stabulletin Noodzakelijke standaarden Om BIM in Nederland goed te

stabulletin j a a r g a n g 26 | n u m m e r 01 | m a a r t 2011

‘STABU-bureau bereidt zich voor op de toekomst’

‘Een elegant bestek’

» pagina 18 CO2

» pagina 16 duur zaam

» pagina 14

‘Actal rapport... goed voor de bouw of niet?’

STABU gereed voor BIM Hoewel de definitie voor BIM regelmatig wisselt, beginnen steeds meer partijen in de bouw de voordelen te zien. Het Bouwwerk Informatie Modellering (BIM) is de nieuwe benadering om het beschrijven en weergeven van informatie die nodig is voor het ontwerp, de uitvoering en het beheer van bouwwerken mogelijk te maken.

Umberto Tan & Maarten van Hezik met Koninklijke onderscheiding Bron: get the picture

Directeur STABU geridderd! Tijdens het Gala van de Nederlandse bouw op 9 februari 2011 is ir. Maarten van Hezik benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau. Hij kreeg de onderscheiding voor zijn maatschappelijke werkzaamheden en zijn inzet voor de bouwsector. De burgemeester van Wageningen Geert van Rumond speldde de bijbehorende versierselen bij zijn plaatsgenoot op. » Lees verder op p. 3

Vraag het STABU

In deze uitgave o.a. antwoord op de vragen:

Oftewel alle informatie over objecten, materialen en ­processen wordt voortaan digitaal, uitwisselbaar en centraal bereikbaar via internet ­opgeslagen. Alle ondernemingen die bij een bouwproject zijn betrokken gebruiken software die deze informatie kan verwerken. Noodzakelijke standaarden Om BIM in Nederland goed te kunnen toepassen zijn informatiestructuren of informatiestandaarden een absolute noodzaak. STABU heeft de afgelopen periode veel geïnvesteerd in de ­ontwikkeling van deze noodzakelijke standaarden die nu via internet voor partijen ­beschikbaar zijn of zeer snel komen. » Lees verder op p. 4

‘Vakspecialisten nooit STABU-Standaard ‘11 vervangen door BIM’ Hierin staan de basiskwaliteitseisen omInterview: Edgar van den Broek van Brink Groep

• Is het meedoen aan een aanbesteding vrijwillig en zonder enige verplichting? • Hoe kun je een gecertificeerde ­bouwstof in STABU beschrijven? • Als je als ontvanger (aannemer/installateur) van een ­bestek een risicoanalyse wilt uitvoeren, waar zou je dan ­specifiek aandacht aan moeten schenken? » lees de antwoorden vanaf pagina 12

 Informatiestandaarden van BIM

“Het is te zot voor woorden dat we in de bouwbranche met zijn allen een dansje op tafel maken als we een project afsluiten met 3% rendement. Terwijl je in elke willekeurige andere branche op het matje kan komen als je dat percentage haalt”. Deze uitspraak van E.I.B. (Edgar) van den Broek van Brink Groep komt vooral voort uit zijn enthousiasme voor de mogelijkheden van BIM door procesoptimalisatie. Een kennismaking. » Lees verder op p. 8

schreven waaraan een werk moet voldoen op zowel technisch als administratief gebied. De uitgave wordt eens in de 5 jaar aangepast aan recente ontwikkelingen. In de huidige versie van de STABU-Standaard 2007 is de U.A.V. 1989 is opgenomen. Nu de nieuwe UAV een feit is, zal in de loop van 2011 zal de nieuwe STABU-Standaard 2011 beschikbaar komen voor de markt. Naast de gewijzigde Administratieve Voorwaarden zullen de overige teksten getoetst worden aan de actualiteit. Meer nieuws volgt in komende STABU-bulletins. STABULLETIN | 1

De pijlers onder elk project: de kunststof kozijnprofielen van VEKA Nieuwbouw of vernieuwbouw? In het uitgebreide assortiment van VEKA vindt u altijd een kunststof kozijnprofielsysteem dat aan al uw wensen en eisen voldoet. Het VEKA-systeem TOPLINE NL is helemaal afgestemd op de Nederlandse markt. VEKA profielen isoleren tot en met passiefhuisniveau én gaan een gebouwleven lang mee. VEKA biedt daarbij de keus uit maar liefst 52 kleuren, met volledige recyclegarantie. Architecten en planners maken bovendien graag gebruik van VEKA bestekondersteuning. Ontdek het zelf: met VEKA kunt u bouwen!

Kwaliteit, vertrouwen en zekerheid VEKA: het kwaliteitsprofiel www.vekakozijn.nl

Van de redactie

Inhoud » pagina 4

• STABU gereed voor BIM (vervolg van cover)

Voor u ligt STABU-bulletin maart 2011. Een nieuwe jaargang waarin wij u wederom op de hoogte willen houden van alle nieuwe ontwikkelingen, met name rondom het Online Bouwbreed Informatiesysteem. De reacties op zowel de BouwBeurs 2011 als de beurs Bouw & ICT waren positief op de beoogde plannen. De helpdesk van STABU krijgt nergens zoveel vragen over als het administratieve deel van het STABU-bestek. Mede daarom verwelkomen we gastauteur Pim Herber die in zijn rubriek in gaat op diverse juridisch onderwerpen, natuurlijk gerelateerd aan de bouwnijverheid.

» pagina 5

• Uw mening telt • STABUm@il  • STABU-gebruikersdagen » pagina 6

• Recht van spreken » pagina 8

• Vakspecialisten nooit vervangen door BIM ( vervolg van cover) » pagina 10

• Risico van het vak » pagina 12

• Vraag het STABU » pagina 14

• STABU-bureau bereidt zich voor op de toekomst

Diana K er vel | S tichtin

g STAB U

» pagina 15

• Nieuwe fabrikanten » pagina 16

• In kort bestek

Uiteraard zijn ook Sietze Wierda namens BNB, maar ook SMI, KOMO en AON weer van de partij. Henk Snikkers van Haskoning probeert in het tweede deel van zijn artikel ‘een goed bestek’ een brug te slaan tussen deskundigheid van de bestekschrijver, uitwerking van de aannemer en planning.

» pagina 18

Wij hopen dat u veel leesplezier beleeft aan dit bulletin. En mocht u vragen of suggesties hebben? Neem dan gerust contact op.

» pagina 22

• Uit de praktijk van SMI » pagina 21

• STABU dubbel op de beurs • Voor in uw agenda • Van goede kwaliteit » pagina 24

ervel K a n a i D » vervolg cover ‘Directeur STABU geridderd’ Van Rumond: “Ik kan zeggen, dat grote waardering bestaat voor de wijze waarop de heer Van Hezik invulling geeft aan zijn functie als voorzitter van diverse comités en waarop hij de belangen van de bouwbranche behartigt. Door zijn stimulerende en inspirerende inzet heeft hij meegebouwd aan het beter op de kaart zetten van de bouwnijverheid.”

‘het is belangrijk om aan de maatschappij om mij heen te bouwen.’

Van Hezik: “Enerzijds was ik zeer verbaasd. Het overviel mij echt, het viel voor mij uit de ‘blue sky’. Anderzijds vulde het mij met trots. Naast mijn inzet voor stichting STABU, vind ik het belangrijk om aan de maatschappij om mij heen te bouwen. De specifieke kennis die ik bezit gebruik ik daar graag voor. Ik vind het een eer dat de bouw in Nederland zich heeft ingespannen voor mijn voordracht.”

• Een goed bestek deel 2 (van 3) » pagina 26 • Cursusaanbod STABU 2011 » pagina 28 • Colofon • Prijsoverzicht STABU-producten

STABU - Catalogus 2011-1 Nieuwe specificaties voor industriële verfsystemen, koeltechniek waarbij lucht gekoeld wordt door Statiq Cooling, veranderingen op het gebied van milieukeurmerken, teksten voor restauraties dakpannen en leien. Dit is een kleine opsomming van de wijzigingen die in de uitgave 2011-1 zijn uitgewerkt. Last but not least is de update aangevuld met teksten om vast te leggen op welke wijze de bedrijs- en bedieningsvoorschriften in installaties in woningen moeten zijn uitgevoerd (in samenwerking met Uneto-VNI en het voormastatiq cooler lige VROM). Uitgave 2011-1 is half februari naar alle STABU-licentiehouders verzonden en is ook te downloaden op de website van STABU. STABULLETIN | 3

» vervolg cover ‘STABU gereed voor BIM’ Het is de bedoeling dat de softwarehuizen in Nederland deze standaarden gaan gebruiken om in te bouwen in hun softwareprogramma’s en veel zal afhangen in welk tempo hun klanten deze standaarden zullen vragen. De markt zal het tempo gaan bepalen. Hieronder volgt het overzicht van de BIM-standaarden die STABU voor de markt gereed heeft: STABU Standaard Elementen: 3.227 (bouw)elementen Deze standaard is de uitwerking van de bestaande Elementenmethode (NL/SfB, tabel 1) waarbij STABU het braakliggende terrein tussen de elementen en de ontbrekende kleine onderdelen heeft ingevuld. Met name voor de installaties zijn er veel meer mogelijkheden geschapen om deze op verschillende niveaus te beschrijven en zijn alle typen installaties nu beschikbaar. Met deze standaard kan de informatie betreffende een project opgebouwd worden van grof naar fijn, van prestatieeisen naar complete bouwkundige en installatietechnische detaillering en uitwerking. Aan alle decompositieniveaus van het bouwproject kunnen eisen gesteld worden die later in technische oplossingen vertaald kunnen worden. 

Door gebruik van deze standaard in bestaande softwareapplicaties kan direct een relatie gelegd worden tussen CAD-tekeningen, kostenramingen, bestekken, planning, inkoop, etc. STABU Standaard Werksoorten: 13.971 werksoorten specificaties Met deze STABU Standaard wordt ruim de helft van alle bouwprojecten in Nederland gespecificeerd in bestekken. Dat betekent dat de 1700 STABU-licentiehouders jaarlijks bouwprojecten op de markt brengen met een waarde van rond de 35 miljard euro, zowel nieuwbouw als renovatie. Deze specificaties zijn er in alle gewenste mogelijkheden: • algemene specificaties met de complete lijst van de kenmerken van bepaalde onderdelen van te bouwen of te renoveren projecten; • specificaties gebaseerd op de bestaande Nederlandse of Europese Normen waarmee zeer precies de kwaliteit van de onderdelen wordt vastgelegd. •specificaties gebaseerd op de Beoordelingsrichtlijnen van SBK/KOMO waarbij producten met een kwaliteitsverklaring kunnen worden voorgeschreven; •specificaties van de toeleveranciers die de gevraagde producten kunnen leveren. Deze Fabrikantgebonden Product Specificaties beschrijven ruim 500.000 bouwproducten. STABU Standaard Gebouwen en ruimten: 1612 concepten in ontwikkeling • In het eerste kwartaal van 2011 zal deze nieuwe standaard gelanceerd worden. Hierin worden omgeving, gebouwen en ruimten binnen gebouwen gedefinieerd en in relatie met elkaar gebracht. • Met deze ruim 1600 concepten kan de verbinding worden gelegd tussen de GEO-informatie en de te bouwen of te renoveren gebouwen. 4 | STABULLETIN

Het is de bedoeling dat de softwarehuizen in Nederland deze

standaarden gaan gebruiken om in te bouwen in hun softwareprogramma’s

• Door prestatiebeschrijvingen toe te voegen aan deze concepten kan een Programma van Eisen checklist en Voorlopig Ontwerp opgesteld worden. • Door de opname van deze standaard via de bestaande softwareapplicaties kan de CAD-informatie behorende bij het Programma van Eisen en Voorlopig Ontwerp gekoppeld worden aan de prestatie-eisen in dezelfde fasen. Deze elektronische informatie kan in het vervolg van het project door derden weer verder uitgewerkt worden. • De Facility Management wereld heeft grote behoefte aan dezelfde Standaard gebouwen en ruimten en wil daarbij koppelingen met hun Normen en financieringsmodellen aanbrengen. STABU Standaard Contracten: 2.507 specificaties Stichting STABU ondersteunt de volgende standaardcontracten: • de Uniforme Administratieve Voorwaarden voor de uitvoering van werken (UAV 1989). Binnenkort wordt de herziening van dit contract afgerond en STABU is daarrechtstreeks bij betrokken: de UAV 2011. Overal waar de UAV toestaat dat er in het bestek andere bepalingen worden opgesteld heeft STABU daarvoor juridisch sluitende aanvullende bepalingen opgesteld waardoor een goed evenwichtig en juridisch sluitend contractstuk kan worden opgesteld. De contracten voor de installatiesector zijn hierbij volledig geïntegreerd. • voor contracttering op prestatiebeschrijvingen bestaat de UAVgc (Uniforme Administratieve Voorwaarden voor geïntegreerde contractvormen). De combinatie tussen de prestatiebeschrijvingen die op verschillende niveaus aan STABU-Element zijn of worden toegevoegd en de UAVgc maakt het mogelijk om voor deze moderne manier van contracten sluiten, een goede standaard te leveren. • ook bestaat de mogelijkheid om standaardcontracten zoals de AVA (Algemene voorwaarden voor aannemingen in het bouwbedrijf) te combineren met de specificaties uit de STABU Standaard Werksoorten zodat er goede contracten kunnen worden afgesloten voor bouwprojecten zonder dagelijks toezicht.

STABU-gebruikersdagen

Uw mening telt! Graag doen we nogmaals de oproep om lid te worden van de STABU-­gebruikersgroep op LinkedIn. STABU bestaat voor en door de bouw en wil zich graag met haar licentiehouders, klanten en geïnteresseerden verbinden. Nu dus ook via Linkedin en u kunt hier mee praten, nieuws lezen, aankondigingen lezen. En verder kunt u vragen stellen, aan discussies deelnemen, maar ook uw netwerk vergroten! Kortom; wij nodigen u van harte uit om zich met ons op Linkedin te verbinden! Ruim 325 personen gingen u voor! Meer informatie Voor vragen over de gebruikersgroep van STABU op Linkedin kunt u ­contact opnemen met Diana Kervel van STABU: bel (0318) 633026 of stuur een e-mail naar [email protected].

STABUm@il Het is ook mogelijk om regelmatig nieuws over STABU in uw inbox te krijgen. STABU heeft hiervoor een digitale nieuwsbrief in het leven geroepen, STABUm@il genaamd. Regelmatig zal daarin geïnformeerd worden over zogenaamde STABU-­ evenementen zoals bijvoorbeeld gebruikersdagen, nieuwe uitgaven, beurzen, etc. Zo worden actuele zaken in een kort artikel weergegeven en de aandacht ­gevestigd op uitgebreidere artikelen die op onze website staan. STABUm@il wordt ongeveer 6 x per jaar verzonden naar alle geïnteresseerden. Aanmelden Wilt u de informatie ook ontvangen, meldt u zich aan via de website van STABU, www.stabu.org

Daarnaast kan men van gedachten wisselen met collega-bestekschrijvers en wordt er uitgebreid ingegaan op de diverse vragen die bij er leven met betrekking tot de STABU-systematiek.

planning 2011

Deze dagen worden reeds jaren door STABU georganiseerd. De gebruikersdagen vanSTABU worden gehouden om de STABU-­ licentiehouders de gelegenheid te bieden om kennis te vergaren over diverse besteksgerelateerde ontwikkelingen.

[DAG 1] do 19 mei 2011 [DAG 2] di 7 juni 2011 [PROGRAMMA] zie www.stabu.org [LOCATIE] STABU, Willy Brandtlaan 81, Ede [TIJD] 10.00 – 15.30 uur

Aan het bijwonen van de gebruikersdagen zijn geen kosten verbonden, maar voor de lunch vragen wij een tegemoetkoming van €8,- p.p. (contant te voldoen).

Aanmelden Via de website www.stabu.org (rubriek Info STABU/aanmelding) is het aanmeldformulier te vinden, of door het sturen van een e-mail aan ­Esmoreit Megens via [email protected].

Vanuit een eigen adviesbureau adviseert Pim Herber zowel aannemers als opdrachtgevers zonodig procedeert hij zaken uit bij de Raad van Arbitrage voor de Bouw. In deze rubriek gaat hij in op de dagelijkse - met name juridisch getinte - bouwpraktijk.

Recht van

Raar recht? Stel eens de volgende vraag aan 10 willekeurige opdrachtgevers in de bouw: moet een opdrachtgever de termijnen van de aanneemsom aan de aannemer betalen als deze zijn werk niet goed uitvoert? Grote kans dat u 10 keer het antwoord krijgt: nee, want een opdrachtgever mag termijnbetalingen achterwege laten als duidelijk is dat de aannemer ondeugdelijk presteert. Maar dat antwoord is fout. Onlangs moest het Gerechtshof Amsterdam (LJN:BN6917) oordelen over de ­volgende situatie: Tussen een particuliere opdrachtgever en een aannemer was een overeenkomst van aanneming gesloten met als onderwerp de verbouwing van een woning. Er was een termijnschema overeengekomen; telkens wanneer een bepaald onderdeel van het werk was afgewerkt, dus was uitgevoerd, verviel een termijn. De aannemer voert onderdelen van het werk uit, maar doet dit ondeugdelijk. Dat blijkt uit rapporten van twee deskundigen. De opdrachtgever accepteerde dit niet en weigerde de betreffende termijnbetalingen te doen. Een op het eerste gezicht logische en vanzelfsprekende reactie: als de aannemer zijn werk niet goed uitvoert, dan hoeft de opdrachtgever de betreffende termijnbetaling niet te doen. Maar dat is onjuist. Als partijen zijn overeengekomen dat een termijn vervalt als een bepaalde activiteit is uitgevoerd, betekent dat niet dat de aannemer die activiteit ook deugdelijk moet hebben uitgevoerd!

Vervolgens kan een opdrachtgever nog verder in de fout gaan. Hij houdt de termijnbetalingen in en sommeert de aannemer schriftelijk om zijn werkzaamheden alsnog deugdelijk uit te voeren, anders zal hij de overeenkomst buitengerechtelijk ontbinden. De aannemer weigert dat te doen – eerst ­betalen en dan pas ga ik weer aan het werk – waarna de opdrachtgever de overeenkomst buitengerechtelijk ontbindt wegens wanprestatie van de aannemer. U mag weer ­denken dat dit een logische stap is van de opdrachtgever, maar het is juridisch helemaal fout.

‘de opdrachtgever denkt het bij het juiste einde te hebben, maar is juridisch gezien verkeerd bezig.’

Het enkele gegeven dat de werkzaamheid is uitgevoerd – ook al is dat ondeugdelijk geschied - verplicht de opdrachtgever de termijnbetalingen te doen. Door deze betalingen niet op het afgesproken tijdstip te doen, raakte de opdrachtgever in verzuim. Het Hof voegt hieraan toe dat relevant is dat het hier niet gaat om de factuur die betrekking heeft op de oplevering van het werk. Oplevering betekent immers dat de opdrachtgever het werk goedkeurt en dan mogen er geen (grote) gebreken meer aanwezig zijn die nog hersteld moeten worden.

Over de auteur

De heer Herber is na zijn rechtenstudie in Amsterdam eigenlijk bij toeval in de bouwnijverheid terecht gekomen. Als directiesecretaris en bedrijfsjurist heeft hij enige tijd bij een aannemer gewerkt. Daarna zijn de werkzaamheden bij een van de voorlopers van Bouwend Nederland, het Nederlands Verbond van Ondernemers in de Bouwnijverheid (NVOB) voortgezet. De kennis van de aannemerij is via een groot advocatenkantoor in Amsterdam aangevuld met ervaring vanuit het oogpunt van de opdrachtgevers. Vervolgens is Pim Herber benaderd door de toenmalige Directie

6 | STABULLETIN

Een partij die zelf in verzuim verkeert de opdrachtgever omdat hij ten onrechte de termijnbetalingen niet ­verricht – kan geen overeenkomst buitengerechtelijk ontbinden wegens wanprestatie van zijn wederpartij. Dat is uitdrukkelijk bepaald in ons BW. In zo’n geval denkt de opdrachtgever het gelijk helemaal aan zijn zijde te hebben, maar het loopt helemaal verkeerd met hem af. Hij wordt veroordeeld om de termijnbetaling(en) alsnog te doen en moet vervolgens ook nog een keer de aannemer schadeloos stellen omdat hij ten onrechte de aannemingsovereenkomst heeft ontbonden.

Coördinatie Bouwnijverheid van Ministerie VROM voor het herzien van regelgeving op aanbestedingsgebied. Voor zijn functie van rijksambtenaar had hij voldoende juridische bagage en relaties in de bouw om hieraan gehoor te geven. Hoewel de heer Herber enige tijd buiten het terrein van de bouw werkzaam is geweest heeft hij de literatuur en ontwikkelingen op het gebied van bouwrecht op de voet gevolgd.

SPREKEN

» vervolg van pagina 7

door mr. W.J.M. (Pim) Herber

De vraag die overblijft is natuurlijk hoe de opdrachtgever wel had moeten handelen. Het zal duidelijk zijn dat het voor een opdrachtgever zaak is om uitdrukkelijk overeen te komen dat hij de termijnen dient te betalen als de onderdelen van het werk waarop de termijnbetalingen betrekking hebben, naar zijn oordeel of dat van zijn directievoerder deugdelijk zijn uitgevoerd. Is dat niet het geval en de opdrachtgever dat ook duidelijk kan maken, dan mag hij de verplichting om de termijn te betalen, opschorten. Hoofdregel in dit geval is dat een opdrachtgever een overeenkomst alleen mag ontbinden als de aannemer in verzuim is (en de opdrachtgever dat niet is). Staat voor de opdrachtgever tussentijds vast dat de aannemer ter zijner tijd een ondeugdelijk bouwwerk gaat opleveren,

dan dient de opdrachtgever hem op dat moment in gebreke te stellen en een redelijke termijn te geven om de gemaakte bouwfout(en) te herstellen. Weigert de aannemer de benodigde herstelwerkzaamheden uit te voeren, dan is hij in verzuim en kunt u de overeenkomst buitengerechtelijk ontbinden. Voorwaarde is wel dat de bouwfouten zo ernstig zijn dat deze de ontbinding rechtvaardigen. Het zal duidelijk zijn dat u in een eventueel daarop volgende procedure wel duidelijk moet kunnen maken dat de aannemer een bouwwerk met bouwfouten zou opleveren en dat deze bouwfouten van ernstige aard zijn. Meer informatie? Voor meer informatie kunt u contact opnemen met: mr. W.J.M. (Pim) Herber [email protected]

Keurmerk voor vakwerk

Een probleemloos proces?

Inzicht komt van pas Het Afbouwkeur-bedrijf heeft kwaliteit hoog in het vaandel. Maar inzicht in het werkproces en het anticiperen op werkzaamheden van andere partijen spelen een net zo belangrijke rol. Het hele bouwtraject staat daarom in het teken van heldere afspraken en een planning waarin rekening wordt gehouden met álle werkzaamheden. Mee- en vooruitdenken met het hele bouwproces zijn hierbij een pré.

Voor de professionele top in stukadoors-, plafond-, wand- en vloerbedrijven kiest u afbouwbedrijven met één van de Afbouwkeurmerken.

WWW.AFBOUWKEUR.NL

» vervolg coverstory ‘Vakspecialisten nooit vervangen door BIM’

 Screenshot van Brink-programma IBIS4BIM

Enkele decennia is Brink Groep leverancier van op STABU2 gebaseerde ­besteksverwerkende software. Zowel als senior kostenadviseur binnen het ­adviesbureau van Brink Groep als de productmanager van IBIS4BIM bij Brink Automatisering is Edgar van den Broek nauw betrokken bij de ontwikkelingen op het gebied van Bouw Informatie Modellering. Voordelen “Er is een mooie nieuwe markt ontstaan waarop menigeen in springt”, aldus Van den Broek. Op de vraag wat hij ziet als de grote voordelen van BIM, stelt hij het volgende: “Procesoptimalisatie en daardoor een groter resultaat uit een project kunnen halen. Het is te zot voor woorden dat we in de bouwbranche met zijn allen een dansje op tafel doen als we een project afsluiten met 3% rendement. Terwijl in elke willekeurige andere branche je op het matje moet komen als je dat percentage haalt. Ik denk dat daar heel veel te bereiken is.”

Een paar praktische voorbeelden: • visualisatie de architect kan zijn ontwerp visualiseren voor de opdrachtgever/eindgebruiker. Ook bij de verkoop spreekt dit meer tot de verbeelding dan een geprint informatiemapje; • clashcontrol sneller vinger op de zere plek leggen waar dingen fout kunnen gaan. Afstemming tussen bouwkundig, constructief en installatietechnisch ontwerp; • snellere doorlooptijd omdat communicatielijnen beter zijn en ontwerpen die beter op elkaar zijn afgestemd; • deelprocessen zijn koppelbaar met BIM, denk aan bijvoorbeeld kostencalculaties; • BIM als keurmerk onderscheidend vermogen ‘we werken met BIM’; • gevolg faalkostenreductie, rendementvergroting, betere prijsvorming.

8 | STABULLETIN

Voorwaarden “Naast alle mogelijkheden die BIM biedt, is het niet dé oplossing voor alle problemen. Nog steeds zal er binnen een project veel moeten worden gecommuniceerd met alle verschillende betrokken disciplines. Verder kun je te maken krijgen met de aversie van mensen voor BIM, die voortkomt uit de angst dat bepaalde vakspecialiteiten komen te vervallen als gevolg ervan. Dat is helemaal niet waar”, verzekert Van den Broek. “Vakkennis is juist heel hard nodig en moet gekoesterd worden. Wel moet het traditionele proces los worden gelaten, maar daar komt een heel ander proces voor in de plaats waar nog steeds vakinhoudelijke kennis nodig is.” Standaard Het onderzoek naar het nieuwe elementgericht bestekken schrijven is gaande, maar nog niet echt in ontwikkeling. “We hebben er voor gekozen om wel al onze andere programma’s (IBIS-TRAD, IBIS-CALC etc.) voor te bereiden op STABU-Elementcodering. Dat betekent dus dat we onze klanten adviseren om STABUElementen te gaan gebruiken omdat dat – naar onze mening - op dit moment de beste codering is en BIM georiënteerd. We zetten ons branchebreed in, maar haken in op standaarden van anderen. Met onze programma’s willen we een bepaalde structuur meegeven voor de gebruiker. We zijn tot de conclusie gekomen dat STABU bij uitstek de partij is om iets te standaardiseren en ook in de markt weg te zetten. Het is een codering die een ideale kapstok is. Zeker als we ook de situatie krijgen dat – zoals STABU het voor ogen heeft – van STABU-Element naar STABU2 kunnen gaan en dit kan worden gereshuffled. Zodra dat eenmaal loopt, denken we dat het een grote toegevoegde waarde heeft.”

IBIS4BIM en kostencontent Op de recente Bouw & ICT beurs is IBIS4BIM gelanceerd. Half maart 2011 zal de nieuwste release plaatsvinden. De senior kostenadviseur van Brink Groep licht toe: “Op datzelfde moment komt ook kostencontent beschikbaar wat bruikbaar is binnen de programmatuur. We kunnen een voor ons nieuwe markt benaderen op basis van de nieuwe ontwikkelingen met BIM en IBIS4BIM. Van oudsher zijn we heel sterk binnen de aannemerij met onze software. Maar we zien met BIM en IBIS4BIM interesse van architecten-, advies- en ingenieursbureaus komen. Wat we ook merken is dat de aannemerij zelf de kostendatabases willen opbouwen en eigen kengetallen erin verwerken. Waar architecten vooral behoefte aan hebben is de vulling van het IBIS4BIM-programma. Het “Het is te zot voor programma kan voor je rekenen en woorden dat we in objecten uit 3D-modellen halen maar de bouwbranche met de kostenrecepturen waarmee je zijn allen een dansje op rekent zitten er niet in. We zien dus tafel maken als we een dat er bij de architectenbranches veel project afsluiten met 3% vraag ernaar is. Ook voor kleine en rendement. Terwijl je in middelgrote aannemers blijkt het een elke willekeurige andere tijdrovende investering om kostendata branche op het matje op te bouwen. Daarom kunnen wij kan komen als je dat naast de software ook de benodigde percentage haalt”. kostenrecepturen leveren. En dan zijn we weer terug naar de vakspecialisten, zonder kennis van zaken blijft alle software – hoe mooi ook opgebouwd - een leeg omhulsel.”

nk Groep Broek | Bri en d n a v Edgar

Meer informatie? www.ibis.nl www.brinkgroep.nl

In 4 kl digitaa ikken l bes hang- e tek sluitwe n rk ventila & tie

Een goed bestek begint bij BUVA Naast een digitale bestekservice voor hang- en sluitwerk biedt BUVA u nu ook een bestekservice voor ventilatie in woningbouw. Met deze gratis bestekservice bespaart u veel tijd en energie bij het samenstellen van een volledige en juiste specificatie. In slechts vier klikken beschikt u over een volledig bestek voor hang- en sluitwerk en/of ventilatie. Het programma genereert STABU bestekomschrijvingen die u eenvoudig in uw digitale projectbestek kunt integreren.

Bremen 5 2993 LJ Barendrecht

Voor een nadere toelichting of een presentatie bij u op kantoor, bel gerust met

Telefoon: 0180 69 75 00

een van onze verkoopadviseurs op telefoonnummer 0180 69 75 00.

Email: [email protected]

Download gratis op www.buva.nl

Duurzaam & Doordacht.

Risico

VAN HET VAK

De moeite van het onderzoeken waard:

Eigenrisicodragerschap WGA De WGA-premie is per 1 januari van dit jaar met gemiddeld 10 procent gestegen. Dat betekent voor veel werkgevers wederom een lastenverzwaring. Het voor eigen rekening nemen van de WGApremie kan dan interessant zijn. In dit bulletin bieden Ard van ‘t Veer (Aon Hewitt) en Ruben de Bruin (Aon Risk Solutions) u handvatten om door middel van eigenrisicodragerschap een verdere lastenverzwaring te voorkomen of te beperken. De regeling Werkhervatting Gedeeltelijk Arbeidsgeschikten (WGA) voorziet in een uitkering vanuit de overheid (het UWV) aan langdurig arbeidsongeschikte werknemers. Deze werknemers lopen door hun gedeeltelijke arbeidsongeschiktheid 20 tot 65 procent inkomen mis. Om deze zogenaamde loonschade op te vangen, is de WGApremie ingesteld. De werkgever betaalt deze premie via het UWV aan de Belastingdienst.

Goedkoper uit met eigenrisicodragerschap WGA Werkgevers hebben sinds 2007 de optie om de WGA-uitkering die het UWV betaalt, maximaal tien jaar voor eigen rekening te nemen. Dit heet het zogenaamde ‘eigenrisicodragerschap’. Werkgevers hoeven dan geen WGApremie meer te betalen. Wettelijk is echter bepaald dat werkgevers zich in de meeste gevallen voor dit risico moeten verzekeren. De gemiddelde gedifferentieerde WGA-premie is met ingang van dit jaar gestegen tot 0,62 procent. Ook omdat de volledige privatisering van de WGA nadert, doen werkgevers er verstandig aan (opnieuw) te onderzoeken of dat eigenrisicodragerschap voordeliger is. Gedegen onderzoek naar de voordelen van deze constructie vergt een aanpak in drie fases. Elke fase kent zijn eigen risico’s en valkuilen.

[stap1]

Vooronderzoek en financiële analyse Een hogere premie in het publieke stelsel betekent niet zonder meer dat een organisatie gunstiger af is als eigenrisicodrager. Het is bijvoorbeeld maar de vraag of de gedifferentieerde premie correct is vastgesteld door het UWV. Daarom start Aon Hewitt eerst een onderzoek naar de juistheid van de gedifferentieerde WGA-premie. Pas na deze ‘nulmeting’ gaan wij over tot het feitelijke onderzoek naar de mogelijkheid van het dragen van eigen risico voor de WGA. Tegelijkertijd is een lage private premie niet per definitie de beste oplossing. Een goede financiële analyse moet daarom ook voorzien in meerjarige scenario’s. Denk aan de genoemde privatisering, een hogere of lagere instroom dan verwacht, groei- of krimpscenario’s van de organisatie of verwachte premiestellingen voor de toekomst. En wat te denken van de gevolgen van de verhoging van de pensioenleeftijd tot 66 of 67 jaar? Het succes van een overstap naar eigenrisicodragerschap voor de WGA is sterk afhankelijk van de juiste timing. Het is belangrijk om de ontwikkeling van de

Rekenvoorbeeld: Overstappen of niet? Bij een grote werkgever met een gemiddeld premieloon van EUR 5.000.000 stijgt de gedifferentieerde premie per 1 januari 2011 van 0,43 procent naar 0,76 procent. Rekening houdend met een toegenomen WGA-schadelast in 2009 stijgt de premie van EUR 21.500 naar EUR 38.000. Deze premie zal naar verwachting de aankomende vier jaar alleen maar verder stijgen door de WGA-instroom.

10 | STABULLETIN

Aon is een wereldwijde financiële dienstverlener, die helpt om klanten op verantwoorde wijze risico’s te laten nemen en deze beheersbaar te maken met oog voor het beperken van risicokosten. Samen met STABU helpen en informeren ze over risico’s en risicomanagement. Door: Ruben de Bruin (Sr. account Manager - Bouw, foto links) & Ard van ‘t Veer (Sr. Business Development Manager)

marktwerking rond de WGA goed in de gaten te houden. Waar de private verzekeraars tot voor kort erg gretig waren en scherpe premies boden, verhardt deze markt nu en verkleint het aantal interessante aanbieders. Zonder kennis van de verzekeringsmarkt en een betrouwbare risicoanalyse, is het vinden van een goede verzekeringspropositie nu een behoorlijk moeilijke exercitie.

[stap2]

Goede besluitvorming Als uit de financiële analyse blijkt dat overstappen op een bepaald moment loont, is het zaak een goed traject voor de besluitvorming op te zetten. De HRafdeling is veelal verantwoordelijk voor beleidsontwikkeling rond onderwerpen als verzuimbeheersing, WIA en re-integratie. Maar de stap naar een puur financiële benadering wordt vanuit HR niet snel gemaakt, zodat het maken van een juiste (financiële) afweging lastig wordt. Eigenrisicodragerschap wordt, vanwege de besparingspotentie en de relatie met verslaglegging, vaak in eerste instantie opgepakt door de financieel manager in de organisatie. HR en Finance, twee uiteenlopende disciplines, moeten samen tot overeenstemming komen over de juiste invulling van het eigenrisicodragerschap, zowel financieel als operationeel. Zodra deze overeenstemming is bereikt, moet dit ook door andere belanghebbenden worden gedragen, zoals de ondernemingsraad, de Raad van Bestuur en uitvoerders zoals de salarisadministratie en verzuimcoördinatoren. Een sterke regievoering is noodzakelijk voor acceptatie en draagvlak, met als uiteindelijk doel een succesvolle invoering.

e­ igenrisicodragerschap voor de WGA financieel aantrekkelijk zijn. Dit wordt echter pas echt een succes als deze financieel gedreven beslissing hand in hand gaat met een zorgvuldige organisatorische inrichting. Ook de menselijke kant van verzuim en re-integratie moet steeds in ogenschouw worden genomen. Ga er zeker mee aan de slag, maar ga niet over één nacht ijs! STABU en Aon Aon is een wereldwijde organisatie die opereert in vrijwel iedere branche. Binnen Nederland is Aon de toonaangevende adviseur voor de bouw, vastgoedsector, projectontwikkelaars en investeerders. Naast het bemiddelen in verzekeringen helpt Aon zijn klanten om op verantwoorde wijze risico’s te nemen en deze beheersbaar te maken, met oog voor het beperken van risicokosten. STABU en Aon werken samen om partijen te helpen en te informeren over risico’s en risicomanagement. Meer informatie Wilt u meer weten over de controle van de gedifferentieerde WGA-premie of het eigen risico dragen voor de WGA, neem dan contact op met Aon.

[stap3]

Zorgvuldige inrichting van het proces Als na een grondige analyse het besluit is genomen eigenrisicodrager te worden, veranderen er een aantal zaken voor de werkgever. Hij kan direct invloed uitoefenen op de risicofactor die arbeidsongeschiktheid vormt voor de organisatie. Daarvoor is het niet alleen van belang het verzuimbeleid te toetsen aan eigenrisicodragerschap, maar ook een invulling te geven aan de verantwoordelijkheid voor WGA-ers.

‘Nu de premie voor het publieke stelsel toeneemt, kan overstappen op eigenrisicodragerschap voor de WGA financieel aantrekkelijk zijn.‘

De acties van de verzekeraar moeten ook aansluiten op het verzuimbeleid van de werkgever. Anders kan een belangrijk voordeel van het eigenrisicodragerschap - het actiever beperken van de instroom in de WGA - verloren gaan in een ineffectieve samenwerking tussen de organisatie en de verzekeraar. Sommige verzekeraars willen een zo groot mogelijke invloed op het verzuim- en re-integratiebeleid van de organisatie. Dit is vanuit werkgeversperspectief niet in alle gevallen wenselijk. Aandacht voor de menselijke kant van verzuim Nu de premie voor het publieke stelsel toeneemt, kan overstappen op

Ard van ‘t Veer Sr. Business Development Manager Aon Hewitt Admiraliteitskade 62, Rotterdam Telefoonnummer: 06 3044 0117 E-mailadres: [email protected] Ruben de Bruin Sr. Account Manager – Bouw Aon Risk Solutions Paalbergweg 2, Amsterdam Telefoonnummer: 020 430 54 38 E-mailadres: [email protected] STABULLETIN | 11

Van de vragen die onder andere via de telefonische helpdesk, de STABU gebruikersdagen en de diverse cursussen en opleidingen bij Stichting STABU zijn binnengekomen is een selectie gemaakt, welke in deze rubriek worden weergegeven.

Vraag het

» Wat heb je nodig om een STABU-bestekboek digitaal te kunnen ontsluiten om het vervolgens te kunnen ’oppakken’ in bijvoorbeeld een begrotingsprogramma? Een digitaal opgeslagen bestek kan elektronisch o.a. worden uitgelezen met: • STABU licentie STABU-compleet van het systeemhuis ­KUBUS architectural solutions; met deze ­combinatie kan men en de bijbehorende reguliere ­bestekverwerkingsoftware van ook SUF bestanden viewen; een aan STABU g­ elieerd systeemhuis; • PDF reader • STABU licentie STABU-compact als het bestek in dit formaat is opgeslagen; en de bijbehorende ‘compact’- bestekverwerkingssoftware • Internet browser van een aan STABU ­gelieerd systeemhuis; als het bestek in html-format is opgeslagen. • STABU besteksviewer (KUBUS viewer) van het systeemhuis KUBUS ­architectural solutions; mits het bestand is ­opgeslagen in het viewformaat vanuit de bestek- In de praktijk worden bestekboeken nog vaak geprint en krijgen de inschrijvende verwerkingsoftware van dit systeemhuis; aannemers een hardcopy van de stukken. Toch is er wel een verschuiving te • STABU besteksviewer (DUNCAN viewer) bespeuren naar het digitaal verstrekken van het bestek, waarvan het STABU van het systeemhuis DUNCAN ­AUTOMATISERING; mits bestekboek een wezenlijk onderdeel uitmaakt. het bestand is opgeslagen in het viewformaat vanuit de ­bestekverwerkingsoftware van dit systeemhuis; De nieuwe aanbestedingswet gaat zelfs uit van de situatie waarbij de • STABU licentie (regulier/compact) + STABU ­besteksviewer aanbestedingsstukken digitaal te downloaden zijn door de inschrijvers en zodoende ­(KUBUS v­ iewerplus) ook digitaal geüpload moeten worden door of namens de aanbesteder.

» Als je als ontvanger (aannemer/installateur) van een ­bestek een risicoanalyse wilt uitvoeren, waar zou je dan ­specifiek aandacht aan moeten schenken? Aan de hierna (niet limitatief) genoemde zaken: • wanneer is de datum van aanvang van het werk en wat is de termijn binnen welke het werk moet worden opgeleverd; • is de uitvoeringsduur in te passen binnen de andere in uitvoering zijnde werken; • wat zijn de voorgeschreven constructies en werkwijzen. Er kan bijvoorbeeld een gietbouwsysteem in beton zijn beschreven. Men moet hiermee dan wel ervaring hebben om scherp te kunnen inschrijven omdat er anders veel geïnvesteerd moet worden in de benodigde bekistingsystemen; • hoe ligt de verhouding tussen de inzet van eigen personeel en het werk welke men in onderaanneming moet laten uitvoeren; • welk gereedschap, materieel, hulpmaterialen, hulpstoffen, hulpwerken en andere hulpmiddelen zijn nodig voor de uitvoering van het werk en welke hulpwerkzaamheden moeten worden verricht; • wat zijn de betalingen voor precario en kosten van aansluitingen van hulpleidingen;

• hoeveel aannemers zijn als inschrijver uitgenodigd bij de aanbesteding van het werk, oftewel hoe sterk is de concurrentie en de kans dat de aannemer het werk uiteindelijk gegund krijgt. Bij een openbare aanbesteding (openbare procedure) is de kans om het werk binnen te halen aanmerkelijk geringer dan bij een andere aanbestedingsvorm; • is het gunningcriterium de laagste prijs of de meest voordelige inschrijving; • zijn er varianten, in de vorm van eigen inbreng, mogelijk; • hoe zit het met de risicoverdeling in het bestekboek. Dikwijls wordt afgeweken van de U.A.V. en de STABU-Standaard. Is het risico aanvaardbaar en verzekerbaar; • is de opdrachtgever een publieke of private opdrachtgever. Bij een overheidsaanbesteder is de mogelijkheid om zelf fabrikanten en leveranciers te mogen kiezen aanmerkelijk groter dan bij private opdrachtgevers zoals corporaties. Bij de specifieke STABU dagcursus “STABU Bestekken lezen” wordt ondermeer helder toegelicht hoe men bij het lezen van projectbestekken - en met name van de administratieve en technische bepalingen – kan onderscheiden waar de risico’s en de onduidelijkheden zitten en welke onderdelen van het contract speciale aandacht vragen omdat daar vaak grote financiële consequenties uit kunnen voortvloeien.

» Is het meedoen aan een aanbesteding vrijwillig en zonder enige verplichting? Het aan een aanbesteding meedoen is vrijwillig maar als men dan toch besluit in te schrijven op basis van een regulier aanbestedingsreglement zoals het ARW 2005 (middels het inschrijvingsbiljet op de dag van aanbesteding), dan is de afgegeven inschrijfsom op het aanbestedingsbiljet wel degelijk 12 | STABULLETIN

onherroepelijk gedurende de zogenaamde gestanddoeningstermijn. Deze periode is over het algemeen minimaal 45 dagen. Dit houdt in dat een inschrijver zich in beginsel gedurende deze gestanddoeningstermijn niet kan terugtrekken en het werk besteksconform, indien de aanbesteder de opdracht verstrekt, contractueel voor de afgegeven inschrijfsom moet uitvoeren!

STABU

» vervolg van pagina 7

Beantwoord door: ing. H.H.M.(Henny) Miltenburg

» Hoe kun je een gecertificeerde bouwstof in STABU beschrijven? Door gebruikmaking van bouwstofspecificaties met het begrip BRL (BeoordelingsRichtLijn) in de specificatietitel. Om als fabrikant in aanmerking te komen voor een certificaat moeten producten en materialen (bouwstoffen), maar soms ook processen, voldoen aan de daarvoor geldende beoordelingsrichtlijn (BRL). Hierin staan alle eisen, voorschriften en wetten die van toepassing zijn. Een BRL is openbaar waardoor snel inzicht kan worden verkregen in het vereiste kwaliteits­ niveau. Zo zijn alle KOMO-Kwaliteitsverklaringen gebaseerd op een daartoe opgezette Beoordelingsrichtlijn. Een BRL moet, voordat hij definitief aanvaard wordt, aan belanghebbenden ter kritiek zijn aangeboden. Tevens dient zij getoetst te worden door een onafhankelijk College van Deskundigen uit de betreffende bedrijfstak. Hierdoor krijgt een BRL een breed draagvlak.

In de STABU-bestekssystematiek is de werkbeschrijving vervat in bestekposten. De basisonderdelen of rubrieken van een bestekspost zien er sterk vereenvoudigd als volgt uit: • HOE moet het meetbare resultaat van de aangebrachte bouwstof er uitzien; R-groep; • WAARMEE moet het worden gemaakt, de bouwstof; B-groep; • WAAR komt de bouwstof te zitten in het werk, de plaatsverwijzing; D-groep. De bouwstofrubriek bevat data m.b.t. materialen, voorwerpen, installaties, grond, producten (ook vele fabrikanten/leveranciers), etc. In de STABU-Standaard staat onder 01.0.01.02 de tekst: “Daar waar een norm, praktijkrichtlijn, beoordelingrichtlijn of een andere publicatie is vermeld, is deze van toepassing. Daar waar bij een publicatie een correctie (c) of een aanvulling (a) of een wijziging (w) is vermeld, is deze publicatie inclusief die correctie, aanvulling of wijziging van toepassing.” Men moet dus expliciet vanuit het bestekboek, in de bestekpost bij de bouwstofrubriek, verwijzen naar een BRL om een gecertificeerde bouwstof te kunnen claimen.

» Kun je met STABU-Element straks ook een Programma van Eisen opstellen? Dat ligt wel in de lijn der verwachtingen. Niet voor niets is de STABU subtitel “Bouwbreed informatiesysteem”. Aanvankelijk kon men met de STABU-bestekssystematiek enkel bestekken opstellen. Nu door STABU de herziene Elementenmethode ’91, oftewel tabel 1 uit de NL/SfB, is gekoppeld aan de klassieke STABU-werksoortindeling, is een eerste aanzet gegeven aan het functioneel specificeren op element, element-variant, bouwdeel en bouwdeel-component niveau. Ook tabel 0, “Ruimtelijke voorzieningen” uit de NL/SfB wordt momenteel door STABU opgepakt hetgeen zal resulteren in de mogelijkheid tot het specificeren van gebouwtypen en ruimte. Daarmee is de weg vrij voor het opzetten van een programma van eisen. In een programma van eisen (PvE) worden door een opdrachtgever de wensen en (prestatie-)eisen beschreven, zowel voor het oprichten van een nieuw gebouw als voor het plegen van diverse vormen van onderhoud aan een bestaand gebouw. Bij nieuwbouw beschrijft het PvE ondermeer de functionele, ruimtelijke en kwalitatieve uitgangspunten waaraan het toekomstige

gebouw moet voldoen. Het PvE is dan het document op basis waarvan architect en adviseurs het ontwerp kunnen gaan maken en het is tevens het toetsingsinstrument ten aanzien van dat ontwerp. Het PvE bestaat doorgaans uit een tweetal onderdelen, namelijk het functioneel PvE (functie van het gebouw, indeling en grootte van de ruimten, onderlinge relaties, routing, etc.) en het technisch PvE (prestatie-eisen van het gebouw en/of onderdelen zoals elementen, bouwdelen en desnoods de middelen). Deze kunnen vastgelegd zijn in wet- en regelgeving zoals het Bouwbesluit, maar er kunnen ook aanvullende eisen worden gesteld door een opdrachtgever. Het PvE kan bij het klassieke bouwmodel of samenwerkingsvorm worden gebruikt als contractstuk en toetsingsinstrument richting de architect en adviseur. Het PvE kan echter ook worden gebruikt als vraagspecificatie geïntegreerde contractvorming op basis van bijvoorbeeld de UAVgc. Het PvE kan, als een noodzakelijk onderdeel van het BIM informatiemodel, beschouwd worden als een eerste aanzet tot een ‘levend specificatiedocument’, dat wil zeggen een document dat “zonder vertaalslagen” ‘groeit’ van grof naar fijn, van globaal naar gedetailleerd. Van het oprichten, het beheer en onderhoud, tot en met de sloop van een gebouw.



Bim standaard

STABU streeft er naar om hierin middels open standaarden met bijbehorende content te faciliteren. STABULLETIN | 13

STABU-BUREAU bereidt zich voor op De komende vijf jaar zal een groot deel van de oude garde van STABU (die we in komende bulletins aan het woord zullen laten) met welverdiend pensioen gaan. Als ruim 100 jaar kennis en ervaring de deur uit gaat lopen is het tijd om je voor te bereiden op de toekomst. In dat kader is het “Strategisch Overleg” bij Stichting STABU in het leven geroepen met de taak plannen uitwerken hoe het STABU-bureau verder wordt vormgegeven en zich kan voorbereiden op ontwikkelingen. Professionalisering Een van de deelnemers aan het Strategisch Overleg bij STABU is mevrouw M.H. (Tineke) Simonse: “De algemeen directeur van STABU, ir. M.L.A.M. (Maarten) van Hezik zal in 2013 met pensioen gaan. Om daarop in te spelen is een verbreding van de top gerealiseerd. De eerste stap is het verdelen van de werkzaamheden. Daar waar de kracht van mensen ligt gaan we die inzetten en gebruiken. Ikzelf ga mij richten op de organisatorische kant en de dagelijkse gang van zaken. Ir. R.H. (Radboud) Baayen gaat zich toeleggen op de technische strategische ontwikkeling. Het SO wordt gecomplementeerd met ing. H.H.M. (Henny) Miltenburg door hem te vragen mee te denken vanuit zijn kennis en ervaring met opleidingen en contacten met cursisten en andere marktpartijen. De leden van het Strategisch Overleg zullen er met elkaar voor moeten zorgen dat de organisatie voldoende draagkracht heeft om ‘duurzaam voor de toekomst’ te opereren.” De oude garde zal komende jaren vervangen worden door vers bloed. Henny ­Miltenburg: “Aan de ene kant is het verdwijnen van de personen een flinke aderlating. Met de 100 jaar kennis hebben ze STABU gebouwd, verspreid en in de markt gezet. We moeten het echter ook zien als een kans. In de bouwwereld gebeuren een heleboel boeiende zaken, die ook hier moeten worden geadopteerd. ­Mevrouw Simonse benadrukt: “Met het werven van nieuw personeel gaan we proberen mensen te vinden die van meerdere markten thuis zijn, wellicht ook kunnen gaan doceren en breed georiënteerd en geïnteresseerd zijn. Toekomst Op de vraag hoe de leden van het Strategisch Overleg in de toekomst zich willen manifesteren met STABU antwoordt Henny Miltenburg: “De associatie van STABU en bestekken is snel gemaakt. Daar hebben we ook de naamsbekendheid aan te danken. De gedachte van het afsluiten van het contract in de bouw met een bestek, is maar een deel van de werkelijkheid. In de bouw is een ware revolutie gaande, van 2D naar 3D, BIM enzovoorts. Veel bureaus zijn die omslag aan het maken en ook STABU zal hierop anticiperen.”

‘Er is ‘n revolutie gaande van 2D naar 3D. Ook STABU zal hier op anticiperen.’

aldus het STABU-bureau 14 | STABULLETIN

[1] Ir. R.H. (Radboud) Baayen Na de opleiding bouwkunde aan de Technische Universiteit in Delft is de heer Baayen ondermeer werkzaam geweest bij een technisch adviesbureau op het gebied van het structureren en communiceren van digitale (product)informatie binnen het bouwproces. Vanaf 1 december 2005 zet hij deze ervaring in op het bouwbrede vlak, waarvan het bestuurslidmaatschap van buildingSMART Chapter Benelux een onderdeel is. De heer Baayen is benoemd tot hoofd Technische zaken. [2] M.H. (Tineke) Simonse Met ingang van 1 januari 2011 zijn de ervaringen van mevrouw Simonse op het personele en leidinggevende vlak gebundeld in de functie van hoofd Bedrijfsvoering. Zij is verantwoordelijk voor het managen van alle interne bedrijfsprocessen en het aansturen van alle personeelsleden bij Stichting STABU. Tevens is zij plaatsvervangend directeur. [3] ing. H.H.M. (Henny) Miltenburg De heer Miltenburg heeft na het volgen van de HTS Bouwkunde ruime ervaring opgedaan bij diverse architectenbureaus. Sinds 1 april 1997 is hij in dienst getreden als medewerker externe kwaliteit. Per 1 januari 2006 is hij als hoofd opleidingen verantwoordelijk voor het volledige cursusprogramma inclusief het leiding geven aan ruim 20 gastdocenten. Daarnaast behoort het beoordelen van diverse bestekken uit de markt tot zijn takenpakket. Via onze helpdesk is de heer Miltenburg graag bereid te adviseren met betrekking tot juridische en technische vraagstukken.

de toekomst v.l.n.r. Radboud Baayen, Tineke Simonse en Henny Miltenburg

e FABRIKANTEN nieuw De volgende fabrikanten en/of toeleveranciers hebben er voor gekozen om hun producten onder de aandacht te brengen bij gebruikers en/of licentiehouders van Stichting STABU. Met ingang van STABU-uitgave 2011-1 zijn dat:

» Alpha deuren International bv

• Segmenthefdeuren » Blücher

• Dunwandige afvoerbuizen » BPZ

• Deuren

» Cantillana B.V.

• Buitengevel isollatiesystemen en mortels » Coateq B.V.

• Verfsystemen » Draka Kabel B.V.

• Kabels

» Ferney Group B.V.

• Hang- en sluitwerk » Flame Guard B.V.

• Brandvertragende verf » Guardian Glass SA

• Glas

» Hilti Nederland

• Brandpreventie Radboud Baayen vult zijn collega aan: “Je moet je dus afvragen wat je rol is, welke positie je daarmee in de markt inneemt. Wij gaan bijvoorbeeld géén modelleersoftware leveren. Wij leveren (open) standaarden, waarmee partijen in het bouwproces kunnen communiceren.

» Hütter Veiligheid B.V.

We leveren daarnaast een stuk content waarbij kennis die nog niet bij elkaar gebracht wordt, elkaar vindt. STABU wil zich als een kennisscharnier profileren. We brengen kennis bij elkaar en ontsluiten deze. Het scharnierpunt is dat wat er uit de markt komt te vertalen naar iets dat voor een speciaal doel geschikt is. In principe is dat het expliciteren van informatie in het bouwproces.”

» Ruiter Dakkapellen bv

Miltenburg: “Tijdens de cursussen en opleidingen van STABU maak ik vaak de vergelijking met een kapstok. Daaraan kan namelijk alle informatie aan opgehangen worden en uitgewisseld. ICT leidt nog te vaak tot eilandautomatisering. STABU heeft als taak om - door DE standaard te zijn – neutraal boven alle partijen te staan, zodat niemand op een eilandje opnieuw het wiel zit uit te vinden, opnieuw aan het classificeren en coderen slaat.

» Zeno-Protect B.V.

We willen een ‘Babylonische spraakverwarring’ voorkomen en duidelijke onderlinge communicatie voorstaan. Wat dat betreft verandert er komende jaren eigenlijk niets aan het huidig ingezette beleid.”

• Valbeveiliging » Kessel Nederland

• Waterafvoersystemen » Rada

• Sanitair

• Dakkapellen

» Uniline Safety Systems

• Valbeveiliging

» Urban Planters bv

• Plantenbakken

» Weijers Waalwijk B.V.

• Leidingsystemen • Schoonloop matten

Dé grootste Zoekmachine voor bouwend Nederland Deze fabrikanten – en nog 800 toeleveranciers – zijn in dé grootste Zoekmachine voor bouwend Nederland opgenomen, waarmee toegang tot de productinformatie in de bouw (B&U en GWW) beschikbaar is. Benieuwd? Op www.bestekservices.nl is deze online fabrikantenindex te vinden. Recent is daar de mogelijkheid toegevoegd voor fabrikanten om de specificaties te koppelen met maximaal vijf verschillende informatiebronnen zoals een foto of afbeelding, technische documenten, CAD-tekening van het product en meer.

STABULLETIN | 15

De Bond van Nederlandse Bestekdeskundigen BNB streeft naar het bevorderen van de ­kennis, het inzicht en de vaardigheid van de bestekdeskundigen.

In kort

Een elegant bestek? Nu de automatisering ons alle mogelijkheden biedt moeiteloos de meest omvangrijke (tekst)documenten samen te stellen zijn bestekboeken met een omvang van vele honderden pagina’s geen uitzondering meer. Het is echter de vraag of documenten van een dergelijke omvang nog een zinvolle bijdrage kunnen leveren aan de efficiënte uitvoering van het werk en de kwaliteit van resultaat. om “iets te vergeten”. Het eenvoudigheidspostulaat Op de middelbare school werd mij als opgave van een proefwerk gevraagd de formule af te leiden voor de inhoud van een kegel. Mijn afleiding besloeg meer dan twee proefwerkvelletjes, maar de formule was daar! De leraar was het met mijn oplossing niet eens. De afleiding was naar zijn mening niet “elegant”. Uiteraard was de elegante oplossing al door hem uit de doeken gedaan, maar toen was ik waarschijnlijk “niet goed bij de les”. De elegantie van de wiskunde en de oplossingen in de wetenschap wordt ook wel aangeduid als het “eenvoudigheidspostulaat”. Harry Mulisch schrijft daarover1): ‘Pst! Waar is de waarheid? Wat (absolute) waarheden genoemd worden, zijn in werkelijkheid afspraken. De ­natuurwetenschappen berusten op de afspraak, dat die hypothese ‘waar’ is, die de meeste verschijnselen op de eenvoudigste manier verklaart, - d.w.z. de berekeningen het meest vereenvoudigt. Volgens het stelsel van Prolemaios was de berekening van de banen der planeten, de maan en de zon om de aarde onberekenbaar ingewikkeld. Het stelsel van Koppernigk2) opende de weg tot vrij eenvoudige berekeningen. Dus was Koppernigk’s stelsel ‘waar’, dat van Prolemaios ‘onwaar’.’ Het bestek moet een consistent geheel vormen. In het artikel in STABU-bulletin december 2010 (“Bestekboek, tekeningen en andere documenten”) is al gewezen op het gevaar van het toevoegen van allerhande documenten aan het bestek. Indien de documenten, die onderdeel uitmaken van het bestek, niet zorgvuldig daartoe zijn vervaardigd, is de kans groot dat tegenstrijdigheden zullen worden geïntroduceerd. Indien de rangorderegeling daarbij geen uitkomst biedt, zullen de tegenstrijdigheden worden uitgelegd in het nadeel van de opdrachtgever. Behalve documenten wordt ook veel tekst in het bestekboek opgenomen, die niet zijn oorsprong vindt in de STABU-database. Het meest gehoorde argument daarvoor is, dat “daarmee worden problemen die zich in het verleden hebben voorgedaan in de toekomst voorkomen.” Navraag bij degenen die dit argument hanteren levert nimmer een concreet voorbeeld op van hetgeen er in het verleden is fout gegaan met een analyse van de oorzaken.

‘Door op correcte wijze gebruik te maken van de STABU-systematiek krijgt het bestekboek een eenduidige structuur’

Met het argument van “de problemen uit het verleden” trapt men in de val die al in de veertiende eeuw werd gesignaleerd door de Noord-Afrikaanse historicus, geschiedfilosoof, jurist en diplomaat Ibn Khaldûn3): “Als men profijt wil hebben van de wetsbepalingen, dan hoeft men die alleen aan hun interne logica te toetsen. Historische informatie daarentegen moet men tevens aan externe factoren toetsen, door na te gaan of de feiten in overeenstemming zijn met de

werkelijkheid.” Het bestekboek moet tezamen met de tekeningen en andere ontwerpdocumenten een consistent geheel vormen (de interne logica). Kennis en begrip van de inhoud de U.A.V. en de wijze waarop een STABU-bestek moet worden samen­gesteld zijn daarom voor de bestekschrijver onontbeerlijk (vakmanschap).

16 | STABULLETIN

BESTEK

Door: ir. S.W. (Sietze) Wierda namens BNB

Informatie vinden in het bestekboek Het vormen van een consistent geheel is niet de enige eis die moet worden gesteld aan een goed bestekboek. Het bestek heeft immers ook tot doel de aannemer duidelijk te maken wat de ontwerper en de opdrachtgever van het gebouw voor ogen staat. De STABU-systematiek bezit daartoe een duidelijke structuur, waarmee de gebruiker van het bestekboek zijn weg in de informatie kan vinden.

Korttekst 09.15.30-a: “De onderlinge verbinding van koperen pijpen volgens NEN-EN 1057 door solderen tot stand brengen. De temperatuur van het doorstromende medium mag voor zachtsolderen niet hoger zijn dan 373 K (100 C); als soldeer gebruiken cadmiumvrij tin/zilversoldeer. De hardsoldeermethode gebruiken wanneer de temperatuur van het doorstromende medium hoger is dan 373 K (100 C) en wanneer spanningen kunnen optreden, zoals bij pompen e.d. Het soldeer moet voldoen aan NEN-EN 1044 klasse 3 bijvoorbeeld Easyflo aangebracht met behulp van een dun vloeimiddel.

Bij nadere beschouwing van de “extra teksten” blijken deze in hoofdzaak te bestaan uit vrije bepalingen en kortteksten, die naar willekeur worden ingevuld met (technisch) administratieve onderwerpen, bouwstof- en resultaatspecificaties, het toewijzen van bevoegdheden en taken aan derden, het verleggen van verantwoordelijkheden naar de aannemer, waar deze bij de directie of de opdrachtgever behoren te liggen.

Ook didactische alinea’s worden niet geschuwd: “De kleefmagneten houden bij normaal bedrijf de branddeuren open. In geval van brand wordt de voedingsspanning (door de brandmeldcentrale) uitgeschakeld, waardoor de kleefmagneten hun trekkracht verliezen. De ankerplaten laten los en de branddeuren vallen dicht. De kleefmagneten moeten worden bevestigd aan de vloer, het plafond of de wand, zowel in haakse als in rechte positie.”

Enkele voorbeelden uit de praktijk: (tik- en spelfouten zijn gecorrigeerd)

Bepaling 01.01.10-90. Van toepassing zijn de Uniforme Administratieve Voorwaarden voor de uitvoering van werken 1989 (U.A.V.) en de Uniforme Administratieve Voorwaarden voor de uitvoering van Technische Installatiewerken 1992, alsmede de standaard bepalingen, zoals deze zijn opgenomen in de STABU standaard 2007, uitgegeven door de Stichting Stabu te Ede, tenzij in dit bestek van de U.A.V.T.I. en/of STABU standaardbepalingen wordt afgeweken. Bepaling 01.02.02-90. Na ‘opdrachtgever’ in par. 2 lid 5 van de U.A.V. dient te worden tussengevoegd: voordat tot bestelling en/of uitvoering wordt overgegaan, bij gebreke waaraan hoofdstuk X en hoofdstuk XIV van de U.A.V. niet van toepassing is. Bepaling 01.05.90-90: De aannemer is verantwoordelijk voor het op correcte en volledige wijze verzorgen op tekening en in berekening van de samenhang van samengestelde bouwdelen.Hieronder wordt verstaan dat de aannemer zorgt voor de coördinatie en afstemming van producten van leveranciers/onderaannemers op constructief gebied op plaatsen waar producten van verschillende leveranciers/onderaannemers raakvlakken met elkaar hebben. Uitgangspunt hiervoor zijn de constructieve bestekstekeningen en -berekeningen en de bouwkundige werktekeningen en details.De gecoördineerde en afgestemde tekeningen en berekeningen dienen ter controle te worden ingediend bij de hoofdconstructeur, die beoordeeld of de technische uitwerking voldoet aan de constructieve uitgangspunten.

Op deze wijze verdwijnt niet alleen de structuur uit het bestekboek, maar ontstaat ook een inconsistente, omvangrijke en ontoegankelijke hoeveelheid tekst, waarin redelijkerwijs geen enkele gebruiker van het bestekboek nog de weg kan vinden. Door de afwijkende werkwijze en de geringe taalvaardigheid van de auteurs worden de voordelen van het werken volgens een vaste systematiek teniet gedaan. Er wordt feitelijk geen gebruik gemaakt van het belangrijkste hulpmiddel dat de bestekschrijver ter beschikking staat voor het samenstellen van een “elegant” bestekboek: de STABU-systematiek. Het elegante bestekboek Door op correcte wijze gebruik te maken van de STABU-systematiek (overeenkomstig de licentievoorwaarden) krijgt het bestekboek een eenduidige structuur en wordt correct aangesloten op publiek- en privaatrechtelijke regelgeving. Als opdrachtgevers, ontwerpers en bestekschrijvers (gewoon) hun werk goed doen, zal een bestek duidelijk zijn voor de aannemers die inschrijven of het werk uitvoeren. Ook een aannemer wil graag goed werk leveren. Het bestek moet daarbij niet in de weg staan, maar daaraan een bijdrage leveren. In zijn column in het NRC Handelsblad van 19 februari jl. (“Duurzaamheid is de nieuwe preutsheid”) beschrijft econoom Johan Schaberg onder meer hoe de middeleeuwse bouwers er in slaagden met telkens minder materiaal mooiere (elegantere) kathedralen te realiseren. hij eindigt zijn column met de volgende woorden:“... Het heeft te maken met de juiste balans tussen doel en middelen, met elegantie en schoonheid en vaak vooral het gebrek daaraan. Ook in toezicht en regelgeving kun je met dezelfde middelen een lompe bunker of een elegante kathedraal bouwen. Wie de bunker bouwt is een knoeier.”

Harry Mulisch: “Voer voor psychologen”, paragraaf twee van “De tegenaarde, dertien Pythagorese paragrafen over het zegel der waarheid”. 2) Copernicus. 3) Ibn Khaldûn (1332-1406): “De Muqaddima”. 1)

STABULLETIN | 17

Stichting Marktwerking Installatietechniek is een stichting die aanbestedingsprocedures ten behoeve van i­ nstallatiebedrijven verder wil verbeteren. Daarbij streeft SMI naar evenwichtige, objectieve en transparante vraag- en aanbodverhoudingen.

Uit de praktijk

Door: mr. Margreet van Deurzen & ir. Pieter van den Eijnden

Actal rapport...

goed voor de bouw of niet?

Afgelopen jaren is door het vorige kabinet zwaar ingezet op duurzame inkoop. Afgesproken is dat de Rijksoverheid vanaf 2010 100% duurzaam zou gaan in kopen. Gemeenten zouden streven naar 75% in 2010 en provincies en waterschappen ­hadden minimaal 50% in 2010 als doel gesteld. Wat houdt 100% duurzame inkoop nu in? Het antwoord daarop is dat bij aanbestedingen ten minste de “duurzaamheidseisen” worden toegepast. Duurzaam inkopen is door het Agentschap.nl nader gedefinieerd door het opstellen van eisen waaraan producten, diensten of gebouwen die de overheid aanschaft of laat bouwen, moeten voldoen. Er zijn nu voor 45 productgroepen duurzaamheidscriteria en -wensen vastgesteld. Deze productgroepen variëren van ­catering, dienstreizen en kantoorbenodigdheden tot mobiele werktuigen (hijskranen) en bouwwerken. Op de effectiviteit van deze criteria is veel kritiek en ook is er een grote weerstand tegen de administratieve lastendruk die hierdoor voor het bedrijfsleven ontstaat. Deze zijn verwoord in het Actal rapport dat begin dit jaar gepubliceerd is. Volgens dit rapport gaat het duurzaamheidsinitiatief verloren in goede bedoelingen en bureaucratie, waardoor honderden miljoenen euro’s worden verspild. Maar is dat zo?

Belangrijk in deze discussie is te onderkennen dat de stichtingskosten voor een duurzaam gebouw hoger zijn dan bij een traditioneel gebouw. Beziet men de ­totale kosten over de exploitatieduur, dan is daarvan geen sprake meer en wordt daarnaast nog een aanzienlijk milieuvoordeel gerealiseerd. De CO2-prestatieladder, een werkbaar instrument? Een ander initiatief op gebied van duurzaamheid is de CO2-prestatieladder van Prorail. Twee jaar geleden heeft Prorail dit instrument ingevoerd om zodoende bedrijven te stimuleren hun bedrijfsvoering duurzaam in te richten. Bedoeling is dat bedrijven hun CO2 emissies in kaart brengen en maatregelen nemen om deze te verminderen. De CO2-prestatieladder kent 6 prestatieniveaus en afhankelijk van de aangetoonde prestatie kan dat bij de gunning ertoe leiden dat er

CO2

Daarentegen zijn de regels die voor de bouw zijn vastgelegd helder en dragen wel degelijk bij tot een verduurzaming van ons gebouwde omgeving. Feit is dat onze gebouwde omgeving verantwoordelijk is voor 1/3 van het totale energiegebruik. En door het stellen van duurzaamheidscriteria wordt de utiliteitsbouw verplicht duurzamer te bouwen en renoveren. Het is dan ook veel te kort door de bocht om alles dat opgesteld is aan criteria af te serveren, zoals het Actal Rapport concludeert. Dit zal veel genuanceerder bekeken moeten worden. Zomaar alles afschaffen wat op het gebied van duurzaam inkopen de afgelopen jaren bereikt is, is waanzin.

duur zaam

Duidelijk is dat voor een aantal productgroepen bureaucratische regels zijn opgesteld. Zo moet bijvoorbeeld bij catering 40% van de goederen biologisch gekweekt zijn. Het zal duidelijk zijn dat het naleven en controleren van een dergelijke regel veel en misschien wel teveel werk vraagt.

‘Zomaar alles afschaffen wat op het gebied van duurzaam inkopen de afgelopen jaren bereikt is, is waanzin.’

18 | STABULLETIN

van

SMI

een aftrek van 10% op de inschrijfprijs plaatsvindt. Het zal duidelijk dat bedrijven een dergelijke grote incentive niet kunnen laten lopen en verplicht zijn mee te doen aan deze CO2-prestatieladder. Immers 10% is het verschil tussen ruim geld verliezen op een project of een goede winstmarge binnenhalen. Nadat de CO2-prestatieladder veel positieve publiciteit kreeg, is besloten de Stichting Klimaatvriendelijk Aanbesteden en Ondernemen op te richten. Overheid, bedrijfsleven, NGO’s (niet-gouvermentele organisatie) en wetenschap overleggen daarin over de beste manier om de CO2prestatieladder in te zetten voor duurzaamheid. Haar doelstelling is om de Rijksoverheid en lagere overheden met de CO2-ladder te laten werken. De Stichting stelt zich daarnaast als doel om bedrijven te helpen op doelmatige wijze te voldoen aan de verschillende prestatie-eisen. Het gevaar van deze ontwikkeling is dat er weer een extra bureaucratisch instrument wordt opgetuigd waaraan het bedrijfsleven moet meewerken. Vanwege het grote gunningvoordeel waartoe de CO2-prestatieladder kan leiden, zijn bedrijven wel gedwongen hieraan mee te werken. En vooral het MKB wordt door de extra administratieve werkzaamheden en de kosten hiervan getroffen. Met name voor de utiliteitsbouw is de invoer van deze CO2-prestatieladder een zinloze maatregel. De CO2-ladder is uitsluitend gericht op de duurzaamheidsbevordering in de uitvoeringsfase, waarbij uitsluitend gekeken wordt naar de CO2 emissie bij uitvoering. Beperking van deze uitstoot in de utiliteitsbouw is marginaal. Focus op maatregelen op dit vlak in de ontwerpfase van een gebouw, waarin men zich concentreert op een duurzaam ontwerp, levert meer op. Het moge duidelijk zijn dat de hoeveelheid energie die men bespaart met zo’n ontwerp vele duizenden malen groter is dan de hoeveelheid energie die men tijdens het bouwproces kan besparen.

is? Het vragen van zeer uitgebreide plannen van aanpak met betrekking tot social return is voor een doorsnee MKB bedrijf niet te doen. Een andere misser is het eisen van een drietal zeer innovatieve referentieprojecten, terwijl daarvan nog maar een paar - in Nederland zijn afgerond. Het komt in een nog schriller contrast te staan als enerzijds referentieprojecten moeten worden opgegeven met een bepaalde EPCwaarde, Breeam1 enzovoort, en anderzijds het aan te besteden project niet eens dat niveau haalt! Bij duurzaamheid in aanbesteden valt veel meer winst te behalen in het ontwerp, dan bij het stellen van allerlei eisen aan de inschrijvende bedrijven. Voor adviserend en ontwerpend Nederland ligt hier nog een groot terrein te winnen. SMI staat open om hierover met u van gedachten te wisselen. Bel met (079) 323 77 62 of mail [email protected]. 1

Beoordelingsmethode om de duurzaamheidsprestatie van gebouwen te bepalen.

Zekerheid door betrouwbaarheid: De mechanische systemen 3KSplus, EPS en ICS.

3KSplus

Duurzaamheid in aanbesteden Door alle publiciteit omtrent duurzaamheid en de gestelde doelen, ziet SMI bij aanbestedingen door minder professionele opdrachtgevers een wildgroei aan eisen op gebied van duurzaamheid. SMI constateert dat er enerzijds ambitieuze duurzaamheideisen gesteld worden, maar anderzijds zijn deze eisen onvoldoende afgestemd op wat in redelijkheid haalbaar is voor bedrijven. Ook wordt nog te weinig doordacht of de eis wel het juiste instrument is voor het beoogde doel. Een voorbeeld hiervan is het ISO 14001 certificaat. Certificering vindt overigens plaats op een ambitieniveau dat door het bedrijf zelf is bepaald. Als zodanig zijn deze ISO-certificaten niet goed te vergelijken. Ook gaat eisen van ISO 14001 voor de uitvoering van een onderhoudscontract van cv-ketels voorbij aan de strekking van zo’n certificaat. Verder lopen de eisen op gebied van social return nogal uiteen, waarbij geen rekening wordt gehouden met de daadwerkelijke mogelijkheden. Zo dient bijvoorbeeld een x percentage van het in te zetten personeel te worden vervangen door de inzet van werklozen. Daarbij wordt niet gekeken naar het aanbod van werklozen: zijn er voldoende gekwalificeerde vaklieden beschikbaar waarvoor dan ook passend werk

EPS

ICS

medio 2010

EVVA-Nederland BV | Aquamarijnstr. 7 7554 NM Hengelo | Pb. 400 | 7550 AK Hengelo T +31 7485 15-300 | F +31 74 85 15-349 [email protected] | www.evva.nl

Hoogglans zie je toch alleen in koopwoningen? De tijd dat je in een huurwoning werd opgezadeld met een standaard keukentje ligt gelukkig achter ons. Toch heeft een huurder nog lang niet altijd diezelfde onbeperkte keuzevrijheid als de koper van een woning. Bij Bribus dus wel. Wij vinden dat een huurder zijn eigen specifieke smaak en wensen invulling moet kunnen geven binnen ons keukenprogramma. Daarom biedt Bribus volop keuzevrijheid. Of het nu gaat om een landelijke, klassieke of strakke moderne keuken, in mat of in hoogglans, elke wens wordt individueel ingevuld. Daarbij is het goed te bedenken dat u als woningcorporatie of ontwikkelaar dit hele proces kan uitbesteden aan Bribus. Kortom u heeft wel de lusten in de vorm van een tevreden klant maar niet de lasten. Leidt dit alles tot hogere kosten? Nee, zeker niet. Meer weten? Bel of mail ons, dan maken we een afspraak.

Industriestraat 4, 7091 DC Dinxperlo Telefoon +31 (0) 315 65 17 45 www.bribus.nl

Elegante vloerdoos voor stroom en data hoogwaardig, flexibel, compleet De vierkante, complete vloerdoos UDHome kenmerkt zich door een compacte constructie. In slechts één bestelnummer zijn alle voor montage en gebruik benodigde onderdelen opgenomen. De zichtbare onderdelen zijn van RVS of

obo_az_udhome_1_1quer.indd 1

messing. Omdat voor de kabelgeleiding buizen worden gebruikt, is inbouw op iedere willekeurige plaats in de vloer mogelijk. De UDHome is leverbaar in 2 verschillende maten. OBO BETTERMANN B.V. Tel.: 0297-515700 · E-mail: [email protected] www.obo-bettermann.nl

11.02.11 14:13

STABU dubbel op de beurs!

voor in uw agenda! In één oogopslag kunt u zien welke beurzen, opleidingen en cursussen bij STABU in de komende periode gepland staan. » 22 maart 2011

• Cursus STABU Bestekken lezen » 24 maart 2011

• Cursus Actualiteit in wet- en regelgeving in de B&U » 8 april 2011

• Cursus Effectieve communicatie in de bouw » 12 april 2011

• Cursus STABU-bestekssystematiek » 14 april 2011

• Cursus Garanties in de bouw » 26, 27, 28 april 2011

• Cursus Dé rol van standaardvoorwaarden bij aanneming van werk. » 3 mei 2011

• Cursus STABU Bestekken lezen » 5 mei 2011

• Cursus Verzekeringen in de bouw » 19 mei 2011

• STABU-gebruikersdag » 24 mei 2011

De barometer voor de bouw staat nog steeds op laag, tóch zijn de exposanten op de recente Internatonale Bouwbeurs en Bouw & ICT beurs positief gestemd over de opgedane contacten tijdens deze twee beurzen in Utrecht die in dezelfde week werden georganiseerd. Het algemene gevoel is dat de markt weer wat aantrekt en we vooruit gaan in plaats van achteruit.

• Cursus STABU-bestekssystematiek

Bouwbeurs 2011 STABU was op de Bouwbeurs present in een gezamenlijke stand met Stichting Bouwresearch SBR en met BouwRegelgeving InformatieSystemen BRIS. De gezamenlijke presentatie is gericht op de koppelmogelijkheden die ontstaan nu STABU met haar Bouwbreed Informatiesysteem op internet komt. Koppelingen rechtstreeks (de zogenaamde deeplinks) met onderdelen van het Bouwbesluit (BRIS) en met bijvoorbeeld de Standaardreferentiedetails van SBR en de elementenstructuur van STABU. Getracht is om uit te vinden wat de toekomstige gebruikers het liefste aan informatie gekoppeld willen hebben voor hun dagelijkse beroepspraktijk.

• STABU-gebruikersdag

» 26 mei 2011

• Cursus Actualiteit in wet- en regelgeving in de B&U » 31 mei 2011

• Cursus Nieuwe contractvormen in de bouw » 7 juni 2011

» 10 juni 2011

• Cursus Effectieve communicatie in de bouw » 14 juni 2011

• Cursus STABU Bestekken lezen » 16 juni 2011

• Cursus Garanties in de bouw » 6 september 2011

• Cursus STABU-bestekssystematiek » 8 september 2011

• Cursus Verzekeringen in de bouw

Bouw & ICT 2011 Ook was STABU op de bovenverdieping met een stand aanwezig op de beurs Bouw & ICT. De onderwerpen die in deze stand aan de orde kwamen waren de BIM-standaarden die STABU nu beschikbaar heeft en de eerste elementgerichte besteksoftware zoals die momenteel door Duncan Automatisering wordt ontwikkeld.

‘Het was vooral BIM wat de klok sloeg op deze beurs.’

Het was vooral BIM wat de klok sloeg op deze beurs. Niet alleen de BIMCaseweek was een trekker vanwege de zeer snelle planvorming met verschillende partijen maar ook de vele aangeboden softwarepakketten die met BIM kunnen werken kregen veel aandacht. De verwachting is dat op korte termijn veel architectenbureaus, ingenieursbureaus en grote aannemers gaan investeren in de BIM-technologie om snel op de BIMwensen van opdrachtgevers te kunnen inspelen.

STABULLETIN | 21

van goede

KWALITEIT! gelanceerd op de bouwbeurs:

de nieuwe KOMO-site key opinion leaders als praktijkmensen uit de gehele bouwen installatiesector in een tiental clips met interviews het belang van certificatie en KOMO uitdragen. Op de nieuwe website zijn onder andere Ed Nijpels (“een goed keurmerk vermindert faalkosten”), Elco Brinkman (“consument heeft behoefte aan kwaliteitscontrole”), Age Vermeer (“KOMO helpt bij waarborgen duurzaamheid”) en bestekschrijver Dirk Mudde van EGM architecten (“we stellen hoge eisen in Nederland”) te zien. Ontsluiting KOMO-informatie Het is mijn doelstelling om van stichting KOMO een transparante organisatie te maken. Dit betekent dat we de enorme hoeveelheid informatie over KOMO en gecertificeerde bouwkwaliteit via onze website aan de gehele bouwmarkt ter ­beschikking willen stellen. Niet alleen de procedures en reglementen, maar ook de KOMObeoordelingsrichtlijnen, zodat u deze eenvoudig kunt vinden en in de praktijk kunt gebruiken.

In mijn vorige column kondigde ik de komst van de nieuwe KOMO website (www.komo.nl) al aan. Dit is een belangrijke mijlpaal in ons streven om de toegevoegde waarde van KOMO voor de gehele bouwsector te verhogen en ons marktleiderschap beter te onderstrepen. Ik ben overtuigd dat de nieuwe website een onmisbaar ­instrument zal blijken te zijn voor de ­bestekschrijvers die kwaliteitsproducten, processen, installaties en diensten willen voorschrijven. Ik ben erg blij met het resultaat en de vele reacties. We hebben de eerste stap gezet maar staan vanzelfsprekend open voor uw suggesties. Ook zullen we met STABU gaan kijken op welke wijze de gegevensuitwisseling verder kan worden geoptimaliseerd. Kortom, de lancering van de website is slechts de start. Evenals het eerste KOMO-debat dat we op de Bouwbeurs organiseerden onder de titel “De toekomst van keurmerken: baken of wildgroei?”. Nieuwe huisstijl Met de nieuwe website is direct de nieuwe KOMO huisstijl en de slogan “Nederland bouwt op KOMO” geïntroduceerd. Inderdaad we gaan de welbekende gele kleur verlaten. Om daarmee de revitalisering en herpositionering van de KOMOmerken te benadrukken. De beeldmerken KOMO, Komo-Instal, KOMO-afbouw en KOMO-klimkeur, wijzigen vanzelfsprekend niet. Deze zullen de gecertificeerde kwaliteit in de bouw blijven benadrukken. Key opinion leaders Je kunt zelf overtuigd zijn van de toegevoegde van je product, maar het geeft een goed gevoel als anderen dat benadrukken. Ik ben dan ook zeer blij dat zowel 22 | STABULLETIN

Op dit moment staan bijvoorbeeld bijna al de 350 KOMO beoordelingsrichtlijnen, inclusief eventuele wijzigingsbladen, op onze website. U kunt nu als bestekschrijver eenvoudig de achtergrond van de KOMO-kwaliteitsverklaringen bekijken en daarmee overtuigd worden van de toegevoegde waarde van KOMO. Maar tevens biedt het de mogelijkheid om verbetersuggesties vanuit de markt de verzamelen. Want certificatie is een dynamisch proces dat gebaseerd is en moet aan sluiten op de bouwpraktijk.

3D-certificaten Ik ben zeer trots op de 3D Certificaten Scout. Het idee was eenvoudig: “door middel van een driedimensionaal afgebeelde woning en wegconstructie de circa 7.000 KOMO kwaliteitsverklaringen op een voor iedereen begrijpelijke wijze ontsluiten”. Dit bleek makkelijker gezegd, dan gedaan. Het betekende namelijk een compleet ander gebruik van onze database. Nu kunt u, door middel van één klik op een detail van de drie dimensionaal afgebeelde woning en wegconstructie, alle KOMO-gecertificeerde bouwproducten, processen, installaties en diensten zichtbaar maken. Volgens mij is het een onmisbare tool voor iedereen die kwaliteitsproducten, bouwdelen en bedrijven zoekt.

Bestekschrijvers zijn een zeer belangrijke doelgroep van het KOMO-keurmerk. A­uteur Lodewijk Niemöller gaat in deze rubriek in op de ontwikkelingen rondom KOMO, ­certificering en kwaliteitsverklaringen. Door: Lodewijk Niemöller, Directeur stichting KOMO

Kijk in deze beoordelingsrichtlijnen database en u zult verbaasd zijn over de omvang van KOMO. De volgende uitdaging is om deze informatie op een slimme wijze aan te sluiten op de STABU-systematiek. Het KOMO-bouwdebat Naast de nieuwe website en de nieuwsflits zullen we regelmatig debatten gaan organiseren over kwaliteit en certificatie in de bouw. Tijdens het drukbezochte rondetafelgesprek op de Bouwbeurs in Utrecht stond ‘de toekomst van keurmerken in Nederland’ centraal. Zo waren onder meer Ed Nijpels (Raad voor Accreditatie), Henry Meijdam (voorzitter Stichting KOMO), Joop Petit (Satijnplus) en Armand Landman (Cobouw) verwikkeld in een verhitte discussie waarin alle voordelen van een betrouwbaar keurmerk in de bouw naar voren zijn gekomen. De voornaamste reden die hieraan ten grondslag ligt: vergroot het vertrouwen bij consumenten en leveranciers in de bouw. De toegevoegde waarde van certificering in de bouw werd op deze middag nogmaals benadrukt: het is innovatief, flexibeler, sneller dan de wetgeving en de kennis uit de markt kan beter worden benut. Door de terugtrekkende rol van de overheid als een belangrijke en controlerende partij in het bouwproces ontstaat er een gat dat opgevangen dient te worden. KOMO kan de vooraanstaande rol in het certificeringsproces vervullen: de organisatie heeft in de afgelopen decennia een goede reputatie weten op te bouwen en

v­ oldoet aan de eisen van consumenten en leveranciers. Met de juiste certificering weet je als afnemer namelijk exact waar je aan toe bent, wat een verhoogde mate van vertrouwen met zich meeneemt. Een keurmerk mag echter nooit op zichzelf staan, en daarom dient het zowel de kwaliteit van producten, processen, systemen als diensten te dekken. KOMO voldoet aan deze integrale aanpak waarmee de efficiency tijdens het bouwproces wordt vergroot, de faalkosten verlaagd worden en uiteindelijk het consumentenvertrouwen toeneemt. ­“ Gecertificeerde gebouwen zijn de toekomst”, concludeerde Nijpels. De uitkomst in dit debat geeft aan dat we op de goede weg zijn. Alle deelnemers gaven aan dat er behoefte blijft aan één sterk betrouwbaar keurmerk voor de bouw.

‘Een keurmerk mag echter nooit op zichzelf staan’

Versnippering van de keurmerken zal de waarde van keurmerken en uiteindelijk het gebruik hiervan verminderen. Kortom, een mooie taak voor stichting KOMO om de verschillende initiatieven te bundelen en de KOMO-certificaten regelmatig aan te passen aan de marktwensen. CE: een schijnkeurmerk In mijn vorige column beloofde ik deze keer in te gaan op de CE-markering. Vergeef mij dat ik dit naar een volgende publicatie doorschuif. Al wil ik net zoals de deelnemers aan het KOMO debat benadrukken dat CE-markering onvergelijkbaar is met een KOMO-kwaliteitsverklaring. Sterker nog: het heeft niets met kwaliteit te maken. CE is eigenlijk een door de fabrikant, volgens vastgelegde procedures, opgestelde verklaring, die in een standaard format gecommuniceerd wordt. De producent bepaalt zelf welke productkarakteristieken worden gecommuniceerd. CE-gemarkeerde producten zijn daardoor meestal onvergelijkbaar, zeker voor een bestekschrijver. Daarbij is de externe controle afwezig of, in vergelijking met KOMO-certificatie, zeer mager. Op dit moment wordt veel gesproken over de Europese Bouwproductenverordening. Deze verordening zal, zoals het er nu uitziet, in juli 2013 van kracht worden en invloed hebben op het CE-label door middel van de introductie van een prestatieverklaring. Maar ook met deze wijziging zal het CE-merk geen keurmerk worden.

certificaten scout

Vanzelfsprekend is de mogelijkheid blijven bestaan om via de zoekmachine de geldige KOMO-kwaliteitsverklaringen snel te vinden. Net zoals bij de KOMO-beoordelingsrichtlijnen is het onze doelstelling om de geldige KOMO-kwaliteitsverklaringen via onze website te publiceren. We zijn nu gestart met het vullen van de database. U hebt daarmee straks alle relevante informatie altijd eenvoudig en snel bij de hand. Volgens mij is dat een belangrijke voorwaarde in het streven om de faalkosten in de bouw te reduceren.

Deze prestatieverklaring zal niet het aansluitingsdocument op het Bouwbesluit worden, zoals we nu kennen met de erkende kwaliteitsverklaring. Kortom, de marktpartijen die voor kwaliteit en efficiëncy gaan, zullen blijven kiezen voor KOMO gecertificeerde producten. Ik adviseer iedereen die een CE-gemarkeerd product geleverd krijgt met de mededeling dat deze voldoet aan de KOMO-kwaliteit, de productspecificaties naast de KOMO-kwaliteit te leggen. En bij twijfel te controleren. U heeft nu de handvatten met de KOMO-beoordelingsrichtlijnen op onze website. U zult dan snel zien dat CE-markering en KOMO-certificatie onvergelijkbaar zijn. Voor alle duidelijkheid: CE heeft alleen betrekking op bouwproducten en niet op bouwprocessen, installatiewerkzaamheden en diensten. Ik zie daarom de toekomst van KOMO, ook met de bouwproductenverordening, met vertrouwen tegemoet. Zeker met de terugtrekkende overheid die het adagium “privaat wat kan, publiek wat moet” hanteert. Maar minder handhaving betekent wel dat de bouwbranche meer zijn verantwoording zal moeten nemen.Volgens mij is KOMO-certificatie daarbij een onmisbaar instrument. STABULLETIN | 23

Een goed bestek Artikelen zijn samengesteld door

ing. Henk Snikkers van Royal Haskoning BM.

2 L E E D

ing. Henk Snikkers

Directievoerders op de bouw hebben soms kritiek op de kwaliteit van het bestek. Projectmanagers en bestekschrijvers die verantwoordelijk zijn voor het opstellen van het bestek wijzen in antwoord hierop naar de omstandigheden tijdens het schrijven van het bestek. De condities die het schrijven van een goed bestek mogelijk maken, worden in dit artikel vanuit de praktijkervaring in voorbereiding en uitvoering van bouwprojecten belicht in drie achtereenvolgende artikelen. Het eerste artikel handelde over de complexiteit van het project en de professionaliteit van de (gedelegeerd) opdrachtgever als factoren die invloed hebben op het schrijven van een bestek. In dit tweede artikel komt de kwaliteit en kwantiteit van het projectteam aan de orde als succesfactor voor het opstellen van een goed bestek. Kwaliteit en kwantiteit van het projectteam Het is vanzelfsprekend dat een professioneel opdrachtgever in de bestekfase oog heeft voor de juiste samenstelling van het projectteam. Hij stelt dit team in staat de voor het project noodzakelijke werkzaamheden uit te voeren door het verstrekken van voldoende opdrachten. Het projectteam zal zodanig moeten zijn samengesteld dat het in staat is de complexiteit van een project te herkennen en te beheersen. Waar kennis in het projectteam ontbreekt, kan deze worden aangevuld door een of meerdere specialisten. Afhankelijk van de wijze van aanbesteding kunnen een of meer aannemers deel uitmaken van het projectteam in de bestekfase. Een bestekschrijver maakt in het algemeen geen deel uit van het projectteam. Het is echter aan te raden om hem voor de startbespreking van de fase waarin het bestek wordt geschreven uit te nodigen. In het projectteam worden dan in zijn aanwezigheid de documenten die voor 24 | STABULLETIN

het schrijven van een bestek noodzakelijk zijn, bepaald. Hij herkent de veel voorkomende knelpunten bij het schrijven van bestekken tijdig en bevordert hiermee het schrijven van een goed bestek. Er moet bijvoorbeeld vroegtijdig in de bestekfase voldoende detaillering, waaronder ook interieurdetaillering, zijn uitgewerkt. De uitgewerkte detaillering moet onder de in het bestek gevraagde garantie door de aannemer kunnen worden vervaardigd, tenzij men daar bewust vanaf wijkt. Een architect zal kozijnstaten en plafondtekeningen standaard moeten aanleveren om afstemming met installaties en constructie inzichtelijk te maken. Het goed op elkaar aansluiten van een installatiebestek en bouwkundig bestek is een taak van het projectteam. De kwaliteit van het projectteam garandeert een goed uitgewerkt plan dat voorkomt dat er onder tijdsdruk oneigenlijk gebruik van stelposten gemaakt moet worden door het ontbreken van informatie en voorkomt hiermee financiële open einden voor de opdrachtgever. Deskundigheid van de bestekschrijver In de selectieprocedure van de architect moet voldoende aandacht worden besteed aan de kwaliteit van de bestekschrijver en de kwaliteit van de door hem opgestelde bestekken. De opdrachtgever kan ook overwegen om een externe bestekschrijver opdracht te geven. Hij kan hierbij als selectiecriteria een erkend diploma bestekschrijver en

deskundig opgestelde bestekken van referentieprojecten hanteren. Er moeten aan een bestekschrijver relevante eisen worden gesteld. Hij moet ervaring hebben die past bij de aard van het project. Hij vult het projectteam aan met zijn specifieke ervaring en kent de consequenties van keuzes die hij maakt bij het schrijven van een bestek. Omdat de advieskosten voor het bestek een gering onderdeel van de totale advieskosten uitmaken, is het aan te raden om te investeren in de opdracht van de bestekschrijver. Een goede bestekschrijver verdient zijn investering terug. De bestekschrijver is de coördinator van de informatie die in het bestek moet worden opgenomen. De informatie wordt hem gegeven door de leden van het projectteam. Tekeningen, staten en productinformatie zijn belangrijke bronnen naast zijn noodzakelijk brede kennis en ervaring om tot een deugdelijk bestek te komen. De bestekschrijver herkent leemtes in de informatie, stelt vragen en doet voorstellen. Als opsteller van het bestek is de bestekschrijver verantwoordelijk voor de inhoud en voor de verwijzingen naar de stukken die als bijlage bij het bestek worden benoemd. Traditioneel zijn er delen van het bestek die door andere bestekschrijvers kunnen worden uitgewerkt. Specialisten kunnen hoofdstukken voor terreininrichting, constructie, inbouwpakket en installaties opstellen die de bestekschrijver vervolgens integreert in het bestek. Als er sprake is van verschillende bestekken is het aan te raden een coördinerend bestekschrijver te benoemen die verantwoordelijk is voor de onderlinge afstemming van de afzonderlijke bestekken. De regie over het totaal van bestek, tekeningen en overige documenten om tot een aanbesteding te komen blijft een verantwoordelijkheid van de projectmanager. Uitwerking door de aannemer Soms is er in het projectteam een keuze gemaakt voor uitwerking van (onderdelen van het) ontwerp door de aannemer. De aannemer brengt op sommige onderdelen van de bouw zijn deskundigheid in. Het projectteam moet er met de opdrachtgever in dit geval van overtuigd zijn dat de uitwerking van de detaillering binnen de esthetische en overige kwalitatieve kaders kan en zal worden uitgevoerd als de aannemer de besteksbepalingen navolgt. Het omschrijven van algemene eisen mag niet tot tegenstrijdigheden in het bestek leiden. Een voorbeeld: door voldoende dakrand te ontwerpen ontstaat er ruimte voor een dakafwerking waar de aannemer de besteksverplichting kan worden opgelegd om volgens de BDA-richtlijnen het dakbedekkingsysteem uit te werken zonder dat dit tot problemen leidt met andere bouwdelen of er concessies moeten worden gedaan aan de functionaliteit. Het gebeurt met name op ICT-gebied (data- of beveiligings­ installaties) dat de opdrachtgever een keuze uitstelt om tijdens de bouw de nieuwste technieken in zijn project te kunnen ­opnemen. Het verdient in dat geval de voorkeur om zo goed mogelijk een schatting te maken van de voorzieningen die bouwkundig nodig zullen zijn en deze voorziening uitgewerkt als besteksverplichting op te nemen. Een eventuele aanpassing als gevolg van gekozen installaties tijdens de uitvoering moet de uitvoering niet of minimaal kunnen verstoren.

Planning De planning van het bestekschrijven begint al in het ontwerpstadium. In het Voorlopig Ontwerp stelt een architect een eerste globale technische omschrijving en kleurenstaat op. In het Definitief Ontwerp zullen de materialisatie en kleuren in een uitgewerkte technische omschrijving moeten zijn vastgelegd. Dit is nodig om de opdrachtgever het besluit te kunnen laten nemen om het project technisch uit te werken tot een bestek, geschikt voor aanbesteding. Afhankelijk van de mate van uitwerking van het Definitief Ontwerp kan eerder of later in de besteksfase worden gestart met het schrijven van het bestek. Om vroeg te kunnen starten met het bestek is het noodzakelijk dat de principedetaillering vroegtijdig in de besteksfase is uitgewerkt. Volgend op het gereed zijn van de bestektekeningen, bouwkundig, constructief en installatietechnisch moet een projectmanager in de planning een periode opnemen om het bestek (of de bestekken) definitief te maken. Er moet voldoende tijd zijn ingeruimd voor controle van het bestek én van de verwerking van de opmerkingen. Als het aangeleverde tekenwerk onvoldoende is of essentiële keuzes - die voor het schrijven van het bestek noodzakelijk zijn - niet zijn gemaakt, moet de projectmanager overwegen het schrijven van het bestek uit te stellen tot ontbrekende informatie is aangevuld. Omdat projecten door verschillende oorzaken in planning kunnen uitlopen is het raadzaam om bestekken niet-tijdgebonden op te stellen. Zo ontstaat een logische scheiding tussen de verantwoordelijkheid voor de inhoud van het technisch-juridisch bestek en de verantwoordelijkheid van een contractmanager die bij complexe projecten de tijdsconsequenties van een wijziging in de planning op aanbesteding, start bouw en/of bouwtijd kan overzien voor de diverse aannemerscontracten.

Bestekschrijven Bestekken schrijven is een vak. Een bestek gebruiken in de uitvoering is soms een uitdaging. Het opstellen van een goed bestek mogen voorbereiden en begeleiden is een prachtvak. Royal Haskoning BM heeft op haar locaties in Rotterdam, Nijmegen, Hoofddorp en Zwolle projectmanagers die landelijk werken om ontwerp- en bouwprocessen voor de klant te begeleiden. Dit kan vanaf huisvestingsconcept via ontwerp en bouw tot aan gebouwbeheer. Ook kan Royal Haskoning BM een gedeelte van het proces begeleiden of een controlerende rol vervullen. Projectmanager Henk Snikkers heeft bijna 15 jaar ervaring bij architecten­bureaus en werkt ongeveer 12 jaar als projectmanager bij verschillende adviesbureaus. Als voormalig schrijver van bestekken en projectmanager in ­voorbereiding en uitvoering van diverse bouwprojecten beschrijft hij de omstandigheden waaronder een bestek idealiter tot stand zou moeten komen.

Vervolg Naast een goede selectie van de bestekschrijver is het belangrijk om hem op het juiste moment en de organisatorisch juiste plaats in het projectteam in te voegen. Het gebruiken van de kennis van de bestekschrijver en verstrekken van voldoende informatie brengt een bestek op het noodzakelijke niveau voor een goede contractvorming met de uitvoerende partijen. Het projectteam dient zodanig te zijn samengesteld dat dit mogelijk wordt gemaakt. In de volgende editie van STABU-bulletin komt in het derde en laatste deel van het artikel de inhoud van het bestek en het borgen van precontractuele afspraken met de aannemer aan de orde. Reacties zijn welkom op [email protected] STABULLETIN | 25

Stichting STABU biedt een breed pakket opleidingen aan, gericht op de dagelijkse ­bestekspraktijk. Een korte opsomming is hieronder vermeld. Een volledig overzicht is op de website van STABU (www.stabu.org) opgenomen.

Cursusaanbod

Cursus STABU-bestekssystematiek Om de invoering van de STABU-bestekssystematiek binnen uw organisatie snel en effectief te laten verlopen, wordt door STABU een dagcursus georganiseerd. In één dag raakt u ­volledig vertrouwd met de STABU-systematiek.

Cursus Garanties in de bouw Garanties spelen in de bouw een belangrijke rol. Toch is het een niet éénduidig begrip. Om u wegwijs te maken in de complexe wereld van garanties, wordt door Stichting STABU een ééndaagse cursus georganiseerd. Tijdens deze dag raakt u volledig vertrouwd met het fenomeen garanties in de bouw.

De prijs van deze cursus bedraagt €365,- exclusief BTW per persoon, inclusief lesmateriaal en lunch.

De prijs van deze cursus bedraagt €365,- exclusief BTW per persoon, inclusief lesmateriaal en lunch.

Op de volgende data is nog plaats: » 12 april, 24 mei, 6 september, 18 oktober & 29 november 2011

Op de volgende data is nog plaats: » 14 april, 16 juni, 20 oktober, 15 december 2011

Cursus STABU Bestekken lezen Stichting STABU helpt ontvangers van projectbestekken met het kritisch beoordelen van de inhoud. Waar zitten de voetangels en klemmen in de projectbestekken? Welke risico’s zitten erin verborgen? In een ochtend en een middag worden deze belangrijke zaken toegelicht.

Cursus Actualiteit in wet- en regelgeving in de B&U-sector Deze cursus Actualiteit in wet- en regelgeving in de B&U-sector is speciaal bedoeld voor hen die graag bijgeschoold willen worden over de meest recente ontwikkelingen in wet- en regelgeving in deze sector.

Er wordt uitgebreid aandacht besteed aan de uitleg van die administratieve en technische zaken die grote invloed kunnen hebben op de verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid van de uitvoerende en toeleverende bedrijven in de bouw. Met deze kennis kunnen de bedrijfsrisico’s beter ingeschat worden. Dus alle zaken die invloed hebben op zekerheidstelling, garantie, coördinatie, aansprakelijkheid, verzekeringen en geschillen komen aan de orde. De prijs van deze cursus bedraagt €365,- exclusief BTW per persoon, inclusief lesmateriaal en lunch. Op de volgende data is nog plaats: » 22 maart, 3 mei, 14 juni, 27 september, 8 november & 13 december 2011 Opfriscursus Bestekschrijver (4 dagdelen) Speciaal voor degenen die de Opleiding Bestekschrijver hebben gevolgd en bijgeschoold willen worden over de meest recente ontwikkelingen. Hoe houdt men zijn kennis up-to-date? Zeker op dit moment, met enerzijds een grote werkdruk die het gevolg is van de grote bouwportefeuille en anderzijds het hoge tempo van nieuwe regelgeving op nationaal en Europees vlak, is dat een moeilijke zaak. Hoe staat het nu precies met geïntegreerde contractvorming, wet BIBOB, de vernieuwde Woningwet, Bouwstoffenbesluit (BSB), CE-markering en KOMO, enz.? Deze cursus bestaat uit vier dagdelen (verdeeld over 2 ochtenden en middagen, inclusief lunch). De prijs van deze cursus bedraagt €640,- exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2011), inclusief lesmateriaal en lunch. Op de volgende data is nog plaats: » 11 & 12 oktober 2011 26 | STABULLETIN

De cursus is o.a. bestemd voor gebruikers, direct en indirect, van de STABUbestekssystematiek zoals architecten- en ingenieursbureaus, de opdrachtgevende overheid, woningbouwverenigingen, projectontwikkelaars en aannemers- en installatiebedrijven, leveranciers en producenten van bouwstoffen die in bestekken worden voorgeschreven en iedereen die in zijn of haar dagelijkse functie in het bouwproces te maken heeft met wet- en regelgeving. Door middel van deze cursus, van één dag, is men weer geheel op de hoogte van alle valkuilen in bouwcontracten en weet men hoe deze te vermijden. De prijs van deze cursus bedraagt €365,- exclusief BTW per persoon, inclusief lesmateriaal en lunch. Op de volgende data is nog plaats: » 24 maart, 26 mei, 29 september & 1 december 2011 Beroepsopleiding Bestekschrijver (24 dagdelen) Deze opleiding tot professionele bestekschrijver behandelt alle relevante onderdelen voor het opstellen van projectbestekken. Ook de nieuwe ontwikkelingen op het terrein van de materialen vragen een steeds grotere kennis en deskundigheid van de bestekschrijver. In de andere bestaande cursussen en opleidingen wordt weliswaar aandacht besteed aan het belangrijke onderdeel ‘bestekken’ maar niet in die mate dat daarmee de professionaliteit van de bestekschrijver wordt verhoogd. Op verzoek van velen heeft Stichting STABU daarom deze opleiding opgezet. Uitgangspunt daarbij is de kennisoverdracht door ervaren docenten, gericht op de dagelijkse praktijk. De opleiding is zowel bouwkundig als installatietechnisch georiënteerd.De opzet van de opleiding is zodanig dat direct kan worden ingespeeld op veranderingen in de praktijk. Tot op heden hebben ruim 750 deelnemers deze opleiding met goed gevolg afgesloten. De prijs van de opleiding is €3150,- exclusief BTW per persoon, inclusief diners, syllabi, overig studiemateriaal en examengelden. Op de volgende startdata is nog plaats: » 13 september, 15 september & 30 november 2011

STABU 2011 Cursus Verzekeringen in de bouw In 2006 is het “nieuwe” verzekeringsrecht, opgenomen in Titel 7.17 van het Nieuwe Burgerlijk Wetboek, in werking getreden. Het verzekeringsrecht daarvoor in het Wetboek van Koophandel bestond namelijk al ruim 160 jaar en was volgens de wetgever hard aan vernieuwing toe. Het “nieuwe” verzekeringsrecht beïnvloedt de relatie verzekeraar en verzekerde in sterke mate. Om u wegwijs te maken in het verzekeringsrecht en de gevolgen hiervan voor de bouw, wordt door Stichting STABU een ééndaagse cursus georganiseerd.Hiermee raakt u volledig vertrouwd met het fenomeen verzekeringen in de bouw. De prijs van deze cursus bedraagt €365,- exclusief BTW per persoon, inclusief lesmateriaal en lunch. Op de volgende data is nog plaats: » 5 mei, 8 september & 20 november 2011 Cursus Nieuwe contractvormen in de bouw Geïntegreerde contractvormen in de B&U sector zijn niet langer exclusief het domein van rijksopdrachtgevers. Om u wegwijs te maken in geïntegreerde contracten, wordt door Stichting STABU een ééndaagse cursus georganiseerd. Tijdens deze dag raakt u volledig vertrouwd met het fenomeen geïntegreerde contracten in de B&U-sector. De prijs van deze cursus bedraagt €420,- exclusief BTW per persoon, inclusief lesmateriaal en lunch. Op de volgende data is nog plaats: » 31 mei, 20 september & 22 november 2011 Cursus Dé rol van standaardvoorwaarden (UAV/UAVTI) bij aanneming van werk in de B&U-sector Standaardvoorwaarden spelen in de bouw een belangrijke rol. Om u wegwijs te maken in de complexe wereld van standaardvoorwaarden in bouwcontracten, wordt door Stichting STABU een driedaagse cursus georganiseerd. Tijdens deze dagen raakt u inhoudelijk geheel vertrouwd met het fenomeen standaardvoorwaarden in het algemeen en dé (rol van) standaardvoorwaarden (U.A.V. 1989, UAVTI 1992 en de U.A.V. 2011 bij aanneming van werk in de B&U-sector specifiek.

Cursus Actuele ontwikkelingen in Projectmanagement Projectmanagement is een vak dat vaak al werkende is aangeleerd. Veelal is dat een uitstekende leerschool om de praktische kanten van het vak onder de knie te krijgen, maar daar staat tegenover dat de onderliggende theorie vaak onderbelicht blijft. De laatste jaren hebben zich ontwikkelingen in het vakgebied voorgedaan die juist op die theoretische aspecten van projectmanagement hun invloed uitoefenen. De prijs van deze driedaagse cursus bedraagt €915,- exclusief BTW per persoon, inclusief lesmateriaal en lunch. Voor 2011 zijn de lesdata nog niet bekend; wanneer u belangstelling daarvoor heeft kunt u een e-mail sturen aan: [email protected] Bedrijfsgerichte cursussen Alle voornoemde cursussen en opleidingen zijn ook mogelijk “ín-company” en compleet af te stemmen op de wensen van ùw organisatie. Meer informatie Neem voor meer informatie over welke cursus het meest aansluit op uw behoeften, contact op met het hoofd opleidingen ing. H.H.M. (Henny) Miltenburg. Informatie over beschikbaarheid van plaats e.d. kunt u verkrijgen bij mevrouw E. (Evelien) van der Tuuk: Telefoonnummer (0318) 633026 e-mailadres [email protected]. De meest actuele stand van zaken kunt u ook op de website van STABU vinden: www.stabu.org.

De prijs bedraagt €915,- exclusief BTW per persoon, inclusief lesmateriaal en lunch. Op de volgende data is nog plaats: » 26 t/m 28 april & 1 t/m 3 november 2011 Cursus Effectieve communicatie in de bouw Uit diverse publicaties van ondermeer de Regieraad Bouw en SBR blijkt dat de faalkosten binnen de bouwbranche worden geschat op ongeveer 10% van de jaaromzet. Uit alle beschikbare documentatie blijkt, dat de factor “mens / communicatie” de meest kritische succesfactor is. Communicatie speelt in de bouw derhalve een belangrijke rol. De prijs van deze door Stichting STABU georganiseerde cursus bedraagt €365,- exclusief BTW per persoon, inclusief lesmateriaal en lunch. Op de volgende data is nog plaats: » 8 april & 10 juni 2011

Zover bij Stichting STABU bekend zijn deze cursussen/ opleidingen erkende PBO activiteitstypen zoals vastgesteld in de Regeling Permanente Beroepsontwikkeling (PBO) van de BNA en voldoet als activiteit aan de wettelijke bij- en nascholingsverplichting voor architecten, opgenomen in de Wet op de Architectentitel, voortvloeiend uit de Europese Kwalificatierichtlijn welke de onderlinge erkenning van beroepskwalificaties in de Europese Unie regelt.

STABULLETIN | 27

colofon Willy Brandtlaan 81 | 6716 RJ Ede (Gld.) | Tel.: (0318) 63 30 26 | Fax: (0318) 63 59 57 | E-mail: [email protected] | Website: www.stabu.org

Maart 2011 Zesentwintigste jaargang no. 1

Prijsoverzicht STABU-producten

STABUlletin is het viermaal per jaar verschijnende huisorgaan van ­Stichting STABU over de voortgang van het STABU Bouwbreed Informatiesysteem.

 De STABU-bestekssystematiek voor de woning- en utiliteitsbouw bestaat uit: • STABU-bestanden op dvd; • STABU-Standaard 2007 (boekvorm); • 1 Wachtwoord voor het beveiligde gedeelte van de STABU-website.

Teksten: R.N. de Bruin mr. M.C.A. van Deurzen ir. P.A.A. van den Eijnden ir. M.L.A.M. van Hezik ing. H.H.M. Miltenburg ing. H. Snikkers L. Niemöller A. van ‘t Veer ir. S.W. Wierda

Dit blad wordt geproduceerd en geredigeerd door: Stichting STABU Mevr. D.B. Kervel Postbus 36 6710 BA EDE Telefoon: (0318) 63 30 26 Telefax: (0318) 63 59 57 E-mail: [email protected] Website: www.stabu.org

De STABU-bestekssystematiek wordt geleverd na afsluiting van een licentieovereenkomst waaraan een abonnement gekoppeld is. Deze licentieovereenkomst wordt aangegaan voor een tijdvak van drie kalenderjaren alsmede het jaar ­waarin de ­licentieovereenkomst wordt afgesloten. De genoemde prijzen zijn inclusief ­leverings- en administratiekosten en zijn excl. de verschuldigde BTW. De STABU-­Standaard 2007 is tevens separaat te verkrijgen. De tarieven voor 2011 zijn d.d. 9 december 2010 door het Algemeen Bestuur van Stichting STABU vastgesteld.

Aanschaf Licentie STABU in de periode

STABU COMPLEET (t/m 5 werkplekken*)

STABU COMPACT (t/m 5 werkplekken*)

januari t/m maart april t/m juni juli t/m september oktober t/m december

€ 970,00 € 727,50 € 485,00 € 242,50

€ 398,00 € 298,50 € 199,00 € 99,50

*Per vijf werkplekken wordt de prijs verdubbeld.

Inlichtingen over advertentietarieven bij STABU.

De gelieerde systeemhuizen hebben speciaal voor het “STABU-Compact” gebruik ook hun STABU-programma tegen gereduceerde prijzen beschikbaar gesteld.

Overname van de inhoud: graag na overleg met de redactie.

De STABU-Standaard 2007; dit is het boek waarin de basis kwaliteitseisen staan omschreven waaraan een werk moet voldoen op zowel technisch als administratief gebied:

Hoewel uiterste zorg is nagestreefd, staan wij niet in voor eventuele (druk)fouten en/of onvolledigheden en aanvaarden auteurs en redactie deswege geen aansprakelijkheid. ISSN: 1384-7872 Vormgeving: skerp functionele communicatie, Doetinchem Drukker: Senefelder Misset, Doetinchem

28 | STABULLETIN

STABU-Standaard 2007

€ 75,-

Het GB CAD-Afsprakenstelsel (GB CAS) is primair bedoeld voor gestructureerd tekenwerk van 2D CAD-tekeningen en informatie-uitwisseling. Geïntegreerd Bouwen (GB), als eigenaar/beheerder/uitgever van het GB CAS, heeft werkzaamheden uitgevoerd die hebben geleid tot een nieuwe en geheel herziene uitgave, versie 4. Stichting GB is met Stichting STABU overeengekomen dat deze laatste de distributie, de promotie en het onderhoud van het GB CAS 4.0 ter hand neemt. Distributie vindt plaats via internet: www.gbcas.nl GB-CAS

€ 145,-