STUDENTENGEZONDHEIDSCENTRUM

STUDENTENGEZONDHEIDSCENTRUM

Op reis

Op reis 1. ALGEMENE HYGIËNISCHE MAATREGELEN

1

2. NUTTIGE RAADGEVINGEN

2

2.1. 2.2. 2.3. 2.4. 2.5. 2.6.

De zon Reisziekte Hoogteziekte Tijdsverschillen bij verre reizen Verkeersveiligheid Trombose

2 2 2 2 3 3

3. AIDS

3

4. VACCINATIES

4

4.1. Verplichte inentingen 4.2. Niet verplichte inentingen (maar zeker te overwegen) 4.3. Speciale vaccinaties voor uitzonderlijke gevallen

4 5 8

5. CHEMOPROFYLAXE 5.1. Malaria 5.2. Diarree 5.3. Algemeen overzicht

9 9 10 11

6. REISAPOTHEEK

12

7. ZIEKTEVERZEKERING

12

8. NUTTIGE LITERATUUR VOOR ECHTE WERELDREIZIGERS

13

Verre reizen vragen op het gebied van gezondheid een aantal voorbereidingen. Deze brochure bevat een algemene leidraad over de te nemen voorzorgen vóór en tijdens je verblijf in het buitenland. Meer inlichtingen kan je bekomen bij je arts. Vaccinatie en preventieve medicatie volstaan zeker niet om een zorgeloze reis te beleven. De maatregelen ter plaatse zijn minstens even belangrijk.

1. Algemene hygiënische maatregelen Het niet opvolgen van een strikte hygiëne ligt vaak aan de basis van een aantal onschuldige (maar dikwijls vervelende) en gevaarlijke ziekten. Volgende maatregelen dienen altijd gerespecteerd te worden om reizigersdiarree te voorkomen: • Was regelmatig je handen, in elk geval vóór de maaltijden. • Eet geen rauwe groenten of ongeschild fruit. Fruit dient met drinkwater gewassen te worden voor het geschild of doorgesneden wordt. • Eet geen voedingswaren die op straat worden aangeboden. • Drink enkel gebottelde dranken (fabrieksmerken) of gekookte dranken (thee, koffie, gekookt en afgekoeld water). Leidingwater is niet drinkbaar (ook niet in 1ste rangshotels). Water kan je drinkbaar maken door chloor- of micropurtabletten toe te voegen of door het gedurende 10 minuten te laten koken. • Eet geen ijsblokjes of ijsroom van straatventers. Zwemmen in zoet water in Afrika, een deel van Zuidoost-Azië en het noordoostelijk kwadrant van Zuid-Amerika is af te raden wegens het risico op bilharziose. Dit is een ernstige wormziekte waarbij de zwemmende larven (onzichtbaar in het water) door de huid dringen. Loop nooit op je blote voeten, zeker niet op vochtige grond (plassen, beekjes), want ook hierdoor kan je worminfecties oplopen. Sommige tropische wormen hechten zich vast aan de huid en kruipen hierdoor het lichaam binnen. Anti-malariamedicatie biedt nooit 100 % bescherming tegen malaria. Fysische bescherming blijft een noodzaak in risicogebieden. Hierover meer verder in de brochure.

11

2. Nuttige raadgevingen 2.1. De zon Aangepaste zonnecrèmes zijn geen overbodige luxeproducten, ook voor niet-zonnekloppers. Ze beschermen je tegen zonnebrand en op lange termijn ook tegen huidkanker. Bovendien vermijd je best langdurige blootstelling aan de zon en drink je best voldoende, teneinde niet gedeshydrateerd te raken. Hoofdpijn, na een dag in de zon, is hier vaak een symptoom van en wordt bijgevolg het best behandeld met een grote fles water. Bij het gebruik van sommige medicijnen kan de gevoeligheid voor zonlicht nog groter zijn.

2.2. Reisziekte Je arts zal je de nodige medicatie voorschrijven.

2.3. Hoogteziekte Snel stijgen tot boven de 3000m kan de ‘acute bergziekte’ veroorzaken, waardoor je slap, duizelig en misselijk wordt. Je kan dit voorkomen door dagelijks maximum 300m te stijgen. Soms is medicatie aangewezen: tweemaal daags 250 mg Diamox®, vanaf de dag voor vertrek naar grote hoogte, gedurende 3 dagen (op voorschrift).

2.4. Tijdsverschillen bij verre reizen 2.4.1. Jetlag Het tijdsverschil tussen vertrek- en aankomstplaats kan door discordantie tussen het eigen bioritme (waak-slaap) en het nieuwe dagritme, voor enkele vervelende dagen zorgen. Dit kan sterk gereduceerd worden op volgende manier: • Geen koffie of thee, behalve de dag vóór vertrek ’s morgens bij Westwaarts vliegen, ’s avonds bij Oostwaarts. • De dag vóór het vertrek voldoende slapen. • Gebruik geen alcohol in het vliegtuig, wel veel water. • Bij aankomst zo snel mogelijk het nieuwe dag- en nachtritme volgen (dus niet onmiddellijk gaan slapen bij aankomst overdag). Een slaapprobleem eventueel met een kortwerkend slaapmiddel trachten op te lossen.

22

2.4.2. Medicatiegebruik en chronische ziekten Pilgebruikers nemen best een extra pil halfweg de reis en gaan dan verder op het gebruikelijke uur lokale tijd, wanneer er een tijdsverschil van meer dan 8 uren is en ze naar het westen gaan. Wanneer ze naar het oosten gaan is er geen probleem, evenals bij een tijdsverschil van enkel uren. Hetzelfde geldt voor de terugreis. Tijdsverschillen kunnen invloed hebben op bepaalde ziekten zoals bv. suikerziekte.

2.5. Verkeersveiligheid De kwaliteit van het wegennet, de voertuigen en het rijgedrag van de lokale bevolking, is heel anders dan wat we in West-Europa gewoon zijn. Er overlijden meer reizigers ten gevolge van verkeersongevallen dan door infectieziekten. Wees dus bijzonder voorzichtig indien je in de tropen zelf een voertuig wenst te besturen.

2.6. Trombose Ter preventie van bloedklonters in de onderbenen tijdens een vlucht van meer dan 8 uur wordt aanbevolen om knellende kleding te mijden, om veel water te drinken en regelmatig de benen te bewegen. Rokers, zware personen en pilgebruiksters kunnen best elastische steunkousen dragen.

3. AIDS Het nemen van voorzorgsmaatregelen tegen Aidsbesmetting is een must, waar ook ter wereld. We drukken hier toch nog eens op het grote besmettingsgevaar in Afrika, Brazilië en de Caraïben, alsook Zuidoost-Azië. Voorzorgsmaatregelen in een notendop: • Vermijd seksueel contact zonder gebruik te maken van een condoom. Deze koop je best in België, gezien de kwaliteitsverschillen. • Bij langere reizen, neem je best enkele steriele spuiten en naalden mee. • Bloedtransfusie vermijden! Indien mogelijk transfusie van je medereizigers trachten te bekomen (neem je bloedgroepkaart mee). Het aannemen van vervangproducten of een zakje transfusiebloed is af te raden. In uiterste nood kan een beroep worden gedaan op een Westerse ambassade of consulaat of op een Westerse vliegtuigmaatschappij.

33

4. Vaccinaties Niet alleen het land van bestemming, maar ook de manier van reizen en de verblijfsduur zijn bepalend voor wat aanbevolen wordt. Binnen een bepaald land kunnen er verschillen zijn van streek tot streek. Bepaalde vaccinaties mogen niet worden gecombineerd, je moet dus tijdig aan de inentingen beginnen. Bij zwangerschap zijn de meeste vaccinaties af te raden (o.a. tyfus, gele koorts, …). Spreek hierover met je dokter. De meeste mutualiteiten betalen nu een deel van de kosten voor bepaalde vaccins terug. Meestal gaat het om 25 euro per jaar indien je jonger dan 25 jaar bent. Je vraagt dan aan de apotheker een BVAC-attest.

Laat alle vaccinaties inschrijven in de nationale centrale databank (vaccinnet), die elke arts online kan raadplegen, eventueel ook in het internationaal vaccinatieboekje (het ‘Gele Boekje’) dat je ontvangt bij de inenting tegen gele koorts (zie verder).

4.1. Verplichte inentingen 4.1.1. Gele koorts Gele koorts is een dodelijke virusziekte die overgebracht wordt via muggensteken. Vaccinatie is vereist in de meeste landen van Zuid-Amerika en in Afrika ten zuiden van de Sahara. Sommige landen vereisen dit niet o.m. Uruguay, Cuba, Argentinië, Chili, Costa Rica, Panama, Santo Domingo, Puerto Rico en Botswana. Meer informatie bij de respectievelijke ambassades. Het betreft hier één enkele inspuiting, enkel te verkrijgen in referentiecentra. Je arts beschikt over de adressenlijst van deze erkende centra. Deze vaccinatie heeft een geldigheidsduur van 10 jaar. Let wel! Sommige landen vereisen het certificaat van vaccinatie voor reizigers die recent in Afrika of Latijns-Amerika verbeleven. Deze landen zijn Mexico, Algerije, Tunesië, Malta, Libië, Egypte, Libanon, Syrië, Saoedi-Arabië, Arabische Emiraten, Irak, Iran, India, Afghanistan, Pakistan, Bangladesh, Nepal, Sri Lanka, Birma, Laos, Thailand, Vietnam, Maleisië, Indonesië, Filippijnen, Fiji, China, Griekenland, Albanië, Portugal, …

44

4.1.2. Cholera Cholera is een zware diarree, overgebracht via besmet voedsel of water, die voornamelijk in kleine epidemieën voorkomt. Beter dan door vaccinatie, kan je de ziekte voorkomen door strikte was-, eet- en toilethygiëne. Wanneer cholera snel en correct behandeld wordt, is het volkomen geneesbaar. De behandeling vereist geen medicatie (hoewel antibiotica en antidiarreemiddelen soms nuttig zijn), maar wel een strikte suiker-, zout- en vochttoediening onder doktersbegeleiding. Voor wie? Choleravaccinatie is niet langer meer verplicht. Nochtans blijven sommige landen zoals Angola, Burundi, de Centraal-Afrikaanse Republiek, Madagaskar, Mali, Niger, Nigeria, Oeganda, Pakistan, Rwanda, Soedan, Somalië, Tanzania, Tsjaad, Zaïre en Zambia de vaccinatie eisen. Om louter administratieve redenen, kan je best in die gevallen een ‘papieren spuitje’ laten zetten (bijhorend certificaat te vragen). Aldus vermijd je problemen met lokale ambtenaren die niet op de hoogte zijn. Wat? De eigenlijke vaccinatie bestaat uit 2 inspuitingen met ongeveer 10 dagen interval en heeft een geldigheidsduur van 6 maanden. Gezien de beperkte bescherming (± 50%) die de vaccinatie biedt en de mogelijke nevenwerkingen, kan deze vaccinatie niet meer worden aangeraden.

4.2. Niet verplichte inentingen (maar zeker te overwegen) 4.2.1. Tyfus Tyfus is een dodelijke ziekte die overgezet wordt via besmet voedsel en water. De kans op tyfus is veel groter dan de kans op cholera. Tyfus vereist een zeer adequate behandeling met zware antibiotica, maar is met vaccinatie in 70% van de gevallen te voorkomen. Ondanks vaccinatie blijft strikte voedselhygiëne vereist. Voor wie? Iedereen die naar een warm land met beperkte hygiëne trekt.

55

Wat? Eén inspuiting (Typherix®, Typhim®) minimum 2 weken vóór vertrek toe te dienen. De geldigheidsduur is 3 jaar. De inspuiting kan gecombineerd worden met andere vaccins en geeft geen nevenwerkingen.

4.2.2. Hepatitis (geelzucht) Hepatitis A Dit is een overwegend goedaardige geelzucht die meestal geneest na een ziekteverloop van enkele weken tot maanden. Hepatitis A wordt heel gemakkelijk overgebracht via besmet voedsel of drank of door seksueel contact. Voor wie? Hepatitis A komt overal voor, maar het besmettingsgevaar is veel hoger in landen met een beperkte hygiëne. De besmettingskans ligt tussen de 1/300 tot 1/600 per maand verblijf. Dit loopt op tot 1/50 in zeer onhygiënische omstandigheden. Wat? 2 inspuitingen (Havrix®, Epaxal®) met een interval van minstens 6 maanden, maar liefst meer dan één jaar, waarvan de 1ste inspuiting minstens 2 weken vóór het vertrek. De bescherming is minstens 20 jaar na 2 inspuitingen en wellicht levenslang. Hepatitis B Dit is een gevaarlijke vorm van geelzucht, overgedragen door bloedtransfusie, al gebruikte injectienaalden of seksueel contact. Na een soms langdurige ziekte kan hepatitis B uiteindelijk leiden tot levercirrose en –kanker. Voor wie? Hepatitis B komt overal voor. Voor avontuurlijke reizigers (grote kans op ongeval met hospitalisatie en / of bloedtransfusie), personen die lang verblijven of die seksueel contact hebben met inwoners van het gastland, is hepatitis B vaccinatie aangeraden. Het vaccin is geen alternatief voor condoomgebruik.

66

Wat? 2 inspuitingen (Engerix®, Hbvaxpro®) met een maand interval en daarna een 3de 6 maanden na de eerste. De vaccinatie biedt 100% bescherming na de derde spuit, indien men voldoende gereageerd heeft door voldoende antistoffen aan te maken. Dit kan men 4 à 6 weken na de derde spuit laten controleren door een bloedafname. Voor snellere immuniteit, moet men 4 vaccins toedienen: de eerste 3 met telkens 2 à 4 weken interval, het 4de 1 jaar na het eerste. Werknemers of studenten in risicoberoepen, kunnen mits vooraf schriftelijke toestemming, een terugbetaling bekomen van het Fonds voor de Beroepsziekten. Combinatievaccin tegen Hepatitis A en B (Twinrix®) Bij jonge avontuurlijke reizigers kan overwogen worden om het gecombineerd vaccin tegen hepatitis A en B toe te dienen. Het schema is hetzelfde als dat voor hepatitis B en de vaccinatie biedt minstens 20 jaar bescherming tegen hepatitis A en een levenslange bescherming tegen hepatitis B (indien je voldoende antistoffen aanmaakt (cfr. supra).

4.2.3. Poliomyelitis (kinderverlamming) Elke Belg, geboren na 1950, zou normaal moeten gevaccineerd zijn. Bij ons komt polio niet meer voor. Enkel bij reizen naar gebieden waar polio nog endemisch is, is een herhaling aangewezen. Dit gebeurt best met het inspuitbare poliovaccin (Imovax®).

4.2.4. Tetanus (klem), difterie (kroep) en pertussis (kinkhoest) Elke Belg zou tegen tetanus, difterie en pertussis moeten ingeënt zijn. Als je ooit volledig gevaccineerd werd en je laatste inspuiting is al meer dan 10 jaar geleden toegediend, dan is een herhaling nodig. Voor wie niet of slechts gedeeltelijk gevaccineerd werd, is volledige vaccinatie vereist. Dit zijn 2 inspuitingen met een interval van 1 maand en een derde inspuiting een jaar na de eerste.

77

4.3. Speciale vaccinaties voor uitzonderlijke gevallen 4.3.1. Meningokokken-meningitis Voor wie? Reizigers die naar de Sahellanden (van eind december tot eind juni) en naar Mekka (verplicht) gaan. Wat? Eén inspuiting. Het vaccin biedt een goede bescherming gedurende 3 jaar. (Mencevax®, niet terugbetaald).

4.3.2. Janpanse B-encefalitis Zeldzame hersenontsteking die voorkomt in Zuidoost-Azië. Het vaccin is moeilijk te verkrijgen en wordt enkel toegediend in uitzonderlijke omstandigheden.

4.3.3. Centraal-Europese tekenencephalitis (Frühsommer Encefalitis) Een hersenontsteking die verspreid wordt door teken in bosrijke gebieden in Centraal-Europa. Vaccinatie gebeurt door 3 inspuitingen: de tweede inspuiting 1 à 3 maanden na de eerste en de derde 9 à 12 maanden na de eerste. De geldigheidsduur is 3 jaar. (FSME Immuun®, niet terugbetaald)

4.3.4. Tuberculose Vaccinatie wordt afgeraden, daar het geen volledige bescherming biedt tegen longtuberculose en het de diagnose van TBC bemoeilijkt. Enkel bij verblijven van langer dan 6 maanden of voor gezondheidswerkers in TBC-centra, kan vaccinatie worden overwogen. Het betreft dan één inspuiting.

4.3.5. Rabiës (hondsdolheid) Uitzonderlijk te verkrijgen en toegediend aan avontuurlijke reizigers in afgelegen gebieden.

88

5. Chemoprofylaxe Hiermee bedoelt men het innemen van medicatie tijdens een reis met als doel een ziekte te voorkomen of te onderdrukken.

5.1. Malaria Malaria wordt overgebracht via muggensteken en dit alleen tussen zonsondergang en zonsopgang. Het is een gevaarlijke ziekte die dodelijke gevolgen kan hebben. De enige manier om malaria echt te voorkomen, is het vermijden van het contact met de muggen. Handig hiervoor zijn het gebruik van insectrepellents (DEET 50% geeft een bescherming van 6 uur) en muskietennetten. Deze bezorgen je niet alleen een rustige nacht (jeuk en krabben), maar vormen ook een bescherming tegen een aantal ziekten zoals filariasis en leishmaniase. Draag na zonsondergang bij voorkeur lichtgekleurde, lange kleding. Antimalariapillen voorkomen niet dat je besmet wordt, maar zorgen er meestal voor dat je de malariakoorts en de verwikkelingen ervan niet ondergaat. Je moet dus pillen blijven nemen, zolang je koorts kan ontwikkelen (dit is tot 4 weken na de besmetting, dus ook tot 4 weken na je thuiskomst). Meestal raadt men aan de malariaprofylaxe te starten ongeveer 1 week vóór je vertrekt (Lariam zelfs 3 weken). Zo weet je, vóór je vertrekt, of je de medicatie verdraagt.

Zone A: Centraal-Amerika, Noord-Afrika, Turkije Vaak is malaria in deze streken seizoensgebonden en geografisch beperkt. In vele gevallen is chemoprofylaxe niet nodig. Daarvoor moet je informatie winnen bij lokale autoriteiten. Medicatie:

Nivaquine®, 3 tabletten van 100 mg, samen in te nemen eens per week, van 1 week vóór tot 4 weken na verblijf in malaria gebied.

99

Zone B en C: Amazonegebied, Azië, Afrika en Papoea-Nieuw-Guinea Dit zijn streken met veel malaria waar problemen van resistentie zijn. Medicatie: 1) Lariam® 250 mg, 1 tablet per week, van 2 tot 3 weken vóór tot 4 weken na de reis. Deze medicatie wordt liefst maximaal 3 maanden gebruikt. Niet aangewezen bij zwangere vrouwen of vrouwen met onmiddellijke zwangerschapswens, of bij reizigers gevoelig voor depressie, psychose of angststoornissen. 2) Malarone®: 1 tablet/dag, van 1 dag vóór vertrek tot 7 dg na verlaten van malariagebied. (Malarone® kan in noodgevallen bij een malariaaanval als curatieve behandeling worden gebruikt: 3 dagen na elkaar dagelijks 4 tabletten gelijktijdig innemen.) 3) Doxycycline 100 mg, 1 tablet per dag, ’s avonds, van avond voor vertrek tot 4 weken na verlaten van malariagebied.

Opmerkingen: In sommige landen bestaat er een malariasoort die pas jaren na je thuiskomst doorbreekt. Denk eraan, indien je later onverklaarbare koorts krijgt, je arts in te lichten over je vroegere reis. Bij een langer verblijf in streken met resistentie, kan je best ook aangepaste medicatie meenemen, om jezelf te behandelen tegen aanvallen.

5.2. Diarree Reizigersdiarree is niet te voorkomen met pillen. Het vooraf nemen van antibiotica is af te raden. Hygiënische maatregelen (zie verder) zijn hier absoluut noodzakelijk.

Wat te doen bij diarree? De oorzaak is meestal bacterieel in 80 à 90% van de gevallen, maar geneest praktisch altijd spontaan na verloop van enkele dagen. • Bij milde tot matig uitgesproken diarree is er geen specifieke behandeling nodig. In de eerste plaats moeten maatregelen tegen vochtverlies worden getroffen. Daarnaast kunnen symptomatische middelen gegeven worden zoals koortswerende en antidiarreemiddelen. Dit laatste mag niet bij hoge koorts en/ of bloederige stoelgang gegeven worden.

1010

• Bij bloederige en/of etterige diarree, koorts hoger dan 38,5°C gedurende 24 uren, kan een antibioticum gestart worden: - Ofloxacine 400 mg per dag gedurende 5 dagen voor Afrika en Amerika. - Azithromycine 500 mg per dag gedurende 1 tot 3 dagen in Azië. - Voldoende drinken geldt ook hier, bij voorkeur vocht rijk aan zout en suiker.

5.3. Algemeen overzicht Vaccinaties en profylaxe Reis met goede hygiëne Georganiseerde reis van 2 tot 3 weken, zonder verandering van leefgewoonten (goede hotels en voeding). 8 weken vóór vertrek: • inenting tegen hepatitis A & B 4 • • • •

weken vóór vertrek: inenting gele koorts polio herhalingsinenting tetanus herhalingsinenting tweede injectie hepatitis A + B

3 tot 1week vóór vertrek: • start met malariaprofylaxe 4 maanden later • derde injectie hepatitis A + B Reis met minder goede hygiëne Verblijf van langere periodes in minder hygiënische levensvoorwaarden (hotels van lagere kwaliteit, logies, …) 7 en 6 maanden vóór vertrek: • hepatitis A & B • eventueel basisvaccin tetanus-polio 4 • • •

weken vóór vertrek: gele koorts inenting derde injectie hepatitis A & B tyfus vaccinatie (injectie)

1111

3 tot 1 week vóór vertrek: • start met malariaprofylaxe

Let op! Gezien je voor Gele koorts niet bij je huisarts terecht kan, maar enkel op afspraak in bepaalde centra, begin je best aan je informatieronde 2 tot 3 maanden vóór het geplande vertrek.

6. Reisapotheek Wat je in je reisapotheek meeneemt, bespreek je met je arts. Algemeen genomen, ziet de reisapotheek eruit als volgt: • • • • • • • •

koortswerend en pijnstillend middel (paracetamol), maximum 4 x 1 g/dag middel tegen misselijkheid en braken (domperidon), maximum 4 x 10 mg/dag middel tegen diarree (loperamide), maximum 4 co/dag (opletten voor constipatie!) middel tegen buikkrampen (spasmolyticum), maximum 4 co/dag jeukwerend product voor insectenbeten ontsmettingsmiddel (Iso-Betadine®) verbandmateriaal en pleisters 1 antibioticum tegen langdurige diarree of andere ernstige infecties (ofloxacine of azithromycine, afhankelijk van bestemming, op voorschrift) • eventueel orale rehydratatie (Gastrolyte®), om te drinken bij diarree • insecticidencrème op basis van DEET 50%. • Thermometer

7. Ziekteverzekering Bedenk dat je in vele landen niet verzekerd bent tegen ziekteonkosten. Deze kunnen enorm hoog oplopen, zeker wanneer je gehospitaliseerd wordt. Indien je onaangename verrassingen hier rond wil vermijden, kan je best vóór je vertrek eens langs gaan bij de mutualiteit om te informeren in hoeverre zij tussenkomen bij eventuele onkosten ter plaatse en repatriëring. Eventueel kan je dan een aanvullende privéverzekering afsluiten.

1212

8. Nuttige literatuur voor echte wereldreizigers • Instituut voor Tropische Geneeskunde Antwerpen: www.itg.be • Wereld gezondheidsorganisatie (WHO): www.who.int/ith • Centers for disease Control and Prevention: www.cdc.gov/travel

juni 2015 © Copyright Studentenvoorzieningen KU Leuven Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm, of op welke andere wijze ook zonder voorafgaandelijke schriftelijke toestemming van de uitgever.

1313

Deze folder is gedrukt op CyclusPrint, papier van 100% gerecycleerde vezels. Studentenvoorzieningen KU Leuven werkt voor het Studentengezondheidscentrum samen met de sociale voorzieningen voor studenten Luca – Campus Lemmens Instituut en Vlerick Leuven Gent Management School.

v.u.: Jan De Vriendt, Naamsestraat 80, 3000 Leuven

STUDENTENVOORZIENINGEN Huisartsen Van Dalecollege Naamsestraat 80 bus 5415 3000 LEUVEN tel + 32 16 32 44 20 fax + 32 16 32 44 14 [email protected] www.kuleuven.be/gezondheid