e r e tdo b e o a r t o Í t h e s t a n d a r d i n v e n t o r yo f a p a r t i c u l a pr e r i o d .C o m p a r i s o n a m o n gt h e w r i t t e n i n v e n t o r i e s h o w st h a t t h e n u m b e ro f o b l e c t sp e r i n v e n t o r yi n c r e a s eosv e r t h e y e a r s .I n a d d i t i o n ,t h e r ea r e p r o p o r t i o n acl h a n g e s a f t e rA D 1 7 0 0 b e t w e e nt h e n u m b e ro f h o u s e h o l d o b j e c t sa n d t o o l si n Í a v o u ro f t h e h o u s e h o l d o b j e c t sA . n o t h e rd e d u c t i o nw h i c h c a n b e m a d e f r o m t h e i n v e n t o r i e (sp e r i o d1 6 6 9 - 1 8 1 ')1i s t h a t a n u m b e ro Í o b j e c t sw e r e f o u n d t h r o u g h o u tt h e e n t i r ep e r i o d ;t h e y p a r t i c u l a r l iyn c l u d eo b j e c t sc o n c e r n i n gp r o p u l s i o nT.h e c a t e g o r ys h i p ' se q u i p m e n t a n d t o o l sa l s oi n c l u d e s o m e i n v a r i a n t sF. i n a l l yt,h e c a n d l e s t i cakn d t h e s p o o na r e r e p r e s e n t e idn n e a r . h e r ea r e a l s o ,o f c o u r s e ,o b j e c t s l y a l l p e r i o d sT t h a t a r e t y p i c a lo f a p a r t i c u l apr e r i o da n d w h i c h a r e s e e nt o d i s a p p e aar f t e r s o m et i m e . A g o o d e x a m p l eo f s u c ha n o b j e c ti s t h e w a t e r i n gc a n w h i c h w a s u s e dt o w e t t h e s a i l s T . hefashionabre u s eo Í c o f f e ea n d t e a i n t r o d u c e sa n e w r a n g eo f h o u s e h o l du t e n s i l so n b o a r d ,s u c ha s t h e c o f f e e p o t , c o f f e eg r i n d e r ,t e a p o t ,b i s c u i t i n a n d t e a caddy.
E e na a n t aal n d e r ec o n c l u s i edsi e u i t h e t o n d e r z o e k v a nd e s c h r i Í t e l i l ki ne v e n t a r i s s eknu n n e nw o r d e n g e t r o k k ezni j nv a n b e l a n gv o o r h e t v a s t s t e l l evna n desamenstellie nn g d e o m v a n gv a n d e g r o e p opvarendeZ n .o b l i j k th e t a a n t a ll e p e l si n d e s c h r i f t e l i j k ev e r k o o p i n v e n t a r i s seeenn g o e d ei n d i c a t o tr e z i j nv o o rh e t a a n t a o l p v a r e n d e nT. u s s e n1 6 6 9 e n 1 8 ' 1 1b e d r a a gdt a t a a n t a lo p b i n n e n v a a r t s c h e p e n t w e et o t v i e re n i n d e k u s t v a a rdt r i e t o t z e s .U i t d e C r o n i n g sbeo e d e l i n v e n t a r i s suei tnh e t l a a t s t e '1 k w a r tv a n d e 9 e e e u w w o r d t d u i d e l i j kd a t g e z i n n e ni n d i e p e r i o d ep e r m a n e nat a n b o o r dw o o n n p v a r e n d e nb e d r o e g d e n .H e ta a n t a vl o l w a s s e o t w e et o t d r i e ,w a a r b i jr e k e n i n gm o e t w o r d e n gehouden m e t h e t f e i t d a t d e a a n w e z i g h e ivda n k n e c h t em n e e s t anl i e t w e r d v e r m e l d .H e t a a n t a l k i n d e r eb n e d r o e gg e m i d d e l dd r i e .D e l e v e n s s t a n d a a r dg, e b a s e e rodp h e t c o n s u m p t i e g o e d e r e n -
O t h e r c o n c l u s i o ntso b e d r a w n Í r o m t h e s t u d y o f t h e w r i t t e n i n v e n t o r i e cs o n c e r nt h e c o m o o s i t i o n s n b o a r d .T h e n u m b e r a n d t h e n u m b e ro f p e r s o n o o f s p o o n si n t h e w r i t t e n s h i p m e n ti n v e n t o r i e sf ,o r i n s t a n c ea, p p e a r st o b e a r e l i a b l ei n d i c a t o rf o r t h e n u m b e ro f p e o p l eo n b o a r d .B e t w e e n1 6 6 9 a n d ' 18 1 1 t h e n u m b e r p e o p l e s re of o n i n l a n dv e s s e l a t w o t o f o u r w i t h t h r e et o s i x o n c o a s t i n gv e s s e l s . P r o p e r t yi n v e n t o r i efsr o m C r o n i n g e ni n t h e l a s t q u a r t e ro f t h e 1 9 t hc e n t u r ys h o w t h a t f a m i l i e sl i v e d p e r m a n e n t l yo n b o a r di n t h o s ed a y s .T h e n u m b e r o f a d u l t so n b o a r dw a s t w o t o t h r e e ,t a k i n g i n t o a c c o u n t h a t s h i p ' sm a t e sw e r e n o t u s u a l l ym e n t i o n e d .T h e a v e r a g en u m b e ro Í c h i l d r e nw a s t h r e e . T h e l i v i n gs t a n d a r db, a s e do n o w n e d c o n s u m e r g o o d s ,r e s e m b l etsh a t o f t h e ' p o o r e r 'l a b o u r e r s a n d f a r m e r si n t h e l a t e 1 9 t hc e n t u r v .
A r c h e o l o gvi ea n d e b i n n e n v a a r t
b e z i t ,l i j k t i n h e t l a a t s t ek w a r t v a n d e 1 9 e e e u w h e t m e e s to p d a t v a n ' a r m e r e 'a r b e i d e r e s n boeren. D e v e r a n d e r i n g edni e d e a r c h e o l o g i s c hsec h e e p s i n v e n t a r i s s ewne e r s p i e g e l e n z i, j n n a t u u r l i j kn i e t a l l e e nt o e t e s c h r i j v e na a n v e r a n d e r i n g einn d e s a m e n s t e l l i nv g ande bemanning en hetaantal o p v a r e n d e nO . o k t e c h n o l o g i s c hien n o v a t i em , odet r e n d s d, e p o s i t i ev a n b i n n e n s c h i p p ei nr sd e s a m e n l e v i ne g n a l g e m e e n - m a a t s c h a p p e l vi jek rea n d e r i n g e nz i j n v a n i n v l o e do p d e s a m e n s t e l l i n g v a n e e n s c h e e p s i n v e n t a rO i sm . d e z et i j d s g e b o n d e n o n t w i k k e l i n g e tne k u n n e nt r a c e r e nz, i j n d e a r c h e o l o g i s c hi n e v e n t a r i s s em n e t e l k a a rv e r g e l e k e n .I n a a n v u l l i n o g p e e n p u u r k w a n t i t a t i e vaen a l y s e ,z i l n d e i n v e n t a r i s s eono k o p v o o r w e r p n i v e a u vergereKen.
T h e c h a n g e sf o u n d i n t h e a r c h a e o l o g i c a l ip's sh i n v e n t o r i e cs a n n o tm e r e l yb e a t t r i b u t e dt o t h e c h a n g e si n t h e c o m p o s i t i o no f t h e c r e w a n d t h e n u m b e ro f p e o p l eo n b o a r d .T e c h n i c ailn n o v a t i o n s ,d e v e l o p m e n t isn f a s h i o n ,t h e p o s i t i o no f t h e b a r g e m a ni n s o c i e t ya n d s o c i a cl h a n g e sa l l h a d t h e i r a Í f e c to n t h e c o m p o s i t i o no f a s h i p ' si n v e n t o r y . I n o r d e rt o b e a b l et o t r a c et h e s ep e r i o d i c d e v e l o p m e n t st h , e archaeologica i nl v e n t o r i e sh a v e b e e nc o m p a r e dw i t h e a c ho t h e r . I n a d d i t i o nt o a p u r e l yq u a n t i t a t i v ea n a l y s i st,h e i n v e n t o r i e sh a v e b e e nc o m p a r e do n t y p e so Í o b j e c t s .
D e o n t w i k k e l i n g ezni j ni n e e n b r e d e rc h r o n o l o g i s c hp e r s p e c t i egf e p l a a t s td, o o r e e n v i j f t a ll a a t m i d d e l e e u w sien v e n t a r i s s ebni j d e v e r g e l i j k i n tge b e t r e k k e nD . e p o s t - m i d d e l e e u w si nev e n t a r i s s e n h e b b e nn i e t a l l e e nm e e rv o o r w e r p e np e r i n v e n t a r i s d a n d e l a a t - m i d d e l e e u w soeo, k d e d i f Í e r e n t i a t i e v a n d e m a t e r i ë l ec u l t u u ri s g r o t e r . H e t a a n t a l i t e m s( = s o o r t e nv o o r w e r p e n )n e e m td u s o o k t o e . E r i s s p r a k ev a n e e n l a a t - m i d d e l e e u wesn e e n p o s t - m i d d e l e e u wpsa t r o o n .H e t v e r d w i j n e nv a n d e l a a t - m i d d e l e e u w smeu l t i - f u n c t i o n a l i t e ki ta, n m o g e l i j ki n v e r b a n dw o r d e ng e b r a c h tm e t e e n a l g e m e e nc i v i l i s a t i e p r o cveasn i n d i v i d u a l i s e r i negn v e r f i j n i n gE . e nv e r k l a r i n gv o o r d e t o e n a m ev a n h e t a a n t a lv o o r w e r p e n k, a n i n d e e c o n o m i s c hsef e e r w o r d e ng e v o n d e n d : e z et o e n a m ep a s ti n h e t k a d e rv a n e e n z o g e n a a m d e ' i n d u s t r i o ur esv o l u t i o n ' d i e t u s s e n1 5 5 Oe n 1 6 0 0 o l a a t s v o n d .
B y i n c l u d i n gf i v e l a t e - m e d i e v ai nl v e n t o r i e isn t h e c o m p a r i s o nd, e v e l o p m e n tcsa n b e p l a c e di n a w i d e r c h r o n o l o g i c aple r s p e c t i v eN. o t o n l y h a v et h e p o s t - m e d i e v ai nl v e n t o r i e m s o r e o b j e c t sp e r i n v e n t o r y t h a n t h e l a t e - m e d i e v atlh, e d i Í Í e r e n t i a t i o inn m a t e r i acl u l t u r ei s a l s og r e a t e r .T h e n u m b e ro f i t e m s( = t y p e so f o b j e c t s )t h e r e f o r ea l s oi n c r e a s e s . A c l e a rl a t e - m e d i e v aaln d o o s t - m e d i e v aol a t t e r n c a n b e d i s c e r n e dT. h e d i s a p p e a r a n coef t h e l a t e m e d i e v am l u l t i f u n c t i o n a l i tm y a y b e r e l a t e dt o a g e n e r a cl i v i l i s a t i o p n r o c e s so f i n d i v i d u a l i s a t i oann d r e f i n e m e n tA. n e x p l a n a t i o nf o r t h e i n c r e a s ei n t h e n u m b e ro f o b j e c t sc a n b e Í o u n d i n t h e e c o n o m i c s p h e r e i: t c a n b e r e g a r d e da s a c o n s e q u e n coef t h e so-called'industriousrevolution' which took place between 1550 and '1600AD.
N e m e nw e d e f u n c t i e sd i e d o o r v o o r w e r D e na a n b o o r dv e r v u l dk u n n e nw o r d e ni n o g e n s c h o u w , d a n w o r d t e e n a n d e r et r e n d z i c h t b a a rM . et name i n d e w o o n s f e e rn e e m t h e t a a n t a lf u n c t i e si n d e N i e u w eT i j d t o e . T e n o e m e nz i j n v e r l i c h t i n gs, l a a p p l a a t se n v e r w a r m i n g M . o g e l i j kh o u d t d e z eo n t w i k k e l i n gv e r b a n dm e t e e n v e r a n d e r i nign d e d u u r e n d e a a r dv a n h e t v e r b l i j Ía a n b o o r d .I n d e w e r k s f e e rt r e d e nd e t e c h n o l o g i s c hoen t w i k k e l i n g e o np d e v o o r g r o n d ,z o a l sh e t v e r s c h i j n evna n a p a r t l a a d -e n l o s g e r eei n h e t o p g r o t e r es c h a a b l eschikb a a r k o m e nv a n z a n d l o p e e r n kompasT . enslotte b l i j k tu i t d e i n v e n t a r i vs a n s c h i pZ L 1 d a t d e o v e r g a n gt u s s e nd e l a a t -e n p o s t - m i d d e l e e u w s e p e r i o d eo p s c h e p e nr o n d ' l6 0 0 l i g t . B e h a l v ed e o n v o l l e d i g h e i dz,i j nd r i e f a c t o r e nt e o n d e r s c h e r d e n , d i e v a n i n v l o e dz i j n o p h e t t o t a a la a n t a l o b i e c t e nv a n e e n i n v e n t a r i sh: e t i n c i d e n t e e l
W h e n l o o k i n ga t t h e f u n c t i o n a l a s p e c t so f o b j e c t s o n b o a r d ,w e c a n s e ea n o t h e rt r e n d a r i s i n gT . he n u m b e ro Í f u n c t i o n sp a r t i c u l a r l iyn c r e a s eisn t h e l i v i n gs p h e r ei n t h e p o s t - m e d i e v at il m e . E x a m p l e s a r e : l i g h t i n g ,h e a t i n ga n d s l e e p i n gq u a r t e r s l.t i s p o s s i b l et h a t t h i s d e v e l o p m e nits a r e s u l to f t h e c h a n g ei n t h e d u r a t i o na n d t h e n a t u r eo f t h e s t a y o n b o a r d .W o r k i n g m e t h o d so n b o a r da r e d i r e c t l y i n f l u e n c e db y t e c h n o l o g i c adle v e l o p m e n t ss,u c ha s t h e a r r i v a lo Í s e p a r a t el o a d i n ga n d u n l o a d i n g e q u i p m e n ta n d t h e w i d e r u s eo f t h e h o u r g l a s a snd t h e c o m p a s sF. i n a l l yi,t a p p e a r sf r o m t h e i n v e n t o r y of ship ZL 1 thaï the transitionbetween the late a n d p o s t - m e d i e v aple r i o do n s h i p sl i e sa r o u n d 1 6 0 0 A D . A p a r t Í r o m i n c o m p l e t e n e stsh,r e eÍ a c t o r s c a n b e d i s t i n g u i s h ew d h i c h a Í f e c tt h e t o t a , n u m b e ro f o b j e c t si n a n i n v e n t o r y t: h e i n c i d e n t a l p r e s e r v a t i oonÍ a p a r t i c u l atry p e o f o b j e c t( c o i n so r
A r c h e o l o g i ev a n d e b i n n e n v a a r t
bewaardblijvenvan een bepaaldsoort voorwerd u n t e no í b o t t e n ) ,d e d u u r d a t p e n( b i j v o o r b e e lm , n economische e e ns c h i pi n d e v a a r tl s g e w e e s t e o n t w i k k e l i n g eT nw . e ev o o r b e e l d e n van de laatstgenoemdeÍactor zijn de toenamevan het aantal v o o r w e r p en a 16 0 0 ( v o o r t z e t t i n gi 'n d u s t r i o u s r e v o l u t i o n 'e) n d e t o e n a m ea a n h e t e i n d v a n d e l ee v o l u t i e ) . 1 9 ee e u w( l n d u s t r i ë R
b o n e sf o r i n s t a n c e )t,h e u s e f u l i Í e o f a s h i p ,a n d e c o n o m i cd e v e l o p m e n t sT.w o e x a m p l e so f t h e l a t t e r f a c t o ra r e :t h e i n c r e a s ei n t h e n u m b e ro Í o b j e c t sa f t e r 1 6 0 0 A D ( c o n t i n u a t i o n of ïhe 'indust r i o u sr e v o l u t i o n ' )a n d a t t h e e n d o f t h e 1 9 t hc e n l evolution). t u r y ( l n d u s t r i aR
I n a l l ef u n c t i o n e l cea t e g o r i e ë nb,e h a l v ed e m i l i t a i r e u i t r u s t i n gk ,o m e ns t a n d a a r d - v o o r w e r p ve on o r , d a t w i l z e g g e nv o o r w e r p e nd i e i n ( b i j n a )d e g e h e l e p e r i o d teu s s e n1 6 0 0 e n 1 9 O 0a a n w e z t gz t 1 . V o o ra l d e z ec a t e g o r i e êgne l d t d a t a a n h e t e i n d v a nd e ' 19 e e e u wd e d i v e r s i t e iat a n v o o r w e r p e n toeneemB t . i jh e t h u i s r a a de n d e p e r s o o n l i j k e u i t r u s t i nvga l to p , d a t o o k r o n d 1 7 O Od e g e d i f Í e r e n t i e e r d h eviadn v o o r w e r p e nt o e n e e m t .D e z e toenamh e a n g tm o g e l i j ks a m e nm e t e e n v e r a n d e r i n gi n d e d u u re n a a r dv a n h e t v e r b l i j Ía a n b o o r d . D ei n t r o d u c t ivea n v o o r w e r p e nd i e h o r e nb i j h e t p i j p r o k eenn t h e e -e n k o f f i e d r i n k e nz,i j n d u i d e l i j k . e i n t r o d u c t í ev a n o p t e v a t t e na l sm o d e t r e n dD w e e ra n d e r ev o o r w e r p e nh, o u d t v e r b a n dm e t zijn t e c h n o l o g i s cohnet w i k k e l i n g e nV.o o r b e e l d e n t e r d e no m v u u r t e v o o r w e r p edni e g e b r u i k w m a k e nv, e r l i c h t i n g s v o o r w e r peennd i v e r s eg e r e e d schappen.
I n a l l f u n c t i o n a cl a t e g o r i e es x c e p tm i l i t a r ye q u i p m e n t s t a n d a r do b y e c t a s r e f o u n d ; t h a t i s ,o b j e c t s w h i c ha r e p r e s e ndt u r i n gt h e w h o l e p e r i o d beíwccii i6CO a;.1 i9Ct. ,1,t,t !.lese ::!eg:,ies s h o w a n i n c r e a s ei n d i v e r s i t yt o w a r d st h e e n d o f t h e 1 9 t hc e n t u r y .I n t h e c a t e g o r i e h sousehold e Í f e c t sa n d p e r s o n ael q u i p m e n t h e d í v e r s i t yi n o b l e c t sa l s oi n c r e a s easr o u n d1 7 0 0 . T h e i n c r e a s e m i g h t b e r e l a t e dt o a c h a n g ei n t h e d u r a t i o na n d t h e n a t u r eo f t h e s t a yo n b o a r d .T h e i n t r o d u c t i o n o f o b j e c t sc o n n e c t e dw i t h p i p e - s m o k i n g and tea a n d c o f f e ed r i n k i n gc a n c l e a r l yb e s e e na s a d e v e l o p m e n ti n f a s h i o n T . h e i n t r o d u c t i o no Í y e t o t h e r o b j e c t sr e l a t e st o s p e c i f i ct e c h n i c adl e v e l o p m e n t s . E x a m p l e isn t h e c a t e g o r yf i r e p l a c ei m p l e m e n t sa r e objectswhich were usedto light a fire, to make l i g h t ,a n d v a r i o u st o o l s
D ev o l g e n dver a a gi s n u : w e l k ev e r a n d e r i n g einn d e s a m e n s t e l l ivnagn d e a r c h e o l o g i s c hi nev e n t a r i s s e nw i j z e no p v e r a n d e r i n g ei n o m v a n ge n s a m e n s t e l l ivnagn d e g r o e po p v a r e n d e n O ? m deze v r a a gt e k u n n e nb e a n t w o o r d e nz,i j n v e r s c h i l l e n d e voorwerpen geselecteerd die daaroveruitsluitse . m h e t a a n t a lo p v a r e n d e nv a s tt e k u n n e ng e v e nO zijnde matenvan het aangetroffenschoeistellen, s e le n d e a a n t a l l evna n e n k e l ev o o r w e r p e ni n d e categorie eet- en drinkgereibepaald.De beste voor het aantalopvarenden,vormen indicatoren d e v e r s c h i l l e nsdceh o e n m a t eenn h e t a a n t a ll e p e l s . T o ti n h e td e r d ek w a r tv a n d e 1 7 e e e u w b e d r a a g t h e ta a n t aol p v a r e n d etnw e e .W e m o g e ne r v a nu l t g a a nd a t h e tg a a to m e e ns c h i p p eer n e e n k n e c h t . Daarnastijgtdat aantaltot drie tot zesopvarend e n .A a nh e te i n dv a n d e 1 9 e e e u w i s d e 1 : 1 r e l a t rteu s s e nv o o r w e r pe n i n d i v i d uv e r d w e n e n .
T h e n e x t q u e s t i o ni s : w h i c h c h a n g e si n t h e c o m p o s i t i o no f t h e a r c h a e o l o g i c ianl v e n t o r i e sp o i n t t o c h a n g e si n t h e n u m b e ra n d c o m p o s i t i o no f t h e p e o p l eo n b o a r d ?l n o r d e rt o p r o v i d ea n a n s w e rt o t h i s ,w e h a v es e l e c t e dv a r i o u so b j e c t sw h i c h c a n s h e dl i g h t o n t h e m a t t e r .T o e s t a b l i s h the crevu n u m b e r ,m e a s u r e m e n tosf f o o t - g e a rÍ o u n d o n b o a r da n d t h e n u m b e ro f s o m eo b j e c t si n t h e c a t e g o r y e a t i n ga n d d r i n k i n gg e a r w e r e d e t e r m i n e d . T h e m o s t r e l i a b l ei n d i c a t o r fso r t h e n u m b e ro Í i e r e t h e v a r i o u ss h o es i z e sa n a o e r s o n so n b o a r c w t h e n u m b e ro f s p o o n s .U n t i l t h e t h i r d q u a r t e ro f t h e 1 7 t hc e n t u r yt h e c r e w n u m b e r e dt w o . W e a s s u m et h i s t o b e t h e m a s t e ra n d h i s m a t e . L a t e r t h e n u m b e ri n c r e a s e tdo a n a v e r a g eo f f o u r . T h e t w o i n c o m p l e t ei n v e n t o r i e os f Z A 7 1 a n d O E 1 4 h a v e n o t b e e ni n c l u d e di n t h i s c o n s i d e r a t i o nB. v t h e e n d o f t h e ' 19 t h c e n t u r yt h e ' l ; ' 1r e l a t i o n b e t w e e no b j e c ta n d i n d i v i d u ahl a d d i s a p p e a r e d .
O m d e s a m e n s t e l l ivnagn d e g r o e po p v a r e n d e n t e a c h t e r h a l ei ns g , e k e k e nn a a rv o o r w e r p e nd i e w i j z e no p d e a a n w e z i g h evi da n v r o u w e ne n k i n d e r e n :h e tg e n d e re- n l e e f t i j d s a s p evcatn d e v o o r w e r p e ni s o n d e r z o c hAt .a n b o o r dv a n v i j Í v a n d e z e v e nc o m p l e t e rsec h e p e nd, i e d a t e r e nn a h e t d e r d ek w a r tv a nd e 1 7 ee e u w ,z i j na a n w i j z i n g e n
I n o r d e rt o t r a c et h e c o m p o s i t i o no f t h e g r o u p o f p e r s o n st,h e o b j e c t sw h i c h p o i n t t o t h e p r e s e n c e o f w o m e n a n d c h i l d r e nh a v eb e e nc o n s i d e r e dt :h i s m e a n st h a t t h e g e n d e ra n d a g e a s p e c t so f t h e o b j e c t sw e r e e x a m i n e d F . i v eo u t o f t h e s e v e n m o r e c o m p l e t e l ye x c a v a t e ds h i p sd a t i n g b a c kt o t h e t h i r d q u a r t e ro f t h e 1 7 t hc e n t u r yh a d f a m i l i e s
A r c h e o l o gvi ea n d e b i n n e n v a a r t
È---
v o o r g e z i n n e na a n g e t r o f f e nD. a a r m e ei s v o o r e e n d e e ld u i d e l i j km e t w a t v o o r ' s o o r t 'o p v a r e n d e nh e t a a n t a lb e m a n n i n g s l e d ei snt o e g e n o m e n . D a a r n a a sits o n d e r z o c h ti,n h o e v e r r ed e i n v e n t a r i s s e nc o n c l u s i etso e l a t e no v e r h e t r u i m t e g e b r u i k e n d e l e v e n s s t a n d a avr da n d e o p v a r e n d e nE. e n o p m e r k e l i j kvee r a n d e r i nign h e t r u i m t e g e b r u i k d e e d z i c hv o o r i n d e e e r s t eh e l f t v a n d e 1 8 e e e u w : t o t v o o r d i e t i j d w a s a l l e e nv o o r o f a c h t e re e n s t o o k p l a a t sd,a a r n ai s d e s t o o k p l a a tzso w e l v o o r a l sa c h t e rt e v i n d e n .I n d e t w e e d eh e l f tv a n d e ' 18 e e e u w v e r d w i j n td i t r u i m t e l i j k ep a t r o o nw e e r . D e b e o o r d e l i n gv a n d e l e v e n s s t a n d a avr d an de opvar e n d e n ,o p b a s i sv a n h e t a a r d e w e r kg, e e f t a a n d a t , met uitzondering v a n é e n i n v e n t a r i sd, e s c h i p p e r i j e e n a r m m i l i e uv o r m d e .A n d e r ev o o r w e r o e ni n e n k e l ei n v e n t a r i s s egne v e na a n d a t d e s c h i p p e r s n i e t t o t d e a l l e r a r m s t seo c i a l el a a gb e h o o r d e n . D e z ec o n c l u s i en u a n c e e rdt e r e s u l t a t e n van het o n d e r z o e kn a a rd e l e v e n s s t a n d a aor dp b a s i sv a n d e s c h r i Í t e l i j kien v e n t a r i s s eenn l a a tz i e n d a t n a 1 6 0 0 i n i e d e rg e v a l ,d e t o e n a m ev a n h e t a a n t a l o b j e c t e ne n i t e m si n d e a r c h e o l o g i s c hsec h e e p s r n v e n t a r i s s en i e t h e t g e v o l gi s v a n e e n g e s t e g e n Ievensstandaard .
o n b o a r d .T h i sp a r t l ye x p l a i n st h e n a t u r eo f t h e i n c r e a s el .n a d d i t i o n ,t h e e x t e n tt o w h i c h t h e i n v e n t o r i e as l l o w f o r c o n c l u s i o nasb o u t t h e u s eo f s p a c ea n d t h e l i v i n gs t a n d a r do n b o a r dw a s s t u d i e d .A r e m a r k a b l e c h a n g ei n t h e u s eo í s p a c ea r o s e i n t h e Í i r s t h a l f o f t h e 1 8 t hc e n t u r y :w h i l e o n l y t h e a f t e r h o l do r t h e f o r e c a s t l eh a d b e e n u s e da s l i v i n g quaítersbeforethis time, aÍterwardsthey are f o u n d i n b o t h t h e a f t e r h o l da n d t h e f o r e c a s t l e . T h i ss p a t i a p l a t t e r nd i s a p p e a rasg a i ni n t h e s e c o n d half of the '18thcentury.The assessment oÍ the l i v i n gs t a n d a r do f t h e p e o p l eo n b o a r d ,w h i c h i s b a s e do n p o t t e r yf i n d s ,i n d i c a t e st h a t , w i t h t h e e x c e p t i o no f o n e I n v e n t o r yt,h e s h i p p i n gt r a d e w a s c o n Í i n e dt o t h e l o w e r c l a s s e sO. t h e r o b j e c t sf o u n d i n s o m e i n v e n t o r i e isn d i c a t et h a t t h e b a r g e m a nd i d n o t b e l o n gt o t h e p o o r e s ts o c i a cl l a s sT . h e s ec o n c l u s i o n s l i g h t l yd i f Í e r e n t i a t e r e s u l t so f t h e the s t u d y i n t o t h e l i v i n gs t a n d a r do n t h e b a s i so Í w r i t ten inventorjesand showsthat, afïer 1600 at any r a t e ,t h e i n c r e a s ei n t h e n u m b e ro f o b j e c t sa n d i t e m si n t h e a r c h a e o l o g i c sa hl i p ' si n v e n t o r i e si s n o t t h e r e s u l to f a r i s ei n l i v i n gs t a n d a r d s .
I n v e r b a n dm e t d e d u u r e n d e a a r dv a n h e t v e r b l i l Í a a n b o o r d ,i s a a n d a c h tb e s t e e da a n d e t h u i s h a v e n e n h e t t r a j e c tw a a r o pe e n s c h i pa c t i e fw a s . l n e n k e l eg e v a l l e nk o n d e g e v o l g d er o u t e e n d e dorden t h u i s h a v e nv a n h e t s c h i pv r i j g e d e t a i l l e e rw g e r e c o n s t r u e e rTd w . e e s c h e p e nw a r e n ,b e h a l v ei n , o g e l i j ko o k i n d e k u s t v a a r t d e b i n n e n v a a r tm a c t i e f ,d e o v e r i g eh a d d e nd e Z u i d e r z e e n d e b i n n e n w a t e r e nt o t v a a r g e b i e dT. e n s l o t t ei s o n d e r z o c h t ,w a t o p b a s i sv a n d e i n v e n t a r i s s ekna n w o r d e n g e z e g do v e r d e d u u r e n a a r dv a n h e t v e r b l i l f a a n b o o r d ,m e t a n d e r ew o o r d e n :w e r d e r a a n b o o r d g e w o o n d ?O m d e z e v r a a gt e b e a n t w o o r den isde verhouding b e p a a l dt u s s e nd e w o o n - e n werkvoorwerpen e n t u s s e nd e w o o n - e n w e r k i t e m si n d e i n v e n t a r i s s e n D.e z ev e r h o u d i n gl i j k t h e t m e e s tt e w o r d e n b e ï n v l o e dd o o r d e a a n - o f a Í w e z i g h e i dv a n e e n g e z i n .D l t i s b e g r i j p e l i y k d a g w o r d e nd a t d e a a n w e o m d a t v e r o n d e r s t e lm z i g h e i dv a n g e z i n n e ns a m e n h a n gm t et een perman e n t v e r b l i j Ía a n b o o r d .
I n v i e w o f t h e d u r a t i o na n d t h e n a t u r eo f t h e s t a y o n b o a r d ,a t t e n t i o nw a s p a i d t o h o m e p o r t sa n d s h i p p i n gr o u t e s .I n s o m ec a s e st h e r o u t e sa n d h o m e p o r t o f t h e v e s s ecl o u l d b e r e a s o n a b l ay c c u r a t e l yr e c o n s t r u c t e dT.w o s h i p sw e r e p o s s i b l y e n g a g e di n i n l a n ds h i p p i n ga n d i n c o a s t atl r a d i n g , t h e o t h e r so n l y s a i l e dt h e Z u y d e rZ e e a n d t h e i n l a n dw a t e r s .F i n a l l yi t w a s e x a m i n e dw h a t c a n b e s a i d ,o n t h e b a s i so f t h e i n v e n t o r i e sa,b o u t t h e d u r a t i o na n d t h e n a t u r eo f t h e s t a y o n b o a r d .I n o t h e r w o r d s :d i d p e o p l el i v e o n b o a r d ?T o a n s w e r t h i s q u e s t i o n t, h e r a t i o b e t w e e nt h e h o u s e h o l d o b j e c t sa n d t o o l sa n d b e t w e e nt h e h o u s e h o l d s asdetero b j e c t sa n d t o o l s i n t h e i n v e n t o r i e w m i n e d .T h i sr a t i os e e m sp r i m a r i l yt o b e d e t e r m i n e d b y t h e p r e s e n c eo r a b s e n c eo f a f a m i l y .T h i si s understandabla e s, i t c a n b e a s s u m e dt h a t t h e presence o f Í a m i l i e si s r e l a t e dt o a p e r m a n e n st t a y on ooaro.
A l s l a a t s t eo n d e r d e evl a n h e t o n d e r z o e ki s d e c o n c l u s i eo v e r h e t v e r s c h i l n evna n g e z i n n e na a n b o o r d g e t o e t s ta a n e n k e l er e c e n t es c h e e p s v o n d s t e ne n k o r t e b e s c h r i j v i n g evna n i n v e n t a r i s s evna n s c h e p e nu i t d e l J s s e l m e e r p o l deenr a s a nd e i d e e ë n v a n v e r s c h i l l e n doen d e r z o e k e rosv e r d i t v e r s c h i i n s e l .D o o r d e r e s u l t a t e ni n e e n b r e d e rk a d e rt e p l a a t s e ni,s g e p o o g dm e e r l i c h tt e w e r p e no p h e t v e r s c h i y n sgeel z i n s b e w o n i n gA.n d e r eo p g e g r a v e n
I n t h e l a s tp a r t o f t h e s t u d y ,t h e m o s t i m p o r t a n t r e s u l t s- t h e a r r i v a lo f f a m i l i e so n b o a r d- a r e c o m p a r e dw i t h a Í e w o t h e r v e s s e l ísr o m t h e l J s s e l m e e r P o l d e r sa n d w i t h t h e i d e a st h a t v a r i o u sr e s e a r c h e r s h a v eo n t h i s s u b j e c t .B y p l a c i n gt h e r e s u l t si n a wider perspective,attemptswere made to shed m o r e l i g h t o n t h e p h e n o m e n o no f f a m i l yl i Í eo n b o a r d .O t h e r e x c a v a t e dv e s s e l cs o n f i r mt h e p i c t u r e t h a t f a m i l i e sw e r e c a r r i e do n b o a r dÍ r o m 1 7 0 0A D
A r c h e o l o g i ev a n d e b i n n e n v a a r t
f
e e e l d ,d a t schepen b e v e s t i g e nh e t g e s c h e t s t b v a n a fo n g e v e e r1 7 O Og e z i n n e na a n b o o r dv e r s c h i j n e n .U i t h e t o n d e r z o e kv a n s c h r i f t e l i j kber o n n e n k o m tn a a rv o r e n ,d a t o p d e R i j na l e e r d e rg e z i n n e n a a nb o o r dv e r t o e Í d e nI.n c i d e n t e l sec h r i f t e l i j k e b r o n n e nb e t r e f f e n d ed e N e d e r l a n d sbei n n e n v a a r t , s t e m m e no v e r e e nm e t d e c o n c l u s i eosp b a s i sv a n h e ta r c h e o l o g i s cbhr o n n e n m a t e r i a aDl .e d o o r v e r s c h i l l e n doen d e r z o e k e rgse hu l d ig d e o p v a t t ni g , d a t p a sm e t h e t v e r d w i j n e nv a n d e b e u r t v a a r nt a c i r c a e evolutie, 1 8 5 0i n s a m e n h a n gm e t d e I n d u s t r i ë l R o p g r o t es c h a agl e z i n n e na a n b o o r dv e r s c h e n e n , k a nd a a r m e ew, a t b e t r e f td e v a a r to p d e Z u i d e r z e e ,w o r d e no n t z e n u w d .E e r d e rl i j k t d i t v e r s c h i j n s e li n v e r b a n dt e s t a a nm e t d e a l g e n o e m d e ' i n d u s t r i o ur se v o l u t i o nd' i e z i c h v a n a fc i r c a 155O voordeed o p h e t p l a t t e l a n di n d e k u s i g e b i e d e n v a nd e R e o u b l i e kM. e t n a m ed e c r u c i a l er o l d i e v r o u w e ne n k i n d e r e ni n d i t o r o c e sv e r v u l d e ns.l u i t n a u wa a n b i j d e g e z i n s b e w o n i naga n b o o r dv a n b i n n e n v a a r t s c h e oD e na.a r n a a svt o r m t o o k h e t v o o r k o m e vn a n h e t c o n j u g a l eg e z i ni n H o l l a n de e n Í a c t o rd i e h e t v r o e g ev e r s c h i j n e vna n h e t g e z i n a a nb o o r d ,i n v e r g e l i l k i n tgo t a n d e r el a n d e nv a n W e s t - E u r o pb ae , g r i j p e l i lm k a a k t .Z e k e rw a n n e e r w o r d tb e d a c hdt a t h e t c o n j u g a l eg e z i nv o o r a l v o o r k o mitn d e - i n t e r m e nv a n e e n g r o v e s o c i a l e s t r a t i f i c a t-i el a g e r em i d d e n g r o e pv a n a m b a c h t s l i e d e n ,w i n k e l i e resn k l e r k e ne n i n d e h o o g s t el a a g v a nd e l a a g s t eg r o e p ,b e s t a a n d eu i t k n e c h t e ne n a rb e r dres .
A r c h e o l o g ivea n d e b i n n e n v a a r t
--*
o n w a r d s .A s t u d y i n t o w r i t t e n s o u r c e s h o w st h a t t h e r ew e r e a l r e a d yf a m i l i e so n b o a r dR h i n eb a r g e s a t a m u c h e a r l i e rd a t e . I n c i d e n t aw l r i t t e ns o u r c e s a b o u t i n l a n ds h i p p i n gi n t h e N e t h e r l a n dcso r r e s p o n dw i t h t h e c o n c l u s i o nbsa s e do n a r c h a e o l o g i c a l s o u r c e sT. h e b e l i e Íh e l d b y s o m ea r c h a e o l o g i s t s t h a t f a m i l i e sw e r e f o u n d o n b o a r dt o a l a r g e e x t e n to n l y a f t e r t h e d i s a p p e a r a n coef t h e r e g u l a r b a r g es e r v i c e as f t e r a r o u n d1 8 5 0 a n d Í o l l o w i n g t h e I n d u s t r i aRl e v o l u t i o nc, a n ,a s Í a r a s s h i p p i n g o n t h e Z u y d e rZ e e i s c o n c e r n e db, e r e f u t e d .l t s e e m sm o r e l l k e l yt h a t t h e p h e n o m e n o ni s c o n n e c ted with the earliermentioned'industriousrevoluf i o n ' , w h i c h s t a r t e dt o t a k e p l a c ei n t h e r u r a la n d c o a s t aal r e a so f t h e R e o u b l i ca r o u n d1 5 5 0 .T h e p a r t i c u l a r lcyr u c i a rl o l e o f t h e w o m e n a n d c h i l d r e n i n t h i s p r o c e s sf i t s i n w e l l w i t h t h e l i Í e o f Í a m i l i e s o n b o a r di n l a n dv e s s e l sI.n a d d Í t i o n t, h e p r e s e n c e o f t h e c o n j u g a fl a m i l yi n t h e N e t h e r l a n d iss a f a c t o r w h i c h m a k e st h e a p p e a r a n c o e Í t h e f a m i l yo n board, as comparedto other countriesin Western Europem , u c h m o r e u n d e r s t a n d a b lT e .h i s i s p a r t i c u l a r l ys o w h e n w e c o n s i d e trh e f a c t t h a t t h e c o n j u g a l f a m i l yi s m o s t l ys e e n ,i n t e r m so f a b r o a d s o c i a cl l a s s i f i c a t i oinn, t h e l o w e r m i d d l ec l a s s e os f the craftsmen,shopkeepersand clerksand the u p p e rl a y e ro f t h e l o w e s tg r o u p ,w h i c h i n c l u d e s l a b o u r e r sa n d w o r k m e n .