Street art tourism als nichemarkt:

Street art tourism’ als nichemarkt: Case Porto

Studiegebied Handelswetenschappen en Bedrijfskunde Opleiding Bachelor in het Toerisme en het recreatiemanagement Academiejaar 2011-2012 Promotor Mevrouw Janien ALLYNS Docent Howest, Kortrijk Student Mike VERLEYEN

Street art tourism’ als nichemarkt: Case Porto

Studiegebied Handelswetenschappen en Bedrijfskunde Opleiding Bachelor in het Toerisme en het recreatiemanagement Academiejaar 2011-2012 Promotor Mevrouw Janien ALLYNS Docent Howest, Kortrijk Student Mike VERLEYEN

Inhoudsopgave Voorwoord ______________________________________________________________________ 7 Abstract _________________________________________________________________________ 8 Inleiding________________________________________________________________________ 10 1

Hoofdstuk 1: Street art vs graffiti _______________________________________________ 1.1 Graffiti ________________________________________________________________ 1.2 Street art ______________________________________________________________ 1.2.1 Algemeen ____________________________________________________________ 1.2.2 Meest gebruikte vormen ________________________________________________ 1.2.3 Legaal of illegaal?______________________________________________________ 1.2.4 Bekende kunstenaars __________________________________________________ 1.3 Conclusie ______________________________________________________________

11 11 13 13 15 18 22 24

2

Hoofdstuk 2: Street art tourism als nieuwe nichemarkt en trend ______________________ 2.1 De term ‘street art tourism’ _______________________________________________ 2.1.1 Concept _____________________________________________________________ 2.1.2 Producten ___________________________________________________________ 2.1.3 Doelgroep ___________________________________________________________ 2.1.4 Vermeldingen ________________________________________________________ 2.2 Nichemarkten algemeen en in toerisme _____________________________________ 2.2.1 Nichemarkten algemeen ________________________________________________ 2.2.2 Nichetoerisme ________________________________________________________ 2.3 Als nichemarkt van jongerentoerisme? ______________________________________ 2.3.1 Het begrip jongeren ____________________________________________________ 2.3.2 De jongerentoerist als doelgroep _________________________________________ 2.4 Als nichemarkt van kunsttoerisme? _________________________________________ 2.4.1 Is street art kunst? _____________________________________________________ 2.4.2 Kunsttoerisme of art tourism ____________________________________________ 2.5 Als trend_______________________________________________________________ 2.5.1 Trends in toerisme algemeen ____________________________________________ 2.5.2 Street art als trend_____________________________________________________ 2.6 Conclusie ______________________________________________________________

25 25 25 26 28 28 28 29 29 32 32 34 37 38 38 40 40 41 43

3

Hoofdstuk 3: Best Practices ____________________________________________________ 3.1 Street art tours _________________________________________________________ 3.1.1 Internationaal ________________________________________________________ 3.1.2 Nationaal ____________________________________________________________ 3.2 Street art events ________________________________________________________ 3.2.1 Internationaal ________________________________________________________ 3.2.2 Nationaal ____________________________________________________________ 3.3 Conclusie ______________________________________________________________

44 44 45 50 52 53 55 56

4

Hoofdstuk 4: Porto als case voor street art tourism_________________________________ 4.1 Jongeren en jongerentoerisme in Porto ______________________________________ 4.1.1 Jongeren in Porto______________________________________________________ 4.1.2 (Jongeren)toerisme in Porto _____________________________________________ 4.1.3 Toeristisch aanbod voor jongeren _________________________________________ 4.2 Aanbod street art / graffiti in Porto _________________________________________ 4.2.1 Online ______________________________________________________________ 4.2.2 Kunstwerken in de straten ______________________________________________ 4.2.3 Artiesten ____________________________________________________________

57 57 57 62 67 67 68 69 72

4.2.4 Galerijen, (work)shops en events _________________________________________ 74 4.3 Conclusie ______________________________________________________________ 76 5

6 7

Hoofdstuk 5: Finaal product: Porto’s Street art Tour ________________________________ 5.1 Street Art Tour Porto_____________________________________________________ 5.1.1 Porto’s Street Art on Foot (met gids) ______________________________________ 5.1.2 Porto’s Street Art App (Individueel met smartphone) _________________________ 5.2 Street art workshop _____________________________________________________ 5.2.1 Praktische zaken voor de toerist __________________________________________ 5.2.2 Inhoud en beleving ____________________________________________________ 5.3 Verkoop _______________________________________________________________ 5.3.1 Doelgroep ___________________________________________________________ 5.3.2 Waar boeken? ________________________________________________________ 5.3.3 Promotie ____________________________________________________________

77 77 77 80 82 82 83 84 84 84 85

Algemene conclusie __________________________________________________________ 86 Bronnen ___________________________________________________________________ 7.1 Websites ______________________________________________________________ 7.2 Rapporten en naslagwerken _______________________________________________ 7.3 Boeken ________________________________________________________________ 7.4 Artikels ________________________________________________________________ 7.5 Presentaties ____________________________________________________________

88 88 91 92 92 92

Bijlagen ________________________________________________________________________ 93 I Street Art Tour Porto __________________________________________________________ 93 II Foto’s street art in Porto _______________________________________________________ 94 III Alles rond street art __________________________________________________________ 97 lV Gegevens & adressen ________________________________________________________ 108 V Emails_____________________________________________________________________ 110 VI Interviews & gesprekken _____________________________________________________ 138 VII Lijst van figuren ____________________________________________________________ 139 VIII Lijst van tabellen __________________________________________________________ 141

“The public has a right to art. The public needs art, and it is the responsibility of a ‘self-proclaimed’ artist to realise the public needs art, and not to make bourgeois art for the few and ignore the masses. I am interested in making art to be experienced and explored by as many individuals as possible with as many different individual ideas about the given piece with no final meaning attached. The viewer creates the reality, the meaning, the conception of the piece. I am merely a middleman trying to bring ideas together.”

Figuur 1: Keith Haring work (bron: www.haring.com)

Keith Haring Journal entry, 14 October 1978

Voorwoord “Toch niet opnieuw?” Dat was de reactie van mijn ouders toen ik hun vertelde dat ik opnieuw wou gaan studeren, inmiddels zo een drie jaar geleden. Ik wou dus wederom gaan studeren. Mijn ouders waren toch niet helemaal overtuigd en ik kan hen geen ongelijk geven. Na twee niet geslaagde studiejaren en drie volledige werkjaren kan men al eens snel de motivatie voor studeren verliezen. Maar in mijn geval was dit net omgekeerd. Indertijd was ik allesbehalve een modale student. Dat zag je ook aan mijn resultaten. Na twee jaar ‘proberen studeren’ besloot ik te gaan werken: op naar de fabriek. Mijn eerste job was meteen een blijver. Ik groeide al snel door en na anderhalf jaar mocht ik af en toe een ploeg leiden. Maar na drie jaar besloot ik toch om uiteindelijk te gaan studeren. Gedaan met het mooi betaalde loon op het einde van de maand. Terug naar de schoolbanken. Iets waar ik tot nu toe allesbehalve spijt van heb. Ik wou dus een diploma. Door mijn passie voor reizen en interesse voor verschillende culturen was toerisme een logische keuze. In het secundair onderwijs had ik twee jaar toerisme gevolgd, dus de basis was er al. De volgende stap was de dichtstbijzijnde hogeschool en me inschrijven. De drie daaropvolgende jaren zijn enorm voorbij gevlogen. Voor je het beseft ben je bezig met het neerschrijven van dit voorwoord. Bij dit schrijven bevind ik me in Porto waar ik mijn buitenlandse stage vervolledig. Dankzij Stuvo, mijn ouders en uiteraard Erasmus had ik de mogelijkheid om hier drie en een halve maand te verblijven. Door mijn ervaring met en in de stad Porto heb ik ook een bachelorproef kunnen neerschrijven waar ik volledig achter sta. Samen met mijn medestudent en vriendin, Febe Bettens, heb ik er een schitterende afsluiter van drie studiejaren opzitten. In de eerste plaats bedank ik Febe dan ook voor de gezellige tijd in Porto en haar steun tijdens dit werk. Maar deze driejarige opleiding en dit neerschrijven kon zeker en vast niet zonder mijn ouders. Ik besef maar al te goed hoeveel geluk ik heb met hen. Het was zeker niet gemakkelijk, maar ik ben er uiteindelijk geraakt. Dus, daarom, moeke en papa, bedankt voor alles… Tijdens mijn schitterende tijd in Porto had ik ook het genoegen om verschillende mensen, waaronder heel wat street artists, te ontmoeten. Zonder hen zou dit werk zeker en vast niet gelukt zijn. Daarom bedank ik hen langs deze weg. Vooral Dheo, Dub en Raquel, een welgemeende danku. Uiteraard schuilt er achter een goede bachelorproef ook een goede promotor. Bij deze wil ik Mevr. Allyns Janien, docente te Howest, bedanken voor haar antwoorden op mijn mails en vragen en haar positieve commentaar. Vooraleer ik jullie begin te vervelen met nog meer bedankingen hou ik het hierbij voor bekeken. Verder wens ik u, als lezer, veel leesgenot. Hopelijk bent u er achteraf, net als mij, heel tevreden over.

Abstract Dit werk is een beschrijving van een nieuwe nichemarkt in het toerisme, nl. street art tourism Naast de beschrijving en profilering wordt er ook een product ontwikkeld in die nieuwe nichemarkt. De nieuwe niche wordt vervolgens getoetst aan de stad Porto, Portugal. In het werk wordt duidelijk waarom deze nieuwe niche kans heeft om te slagen in een stad zoals Porto. Verder wordt er ook een profilering van de nichemarkt gegeven met bijhorende doelgroep. Het werk begint uiteraard met een algemene inleiding over de kunstvorm street art. Na de inleiding zal de lezer zich een beter beeld kunnen vormen over wat deze kunstvorm precies allemaal inhoudt. Omdat street art tourism een nieuwe nichemarkt is leek me het best om deze onder een reeds bestaande macroniche te plaatsen. Dit wordt uitgebreid besproken waarom precies deze macroniche(s) gebruikt werden. Verder wordt de doelgroep van street art tourism grondig getoetst aan de stad Porto en wordt gekeken of hier wel degelijk potentieel is. Dit is heel belangrijk voor het verder uitgroeien van de nieuwe nichemarkt, street art tourism. Ten slotte werd er een toeristisch product rond street art ontwikkeld en beschreven. Dit product is een duidelijk voorbeeld van hoe toeristische producten er in de nieuwe nichemarkt zouden uitzien.

Inleiding Street art tourism. Dat zal voor u, als lezer, ongetwijfeld niet bekend in de oren klinken. Dat is maar normaal ook. Het is een nichemarkt die eigenlijk nog niet gekend is. De term wordt nauwelijks vermeld en is nog volop in ontwikkeling. Maar er is zeker en vast potentieel om uit te groeien tot een volwaardige nichemarkt. In deze inleiding zal ik wat verduidelijken hoe ik aan dit onderwerp ben gekomen en hoe dit werk is opgebouwd. Toen ik op zoek was naar een onderwerp voor deze bachelorproef ging het alle richtingen uit. Omdat ik mijn stage vervolledig in Porto, Portugal was het ongetwijfeld beter dat mijn onderwerp te maken had met ofwel mijn stageplaats of Porto zelf. Mijn eerste vaag idee over een product over de Portwijn liet ik al gauw varen. Deze invalshoek is ongetwijfeld al genoeg benaderd geweest. Bij een tweede idee wou ik proberen onderzoeken hoe toerisme aantrekkelijk te maken is in tijden van crisis. Maar alweer heb ik dit idee opzij geschoven omwille van de vaagheid. Kort na deze twee ideeën kreeg ik het idee om iets rond street art te doen. Dit idee kreeg ik door op de blog van ‘Spotted by locals’ een post te zien die over street art handelde. De blog handelt over trends en leuke plekken die door 'locals' worden gespot. Na het bekijken van de post dacht ik meteen aan het ontwikkelen van een toeristisch product rond street art. Uiteindelijk deed ik wat research over street art in Porto en kwam ik tot het besluit dat er zeker en vast potentieel is om een ‘street art tour’ te ontwikkelen. Als je mensen aanspreekt die niet thuis zijn in de street art scene en hen het verschil vraagt tussen de termen ‘street art’ en ‘graffiti’ zal men maar moeilijk kunnen antwoorden. De meeste zien de term ‘graffiti’ voor alles wat op de muren wordt geschreven en geschilderd. Maar dit klopt niet. De twee zijn eigenlijk enorm uiteenlopend. Omdat deze bachelorproef zich zal focussen op deze kunstvormen zal ik deze twee termen in het eerste hoofdstuk toelichten. Ik zal in dit hoofdstuk ook meer gebruik maken van afbeeldingen. Dit allemaal om het wat visueler te maken zodat het makkelijker is om de twee begrippen te onderscheiden. Bij het schrijven van het eerste hoofdstuk heb ik vooral gebruik gemaakt van het schitterend werk van Anna Waclawek: “Street art & Graffiti”. Het boek is pas uit sinds oktober 2011 en was een godsgeschenk tijdens het typeren van de twee kunstvormen. Omdat street art tourism een nieuwe niche is, heb ik in hoofdstuk twee een korte profielschets van de markt gegeven. Verder heb ik bewust gekozen om deze nieuwe niche onder twee reeds bestaande microniches te plaatsen. Uit het profiel van de jongerentoerist, één van de doelgroepen van street art tourism, heb ik relevante zaken genomen om het potentieel van de markt aan te tonen. Deze typering van de nieuwe nichemarkt aan de jongerentoerist als doelgroep gebeurt met heel duidelijke cijfers uit vooraanstaande onderzoeken. Zo was de masterproef ‘Jongerentoerisme’ van Kirsten Robyns uit 2010 een heel handig instrument tijdens het profileren van de jongerentoerist. Een nieuwe niche en product moeten zeker getoetst worden aan de ‘best practices’ uit hun sector. Daarom heb ik in hoofdstuk drie de beste voorbeelden uit de markt genomen. Deze voorbeelden zal ik ook gebruiken bij de ontwikkeling van mijn product. Het zijn stuk voor stuk succesvolle formules die een meerwaarde vormen aan het toeristisch aanbod in hun stad.

In hoofdstuk vier zal ik het potentieel voor street art tourism en zijn doelgroep onderzoeken en dit toepassen op de stad Porto. Hier neem ik het jongerentoerisme in de stad Porto onder de loep en bekijk ik of street art tourism kan werken in de stad. Ik heb hier vooral gebruikt gemaakt van officiële gegevens van het INE, het nationaal instituut voor statistieken in Portugal. Deze online gegevens handelen over heel uiteenlopende onderwerpen en je vindt er ook heel wat cijfers terug voor het toerisme in Porto en de regio Norte. Het laatste hoofdstuk van deze bachelorproef zal uiteraard over mijn uitgewerkt product gaan, nl. de street art tour. De tour zal worden gegidst door een professionele street artist en er wordt ook een applicatie van gemaakt. De uitgewerkte versie van de tour is bijgeleverd in een aparte bijlage, dit omdat ik het wat aantrekkelijker wou maken. Zo is de bijgeleverde tour ook makkelijk snel door te geven. De bundel is bovendien ook in het Engels, dit om het eventueel te laten lezen en mee te geven met niet-Nederlandstaligen. In het laatste hoofdstuk zal ik ook de verkoop en promotie van mijn product nader toelichten. Nu vraagt u, als lezer, u waarschijnlijk af waarom ik precies voor dit onderwerp heb gekozen? Nu, ik ben altijd al gefascineerd geweest door de opvallende kleuren en leuke boodschappen die street art en graffiti rijk zijn. Het geeft de omgeving een heel nieuwe dimensie. Uiteraard dient het artistiek te blijven en geen zoveelste misbaksel met een verkeerd gespelde naam of statement. Daar ligt jammer genoeg de flinterdunne grens tussen kunst en vandalisme. Deze grens zal ook uitgebreid aan bod komen in dit werk. Heel veel amateurs laten hun naam achter op prachtige beschermde gebouwen en realiseren zich niet dat dit vandalisme is en geen kunst. Maar gelukkig zijn er vele anderen die het wel snappen. Dankzij hen wordt het vaak grauwe straatbeeld omgetoverd tot een aangename plek vol verassingen. Street art heeft me al meerdere malen, tijdens een wandeling door een stad, een glimlach op mijn gezicht getoverd. En, zeg nu zelf, onbewust iemand laten glimlachen, daar draait het tenslotte om toch?

11

1 Hoofdstuk 1: Street art vs graffiti “Graffiti is a code. Graffiti isn’t easy to decipher unless you’re in the world of the artist. The whole point of doing graffiti is to encode your name in a very unique style that not many people can decipher. So that polarises people. You either understand graffiti and you’re like, ‘That’s fucking awesome’, or you’re like, ‘I don’t get it’. The people that don’t get it aren’t necessarily not interested, they just can’t decipher what graffiti is about. Street art doesn’t have any of that hidden code; there are no hidden messages; you either connect with it or you don’t. There’s no mystery there.” quote ‘The Wooster Collective’ (bron: ‘Street Art’, Cedar Lewisohn, p63, 2008)

1.1

Graffiti

De graffiti-beweging is ontstaan eind jaren ’60 in Philadelphia. Toen het New York bereikte in de jaren ’70 groeide het uit als een subcultuur op zich. Het begon allemaal met tieners die hun namen in kleurrijke letters en afkortingen achterlieten op de treinstellen. De ‘subways’ stonden er in die tijd vol van. De beweging groeide nadien. De jongeren gebruikten spuitbussen om heuse schilderingen aan te brengen in de stad. Nadien is de graffiti-beweging nooit meer uit beeld geweest. Sindsdien is het een onmisbaar ingrediënt geworden van verschillende straatculturen. “Deze kunstvorm groeide wereldwijd uit tot een internationale subcultuur met bijbehorende gedragscodes zoals kledij en muziek”1 Bij het spuiten van graffiti gaat het vooral om de interne dialoog tussen de graffitisten. “…It’s about connecting with different crews, it’s an internal language, it’s a secret language” (Cedar Lewisohn, Street Art, 2008). Deze ‘graffiti-tags’ bestonden voornamelijk uit hun naam. Iets later werd er zelf een cijfer bijgevoegd. Het ging hen allemaal om status. Er speelden verschillende aspecten mee. Als je ‘tag’ op een heel moeilijk te bereiken plaats werd gezet, verdiende dat heel wat respect. Zo telde de grootte en verschillende kleuren ook mee, alhoewel dit pas later het geval zou zijn. Die ‘tag’ was de eerste en meest simpele vorm van graffiti. Het is een snel uitgevoerde tekening van de graffitist zijn naam. Ze zijn over het algemeen heel kort en makkelijk uit te voeren in een paar seconden. (A. Waclawek, Graffiti & Street Art, 2011) De namen zijn heel vaak pseudoniemen van de artiesten. De eerste tags in New York bevatten een combinatie van het korte pseudoniem van Figuur 2: vb. Throw ups (bron: Slanker Graffityart) de schrijver en een nummer. Dit nummer stelde de buurt voor waar de artiest woonde. Zo had je de beroemde ‘Taki183’ (zie ‘Bekende artiesten’) die in 183rd Street in de buurt ‘Washington Heights’ woonde. 1

(bron: http://jeugdcultuur.pbworks.com).

Verleyen Mike

Street art Tourism in Porto

Bachelorproef Howest 2011-2012

12 In New York groeide het aantal ‘taggers’ sinds midden jaren ’70 enorm. Om zich te onderscheiden van andere artiesten werd er geëxperimenteerd met allerlei kleuren en groottes. De ‘tags’ ontwikkelden zich in ‘throw-ups’ of ‘throwies’. (zie Figuur 2 p.11)) Dit waren grotere versies van de eerste ‘tags’. Ze bestonden uit uitgelijnde bolle letters die vaak verschillende kleuren hadden. Deze ‘throwies’ namen heel wat meer tijd in beslag en bevatten verschillende stijlen en schaduwen. Kort gesteld kunnen we zeggen dat de ‘throwies’ de geëvolueerde vorm waren van de ‘tag’. Een laatste evolutie in de graffiti-wereld zijn die van de ‘pieces’, afkorting voor ‘masterpieces’. Deze grote, kleurrijke en stijlvolle werken vergen heel wat tijd. Ze werden beoordeeld op basis van kwaliteit en techniek. Met deze ‘pieces’ verdiende je als artiest het meeste respect, waar het uiteindelijk allemaal rond draaide. (A. Waclawek, Graffiti & Street Art, 2011) Maar er was ook de keerzijde van de medaille. Nog nooit kende een nieuwe kunststroming als graffiti zoveel sympathisanten in zo’n vroeg stadium. Maar tegelijkertijd kwam een kunststuiting nog nooit zoveel in aanraking met justitie. De botsing met de overheid was nooit gezien. Het overgrote deel zag het dan ook als een ‘verstoring van de openbare orde’. De vele werken kwamen vooral van jongeren afkomstig uit ‘getto’s’. Al gauw werden deze jongeren als criminelen bestempeld. Wat voor hen een bijdrage was aan de stadsomgeving was voor de meerderheid vervuiling van de omgeving. (Subway Art from NY, p6, 1993). De graffitisten reageerden door hun werk commercieel aan de man te brengen. Ze stopten met het aanbrengen op treinen en gingen verder op doek. Zo kwamen ze met hun werken terecht in museums en galerijen. Maar hun werk werd niet met het volste enthousiasme onthaald. Het was zelf een foute keuze. Door de commercialisering begonnen meer en meer onbekwame mensen graffiti aan te brengen in het stadsbeeld. Dat zorgde voor nog meer ellende en vervuiling. Één van de meest bekendste graffitikunstenaars was Keith Haring (zie ‘Bekende kunstenaars’). Alhoewel dat hij het zelf niet als graffiti omschrijft, begon hij wel Figuur 3: Keith Haring ‘Untitled’ (1985) Bron: degelijk als graffitist in de metrostellen van http://dreamlandsf.blogspot.com) New York. Hij word beschouwd als één van de eerste kunstenaars die succesvol de omschakeling maakte tussen illegale graffiti en kunst op het doek. Haring raakte bekend door zijn typische cartoonschilderingen van mensen, honden, ruimteschepen en televisies. (zie Figuur 3)

Verleyen Mike



13

1.2 Street art 1.2.1

Algemeen

De street art kende zijn oorsprong in de graffiti-beweging. Het wordt ook wel ‘post-graffiti’ genoemd om zich te distantiëren van de eerste vormen van graffiti. Street art is dan ook veel visueler en grafischer dan graffiti. Er wordt ook wel beweerd dat ze met de term ‘post’ zich willen distantiëren van het vandalisme dat graffiti met zich meebracht. Bij street art gaat het duidelijk om grote stijlvolle, technische tekeningen en artistieke interventies in het straatbeeld. In tegenstelling tot graffiti waar het vooral gaat om de al dan niet kleurrijke letters en namen. Het begon allemaal in de jaren ’70 en ’80 toen jongeren met stickers en etiketten politieke boodschappen achter lieten waar ze maar konden. Meer en meer werden de jongeren zich bewust dat ze deel gingen uitmaken van een geheel nieuwe kunststroming, nl. de ‘street art-beweging’. De kunstvorm werd aanvankelijk zwartgemaakt door critici. Zij noemden de kunstvorm een uiting van ‘iconoclastisch2 vandalisme’. Vandaag moeten zij echter toezien dat street art uitgegroeid is tot een invloedrijke kunstvorm in verschillende wereldsteden zoals New York, Berlijn en Parijs. Street art komt in verschillende vormen voor. (zie ‘Verschijningsvormen’) Het merendeel van de street art komt voor in de vorm van stickers, sjablonen en stencils maar men rekent er ook zonder toestemming geplaatste installaties, beelden en schilderingen bij. Zoals eerder aangebracht is het grootste verschil tussen graffiti en street art de interactie met het publiek. Daar waar graffitisten interactie aangaan met elkaar, draait het bij street art om interactie met de toevallige voorbijganger. Street art is meer open en socialer dan zijn oudere broertje. Natuurlijk heeft de street art heel wat te danken aan zijn voorganger. Zonder de graffiti-beweging was de street art nooit ontstaan. De twee genres vertonen wat gelijkenissen maar zijn toch twee aparte kunstvormen. Een goede vergelijking maakt Cedar Lewisohn in zijn boek uit 2008: ‘Street art: The graffiti revolution’. Daar vergelijkt hij de twee kunstvormen met de twee muziekgenres jazz en techno. Zo stelt hij dat techno nooit tot leven zou gekomen zijn zonder zijn voorgangers blues en jazz. Net zoals street art dus, dat nooit zou bestaan hebben zonder de hele graffiti-beweging. Maar er zijn natuurlijk jazz-artiesten die werken en bezig zijn met techno, net zoals er ‘jazzy-techno’ bestaat. Geen enkel genre is zuiver en puur. Zo zijn er heel wat street artists die door hun interesse in graffiti een interesse in street art hebben ontwikkeld. Zo zullen er ook graffitisten zijn die helemaal niet van street art houden, net zoals er heel wat pure jazz-artiesten geen graat zullen zien in techno-muziek. (Cedar Lewisohn, Street Art, 2008) Door het gebruik van kunst en street art in de straten heeft men de mogelijkheid om een heel nieuwe dimensie te creëren. Zo kan men aan bouwvallige, vergeten locaties of omgevingen een nieuwe betekenis geven.

2

‘Een iconoclast is in huidig gebruik veelal een die in de ogen van een ander, geen cultuur of kunst kan waarderen; in dit geval synoniem van barbaar of primitieveling’ (Wikipedia & (http://jeugdcultuur.pbworks.com)

Verleyen Mike



14 “The insertion of art into the urban sphere constructs entirely new perceptions of particular locations” (quote Roadsworth, stencil artist, Graffiti & Street Art, p34, 2011). De street artists hun doel is om de publieke ruimte ‘op te eisen’. Vaak worden ze gedreven door politieke gedachten of gewoonweg slechte reclames in het straatbeeld. Grote billboards en advertenties zijn vaak een motivatie voor hen om het ‘beter te doen’. Op die manier willen ze de balans terug in evenwicht brengen tussen wat voor hen verstoring van het stadsbeeld is en een duidelijke meerwaarde aan een plaats. Een goede omschrijving voor de motivatie en doel van de street artists vond ik bij Ladda vzw3 : “Street art is een heel krachtig platform, waar artiesten hun identiteit kunnen uitdrukken. Op hetzelfde niveau als officiële boodschappen kunnen ze hun persoonlijke visies in het publieke oog doordrukken. Street art daagt de maatschappij uit tot nadenken. Op een onaangekondigde manier, van provocerende tot humoristische en confronterende boodschappen, wakkert het onze kritische zin aan.” (Dossier ‘Blow the City’, Ladda vzw) Veel marketingbedrijven gebruiken street art als promotiemedium. Het wordt ook veel gebruikt voor reclame voor party’s, muzieklabels en websites. (zie bijlage III Figuur 48) Adverteerders zien het als een manier om de jongeren te bereiken op een geloofwaardige wijze. Het bereik is enorm. De street art cultuur heeft een grote massa achter zich. Dat zie je ook aan de talrijke opkomst op street art events en workshops die worden georganiseerd in binnen- en buitenland. Street art bezit een heel vluchtig karakter. Een kunstwerk kan namelijk heel snel overschilderd of weggehaald worden. Een heleboel kunstenaars wachten om hun kunstwerk op de juiste tijd en plaats neer te poten om gezien te worden. Door dit vluchtige karakter zijn er een heleboel sites en blogs op het internet ontstaan die een archief bijhouden van deze momentopnames. Deze online archieven werken vooral met de Google Maps-applicatie zodat je de werken kan terugvinden op geografische kaarten, wat een zeer handige applicatie is als je het heden met het nu wil vergelijken. Zoals andere kunstvormen staat ook de evolutie bij street art niet stil. Er wordt constant geëxperimenteerd met nieuwe technieken, verf, schaduwen enz…. De artiesten dagen elkaar constant uit bij het vinden van die nieuwe technieken. Een laatste nieuwe trend is tegenwoordig het gebruik van QR-codes, in combinatie met street art. (zie 2.5.2. Street art als trend) De wereld van street art staat dus allesbehalve stil. Er doet zich constant beweging voor, zowel online als offline. De kunstvorm zal ongetwijfeld nog meer blijven groeien en meer sympathisanten voor zich winnen. Dat er heel wat beweegt in de scene zien we ook aan de hoeveelheid blogs en sites rond street art. Heel wat ‘street art spotters’ updaten dagelijks hun blog of website4. Dagelijks vind je hier nieuwe street art over de hele wereld, aangevuld met nieuws, interviews en evenementen. Een heel belangrijke Portugese site die handelt over street art is de website van Target, een pseudoniem an een kunstenaar uit Lissabon. (www.stick2target.com) Voor het maken van dit werk is deze blog meermaals geraadpleegd.

3 4

“Ladda onderzoekt, duidt en vertaalt hedendaagse evoluties binnen jeugdcultuur…” (www.ladda.be) Belangrijke sites zijn onder andere streetsy.com, woostercollective.com en artcrimes.com.

Verleyen Mike



15 1.2.2

Meest gebruikte vormen

‘Stencil art’ De stencil kunst is één van de meest gebruikte vormen van street art. In tegenstelling tot graffiti heeft men bij stencil kunst niet veel materiaal nodig. Meestal is de figuur thuis al voorbereid en hoeft hij deze enkel nog aan te brengen met een speciaal soort lijm. De artiesten gebruiken meestal een duurzaam oppervlak, zodat het werk gemakkelijk kan verwijderd worden. Dit kan metaal zijn, of plastic laminaat. In tegenstelling tot graffiti is het bij stencil kunst en street art in het algemeen de bedoeling om te communiceren met de toevallige voorbijganger. Bij graffiti is de onderlinge communicatie tussen de artiesten belangrijker. Stencil artiesten willen meestal een statement maken of gewoon entertainen. Momenteel zijn er drie vooruitstrevende artiesten die wereldwijd bekend zijn geworden met hun stencil werk. Dat zijn de Australische Vexta, de Canadese Roadsworth en de Engelse artiest Banksy. Deze laatste is ongetwijfeld de meest beroemde en bekendste van de drie. De uit Bristol Figuur 4: Banksy 'Flower Thrower' Betlehem (bron: afkomstige Banksy heeft al heel wat stof doen http://www.thedepartureboard.com) opwaaien in de wereld van de street art. Hij staat dan ook bekend voor zijn politieke statements. (zie Figuur 4) Deze vorm van street art wordt ook wel guerilla art 5 genoemd. Banksy maakt veel gebruik van ratten, politiemannen, kinderen, apen en soldaten. Dit om zijn anti-oorlog en pro-vrede statements kracht bij te zetten.

‘Sticker art’ Sticker kunst of ‘sticker art’ wordt ook wel ‘sticker bombing’ genoemd. Deze vorm van street art is de meest toegankelijke. Iedereen heeft wel al eens een sticker gezien in het straatbeeld. Stickers zijn ook veel makkelijker te verwijderen en richtten meestal geen schade aan het oppervlak waar ze zijn aangebracht. Het gaat meestal om kleine stickers die grappige of politieke verwijzingen kunnen bevatten. (zie Figuur 5 p. 16)

5

“Guerrilla art is the surreptitious, and often sudden, creation or installation of unauthorized public art, often with the purpose of making an overt political statement.” (http://guerrilla-art.generalanswers.org)

Verleyen Mike



16 Meer en meer artiesten gebruiken vinyl om hun stickers te laten drukken. Deze ontwerpen ze thuis of in een professionele studio zodat het grafische aspect veel mooier oogt. Vinyl is dan weer heel moeilijk om te verwijderen.

Figuur 5: Stickert Art (‘Grey Day’ by Curtis Kullig, http://www.streetandstage.com)

‘Murals’ ‘Murals’ zijn enorme grote kunstwerken die vaak een hele muur in beslag nemen. Deze kunstvorm gaat terug tot de oudheid waar grote godsdienstige taferelen vaak op muren werden aangebracht. In de jaren ’30 was er in Mexico een heuse ‘mural movement’. Aan het roer van deze beweging stond Diego Riveira. Hij gebruikte deze grote muren voor zijn schilderwerken om sociale en politieke statements te maken. (zie Figuur 6)

Figuur 7: Mural Diego Riveira, Mexico City (bron: delange.org)

Figuur 6: Mural in Derry (bron: flickr.com)

Maar Noord-Ierland spant de kroon wat betreft murals. Sinds de jaren ’70 zijn er ongeveer 2000 aangebracht in de straten. Het land gaat dan ook gebukt onder heel wat politieke en godsdienstige problemen. De murals stellen vaak een politieke statement voor of prominente figuren in de strijd om politieke of godsdienstige rechten. (zie Figuur 7) In de steden Derry en Belfast zijn er dan ook heel wat toeristische producten rond dit fenomeen. Deze toeristische producten zijn bewust niet opgenomen bij de ‘Best Practices’ later in dit werk. (zie Hoofdstuk 3) Het product was niet sterk genoeg om deze op te nemen in de lijst. In Buenos Aires vind je heel wat graffiti murals. Ondanks het feit dat het illegaal is, knijpen de lokale autoriteiten een oogje dicht. Dat heeft tot gevolg dat de artiest ongestoord zijn werk kan gaan en zo een prachtig exemplaar kan afleveren.

Verleyen Mike



17 ‘Street installations’ Straat installaties zijn een groeiende trend in de street art. De artiest maakt gebruik van beelden en of installaties om een grappig effect te creëren in het straatbeeld. De installaties worden geplaatst om een dialoog aan te gaan met de voorbijgangers. Een groot deel van de beelden worden weggehaald door de mensen zelf. Zo wil de artiest het kunstwerk een nieuw leven geven. In tegenstelling tot graffiti wordt bij deze vorm nauwelijks of geen schade aangebracht aan het oppervlak of rondom de installaties. (bron: Wikipedia). Één van de bekendste artiesten van het moment in de ‘street installations’ in Figuur 8: Street installation by Marc Jenkins (bron: ongetwijfeld de Amerikaan Marc Jenkins.6 http://alarmpress.com/) Hij plaatst de installaties in de straat en ziet de voorbijgangers als acteurs. Veel van zijn werken zijn weggehaald door de politie, die hij ook ziet als acteurs. Zijn installaties hebben alleszins al heel wat grappige gezichten opgeleverd in het straatbeeld. (zie Figuur 8) 3D-Art Deze laatste van de meest voorkomende vormen is wellicht de meest spectaculairste. Het gaat hier over een tweedimensionaal kunstwerk dat er uit ziet als een driedimensionaal. Het geeft de kijker en voorbijganger een optische illusie. Voorwaarde is natuurlijk dat de kijker de juiste hoek aanneemt om het kunstwerk te bekijken. Vele straatartiesten toeren met deze kunstwerken de hele wereld rond. Eens het kunstwerk af is, kan het adembenemende taferelen opleveren. (zie Figuur 9)

Figuur 9: 3D street art (bron: www.streetartutopia.com) 6

www.xmarckjenkinsx.com

Verleyen Mike



18 1.2.3

Legaal of illegaal?

Gedoogplaatsen Binnen de graffiti en street art wereld zijn er heel wat verschillende meningen betreffende de illegaliteit ervan. Sommige artiesten willen de werken ontoegankelijk houden voor het mainstream publiek terwijl anderen hun werken een nieuwe richting in duwen en er proberen van te leven. Deze laatste opperen vooral dat street art ook betekenisvol kan zijn als het op een legale manier wordt tentoon gesteld. Het kan tevens ook het begin van een succesvolle carrière betekenen. De meeste kunstenaars beginnen hun carrière in de illegale scene. Ze halen een groot deel van hun energie in de risico’s en adrenaline dat het illegaal aanbrengen met zich mee brengt. Voor veel kunstenaars is de illegaliteit zelf de voornaamste reden voor hun werken te tonen. “The fact that their art form is indicipherable and against the law affords writers a unique place in the cityscape” (Graffiti & Street Art, A. Waclawek, p55, 2011). Tijdens de late jaren ’70 en begin jaren ’80 probeerde men graffiti te bestempelen als kunst. Door dit te doen verdween meteen het criminele kantje. Zowel graffitikunstenaars zelf en curatoren als grote kunstkopers en galeriehouders deden een poging om de kunstwerken in galerijen te krijgen. Maar een groot succes werd het niet. Veel beginnende kunstenaars zagen zo mogelijkheden om hun werk in de straten aan te brengen. Zij werden immers ‘aangemoedigd’ door een aanvaarde expositie. Het stadsbeeld kwam zo nog meer vol te staan met amateuristische werken. Gevolg: nog meer vervuiling en protest. Maar in de loop der jaren is graffiti meer en meer geaccepteerd door de maatschappij. Nu kan je bv. in tal van jeugdcentra en scholen prachtige werken bewonderen. Vroeger zou dit zeker en vast tot protest hebben geleid. In sommige steden is het zelf mogelijk om workshops omtrent graffiti en street art te volgen. Graffiti wordt dus bij de publieke meerderheid en op heel veel plaatsen nog steeds als illegaal beschouwd. Zoals eerder gezegd, is het dit illegale kantje dat het hem doet bij de artiesten. De artiesten moeten immers binnen een bepaalde tijdslimiet hun werk zo snel en goed mogelijk aanbrengen. Voor velen is dit nu eenmaal de charme van graffiti. Maar graffiti wordt meer en meer beschouwd als legitieme kunstvorm. Er worden in sommige steden zelf plaatsen voorzien waar het aanbrengen van graffiti op de muren volkomen legaal is. Die zogenaamde legale ‘graffitimuren’ vind je in heel wat gemeentes in Vlaanderen en daarbuiten. Het is zeker en vast een positieve evolutie dat gemeentes dit, in samenspraak met de jeugddienst uiteraard, aanbieden. In Vlaanderen is men al een tijdje bezig met een goed uitgewerkt jeugdbeleid omtrent graffiti. Mede dankzij advies van vzw Graffiti Jeugddienst te Gent kun je als gemeente je graffitibeleid beter afstellen. Deze vzw werkt rond alternatieve communicatievormen zoals graffiti, muziek en theater bij jongeren. Zij organiseren ook tal van workshops op festivals en een heleboel events in Gent en omstreken.

Verleyen Mike



19 Een goed voorbeeld zijn dus de gedoogplaatsen. Vaak zie deze plaatsen in steden waar graffiti of street art al eens voor overlast hebben gezorgd. Een goed signaal is dan om voor de jongeren een aantal gedoogplaatsen te voorzien. Op de site van Graffiti Jeugddienst 7 vind je een lijst van deze gedoogzones in verschillende steden. In Gent heb je bv. momenteel twee gedoogzones: de Werregarenstraat (zie Figuur 10) en het Keizerviaduct. Maar de meningen blijven dus nog steeds verdeeld of het al dan niet illegaal is. Volgens Siebe Thissen, public art director bij Centre of the Arts Rotterdam, is er helemaal geen sprake van illegaliteit. Hij vindt het eerder kattenkwaad en avontuur waar er op zich niets mis mee is. “In een samenleving en beeldcultuur die Figuur 10: Werregarenstraat te Gent (bron: www.gentblogt.be) routine, sleur en verveling als deugden aanprijzen, zijn spanning en avontuur niet te versmaden ingrediënten van levenslust en levenszin.”8 Street art en graffiti in musea Behoren street art en graffiti enkel thuis in de straat? Een vraag die al tot menig discussie heeft geleid en met een antwoord dat voor elk zichzelf respecterende street artist of curator telkens anders zal zijn. Er zijn heel wat voor- en tegenstanders om street art toe te laten of te exposeren in museums. Zo zijn er ook heel wat voor- en tegenstanders die street art enkel in de straten willen zien. Reden daarvoor is dat het zo zijn rebelleus karakter behoudt. “Street art in museums and commercial art galleries loses much of its rebellious nature” (Nicholas Lampert, 03/01/2011, Justseeds.org, Artist Cooperative). Omdat er nu net zoveel pro’s en contra’s zijn, volgen hieronder van beide kanten één of twee standpunten. Daaruit werd een korte conclusie getrokken. Hans Geyens9 stelt dat de interactie tussen de artiest, de straat en de ingreep volledig verdwijnt eens deze in een museumgebouw plaats vindt. Hij vindt dat de artiest zijn voeling verliest als die zijn kunstwerk ‘verplicht’ binnenshuis moet aanbrengen. Het gaat tenslotte om de expressie in de straat. En dat vindt Geyens niet kunnen. Zelf werkte Geyens samen met museum ‘M’10 voor zijn OUToMatic festival. Er bevonden zich weliswaar geen kunstwerken in het museum. Er werd enkel één bepaalde muur aan het museum gelinkt.

7

www.graffiti-jeugddienst.be Bron: http://www.siebethissen.net) 9 Organisator street art festival OutOmatic te Leuven 10 e Museum in de binnenstad te Leuven, collectie van kunstwerken uit Leuven en Brabant van de middeleeuwen tot de 19 eeuw (bron: wikipedia.com) 8

Verleyen Mike



20 Een tweede voorstander van het idee dat street art het best in de straten thuis hoort is David Hurlston11. Als vooraanstaand kunstcurator strijd hij ook voor de rechten van street art en om het te aanvaarden als legitieme kunstvorm, maar dan wel in de straten. Hurlston stelt dat street art ‘echt’ is in de straten. “I think it has to stay in the streets to remain real, relevant and legitimate”, aldus Hurlston. (bron: www.invurt.com) Natuurlijk kunnen we er niet omheen dat street art langzaam aan zijn weg vindt naar de musea. Ook al zijn er heel wat contra’s. Als we de pro’s bekijken, valt vooral de geldkwestie en de ‘schreeuw naar roem’ op. Zo stelt WoosterCollective12 dat artiesten en street artists hun werken aan het grote publiek willen tonen. Volgens hen zal je maar zelden een artiest vinden die negatief zou reageren als zijn werken in een museum mochten worden tentoon gesteld. Want zo schilder je je zelf een weg naar de kunsthistorie. “Museums mean that you are part of history. All artists want to be part of history, especially graffiti and street artists” aldus WoosterCollective.com. Diezelfde mening deelt ‘Polak One’, een Hasseltse street artist woonachtig te Gent. Hij maakte deel uit van de artiesten die het mooie weer maakten op het Hasseltse Street Art Festival. Hij veroordeelt de legale graffiti en street art allerminst. “Als mijn werken voor veel geld in musea zouden kunnen staan, zou ik ook niet twijfelen”, aldus ‘Polak One’. Zoals je ziet zijn er dus heel wat pro’s en contra’s. Street art is een trend, en die zet zich door in de musea, met zijn voor- en tegenstanders. Heel wat musea hebben er intussen al een street artexhibitie op zitten. Denk maar aan Tate Modern (Londen) in 2008 en het MOCA (LA) in 2010. In België had men onlangs ook een expositie, nl. in het Museum van Elsene. Daar liep de tentoonstelling ‘Explosition’13. De expositie droeg zeker en vast bij aan het succes van het museum. Het overtuigde een jury er van om de ‘Museumprijs voor de regio Brussel’ uit te delen aan het museum. Voor de expositie traden heel wat kunstenaars uit de anonimiteit en verleenden hun medewerking aan het museum. De tentoonstelling kon nagenoeg op heel wat negatieve kritiek van andere kunstenaars rekenen. Zij weigerden dan ook steevast hun medewerking. (bron: http://www.knack.be/) Of street art al dan niet thuis hoort in een museum, is stof voor discussie. Het juiste antwoord zal men weliswaar nooit kunnen geven. Waar we alleszins niet omheen kunnen is dat street art meer en meer zijn weg vindt naar het legale circuit, al dan niet met tegenzin van vele kunstenaars. Een terugkomend argument voor een expositie in musea is en blijft het geldfenomeen. “Waarom zou men het niet doen, als men er wordt voor betaald?” Dan zit je natuurlijk met de morele kwestie, of het wel nog ‘echt’ is. Een tweede argument is de ‘hypocrisie’ rond de tentoonstelling in musea. “Hoe kan men een street art expositie kunst vinden als er tegelijkertijd buiten op de muren het werk van zogezegde ‘vandalen’ wordt schoongeveegd?”. (Joseph Allen Sea, ‘Art&Australia Winter 2011 issue) Zoals men ziet, zal dit onderwerp altijd stof voor discussie vormen.

11

‘Senior Curator of Australian Art at the National Gallery in Victoria, Australia’ (bron: http://www.invurt.com/) Website opgericht in 2003 dat street art en graffiti uit alle uithoeken van de wereld bespreekt (bron: wikipedia.com) 13 ‘Explosition liep van 16 juni tot 4 september 2011 in het Museum van Elsene. Het vertelde de rijke geschiedenis van de Brusselse street art. (bron: www.knack.be) 12

Verleyen Mike



21 Interview met street artists Uiteraard heeft iedereen een verschillende mening of street art al dan niet enkel thuis hoort op straat en niet in een museum. Op internet vindt men uiteenlopende meningen en gedachten over deze vraag. Iedereen uit de scene heeft een eigen standpunt. Omdat het toch een belangrijk punt is binnen de street art, vroeg ik het zelf even aan een vermaarde street artist uit Porto, nl. Mr. Dheo. (zie Hoofdstuk 4 ‘Kunstenaars’ blz. 73) Tijdens de opening van Mr. Dheo zijn ‘Layers’ expositie in Gallery Hostel, Porto14 had ik het genoegen om hem een paar vragen te stellen over street art. Zo kwam ook het onderwerp ‘illegaal en legaal’ op tafel. Hij vindt niet dat street art enkel thuis hoort in de straten. Als een artiest de kans heeft om zijn of haar werken tentoon te stellen aan een ruimer publiek, waarom niet? De essentie gaat er hem om dat de artiest moet blijven doen waar hij mee bezig is. Zolang hij zijn eigen ‘ding’ doet en niet gaat veranderen omwille van die kans om legaal te gaan, is er voor hem geen probleem. Mr. Dheo zelf heeft alles meegemaakt, van treinen bekladden over fabrieken tot zijn eigen schoenenlijn voor Reebok. Hij zegt dat er vaak ook jaloezie mee gemoeid is en dat mensen die vinden dat het niet thuishoort in galerijen vaak niet goed genoeg zijn om hun eigen expositie te hebben. Want zeg nu zelf, stelt hij, als men een artiest zegt dat hij €1000 krijgt om zijn werk naar een museum te brengen, zou het verdacht hypocriet zijn om te zeggen dat hij het niet zou doen. Een tweede vooraanstaande artiest uit Porto en met een eigen mening is ‘Dub’. Andre Silveira is de eigenaar van Inky Graffiti Shop in Porto en is ook een steengoede kunstenaar. (zie Hoofdstuk 4 ‘Kunstenaars’ blz. 73) Net als Mr. Dheo veroordeelt hij het tentoon stellen in musea allerminst. Hij heeft ook al een paar exposities achter de rug. (zie Bijlage III voor flyer) Maar net zoals Dheo verkiest hij de straat. Het is uiteraard helemaal anders werken: bij kunstwerken voor exposities heb je ruim de tijd om je werk af te maken en zal de perfectionist in jezelf komen kijken. Bij pure street art moet het allemaal heel snel gebeuren en is de afwerking niet zo goed als in een expositie. Zoals je ziet, de artiesten veroordelen het tentoon stellen in musea allerminst. Het maakt niet uit of het binnen of buiten gebeurt, zolang het gevoel in je werk er is.

14

Gloednieuwe hostel in Rua Miguel Bombarda, Porto

Verleyen Mike



22 1.2.4

Bekende kunstenaars

De graffiti-beweging heeft heel wat kunstenaars gekend. Om ze hier allemaal een plaats te geven is ondenkbaar. Daarom volgen hierna de meest vooruitstrevende en beroemdste kunstenaars van hun tijd. Zij brachten telkens heel wat teweeg in de scene.

Jaren ‘60 In het begin van de graffiti-beweging in Philadelphia waren er nog niet meteen iconen merkbaar. De kunstvorm stond nog maar aan het prille begin. Het werd in die tijd ook voornamelijk gebruikt voor politieke propaganda. Maar toch viel de namen van twee artiesten op, nl. ‘Cornbread’ (zie Figuur 11) en ‘Cool Earl’. Zij schreven hun naam op alle mogelijke plaatsen in de stad en schilderden zo hun naam de geschiedenisboeken in. Deze twee kunstenaars worden dan ook gezien als de eerste graffitisten. Figuur 11: Daryl McCray aka Cornbread (bron: http://archives.citypaper.net)

Jaren ‘70 Al snel na de beginjaren in Philadelphia veroverde de graffiti-beweging de straten en ‘subways’ van New York. De jaren ’70 kende heel wat artiesten. Het ging hier voornamelijk om ‘name-tagging’ 15. Velen betwisten wie er nu de eerste was in New York. Er was twijfel tussen ‘Julio204’ en ‘Taki183’. Julio was wel degelijk de eerste. Maar omdat hij zijn naam enkel aanbracht in zijn eigen wijk, en Taki de hele stad volkladde met zijn naam, werd Taki het meest gezien als de grondlegger van de New Yorkse graffiti-beweging. De jongen, afkomstig uit Washington Heights 16, gaf zichzelf de bijnaam ‘Taki’. Deze naam was de afkorting van ‘Demetaki’, een Grieks alternatief voor zijn geboortenaam Demetrius. (zie Figuur 12) De tweede helft van zijn naam, het cijfer 183, stond voor zijn wijk, nl. 183rd Street in Washington Heights. (bron: Wikipedia).

Figuur 12: Demitrius aka 'Taki183' (bron: http://senseslost.com)

15 16

Het aanbrengen van de eigen naam of schuilnaam op muren of andere oppervlakken (Subway Art from NY, 1993). Wijk in het noorden van Manhattan die grenst aan Harlem (bron: Wikipedia).

Verleyen Mike



23 Jaren ‘80 De meest bekendste kunstenaar uit de graffiti-beweging in de jaren ’80 is ongetwijfeld Keith Haring. De uit Pennsylvania-afkomstige artiest is gekend voor zijn abstracte figuren die oneindig in elkaar vallen. Hij was een voorstrever van het ‘kunst voor iedereen’ idee. (Bron: Wikipedia). Kort na zijn verhuis naar New York eind jaren ’70 begon Haring met zijn toen nog onbekende kalktekeningen in de metro’s. (zie Figuur 13) Al gauw zouden deze figuren over de hele wereld bekend geraken. Al snel ontdekte men de werken van Haring. Begin jaren ’80 begon hij met verscheidene tentoonstellingen. Deze mocht hij heel snel uitbreiden naar de rest van de wereld. Hij was heel goed bevriend met Andy Warhol17 en zag zijn werk als een grote invloed. Eind jaren ’80 kreeg Haring te horen dat hij aids had. Kort nadien, in 1990 zou hij de strijd verliezen. Haring’s werk heeft tal van kunstenaars over de hele wereld beïnvloed. Hij is uitgegroeid tot een waar icoon van de graffiti- en popart. Figuur 13: K. Haring aan het werk (foto: Tseng Kwong Chi, www.haring.com)

Jaren ‘90 Vanaf de jaren ’90 groeide de graffiti en street art-beweging verder uit. Er werd vanalles geprobeerd. Men gebruikte ook heel wat nieuwe media, zoals stencils, stickers, mozaïken,… Vooral dat laatste zal voor één specifieke artiest allesbepalend zijn. ‘Invader’ is een Franse artiest die zijn inspiratie haalde bij de gelijknamige game uit eind jaren ’70, ‘Space Invaders’18. Hij maakt gebruik van kleine kleurrijke mozaïken om een karakter uit de game na te bootsen. Deze bevestigt hij dan met lijm op allerlei plaatsen in verschillende steden in de wereld. Hij legt de plaatsen vast en elke plaats noemt hij een ‘invasie’. Zo reisde hij de hele wereld af om zijn mozaïken beeldjes in de straten vast te lijmen. ‘Invader’ werd wereldberoemd met deze stijl en verscheen Figuur 14: Invader’s street art onlangs ook in de documentaire van de Engelse street artist ‘Banksy’. (Bron:

http://chrishopson6.blogspot.com)

17 18

Beroemd Amerikaans kunstenaar, cineast en publicist (meer info: http://www.warholfoundation.org) Beroemd arcadespel in 1978 ontworpen in Japan (Bron: http://nl.wikipedia.org/wiki/Space_Invaders).

Verleyen Mike



24 2000 tot nu Street art kende een heuse opmars vanaf de jaren 2000. Het aantal artiesten steeg enorm sindsdien. De meest opvallende figuur is ongetwijfeld de Britse kunstenaar ‘Banksy’. Hij zette street art na de jaren 2000 op de wereldkaart. Zijn werken verschenen zelf in Amerikaanse musea. Banksy hield er overigens een niet onopgemerkte tentoonstelling19. Door de populariteit van Banksy geraakte ook de street art in België meer en meer bekend. Natuurlijk waren ze hier al langer aan het experimenteren maar dat gebeurde nogal onopvallend. Maar velen weten niet dat ook België zijn eigen ‘Banksy’ heeft. Het gaat hier over de Brusselse artiest ‘Bonom’. Hij mag beschouwd worden als de meest invloedrijkste Belgische street artist van het moment. Net zoals Banksy houdt Bonom zijn identiteit verborgen. Het is een deel van zijn ‘image’. Deels ook omdat street art nog altijd illegaal is, en hij anders een celstraf riskeert. Bonom Figuur 15: Stencil Art Bonom (bron: www.destandaard.be) heeft talloze werken in Brussel en omstreken op zijn naam staan. Die worden keurig bijgehouden op zijn website. (www.bonom.be) Daar kom je terecht op een Google Maps-applicatie waar je zijn werken kan selecteren en zo naar de afbeelding wordt gebracht. Éen van zijn bekendste werken is de spin boven de stad. (zie Figuur 15) Deze is overigens heel goed zichtbaar aan de linkerkant als je Brussel binnenkomt met de trein.

1.3 Conclusie In dit hoofdstuk zagen we vooral dat er wel degelijk een verschil is tussen street art en graffiti. Bij street art draait het dus om de dialoog met de omgeving en de toevallige voorbijganger. Dit in tegenstelling tot graffiti dat meer een onderlinge taal bevat tussen de graffitisten. Dit is zeker belangrijk voor de rest van dit werk. Voor de ontwikkeling van de street art tour zal de focus vooral op street art liggen en weinig graffiti kunstwerken. Verder in het hoofdstuk werd er vooral over de illegaliteit gesproken. Jammer genoeg is het aanbrengen van street art nog steeds illegaal. Dat zorgt voor heel wat wrevel in de street art wereld. Uiteraard zou het overal mogen aanbrengen van graffiti in het honderd lopen, maar daarom bestaan er legale plaatsen of gedoogplaatsen. Deze plaatsen worden gereguleerd door de lokale overheid en bieden een mogelijkheid aan street artists of graffitisten om hun werk legaal aan te brengen zonder anderen te storen. Street art vond de laatste jaren ook zijn weg naar het legale circuit in musea, maar daar is niet iedereen voorstander van. Is het dan wel nog street art als het werk in een museum hangt? Dat is al jaren voer voor discussie en dat zal altijd zo zijn. Het legale circuit in musea heeft nu immers zijn voor- en tegenstanders. 19

Banksy gebruikte toen een olifant als ‘doek’. Hij beschilderde hem helemaal in het roze.

Verleyen Mike



25

2 Hoofdstuk 2: Street art tourism als nieuwe nichemarkt en trend 2.1 De term ‘street art tourism’ 2.1.1

Concept

Het concept ‘street art tourism’ is een volledig nieuw begrip in de toeristische wereld. Het werd wel eens vermeld door ‘L’Usine’ (zie 2.1.4.) maar buiten deze ene vermelding is het raden naar wat het precies inhoudt. Als men ‘street art tourism’ als zoekterm ingeeft op internet of men gaat graven in catalogussen van mediabanken vindt men in ieder geval niet veel terug. De reden waarom het een nieuw fenomeen is binnen het toerisme is omdat graffiti en street art nog niet zo lang geleden hun weg hebben gevonden naar het legale circuit. Daardoor worden deze kunstvormen meer en meer geaccepteerd bij het grote publiek. Het concept bestaat echter al in heel wat steden. Zo vinden we ‘street art tours’ terug in steden zoals Berlijn, Londen, Melbourne, Buenos Aires en nog vele anderen. Street art tourism heeft als doel de toerist te laten kennismaken met de kunstvorm ‘street art’ in al haar facetten. Omdat deze kunstvorm meer en meer in het daglicht komt te staan groeit de interesse meer dan ooit. (zie 2.5.2. Street art als trend) Net omdat die interesse alsmaar meer groeit, geloof ik in de slaagkansen van deze nieuwe niche. Het is de bedoeling om de toerist helemaal wegwijs te maken in de wereld van de graffiti en street art. Net zoals andere kunstvormen heeft ook street art een boeiende geschiedenis en verschillende verschijningsvormen. (zie 1.2.2. ‘Meest gebruikte vormen’) Uiteraard komt de toerist dan alles te weten hierover tijdens zijn verblijf. Hij zal ook kennismaken met de verschillende technieken die worden gehanteerd en kan ervoor kiezen om zelf aan de slag te gaan. Dit kan dan door een op maat gemaakte workshop of een bezoek aan een kunstgalerij van een street artist. Door professionele begeleiding van artiesten komt de toerist steeds meer en meer te weten over deze kunstuiting. Street art tourism is uiteraard niet weggelegd voor eender welke bestemming. Het spreekt voor zich dat de stad in bezit moet zijn van op zijn minst een basis aan aanwezige street art. Eerder opgenoemde steden zoals Berlijn en Londen zijn hier uitermate voor geschikt. Deze steden beschikken over een grote hoeveelheid street art en een bloeiende scene. Daar worden kunstwerken geschilderd en overschilderd, elke dag opnieuw. Uiteraard heeft street art tourism ook bekwame mensen nodig die mee instaan voor de ontwikkeling en beheer van de verschillende producten. Heel wat aanbieders zullen kleine organisaties zijn die vooral zullen werken met lokale artiesten. Werken met deze lokale kunstenaars zorgt ervoor dat de inkomsten lokaal blijven. Deze inkomsten kunnen dan bijvoorbeeld gebruikt worden voor de verdere uitbouw van lokale galerijen. Omdat de inkomsten lokaal blijven voorkomt men ‘leakage’. Dit is een spijtig fenomeen in de toeristische industrie. Bij ‘leakage’ vloeien de inkomsten van organisaties terug naar de investeerders. Zo verliezen lokale organisaties en lokale bevolking jaarlijks miljoenen euro’s. Daarom

Verleyen Mike



26 is het ook de bedoeling dat in ‘street art tourism’ enkel lokale bevolking zal werken. Zo heeft men de zekerheid dat dit geld goed besteed wordt. Heel wat steden hebben dus een enorm potentieel voor deze nieuwe markt. Zeker steden zoals Berlijn, Londen of Parijs. Porto daarentegen heeft qua street art minder te bieden dan Londen of Berlijn maar heeft zeker en vast potentieel om in deze nichemarkt iets te ondernemen. Daarom wordt met dit werk geprobeerd om deze nieuwe niche te lanceren in de stad Porto met de ontwikkeling van een street art tour.

2.1.2

Producten

Street art tours Een eerste product binnen street art tourism zijn de street art tours. Dit zijn gegidste wandelingen en/of fietstochten doorheen de stad met de intentie om kunstwerken te gaan bekijken. Tijdens de wandeling en/of fietstocht komt de toerist meer te weten over deze kunstvorm. De toerist leert gaandeweg over de geschiedenis en de verschillende technieken die gebruikt worden bij street art. Zo komen ze in contact met heel wat uiteenlopende werken van nationale en internationale artiesten. Omdat heel wat kunstwerken zich in de uithoeken van een stad of op verborgen plaatsen bevinden zal de toerist ook onbekende wegen betreden. De toerist komt op onverwachte plaatsen en leert de stad op een andere manier kennen. Deze tours kunnen ook afgesloten worden met een workshop naargelang de interesse van de toerist. In zo een workshop wordt de toerist ondergedompeld in de wereld van de street art. Hij mag zelf aan het werk en leert verschillende technieken aan. Het uiteindelijke resultaat mag de toerist mee naar huis nemen. Street art tours worden telkens begeleidt door professionele artiesten of mensen uit het milieu. Door het gebruik van professionele mensen creëer je een grote meerwaarde voor de toerist. Zij weten tenslotte wat er allemaal beweegt in de scene. Die artiesten en gidsen zijn dan ook op de hoogte waar er nieuwe street art te spotten valt. Want dat is het grote nadeel (en tegelijk voordeel) bij street art, nl. het vluchtige karakter ervan. De kans bestaat dat je op een tour een kunstwerk passeert met de mogelijkheid dat het de dag nadien er niet meer is. Veel van deze kunstwerken worden na 2 of 3 dagen overschilderd. Street art tours zullen dus altijd blijven veranderen, want er zullen constant nieuwe kunstwerken te zien zijn in de stad. Street art events Een tweede belangrijk product zijn de events. Deze zijn van groot belang voor het toerisme omdat zij zorgen voor seizoenspreiding. Events lokken bezoekers en toeristen over het hele jaar terwijl wandelingen of fietstochten vooral zullen scoren in de warmere maanden. Street art events zijn niet zo talrijk omdat het vaak heel moeilijk is om een geschikte locatie te vinden.

Verleyen Mike



27 Een street art event brengt nationale en internationale, bekende en onbekende artiesten samen. De artiesten werken individueel of samen aan een kunstwerk. Vaak is het de bedoeling om minder fraai uitziende steden op te smukken met kunstwerken waardoor er een dialoog ontstaat met de stad zelf. Deze evenementen zijn heel vaak gratis omdat het zich meestal niet op één locatie bevindt, waardoor toegangsgeld vragen heel moeilijk is. Men haalt dan vooral zijn inkomsten uit verkoop van drank en eten. Artiesten worden heel vaak uitgenodigd door een organisatie om een kunstwerk te komen maken op hun event. De artiesten hun verblijf en vlucht wordt dan vaak betaald. Street art exposities Zoals eerder besproken in hoofdstuk 1 vindt men street art niet enkel in de straten. Heel veel artiesten hebben hun weg naar het ‘legale’ circuit gevonden en stellen hun werk tentoon in musea of galerijen. Pas sinds kort is street art bereikbaar voor het brede publiek. Ervoor bleef het vooral ‘underground’ en werd het vooral in de straten gehouden. Door deze opmars dat street art heeft gemaakt zijn er nu ook heel wat exposities in musea en galerijen. Deze exposities zijn zeker en vast ook een onderdeel van street art tourism. Horeca Dankzij de grote vooruitgang van street art werd het toegankelijk voor het grote publiek. Daarom besloten heel wat private horeca uitbaters om hun etablissement op te smukken met street art of graffiti. Deze inrichting heeft een jonge frisse indruk en trekt zeker en vast jonge cliënteel (lees: de jongerentoerist) aan. Voorbeelden zijn onder andere een inrichting van een kamer in een hotel of de beschildering van een wand in je bar. Deze plaatsen een bezoek brengen valt ook onder het begrip street art tourism. Zo heb je in Berlijn Bar Zapata hun graffiti tuin en in Barcelona heb je zelf een ‘Graffiti Hostel’1. Onlangs had je ook een project van een artiest genaamd ‘Tilt’ die een soort graffiti room creëerde in het Au Vieux Panier Hotel te Marseille. (zie Figuur 16)

Figuur 16: Street art hotelkamer (bron: www.mymodernnet.com)

Smartphone-applicaties Technologie is vandaag de dag niet meer weg te denken uit de toeristische wereld. Steeds meer bedrijven en organisaties spelen in op deze trend. Zo zijn de smartphones en bijhorende applicaties sinds enkele jaren vaste waarden geworden in de toeristische industrie. Er zijn honderden applicaties op de markt die de toerist wegwijs maken. Zo bestaan er ook applicaties voor street art tourism.

1

(http://www.facebook.com/graffiti.hostel.barcelona).

Verleyen Mike



28 Er bestaan momenteel twee applicaties in street art tourism. (zie Hfst 3: ‘Best practices’) Met deze applicatie krijgt de toerist een handig overzicht van de street art in de stad op een interactieve map. Hij kan zelf beslissen welke route hij volgt. Voor de ontwikkeling van de street art tour door Porto wordt er ook gebruik gemaakt van deze gebruiksvriendelijke technologie.

2.1.3

Doelgroep

Street art tourism wil vooral de jongerentoerist en kunstliefhebber bereiken. Uiteraard valt alles buiten deze categorie ook tot potentiele klanten, maar de core business is wel degelijk het bereiken van deze twee groepen en met een grotere focus op de jongerentoerist. Street art behoorde vroeger tot een bepaalde subcultuur. Het was niet voor iedereen toegankelijk en het werd ook vaak geassocieerd met vandalisme. Vroeger zou ‘street art tourism’ helemaal niet het potentieel gehad hebben om uit te groeien tot een ware nichemarkt, maar door de geweldige opmars die street art maakte de laatste jaren wordt het meer en meer toegankelijk. Later in dit werk zal blijken dat de jongerentoerist de perfecte doelgroep is voor street art tourism.

2.1.4

Vermeldingen

Street art tourism wordt nog niet als zelfstandige niche beschouwd, maar wordt hier en daar wel al vermeld. De vermelding gebeurde voor het eerst in 2010 waar het al als een niche beschreven werd. Vreemd genoeg kwam de vermelding door een Vietnamees restaurant uit Saigon, l’Usine’ genaamd. “A burgeoning niche in the arts & culture world, street art tourism has obvious appeal. In Argentina, Graffitimundo has began offering walking tours of Buenos Aires last year”.2 Het begrip “street art tourism” wordt weliswaar nog niet door iedereen herkend. Maar het vindt hier en daar wel aanhangers. Zo publiceerde ‘The Washington Post’3 eind vorig jaar al een fotoreportage over Graffitimundo4. Uit de reportage blijkt dat deze kunstvorm wel degelijk aan de mensen moet getoond worden. “The street art of Buenos Aires is meant to beautify the city, and belong to the people.” (Christine Dell'Amore, The Washington Post™ online artikel, 29/10/2010)

2.2 Nichemarkten algemeen en in toerisme Street art Tourism is een nieuwe niche in het toeristisch werkveld. Omdat een nieuwe niche vaak onderdeel is van een grotere niche of een grotere markt, wordt hieronder verklaard onder welke niche street art tourism valt. Eerst en vooral wordt er ingegaan op het begrip niche en wat een nichemarkt inhoudt.

2

(bron: http://lusinespace.com/) Amerikaanse krant, artikel : http://www.washingtonpost.com/wpdyn/content/gallery/2010/10/29/GA2010102903423.html). 4 zie ‘Best practices’. 3

Verleyen Mike



29 2.2.1

Nichemarkten algemeen

Een nichemarkt is een klein afgebakend deel van een grotere op zichzelf bestaande markt. Het bevat een groep mensen met heel specifieke wensen. Eigenlijk komt het er op neer dat een hoofdmarkt bestaat uit verschillende nichemarkten. Doorgaans hebben nichemarkten dezelfde eigenschappen:  weinig aanbieders,  specifieke producten en/of diensten,  vaak onbekend bij het grote publiek. Door die specifieke wensen van de klant ondervindt een nichemarkt doorgaans ook minder concurrentie. (bron: http://www.levenslangleren.be). Specifieke wensen betekenen specifieke producten en/of diensten. Het hele productieproces zal vaak ook moeilijker verlopen dan een gewoon ‘mainstream’ product. Een goede niche is meestal niet gemakkelijk. “De sleutel tot succes in het verkrijgen van een niche is om een nichemarkt te vinden waar de klanten ondanks hun specifieke kenmerken toch benaderbaar zijn en die nog niet door een gevestigde aanbieder geclaimd wordt”.5 Dat nichemarkten winstgevend kunnen zijn, bewees Chris Anderson 6 met the ‘Long Tail’7 (zie Figuur 17) Dit is een economisch begrip waarmee wordt aangetoond dat inzetten op een nichemarkt je geen windeieren zal leggen. Het uiteindelijke marktaandeel van de nichemarkten is zelfs groter als dat van de massaproductie, aldus Anderson. Daarom adviseerde hij ook om volop in te zetten op nichemarkten. “In The Long Tail beschrijft Chris Anderson, hoofdredacteur van het internetblad 'Wired', een nieuwe economische wet die de enorme potentie blootlegt voor nichemarkten in allerlei branches en sectoren”.8 Figuur 17: Long Tail, Chris Anderson (bron: www.longtail.com)

2.2.2

Nichetoerisme

De toerist van vandaag heeft een heel ander profiel dan de toerist van vroeger. Aangezien de hedendaagse toerist heel wat veeleisender is dan vroeger, zal hij ook op zoek gaan naar zijn specifieke wensen en noden. Wat ook een belangrijke rol speelt is het groter besteedbaar inkomen van de mens. Daar komt bij dat ze veel meer vrije tijd hebben dan vroeger. In tegenstelling tot vroeger zijn mensen vaak ook beter opgeleid. Daardoor is er nu een grote vraag naar betere kwaliteitsproducten. Dit resulteerde in het versplinteren van de hoofdmarkt.

5

Thorgal, bron: www.levenslangleren.be. Hoofdredacteur van het online magazine ‘Wired’, werkte onder meer voor ‘The Economist’. 7 Economisch principe (meer: http://nl.wikipedia.org/wiki/Long_Tail) 8 Bart Nagel, http://sync.nl, online magazine voor business en trends, 2006. 6

Verleyen Mike



30 De toeristische markt vertoont een sterke fragmentatie die te wijten is aan factoren zoals hogere inkomens, meer vrije tijd en veranderende interesses (Hughes & Allen, 2005). De huidige toerist is dus, in tegenstelling tot de standaardproducten van het massatoerisme, op zoek naar nieuwe en uitdagende ervaringen die voldoen aan zijn persoonlijke interesses en behoeften. 9 Daarom ontstaan er uit alle hoeken van het toerisme nichemarkten met een heel innovatieve en nieuwe aanpak. Vaak wordt hierbij ook gekeken naar opkomende trends in de wereld. Deze trends vormen dikwijls een eerste aanzet naar een nichemarkt. Daarom is het maar een kwestie van tijd voor de term ‘street art tourism’ officieel geboren is. Nichetoerisme wordt de laatste jaren gebruikt als tegenpool van massatoerisme. In tijden van globalisatie en massaproductie zorgt nichetoerisme voor differentiatie en diversiteit, en dit wordt steeds belangrijker in deze globaliserende wereld. Nichetoerisme kan vaak ook een economische hefboom zijn voor een stad. “For destination managers and planners seeking to utilise tourism as a mechanism for economic development, the niche tourism approach appears to oﬀer greater opportunities and a tourism that is more sustainable, less damaging and, importantly, more capable of delivering high-spending tourists” (Niche Tourism, Novelli, 2005). Maar als je je als stad wil associëren met één bepaalde vorm van nichetoerisme, hoe vind je dan de perfecte ‘match’? Uit het strategisch beleidsplan voor de ‘Gold Coast’ van Australië kan men zich uit strategisch oogmerk het best focussen op de nichemarkten die:  in lijn staan met de karakteristieken en kwaliteiten van je stad;  een groeiende markt betreft;  eerder beperkt is in groeimogelijkheden of waar men ze van kan bijhouden. Deze bewering uit het beleidsplan is meer dan juist. Ze is bv. perfect toepasbaar op Berlijn of Melbourne (zie 3.2.1. Internationaal). Deze twee steden zijn verweven met het hele street artgebeuren. Berlijn is uiteraard een anders verhaal dan Melbourne. Hier speelde de Muur een hele grote rol. Deze werd beklad uit protest en werd nadien een groots monument vol namen in graffiti. Berlijn en Melbourne zijn momenteel de twee meest vooruitstrevende steden op gebied van street art. Door in een levendige jongerenatmosfeer te leven worden de artiesten hun kwaliteiten tot het uiterste gedreven. Dat kan een stad zoals Berlijn of Melbourne alleen maar ten goede komen. Hier kunnen we dus stellen dat die bepaalde karakteristieken en kwaliteiten, hier onder de vorm van street art, aanwezig zijn. De hele street art-beweging is aan een forse opmars bezig en kan als trend worden beschouwd. Daarom hebben de twee steden er meer dan goed aangedaan om toeristische producten rond de kunstvorm te promoten. Het internationaal toerisme is vaak een weerspiegeling van de hedendaagse maatschappij. Het grootste deel van het internationale toerisme betreft nog altijd het massatoerisme.

9

(Trauer, 2006; Hughes & Allen, 2005; Liu, 2005)

Verleyen Mike



31 Als men dit in relatie bekijkt met de maatschappij ziet men ook dat massaproductie en –consumptie de laatste 40 jaar het grootste deel innemen. De term massatoerisme is heel moeilijk om precies te definiëren. Poon10 definieert ‘massatoerisme’ als volgt: “a large-scale phenomenon, packaging and selling standardised leisure services at ﬁxed prices to a mass clientele” (Niche Tourism, Novelli, 2005). Met large-scale packaging doelt Poon op de distributie via tour operators, airlines en multinationals die de macht hebben om druk uit te oefenen op bestemmingen. Ondanks verschillende pogingen om de kwaliteit en waarde van het product meer centraal te stellen is de competitie tussen de grootste producenten nog steeds gebaseerd op de prijs. Dit staat in contrast met het nichetoerisme, waar de competitie zich vooral uit in de producten zelf en de originaliteit waarmee men voor de dag komt. Types nichemarkten De interesses voor een voorkeur van een nichemarkt uiten zich in specifieke types. Zo onderscheidde Novelli 11 macro-niches en micro niches (zie Tabel 1). Macro-niches zijn de grote segmenten binnen het toerisme en die men verder kan opdelen in bv. stedelijk toerisme, natuurtoerisme en cultuurtoerisme. Tabel 1: Componenten van nichetoerisme (bron: Novelli 205)

Micro-niches daarentegen kunnen omschreven worden als kleine segmenten die men nauwelijks nog kan opdelen. Deze kunnen bv. sporttoerisme, ‘donker’ toerisme12 of religieus toerisme zijn. ‘Street art tourism’ valt uiteraard onder de noemer micro-niches.

10

Dr. Auliana Poon heads Tourism Intelligence International, a leading international consulting company that provides innovative solutions for the travel and tourism industry. (bron: WTM). 11 Lecturer in Tourism Development and Management, University of Brighton, UK (http://www.travelersphilanthropy.org) 12 tourism involving travel to sites associated with death and suffering (Bron: Wikipedia)

Verleyen Mike



32 Een nichemarkt heeft dus heel wat potentieel. Althans, als er goed mee wordt omgesprongen. Daarom is er ongetwijfeld een toekomst weggelegd voor ‘street art tourism’. Dat street art een trend is wordt later in deze bachelorproef duidelijk (zie 2.4.1. ‘Street art als trend’). Toerisme draait dan ook rond trends en nieuwe niches. Heel wat nichemarkten zijn uit die trends ontstaan. Een goed voorbeeld daarvan is het ‘ecotoerisme’. Vandaag de dag is deze nichemarkt een vast onderdeel geworden in het wereldwijde toeristisch aanbod.

2.3 Als nichemarkt van jongerentoerisme? Street art is altijd al een uitingsvorm geweest bij jongeren. De eerste vormen van graffiti waren de politieke statements van ontevreden jongeren in getto’s. Deze brachten ze aan op muren en in de metro’s. Het waren dus de jongeren die deze beweging maakten en voortbrachten. In de street artbeweging willen jonge talenten de straten opeisen en de voorbijganger animeren. Telkens opnieuw komt er jong en fris talent aangestormd met nieuwe ideeën. Daarom heb ik ‘street art tourism’ onder de nichemarkt van jongerentoerisme geplaatst. Verder zal hieronder duidelijk blijken wat men verstaat onder het jongerentoerisme.

2.3.1

Het begrip jongeren

Voor we het begrip ‘jongerentoerisme’ onder de loep nemen willen we uiteraard eerst weten wat men onder ‘jongeren’ bedoelt. Als we het begrip ‘jongere’ opzoeken in Van Dale krijgen we volgende definitie:  Jongere: iemand van jeugdige leeftijd; synoniem: adolescent. Maar wat bedoelt men dan met ‘jeugdige’ leeftijd? Als we opnieuw naar Van Dale grijpen krijgen we deze definitie van ‘Jeugd’: 1. 2. 3. 4.

het jong zijn; het tijdperk van het jong zijn, de leeftijd tot de volwassenheid; jeugdige personen; synoniem: jongelui, jongeren aanduiding voor de jongeren die deel uitmaken van een vereniging of ander organisatieverband; 5. kracht in of uit iets, m.n. vleesnat synoniem Sap; 6. vettigheid van mest of grond; 7. levenskracht

Verleyen Mike



-

0-15 kinderen

-

15-25 studenten en jeugd

-

25-35 jonge koppels en vrijgezellen.

33

Tabel 2.1 geeft een overzicht van de leeftijdsintervallen die gebruikt worden door

Deze definities zijn natuurlijk echt kan relevant voorworden de toeristische wereld. Om een intervallen duidelijker liggen beeld verschillende landen.niet Hieruit afgeleid dat de meest gebruikte te krijgentussen van het15begrip kijken best eens naar in de worden: de en 24‘Jongere’ tot 26 jaar. Hetwe verschil tussen de bestaande landen kan onderzoeken als volgt verklaard toeristische wereldvoor en dejongeren(toerisme) definities die ze aan het begrip geven. Zodie wordt in een onderzoekzijn vanindede definitie volgt leeftijdsgrenzen reeds opgenomen WTO ‘jonge mensen die reizen van 15 tot 29’ aangeduid als grens (WTO, 1991). Uit recentere studies nationale toerismestatistieken van dit land. Op deze manier hoeven ze geen nieuwe is de grensonderzoeken verlaagd. Deze grens komt meestal op 25 of 26 te liggen (Richards G., Novelli, 2005). uit te voeren om inzicht te krijgen in deze doelgroep. (Richards G., 2006) 2.1. Voorbeelden leeftijdsintervallen Tabel 2:Tabel Leeftijdcategorie ‘Jongeren’ (Bron: Richards G., 2006, Toerisme Vlaanderen, 2008 en NYC)

Australië

15-25

Italië

15-26

Bahamas

15-25

Jamaica

14-29

Bangladesh

15-30

Malta

18-30

België

< 26

Marokko

15-25

Bermuda

13-24

Nepal

16-30

Botswana

12-29

Nieuw-Zeeland

15-24

Canada

15-24

Nigeria

6-30

Cyprus

14-30

Pakistan

15-29

Filippijnen

15-24

Polen

15-19

Finland

15-24

Singapore

15-30

Frankrijk

0-35

Slovenië

15-29

Groot-Brittannië

14-19

Tanzania

16-30

Hongarije

<30

Thailand

<25

Hong-Kong

6-24

Verenigde Staten

16-25

Bron: Richards, G. (2006), Toerisme Vlaanderen (2008) en National Youth Council, verwerkte gegevens

Overigens is het begrip ‘jongere’ afhankelijk van land tot land. In sommige landen worden jongeren nog gerekend tot masterproef hun 35 jaar terwijl dan weer de grens op 19 jaar leggen. (zie Tabel 2) 18 tot In deze zal hetanderen leeftijdsinterval voor jongerentoerisme vastgelegd zijn op 25 jaar. Op deze manier zal vooral gekeken worden naar jongeren die afgestudeerd zijn in het

Bovenstaande cijfersonderwijs zijn zekerenendie vast belangrijk het toerisme. Zo zijn er heel wat onderlinge secundair reeds werkenvoor of een verdere studie aangegaan zijn. Dit interval verschillen in categorieën van leeftijden bij jongerenreizen van Nederlandstalige touroperators komt overeen met de definitie die teruggevonden kan worden in The Dict ionary of Hospit alit y, (bron: http://www.euroreizen.be/nl/brochures/zomer_jongeren.htm). Travel and Tourism (1990, p. 175).      

Joker Reizen: Go-26 brochure voor avontuurlijke jongerenreizen; Explorad: avontuurlijke jongerenreizen voor 18–33 jaar; Anders Reizen: avontuurlijke jongerenreizen van 18–30 jaar; Tendens Jongerenreizen: TO voor verre bestemmingen en jongeren van 18-40 jaar; Kris Kras: voor jongeren van 18-30 jaar; Sporta: brochure voor jongeren van 6-25 jaar.

Bij het overgrote deel van onderzoeken in de toeristische sector wordt het interval voor jongerentoerisme vastgelegd op 18 tot 35 jaar. Hierbij houden ze wel rekening dat de jongere afgestudeerd is van het secundair onderwijs en dat de jongere al werkzoekend of werkend is of aan een hogere studie is begonnen.

Verleyen Mike



34 2.3.2

De jongerentoerist als doelgroep

Definitie Uit een onderzoek van G. Richards voor de UNWTO in 2006 blijkt dat er een gebrek is aan een duidelijke definitie voor ‘jongerentoerisme’. Als oorzaak heeft hij hiervoor de verschillende benaderingen ten opzichte van de markt. Een eerste benadering is de leeftijdsgroep. Er wordt gesteld dat jongerentoerisme jongeren tussen 15 en 35 bevat. Een tweede benadering is die van de nichemarkt op zich waarmee het geassocieerd wordt aan een bepaalde vorm van reizen. (zie 2.1.2. Nichetoerisme)

Profiel van de jongerentoerist Bij gebrek aan cijfers en studie omtrent jongerentoerisme (G. Richards, UNWTO Survey, 2005) heb ik mij voor de profilering gebaseerd op een studie van het WES (West-Vlaams Economisch Studiebureau), in opdracht van Toerisme Vlaanderen, over de individuele internationale jongerentoerist 13. Omdat dit onderzoek enkel gebeurde in de Vlaamse kunststeden kan dit niet veralgemeend worden naar globaal niveau. Wel gebeurde de typering los van de kunststeden. Bij het onderzoek werd gekeken naar opleidingsniveau en de beroepssituatie. Verder werden ook het inkomen, de reiservaring en de drempels om te reizen bekeken. Om niet uit te wijden heb ik geprobeerd om de relevante zaken voor de nieuwe nichemarkt ‘street art tourism’ eruit te halen.

Tabel 3: Jaarlijks inkomen van de jongerentoerist (Bron: G. Richards, 2007)

Uit het onderzoek blijkt dat de jongerentoerist een laag reisbudget heeft. Dit komt door zijn relatief laag jaarinkomen. In 2007 bedroeg dit gemiddeld 3700 euro. (zie Tabel 3)

13

December 2007: 703 respondenten; leeftijd: 18-30j; niet in groepsverband en niet werk-gerelateerd; 51,7% vrouwen; 48,3% mannen

Verleyen Mike



35 Door hun relatief laag inkomen is het normaal gezien vanzelfsprekend dat de jongere zal kiezen voor low cost- of no cost-bestemmingen. Als we dit naar de stad Porto verder trekken, kunnen we besluiten dat Porto zo een bestemming is. De low cost vliegtuigmaatschappij Ryanair vliegt meermaals per week op de bestemming. Dat maakt het heel wat aantrekkelijker voor jongeren om hun reis te plannen. Een ander voorbeeld is de vermelding in de ‘Top 10: Best Value Destinations’ van Lonely Planet, uitgebracht in oktober 2011 en onderdeel van de editie ‘Best in Travel 2012’. Porto behaalde voor het jaar 2012 een vierde plaats waardoor hun imago van goedkoop opnieuw bevestigd wordt.(bron: www.lonelyplanet.com) Dat studenten graag goedkoop reizen blijkt dan ook verder uit het onderzoek. (zie Tabel 4) Dit zal niet alleen invloed hebben op de bestemmingen maar ook op de activiteiten. De jongere zal geneigd zijn om goedkopere activiteiten te ondernemen. Dit kan alleen maar een positief gegeven zijn voor street art tourism. Deze vorm van toerisme is namelijk laagdrempelig, voor iedereen toegankelijk en helemaal niet duur. (zie 2.4.3.) Tabel 4: Doorslaggevende factoren voor jongeren om op reis te gaan (Bron: G. Richards, 2007)

Verder blijkt uit het onderzoek dat 80% ‘Being able to widely explore the destination’ aangeeft als reden voor het al dan niet boeken van een reis. Bij street art tours beperkt men zich niet alleen tot de stadskern. De kunstwerken liggen veelal verspreid over de hele stad. Ze bevinden zich ook vaak in duistere uithoeken en smalle straatjes waar men meestal helemaal niet komt. Dat brengt ons bij de volgende reden, nl. the ‘ability to do non-tourist attractions’. Omdat het een gloednieuwe niche is zijn deze street art tours nog geen toeristische attractie. De laatste belangrijke reden die relevant is voor street art tourism is in contact komen met de lokale bevolking. De tours worden gegidst door locals die thuis zijn in de wereld van de street art. Vaak wordt ook een workshop met lokale artiesten gehouden en bezoek je galerijen van lokale artiesten. Deze voorgaande redenen voor het boeken van een reis zijn zeker relevant voor de slaagkans van street art tourism als niche bij jongeren. Nu weten we wat de jongerentoerist als reden aangeeft om op reis te gaan, maar de vraag is of hij deze redenen dan ook gebruikt om zijn activiteiten ter plaatse te kiezen. Uit het onderzoek van G. Richards (2005) blijkt van wel. (zie Tabel 5 p. 36)

Verleyen Mike



36

Tabel 5: Activiteiten populair bij jongeren op vakantie (Bron: G. Richards, 2007)

Uit bovenstaande figuur zien we de meest populaire activiteiten van jongeren op reis. Culturele attracties staan hoog aangeprezen. Dat is zeker positief voor street art tours. De tours gaan over kunstwerken in de stad. Deze kan je eigenlijk zien als een openluchtmuseum, maar dan heel toegankelijk en vaak gratis. Verder zien we de bevestiging dat jongeren graag lokale mensen ontmoeten en dat ze ook wel eens ‘onbetreden paden’ willen ontdekken. Uit bovenstaande grafieken en gegevens uit het onderzoek kunnen we besluiten dat er zeker potentieel zit in street art tourism voor jongeren en dat het wel degelijk een nichemarkt kan vormen binnen het jongerentoerisme. Cijfers tonen bovendien aan dat jongerentoerisme ongeveer 20% van de internationale aankomsten voor zich neemt en dat het een blijvend wereldwijde groei van 3 tot 5% per jaar kent.14 Deze cijfers tonen opnieuw aan dat inzetten op deze doelgroep een positief gevolg kan hebben voor een toeristisch product. Volgens UNWTO spenderen jongerentoeristen hun geld vooral aan lokale accommodaties of organisaties. (bron: UNWTO / Cursus ‘Trends’ van Dhr. De Vleeschouwer Peter, sem5 TRM Howest Kortrijk) Deze bemerking is opnieuw een positief gegeven voor street art tourism. Omdat telkens met lokale artiesten en mensen uit het milieu wordt gewerkt wordt het geld goed gespendeerd. Het verkregen geld, door betaling of fooien, blijft gegarandeerd lokaal. Zo voorkomt men het eerder besproken fenomeen ‘leakage’.(zie 2.1.1. ‘Concept’)

14

. (bron: UNWTO / Cursus ‘Trends’ van Dhr. De Vleeschouwer Peter, sem5 TRM Howest Kortrijk)

Verleyen Mike



37 Besluit jongerentoerist: Uit bovenstaande onderzoeken en bemerkingen kunnen we het profiel van de jongerentoerist samenvatten als volgt: De jongerentoerist      

is tussen 16 en 35j oud; heeft een laag reisbudget; kiest vooral voor low- of no-cost bestemmingen; wil platgetreden paden bezoeken; verkiest culturele en niet-toeristische attracties; spendeert zijn/haar geld aan lokale organisaties.

Deze profielschets komt duidelijk overeen met de kenmerken van street art tourism waarover we het eerder al hadden Deze kenmerken zijn onder andere de lage kosten die het met zich meebrengt omdat het vaak een openluchtmuseum betreft. Dergelijke bestemmingen bevinden zich ook vaak op plaatsen waar het helemaal niet duur is om te leven, zoals in het geval van Porto. Daar de jongerentoerist een laag reisbudget heeft zal hij dan ook deze goedkope bestemmingen uitkiezen. Een ander belangrijk kenmerk is het betreden van platgetreden paden en de nieuwsgierigheid die in de jongeren schuilt. Door het verspreidde netwerk van kunstwerken zal de jongere zich niet enkel beperken tot de stad maar ook ver daarbuiten komen. In het geval van Porto zien we vooral veel fabrieken en kunstwerken buiten de stad, op totaal niet-toeristische plekken. De jongere verkiest ook duidelijk culturele ‘attracties’. Street art tourism is zoals eerder gezegd een niche van kunsttoerisme, dat duidelijk cultureel gerelateerd is. Tijdens de street art tour kom je ook in galerijen en bezoek je exposities. Street art tourism is zeker en vast geen toeristische attractie omdat de niche nog in zijn beginfase zit. Een laatste kenmerk van de jongerentoerist is dat ze hun geld het liefst spenderen aan lokale organisaties. Street art tourism draait enkel en alleen rond lokale organisaties zonder winstbejag. Het geld wordt geïnvesteerd ten voordele van de toerist door verdere uitbouw van de kleine organisaties. Bij street art tourism kan dit bv. investeren in nieuwe kunstwerken zijn door de aankoop van nieuw materiaal of door de uitbouw van een workshopruimte. Uit bovenstaande kenmerken kunnen we algemeen besluiten dat de jongerentoerist de perfecte doelgroep is voor street art tourism.

2.4 Als nichemarkt van kunsttoerisme? ‘Street art’ en graffiti art’ worden algemeen beschouwd als kunstuitingen. Daarom wordt street art tourism in dit werk als niche beschouwd van het kunsttoerisme. Nochtans is niet alle street art pure kunst. Iedereen kan zijn of haar naam of een afbeelding aanbrengen met spuitbussen. Wanneer wordt street art dan als kunstvorm gezien en wanneer niet?

Verleyen Mike



38 2.4.1

Is street art kunst?

Zoals eerder aangebracht in Hoofdstuk 1 is de grens tussen street art en vandalisme flinterdun. Het kan bij wijze van spreken een paar meter schelen: “Walk into the Museum of Contemporary Art here and urban graffiti — scrawled on walls, buses, a subway car and behind glass — is being celebrated by this city’s art lovers in a hugely popular show. Walk a block away and the same sort of scrawling could get you thrown in jail.” aldus Adam Nagourney, journalist NY Times.15 Kort gezegd betekent dit dat street art in een museum kunst is, maar even verder op straat is het vandalisme. Volgen autoriteiten worden veel artiesten (lees: vandalen) aangemoedigd om straten vol te kladden telkens street art wordt ‘gevierd’ in een tentoonstelling of in de media. Deze vandalen zijn nauwelijks een schim van de talentvolle artiesten die met hun werk in de musea staan. De straten komen zo vol te staan met belachelijke kunstwerken of afschuwelijke ‘tags’ (zie Hoofdstuk 1). Op deze manier wordt heel wat street art geassocieerd met vandalisme. Uiteindelijk zal de vraag altijd voor discussie blijven zorgen. Artiesten en kunstcritici zijn voorstander, (de meeste)16 autoriteiten en oudere generaties tegenstander. Daarom moet er een duidelijk uitgelijnd beleid omtrent street art in de stad zijn. Indien er goede afspraken worden gemaakt tussen de stad en artiesten kan street art in de stedelijke omgeving zeker en vast als kunst beschouwd worden. Het kan een meerwaarde vormen voor het imago van een stad, indien haar eigenschappen in de lijn staan met graffiti uiteraard. Het graffitibeleid van Melbourne is zo een voorbeeld van een goed uitgelijnd beleid. In Melbourne bestaat de mogelijkheid om een aanvraag in te dienen voor je eigenste graffitimuur op je huis of gebouw17. Dit beleid kan een uitstekend voorbeeld vormen voor andere steden die problemen hebben met hun graffitibeleid. Zoals eerder aangegeven zal de vraag altijd voor discussie zorgen, maar men kan niet omheen de grote opmars die street art en graffiti de laatste jaren gemaakt hebben. Je vindt er overal in de straten en op muren en de laatste jaren meer en meer in musea. Deze grote opmars wijst erop dat street art meer en meer als echte kunst wordt beschouwd: “I want people to look at this and understand this is an important contribution to contemporary art” aldus Jeffrey Deitch, directeur van het MOCA.18

2.4.2

Kunsttoerisme of art tourism

Reizen voor kunst, ook wel ‘kunsttoerisme’ genaamd, is al een tijdje een vaste waarde in de toeristische industrie. De naam klinkt bij sommigen misschien als nieuw maar het concept is ongetwijfeld bijna even oud als toerisme zelf. Dit komt hoogstwaarschijnlijk omdat kunst al heel lang in ons midden is. Eeuwen geleden al kregen vele kunstenaars al naam en faam over de hele wereld. Kunsttoerisme omvat een heel groot segment in de toeristische wereld. Mensen reizen al heel lang de wereld af voor museums en kunstgalerijen te bezoeken. 15

(bron: www.nytimes.com, 22/04/2011) zie ‘Best Practices’: legale graffitimuren in Melbourne en Gent 17 http://www.melbourne.vic.gov.au. 18 The ‘Museum of Contemporary Art Los Angeles’ (www.moca.org), bron: www.nytimes.com, 22/04/2011. 16

Verleyen Mike



39 Als je dan berekent hoeveel dat deze mensen al zouden gespendeerd hebben aan vluchten en/of accommodatie dan kan men zeker en vast spreken van ‘kunsttoerisme’. Zo schuimen de kunstliefhebbers letterlijk de musea af om de werken te zien van de grote meesters zoals Van Gogh, Rembrandt , Da Vinci en vele anderen. Men kan kunsttoerisme zien als relatie tussen de toeristische industrie en cultuur. Het erfgoed, het artistieke en culturele leven van een stad kan toeristen aantrekken en zo een betere levensstandaard creëren voor de inwoners. Zo werd er in 1992 al een initiatief opgesteld in New Orléans tussen ‘the Arts Council’ en de ‘Tourism Marketing Corporation’. Dit initiatief stelt dat kunst een cruciale rol speelt in de attractiviteit van een stad. In Maleisië is men sinds vorig jaar ook bezig om een perfect uitgewerkt kunstbeleid op één lijn te brengen met het toeristisch beleid. Zij stellen dat overheden en toeristische diensten moeten samenwerken om nieuwe originele, authentieke producten op de markt te brengen die meer bezoekers moeten opleveren. Cultuur en kunst zijn basiselementen voor de positieve ontwikkeling van een toeristische bestemming. Een stad of gemeente met diverse culturele opties en attracties zoals museums, restaurants, kunstgalerijen, theaters en dergelijke zijn niet alleen aantrekkelijk ten opzichte van de inwoners maar ook voor de bezoekers. Toeristen zijn dan ook in staat om meer te ontdekken en hebben meer memorabele ervaringen.19 Veel landen en steden investeren dan ook heel wat geld in dit kunsttoerisme. Ze stemmen vaak hun promotie af op deze binnenlandse of lokale kunstenaars. Een goed voorbeeld zijn de kunststeden van België. Zij bezitten stuk voor stuk prachtig historisch erfgoed. We noemen ze niet voor niets ‘kunststeden’. Vaak werd de promotie voor deze steden in het teken gezet van een lokale kunstenaar of kunstenares. Deze steden hebben dan ook prachtige musea om deze lokale artiesten in de verf te zetten. Zo was er onlangs een tentoonstelling van de ‘Vlaamse Primitieven’ in het Museum voor Schone Kunsten’ te Gent. Kunsttoerisme is over het algemeen duurder dan andere soorten toerisme. Zo ontstaat er natuurlijk een verschil in doelgroep. Daarom is het heel belangrijk voor nationale of plaatselijke overheden om strategieën te ontwikkelen waarbij cultuur en kunst bereikbaar zijn voor alle soorten toeristen. Het is ook heel belangrijk om een kunstbeleid goed af te stemmen op jongeren. Ook zij verdienen hun portie kunst. Zo worden er in veel musea kortingen voor studenten of jongeren gegeven. Dit kan enkel en alleen maar bijdragen tot toegankelijke musea. Kunst speelt dus een heel cruciale rol in de toeristische industrie. Er zijn weliswaar veel samenwerkingen nodig tussen overheden en plaatselijke instanties om een goede economische en toeristische ontwikkeling door het kunsttoerisme tot stand te brengen. Pas als deze instanties op één lijn zitten kan kunsttoerisme een grote meerwaarde betekenen voor je land of stad.

19

(Art in Tourism, Tourism in Art, 2010, Carlos David Perera).

Verleyen Mike



40 Street art tourism heeft als nieuwe niche meteen goede richtlijnen nodig. Hier zal de samenwerking tussen artiesten, toeristen en lokale overheden een heel belangrijke rol spelen. Het kan zeker en vast een meerwaarde betekenen voor het kunsttoerisme van een stad. Sinds de grote opmars van street art en de vele exposities in de musea, is het logisch dat street art tourism als niche van kunsttoerisme wordt beschouwd.

2.5 Als trend 2.5.1

Trends in toerisme algemeen

Toerisme is, net zoals street art trouwens, heel vluchtig. Het toeristisch karakter is enorm veranderd door de jaren heen. “Het gedrag van de toerist wordt beïnvloed door verschillende omgevingsfactoren. De rol van toerisme en vrije tijd is in de loop der jaren sterk veranderd, onder invloed van sociale, culturele en economische trends en ontwikkelingen.” Er doen zich constant verschuivingen voor in de sector.20 Algemeen aangenomen trends de laatste jaren zijn de vergrijzing, het gebruik van sociale media en duurzaamheid. Een van de oorzaken van die constante verschuivingen is de mens zelf. De mens wil namelijk altijd iets nieuws, iets anders. Door de stijging van het inkomen de laatste decennia verdient men meer en door de technologische vooruitgang kan men bij wijze van spreken elk plekje op aarde bereiken. De toename in bevolking zorgt dan weer voor vooruitgang op toeristisch vlak. Omdat mensen meer en meer beginnen reizen worden ze bewuster van de culturele eigenschappen van een streek of land. Na het bezoek zullen zij dit ongetwijfeld reflecteren op hun eigen leefmilieu. Daarom zal de mens steeds vaker op reis gaan naar een bestemming waar ze zich aan kunnen weerspiegelen. “Mensen kiezen niet langer een reis naar aanleiding van de demografische factoren en het klimaat van de bestemming. Zij zullen vaker een reis kiezen die betrekking heeft op zich zelf, zoals zelfontwikkeling en creativiteit.”21 Als speler in de toeristische industrie is het heel belangrijk om steeds op de hoogte te zijn van de nieuwe trends. Elke dag opnieuw komen er nieuwigheden en trends op de markt. Daarom is het handig als je hier als speler op kan inspelen. Heel wat touroperators, reisbureaus en toeristische diensten willen constant een lengte voorsprong hebben op hun concurrenten. En dat is niet alleen in de toeristische industrie. Trends en nieuwe ontwikkelingen beheren alle markten. Indien men een trend lang vooraf kan waarnemen, dan kan dat zeker rendabel zijn voor je bedrijf. Zo heb je de mogelijkheid om lang vooraf strategieën te bedenken en te anticiperen waar nodig. Want trends groeien heel vaak uit tot nichemarkten en verantwoord inspelen op nichemarkten is vaak heel wat winstgevender dan inspelen op de massamarkt. (zie 2.2.1. ‘Nichemarkten algemeen’) Maar niet zomaar alle bewegingen in de industrie kunnen aangenomen worden als trend. Het is vaak heel moeilijk om trends waar te nemen. Een trend is een eigenlijk een verandering van richting over een lange periode.22 Het heeft vaak het potentieel om op lange termijn een grote invloed uit te oefenen op de markt. Denk maar aan de ecologische en duurzame trend van de afgelopen vijf jaar. 20

Bron: www.kenniscentrumtoerisme.nl. ‘Trends en ontwikkelingen in het Europees Toerisme’, bron: http://ledje.infoteur.nl/. 22 Bron: www.trendwatching.com. 21

Verleyen Mike



41 Deze trend heeft wereldwijd miljoenen aanhangers gevonden en de mens, is er nu eindelijk van bewust, of dat hopen we toch, dat het zo niet meer kon. Maar het is helemaal niet gemakkelijk om trends waar te nemen. Dit gebeurt heel vaak door professionele trendwatchers in een full time job. “For some people, discovering consumer trends that shape the future is a fulltime job.”23 Een trend waarnemen gebeurt ook niet van dag op dag. Er zijn heel wat statistische bewijzen nodig vooraleer een gegeven als trend kan worden beschouwd. De, wellicht, bekendste trendwatchers van dit moment zijn ongetwijfeld de mensen achter ‘Faith Popcorn’.24 2.5.2

Street art als trend

De street art scene bestaat uiteraard al veel langer dan vandaag. Dat kwam in het eerste hoofdstuk uitgebreid aan bod. Het is altijd een ‘underground scene’ geweest en het vond nooit echt zijn weg naar het grote publiek. Dat was ook niet de bedoeling. De artiesten wouden de street art in de straten houden. Maar dat was buiten de Britse artiest Banksy gerekend. Hij zorgde er namelijk voor dat street art bekend werd bij het grote publiek. Eerst deed hij dat door zijn opvallende, grote politieke statements in de straten van Londen. Zo liet hij verschillende werken achter op de ‘apartheidsmuur’ aan de Gazastrook25. Deze werken trokken al snel de aandacht van de media. Toen hij geleidelijk aan bekend werd over de hele wereld groeide de media-aandacht alsmaar meer. Zo ging de controverse maar door. Tijdens een tentoonstelling in Los Angeles schilderde hij een levende olifant helemaal in het roze. Dat leverde heel wat kritieken op van dierenrechtenorganisaties in Amerika. En media-aandacht ook natuurlijk. Een andere stunt van hem was de Guantánamo-pop. Hij plaatste een opblaasbare pop, verkleed als een gevangene uit Guantánamo Bay, op een attractie in Disney World in Anaheim, Florida. Opnieuw zou dit heel wat media-aandacht opleveren voor hem en voor de hele street art scene. En nog was het niet gedaan. In 2010 ging zijn eerste langspeelfilm in première. ‘Exit through the giftshop’ werd een wereldwijd succes. De film ging in première op het wereldvermaarde ‘Sundance Festival’. Dankzij Banksy en zijn langspeelfilm over street art (her)ontdekte de wereld de street art scene. Sindsdien is het uitgegroeid tot een wereldwijde trend. Een eerste bewijs dat de kunstvorm een trend is, is de vermelding op de vele trendblogs. Zoals eerder gezegd zijn er wereldwijd heel wat trendwatchers die dagelijks bezig zijn met de huidige trends waar te nemen. Zo wordt street art heel wat vermeld op trendblogs. Alle vermeldingen of artikels uit de volgende vijf weblogs of –sites zijn gemaakt tussen mei en oktober 2011     

http://trendland.net/ : ‘Stanislava’s Street Art’ (8 mei 2011) http://open.salon.com/ : ‘The street art trend’ (20 mei 2012) http://trend-forward.blogspot.com/ : ‘Street art: a true art form’ (26 juni 2011) http://www.trendpool.com/ : ‘Street art from Caïro’ (26 augustus 2011) http://www.next-after-this.com/ : ‘TREND : Street art that will make you smile’ (19 oktober 2011)

23

bron: Cursus ‘Trends’ van Dhr. De Vleeschouwer Peter, sem5 TRM Howest Kortrijk) De belangrijkste trendwatchers van het moment (www.faithpopcorn.com). 25 Banksy liet onder andere een stencil achter van meisje die met ballonnen naar de andere kant van de muur vliegt. 24

Verleyen Mike



42 Bovenvermelde sites zijn allemaal blogs die zich elke dag bezig houden met het opsporen van nieuwe trends. Dit doen ze niet alleen in de kunstwereld, maar ook ver daarbuiten. Deze vermeldingen waren overigens niet de enige die te vinden zijn op het internet. Er zijn tal van artikels en blogs terug te vinden over street art als trend. Zelf een reportage op tv kon niet uitblijven. ‘Koppen’26 zond op 29 september 2011 een reportage over street art uit, met als titel ‘Street art is hip’. De reportage handelt over het Belgium Street Art Festival te Hasselt en over de Britse kunstenaar ‘Banksy’. 27 Zoals eerder gesteld heeft street art een vluchtig karakter. Net zoals andere kunstvormen evolueert street art. ¨Dit komt mede door het ontstaan en gebruik van nieuwe technologieën. Zo heb je als nieuwste trend binnen de street art de combinatie van stencil art (zie 1.2.2. ‘Meest gebruikte vormen’), een QR-code en muziek. Deze nieuwe invalshoek vond ik opnieuw op een trendsite, nl. www.trendslate.com. Het artikel28 dateert van 5 december 2011.

Figuur 18: ‘QRadio’: Sweza (bron: http://www.trendslate.com/)

Het was de Berlijnse artiest ‘Sweza’ die voor het eerst deze combinatie maakte. Het innovatieve project noemt QRadio. ‘Sweza’ wou met dit project een hommage brengen aan de oude gettoblasters’29. Hij zette vijf radio’s of ‘gettoblasters’ op stencil (zie Figuur 18) verspreid in de stad. Het cassettedeck is vervangen door een QR-code. Als je deze code scant met je smartphone begint een song te spelen. Om innovatief uit de hoek te komen is het dus belangrijk om niet alleen naar trends binnen de eigen branche te kijken. Zo combineerde ‘Sweza’ de trend van de QR-codes en smartphones met street art. Een andere trend is natuurlijk duurzaamheid en ecologie. Die is niet meer weg te denken uit de hedendaagse maatschappij. Maar hoe moet je dit nu in godsnaam combineren met street art? Simpel: gras of mos op de muren kleven. Of met andere woorden ‘grassiti’. (zie Figuur 19 en 20 p. 43). Deze grassiti is een heuse trend binnen de street art en heel gemakkelijk aan te brengen. De artiest mengt een beetje mos met water en giet dat in een spuitbus. Erna spuit hij de substantie op de muur en dan is het wachten geblazen voor een paar dagen. Het resultaat kan heel verassend en mooi zijn. Door op deze manier te werk te gaan gebruikt men geen schadelijke stoffen en gebruikt men echt natuurlijk materiaal. Men creëert kleine ecosystemen in soms prachtige patronen.30

26

Documentair programma op Één over actuele thema’s. (bron: http://www.een.be/programmas/koppen/street-art-is-hip) 28 http://www.trendslate.com/2011/12/05/qradio-street-art-by-sweza/ 29 Heel populaire draagbare cassettespeler uit de jaren ’80, gekenmerkt door de hoekige vorm en vooral bekend in de hiphopcultuur (bron: Wikipedia) 30 Bron: www.environmentalgraffiti.com en http://www.froot.nl/) 27

Verleyen Mike



43

Figuur 19: ‘Environmentel Graffiti 1’ (bron: www.environmentalgraffiti.com)

Figuur 20: ‘Environmentel Graffiti 2’ (bron: www.environmentalgraffiti.com

Zoals je ziet staat ook de street art scene niet stil. Veranderingen, nieuwe technologieën en trends zorgen voor variatie binnen de branche. Een laatste bewijs dat er echt wel iets leeft in de hele scene is het ‘Trendrapport Graffiti’ door trendrapports.com. Het rapport is gepubliceerd op 28 juni 2011 en bevat een groot onderzoek binnen de street art scene over nieuwe trends en ontwikkelingen. “The Graffiti Trend Report, last published on Jun 28, 2011, includes 14 PRO Trends and 102 examples of graffiti market research and graffiti consumer trends related to: art, street art, murals, art galleries, spray paint, graffiti font, graffiti artists, street artists, and graffiti trends.”31 Trendrapport.com is het grootste trend rapporten netwerk van de wereld en bezit meer dan honderden rapporten over uiteenlopende branches. Dat zij een onderzoek doen naar trends binnen graffiti en street art levert alleen maar het bewijs dat de hele street art scene enorm ‘in’ is.

2.6 Conclusie Na een algemene inleiding in hoofdstuk één over de achtergrond van street art werd er in hoofdstuk twee vooral op de nichemarkt street art tourism, het eigenlijke onderwerp, ingegaan. Er werd een profielschets gegeven van de nieuwe nichemarkt en zijn doelgroep, de jongerentoerist. Voorts werd de niche dan gespiegeld aan het jongeren- en kunsttoerisme. Hieruit konden we concluderen dat de focus op de jongerentoerist als doelgroep een goede keuze is. Dat konden we zien door het profiel van de jongerentoerist te bekijken en te onderzoeken. Verder zagen we dat street art tourism ook onder de niche kunsttoerisme valt. Omdat het aantal kunsttoeristen of het aandeel kunsttoerisme niet zo groot als die van de jongerentoerist beperkt street art tourism zich vooral tot die jongere. Als laatste werd street art als trend besproken en zagen we dat de kunstvorm aan een heuse opmars bezig is. Street art wordt meerdere malen vermeld in trendblogs. Daaruit kunnen we concluderen dat er wel degelijk potentieel is om als niche uit te groeien.

31

Bron: www.trendrapports.com

Verleyen Mike



44

3 Hoofdstuk 3: Best Practices Om een goed toeristisch product te ontwikkelen is het heel belangrijk om de best practices van je te ontwikkelen product of dienst grondig te bekijken. Zij kunnen een goede basis vormen voor je product. Wat betreft street art tours zijn die producten zeldzaam. Het is dan ook niet mogelijk om in elke stad zo’n tour te ontwikkelen als er geen potentieel is of als er geen duidelijk zichtbaar aanwezige scene is. Hieronder volgt een selectie van de betere internationale en zelf nationale toeristische producten rond street art die zeker en vast interessant zijn voor de verdere uitwerking van de street art tour in Porto.

3.1 Street art tours Het begrip ‘street art tourism’ staat zoals eerder gezegd nog in de kinderschoenen. Van een echte nichemarkt is er nog niet echt sprake en er bestaan nog steeds geen cijfers over dit fenomeen. Maar we zien wel dat al heel wat steden ‘street art tours’ aanbieden. Om een goede basis voor de street art tour in Porto te hebben, worden hier de betere ‘best practices’ op een rijtje gezet. Ook heb ik geprobeerd om tours weer te geven op zoveel mogelijk verschillende bestemmingen. De tours worden over het algemeen telkens gegidst door professionals en/of mensen die actief zijn in de wereld van de street art. Door deze mensen te gebruiken geef je het hele verhaal een extra dimensie. Zij zijn vaak geen officiële gidsen maar kennen wel heel wat van hun vak. Er wordt zeker en vast een meerwaarde gecreëerd aan de tour door deze manier van werken. Verder wordt er bij sommige tours gebruik gemaakt van de Layar-technologie. Deze technologie maakt het mogelijk om met je smartphone in de ‘augmented reality’1 wereld te stappen. “De browser maakt gebruik van een ingebouwde camera, kompas, GPS en een accelerometer2 Deze worden samen gebruikt om de plaats en de kijkrichting te bepalen. Daaruit worden verschillende gegevens als een laag bovenop het camerabeeld geplaatst. Het programma is beschikbaar voor iPhone, Android en Symbian”3

Figuur 21: Street art door Layar-applicatie (bron: Jeroen Bryon, presentatie ‘Toerist van Morgen’)

1

2

Vertaling: ‘toegevoegde realiteit’

Een versnellingsmeter is een meetapparaat dat een versnelling kan registreren en meten (bron: www.wikipedia.org) 3

Bron: www.wikipedia.org.

Verleyen Mike



45 Het gebruik van deze applicatie is een trend in de toeristische wereld. Het biedt tal van mogelijkheden. Zo kan je op je eentje de stad ontdekken op een leuke interactieve manier.

3.1.1

Internationaal

Berlijn, Duitsland Volgens Emilie Trice4 is Berlijn het ‘graffiti Mecca van de wereld.’ Berlijn bulkt inderdaad van de street art. En het is er bovendien ook een bron van inkomsten. Het is er zeker en vast niet legaal, maar Unesco heeft de stad het label ‘City of Design’ toegekend en sindsdien grijpen de lokale autoriteiten veel minder in. Street artists kunnen dus bij wijze van spreken bijna ongestoord hun gang gaan. “From the authorities’ point of view, the graffiti attracts tourists, and the tourists bring money to the city” (Simon Arms, Smashing Magazine, 13/07/2011). Berlijn staat voorop in de best practices omdat dit wel degelijk één van de beste voorbeelden is waar street art een bijdrage kan leveren aan de lokale economie. Hieronder vind je enkele voorbeelden van wat onder de noemer ‘street art tourism’ valt. Behalve deze tours bezit Berlijn ook twee blogspots die het hele street art gebeuren in de Duitse hoofdstad op de voet volgen.5

- Alternative Berlin Tours Deze organisatie biedt een heleboel alternatieve tours aan in Berlijn. Zo hebben ze elke dag een drie uur durende gratis tour die de toerist meeneemt naar de ‘underground scene’ van Berlijn. “The underground sights & sounds, world-famous street art and graffiti culture, haunts and hangouts of the famous and infamous and the landmarks of rock, reggae, punk and electronic music”6

Alternative Berlin Tours biedt ook een 3u30min durende ‘Street Art Workshop’ aan. (zie Bijlage III Figuur 50) Deze bestaat uit een wandeling van 1u30min en een workshop Figuur 22: Logo (bron: van 2u. De wandeling geeft een gedetailleerde kijk op het www.alternativeberlin.com) werk van vijftig lokale en internationale artiesten. Deze werken zijn te bewonderen in de straten en in de studio’s van de lokale artiesten. Na de wandeling worden de toeristen meegenomen naar de workshop. Daar krijgen ze tal van instructies over de verschillende technieken waarna ze het zelf mogen proberen

4

Emilie Trice is an artist/curator/writer/translator based in Berlin, Germany (www.emilietrice.com). http://streetart.berlinpiraten.de/ en http://just.blogsport.de/. 6 Bron: www.alternativeberlin.com. 5

Verleyen Mike



46 De tours worden telkens bijgestaan en gegidst door mensen uit het milieu. “Our team of 22 local and international guides are superbly trained and active members of the street art, graffiti, underground/ alternative scenes in this city” (alternativeberlin.com). Deze organisatie is zeker en vast een goed voorbeeld voor andere organisaties en producten in de street art wereld. Het leent zich tot een uitstekend voorbeeld voor het te ontwikkelen product rond street art tourism in Porto. - Adidas Urban Art guide Berlijn heeft ook een applicatie voor street art waarbij gebruikt gemaakt wordt van de Layar-technologie. Deze ‘Urban Art Guide’ van het sportmerk Adidas is gratis downloadbaar op de Itunes App Store (zie Bijlage 3.2.) De ‘Urban Art Guide’ neemt je mee via een Google map door Berlijn. Via de tour wandel je langs de mooiste Figuur 23: Logo (bron: www.de-bug.de) street art compleet met informatie over de artiest en het werk. Je hebt ook de mogelijkheid om mini-tours te volgen rond een bepaald stadsdeel. Zo heb je een mini-tour over 9 kunstwerken die zich allemaal rond ‘Mitte’ 7 bevinden. Er zijn bovendien heel wat handige menu’s in de app. ‘Find artworks nearby’ biedt je de mogelijkheid om kunstwerken te vinden in de buurt. Door het gebruik van de ‘Locate me’ button en een gpsnetwerk vindt de smartphone zonder probleem je locatie en tal van kunstwerken terug. Kies een kunstwerk en dan hoef je enkel nog op ‘Route’ te klikken en je wordt er naar toe gebracht. Een tweede handige menukeuze is ‘Lost’. Deze functie toont oude kunstwerken die niet meer in de originele staat zijn. Ze zijn evenwel nog in perfecte staat zichtbaar op de app. Het geeft je de kans om de historie van een welbepaalde plaats op te volgen. Deze ‘Urban Art Guide’ is een goed voorbeeld van hoe je een toeristisch applicatie maakt van street art. Deze applicatie zal dan ook als basis dienen voor een dergelijk product voor Porto. De applicatie bevat overigens met de ‘Lost’ en ‘Find artworks nearby’ keuzemenu’s een goede troef ten opzichte van de concurrentie. Melbourne, Australië Melbourne heeft een enorm levende street art cultuur en staat her en der bekend voor zijn street art. Toeristen komen van overal om de scene van dichterbij te bekijken. “Melbourne is known as one of the world’s great street art capitals for its unique expressions of art displayed on approved outdoor locations throughout the city.”8

7 8

Benaming voor het centrum van Berlijn (bron: http://berlijn.nl/berlijn/informatie/wijken/mitte) Bron: Melbourne City Council, http://www.thatsmelbourne.com.au.

Verleyen Mike



47 De stad heeft zelf heel wat plaatsen vrijgemaakt voor street artists waar ze ongestoord hun werk kunnen gaan. (zie Bijlage III Figuur 57) Deze plaatsen noemt men, zoals eerder in hoofdstuk 1 aangehaald, ‘gedoogplaatsen’. Het gebruik van deze gedoogplaatsen in steden kan alleen maar toegejuicht worden. Het bevordert het artistieke gevoel en verdwijnt zo uit de illegaliteit. De stad Melbourne heeft er bewust voor gekozen om deze plaatsen aan te bieden voor de kunstenaars. “Legal street art contributes to a vibrant urban environment and can change continually on a day to day to basis.”9 Dat het in Melbourne leeft van de street art zien we ook aan de talrijke websites hier omtrent. Zo bestaat er zelf een Wikipedia pagina enkel en alleen over de street art van Melbourne 10 en een officiële webpagina 11. Melbourne heeft ook een paar toeristische producten rond street art. Zo hebben ze een officiële street art tour en ook een applicatie voor de iPhone. Door deze duidelijke merkbare scene zijn de producten omtrent street art dan ook opgenomen in deze best practices. - Melbourne Street Art Tours Dit is de officiële street art tour van Melbourne. Bij hun opstart in 2009 waren zij de eerste organisatie die compleet gerund werden door street artists zelf.

Figuur 24: Logo (bron: www.melbournestreettours.com)

Elke tour wordt gegidst door een vooraanstaande street artist uit Melbourne. Omdat deze artiesten heel wat kennis van zaken hebben nemen ze je mee naar de meest ondenkbare plaatsen. De tour sluit af in de Blender Studios 12. Hier kan de toerist artiesten en street artists aan het werk zien in een enorme ‘art studio’. De tour duurt 2u30min tot 3u. Elke tour kan aangepast worden aan de wensen van de toerist. Zo is er de mogelijkheid om enkel een ‘art gallery tour’ toer te doen. Dan bezoek je de galerijen waar je street artists aan het werk kan zien. Verder is er ook een ‘street art & graffiti tour’ en als laatste een ‘public art & laneways tour’. Al deze tours worden dus gegidst door street artists. Er is ook de mogelijkheid om een ‘street art workshop’ mee te maken. Hier kan je dan je eigen creativiteit testen nadat je zelf met eigen ogen de straten van Melbourne hebt gezien. Deze organisatie is wederom een goed voorbeeld voor de ontwikkeling van de Street art tour in Porto. Deze zal ook worden gegidst door street artists. Door dit te doen geef je aan de toerist een meerwaarde aan het product. Zij kennen immers het reilen en zeilen binnen de street art wereld.

9

Bron: Melbourne City Council, http://www.thatsmelbourne.com.au/. http://en.wikipedia.org/wiki/Street_art_in_Melbourne. 11 http://www.melbournestreetart.com/. 12 In 2001 the Blender Studio’s became a major centre for the emerging Melbourne street art scene (bron: http://www.theblenderstudios.com) 10

Verleyen Mike



48 - Detour Melbourne Street Art Guide Omdat ook de straten van Melbourne helemaal vol staan met street art kon ook hier een applicatie niet achterblijven. Deze applicatie is gloednieuw (releasedatum: 20/11/2011, bron: iTunes store) en is gratis te downloaden op de iTunes store. Deze applicatie werkt volgens hetzelfde principe als de Adidas Urban City Guide in Berlijn. (zie Bijlage III Figuur 56.) Er wordt opnieuw met een interactieve Google map gewerkt waar je de locaties van de kunstwerken kunt zoeken. Vervolgens klik je op Afbeelding 1: Logo (bron: het kunstwerk en verschijnt er een heleboel Itunes Store) informatie over de artiest en het kunstwerk. De applicatie wordt overigens bijgehouden door Adrian Doyle, oprichter van de Blender Studios en tevens ook werkzaam bij Melbourne Street Art Tours. In tegenstelling tot de applicatie in Berlijn heb Figuur 25: Adrian Doyle aan het werk in de Blender Studios je hier niet de mogelijkheid om zelf een tour uit (bron: www.doylseart.com) te kiezen en te wandelen. Ook de functie ‘Find Artworks Nearby’ is niet in de applicatie opgenomen, in tegenstelling tot die van Berlijn. Daarom vind ik de applicatie uit Berlijn de meest complete. Als toerist is het zeker handig om een functie te hebben dat de dichtstbijzijnde bezienswaardigheid zoekt. Buenos Aires, Argentinië Op het eerste zicht zou niemand vermoeden dat Buenos Aires één van de street art hoofdsteden van de wereld is. “…what makes Buenos Aires one of the street art capitals of the world.”13 Maar niets is minder waar. Er schuilt heel wat meer kunst in de stad dan die in de vorm van de tango. De street art scene in Buenos Aires is van grote omvang. De stad ‘ademt’ werkelijk deze kunstvorm uit. De stad staat bekend voor haar murals. Een groot pluspunt van de stad is dat in tegenstelling tot veel andere steden de politie de kunstenaars nauwelijks lastig valt. Argentinië heeft nochtans een rijke geschiedenis in graffiti en street art. Zoals in vele steden begon het in de jaren ’60 als politieke statements. Mensen op straat werden betaald door politieke partijen om slogans in de straten te schilderen. Dit kwam allemaal tot een einde toen politieke slogans onder het militaire dictatorschap 14 verboden werden. Alle vorm van politieke uiting en protest werd in die tijd helemaal verboden. Na 2001 was er opnieuw een explosie van street art. Dit kwam mede door de crisis. Toen was 20% van de Argentijnse bevolking werkloos 15. Vandaag de dag is de street art scene in Buenos Aires niet meer weg te denken. Je vindt er in alle kleuren en geuren bij wijze van spreken. Zoals eerder gezegd staat de stad bekend om haar grote murals (zie Figuur 26 p. 49). 13

Bron: www.buenosairesstreetart.com. Argentinië werd van 1976 tot 1983 militair geregeerd (bron: Wikipedia). 15 De Argentijnse crisis liep van 1999 tot 2002 (bron: Wikipedia). 14

Verleyen Mike



49 Groene, oranje, gele, noem maar op. Het grote voordeel dat de politie je niet lastig valt is tijd. En dat zie je meteen aan de grote omvang van de kunstwerken. De kunstenaar heeft alle tijd van de wereld om een prachtig kunstwerk af te leveren. In tegenstelling tot andere steden waar het snel, en meestal in het donker, moet gaan, zie je hier duidelijk het verschil. De inwoners van Buenos Aires hebben sinds kort ook de waarde van street art ontdekt. Zo is er een restaurant, ‘Tegui’ in het Palermo-district, die besloten heeft om zijn buitenmuur helemaal te laten coveren door een street artist. (zie Bijlage III Figuur 59 & 60) Buenos Aires is dus een ideale keuze voor een graffiti en street art tour. Een stad als deze kon zeker niet wegblijven uit de ‘best practices’. Er zijn twee Figuur 26: ‘Mural’ in de wijk 'Coegiales' (bron: www.therealargentina.com) organisaties die street art en graffiti tours uitvoeren, al dan niet gekoppeld met een workshop. Een iPhone applicatie is er helaas niet, nochtans is er daar heel wat potentieel. De twee organisaties heb zijn dan ook opgenomen in de best practices. Deze worden hieronder besproken. - Graffitimundo Graffitimundo was de eerste officiële organisatie uit Buenos Aires die street art en graffiti tours aanbood. Het project startte in 2009. Toen bestond het uit een netwerk van lokale artiesten die de toeristen rondleidden in de wereld van de street art. De organisatie is evenwel geëvolueerd en is steeds meer beginnen focussen op de promotie van individuele artiesten. Zo hebben ze internationaal al een paar virtuele tentoonstellingen gehouden. Om een nog groter publiek te bereiken hebben ze de kunstwerken en verhalen van de scene in Buenos Aires in een boek gebundeld. In 2011 zijn ze begonnen met een documentaire te maken over het hele gebeuren. Deze is nog niet klaar, maar zal binnenkort wel op het net verschijnen.16 De organisatie wordt gerund door een groep vrienden die allemaal vertrouwd zijn met kunst en met de street art scene. Zij werken samen met musea, universiteiten, kunstgalerijen, enz… Graffitimundo is ook uitvoerig besproken in de media. Er bevonden zich onder meer artikels in ‘The NY Times’, ‘The Washington Post’ en de nationale krant ‘Buenos Aires Herald’.

16

Bron: www.graffitimundo.com.

Verleyen Mike



50 Verder worden ze ook door toeristische bladen en organisaties vermeld. Zo worden ze aanbevolen door Lonely Planet 17 en noemde Time Out 18 hen “The hands down experts in Buenos Aires street art and graffiti.” Je kan bij Graffitimundo drie verschillende soorten tours en ook één stencil 19 workshop boeken. Alles wordt telkens in het Engels en/of Spaans begeleid. De basistour is de ‘group tour’. Deze duurt 3u. Hier verken je de street art van Buenos Aires te voet en per minibus. Het vervoer per minibus is inbegrepen in de prijs van $25. Je bezoekt grote ‘open air’ galerijen en spectaculaire muren, waarvoor Buenos Aires bekend staat. “Our guided tours reveal the extraordinary stories behind the art, from its fiery political origins, to the modern context in which Buenos Aires has become one of the world’s most exciting cities for street art”, aldus Graffitimundo. Er is ook de mogelijkheid om een fietstocht te doen. Het circuit blijft ongeveer hetzelfde als de basis ‘group tour’ maar in de prijs van $30 zijn de fiets met helm en frisdrank inbegrepen. Net zoals in Berlijn en Melbourne is het bij deze organisatie ook mogelijk om een workshop te volgen. In de ‘stencil workshop’ leer je de geschiedenis en de technieken van de stencil kunst. De workshop kost $60. Alle materiaal zit volledig in de prijs inbegrepen. - Buenos Aires Street Art Tours Deze organisatie is oorspronkelijk enkel als blog begonnen. De blog bestaat nog steeds, maar sinds kort biedt de organisatie ook tours aan doen in Buenos Aires. Op de site vind je heel wat informatie over de street art die Buenos Aires rijk is. Zo wordt er regelmatig het laatste nieuws over de scene, nieuwe foto’s en interviews met de meest getalenteerde artiesten geüpload. Maar sinds kort verzorgen zij dus ook street art tours in Buenos Aires. Medewerkers van de blog hebben hun kennis en vakmanschap verzameld om deze tours te verzorgen. Bij Buenos Aires Street Art Tours is het enkel mogelijk om een ‘walking tour’ te doen in de stad. Tijdens de tour ontdekt de toerist werken van meer dan 40 verschillende nationale en internationale artiesten. Omdat de organisatie heel nauw samenwerkt met artiesten weten zij waar de nieuwste street art opduikt. Zo blijven de tours altijd up to date en bovendien zijn ze telkens vernieuwend. De tour duurt 2u tot 2u30min en kost AR$75 per persoon. Omgerekend is dit ongeveer $17,5. Er is ook de mogelijkheid om private tours te boeken bij BA Street Art Tours. Deze zijn enkel tijdens de week en vooraf te boeken.

3.1.2

Nationaal

De street art scene in België is allesbehalve groot. Maar toch beweegt er heel wat in de scene tegenwoordig. Dankzij ‘vzw Graffiti Jeugddienst’ te Gent en de organisatie ‘Street Art Belgium’20 wordt street art er alsmaar bekender. De kunstvorm is pas sinds enkele jaren aan een opmars bezig in België. In tegenstelling tot een stad als Berlijn waar die cultuur al veel eerder aanwezig was. 17

Heel bekende reisgids onder de rugzaktoeristen (www.lonelyplanet.com) Wereldwijd reismagazine (http://www.timeout.com) 19 Zie 1.2.1. 20 www.streetartelgium.com 18

Verleyen Mike



51 De meeste street art kan je terugvinden in Brussel, Antwerpen of Gent. Maar ook in Hasselt vind je vandaag de dag heel wat street art. Daar vind je overigens ook de meeste gedoogplaatsen. Heel wat muren met stripfiguren hebben daar plaatsgemaakt voor heuse street art. De lokale bevolking reageerde alleszins positief. “Ook de buurt is tevreden dat onze street art de oude striptekeningen op de gevels vervangt. De beleidsmensen van Hasselt kwamen ook al een kijkje nemen en reageerden enthousiast” wist Kurt Bosmans21 te vertellen in een interview voor Stampmedia. Omdat er, in vergelijking met andere landen, weinig street art te bewonderen valt in België is het toeristisch aanbod hieromtrent helemaal niet groot. De enigste producten zijn te vinden in Brussel en Gent. Brussel heeft zijn naam en faam als ‘street art stad’ te danken aan ‘Bonom’. (zie 1.2.4. ‘Bekende artiesten’) Maar Brussel heeft niet alleen goede street art. De stad bezit ook nog talrijke stripmuren. Brussel heeft namelijk een heel rijk stripverleden. “Heel wat beroemde tekenaars zijn in Brussel geboren of hebben er gewerkt. Striphelden Kuifje, Robbedoes, Lucky Luke en de Smurfen zijn u vast bekend. De geestelijk vaders, de studio's en uitgeverijen groeiden in de vorige eeuw en bezorgden Brussel de titel: 'Hoofdstad van de Negende Kunst'.”22 Door dit rijk stripverleden zijn er in Brussel vanaf 1993 grote schilderijen van stripfiguren aangebracht op de muren. Enige jaren later begon Brussel met gegidste wandelingen rond over deze stripmuren. (zie Bijlage III figuur 61) In Gent kent men street art al wat langer dan vandaag. Daar is er al sinds 1995 een gedoogzone in de Werregarenstraat. Verder is er dankzij de aanwezigheid van vzw Graffiti Jeugddienst een goed uitgewerkt, legaal graffitibeleid rond het thema. Zij organiseren ook jaarlijks ‘graffiti jams’ tijdens de zomer. De vzw organiseert verzorgt overigens ook een street art tour door Gent en Brussel. De Gentse street art scene is één van de grootste van ons land. Er valt immers op heel wat plaatsen hele goede street art te spotten. Brussel - Polymnia (Brussel) Vzw Polymnia is een vereniging die tal van gegidste wandelingen verzorgt in Brussel, Grimbergen en Vilvoorde. De vereniging bestaat al 20 jaar en is een vaste waarde in het Brusselse. Zij beschikken over een heel uitgebreid gamma aan gegidste wandelingen. Zo heb je onder meer een ‘homotour’, een chocoladewandeling en verschillende multiculturele wandelingen. Er zijn zelfs speciaal aangepaste tours voor mindervaliden. Maar zij verzorgen dus ook een ‘graffiti tour’ met als titel ‘Graffiti: kunst of vandalisme?’. In deze tour van 2u30min komt de toerist heel wat te weten over de kunstvorm. Zo kom je meer te weten over de geschiedenis en het ontstaan van graffiti, en het verschil tussen de verschillende tags. De tour kan geboekt worden van 5 tot 25 personen en is ook toegankelijk voor rolstoelgebruikers. (bron: www.polymnia.be)

21 22

oprichter Street Art Belgium Bron: http://www.belgie-toerisme.nl.opt.be/

Verleyen Mike



52 - Graffiti Jeugddienst vzw Alhoewel Graffiti Jeugddienst vzw een Gentse organisatie is, organiseren zij ook een tocht in Brussel. Deze graffititour neemt de toerist mee via de noord-zuid-as van Brussel en ontdekt hij tal van kunstwerken. Naast de gewone graffitour heeft Graffiti Jeugddienst vzw het uiteraard ook over de geschiedenis, de soorten graffiti en street art, de verschillende groepen binnen de scène, enz… graffiti Jeugddienst vzw is een heel betrouwbare instantie voor deze graffititour. Zij houden zich al vele jaren bezig met jeugdcultuur en een degelijk graffitibeleid uit te schrijven. Deze organisatie zal alvast correcte en genuanceerde informatie meegeven aan de toerist. De tour duurt 2u30min en heeft als begin- en eindpunt het centraal station van Brussel. Deze tocht is geschikt voor 4 tot 20 personen en kost €132, ongeacht het aantal deelnemers. In deze prijs zit overigens ook het boek ‘Graffiti Anders Bekeken’23 inbegrepen. In dit boek wordt graffiti van kop tot teen besproken met tal van relevante onderzoeken. (bron: http://www.graffiti-jeugddienst.be) Gent - Graffiti Jeugddienst vzw Deze vzw, gelegen in Gent, is een jeugdorganisatie die werkt rond alternatieve communicatievormen. In het begin van deze bachelorproef stelden we al dat graffiti een onderlinge communicatie was of is tussen de artiesten onderling. Bij street art draait het meer om de dialoog tussen de artiest en de toevallige voorbijganger. Jeugddienst vzw werkt dus rond vooral rond deze communicatievormen. Zij werken samen met stad Gent aan een graffitibeleid voor de jongeren. De Jeugddienst werkte onder andere mee aan het openstellen van de gedoogplaatsen in Gent. Net zoals de tocht in Brussel is dit een betrouwbare organisatie voor het maken van een street art tour. Zij zijn al enige jaren bezig met alternatieve communicatievormen en weten dus zeker en vast correcte informatie mee te geven. Maar de vzw organiseert dus ook een graffiti tour in Gent. Deze tocht duurt 2u en heeft de bibliotheek Zuid als begin- en eindpunt. Deze tocht is, net zoals de tocht in Brussel, geschikt voor 4 tot 20 personen. De kostprijs bedraagt ook €132 inclusief het boek ‘Graffiti Anders Bekeken.’

3.2 Street art events Zoals eerder aangehaald zijn evenementen niet meer weg te denken uit toerisme. Zij zorgen voor een spreiding van de bezoekers. Vroeger lag de focus te veel op het hoogseizoen. Evenementen waren toen een aangelegenheid voor de Dienst Cultuur van de stad. Maar dit is de laatste jaren wel degelijk verandert. Samenwerking van de twee diensten zorgt immers voor een beter, uitgebalanceerd evenementenbeleid waar de stad alleen maar rijker van kan worden.

23

B. Bosmans, Castelein J. en Van de Keere T., 1999, 108p

Verleyen Mike



53 Die evenementen zorgen voor heel wat toeristen. Waar men vroeger net aan dacht is dat deze toeristen ook buiten het evenement hun weg vinden naar de stad. Zo boeken zij vaak een hotel of bezoeken een museum dat zich in de stad bevindt. En daar treed de rol van toerisme in werking. Door een goede samenwerking met de verschillende diensten onderling kan het toeristisch aanbod aangepast en afgesteld worden op die evenementen. Zo kan er bv. tijdens een muzikaal evenement aan de kust een tentoonstelling in het plaatselijk museum worden gegeven over het muzikaal verleden van die kuststad. Dit zorgt voor een totaal kader en zal ook heel goed ontvangen worden bij de toeristen. Op die manier blijft het, wat zich buiten het festival afspeelt, interessant. Daarom zou het, voor de ontwikkeling van de street art tour in Porto, ook interessant zijn om tijdens street art events, de toerist in de stad zelf wegwijs te maken in deze wereld. Evenementen zijn dus cruciaal in een toeristisch beleid. En dat is bij street art events net hetzelfde. Street art events lokken heel wat bezoekers uit binnen-en buitenland. Net door die belangrijkheid van evenementen, zijn deze ook terug te vinden in deze best practices.

3.2.1

Internationaal

Portugal Daar het toeristisch product van dit werk rond street art in Porto wordt ontwikkeld is het vanzelfsprekend dat de events rond street art in Portugal in de ‘best practices’ verschijnen. Portugal heeft een hele rijke street art scene, maar weliswaar geen toeristische producten, zoals een wandeling, rond dit thema. Wel heeft Portugal heel wat events en tentoonstellingen rond het hele street art gebeuren. - VSP (Lissabon & Porto) Het Visual Street Performance-event (VSP) is het grootste street art event van Portugal. Het evenement werd voor de eerste maal gehouden in 2005 in Lissabon. Het evenement brengt street artists en muzikanten uit Portugal en daarbuiten bij elkaar. “VSP involves a collective exhibition and parallel activities with music, painting sessions, and graffiti events with specially invited artists from Portugal and abroad”. (bron: www.juxtapoz.com24) Het doel van het VSP event is om street artists samen te brengen en ideeën uit te wisselen. Uit deze ideeën ontstaan vaak collaboraties die nieuwe technische en artistieke mogelijkheden blootleggen. Het event verlengt bij wijze van spreken het werkveld van de artiest naar een breder publiek. De artiesten hebben ook de kans om hun werk aan de buitenwereld te etaleren. Op het VSP event kregen street artists de kans om op buiten- en binnenmuren van leegstaande panden hun werk neer te zetten.

24

Online versie van een alternatief magazine met verschillende underground scenes zoals street art, graffiti en skateboarding. (bron: wikipedia.com)

Verleyen Mike



54 De eerste editie werd dus in 2005 in Lissabon gehouden. Locatie voor deze editie was het oud ‘Interpress’ gebouw in Bairro Alto. Het event werd meteen een succes en was het begin voor appreciatie van ‘street & urban art’ in Portugal. De daarop volgende edities werd het telkens in Lissabon gehouden en zocht men telkens afgelegen fabriekspanden en leegstaande gebouwen voor het evenement. Er zijn heel wat prachtige kunstwerken op deze edities ontstaan. Na 5 edities in Lissabon besloten ze om in 2010, een editie te houden, die tegelijkertijd in Lissabon én Porto werd gehouden. Maar jammer genoeg was dit (voorlopig) de laatste maal dat het event werd gehouden. Het event werd dus jammer genoeg sinds 2010 niet meer georganiseerd. De originele Figuur 27: Flyer Editie in Porto, 2010 (bron: www.stick2target.com) website25 is ook van het internet verdwenen. Als ik er naar polste bij ‘Target’26 of er toekomstige edities zijn kreeg ik een negatief antwoord. (zie Bijlage VI) Er is dus jammer genoeg geen editie in 2012. To be continued… Toegang tot het VSP-event was telkens gratis. De artiesten brachten immers zelf hun gereedschap mee. Een omgeving creëren was ook helemaal niet nodig want de gebouwen werden gebruikt als een natuurlijke omgeving om toch het ‘straatgevoel’ aan te wakkeren. Dergelijke evenementen kosten helemaal niet veel geld om te organiseren. Grote slokoppen van het budget zijn vooral het drukwerk en online & offline promotie. Er werd dan vooral winst gemaakt door randactiviteiten zoals het verkopen van drank en eten en een afterparty waarbij een toegangsprijs werd gevraagd. - Walk & Talk Festival (Azoren) De Azoren, een pracht van een natuurbestemming. Niet meteen een bestemming die aan street art doet denken. Maar, sinds de zomer van 2011 is daar helemaal verandering in gekomen. Het Walk & Talk festival streek immers neer in Ponta Delgade, hoofdstad van het prachtige eiland van Portugal. Het Walk & Talk festival is een heel ander soort evenement dan het VSP-event in Lissabon en Porto. De toegang is nog steeds gratis en het concept van tal van binnen- en buitenlandse artiesten samen te brengen ook. Maar hier is de locatie wel helemaal anders. Het VSP-event bevond zich telkens buiten de stad, in verlaten fabrieksgebouwen of leegstaande panden. Walk & Talk ging 14 dagen door in de stad zelf. De ganse hoofdstad werd omgetoverd tot een heus street art gebeuren. De artiesten mochten namelijk op de gewone alledaagse muren van de stad hun ding doen. Zo ontstond een heuse street art galerij door de stad. Wat bleek: de lokale bevolking reageerde dolenthousiast. “Just like myself, other artists were invited. In the end it turned out to be very positive for not only for us artists, but also for the people who live there.”27

25

www.streetartperformance.com Alter ego van een artiest met de grootste en meeste up-to-date street art blog van Portugal (www.stick2target.com) . 27 Dixit Vanessa Teodoro, street artist (bron: www.behance.net/Vanvan). 26

Verleyen Mike



55 Er werd dus een heuse street art galerij gecreëerd in het centrum van Ponta Delgada. Veertien dagen lang kon het publiek de evolutie van de werken van dichtbij meemaken. Ze hadden ook rechtstreeks contact met de artiesten en konden met al hun vragen bij hen terecht. Er werden ook diverse workshops georganiseerd zodat de lokale bevolking volledig werd geïntegreerd in het project De organisatie van het festival lag in handen van Anda&Fala, een vzw met als doel sociale aanwezigheid creëren en het maken van interventies in publieke ruimtes. De twee oprichters, beiden jongeren geboren en getogen op de Azoren, zijn namelijk enorme fans van het ‘Do It Yourself’-concept. Zij startten de ‘Beweging voor het Einde van Witte Muren en Saaie Samenleving’. Dat was de beweegreden voor het organiseren van dergelijk evenement.28

Figuur 28: Flyer ‘Walk & Talk’, 2011 (bron: http://www.graffitiartmagazine.com)

3.2.2

Nationaal

Zoals eerder al aangegeven is de street art scene in België helemaal niet zo groot als in andere landen zoals Portugal, Brazilië or Argentinië. Maar de street art staat natuurlijk alles behalve stil in België. Zo zijn er, zoals eerder bij de best practices aangegeven, een paar toeristische routes in Brussel en Gent die over het thema handelen. Maar een event had België nog niet, tot vorig jaar. Het werd een gelijkaardig evenement zoals het ‘Walk & Talk’ festival op de Azoren. - ‘Street Art Festival’ (Hasselt) Het ‘Street Art Festival’ te Hasselt in september 2011 was het eerste internationale street art festival dat in België werd georganiseerd. Het evenement bracht heel wat gerenommeerde internationale en nationale artiesten samen om aan heuse kunstwerken in de stad te werken. Een 10-tal gevels werden voor hen beschikbaar gesteld om hun ding te doen. De bevolking werd ook betrokken tijdens het festival door recepties en meetings met de artiesten.29

28 29

Bron: http://walktalkazores.org/associacao Bron: www.hbvl.be

Verleyen Mike



56 Tegelijkertijd met het festival liepen ook verschillende tentoonstellingen in twee galerijen over street art. Zo konden enkele deelnemers hun werken niet alleen etaleren in de straat, maar ook in het museum

3.3 Conclusie Uit dit hoofdstuk kunnen we concluderen dat er een beperkt aanbod is aan street art tours of tourism. De nieuwe nichemarkt is nog niet in ontwikkeling en wordt nog nergens vermeld. Er bestaan wel al heel goede voorbeelden van street art tours. Deze tours zullen dan ook een belangrijke toetssteen zijn voor de ontwikkeling van de street art tour in Porto. De vorige best practices zijn telkens een goed voorbeeld van hoe het wel moet. Toetsen aan best practices is zoals eerder gezegd van cruciaal belang voor de ontwikkeling van een eigen product. Dankzij zorgvuldig veldonderzoek naar andere spelers in de markt bespaar je heel wat tijd door eventuele fouten bij het eigen product te vermijden..

Verleyen Mike



57

4 Hoofdstuk 4: Porto als case voor street art tourism 4.1 Jongeren en jongerentoerisme in Porto In het vorige hoofdstuk werd er besloten om ‘street art tourism’ onder de noemer jongerentoerisme te laten vallen omdat de twee dezelfde kenmerken vertonen. Daarom wordt hier verder het jongerentoerisme in Porto onderzocht. Vooraleer het aanwezige toeristische aanbod voor jongeren onder de loep werd genomen, heb ik gekeken naar de aanwezigheid van het aantal jongeren in Porto. Een ‘jonge stad’ heeft automatisch meer kans om een jong publiek aan te trekken. Als er een grote aanwezige jongerencultuur is, zal de jongerentoerist automatisch meer geneigd zijn om naar zo’n bestemming te gaan. Onder het motto: ‘jongeren trekken jongeren aan’ onderzocht ik of dit wel het geval was voor de stad Porto.

4.1.1

Jongeren in Porto

Bevolkingsstatistieken Eerst en vooral bekeek ik officiële cijfers en statistieken van de stad Porto over jongeren. Voor dergelijke Belgische gegevens kunnen wij altijd terecht op de website van de FOD (Federale Overheidsdienst Economie.1 Uiteraard is er een Portugees equivalent, nl. het INE (Instituto Nacional de Estatística). Deze online statistieken zijn, weliswaar in het Portugees, te vinden op de website van het INE.2 De meest recente cijfers dateren van 2010 en komen uit ‘Anuário Estatístico da Região Norte’ of het ‘Statistical Yearbook of the Norte Region’, waaronder de agglomeratie Porto dus valt, en te downloaden op de website van het INE. Deze cijfers geven weliswaar geen concreet beeld van de huidige situatie van de populatie jongeren. De indeling van de leeftijd om de bevolking te schetsen komen niet overeen met de indeling die in dit werk wordt gebruik om over ‘jongeren’ te spreken. In het jaarboek van 2010 wordt er gebruik gemaakt van de leeftijden 0-14, 15-24 en 25-64 jaar. Daarom vond is het onmogelijk om een concreet cijfer te kunnen kleven op de bevolkingsgroep van 12 tot en met 35 jaar, de jongere en de uiteindelijke doelgroep voor street art tourism en de street art tour door Porto. Wel vond ik een demografische trend terug in een rapport waarop de stad Porto zich heeft gebaseerd om het ‘Jongerenactieplan’ (zie verder) op te stellen. Het rapport, ‘Retrato da Populaçao Juvenil do Concelho do Porto’, opgesteld in maart 2009 door ‘Gabinete de Estudos e Planeamento’ in opdracht van de stad Porto, is een onderzoek van de populatie van jongeren in Porto tussen 2001 en 2007. Zoals men ziet op Tabel 6 op blz. 58 kent de jongerenpopulatie in Porto tussen die periode een negatieve tendens. Uit het rapport kon ik ook halen dat in 2001 jongeren tussen 12 en 35 jaar 31% van de totale bevolking (80 367 personen) uit maakten. 1 2

http://statbel.fgov.be/. www.ine.pt.

Verleyen Mike



58 Uit die negatieve tendens kunnen we alleen maar opmaken dat dit heel wat geslonken is vandaag de dag. Vandaar dat de stad Porto de neiging zag om een Jongerenactieplan op te stellen om de jongeren in de stad te houden. Tot op vandaag bestaan er nog geen recente cijfers die aantonen dat de populatie van jongeren tussen 12 en 35 opnieuw is gestegen. Maar met het jongerenactieplan heeft de stad Porto alvast een enorme stap voorwaarts gezet. Ik ben zelf getuige geweest van de grote opkomst van verscheidene culturele evenementen die kaderen in dit actieplan. Wekelijks worden in Porto verfijnde culturele evenementen met tal van jonge talenten georganiseerd. Jongerenactieplan Er studeren heel wat studenten in de stad Porto. (zie verder: ‘Universiteiten en Erasmus’) De statistieken bewijzen ook dat er heel wat jongeren leven in de stad, maar er is wel een negatieve trend merkbaar. (zie Tabel 6) Als een stad dergelijke populatie jongeren tot zijn inwoners mag rekenen, heeft het uiteraard een soort jongerenactieplan nodig. Deze plannen zijn nodig voor de ontwikkeling van jongeren op verschillende vlakken (cultuur, sport, onderwijs,…). Dergelijke plannen hebben vaak als doel de werkloosheid onder jongeren tegen te gaan. Het bevordert de algemene economische leefwereld van de jongere en biedt hierdoor meer kansen op tewerkstelling. Net zoals vele andere steden heeft Porto dus ook zo een jongerenactieplan, nl. ‘Plano Municipal de Juventude do Porto3. Het plan heeft verschillende doelstellingen en is bedoeld voor de periode 20092013. Met dit plan wou de stad Porto een antwoord geven op de massale emigratie van jongeren uit Porto en dit naar aanleiding van de Europese trend in de jaren ’90. Het wil de jongeren terug in de stad houden en zorgen voor een betere economische en culturele ontwikkeling. Tabel 6: Evolutie populatie aantal jongeren tussen 2001 en 2007: bron: Retrato da Populaçao Juvenil do Porto)

3

Gebruikte bron voor het onderdeel ‘Jongerenactieplan’: http://www.cm-porto.pt/files/pmj_v2.0.pdf

Verleyen Mike



59 Het jongerenactieplan van de stad Porto steunt op volgende pijlers, die telkens kunnen worden afgetoetst aan elk onderdeel van de maatschappij:     

het bevorderen van een participatieve democratie onder de jongeren; nastreven van een multisectorieel beleid voor een minder complexe samenleving; de jongeren inspireren om beter te doen voor zichzelf, hun ouders en de stad; een onmisbare ethiek opbouwen voor meer solidariteit onder de jeugd; bevorderen van het uitbreiden van de kennis.

Dit plan toont nogmaals aan dat er heel wat wordt gedaan door en voor de jongeren in Porto. Het jongerenactieplan heeft betrekking op alle inwoners van Porto tussen 12 en 35 jaar. Uiteraard bezit het plan allerlei punten die geen betrekking hebben op street art tourism, daarom werd het belangrijkste er uit gehaald. Zoals eerder gezegd bevat het plan allerlei pijlers en punten die op elk onderdeel (sport, cultuur, onderwijs,…) kunnen geïmplementeerd worden. Een van die punten is om Porto te promoten als centrum van cultuur, sport en vrije tijd. Een diversiteit aan unieke ruimtes waarbij wordt geïnvesteerd in het culturele aspect onder de vorm van galerijen, toeristische routes en nachtleven. Dit stimuleert de instroom van jongeren en maakt het aantrekkelijker om te wonen in een stad zoals Porto. Door deze culturele ‘vrijheid’ hebben heel wat street artists de kans om hun werken tentoon te stellen. Dit mag voorlopig enkel nog in galerijen en of officiële events. Het aanbrengen van street art in het straatbeeld wordt op sommige plaatsen wel gedoogd maar blijft nog altijd illegaal. Dergelijke diversiteit aan culturele activiteiten en ruimtes brengt ongetwijfeld ook jongerentoeristen met zich mee. Dit kunnen we afleiden aan de activiteiten die jongerentoeristen verkiezen op reis. 45,4% (zie Tabel 5 p.36) kiest ervoor om culturele attracties zoals musea en galerijen te bezoeken wanneer zij op reis zijn. Dus dergelijke artistieke en culturele acties van de stad Porto kan alleen maar het jongerentoerisme ten goede komen. Een voorbeeld van een actie is de ontwikkeling van toeristische routes. De Dienst Toerisme en Openbare Veiligheid van Porto zijn momenteel bezig met het ontwikkelen van vijf toeristische routes op papier en drie multimedia routes, die zich telkens focussen op cultuur en geschiedenis van de stad. Multimediale routes zijn nog steeds weinig ingeburgerd in de stad Porto. Voorlopig is er één applicatie met wandeling voor de stad Porto. Deze is te downloaden via iTunes en zal deels als voorbeeld dienen voor de ontwikkeling van een applicatie voor mijn street art tour. Met de ontwikkeling van drie multimediale routes toont Porto ook wel dat het vooruit wil om toerisme aantrekkelijk te maken en dat er wel degelijk vraag is voor applicaties met wandelingen. Een tweede voorbeeld in het actieplan was het bevorderen van cultuur rondom Rua Miguel Bombarda. Deze straat bevat heel wat kunstgalerijen en hippe winkels. Het is de bedoeling om activiteiten te organiseren waarbij het artistieke en culturele voorop staat. Deze actie werpt nu al zijn vruchten af.

Verleyen Mike



60 In januari 2012 ontstond het ‘Bairro das Artes’, een vzw die maandelijks een handige kaart en map uitbrengt met allerlei tentoonstellingen en activiteiten in en rondom Miguel Bombarda. De kaart is overal rondom Miguel Bombarda verkrijgbaar. Het geeft een handig overzicht van alle deelnemende galerijen, winkels, bars,… Door deze ondernomen actie rondom Miguel Bombarda werd er geleidelijk aan wat meer street art gespot. Op dit moment staat de straat vol van leuke, inventieve street art. Daarom is Rua Miguel Bombarda één van de hoofditems in de street art tour door Porto. We kunnen hieruit concluderen dat Porto met het jongerenactieplan wel degelijk geslaagd is om cultuur en kunst bereikbaar te maken voor jongeren. Zoals ik eerder al aangaf brengt dit zeker en vast ook jongerentoeristen met zich mee, wat het uiteindelijke doelpubliek van street art tourism is. Dergelijke artistieke en culturele vrijheid kan alleen maar positief zijn voor de ontwikkeling van een street art tour door de stad Porto. Door deze culturele evenementen en de ontwikkeling van toeristische routes via smartphones profileert de stad zich duidelijk als een jongerenstad. Actueel: hoge werkloosheidsgraad bij jongeren Door de economische crisis is de werkloosheid nog nooit zo hoog geweest. Deze crisis treft de Portugese economie extra hard. Onder deze werkloosheid zijn er jammer genoeg ook heel wat jongeren. Daarom werd het hierboven vermelde Jongerenactieplan ook deels op gesteld, om deze werkloosheid tegen te gaan. Volgens cijfers uit 2010 werden er in Porto 1777 werkloze jongeren onder 25 jaar en 3604 werkloze jongeren tussen 25 en 34 jaar geteld. Dit bracht het totaal op werkloze jongeren op 5381. (bron: Jongerenactieplan 2009-2013, stad Porto) De crisis raakt niet enkel Porto maar heel Portugal. De werkloosheidsgraad bij jongeren ligt in het hele land heel hoog en er wordt dan ook gezocht naar remedies. “An EU “action team” is expected in Lisbon in the near future to seek remedies for the growing problem, which affects more than one in three Portuguese between the ages of 15 and 24, according to official figures”.4 Enkel Spanje en Griekenland zijn er slechter aan toe dan Portugese jongeren. Officiële cijfers van het INE tonen bovendien aan dat de algemene werkloosheidsgraad in Portugal er ook heel slecht aan toe is. “The National Statistics Institute (INE) reported that 2011 ended with record Portuguese joblessness of 14%, while the 10-year youth bracket suffered unemployment of 35.4%”. Universiteiten en Erasmus Een goede indicator of men het heeft over een jongerenstad is het aantal universiteiten aanwezig in de stad. Als we kijken naar het Belgische voorbeeld zien we Gent, Brussel, Leuven en Antwerpen er bovenuit steken qua aantal universiteiten. Daar kan men wel degelijk spreken van jongerensteden. De populatie van jongeren stijgt telkens enorm bij aanvang van een academiejaar. Tijdens het jaar wordt er heel wat georganiseerd voor de student en zij behoren dan ook even tot inwoners van de stad.

4

(bron: Portugal Daily View Online, 20/02/2012)

Verleyen Mike



61 De laatste jaren kende men ook een heuse ‘boom’ in het aantal inschrijvingen in universiteiten of hogescholen in België. Een goed voorbeeld daarvoor is de stad Gent. Door het hoge aantal inschrijvingen hebben zij de laatste jaren heel wat inspanningen gedaan om nieuwe campussen te bouwen. Zo werd er in de St. Pietersnieuwstraat te Gent de campus ‘UFO’ (Universiteitsforum) van Stephane Beel architecten opgetrokken en een gloednieuwe campus aan de Kantienberg van de Arteveldeschool gebouwd. (bron: vastgoedplatform.be) Dergelijke bouwwoede kent Porto (voorlopig) nog niet. Porto is de tweede grootste stad van Portugal.5 De ‘Universiteit van Porto’ telt maar liefst 14 verschillende faculteiten en is met bijna 31.385 studenten6 de grootste universiteit van Porto. Naast de ‘Universiteit van Porto’ heb je ook nog zes andere universiteiten, waaronder ISCET (Instituto Superior de Ciencias Empresariais e de Turismo), bekend om zijn opleiding Toerisme. Dat deze cijfers stegen bewees een studie die aantoonde dat vanaf het academiejaar 2004/2005 tot en met academiejaar 2007/2008 een stijging werd geregistreerd in het hoger onderwijs van 40%. (bron: ‘Plano Municipal de Juventude do Porto 2.0. 2009-2013) Een tweede belangrijke factor voor de aanwezigheid van jongeren is of de stad al dan niet een Erasmus-bestemming is. Het populaire Europese uitwisselingsprogramma Erasmus zorgt jaarlijks voor een heen-en-weer verhuis van studenten. Eind 2012 zouden er naar schatting, sinds de opstart van het programma, drie miljoen studenten hebben deelgenomen7. Zelf ben ik bij dit neerschrijven ook een Erasmus-stage aan het volgen in Porto. Het programma is een prachtvoorbeeld van internationale samenwerking op educatief vlak. De aanwezigheid van een groot aantal universiteiten en het Erasmus-programma brengt jaarlijks ook heel wat jongerentoeristen met zich mee. “Motivaties die het meest aangehaald worden door jongeren zijn het verkennen van nieuwe plaatsen en culturen, vrienden en aanverwanten bezoeken en ontspanning en plezier.”8 Heel wat jongeren bezoeken jaarlijks hun vrienden op een Erasmusbestemming. Het is natuurlijk een heel goedkope manier van reizen, wat ook een belangrijke eigenschap is van de jongerentoerist. Zij logeren heel vaak bij de student ter plaatse. Uit de aanwezigheid van universiteiten en Erasmus programma’s kunnen we afleiden dat deze het lokale toerisme voor de stad ten goede komen. “Ook het onderwijs en cultuur kunnen onder andere via uitwisselingsprogramma’s zoals Erasmus bijdragen tot toerisme”67

5

Porto heeft ongeveer 250 000 inwoners, enkel Lissabon doet beter met iets meer dan 510 000 inwoners (beiden zonder agglomeratie) (bron: www.population.mongobay.com, cijfers op 17/01/2012). 6 Cijfers uit 2010, bron: www.up.pt (website Universiteit van Porto). 7 Bron: www.wikipedia.com op 03/04/2012). 8 Bron: ‘Jongerentoerisme’ Kirsten Robeyns, masterproef Universiteit Hasselt, 2010.

Verleyen Mike



62 4.1.2

(Jongeren)toerisme in Porto

Officiële cijfers Net zoals de officiële bevolkingscijfers zijn er voor officiële cijfers voor jongerentoerisme of toerisme in het algemeen opnieuw enkel oude studies beschikbaar. Dit keer weliswaar iets minder oud. Het betreft een studie die werd uitgevoerd in 2008 door APTUR (Associaç o Portuguesa de Turismologia), ISCET (zie ‘Universiteiten en Erasmus’) en Portotours9. De studie omvat een steekproef waarbij men het profiel van de toerist in Porto en hun ervaring met de stad in kaart heeft gebracht. De steekproef nam plaats tussen 10 en 30 april 2009. 52 interviewers werden in paren verdeeld op 26 verschillende locaties. Er werden in totaal 1180 mensen geïnterviewd. De eigenlijke studie is helaas niet beschikbaar, maar heel wat resultaten ervan zijn terug te vinden in een lezing van Professor Francisco Dias, voorzitter van APTUR en professor aan de universiteit van Leiria. De lezing “Estatísticas de Turismo Urbano. O Centro Histórico do Porto e o Turismo” werd gepresenteerd op de faculteit Letterkunde van de Universiteit van Porto op 10 & 12 maart 2012. In de voordracht wordt het profiel van de (jongeren)toerist in Porto grondig geschetst. Met betrekking tot jongerentoerisme zijn er enkel cijfers van leeftijden terug gevonden. Beweegredenen om naar Porto te reizen zijn in het algemeen zijn voor elke leeftijdsgroep van toepassing. Uiteraard staan er heel wat vermeldingen en resultaten in de studie die niet relevant zijn voor street art tourism, deze zijn dan ook weg gelaten en werd er voor dit werk enkel geconcentreerd op de relevante conclusies. - Leeftijd Daar er geen concrete cijfers beschikbaar zijn voor het jongerentoerisme in Porto, heb ik algemene cijfers gebruikt die relevant zijn voor het potentieel te schetsen van street art tourism in Porto. Tabel 7: Leeftijdsgroepen bezoekers Porto (2010, bron : Estatísticas de Turismo Urbano)

9

Grootste toeristisch bedrijf dat tours verzorgd in en rond Porto (www.portotours.com)

Verleyen Mike



63 Zoals we kunnen concluderen uit Tabel 7 op p. 62 maakt de leeftijdsgroep 25 tot 40 jaar het grootste deel uit van de toeristen. Zij zijn goed voor 34,7% van het totaal van de bevraagde toeristen. Samen met de categorie 16 tot 25 jaar (16,3% van het totaal) zijn zij goed voor 51% van het totale aantal bevraagde toeristen in Porto. Hieruit kunnen we vaststellen dat toeristen en bezoekers van 16 tot 40 jaar ongeveer de helft uitmaken van het totale aantal bezoekers in Porto. Deze cijfers zijn heel gunstig voor street art tourism, waar de doelgroep is vastgelegd op 18 tot 35 jaar, nl. de jongerentoerist. Als we het algemeen bekijken, kunnen we stellen dat iets meer dan de helft van de bevraagde toeristen ongeveer beantwoord aan het leeftijdsprofiel van de jongerentoerist. Dit zijn opnieuw gunstige cijfers voor de slaagkans van street art tourism in een stad als Porto. - Type vakantie & motief Uit het profiel van de jongerentoerist (zie Hoofdstuk 2) konden we afleiden dat cultureel gerelateerde bezoeken heel hoog aangeschreven stonden als beweegreden om een stad te bezoeken. Andere dingen zoals eten & drinken en relaxen op het strand scoorden ook heel hoog. Uit de gezamenlijke studie van APTUR, ISCET & Portotours kunnen we volgende relevante conclusie trekken wat betreft het type vakantie dat toeristen ondernemen in Porto: Op Tabel 8 zien we dat ‘culturele vakantie’ met bijna 60% de grootste beweegreden is om op vakantie gaan in Porto. Dit stemt overeen met het profiel van de jongerentoerist en dus met de doelgroep van street art tourism. Zoals ik eerder al besprak, liet ik street art tourism onder de noemer jongerentoerisme en kunsttoerisme vallen. Met andere woorden: we kunnen het plaatsen onder cultureel toerisme. Tabel 8: Type vakantie bezoekers Porto (2010, bron : Estatísticas de Turismo Urbano)

Als we Tabel 9 p.64 bekijken zien we opnieuw dat cultuur gerelateerd toerisme op nummer een staat qua motivatie om op reis te gaan naar Porto. Bijna 70% kiest cultureel toerisme als hoofdmotivatie voor een bezoek aan Porto. Aangezien street art tourism een cultuur gerelateerde nichemarkt is, zie ik hierin heel wat potentieel voor de stad Porto.

Verleyen Mike



64

Tabel 9: Hoofdmotief voor een bezoek aan Porto (2010, bron : Estatísticas de Turismo Urbano)

- Voordelen ten opzichte van andere bestemmingen Porto is zeker niet de meest toeristische bestemming. Dit jaar zal daar wellicht wel verandering in komen, dit door de verscheidene prijzen en awards dat Porto en Portugal kregen dit jaar. Maar als potentiële stad voor street art tourism heeft het wel een heel groot voordeel, nl. de goedkope prijzen in de stad en in het land.10 Tijdens de steekproef vroeg men ook naar de algemene tevredenheid en de perceptie van de stad Porto. Zo vroeg men ook naar de voordelen van de stad ten opzichte van andere Europese steden. Als tweede grote voordeel (zie Tabel 10) gaf men het voordeel in prijzen aan: Portugal is onlangs verkozen als goedkoopste Europese bestemming. Tabel 10: : Voordelen van Porto tov andere steden volgens bezoekers (2010, bron : Estatísticas de Turismo Urbano)

10

Voorbeelden prijzen Porto: http://www.lonelyplanet.com/usa/travel-tips-and-articles/76857

Verleyen Mike



65 Dit is zeker een groot voordeel voor het jongerentoerisme. Uit de studie van G. Richards (2007) konden we al afleiden dat de jongerentoerist zo goedkoop mogelijk wil reizen. Daarom zal hij ook meer geneigd zijn om goedkope bestemmingen zoals Porto te kiezen, wat alleen maar gunstig kan zijn voor de niche Street Art Tourism. Andere indicatoren - Stranden Zon, zee, strand. Een van de beweegredenen voor jongeren om op reis te gaan. Dit konden we al besluiten uit het profiel van de jongerentoerist. Maar als men aan strand denkt, denkt men niet meteen aan Porto als bestemming. Nochtans heeft Porto heel wat potentieel als strandbestemming. Even buiten het centrum aan de Atlantische kust liggen de stranden van Matosinhos, een deelgemeente van Porto. Deze stranden lenen zich uitstekend voor tal van activiteiten zoals surfen en windsurfen, welke heel populair zijn bij jongeren. - Braga EYC 2012 Een andere belangrijke trekpleister, en dan vooral in het jaar 2012, zal de nabijheid van de stad Braga11 zijn. De stad werd in 2012 uitgeroepen tot ‘Europese Jongerenhoofdstad van het jaar’ (EYC). De ‘European Youth Capital’ is een initiatief van ‘Europese Jeugdforum’ en werd voor het eerst georganiseerd in 2009. Die eer viel toen te beurt aan Rotterdam. Vorig jaar (2011) was Antwerpen aan de beurt. Met de verkiezing van Europese Jongerenhoofdstad probeert het Europese Jeugdforum een intraEuropese samenwerking te bevorderen. “The EYC initiative encourages the implementation of new ideas and innovative projects, with regard to active participation of young people in society, and seeks to present a role model for the further development of youth policies in other European municipalities.” Het wil dus ook vooral een boegbeeld zijn voor het jeugdbeleid in andere Europese steden. Het hele jaar door bevinden er zich in de stad Braga heel wat culturele activiteiten die afgestemd zijn op jongeren. Ongetwijfeld zorgen deze activiteiten voor een toestroom van heel wat jongeren. “The short term benefits, to mention only a few, are an increase in tourism and international respect….”12 Figuur 29: Braga EYC (bron: www.go-europa.nl)

11 12

Braga ligt op ongeveer 55km van de stad Porto (bron: Google Maps) Bron: www.europeanyouthcapital.org.

Verleyen Mike



66 Heel wat jongeren zullen dus dit jaar naar Braga afzakken. Daarom is dit voor een stad als Porto mooi meegenomen. Omdat Braga te klein is voor een citytrip van 4 à 5 dagen wordt deze heel vaak gecombineerd met Porto. De twee steden staan ook goed met elkaar in verbinding. De perfecte treinverbinding van Braga naar Porto, ongeveer 1u rijden (eigen ervaring), leent zich uitstekend om de twee steden te combineren. Een ander belangrijk punt is de aanwezigheid van Ryanair op de luchthaven van Porto13. Dit is de dichtstbijzijnde low cost maatschappij om Braga te bezoeken en dus ideaal om een bezoek te brengen aan de stad zelf. - Porto en Portugal vallen in de prijzen in 2012 In 2012 zijn Porto en Portugal al een paar keer in de prijzen gevallen. Telkens zijn ze gekozen voor hun uitstekende toeristische reputatie. Dit zal het toerisme zeker en vast ten goede komen. Onlangs werd Porto door ‘European Consumer Choice’14 uitgeroepen als ‘Beste Europese Bestemming voor 2012’. De stemming gebeurde online en werd op verschillende sociale netwerken gepromoot. Toeristische diensten over gans Europa sponsorden de stemming waarbij in totaal 212 688 mensen aan deel namen. Wenen en Dubrovnik vervolledigen respectievelijk de top drie. Deze prijs zal ongetwijfeld meer nieuwsgierigen naar Porto lokken. In 2012 hebben Portugal en Porto ook twee officiële vermeldingen als ‘goedkope bestemming’. Dit zal het jongerentoerisme zeker en vast een boost geven. Een vermelding ervan komt van Lonely Planet. Jaarlijks brengen zij hun editie ‘Best in Travel’ uit die het beste samenvat van het te komen jaar. Ze beschrijven reistrends en bestemmingen die ‘hot’ zijn voor het komende jaar. Een onderdeel van deze editie is de ‘Top 10: Best Value Destinations’. Porto werd dit jaar vierde. (bron: www.lonelyplanet.com) De top drie werd dit jaar vervolledigd door NO-Amerika, Japan en Tajikistan. Deze nominatie voor Porto zal ongetwijfeld menig toeristen aantrekken die goedkoop willen reizen, waaronder jongerentoeristen. Een laatste belangrijke vermelding zijn de nominaties voor Portugal op de World Travel Awards voor 2012. Het land is maar liefst 26 keer genomineerd voor verschillende categorieën. Al deze prijzen en nominaties zijn zeker en vast een positief teken voor het toerisme. Heel wat mensen zullen dankzij deze prijzen een kijkje komen nemen naar wat Portugal en Porto te bieden hebben. - Use it De befaamde Use-It15 kaart is ook in Porto verkrijgbaar. Deze jongerentoeristenkaarten zijn uitgebracht in tal van jongerensteden, waaronder ook Porto. De kaart in Porto is gloednieuw (november 2011) en brengt alle leuke bezienswaardigheden voor jongeren samen in een kaart. 13

14

Aeroporto Francisco Sa Carneiro

an independent non-profit-making organisation based in Brussels. Every year their jury and partners in the field of industry, design, tourism and the specialised press select products on the basis of their originality, innovative features and exceptional qualities. (bron: http://www.europeanconsumerschoice.org. 15 Jongerentoeristenkaarten, verkrijgbaar in heel wat jongerensteden www.use-it.be

Verleyen Mike



67 Het concept kent een enorm succes. Dat Porto nu ook een Use-It kaart bezit, wil alleen maar wijzen op het potentieel voor jongerentoerisme in de stad. De kaarten worden telkens gemaakt op aanvraag van iemand uit de stad zelf, een local, en achteraf wordt beslist of dit wel een goed idee is of niet. - Jeugdherbergen Een andere indicator waarom Porto goed scoort als jongerenstad is de (grote) aanwezigheid van jeugdherbergen of hostels. Hostelbookers16 geeft 27 resultaten weer voor ‘Hostels in Porto’. Deze accommodatievormen voor jongeren zijn heel erg in trek bij backpackers en de jongerentoerist. Onlangs werden drie hostels uit Porto verkozen tot respectievelijk 3e, 4e en 5e plaats in de ‘Top 10: Best Small Hostels’ ter wereld. Deze befaamde ‘Hoscars’ prijzen jaarlijks de beste hostels ter wereld.17

4.1.3

Toeristisch aanbod voor jongeren

Het toeristisch aanbod voor jongeren kan heel goed worden samengevat in één uitgave en kaart, nl. de Use-It kaart. Deze kaart verzamelt de leukste plaatsen voor de jongerentoerist. Na meerdere malen de, overigens minder behulpzame, toeristische diensten van Porto te hebben afgeschuimd moet er worden vast gesteld dat het toeristisch aanbod qua jongeren pover is. Althans qua op maat gemaakte tours met belevingswaarde en wat betreft het officiële aanbod van de toeristische dienst van Porto. Uiteraard zijn er de originele begeleide walking & bike tours die de jongere langs alle historische bezienswaardigheden leidt, maar daar blijft het ook bij. Verder zijn er wel segway tours en ‘nature tours’ die je meenemen naar nabijgelegen natuurparken. Verder beschikt Porto eerder over het traditionele aanbod van tours. Blue Dragon Tours,, PortoTours en ecoTours Portugal18 beschikken allemaal over traditionele walking en bike tours. Men komt niet echt creatief uit de hoek als het op tours of dergelijke aankomt. Daarom zou een street art tour zeker en vast succes hebben bij de jongerentoerist.

4.2 Aanbod street art / graffiti in Porto Dat de jongerentoerist een ideale doelgroep is voor de stad Porto konden we uit vorige punten afleiden. Zij zijn de ook de ideale doelgroep voor street art tourism. Uiteraard is er dan nog één onderzoek dat rest, en dat is of er voldoende aanwezigheid van street art is en/of street art gerelateerde zaken zijn om street art tourism in Porto te doen slagen. Tijdens de zoektocht naar informatie voor deze bachelorproef werd er eerst gekeken of er wel genoeg street art en/of graffiti aanwezig was. Dit was uiteraard nodig om een volwaardige ‘street art tour’ te maken voor de stad Porto of om van de term street art tourism te kunnen spreken. Zoals eerder aangegeven in hoofdstuk 1 hebben street art en graffiti een vluchtig karakter. 16

Bekende boekingssite voor hostels (www.hostelbookers.com) Bron: http://www.hostelworld.com/hoscars-2012#1. 18 Respectievelijk www.bluedragon.pt, www.portotours.pt & www.ecotoursportugal.com 17

Verleyen Mike



68 Kunstwerken worden vaak overschilderd, zo moet er wel degelijk sprake zijn van een ‘scene’ om het hele street art gebeuren te laten leven.

4.2.1

Online

De research over graffiti en street art in Porto begon uiteraard in België. Als je nog geen rechtstreeks contact hebt met artiesten is dit de beste weg om een algemeen beeld te vormen over de aanwezigheid van street art in de stad. Al snel kwam ik in contact met verschillende mensen die zich in de wereld van de street art en graffiti bevonden. Ik vond ook heel wat informatie, vermeldingen en foto’s terug van street art in Porto, wat alleen maar mijn keuze voor de ontwikkeling van een street art tour door Porto kracht bijzette. In dit puntje worden alle noemenswaardige online databases en vermeldingen beschreven waardoor nogmaals blijkt dat er wel degelijk potentieel is in de stad Porto. Lonely Planet artikel Lonely Planet heeft naast de wereldberoemde reisgidsen ook een heel actieve website. Op hun Thorn Tree Forum kan je met duizenden reizigers ideeën en vragen uitwisselen over je volgende reis. Maar dat is niet alles. Je vindt ook heel wat artikels terug van officiële Lonely Planet auteurs. Zij reizen, in naam van Lonely Planet, naar bestemmingen en schrijven dan hun ervaring over de bestemming in een artikel. Deze auteurs zijn vaak ervaren reizigers met al heel wat airmiles op hun palmares. Zo verscheen er een artikel op hun website die de street art van Porto veel lof toebracht: “Here, a stencilled pilgrim; there, a cloaked bodhisattva. There is no getting around it — when graffiti tolerance is this high, it becomes a sort of passive celebration. And in Porto the graffiti deserves to be celebrated. It is massive, ubiquitous and spectacular…”, aldus Matt Skolnick, Lonely Planet auteur.19 Deze artikels verschijnen dagelijks en zijn een betrouwbare bron van informatie voor heel wat reizigers. Dat uitgerekend Lonely Planet de street art uit Porto de hoogte in prijst is uiteraard een bevestiging voor het potentieel van Street art Tourism in Porto. Blog Stick 2 Target Target is een pseudoniem van een jongeman uit Lissabon. Hij is zelf een street artist, zij het op amateuristisch vlak. De reden waarom hij is gecontacteerd voor dit werk is omdat hij de grootste blog bijhoudt die handelt over Portugese street art, nl. www.stick2target.com. Op zijn website houdt hij het reilen en zeilen in de Portugese street art en graffiti bij. Je kan er nieuws vinden over toekomstige projecten, tentoonstellingen, events, workshops, galerijen en artiesten. Deze site was een heel handige bron tijdens deze bachelorproef. Ik had ook contact met Target. Hij vond mijn idee voor een street art tour heel goed en bracht me in contact met andere artiesten.

19

(bron: “Urban treasures in Porto”, Adam Skolnick, www.lonelyplanet.com, 09/01/2012)

Verleyen Mike



69 Blog Miss K Miss K, of Karina, heeft een heel actieve blog20 over het street art gebeuren in Porto. Zij trekt er wekelijks op uit om foto’s te nemen van nieuwe kunstwerken. De blog heeft zeker en vast geholpen om kunstwerken in Porto te traceren in de stad. Fatcap Fatcap is een grote bron voor het vinden van graffiti en street art kunstwerken overal ter wereld. Je vindt er foto’s, video’s en artikels over artiesten en kunstwerken overal in de wereld. Op de website staan ook heel wat kunstwerken en artiesten in Porto. Red Bull Street Art View Deze street art maps zijn gebaseerd op de Google Maps. Mensen van over de hele wereld kunnen een kunstwerk aanduiden voor te registreren. Dankzij deze handige tool kun je street art over de hele wereld vinden. In Porto zelf zijn er 92 geregistreerde kunstwerken.21

4.2.2

Kunstwerken in de straten

Tijdens een wandeling door de stad op zoek naar street art en graffiti vallen de vele werken op. Op elke straathoek, muur of gebouw wordt er wel iets neergeklad. Uiteraard is het materiaal niet altijd even schitterend, daarom is er ook een onderdeel ‘Hoe het niet moet’ in deze bachelorproef gestoken. Maar de stad Porto heeft heel wat goeds te bieden op vlak van street art en graffiti. Tijdens onderzoek naar het potentieel voor street art tourism werd duidelijk dat er verschillende soorten ‘plaatsen’ zijn waar street art wordt aangeboden. Enerzijds zijn er de actieve buurten. Deze zijn een verzameling van straten waar er zich veel street art bevindt. Anderzijds zien we de leegstaande en verlaten panden of fabrieken. Verder hebben we de willekeurige kunstwerken die niet meteen met een straat of een buurt verbonden zijn. Deze zijn willekeurig in de stad geplaatst, dikwijls op opvallende plaatsen. Deze kunstwerken vallen ook meer op omdat zij los staan van andere. Een laatste plaats zijn de ‘legale’ muren. Op deze mogen street artists hun volle gang gaan, alhoewel dat dit in Porto niet zo het geval is zoals in België. De verschillende plaatsen worden hieronder besproken. ‘Actieve’ buurten Porto bezit heel wat ‘actieve’ buurten als het draait om street art en graffiti. Deze buurten kenmerken zich door een grote hoeveelheid aan kunstwerken en een vluchtig karakter. In deze buurten worden kunstwerken vaak snel overschilderd en ruimen zo plaats voor andere. De buurten worden hier besproken, enkele foto’s van street artin Porto zijn bijgevoegd (zie Bijlage II).

20 21

Bron: http://dedonogatilho.blogspot.pt. Bron: http://streetartview.com/.

Verleyen Mike



70 - Miguel Bombarda Één van die actieve buurten of straten is Rua Miguel Bombarda. Deze straat is gelegen in het kunstkwartier of ‘Bairro das Artes’. Dat is een onafhankelijke buurtorganisatie die samenwerkt om kunst toegankelijk te maken voor het publiek. De organisatie bestaat pas sinds januari 2012 en kent al heel wat succes. Rondom en in Miguel Bombarda zelf bevinden er zich heel wat kunstgalerijen, hostels en authentieke cafés waar regelmatig exposities zijn. Rua Miguel Bombarda (Bombarda in de volksmond) bezit naast deze actieve samenwerking tussen verschillende partners ook nog een actieve street art scene. In deze straat bevinden zich heel wat kunstwerken op de muren. De meest actieve artiesten van het moment hebben of hadden hier hun werk staan. Deze straat mag dus zeker en vast niet ontbreken in de street art tour door de stad Porto. - Lapa Een volgende actieve buurt die zeker niet mag worden vergeten is het gebied rond metrostation ‘Lapa’. Als je met de metro het station binnenrijdt valt vooral de grote aanwezigheid van graffiti op. Aan de rechter- of linkerkant (afhankelijk hoe je het station binnenrijdt) ziet men de zijkant van sociale woonblokken die volledig vol met graffiti staan. Dagelijks worden hier kunstwerken overschilderd. Men ziet hier voornamelijk graffiti, en niet zoveel street art22. Tijdens het maken van deze bachelorproef en street art tour door Porto is er besloten om ook graffiti in het werk te steken. Daarom mocht deze opvallende graffiti buurt zeker niet ontbreken tijdens de tour.

- Travessa de Cedofeita Een klein onopvallend straatje die men op het eerste zicht voorbijloopt. Hier vind je de laatste nieuwe posters van evenementen in en rond Porto terug, net zoals heel wat street art en graffiti. In het straatje bevinden zich authentieke bars en zowel trendy als brocante winkeltjes. De street art beperkt zich niet enkel tot het straatje, maar ook rond de straat vindt men er heel wat terug. - Industriezone De industriezone van Porto (omgeving Boavista) is vooral een uitgaansbuurt met heel wat disco’s. Maar de zone bevat ook heel wat betonnen muren en gebouwen. De ideale achtergrond voor street art met andere woorden. In deze zone vind je ook heel wat leuke street art en graffiti. De zone is bovendien ook heel makkelijk bereikbaar met het openbaar vervoer. Leegstaande panden / fabrieken Porto bezit heel wat verloederde en leegstaande panden, mede door de crisis. Deze panden, vaak oude fabrieken en leegstaande huizen, zijn een ideale plek voor street artists om ongestoord hun gang te gaan. Hier zie je dan ook de meest complete en grootste kunstwerken van de stad. 22

Verschil graffiti en street art: zie Hfst 1

Verleyen Mike



71 In deze panden komt er nauwelijks controle van politie of andere autoriteiten dus zijn de artiesten vaak uren bezig aan grote kleurrijke kunstwerken. De panden liggen meestal wel ietwat buiten de stad. Maar zij mogen zeker en vast niet ontbreken aan de street art tour. Daarom wordt er ook vaak met de metro en bus gereden naar deze panden, dit om tijd te besparen. Legale plaatsen Zoals eerder besproken dient een stad een goed uitgelijnd graffitibeleid te hebben. Dit dient om vandalisme tegen te gaan en om goede kunstwerken te ‘beschermen’. Het legaliseren van graffiti aanbrengen op sommige plaatsen is daarvoor een goed signaal. Uiteraard dient er enige controle te zijn, maar dat spreekt voor zichzelf. Porto heeft zo een plaats, in de deelgemeente Matosinhos. Maar na verder onderzoek blijkt dat de muur niet zo legaal is. Er moet een aanvraag ingediend worden voor het aanbrengen van graffiti met redenen waarom en wat er op zal komen. (bron: gesprek Mr. Dheo) Deze aanvraag kan weken duren en zo verdwijnt het ‘legale’ aspect al gauw. Willekeurige kunstwerken Alhoewel men niet meteen veel straten zonder graffiti of street art vindt, zijn er hier en daar wel losse kunstwerken die opvallen. Deze werken zijn het meest uit de hand van ‘Hazul’. Zij zijn vaak willekeurig geplaatst zonder een connectie met de omgeving, wat vaak de bedoeling is bij street art. Op de website van Hazul is er een handige overzichtskaart van zijn kunstwerken in de stad beschikbaar.23 Hoe het niet moet De grens tussen street art kunst en gewoon wat neerkladden is een veelbesproken topic. In elke grootstad zijn er vandalen en mensen met slechte bedoelingen aanwezig. Zij kladden heel vaak onethische en vernederende boodschappen neer op muren. Daarom worden vandalisme en echte street art of graffiti kunst vaak in één adem genoemd. Voor veel buitenstaanders is dit nu eenmaal hetzelfde. Uiteraard is het dan aan de stad om een negatief signaal uit te zenden naar de vandalen en niet naar de street artists, die enkel de bedoeling hebben om mensen te entertainen en de omgeving op te fleuren. Net zoals andere grootsteden bezit Porto, jammer genoeg, ook vandalen en mensen met slechte bedoelingen. Tijdens mijn wandelingen door de stad heb ik heel vaak een slecht gevoel gekregen van boodschappen op muren of tekens die echt niet kunnen. Ik heb bewust dit deeltje erin gestoken om het verschil aan te tonen tussen een vandaal en een street artist. De vandalenstreken staan evenwel niet op mijn kaart aangeduid, dit omdat het totaal geen meerwaarde heeft tijdens een street art/graffiti tour. Wel zal de gids, die zelf een street artist is of in het wereldje zit, er de mensen wel van bewust maken dat dit pure vandalenstreken zijn en geen kunst. 23

(http://g.co/maps/4yhtv)

Verleyen Mike



72 4.2.3

Artiesten

Aangezien er heel wat leeft in de street art en graffitiwereld in Porto zijn er ongetwijfeld heel wat artiesten in de stad. Uiteraard is het onmogelijk om ze allemaal op te lijsten en te spreken. Daarom werd er gekozen om de voornaamste artiesten hier te beschrijven. Van deze artiesten vind je ongetwijfeld een werk terug in de stad en op de street art tour. Zij behoren tot de meest getalenteerde artiesten die Porto bezit. Hun werken werden dan ook tentoon gesteld in exposities in de stad en ver daarbuiten. Enkele onder hen hebben zelf internationale bekendheid verworven. Hazul Hazul is ongetwijfeld één van de meest actieve street artists uit en van Porto. Hoewel hij dezer dagen wat minder actief is, zijn de meeste werken in de stad wel van zijn hand. Hazul heeft een heel uitgesproken stijl, dat merk je meteen als je een werk passeert. Hij maakt heel veel gebruik van ronde vormen en cirkeltjes om zijn figuur te maken. Op de street art tour zullen de mensen ongetwijfeld heel wat kunstwerken van Hazul zien. Naast street art is Hazul ook een uitstekende schilderaar en kunstenaar. Hij heeft heel wat andere projecten lopen en heeft ook regelmatig exposities in de stad. Andere werken maakt hij onder andere met acryl, aquarel en gewone marker.24 Voor dit werk had ik heel wat contact met Hazul via email (zie Bijlage VI). We hadden een afspraak maar die is telkens afgesprongen. Hij had het heel druk had met het voorbereiden van exposities en dergelijke.

Mr. Dheo Mr. Dheo is een heel succesvolle street artist met Figuur 30: Hazul street art (bron: eigen foto's) internationale faam. Hij is afkomstig uit Vila Nova de Gaia, gelegen aan de linkeroever van de Douro en rechtover Porto. Als een autodidact had hij zijn eerste contact met graffiti op de leeftijd van 15 jaar. Naarmate zijn technieken en werken verbeterden kwam hij in contact met andere artiesten. Zo ging de bal aan het rollen.25 Vandaag de dag werkt Mr. Dheo samen met gekende internationale merken, waaronder Reebok. Zijn voorkeur gaat weliswaar nog altijd uit naar de straat, die hij als perfecte plaats ziet om te creëren. (bron: gesprek met Mr. Dheo) Alhoewel Mr.Dheo heel vaak in het buitenland zit, onder andere na een succesvolle tentoonstelling in Londen, bevindt hij zich regelmatig in Portugal.

24 25

Bron: www.hazul.pt.vu. Bron: http://www.mrdheo.com.

Verleyen Mike



73 Zo had hij in Gallery Hostel (Rua Miguel Bombarda) een expositie waarbij ik persoonlijk op de opening uitgenodigd was. De expositie, ‘Layers’ was na de eerste dag een enorm succes, er kwamen nl. 1100 bezoekers opdagen. (bron: gesprek Mr. Dheo) Collectivo Rua Frederico & Alma vormen samen het duo Figuur 31: Mr. Dheo street art (bron: eigen foto's) Colectivo Rua. Zij zijn heel actief aanwezig met exposities in de stad Porto en daarbuiten. Het duo heeft een heel herkenbare stijl, nl. het portretteren van close ups van gezichten. De close ups zijn telkens verschillende expressies die men uitbeeldt. Ik heb ook het genoegen gehad om de twee te ontmoeten en hen een paar vragen te stellen omtrent mijn idee. Dub Andre Silveira is één van de meest talentvolle artiesten van Porto. Hij is tevens medewerker van Inky Graffiti Shop. Dub heeft een heel merkbare stijl, nl. heel wat kleuren en het gebruik van beesten als karikatuur. Zo is hij heel goed in het maken van grappige, kleurrijke monsters. Hij heeft al heel wat kunstwerken in Porto staan. Op de street art tour zullen er ongetwijfeld kunstwerken van hem op de agenda staan.

Figuur 32: Dub street art (bron: eigen foto's)

Youth One Youth One is de eigenaar van Dedicated Store. Deze shop opende zijn deuren in December 2011. Youth is een getalenteerde artiest, maar hij is weliswaar geen fan van exposities. Hij houdt meer van het echte gevoel van graffiti aanbrengen op straat. Daarom zijn zijn werken enkel en alleen te zien op straat. Door het openen van de shop heeft hij weliswaar minder tijd om te gaan spuiten. Maar hij probeert toch enkele malen per maand grotere werken te gaan zetten buiten het stadscentrum van Porto. Onder andere het leegstaande pand in Maia bevat heel wat werken van hem.

Verleyen Mike



74 4.2.4

Galerijen, (work)shops en events

Porto heeft niet alleen street art op de muren staan maar er wordt ook heel wat rond georganiseerd. Zo zijn er verscheidene shops en worden er in die shops op regelmatige basis workshops gehouden. Dit bewijst nogmaals dat street art wel degelijk leeft en er wel degelijk potentieel is voor street art tourism. Galerijen Porto is een heel actieve stad op het gebied van kunst. Dankzij het Jongerenactieplan 2.0 dat afgestemd is op kunst en cultuur speelt er zich heel wat af. Een goed voorbeeld daarvan is het eerder aangehaalde Bairro das Artes, gesitueerd in en rond Rua Miguel Bombarda. Dit kunstkwartier bevat heel wat galerijen en biedt ook de mogelijkheid aan beginnende kunstenaars om hier te exposeren. Zo zijn er ook regelmatig street art exposities . Shops Figuur 33: Logo Bairro das Artes (bron: Door de levendige street art scene in Porto zijn ook graffiti en jpn.icicom.up.pt) street art shops een must. Deze shops verkopen alles wat men kan gebruiken om graffiti en street art aan te brengen. Van markers over spuitbussen tot plakmateriaal. Je kan er ook terecht voor workshops en informatie over street art in de stad. De shops bestaan nog niet lang, wat wijst op frisse ideeën en potentieel in de markt.

- Inky Graffiti & Street Art shop / Gallery Deze shop is de meest recentste. Hij opende zijn deuren in februari 2012 en had meteen succes. De shop is tegelijk ook een galerij waar heel veel aanstormende jonge talenten zich elke maand mogen bewijzen. (zie Bijlage III) Bij Inky vinden er ook regelmatig workshops plaats en de shop is tevens ook de beginplaats van mijn Street Art Tour door Porto. Inky heeft een heel levendige Facebook pagina26 waar mensen terecht kunnen voor het laatste nieuws over events, artiesten of nieuw beschilderde muren. De eigenaar ervan, Andre Silveira aka ‘Dub’, is heel behulpzaam geweest bij het maken van de Street Art Tour door Porto. Hij heeft heel wat actieve buurten en fabriekspanden voor me aangeduid. De workshop van mijn Street Art Tour Porto zal ook in Inky worden gehouden.

Figuur 34: Logo Inky (bron: Facebook Inky)

26

http://www.facebook.com/pages/INKY-GraffitiStreetartGallery/339222882756348

Verleyen Mike



75 - Dedicated Store Dedicated Store was de eerste graffiti shop in Porto. Zij openden hun deuren in December 2011. De eigenaar, Youth One, is zelf een heel getalenteerde street artist. Deze shop heeft ook filialen in Lissabon, Keulen en Kroatië en is ook heel actief op Facebook.27 In de shop zijn er ook regelmatig exposities en men kan er ook terecht voor workshops.

Figuur 35: Logo Dedicated Store (bron: Facebook Dedicated)

- Tail Drop Store Tail Drop Store is geen rasechte graffiti en street art shop. Het is de eerste plaats een skateshop waar ook markers en attributen voor graffiti en street art worden verkocht. Deze shop mocht evenwel niet ontbreken en wordt ook aangedaan op de Street Art Tour in Porto. (meer info: www.taildropstore.blogspot.com) Exposities Porto zijn levendige street art scene uit zich ook in heel wat exposities in de stad. De stad heeft heel wat goede artiesten die regelmatig exposities geven op verschillende locaties. De locaties zijn niet altijd galerijen of musea, maar ook niet alledaagse locaties zoals hostels, boekenwinkels en cafés behoren tot de mogelijkheden. Deze exposities zullen ook een belangrijk onderdeel vormen van de Street Art Tour. Een bezoek aan een expositie zal voor een leuk intermezzo zorgen tijdens de tour. Hieronder volgen een paar voorbeelden van exposities in de stad in het voorjaar 2012. - Inky Street Art & Graffiti shop Elke maand zijn er andere exposities in deze shop. Deze shop is tevens ook het vertrekpunt van de Street Art Tour met gids. De exposities in de shop zijn telkens voor jonge aanstormende talenten. Zo hadden zij in maart een expositie van ‘Anti’, een street artist, schilder en tatoeëerder bij Ideal Tattoo Shop te Lissabon en in april een van ‘Uzo’ (zie Bijlage III) - Gallery Hostel Gallery hostel is een heel jonge hostel die nog maar een klein jaar zijn deuren opende. In de hostel kun je regelmatig terecht voor jamsessions, party’s en ook exposities. Zij werken ook mee aan het Bairro das Artes project. De straat is ideaal gelegen in het kunstkwartier in Rua Miguel Bombarda, een belangrijk middelpunt voor kunst en street art in Porto. 27

http://www.facebook.com/dedicated.porto.

Verleyen Mike



76 Er bevinden zich regelmatig exposities. Zo was er ook een expositie van Mr. Dheo die zijn deuren opende op 27 april 2012. (zie Bijlage III) - Monsters Family Tattoo Shop Deze tattoo shop is vaak het decor voor een street art expositie die meerdere maanden duurt. Mr. Dheo & Colectivo Rua zijn twee artiesten die er onlangs hun expositie hadden. (zie Bijlage III) Workshops De twee onlangs geopende street art & graffiti shops (Inky & Dedicated) bieden allebei ook af en toe de mogelijkheid om workshops te volgen. In Inky was het mogelijk om een meerdaagse workshop te volgen. Dit om de evolutie van het kunstwerk goed op te volgen. (zie Bijlage III) Events In en rond de stad Porto vind je ook regelmatig events waarbij graffiti en street art wordt gespoten. Deze events zijn niet op zichzelf bestaande graffiti of street art events maar ze bevinden zich telkens wel in een ‘urban’ scene zoals een hiphop- of skatefestival of een ‘Urban Market’. Vaak worden street artists uitgenodigd door de organisatie om een muur te komen spuiten die dan het middelpunt wordt van het event.

4.3 Conclusie We zagen reeds de profilering van street art tourism en de jongerentoerist. Het uiteindelijk product zal betrekking hebben op de stad Porto. Daarom werd in dit hoofdstuk het potentieel bekeken van street art tourism in een stad als Porto. Eerst werd de jongere in het algemeen en jongerentoerist in Porto onder de loep genomen. Daaruit kunnen we concluderen dat er wel degelijk potentieel was voor deze doelgroep. Uit de studie van APTUR, ISCET en PortoTours zagen we onder meer dat de jongerentoerist in Porto cultuur en kunst verkiest en dit aan lage prijzen. Een ideale combinatie voor street art tourism want eerder zagen we dat dit laagdrempelig en goedkoop is. Verder zagen we dat Porto momenteel een goed uitgelijnd beleid omtrent jongeren heeft. Dankzij het Jongerenactieplan 2.0 wordt de focus vooral gelegd op kunst en cultuur en dat komt street art tourism alleen maar ten goede. Als laatste zagen we de aanwezigheid van een street art scene in Porto. Er is wel degelijk nood aan een scene als street art tourism wil groeien. Dankzij het grote aanbod in de straten en aan exposities of galerijen is er wel degelijk sprake van een scene. Daaruit kunnen we algemeen concluderen dat de jongerentoerist een perfecte doelgroep is voor street art tourism en de stad Porto. Een tweede conclusie is dat er wel degelijk potentieel is voor een nichemarkt als street art tourism in Porto

Verleyen Mike



77

5 Hoofdstuk 5: Finaal product: Porto’s Street art Tour In dit vijfde en laatste hoofdstuk wordt de uiteindelijke street art en graffiti tour door Porto ontwikkeld. Tijdens de street art tour zal er ook een klein stukje graffiti behandeld worden, dit omdat de straten van Porto er ook vol van staan en het mooi meegenomen is om de toerist hierover ook een woordje uitleg te verschaffen. Het wordt echter niet opgenomen in de titel van mijn product, dit omdat het slechts een klein deel bevat en het uiteindelijk verwant is met street art.

5.1 Street Art Tour Porto De street art tour door Porto kan men op twee manieren beleven. De eerste manier is een gegidste tour door de stad met een street artist of iemand uit de scene als gids. De tweede manier is voor de bezitters van een smartphone, nl. met een applicatie. Een eerste reden waarom er werd gekozen voor een gids is de meerwaarde voor de toerist. De gids is ofwel een professionele street artist of iemand die in de scene zit. Hij of zij kent de hele street art wereld in Porto heel goed. Zo zal hij of zij met volle overgave en leuke anekdotes over de geschiedenis en sommige kunstwerken spreken. Op die manier is het voor de bezoeker een duidelijke meerwaarde. Een tweede reden is om ‘leakage’ te voorkomen. Dit fenomeen werd eerder besproken in hoofdstuk 2. Door te werken met lokale gidsen (afkomstig van graffiti shops uit Porto in dit geval) zal het bestede geld terecht komen om de verdere ontwikkeling van street art in de stad te steunen. Dit kan enkel street art tourism ten goede komen. Met het geld kan men bijvoorbeeld workshops verder uitbouwen of exposities organiseren. Er is ook een kleine wedstrijd verbonden aan de street art tour. Een tweede manier om mijn street art tour door Porto te beleven is via een smartphone applicatie. Er is bewust gekozen om deze technologie te gebruiken voor de street art tour omdat dit meer en meer ingeburgerd geraakt onder jongeren, die tevens de doelgroep zijn. Het applicatie-gebeuren geraakt ook stevig ingeburgerd in de toeristische wereld. Er zijn tal van applicaties waarbij je in je eentje de stad kan rondtoeren en ontdekken. Zo zijn er ook een paar applicaties waarbij men street art in een stad kan ontdekken. (zie Hfst 3 : ‘Best Practices’) Het gebruik van mobiele applicaties voor toerisme is heel gebruiksvriendelijk en bevat bovendien heel wat geavanceerde functies. Een daarvan is de GPS-functie die, in dit geval althans, de dichtstbijzijnde geregistreerde kunstwerken kan terugvinden. 5.1.1

Porto’s Street Art on Foot (met gids)

Hieronder worden alle praktische elementen voor de ontwikkeling van de street art tour met gids besproken. De concrete map en tour zijn in een aparte bijlage bij dit werk geleverd. Deze map en tour wordt niet meegegeven met de toerist aangezien de tour wordt gegidst. De aparte bijlage is enkel een verduidelijking hoe de tour er zal uit zien met de plaatsen die worden aangedaan tijdens de tour.

Verleyen Mike



78 Welke gidsen? Elke tour wordt gegidst door een professionele street artist of iemand die bekend is met de hele scene. Er wordt steeds afgewisseld. In totaal wordt er gebruik gemaakt van drie gidsen, nl.:  Draw (Street Artist en de helft van Colectivo Rua, www.thedrawone.tumblr.com  Alma (Street Artist en de helft van Colectivo Rua, www.colectivorua.tumblr.com  Dub (Street Artist en medewerker Inky Graffiti Shop)

Praktische informatie voor de toerist - Kostprijs De totale kostprijs voor de Street Art Tour in Porto bedraagt €15. Met deze prijs wordt een minimaal winstbejag nagestreefd. De prijs is gebaseerd op bestaande street art tours en hun prijzen. (zie Hoofdstuk 3 ‘Best Practices’) Toch is deze prijs lager dan andere, dit omdat de tour pas in de opstartfase zit en er van winst nog helemaal geen sprake mag en kan zijn. - (Niet) Inbegrepen In deze prijs zit het metro & bus vervoer voor de volledige dag inbegrepen (€7) Ook zit er één drankje (€1,5) inbegrepen tijdens de stop. Een bezoek aan de street art & graffiti shops zit ook inbegrepen, net als het bezoek aan één externe street art expositie (dus niet in de street art shops). Deze externe expositie is naargelang het aanbod van het moment. Alle andere persoonlijke uitgaven zijn niet inbegrepen in de prijs. Verder is er ook een wedstrijd verbonden aan de tour waarbij men drie prijzen kan winnen. De aankoopwaarde van de drie prijzen zijn ook verwerkt in de totale kost voor de prijs. - Taal De tours kunnen in twee talen worden gegeven, in het Portugees of in het Engels. De gidsen spreken allemaal beide talen. De bijgesloten bundel die de eigenlijke tour bevat zal in het Engels zijn. Dit omdat de tour ook zou kunnen worden getoond aan niet-Nederlandstaligen. Er waren alvast meerdere street artists geïnteresseerd om het eindresultaat eens te bekijken. - Duur & tijdstip De tours hebben een vast aanvangsuur en –dag. Omdat het hele concept nog maar in de beginfase zit, zal dit in het begin enkel op zaterdagnamiddag om 13u zijn. Naar mate het succes vordert worden er meerdere dagen ingelast. Zo kan er later ook op woensdag of vrijdag een aanvraag worden ingediend, telkens om 14u. De duur van de tour bedraagt in totaal 4u met stop. Deze vier uur zijn voldoende om kunstwerken in en buiten het centrum te spotten. Daar de verplaatsing met het openbaar vervoer gebeurt, kunnen er hier en daar wel vertragingen worden opgelopen.

Verleyen Mike



79 - Verzamelpunt Het verzamelpunt van de tour is ‘Inky Graffiti & Street Art Shop’, gelegen in Rua Coelho Neto 36, Porto. Deze shop is een ideaal vertrekpunt om de Tour te starten. Elke maand bevindt er zich hier bovendien een nieuwe expositie. Zo hebben de toeristen een eerste contact met een graffiti shop en een kleine expositie. In de shop zijn er heel wat muren beschilderd (zie Figuur 36). Aan de hand van deze muren krijgen de toeristen de eerste uitleg over street art. Uiteraard begint de eerste kennismaking met een korte geschiedenis.

Figuur 36: Muur in Inky Shop (bron: Facebook Inky)

- Verplaatsing tijdens de tour Omdat de verscheidene kunstwerken verspreid liggen in de stad verplaatst men zich op de tour dikwijls met het openbaar vervoer. Over het algemeen gebeurt het verplaatsen te voet, maar de fabriekspanden liggen ietwat buiten de stad waardoor een verplaatsing met de metro of bus aan te raden is. De toegangsgelden tot het openbaar vervoer zitten uiteraard allemaal in de prijs inbegrepen. Locaties Omdat street art heel vluchtig is, is het best mogelijk dat locaties wijzigen. Uiteraard zijn er altijd vaste locaties zoals in de fabriekspanden, Rua Miguel Bombarda of Travessa de Cedofeita waar er constant street art of graffiti aanwezig zal zijn. De kunstwerken worden vaak overschilderd, maar er worden ook steeds nieuwe gezet. Dat bewijst nog maar eens de meerwaarde van een street artist zelf als gids. Hij of zij weet immers alle, al dan niet nieuwe, plekken in de stad. Randactiviteiten Tijdens de tour wordt er ook een of meerdere street art exposities bezocht. De expositie die zal worden bezocht zal telkens veranderen. De gemiddelde duur van een expositie is twee maand.

Verleyen Mike



80 Meestal zijn er verschillende exposities tegelijkertijd, dan wordt er onderling overlegd welke de groep gaat bezoeken. Op aanvraag kunnen er uiteraard meerdere bezocht worden. Tijdens de tour wordt er ook een stop gehouden. De stop is afhankelijk van de locatie waar de groep zich bevindt. Wedstrijd Om het wat spannender te maken en de stad echt goed te leren kennen is er ook nog een leuke, kleine wedstrijd verbonden aan de street art tour. In het stadsbeeld van Porto zijn er ongeveer 800 tot 900 stencil origami vogels aangebracht door Ricardo Dias, medewerker van Lomography Shop, een fototoestelwinkel. Hij heeft deze vogeltjes zelf aangebracht gedurende een half jaar. Elke vogel heeft een nummer. De wedstrijd bestaat erin om een vogel te zoeken die tussen 25 bepaalde nummers ligt. Waar het tussen moet liggen verandert telkens. Men begint bij 1-25 en bij de volgende groep 26-50 enz… Er moet telkens een foto van bewijs worden getrokken en worden afgeleverd bij Inky Shop. De winnaars krijgen een gratis pakket stickers gemaakt door ‘Dub’ (medewerker van de Inky Shop), een editie van Graffiti 360 (Portugees magazine handelend over graffiti) en een marker naar keuze. De zoektocht gebeurt uiteraard niet tijdens de tour. De deelnemers van de street art tour hebben wel maar drie dagen om met bewijsmateriaal te komen. De vogels zijn allemaal heel centraal gelokaliseerd in het centrum en zijn uiteindelijk heel makkelijk terug te vinden. In sommige wijken vind je er 30 a 40 na elkaar.

5.1.2

Porto’s Street Art App (Individueel met smartphone)

De applicatie voor de street art tour is gebaseerd op reeds bestaande applicaties voor steden zoals Berlijn, Parijs of New York. Het omvat weliswaar geen echte tour, maar eerder een interactieve map waarbij de toerist de street art zelf kan ontdekken op zijn eigen tempo. Applicatie - Praktisch De applicatie heeft een handig overzicht van alle geregistreerde street art in de stad Porto. De kunstwerken werden voor de ontwikkeling geregistreerd. Indien er zich nieuwe kunstwerken voordoen kunnen toeristen een registratieaanvraag indienen zodat het kunstwerk wordt opgenomen in de applicatie. Net hetzelfde met verwijderde kunstwerken. Er wordt telkens gevraagd om verwijderde of nieuwe kunstwerken te melden. Net zoals de ‘Urban Art Guide’ van Berlijn wordt er ook gebruik gemaakt met de optie ‘Find Nearest Artworks’. Deze optie laat de toerist toe om het dichtstbijzijnde kunstwerk (aan de hand van GPS) te vinden. De toerist heeft ook de mogelijkheid om enkel een bepaalde locaties weer te geven. Zo kan hij of zij kiezen voor enkel fabriekspanden of actieve buurten weer te geven. Het is ook mogelijk om losse kunstwerken op te zoeken via naam of artiest. Een laatste mogelijkheid is het zoeken van exposities, shops of galerijen die ook maar iets met street art te maken hebben.

Verleyen Mike



81 Een andere toepassing is het vinden van leuke bars, restaurants of accommodatie. De applicatie zal uitgerust zijn met een extra interactieve map hieromtrent. De adressen worden zorgvuldig gekozen en geselecteerd op basis van charme, prijs, ligging en al dan niet cultuur- of kunst gerelateerd. - Screenshots

Figuur 37: Screenshot Street art app Porto (eigen creatie)

Figuur 38: Screenshot gezien door smartphone (eigen creatie)

Verleyen Mike



82 Praktische informatie voor de toerist - Kostprijs en distributie De download voor de applicatie zal €1.50 kosten. Dit werd berekend op de gemiddelde kostprijs van een applicatie.1 De applicatie is geschikt voor Android en iPhone users en is te downloaden via de Google Play Shop2 of de iTunes Store3 - Taal Applicaties zijn universeel en worden in het algemeen in het Engels gemaakt. ‘Porto’s Street Art App’ zal dus ook in het Engels ontwikkeld worden. - Duur / vertrekpunt / verplaatsing tijdens de tour De applicatie is zoals eerder gezegd geen complete wandeling. De toerist kiest zelf hoe en wanneer hij de kunstwerken of andere activiteiten zal doen. Een duidelijk vertrekpunt is er ook niet. Er kan gelijk waar gestart worden aangezien er met GPS wordt gewerkt. Verplaatsingen tijdens de tour worden naar keuze gemaakt. Toegangsgelden tot metro of bus zijn niet inbegrepen.

5.2 Street art workshop Om een meerwaarde te creëren voor de toerist heeft hij of zij ook de mogelijkheid om een workshop te volgen over street art & graffiti. De toerist kiest zelf of hij ze al dan niet koppelt met een street art tour. De workshop creëert voor de toerist een ervaring die men niet snel zal vergeten. Workshops zijn zeker en vast een meerwaarde voor een toeristisch product. Ze geven een extra beleving aan een product en daar is de hedendaagse toerist immers naar op zoek. Indien de workshop gekoppeld wordt met een Street Art Tour dan zal deze na de Tour plaatsvinden. Hij heeft ook de mogelijkheid om te kiezen voor een verlengde workshop, nl. voor een tweede sessie.

5.2.1

Praktische zaken voor de toerist

Kostprijs - Zonder Street Art Tour De toerist heeft de mogelijkheid om de street art tour te combineren met de workshop. Er is een korte en een lange workshop. Voor de korte (3u) zonder tour betaalt de toerist 30€ inclusief materiaal en dergelijke.

1

“De gemiddelde prijs van een app in de App Store (voor iPhone, iPad en iPod Touch) ligt op € 1,50” (bron: http://appontwikkelen.nl/apps/wat-kosten-apps) 2 3

https://play.google.com/store http://www.apple.com/nl/mac/app-store

Verleyen Mike



83 Voor de lange workshop (twee maal 3u) betaalt de toerist 60€ inclusief materiaal en dergelijke. Deze prijs is gebaseerd op de workshops die in Inky Graffiti Shop gehouden worden. - Met Street Art Tour Uiteraard heeft een street art tour voorafgegaan aan de workshop wat meer inspiratie voor je eigen kunstwerk. Op deze manier ziet de toerist eerst de kunstwerken op straat en vervolledigt hij met de opgedane inspiratie zijn eigen kunstwerk. Als de toerist de street art tour combineert met de korte workshop bedraagt de prijs 45€ in totaal. Als hij deze combineert met de lange workshop dan bedraagt de prijs 70€. Locatie Voor de workshop is het mogelijk om de ruimte achterin in de ‘Inky Graffiti & Street Art Shop’ te gebruiken. Zij hebben een grote ruimte waar er regelmatig workshops en dergelijke gehouden worden. Duur De korte workshop zal ongeveer 3u in beslag nemen. Als deze met de Street Art Tour wordt gecombineerd zal deze van 17u tot 20u doorgaan. Zoals eerder gezegd zal dit in het begin enkel op zaterdag zijn met eventueel andere dagen indien het een succes wordt. ‘Inky Graffiti & Street Art Shop’ is telkens geopend tot 20u. De toerist kan er ook voor kiezen om een uitgebreidere workshop te volgen. Dit is dan een workshop van twee maal drie uur. Op zaterdag is er de vaste workshop van 17u tot 20u en op zondag heeft hij dan de mogelijkheid om een tweede sessie te volgen.

5.2.2

Inhoud en beleving

De toerist heeft dus de mogelijkheid om een korte of lange workshop te houden. In de eerste sessie van drie uur zal de toerist vooral een introductie krijgen op de kunstvorm voorafgegaan door een korte historie. In die eerste drie uur zal hij de verschillende stijlen en technieken aanleren om dan aan een individueel werk op papier te beginnen. De toerist kiest er dus voor of hij al dan niet met een tweede sessie doorgaat. De tweede sessie, op zondag, is in Figuur 39: Inky Backyard (bron: Facebook Inky) samenwerkingsverband. Er wordt in groep aan een grote ‘mural’ (zie ‘Murals’ blz. 16) gewerkt. De muur die ter beschikking wordt gesteld is de achterste muur van graffitishop Inky. (zie Figuur 39)

Verleyen Mike



84 Hier wordt regelmatig gewerkt aan gezamenlijke kunstwerken. Voor de toerist is het een heuse uitdaging om samen met artiesten te werken aan zo een muur. Het vergt heel wat samenwerking en inzicht. De samenwerking met artiesten zal een grote meerwaarde zijn ter afsluiting van de workshop.

5.3 Verkoop De street art tour wordt gegidst, dus krijgt de toerist geen papieren versie van de tour. Zoals eerder gezegd is dit bewust gekozen en dit om de meerwaarde van de informatie tijdens de tour te behouden. Omdat de eigenlijke tour niet verkrijgbaar is op papier, kan de tour enkel geboekt worden. De street art workshop is, net zoals de street art tour, ook enkel te boeken via Inky.

5.3.1

Doelgroep

Zoals eerder aangegeven in dit werk ligt de eigenlijke focus van doelgroep op de jongerentoerist. Dit zijn jongeren tussen 16 en 35 jaar. Uiteraard mogen jong en oud zich inschrijven voor street art tours en workshops, maar de promotie zal vooral naar de jongerentoerist gericht zijn. Er is bewust gekozen voor de jongerentoerist omdat zij een groot segment bevatten van de toeristische industrie. Het aantal jongerentoeristen stijgt elk jaar. Zij vormen tevens een goede doelgroep voor een product in Porto. Dit werd eerder al besproken in Hoofdstuk 4.

5.3.2

Waar boeken?

Inky Graffiti Shop De tour en workshop kunnen voorlopig enkel geboekt worden op één manier, nl. via Inky Graffiti Shop. Dit omdat de tour hier begint en de workshop er wordt gehouden. Men kan op drie manieren boeken. Eerst en vooral door eenvoudig een mail te sturen naar Inky Graffiti & Street Art Shop4 met vermelding van aantal personen en datum dat men de tour of workshop wenst te doen. De tweede manier is telefonisch de gegevens doorbellen en de laatste manier is persoonlijk langsgaan bij de shop. De shop is geopend van dinsdag tot en met zaterdag van 11u tot 20u. Andere plaatsen Bij het opstarten van de tour zal er nog niet worden verkocht op andere plaatsen. Dit om het succes van de tour en de eventuele samenwerking met de toeristische dienst af te wachten.

4

[email protected]

Verleyen Mike



85 5.3.3

Promotie

De promotie voor de street art tour zal vooral online gebeuren. De drukbezochte Facebook pagina van Inky zal dienst doen als promotiemiddel. Verder zullen er ook flyers worden gedrukt. Deze zullen gemaakt worden door een professionele grafisch ontwerper in samenwerking met een street artist. De flyers worden verdeeld in heel wat hostels, street art exposities en uiteraard de shops. Verder zullen ze ook via skateshops, urban clothing shops en in het Bairro das Artes worden verdeeld.

Verleyen Mike



86

6 Algemene conclusie Met deze bachelorproef werd beoogt een nieuwe nichemarkt, street art tourism, te benoemen, te profileren en te toetsen aan de stad Porto. Aan de hand van vijf hoofdstukken werd er uiteindelijk een product, een street art tour, ontwikkeld die onder die nieuwe nichemarkt valt. Doorheen dit werk zijn er een aantal belangrijke punten naar voor gekomen die hebben bijgedragen tot het al dan niet slagen van street art tourism in een stad zoals Porto. Het toetsen van een nieuwe nichemarkt aan een stad is niet gemakkelijk, maar uit onderstaande conclusies kunnen we toch stellen dat Porto als stad er zeker en vast klaar voor is om street art tourism te omarmen. Hopelijk heeft dit product niet alleen op papier een slaagkans, maar kan het uitgroeien tot een volwaardig product in de stad. Daarom hou ik verder contact met artiesten in de stad Porto om te zien of er iets mogelijk is in deze nichemarkt. Zij waren alvast enthousiast over het product, nl. de street art tour door de stad Porto. Er zijn heel wat kleinere conclusies getrokken doorheen dit werk. Waarschijnlijk zullen deze niet meer vers in het geheugen zitten, daarom volgt hieronder een algemene conclusie en een herwerking van de belangrijkste conclusies uit dit werk. Uit hoofdstuk één nemen we vooral mee dat er een belangrijk verschil is tussen street art en graffiti. Dit is belangrijk daar dit werk zich focust op street art en graffiti. Na mijn onderzoek in Porto bleek evenwel dat er heel wat graffiti aanwezig was en het zonde zou zijn om tijdens de tour over die kunstvorm niets te vertellen. Verder in hoofdstuk één was vooral de illegaliteit omtrent street art van belang. Dit is zeker belangrijk voor de persoonlijke visie op street art. Dankzij de grote aanwezigheid in Porto binnen en buiten musea kan de toerist zijn eigen perceptie en mening aan street art geven. Verder zagen we in hoofdstuk twee dat street art een ware trend is. Dit door de vele vermeldingen van trendblogs en door de opmars dat het de laatste jaren maakte in de musea en media, mede dankzij Banksy. Deze opmars biedt een groot potentieel voor het uitgroeien van de kunstvorm als nieuwe niche in het toerisme. Een andere conclusie dat we uit hoofdstuk twee meenemen is de definiëring van de jongerentoerist als doelgroep voor street art tourism. Met het jongerenactieplan 2.0 van de stad Porto (van kracht tot 2013) ligt de focus op het aantrekken van jongeren. Dit jongerenactieplan werd uitvoerig besproken in hoofdstuk drie. Speerpunten zoals kunst en cultuur vormen een heel belangrijke pijler en staan voorop in dit plan. Wekelijks vind je openingen van exposities in galerijen en events in de straten rond de thema’s kunst en cultuur. Tijdens mijn verblijf in Porto zijn er heel wat exposities omtrent street art en graffiti de revue gepasseerd. Er is dus wel degelijk een publiek voor deze kunstvorm. Een ander belangrijk punt uit het jongerenactieplan en uit hoofdstuk vier is de ontwikkeling van nieuwe toeristische routes. Momenteel is de stad Porto bezig met de ontwikkeling van routes op papier en multimediale routes. Dit toont aan dat de stad vernieuwend naar de toekomst kijkt en dat er zeker en vast plaats is voor nieuwe routes, al dan niet multimediale.

Verleyen Mike



87 Een volgend belangrijk item kunnen we concluderen uit de studie van APTUR, ISCET & PortoTours, tevens uit hoofdstuk vier. Daar zien we dat de helft van de bezoekers aan Porto tussen 16 en 40 jaar zijn, oftewel het doelpubliek van street art tourism. Verder zien we dat zij vooral geïnteresseerd zijn in cultureel toerisme en dito vakanties, waaronder de niche street art tourism valt. Als we de bevraagde personen vragen naar de voordelen van de stad Porto ten opzichte van andere bestemmingen zien we ‘goedkoop en economisch’ op de tweede plaats staan. Opnieuw een belangrijke pijler om de doelgroep van street art tourism, de jongerentoerist, aan te trekken. Andere indicatoren zoals de aanwezigheid van stranden, de Use-It kaart en jeugdherbergen plus de vele vermeldingen van het goedkope leven door officiële instanties (Lonely Planet) zijn zeker en vast een aantrekkingspool voor de jongerentoerist. In hun profiel zagen we al dat cultuur, goedkoop en strand vaak een beslissende factor spelen bij de keuze van hun bestemming. Ten slotte is er de grote aanwezigheid van street art en graffiti, en niet enkel in de straten. Er is zeker en vast sprake van een scene als we het over deze kunstvormen hebben. Muren en fabrieken met street art & graffiti, exposities, galerijen, events, … Er is heel wat te doen rond het thema. De scene bloeit en er bevinden zich heel wat goede artiesten in de stad. De artiesten en mensen die ik er over aansprak waren vol lof over het idee van een street art tour in Porto. Deze bevindingen zijn cruciaal voor het al dan niet slagen van street art tourism in Porto of een street art tour door de stad Porto. Hieruit kunnen we duidelijk concluderen dat er wel degelijk een publiek en een markt voor street art tourism in Porto is.

Verleyen Mike



88

7 Bronnen 7.1 Websites http://lusophonia.com/?q=node/147 http://www.wikipedia.com http://www.ana.pt http://www.skylightpublishing.com/giclee-printing-service/the-art-tourism.html http://www.tourism-master.nl/2010/10/31/art-in-tourism-tourism-in-art/ http://www.multilingualarchive.com/ma/enwiki/nl/Tourism http://www.nfi.at/dmdocuments/Tourismus_21Jhdt_EN.pdf http://en.wikibooks.org/wiki/Introductory_Tourism http://www.wehatetourismtours.com/en-US/m/14/Trips_14.htm http://mybeautifuladventures.com/2011/10/31/guest-post-in-search-of-street-art-in-paris/ http://www.mastertourism.com/2011/07/miami-graffiti-and-street-art-tours.html http://www.melbournestreetart.com/ http://www.insider-worldwide.com/street_art_graffiti_tours/ http://en.wikipedia.org/wiki/Street_art_in_Melbourne http://alternativeberlin.com/ http://www.vayable.com/tours/187-scout-for-street-art http://streetartlondon.co.uk/tours/reviews/ http://freepariswalks.com/downloads.aspx http://www.buenosairesstreetart.com/p/walking-tours.html http://grafftours.com/ http://www.goldcoast.qld.gov.au/attachment/tourism/ts_part3_12.pdf http://www.bergpublishers.com/?TabId=1134 http://thestar.com.my/news/story.asp?sec=nation&file=/2010/7/15/nation/6669465

Verleyen Mike



89 http://corporate.tourism.gov.my/mediacentre.asp?page=news_desk&subpage=archive&news_id=44 5 http://www.thejakartapost.com/news/2010/07/14/in-pursuit-art-tourism.html http://www.concepttshirts.co.uk/guerilla-art.php http://matadornetwork.com/trips/10-places-where-graffiti-is-legal/ http://www.graffiti-jeugddienst.be/ http://www.eurocheapo.com/blog/berlin-graffiti-street-art-guide-with-walking-tour.html http://www.smashingmagazine.com/2011/07/13/the-heritage-of-berlin-street-art-and-graffitiscene/ http://laughingsquid.com/berlin-street-art-by-mentalgassi/ http://www.britannica.com/blogs/2009/04/adidas-urban-art-guide-for-iphone-loves-berlins-grittyalleys/ http://www.travelmelbourne.com.au/ http://www.thatsmelbourne.com.au/ http://theblenderstudios.com/ http://www.doylesart.com http://www.graffitimundo.com/ http://jeugdcultuur.pbworks.com/w/page/7373168/Street%20Art http://www.xmarkjenkinsx.com/outside.html http://www.hongkiat.com/blog/absolutely-stunning-3d-street-art-paintings/ http://zh4n.com/graffiti/history.htm http://www.ladda.be/projectzone/eigen/dossierblowthecity.pdf http://www.aetheus.com/darkside-essay.html http://visitbrussels.be/bitc/BE_en/walk/344/brussels-and-comic-strip.do http://www.spottedbylocals.com/brussels/brussels-the-comics/ http://visitbrussels.be/bitc/front/home/display/lg/en/section/visiteur.do http://www.oppapers.com/essays/Youth-Tourism/224454 http://ragazine.cc/2011/05/brussels-graffiti-7-3/

Verleyen Mike



90 http://cargocollective.com/crono#432844/Mapa-Map http://streetartbelgium.com/category/artists/ http://www.graffitiblog.be/blog/2011/street-art-festival-hasselt http://www.polymnia.be/index%20nl.php http://visitbrussels.be/bitc/BE_en/walk/344/brussels-and-comic-strip.do http://www.spottedbylocals.com/brussels/brussels-the-comics/ http://visitbrussels.be/bitc/BE_en/content/9423/comic-strip-guided-tours.do http://www.sanssoucicreations.be/?portfolio=street-art-belgium http://www.stampmedia.be/?p=19814 http://ragazine.cc/2011/05/brussels-graffiti-7-3/ http://www.discovernorthernireland.com/Mural-Tours-and-Sightseeing-A2253 http://alarmpress.com/18241/features/art-interview/mark-jenkins-startling-lifelike-street-art/ http://reizen-en-recreatie.infonu.nl/diversen/65009-toerisme-trends-europa-reiservaringleefstijl.html http://www.toerismevlaanderen.be/ http://trendwatching.com/about/ http://www.economywatch.com/world-industries/tourism/trends.html http://www.belgie-toerisme.nl.opt.be/ http://walktalkazores.org/ http://www.juxtapoz.com/ http://www.portotours.com

Verleyen Mike



91

7.2 Rapporten en naslagwerken - ‘Planoe Strategico Nacional Do Turismo de Portugal’ : -‘Socio-economische analyse van het jongerentoerisme in Vlaanderen’ (Kirsten Robeyns, masterproef Universiteit Hasselt, 2010) - “De authentieke hiphopcultuur als middel voor doelgroep uitbreiding binnen Graffiti vzw Jeugddienst” (Sophia Bourkia, eindwerk Sociaal Agogisch Werk, 2002) - ‘Aspects of youth travel demand’ (Claudia Olimpia Moisia, Annales Universitatis Apulensis Series Oeconomica, 12(2), 2010) - ‘Destinations & Tourist Flows in Youth Travel (Claudia Moisia, Annales Universitatis Apulensis Series Oeconomica, 12(2), 2010) - ‘Student & Youth Travel: a bibliography of research and publications’ (Dr. J. Wilson and Dr. G. Richards for ISTC, 2004) - Summary report: ‘New horizons in independent youth and student travel’ (Dr. J. Wilson & G. Richards, September 2003) - “The power of Youth Travel” (UNWTO, 2010) - Trendrapport Toerisme Vlaanderen 2011’ - “The Territory: Turismo Norte 2010” (INE, Edition 2012) - “Retrato População Juvenil Concelho Porto” (Gabinetes de Estudo e Planeamento March 2009) - “Plano Municipal do Juventude do Porto 2.0” - “Estatisticas do Turismo 2010” (INE, Edição 2011) - “Estatísticas de Turismo Urbano. O Centro Histórico do Porto e o Turismo.” (seminarie Francisco Dias 2011) - “Estatisticas da Cultura 2010” (INE, Edição 2011) - “Dinâmica do Turismo na Grande Area Metropolitana do Porto 1994-2004” (INE, Ediç o 2006) - “Anuário Estatistic do Regi o Norte 2010” (INE)

Verleyen Mike



92

7.3 Boeken - “New York: Graffiti art coming from the subway” (geschiedenis en ontwikkeling van een controversiële beweging) (Groninger Museum en Benjamin & Partners, 1993) - “Street Art: the graffiti revolution” (Cedar Lewisohn, 2008) - “Talkie Walkie: jongerensubcultuur” (LADDA, 2007) - “Graffiti & Street Art” (Anna Waclawek, 2011) - Rough Guide: Portugal (2010) - Niche tourism: contemporary issues, trends & cases (Novelli, 2005) - ‘Wall and Piece’ (Banksy, 2007)

7.4 Artikels - Art in Tourism, Tourism in Art (Carlos David Perea Kihien, 31/10/2010) - ‘The heritage of Berlin Street Art and Urban Scene” (Simon Arms, Smashing Magazine, 13/07/2011)

7.5 Presentaties - Jeroen Bryon, Trends in toerisme: http://www.slideshare.net/jeroenbryon/trends-20101025 - Jeroen Bryon, Klaar voor de tourist van morgen? : http://www.slideshare.net/jeroenbryon/toeristvanmorgen-20111020 - Jeroen Bryon: ‘Macrotrends in toerisme’ http://www.slideshare.net/jeroenbryon/macrotrends-intoerisme-toerisme-vlaanderen

Verleyen Mike



93

Bijlagen I Street Art Tour Zie aparte bundel

Verleyen Mike



94

II Foto’s street art in Porto

Bron: eigen foto’s

Verleyen Mike



95

Bron: eigen foto’s Verleyen Mike



96

Bron: eigen foto’s

Verleyen Mike



97

III Alles rond street art Flyers Workshops & events

Figuur 40: Flyer Workshop Dedicated (bron: Facebook Dedicated)

Figuur 41: Flyer Workshop Inky (bron: Facebook Inky)

Verleyen Mike



98

Figuur 42: Flyer Uzo expo Inky (bron: Facebook Inky)

Figuur 43: Flyer expo Colectivo Rua (bron: www.stick2target.com)

Verleyen Mike



99

Figuur 44: Flyer expo Anti in Inky (bron: Facebook Inky)

Figuur 45: Flyer expo Colectivo Rua (bron: www.stick2target.com)

Verleyen Mike



100

Figuur 46: Flyer Costah Hard Club (bron: www.stick2target.com)

Figuur 47: Flyer Dheo expo (bron: www.mrdheo.com

Verleyen Mike



101 Street art als promotiemateriaal

Figuur 48: Street art als promo (bron: www.graphicriver.com)

Figuur 49: Street art als promo 2 (bron: www.graphicriver.com)

Verleyen Mike



102

Alternative Berlin Tours

Figuur 50: Alternative Belin Tours (bron: www.alternativeberlin.com)

Figuur 51: Resultaat workshop (bron: www.alternativeberlin.com)

Verleyen Mike



103 Adidas Street art app

Figuur 52: Screenshot Adidas Urban App (bron: iTunes Store)

Figuur 53: Screenshot Adidas Urban App 2 (bron: iTunes Store)

Figuur 54: Screenshot Adidas Urban App 3 (bron: iTunes Store)

Verleyen Mike



104 Detour Street art App

Figuur 55: Screenshot Detour iTunes Store (bron: iTunes Store)

Figuur 56: Screenshot Detour App (bron: iTunes Store)

Verleyen Mike



105 Melbourne

Figuur 57: Melbourne Street art (bron: melbournestreettours.com)

Figuur 58: Melbourne Street art 2 (melbournestreettours.com)

Verleyen Mike



106 Tegui Restaurant Buenos Aires

Figuur 59: Tegui Graffiti Buenos Aires (bron: flickr.com)

Figuur 60: Tegui Graffiti Buenos Aires 2 (bron: flickr.com)

Verleyen Mike



107 Stripmuur in Brussel

Figuur 61: Stripmuur te Brussel (bron: www.uitinbrussel.be)

Verleyen Mike



108

lV Gegevens & adressen België - Ladda vzw Oktrooiplein 1 9000 Gent Tel: +32 (0)9 329.93.99

Coördinatie | [email protected] | Nathalie van Lier Projecten | [email protected] | Jonas Nachtergaele Research | [email protected] | Lotte De Bruyne

- Graffiti Jeugddienst vzw Dampoortstraat 84 9000 Gent Tel: +32 (0)9 233 79 86

[email protected]

- M - Museum Leuven Vanderkelenstraat 28 3000 Leuven Tel: +32 (0)16 27 29 29

[email protected]

- Museum van Elsene Jean Van Volsemstraat 71 1050 Brussel Conservator: Claire Leblanc Tel: +32 (0)2 515 64 21

[email protected]

- MSK Gent Fernand Scribedreef 1 9000 Gent Tel: +32 (0)9 240 07 00

[email protected]

- vzw Polymnia Mierendonkstraat 10 1850 Grimbergen Tel.: +32 (0)2 269 82 92

[email protected]

Internationaal - Portugal - Gallery Hostel Rua Miguel Bombarda 222 4050-377 Porto Tel.: (+351) 224 964 313

Verleyen Mike

[email protected]



109 - Universiteit Porto Praça Gomes Teixeira 4099-002 Porto Tel.: (+351) 220 408 000

[email protected]

- ISCET Rua de Cedofeita 285 4050-180 Porto Tel.: (+351) 222 053 685

[email protected]

- Porto Tours Calçada D. Pedro Pitões 15 4050-269 Porto Tel.: (+351) 222 085 644

[email protected] [email protected]

- Inky Graffiti Shop Rua Coelho Neto 36 4000-175 Porto Tel.: (+351) 92 641 17 04

[email protected]

- Dedicated Store Rua de Cedofeita 654 4000-175 Porto Tel.: (+351) 91 945 52 38

[email protected]

- Tail Drop Graffiti Shop Rua Alferes Malheiro, 12 4000-175 Porto Tel.: (+351) 222 016 050

[email protected]

- Monsters Family Rua de Rosario - Casa de Lo Travessa de Cedofeita 20A 4000-175 Porto Tel.: (+351) 933 61 96 56

Verleyen Mike



110

V Emails Artiesten

Verleyen Mike



111

Verleyen Mike



112

Verleyen Mike



113

Verleyen Mike



114

Verleyen Mike



115

Verleyen Mike



116

Verleyen Mike



117

Verleyen Mike



118

Verleyen Mike



119

Verleyen Mike



120

Verleyen Mike



121

Verleyen Mike



122

Verleyen Mike



123

Verleyen Mike



124

Verleyen Mike



125

Verleyen Mike



126

Verleyen Mike



127

Verleyen Mike



128

Verleyen Mike



129

Verleyen Mike



130

Verleyen Mike



131

Verleyen Mike



132

Verleyen Mike



133

Verleyen Mike



134

Verleyen Mike



135 Adidas Urban Art Guide ontwikkelaars

Verleyen Mike



136 Toeristische dienst

Verleyen Mike



137

Verleyen Mike



138

VI Interviews & gesprekken Artiesten - Mr. Dheo Verscheidene gesprekken in april 2012 en een interview op 27/04/2012 te Gallery Hostel tijdens de opening van zijn expositie ‘Layers’. (zie Bijlage III Flyers exposities) Vooraanstaande street artist met telkens heel wat projecten lopen. Interview over illegaliteit van street art en street art in musea. (zie Hoofdstuk 1) - Dub (Andre Silveira) Gesprek op 07/04, 06/05 (opening van zijn expositie ‘Mudo do Escuro te Hard Club, zie Bijlage III Flyers exposities) en 14/05/2012 te Inky Graffiti Shop. Street artist en eigenaar van Inky Graffiti Shop. Gesprekken over illegaliteit en street art, de eigenlijke tour en locaties in de stad. Was heel positief over het idee van de street art tour. Hij is heel behulpzaam geweest bij het aanduiden van locaties. - Colectivo Rua Gesprek op 13/04 en 21/04/2012 (opening ‘De Olho na Rua’ expositie in Vila Nova de Gaia, zie Bijlage III Flyers exposities) Gesprek over hun expositie en hun komende projecten (in Monsters Family Tattoo Shop Porto en Lissabon). Zij waren heel positief over het idee en waren bereid eventueel mee te werken als gids voor de tour. Zij kennen de street art scene in Porto heel goed. Anderen - Ricardo Brinco Eigenaar ‘Metamorfose Hemp Shop’, een alternatieve kledijwinkel waar de kleren gemaakt zijn van gerecycleerd plastiek en hennep. Hij kent heel wat artiesten en vond mijn project heel goed. Gesprek over graffiti en street art op 03/03/2012 te ‘Metamorfose Hemp Shop’). - Raquel Goveia Goede vriendin van Andre Silveira (‘Dub’). Verscheidene gesprekken over street art, artiesten en mijn project. Zij bracht me in contact met Dub en de Inky Shop. Gesprekken op 02/03, 16/03, 17/03, 14/04, 28/04 en 05/05/2012 te oPorto Bar. - medewerkers toeristische dienst Porto Een gesprek met een medewerker (04/04/2012) die me met niemand kon in contact brengen als het over het ontwikkelen van toeristische producten ging. Zij doen enkel verkoop en geven informatie. Niemand op de dienst wist hoe me te helpen.

Verleyen Mike



139

VII Lijst van figuren Figuur 1: Keith Haring work (bron: www.haring.com) ..............................................................................................................6 Figuur 2: vb. Throw ups (bron: Slanker Graffityart) ................................................................................................................ 11 Figuur 3: Keith Haring ‘Untitled’ (1985) Bron: http://dreamlandsf.blogspot.com) .................................................... 12 Figuur 4: Banksy 'Flower Thrower' Betlehem (bron: http://www.thedepartureboard.com) ................................ 15 Figuur 5: Stickert Art (‘Grey Day’ by Curtis Kullig, http://www.streetandstage.com) ............................................... 16 Figuur 6: Mural in Derry (bron: flickr.com) ................................................................................................................................. 16 Figuur 7: Mural Diego Riveira, Mexico City (bron: delange.org) ......................................................................................... 16 Figuur 8: Street installation by Marc Jenkins (bron: http://alarmpress.com/) ............................................................ 17 Figuur 9: 3D street art (bron: www.streetartutopia.com) ..................................................................................................... 17 Figuur 10: Werregarenstraat te Gent (bron: www.gentblogt.be) ....................................................................................... 19 Figuur 11: Daryl McCray aka Cornbread (bron: http://archives.citypaper.net) .......................................................... 22 Figuur 12: Demitrius aka 'Taki183' (bron: http://senseslost.com) .................................................................................... 22 Figuur 13: K. Haring aan het werk (foto: Tseng Kwong Chi, www.haring.com) ........................................................... 23 Figuur 14: Invader’s street art (Bron: http://chrishopson6.blogspot.com) .................................................................... 23 Figuur 15: Stencil Art Bonom (bron: www.destandaard.be) ................................................................................................. 24 Figuur 16: Street art hotelkamer (bron: www.mymodernnet.com) ................................................................................... 27 Figuur 17: Long Tail, Chris Anderson (bron: www.longtail.com)........................................................................................ 29 Figuur 18: ‘QRadio’: Sweza (bron: http://www.trendslate.com/) ...................................................................................... 42 Figuur 19: ‘Environmentel Graffiti 2’ (bron: www.environmentalgraffiti.com.............................................................. 43 Figuur 20: ‘Environmentel Graffiti 1’ (bron: www.environmentalgraffiti.com) ............................................................ 43 Figuur 21: Street art door Layar-applicatie (bron: Jeroen Bryon, presentatie ‘Toerist van Morgen’) ................. 44 Figuur 22: Logo (bron: www.alternativeberlin.com) ............................................................................................................... 45 Figuur 23: Logo (bron: www.de-bug.de) ....................................................................................................................................... 46 Figuur 24: Logo (bron: www.melbournestreettours.com) ..................................................................................................... 47 Figuur 25: Adrian Doyle aan het werk in de Blender Studios (bron: www.doylseart.com) ...................................... 48 Figuur 26: ‘Mural’ in de wijk 'Coegiales' (bron: www.therealargentina.com) ............................................................... 49 Figuur 27: Flyer Editie in Porto, 2010 (bron: www.stick2target.com) ............................................................................. 54 Figuur 28: Flyer ‘Walk & Talk’, 2011 (bron: http://www.graffitiartmagazine.com) ................................................. 55 Figuur 29: Braga EYC (bron: www.go-europa.nl) ..................................................................................................................... 65 Figuur 30: Hazul street art (bron: eigen foto's) ......................................................................................................................... 72 Figuur 31: Mr. Dheo street art (bron: eigen foto's) ................................................................................................................... 73 Figuur 32: Dub street art (bron: eigen foto's) ............................................................................................................................. 73 Figuur 33: Logo Bairro das Artes (bron: jpn.icicom.up.pt) .................................................................................................... 74 Figuur 34: Logo Inky (bron: Facebook Inky) ............................................................................................................................... 74 Figuur 35: Logo Dedicated Store (bron: Facebook Dedicated) ............................................................................................ 75 Figuur 36: Muur in Inky Shop (bron: Facebook Inky) .............................................................................................................. 79 Figuur 37: Screenshot Street art app Porto (eigen creatie) .................................................................................................. 81 Figuur 38: Screenshot gezien door smartphone (eigen creatie) .......................................................................................... 81 Figuur 39: Inky Backyard (bron: Facebook Inky) ...................................................................................................................... 83 Figuur 40: Flyer Workshop Dedicated (bron: Facebook Dedicated) .................................................................................. 97 Figuur 41: Flyer Workshop Inky (bron: Facebook Inky) ......................................................................................................... 97 Figuur 42: Flyer Uzo expo Inky (bron: Facebook Inky)............................................................................................................ 98 Figuur 43: Flyer expo Colectivo Rua (bron: www.stick2target.com) ................................................................................. 98 Figuur 44: Flyer expo Anti in Inky (bron: Facebook Inky) ...................................................................................................... 99 Figuur 45: Flyer expo Colectivo Rua (bron: www.stick2target.com) ................................................................................. 99

Verleyen Mike



140 Figuur 46: Flyer Costah Hard Club (bron: www.stick2target.com) ................................................................................. 100 Figuur 47: Flyer Dheo expo (bron: www.mrdheo.com .......................................................................................................... 100 Figuur 48: Street art als promo (bron: www.graphicriver.com) ...................................................................................... 101 Figuur 49: Street art als promo 2 (bron: www.graphicriver.com) .................................................................................. 101 Figuur 50: Alternative Belin Tours (bron: www.alternativeberlin.com) ....................................................................... 102 Figuur 51: Resultaat workshop (bron: www.alternativeberlin.com) ............................................................................. 102 Figuur 52: Screenshot Adidas Urban App (bron: iTunes Store) ........................................................................................ 103 Figuur 53: Screenshot Adidas Urban App 2 (bron: iTunes Store) ..................................................................................... 103 Figuur 54: Screenshot Adidas Urban App 3 (bron: iTunes Store) ..................................................................................... 103 Figuur 55: Screenshot Detour iTunes Store (bron: iTunes Store) .................................................................................... 104 Figuur 56: Screenshot Detour App (bron: iTunes Store) ...................................................................................................... 104 Figuur 57: Melbourne Street art (bron: melbournestreettours.com) ............................................................................. 105 Figuur 58: Melbourne Street art 2 (melbournestreettours.com) ...................................................................................... 105 Figuur 59: Tegui Graffiti Buenos Aires (bron: flickr.com) ................................................................................................... 106 Figuur 60: Tegui Graffiti Buenos Aires 2 (bron: flickr.com) ............................................................................................... 106 Figuur 61: Stripmuur te Brussel (bron: www.uitinbrussel.be) .......................................................................................... 107

Verleyen Mike



141

VIII Lijst van tabellen Tabel 1: Componenten van nichetoerisme (bron: Novelli 205) ............................................................................................ 31 Tabel 2: Leeftijdcategorie ‘Jongeren’ (Bron: Richards G., 2006, Toerisme Vlaanderen, 2008 en NYC) ............... 33 Tabel 3: Jaarlijks inkomen van de jongerentoerist (Bron: G. Richards, 2007) ............................................................... 34 Tabel 4: Doorslaggevende factoren voor jongeren om op reis te gaan (Bron: G. Richards, 2007)......................... 35 Tabel 5: Activiteiten populair bij jongeren op vakantie (Bron: G. Richards, 2007)...................................................... 36 Tabel 6: Evolutie populatie aantal jongeren tussen 2001 en 2007: bron: Retrato da Populaçao Juvenil do Porto)........................................................................................................................................................................................................... 58 Tabel 7: Leeftijdsgroepen bezoekers Porto (2010, bron : Estatísticas de Turismo Urbano) .................................... 62 Tabel 8: Type vakantie bezoekers Porto (2010, bron : Estatísticas de Turismo Urbano) .......................................... 63 Tabel 9: Hoofdmotief van een bezoek aan Porto (2010, bron : Estatísticas de Turismo Urbano) .......................... 64 Tabel 10: : Voordelen van Porto tov andere steden volgens bezoekers (2010, bron : Estatísticas de Turismo Urbano) ....................................................................................................................................................................................................... 64

Verleyen Mike



Street art tourism als nichemarkt:

Recommend Documents