NELLES GIDS
Sri Lanka
De Tempel van de Tand • Relaxen onder de palmen Bedevaart naar Adam’s Peak
Nelles Verlag
Foto: Peter Hinze
m HO et DE en TE ext TA ta LLI ra ILK lri JS AA jke T RT EN
NIEUW met actuele reistips
LIJST VAN KAARTEN LIJST VAN KAARTEN Colombo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52/53 Centrale westkust. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 Negombo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66/67 Zuidwestkust . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82 Hikkaduwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 Galle, Fort . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92 Zuidkust. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102/103 Zuidoostkust. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111 Centrale provincie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124/125 Kandy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127 Bergland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142/143 District Ratnapura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160/161 Centraal-noordelijke provincie . . . . . . . . . . . . . . . . 170/171 Mihintale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174 Anuradhapura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176 Polonnaruwa, Archeologisch gebied . . . . . . . . . . . . . . . . 195 Polonnaruwa, De Heilige Vierhoek . . . . . . . . . . . . . . . . . 195 Sri Lanka's oosten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207 Omgeving van Trincomalee . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214 Het noorden van de Tamils . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223 Jaffna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226
2
SRI LANKA 223
Kankesanturai ValvedditturaiPoint Pedro Pandattarippu Kondavil Kayts
Palk
JAFFNA
Maveliturai
INDIA
Chavakachcheri
226
Punkudutivu
Elephant Pass
Pooneryn
DELFT
Parantan
Kilinochchi
Bay
32
Rameswaram PAMBAN ISLAND
Mullaittivu
DA
M’ S
9
Vellankulam
Dhanushkodi annar an Talaiman A
MANNAR
Mankulam
B RI DGE
Mannar
Pulmoddai
Mantai
GULF Vavuniya
OF
Silavatturai
Paraiyanlankulam
14
Kebitigollewa
MANNAR
Trincomalee
S R I Anuradhapura Perianagavillu Maragahawewa
I N D I A N
Kinniyai
12
Pomparippu Kalpitiya
Horowupotana
Medawachchiya
176
Mutur
Kantale
Mihintale 174
214 6
Maradankadawala
Tambuttegama
12
15
Hingurakgoda
Puttalam
Habarana
Galgamuwa
Maho
Eravur
6
Nalanda
Wariyapola Ibbagamuwa
Kuruneg egala eg
Matale
Kuliyapitiya
O C E A N
Knuckles 1863
3
Polgahawe wela we
KANDY
Giriulla
Kegalla
66
Negombo
COLOMBO
X x
Madugoda
Nuwara Eliya
8
the Sou rn E
Beruwala
Hikkaduwa
Uda Walawe Tank
18
Pitigala
Kumana Tanamalwila
161
Elpitiya
Galle
Wirawila
17
u . co
207 111
Hambantota
Akuressa
Ambalantota
n st r.
Weligama Ahangama
Kataragama
Tissamaharama Kirinda
Walasmulla 92
Okanda
2
Madampe
90
Panama
Buttala Wellawaya
Thimbolketiya
E01
Balapitiya Ambalangoda
82
Pelmadulla
y. 2
Haputale
Pottuvil
Monaragala
Balangoda
xp w
Bentota
16
142
Matugama
Siyambalanduwa 1386
Passara
4
Ratnapura
25
2524
Adam’s Peak 2243
Agalawatta
4
L ABadullaN K A
Hatton-Dikoya
Horana
Kalutara
Karativu
Ampara
46
Avissawella
Wadduwa
Kalmunai 678
Bibile 5
7
(KOTTE) SRI JAYEWARDENEPURA (KOTT Maharagama Homagama DEHIWALA-MOUNT LAVINIA MORATUWA
27
Maha Oya
Sammanturai Padiyatalawa Senanayake Samudra
Kalametiya
Gampaha
Kotikawatta
Panadura
Mahiyangana
127
Nittambuwa Karawanella
52
26
Kattankudi
Maduru Oya Reservoir
5 44
26
Gampola
124
Batticaloa
5
171
arakapola ara Wara
1
Katunayake Ja-Ela
11
Galewela
28
Chilaw
Polonnaruwa
Mahaweli Ganga
10
u Oya dur De
60
195
Negama
Matara
Tangalle
0 103
25
50 km
© Nelles Verlag GmbH, München
3
COLOFON / LEGENDA
LEGENDA ss ss s s
8< < 8 8 <
U u
Interchange
hospitaal, post winkelcentrum, markt
ah
l
historisch plaatsen, grot vesting, vuurtoren
Expressway grote verkeersweg verharde hoofdweg secundaire weg, (gedeeltelijk verharde weg)
)(
8 <
Beruwala (plaats) de geel gemarkeerde namen topattractie Alu Vihara worden in de tekst vermeld (op de kaart) (bezienswaardigheid) (in de tekst) internationale luchthaven, bezienswaardigheid Y nationale luchthaven X xy (op de kaart) Doi That bergtop (in de tekst) 1802 (hoogte in meters) oriëntatienummer in Bulutota pas tekst en op kaart 872 (hoogte in meters) oriëntatienummer in tekst en op plattegrond p b nationaal park, strand oriëntatienummer in UNESCO werelderfgoed tekst en op plan hindoe tempel, openbaar / boeddhistische tempel belangrijk gebouw kerk, moskee hotel, pension Io informatiecentrum ambassade, restaurant
secundaire weg, rijweg, weg spoor district grens 13 A2 E01
P
afstand in kilometers wegnummer bushalte, parkeerplaats
COLOFON: Nelles Gids: Sri Lanka All rights reserved © Nelles® Verlag GmbH, 81379 München, Machtlfinger Str. 11
[email protected], www.Nelles.com Druk 2013 ISBN 978-3-86574-409-8 Licentieovereenkomst: Onderwerp van de gebruikersovereenkomst zijn de door Nelles Verlag GmbH gepubliceerde digitale reisgidsen “Nelles Gids”. Nelles Verlag GmbH verleent alleen aan eindklanten toestemming voor het gebruik van de “Nelles Gids”. Nelles Verlag GmbH verleent de gebruiker een niet-exclusief en beperkt recht op het gebruik van de “Nelles Gids”. De gebruikers hebben het recht om een digitale kopie van de gewenste reisgids te downloaden, een elektronische kopie daarvan als back-up op te slaan en, voor zover door Nelles Verlag GmbH ter beschikking gesteld, een exemplaar daarvan uit te printen en daarvan twee kopieën te maken. Elk ander gebruik is slechts toegestaan met schriftelijke toestemming van Nelles Verlag GmbH. Indien de gebruiker in strijd handelt met deze licentieovereenkomst, is hij verplicht om, ongeacht de aanspraak op eventuele verdere schadevergoeding, een contractuele boete te betalen voor elke opzettelijke schending van deze overeenkomst. De gebruiker wordt erover geïnformeerd dat het bedrijf Nelles Verlag GmbH ter bescherming van de “Nelles Gids” technische maatregelen heeft genomen. De gebruiker is niet gerechtigd de technische beschermingsmaatregelen te omzeilen zonder de toestemming van Nelles Verlag GmbH. De door Nelles Verlag GmbH toegevoegde auteursrechtvermeldingen, referenties en merknamen mogen door de gebruiker niet worden gewijzigd noch mogen zij worden verwijderd. Disclaimer: Alle informatie in de “Nelles Gids” wordt door het team van Nelles Verlag GmbH zorgvuldig onderzocht en geactualiseerd en, waar mogelijk, gecontroleerd op nauwkeurigheid. Ondanks zorgvuldig onderzoek is het mogelijk dat de informatie in de “Nelles Gids” niet of niet meer relevant is. Nelles Verlag GmbH kan dus evenmin als het team van de “Nelles Gids” aansprakelijk worden gesteld voor de volledigheid en juistheid van de in de “Nelles Gids” aangeboden informatie. Nelles Verlag GmbH en het team van de “Nelles Gids” kunnen in het bijzonder niet aansprakelijk worden gesteld voor schade, ongemak of tekortkomingen, letsel of andere gevolgen, voortvloeiend uit de informatie in de “Nelles Gids”. Deze disclaimer geldt echter niet voor schade die voortvloeit uit schade aan leven, lichaam of gezondheid, gebaseerd op een nalatig plichtsverzuim door Nelles Verlag GmbH of een opzettelijk of nalatig plichtsverzuim door een wettelijke vertegenwoordiger of agent van Nelles Verlag GmbH. Op dezelfde wijze geldt deze disclaimer niet voor andere schade die voortvloeit uit een grof nalatig plichtsverzuim door Nelles Verlag GmbH of een opzettelijk of grof nalatig plichtsverzuim door een wettelijke vertegenwoordiger of agent van Nelles GmbH. Nelles Verlag GmbH is niet verantwoordelijk voor de beschikbaarheid van haar diensten. Bij de hyperlinks en advertenties gaat het om inhoud die afkomstig is uit externe bronnen, waarvoor geen aansprakelijkheid is verschuldigd. Nelles Verlag GmbH distantieert zich uitdrukkelijk van de inhoud van de gelinkte websites. In geen geval is Nelles Verlag GmbH aansprakelijk voor enige directe, indirecte, bijzondere of andere schade die voortvloeit uit het gebruik van een gelinkte website. - N17 -
4
INHOUDSOPGAVE Lijst van kaarten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 Colofon / Legenda / Voorbehoud. . . . . . . . . . . . . . . 4
É LAND EN VOLK Hoogtepunten / Sfeerbeeld Historisch overzicht . . . . Geografie . . . . . . . . . . Geschiedenis . . . . . . . . Religie . . . . . . . . . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
12-13 . . 14 . . 17 . . 25 . . 41
Colombo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Mount Lavinia - Galapatha . . . . . . . . . . . . . Kotte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sitavaka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kelaniya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Negombo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Dambadeniya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . WEGWIJZER: Restaurants, bezienswaardigheden .
. . . . . . . .
. . . . . . . .
. . 51 . . 58 . . 59 . . 62 . . 63 . . 66 . . 72 75-77
. . . . . . .
. . . . . . .
. . 81 . . 83 . . 85 . . 87 . . 89 . . 90 93-95
Ê CENTRALE WESTKUST
Ë DE ZUIDWESTKUST Kalutara . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Beruwela . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bentota . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ambalangoda. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hikkaduwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Galle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . WEGWIJZER: Restaurants, bezienswaardigheden .
Ì HET ZUIDEN Unawatuna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99 Weligama . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99 Matara . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100 Dondra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101 Tangalle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103 WEGWIJZER: Restaurants, bezienswaardigheden . . . . 105
Í HET ZUIDOOSTEN Hambantota . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Nationaal park Bundala . . . . . . . . . . . . . . Nationaal park Yala . . . . . . . . . . . . . . . . . Tissamaharama . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kataragama . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . WEGWIJZER: Restaurants, bezienswaardigheden
. . . . . .
. . . . . .
. . . . . .
. . . . . .
109 111 112 116 117 119 5
INHOUDSOPGAVE
Î KANDY Van Colombo naar Kandy . . . . . . . . . . . . . . . . . 123 Het koninkrijk Kandy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124 Kandy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126 De Mahaweli Ganga. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132 Matale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135 Kurunegala . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136 WEGWIJZER: Restaurants, bezienswaardigheden. . 136-137
Ï IN HET BERGLAND Veranderingen in het bergland . . . . . . . . . . . . . . 141 Adam’s Peak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143 Horton Plains . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145 Nuwara Eliya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148 Kotmale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151 Badulla . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152 WEGWIJZER: Restaurants, bezienswaardigheden. . 154-155
Ð RATNAPURA Ratnapura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sinharaja Forest . . . . . . . . . . . . . . . . . . Nationaal park Uda Walawe . . . . . . . . . . . . Samanalawewa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . WEGWIJZER: Restaurants, bezienswaardigheden
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
159 160 163 164 165
Ñ RAJARATA Rajarata / Mihintale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169 Anuradhapura. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175 Aukana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186 Yapahuwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188 Sigiriya. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189 Dambulla. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191 Polonnaruwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193 WEGWIJZER: Restaurants, bezienswaardigheden. . 200-201
Ò HET OOSTEN Buttala . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205 Lahugala . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207 Pottuvil. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208 Arugam Bay . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209 Nationaal park Gal Oya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210 Batticaloa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211 Trincomalee . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213 WEGWIJZER: Restaurants, bezienswaardigheden. . 216-217 6
INHOUDSOPGAVE
Ó HET NOORDEN VAN DE TAMILS Vavuniya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Padawiya. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kokkilai / Chundikkulam . . . . . . . . . . . . . . Mantai / Mannar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Schiereiland Jaffna. . . . . . . . . . . . . . . . . Jaffna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . WEGWIJZER: Restaurants, bezienswaardigheden
. . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
221 221 222 223 224 227 229
Ô THEMA’S Thee voor de wereld . . . . Kaneel, kardemom en curry Ayurveda . . . . . . . . . . Huwelijksadvertenties . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
232 234 236 238
Voorbereidingen . . . . . . . . . . . . . . . . . Aankomst en vertrek / Visum . . . . . . . . . . Geld / Gezondheid . . . . . . . . . . . . . . . . Klimaat en reistijd / Kleding . . . . . . . . . . . Sri Lanka: de cijfers . . . . . . . . . . . . . . . Reizen naar Sri Lanka . . . . . . . . . . . . . . Met het vliegtuig . . . . . . . . . . . . . . . . . Met de boot. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Reizen in Sri Lanka . . . . . . . . . . . . . . . . Met het vliegtuig / de trein / de bus / Riksja’s . . Met de taxi / Huurauto’s en motoren . . . . . . Het wegennet / Afgesloten zones / veiligheid . Gevolgen van de tsunami . . . . . . . . . . . . Praktische Tips . . . . . . . . . . . . . . . . . . Actieve vakantie / Alcoholische dranken . . . . Alleenreizende vrouwen / Ayurveda . . . . . . Bedelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Diefstal / Drinken / Elektriciteit . . . . . . . . . Entree / Eten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Feestdagen, feesten, bedevaartsoorden / Fooi Fotograferen / Gedragsregels / Noodgevallen . Openingstijden / Prijsniveau / Runners . . . . Telefoneren en internet / Winkelen . . . . . . . Adressen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ambassades en consulaten in Colombo . . . . Bureaus voor vreemdelingenverkeer . . . . . . Taalgids . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Auteurs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fotografen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Register . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Accommodatie . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
240 240 240 241 242 242 242 242 243 243 244 244 244 245 245 245 246 246 246 247 248 248 249 249 249 249 249 251 251 252 257
Õ PRAKTISCHE TIPS
7
8
9
10
11
HOOGTEPUNTEN x Negombo (p. 66) is een veelzijdig vakantieoord: kilometers lang zandxx Colombo (p. 51), levendige strand, echte vissersdorpsfeer, niet ver hoofdstad aan zee, fascinerende menge- van de hoofdstad en de luchthaven. ling van moderne flats en koloniaal erfDe paradijselijke zuidelijke westkust goed – zichtbaar aan hotels als xGalle heeft de meeste strandplaatsen, bv. Face en xMt. Lavinia (p. 58) –, daarbij xKalutara (p. 81) met de tempel bont samenraapsel van kerken, moskee- xGangatilaka Vihara, xBentota (p. en, hindoe-kovils en boeddhistische 85), prachtig gelegen tussen de rivier en de zee, xAmbalangoda (p. 87) met het tempels zoals in xKelaniya (p. 63). x Galle (p. 90), belangrijkste plaats beroemde xMaskermuseum, xHikkaaan de zuidkust; het koloniale xxFort duwa (p. 89) met koraalrif, het grootste hotelaanbod en pittoresk achterland. Galle is Unesco-werelderfgoed. xx Rustige, schitterende stranden en Kandy (p. 126), tot 1815 koningsstad van de Singalezen, is Unesco- walvissen spotten biedt de zuidkust, bv. werelderfgoed. Hier ligt de Tempel van in xUnawatuna (p. 99) of xTangalle de Tand, de xDalada Maligawa (p. (p. 103) met overwegend kleine hotels. x Hambantota (p. 109), met binnen126), een nationaal heiligdom. Exotisch is de jaarlijkse processie xxKandy kort moderne haven en vliegveld, biedt x Perahera (p. 129). De botanische toegang tot fantastische natuur zoals in tuin van Peradeniya (p. 131) geniet het xnationaal park Yala (p.112). x Tissamaharama (p. 116) fascinewereldfaam. xx Adam's Peak (p. 143), de heiligste rend door mooie stuwmeren en oude berg van Sri Lanka is 2243 m hoog en tempels niet ver van het belangrijke een bedevaartsoord voor aanhangers bedevaartsoord xKataragama (p. 117). x Nationaal park Horton Plains (p. van alle religies. xx Anuradhapura (p. 175), vol met 145) is deel van het Unesco-wereldarcheologische schatten, is Unesco- natuurerfgoed het centrale bergland bij werelderfgoed met de heilige boom de hoogste stad xNuwara Eliya (p. x Sri Maha Bodhi (p. 175) en de ruim 148). x Ratnapura (p. 159) aan de voet van 2000 jaar oude reliekschrijnen xRuvanveliseya Dagoba en xThuparama het bergland is het centrum van de edelVatadage. steenbranche. xSinharaja Forest (p. xx Sigiriya (p. 189), luxe rotspaleis 160): inheemse fauna en flora, Unescovan vadermoordenaar Kassapa I., is een wereldnatuurerfgoed. van de bijzonderste objecten op de De heilige plaatsen van xBuduruvaUnesco-werelderfgoedlijst. Ook op gala (p. 153) en de reusachtige xBoeddeze lijst en op gezichtsafstand: de dha van Maligawila (p. 206) verheffen rotsgrotten van het ruim 2000 jaar oude zich tussen sawa’s en het oerwoud. x x Klooster van Dambulla (p. 191). Mihintale (p. 169): het bergheiligxx Polonnaruwa (p. 193) is Unesco- dom markeert het begin van het boedwerelderfgoed met kostbare stenen dhisme in Sri Lanka ruim 2200 jaar gebouwen in de xCitadel (p. 195) of de geleden. x Heilige Vierhoek (p. 196), evenals Midden in oeroude sawa's staan de met de hoge boeddhabeelden van het reusachtige xBoeddha van Aukana (p. 186) en de xBoeddha van Sasseruwa. klooster xxGal Vihara (p. 198). Parels aan de oostkust zijn het Vorige pagina’s: Ruim 2000 jaar boeddhis- surfparadijs xArugam Bay (p. 209), x me heeft het beeld van Sri Lanka bepaald. Passikudah Beach (p. 212) bij BattiZonsondergang aan een palmenstrand. caloa en de havenstad xTrincomalee Rechts: Olifanten-weeshuis in Pinnawela. (p. 213) met fantastische stranden.
HOOGTEPUNTEN
12
Hoogtepunten / Sfeerbeeld
1
SFEERBEELD
SFEERBEELD De branding van de Indische Oceaan stuit in Sri Lanka op koraalriffen, intieme baaien en tropische zandstranden met palmen. Het eiland ten zuidoosten van India heeft 1330 km kustlijn. Wie rust zoekt komt net zo goed aan zijn trekken als liefhebbers van watersport – van kitesurfers tot duikers, zeilers en hengelaars. Sommige mensen komen voor de strandparty's, anderen genieten bij een zacht briesje van een sfeervol diner met visgerechten aan zee. Schatten van de zee, exotische vruchten, pittige kruiden – vers uit de natuur, verfijnd in de keuken: zo komen Sri Lankaanse gerechten op tafel. Maar hier, op het eeuwenoude kruispunt van de culturen van Oost en West, worden ook voortreffelijke gerechten uit andere wereldregio’s geserveerd. Alleen al de ruim 2000 jaar oude cultuurschatten en veelzijdige boeddhistische en hindoeïstische tradities van het land maken de reis meer dan de moeite waard. Bezoekers bewonderen verbazingwekkend grote ruïnesteden,
bekijken fascinerende tempels en zijn telkens weer getuige van kleurrijke feesten. Veel illustere reizigers hebben het land al bezocht. Het aanbod aan onderkomens is enorm en varieert van chique, luxueuze hotels tot eenvoudige strandhutten met een dak van palmbladeren. Het binnenland is indrukwekkend, ja, overweldigend. In de tropische, particuliere tuintjes groeit en bloeit van alles, verfrissend is de aanblik van de sawa’s, en wat verwarrend genoeg aangeduid wordt als ‘droge zone’, is al helemaal verrassend: oeroud bouwland wordt afgewisseld met bos, meren, wilde olifantenkuddes en een geweldige vogelwereld. Het ruim 2000 m hoge bergland vormt de bekroning: wegen met haarspeldbochten kronkelen eerst door woekerend oerwoud, dan door perfect onderhouden theeplantages. In dit bovenaards mooie landschap heeft de eeuwenoude medische kennis van de ayurveda een heel bijzonder effect. Als gast voelt men zich in dit land vanaf de welkomstgroet ‘Ayubowan’ omringd met de beste zorgen. 13
HISTORISCH OVERZICHT 5000 v.C. en vroeger leven in het stenen tijdperk mensen op het eiland. Of zij de voorouders zijn van de Wedda’s, die als de oerbevolking gezien worden, is niet bewezen. 5de-6de eeuw v.C. Groepen Singalezen uit Noord-India emigreren naar Sri Lanka en voeren in de droge zone, eerst in het noorden (Rajarata), later in het zuidwesten (Ruhuna), irrigatiecultuur in. Vanaf 4de eeuw v.C. Anuradhapura wordt het machtscentrum in het noordelijke deel van het eiland. Ook steeds meer Zuid-Indiase mensen vestigen zich op Sri Lanka. De relatie tussen Sri Lanka en de Indiase buren is afwisselend vriendschappelijk en vijandelijk. 250-210 v.C. De zoon van de Indiase keizer Ashoka bekeert koning Devanampiya Tissa tot het boeddhisme, die deze godsdienst tot staatsreligie maakt; het eerste boeddhistische klooster wordt Mahavihara in Anuradhapura. 161-137 v.C. Koning Dutthagamani, uit Ruhuna, verslaat de in Rajarata regerende Zuid-Indiër Elara en verenigt voor de eerste keer de regio’ s van Sri Lanka. 1e eeuw v.C. Religieuze scheuring tussen het traditionele Theravada- en het meer volkse Mahayana-boeddhisme dat Goden vereert. 89 v.C. Onder koning Vattagamani Abhaya stichten aanhangers van het Mahayanaboeddhisme het Abhayagiri-klooster in Anuradhapura. 274-301 Koning Mahasena laat talrijke grote waterreservoirs aanleggen; vele daarvan zijn nu weer deel van het irrigatiesysteem. 301-328 Tijdens de regeerperiode van koning Sirimeghavannas komt de tandrelikwie van Boeddha uit India naar Sri Lanka. Het wordt het symbool van Sri Lankaanse, koninklijke heerschappij. De relikwie wordt in Tempels van de Tand bewaard. 455-473 Koning Dhatusena geldt als een van de bevrijders van de Zuid-Indiase heerschappij. Hij laat grote irrigatiereservoirs aanleggen. 473-491 Kassapa trekt de koninklijke macht naar zich toe en regeert niet in Anuradhapura, maar laat voor zijn hof op verkwistende wijze de rotsburcht Sigiriya inrichten. 491-508 Mogellana, de rechtmatige troonopvolger en Kassapa’ s halfbroer, krijgt met hulp van Tamil-soldaten de macht terug; Anuradhapura wordt weer de regeringsresidentie. ‘Toe14
risten’ van toen bewonderen nog lange tijd het deels verwoeste Sigiriya. 6de-10de eeuw Zuid-Indiërs verwoesten diverse keren Anuradhapura. Ook de Sri Lankanen zetten af en toe in Zuid-India militairen in. Vanaf 7de eeuw Net als in India, vestigen zich ook in Sri Lanka islamitische zeevaarders en handelaren uit het Nabije Oosten. 985-1055 De Zuid-Indiase Chola’s grijpen de macht in Sri Lanka, verwoesten in 993 Anuradhapura en verbannen koning Mahinda V naar India, waar hij in ballingschap sterft. Ze heer-
Koning Kassapa I liet zijn rotsburcht Sigiriya met ‘wolkenmeisjes’ decoreren. sen vanuit hun nieuwe hoofdstad Polonnaruwa over Sri Lanka. 1055-1110 Vijayabahu I ver erovert Sri Lanka vanuit Ruhuna en verdrijft de Chola’s. Hij houdt Polonnaruwa aan als hoofdstad. 1153-1186 Parakramabahu I laat de vernietigde irrigatiewerken vernieuwen en bouwwerken oprichten. Een concilie herenigt de clerus. 1187-1196 Ook koning Nissanka Malla vereeuwigt zich met gebouwen, en met inscripties. Zijn korte heerschappij luidt de ondergang in van de irrigatiecultuur in de droge zone.
Theeplantages in Sri Lanka ontstonden tijdens de Britse koloniale tijd. 1593 Koning Vimaladharmasuriya maakt het vrije Kandy tot Singalese hoofdstad. 1658 Koning Rajasinha II. sluit met de Hollandse VOC een pact tegen de Portugezen; de Hollanders houden de koloniale macht over de kuststrook. Vanaf 1796 Terwijl alleen nog het bergland in handen van de Singalese koning is, krijgt Groot-Brittannië de macht over het hele kustgebied van het Ceylon genoemde eiland. 1815 Britse militairen beëindigen het koninkrijk; integratie van Ceylon in de British Empire.
Tot 1948 De Britten veranderen Ceylon tegen de zin van de bewoners in een kolonie met koffie- en later theeplantages; als arbeiders haalt men Tamils uit Zuid-India. Ceylon geldt als voorbeeldland met een goede infrastructuur zoals straten, scholen, bestuur, kiesrecht. 4-2-1948 Ceylon wordt onafhankelijk. 1948-1956 Liberaal-democratische UNP-presidenten als Senanayake steunen de boeren. 1956 Met nationalisme (pro boeddhistische Singalezen, contra hindoeïstische Tamils – kiem v.d. latere burgeroorlog) wint de Singalees-boeddhistische Sri Lanka Freedom Party (SLFP) onder S.W.R.D Bandaranaike de verkiezingen; in ’ 59 schiet een monnik hem dood. 1960-1977 Zijn weduwe Sirimavo Bandaranaike kiest voor een socialistische koers, onderbroken door vijf jaar UNP-regering. Sinds 1972 heet Ceylon Sri Lanka (‘Eerwaardig Eiland’); Singalees is de officiële taal. 1977-1994 De UNP onder J.R. Jayewardene wint de verkiezingen. Nationalisaties worden teruggedraaid, de economie profiteert van vrijhandelszones en buitenlandse investeringen. Vanaf 1983 Na een taalstrijd en Singaleze overheersing leiden in het hele land overvallen op Tamils tot een burgeroolog. De guerilla van de Bevrijdingstijgers van Tamil Eelam (LTTE) is noch militair noch diplomatiek te beteugelen, voert terroristische aanslagen uit (o.a. in 1991 moord op Rajiv Ghandi in India; 1987-90 waren Indiase vredestroepen op het eiland actief geweest) en splitst in het noorden een autonoom gebied af. 1993 De LTTE doodt president Premadasa. 1994-20054 Chandrika Bandaranaike Kumaratunga (SLFP) treedt als presidente in de voetsporen van haar ouders. De SLFP vaart een hardere koers tegen de LTTE – waarmee premier Ranil Wickremesinghe (UNP) in 2002 een wapenstillstand sluit. 2004 Een tsunami eist 35.000 dodelijke slachtoffers, 500.000 mensen worden dakloos. 2009 De burgeroorlog wordt militair beëindigd (80.000 slachtoffers sinds 1983); president Mahinda Rajapakse (SLFP) spaart daarbij de Tamil-burgerbevolking niet. 2011 Rajapakse, in 2010 herkozen, opent 96 km van de Southern Expressway. 2012 Sri Lanka verliest de finale van het WK cricket van het team van West-India. 15
Historisch overzicht
13de-15de eeuw Vijandelijke overvallen uit Zuid-India vernietigen het irrigatienet definitief. Oorlogen en ziektes decimeren de bevolking. De rest vlucht voor de oorlogstroepen naar het bergland. De koningen verleggen hun hoofdsteden steeds meer de bergen in. 14de-15de eeuw Concurrerende Singalese koninkrijken strijden om de hoogste macht. 16de eeuw De Portugezen koloniseren het Ceilão genoemde eiland, kerstenen de westelijke kuststrook en brengen de koning van Kotte (bij Colombo) onder hun heerschappij.
1
HISTORISCH OVERZICHT
GEOGRAFIE
16
17
Geografie
van het eiland aanvankelijk, gedurende ongeveer een maand, flink wat regen, Een wit strand onder groene kokos- die na verloop van tijd afneemt. De zupalmen aan de rand van een blauwe zee, idwestmoesson duurt langer dan de het toppunt van een tropisch paradijs – noordoostmoesson en brengt meer dat is voor velen het beeld dat het eiland neerslag. Betrekkelijk rustig is het als Sri Lanka met zijn 1330 km lange kust de windrichting in maart/april en in okoproept. Inderdaad ligt er rondom bijna tober/november verandert. Zoals boeren en vissers afhankelijk het hele eiland een schitterende strandengordel, maar in het groene binnen- zijn van de seizoenen, richt ook het toeland met zijn bergen en vlaktes, met risme zich naar de moesson: het weelderige flora en zeldzame fauna, hoofdseizoen aan de zuid- en westkust wachten nog veel meer tropische land- is de kalme periode tussen november en schappen op de bezoekers. april, aan de oostkust tussen maart en Sri Lanka, dichter bij de evenaar dan oktober. Maar sommige toeristen koIndia, ligt als een reusachtig, druppel- men ook graag buiten het seizoen en vormig juweel slechts 30 km ten zuid- niet alleen vanwege de lagere prijzen: oosten van zijn grote Zuid-Aziatische warm is het er voortdurend en vervelenbuur en vormt een compacte landmassa de, langdurige regenval is er onbekend. van 65.000 km2. Dat is iets kleiner dan Tussen de zeer heftige buien door Nederland en België samen. Van het schijnt steeds weer de zon. De bedekte noordelijke puntje tot aan het zuidelijke hemel houdt de hitte binnen de perken uiteinde is het 430 km, en 225 km van en van de mistige zonnestralen wordt u oost naar west. De evenaar ligt 650 km toch bruin. Alleen is de zee tijdens de zuidelijker in de Indische Oceaan en moessons meestal te ruw om te zwemdaarna is er alleen nog maar de zee tot men. Maar daar hebben de grote hotels al iets tegen ondernomen: in het eigen aan Antarctica. Ruim 1500 km verwijderd lag de zwembad merkt u niets van de sterke oorsprong van een zeebeving die leidde golfslag aan de andere kant van de zeetot de tsunami die op 26 december 2004 wering. In het zuidwesten liggen de badstranover de Indische Oceaan rolde en vlakke kustgebieden in het oosten en den in een halve boog langs het eiland: zuiden van Sri Lanka kortstondig van het schiereiland Kalpitiya halveroverstroomde – een voor het eiland wege de westkust tot aan Hambantota bijzonder zeldzaam natuurverschijnsel halverwege de zuidkust. Als een bonte keten rijgen honderden hotels zich tus(zie over de gevolgen p. 244). sen deze twee punten aaneen, van eenvoudige strandpensions tot hotels van Zoals de wind waait de vijfsterrencategorie. Vooral aan de Twee winden bepalen in Sri Lanka de west- en zuidkust staan veel strandjaargetijden: de zuidwestmoesson, die hotels. Centra als Negombo, Beruwela, tussen mei en september met grote Bentota en Hikkaduwa zijn minder dan kracht ongehinderd over de Indische drie uur verwijderd van de voor alsnog Oceaan blaast, terwijl de noordoost- enige internationale luchthaven, Katumoesson van november tot maart het nayake. In de andere badplaatsen staan door landmassa’s begrensde waterop- de hotels in kleine groepjes bij elkaar of pervlak van de Golf van Bengalen be- apart, vooral in het zuiden, waar de kust roert. Als de moesson begint, valt er op door de vele rotspartijen en baaien de naar de windzijde toegekeerde kant afwisselend van vorm is. Dankzij de in 2011 geopende Southern Express Way zijn ook deze plaatsen snel bereikbaar. Links: Duikers in een onderwaterparadijs.
GEOGRAFIE
1
GEOGRAFIE
GEOGRAFIE
In het zuidwestelijke deel van Sri Lanka regent het het meest, niet alleen omdat de zuidwestmoesson hier overvloedig regen brengt, maar omdat buien hier ook buiten de moessontijd voor neerslag zorgen in het door de zon enigszins uitgedroogde land. Vandaar dat juist hier de overdadige tropische plantengroei is aan te treffen. Zo’n 500 jaar geleden vonden de Portugezen in dit vochtige en hete oerwoud de wilde kaneelboom. Tegenwoordig is dit gebied daarentegen bebouwd met kokos-, rubber- en kaneelbomen, terwijl elk vlak stukje grond in de laagvlakte wordt ingenomen door rijstvelden waarop tweemaal per jaar wordt geoogst. De maha, het ‘grote’, natte seizoen, levert de grootste oogst op, terwijl de yala, de tweede oogst van het jaar, meestal minder opbrengt. In deze zuidwestelijke hoek van het land leeft de meerderheid van de ca. 21 miljoen inwoners.
Nieuwe hoop voor de oostkust
Ook het oostelijke deel van Sri Lanka is bedekt met rijstvelden. Ze zijn hier en daar veel uitgestrekter dan in het westen. Maar in dit gedeelte van het land is de rijstbouw aangewezen op irrigatie. Alle grote waterreservoirs in het oosten ontstonden pas in de tweede helft van de 20ste eeuw en boden duizenden families die hierheen waren getrokken een nieuw middel van bestaan. Vanaf november heerst aan de oostkust weliswaar de noordoostmoesson, maar al vanaf het begin van het jaar kan men hier in zee zwemmen. De lucht is er minder vochtig. Het kustgebied is vaak begroeid met palmen, maar hier treft men vaker de palmyra-palm aan, die van droogte houdt en waaiervormige bladeren heeft. Aan de vochtig hete zuid- en westkust is de kokospalm juist de karakteristieke palm. Aan de dunbevolkte oostkust leven Boven: Tropische stortbuien zijn kort maar veel Tamils en islamieten. Guerrillahevig. Rechts: Het strand van Weligama met activiteiten van LTTE-separatisten terTaprobane Island en het kleine luxehotel uit roriseerden de plaatselijke bevolking en brachten het toerisme tijdens de burger1925. 18
Geografie
1
GEOGRAFIE
oorlog van 1983 tot 2009 bijna de nekslag toe. Maar ook voor die tijd waren er slechts weinig badplaatsen in het oosten. Drie populaire strandregio’s wedijverden om de vakantiegangers: de stranden ten noorden van Trincomalee en Batticaloa evenals de paradijselijke Arugam Bay bij Pottuvil. Nu leven de stranden aan de oostkust weer op, dankzij de aanleg van hoofdwegen en de bouw van talrijke, meestal kleine hotels. In het tijdens de burgeroorlog volledig verwoeste strandgebied van Passikudah werd in 2011 het eerste hotel geopend. De zee rondom Sri Lanka Sri Lanka en India liggen op hetzelfde continentale plat. Het hoogstens 70 m diepe zeeplateau omgeeft het eiland tot maximaal 19 kilometer uit de kust. Het zet zich, als een soort verlengstuk van het eiland Mannar, voort in de richting van India via de reeks koraaleilanden, die een barrière vormen voor grote zeeschepen. Rondom Sri Lanka liggen nog veel meer koraalbanken, ei-
landjes en scheepswrakken, die populair zijn bij duikers, voor wie de relatief windstille perioden tussen de moessons zijn aan te bevelen. Tijdens de moessons sluiten veel duikscholen of verleggen ze hun basis naar de rustigere kant van het eiland. Bekende duikcentra zijn Hikkaduwa en Weligama. Nog niet erg toeristisch, maar aantrekkelijk voor individuele reizigers, is de eilandenwereld van Kalpitiya. De riffen van Pigeon Island voor de oostkust en Hikkaduwa in het westen zijn als nationaal zeepark beschermd en zijn polaire bestemmingen voor duikers. Voor de Sri Lanka's zuidkust worden regelmatig blauwe vinvissen en potvissen gespot. Dolfijnen en diverse walvissoorten kunnen voor de kust van Kalpitiya beobserveerd worden. Vissers opereren, voor zover de wind het toelaat, rondom het eiland, overwegend dicht onder de kust. Boomstamkano's met uitleggers of kattamarans, smalle drijvers worden nog gebruikt, maar steeds meer boten zijn modern en zeewaardig. De rijkste visgronden liggen op het 19
GEOGRAFIE
continentale plat tussen Sri Lanka en India. Soms kunt u nog zien hoeveel inspanning het kost om de sleepnetten met veel helpers het strand op te trekken. Werpnetten worden gebruikt in de ondiepe kustwateren en in lagunes. ‘Steltvissers’, die gezeten op palen in de branding van de zuidkust hun hengels uitwerpen, doen dit tegenwoordig voornamelijk voor de fotograferende toeristen. Grote gebieden direct achter de kust bestaan uit lagunes die zijn begroeid met mangroven. Heel indrukwekkend zijn de moerasgebieden, waar duizenden en duizenden trekvogels tijdens hun winterrust hun voedsel zoeken. Beroemd zijn de vogelreservaten van Chundikkulam en Kokkilai aan de noordoostkust en Kumana, Bundala en Wiraketiya aan de zuidoost- en zuidkust.
Boven: Regenarme zone bij Mihintale – van oudsher irrigeren kunstmatige meren de laagvlaktes van het oerwoud. Rechts: De stuwdam van Randenigala zet de oude traditie van de tanks voort. 20
De groene, droge zone Zeer misleidend is de gangbare aanduiding ‘droge zone’ voor het driekwart deel van Sri Lanka dat in het noorden, oosten en zuidoosten ligt, rondom het centrale bergland en de vochtige zone in het zuidwesten. Bij dit zeer gevarieerd landschap moet u zich geen woestijn voorstellen. Het betekent alleen dat het in dit grootste deel van het land niet het hele jaar regent, waardoor min of meer lange, droge perioden de natuurlijke plantengroei bepalen. Die varieert van dichte, veelsoortige bossen (jungle, moessonwoud), waarin een paar bomen tijdens de droge tijd hun bladeren verliezen, tot streken met lage doornstruiken, vooral op zeer droge plekken (doornstruiksavanne). De droogste gebieden van het eiland liggen aan de zuidoostkust (nationaal park Yala), de noordwestkust (nationaal park Wilpattu), op het eiland Mannar en op het schiereiland Jaffna. In de ‘droge zone’ ligt een groot aantal meren van verschillende grootte en vorm. Het landschap is nagenoeg vlak,
Geografie
1
GEOGRAFIE
hoogstens een beetje glooiend, vaak niet meer dan 100 m hoog. Op een paar plekken rijzen steile rotsen tot meer dan 700 m tamelijk plotseling in de vlakte op. Dat zijn de harde overblijfselen van een zeer oude continentale vlakte die doorloopt tot in India, maar die hier voor het grootste deel is geërodeerd. Irrigatie – vroeger en nu De vlakte, die wordt doorsneden door rivieren, was vermoedelijk overwegend bebost toen de Singalezen haar tweeënhalfduizend jaar geleden begonnen te ontginnen. Ze bouwden dammen in de rivieren, veranderden dalen in wewas (Eng. tanks, reservoirs) en legden, door kanalen te graven en handig gebruik te maken van de loop van de rivieren, een uitgebreid irrigatiesysteem aan. Hierdoor werd het mogelijk ook tijdens de droge periode in de dorre streken op sawa’s rijst te verbouwen, die tweemaal per jaar kon worden geoogst. Oorlogen en de verwoesting van de irrigatiesystemen dwongen de bevolking zich na de 12de eeuw terug te trekken in het
zuidwestelijke, toen nog zeer ondoordringbare deel van het land. Het eens zo welvarende rijstgebied viel ten prooi aan het oerwoud, de tanks werden aan hun lot overgelaten, vele slibden dicht, de grote en diepe reservoirs gingen op natuurlijke meren lijken. De idyllische, dunbevolkte jungle werd een vrijplaats voor een rijke dierenwereld. In de 19de eeuw zag men pas de waarde in van dit vroegere cultuurlandschap en ondernam men de eerste pogingen het naar oud voorbeeld te ontginnen. Het aantal inwoners nam in de 20ste eeuw sterk toe, zodat de regering van de jonge staat het als haar belangrijkste opdracht zag akkerland onder de bevolking te verdelen. In de dunbevolkte droge zone haakte men met moderne middelen in op de meer dan duizend jaar oude irrigatietraditie: in het oosten ontstond het stuwmeer Senanayake Samudra in het zuiden o.m. het Uda Walawe Reservoir. Voor het kerngebied van de oude Singalese cultuur in het noordelijke deel van het eiland bedacht men een ingewikkelde ontwikkelingsstrategie, waarin de 21
GEOGRAFIE mensen de grenzen van hun natuurgebieden hebben getrokken. Niet zelden komt u ook buiten de reservaten olifanten en andere wilde dieren tegen. Een overvloed aan vogels treft u overal aan. De droge zone is een eldorado voor natuurliefhebbers. Bovendien zijn hier de koningssteden, kloosters, kluizenaarsverblijven en irrigatiewerken uit de duizenden jaren oude Singalese cultuur, deels blootgelegd, deels nog overwoekerd door het oerwoud. Hier staan de hotels (vaak omgeven door groene woud- en parklandschappen) meestal in de buurt van een tank. Voor wat koelte naar de bergen
langste rivier van het land, de Mahaweli Ganga, en bruikbare oude en nieuw aangelegde tanks, kanalen en andere rivieren werden betrokken: het Mahaweli Program. De verwerkelijking van dit plan wordt in de 21ste eeuw voortgezet. Dankzij de grote belangstelling van de Sri Lankanen voor de bescherming van de natuur, liggen in de droge zone de meeste van de 16 nationale parken en vele andere natuurreservaten. Op de tussenliggende vlakten liggen achter de dammen van de tanks, net als 700 jaar geleden, weer uitgestrekte rijstlandschappen. Daarbij horen dorpen met weelderige tuintjes rondom de huizen. In de landstreken die niet worden geirrigeerd, hanteren kleine boeren nog de chena-methode, het voor bebouwing geschikt maken van de grond door het afbranden van het onkruid. Daar komt het vaak tot een botsing met de wilde dieren, die immers niet weten waar de
Boven: Rijstterrassen met zaaibedden in het bergland rond Kandy. Rechts: Rododendron en restanten van een oerwoud op de Horton Plains. 22
Het bergland biedt een geheel andere aanblik. Als een kompasroos ligt het midden op het eiland, loopt aan de zuidkant als een groen woud van meer dan 2000 m hoogte steil naar beneden, en gaat naar het noorden toe via langgerekte heuvelruggen geleidelijk over in het bos- en rijstgebied van de droge zone. Ten zuidwesten van de hoogste bergen ligt het lage bergland van Sabaragamuwa, dat altijd nog meer dan 1300 m hoog is. De bergen vangen de regen op. Dikwijls zijn de hoogste toppen gehuld in wolken. Weer zijn het de moessons die bepalen wanneer en waar het regent. De krachtige zuidwestmoesson zorgt van april tot september voor regen in het gebied van Sabaragamuwa en op de zuidelijke en westelijke hellingen van het bergland. De noordoostmoesson zorgt vanaf november voor neerslag aan de oostelijke zijde van het bergland. In het deel van het bergland waar het in de desbetreffende periode niet regent, geniet u van meestal heldere, zonnige dagen. Dat deze regel in zekere zin opgaat, blijkt bijvoorbeeld al uit de periode waarin de bedevaartstochten worden gehouden naar de heilige berg Adam’s Peak (2243 m), die oprijst in het zuidwestelijke deel van het bergland: die begint tijdens de volle maan van december/januari en duurt tot en met april.
Geografie
1
GEOGRAFIE
In de bergen ontspringen verscheidene grote rivieren die vandaar stervormig naar zee stromen. Daarom zijn ze ook maar kort. Alleen de Mahaweli Ganga maakt een paar bochten door het bergland: hij begint in het zuidwesten, in de buurt van Adam’s Peak, en mondt in het noordoosten uit in de Golf van Bengalen. Hij is met zijn 335 km de langste rivier van het land en de belangrijkste bron voor irrigatie en hydro-energie. Nadat de Singalezen de vlakten in de droge zone tijdens de 12de eeuw hadden moeten verlaten, legden ze hun vaak kleine rijstvelden terrasgewijs aan in de diepe en afgelegen dalen van het noordelijke en oostelijke bergland. Het ondoordringbare, dichtbeboste bergland gebruikten ze echter nauwelijks voor hun landbouw. Het was er koud (in de hoogst gelegen gebieden vriest het af en toe), zeer vochtig en er leefden wilde dieren zoals luipaarden en olifanten. In de 19de eeuw vond er in dit gebied binnen enkele tientallen jaren een radicale verandering plaats, toen de Engelsen er het plantagebedrijf introduceerden, eerst koffie, later thee. De thee-
plantages drukken nu hun stempel op het bergland. Waar ooit de tropische bergjungle overheerste, is nu een intensief bebouwd cultuurlandschap ontstaan. Prachtige rijen theestruiken domineren de adembenemende steile hellingen en door de schoonheid daarvan vergeet men bijna de meedogenloze vernietiging van de oorspronkelijke natuur. Van dit landschap kunt u genieten tijdens een autorit door het bergland, vanuit de trein, tijdens kano- of mountainbiketochten of te voet. Enkele restanten van het oorspronkelijke boslandschap zijn bewaard gebleven en als Unesco-werelderfgoed beschermd. Daartoe behoren het goed toegankelijke nationale park Horton Plains, de natuurgebieden Hakgala, Adam's Peak, Peak Wilderness en het dichte oerwoud van The Knuckles evenals Sinharaja Forest. Wie onder de vochtige hitte van het laagland heeft geleden, zal het relatief koele bergland een verademing vinden. Plaatsen als Nuwara Eliya, Bandarawela en Ella zijn bekende recreatiecentra en bieden talrijke accommodaties. 23
GESCHIEDENIS
24
Drie keer doet het personeel van de nationale luchtvaartmaatschappij Air Lanka zijn aankondigingen: in het Singalees, in het Tamil en in het Engels. Het zijn de drie voertalen in Sri Lanka, en op aanwijzingsborden en formulieren is te zien dat daarbij ook drie verschillende schriften horen. Tijdens het verloop van zijn verdere reis zal hij tot zijn opluchting ontdekken dat hij zich met het Engels verstaanbaar kan maken, hoewel dit maar voor een minderheid de moedertaal is. Ofschoon het voor het merendeel van de toeristen niet noodzakelijk is zich veel gelegen te laten liggen aan het Singalees en Tamil, geeft een nadere kijk op de geschiedenis en de eigenaardigheden van deze talen toch een verhelderend inzicht in de cultuur van het land. Moeder van de Indiase schriften De verschillende lettertekens van de twee talen – het Singalees rond en krullerig, het Tamil vooral slank en steil – hebben een gemeenschappelijke oorsprong: het Brahmi-schrift. Men neemt aan dat het zijn oorsprong heeft in Mesopotamië en sinds de 5de eeuw v.C. in India wordt gebruikt, maar de oudste aanwijsbare afbeeldingen zijn pas de beroemde pilaarverordeningen van keizer Ashoka (ong. 273-227 v.C.). Toen hij het boeddhisme in Sri Lanka liet verbreiden, kwam hier ook het Brahmi-schrift in zwang. Bij talrijke grotten die voor kluizenaars werden ingericht, staan in de rotsen de namen van de schenkers gekrast. Uit de ietwat hoekige, runeachtige tekens van het Brahmi ontwikkelden zich in Sri Lanka de gecompliceerde, ronde letters van het Singalees. Als schrijfpapier gebruikte men de geprepareerde bladeren van de talippotpalm
Links: Wat zou de toekomst brengen? Jonge Singalese uit Colombo.
(Corypha umbraculifera), waarin men met puntige metalen griffels makkelijker ronde vormen kon krassen dan hoekige. Ook het schrift van het Tamil, dat al meer dan 2000 jaar in Zuid-India wordt gesproken, stamt uit het Brahmi, net als vele andere talen van het Indiase subcontinent. Twee taalfamilies, twee soorten literatuur Weliswaar is het schrift van zowel het Tamil als het Singalees afgeleid van het Brahmi, toch is de herkomst van de talen verschillend. Het Tamil behoort met nog enkele andere Zuid-Indiase talen tot de familie van de Dravidische talen, waarvan wordt gezegd dat ze verwant zijn aan de Turkse talen. Singalees wordt gerekend tot de IndoEuropese talen. Aan eka-deka-tuna – 12-3 – kan men een verre verwantschap herkennen met Europese talen. Na het Sanskriet geldt het Tamil als de oudste literaire taal van de Zuid-Aziatische cultuurkring. Ook al zijn er geen geschriften voorhanden, men gelooft toch dat er al vóór het begin van onze jaartelling in Zuid-India Tamilliteratuur is geschreven. Sinds de 3de eeuw zijn opmerkelijke literaire geschriften in het Tamil bewaard gebleven, waarin overeenkomstig de religieuze ontwikkelingen vanaf de 7de eeuw vooral hindoeïstische thema’s worden behandeld. In India en Sri Lanka diende het schrift aanvankelijk een bepaald doel: kooplieden noteerden bijzonderheden over hun handel en gelovige leken de goede daden die ze tijdens hun leven hadden verricht. De aantekeningen over zijn daden werden hardop voorgelezen aan de stervende, zodat hij zich die goed zou herinneren als hij voor Yama, de god van de dood, zou treden om ze hem voor te leggen: zodoende verzekerde men zich van een gunstige reïncarnatie. Bijzonder waardevolle teksten, zoals bv. de Oud-Indiase heldendichten of de 25
Geschiedenis
GESCHIEDENIS
1
GESCHIEDENIS
GESCHIEDENIS
leerstellingen van Boeddha, werden aanvankelijk helemaal niet schriftelijk vastgelegd, maar mondeling overgeleverd. Vanaf de 4de eeuw schreef men in Sri Lanka de historische kronieken in het Singalees, later hebben monniken ze in het Pali opgeschreven, de toenmalige taal van de geleerden. Daarmee zetten de boeddhistische geleerden in Sri Lanka zich af tegen de hindoeïstische brahmanen in India, die nog altijd het Sanskriet gebruiken. De Sri Lankaanse kronieken zijn hier en daar weliswaar tegenstrijdig, maar de enige historische bronnen van het land. In de Mahavamsa, de Grote Kroniek, en in het vervolg daarop, de Culavamsa (Kleine Kroniek), wordt de geschiedenis van het Singalese volk verteld, in het bijzonder van de koningen, vanaf het legendarische begin van voor onze jaartelling tot aan 1815, toen de laatste koning van Kandy aftrad. Beide
omvatten aldus een tijdperk van een kleine 2500 jaar. Andere kronieken behandelen bijzondere thema’s, bv. de geschiedenis van de heilige bodhi-boom of de heilige-tandrelikwie van Boeddha. Een belangrijk deel van de oudere Singalese literatuur behandelt de boeddhistische overleveringen. Beroemd is de eerste vastlegging van de tripitaka, de ‘driemand’, het fundamentele boeddhistische geschrift uit 88 v.C. dat in het klooster Alu-Vihara bij Matale werd geschreven. Over het exemplarische gedrag van de toekomstige Boeddha wordt verslag gedaan in circa 550 legendes, die bekend staan als de jataka. Een ongewone variant van vroege literatuur (7de-12de eeuw) vormen de graffiti van bezoekers aan de rotsburcht van Sigiriya, die in de 5de eeuw werd verlaten.
Twee soorten taal Boven: Van palmbladeren wordt schrijfpapier gemaakt (1905). Rechts: Drie soorten Hoewel het Tamil en het Singalees schrift zijn overal te zien – Singalees, Tamil geheel eigen wegen zijn gegaan, heben het Westerse alfabet. ben ze als overeenkomst dat er in beide 26
Geschiedenis
1
GESCHIEDENIS
talen een uitgesproken spreektaal en een daar sterk van afwijkende schrijftaal of algemeen beschaafde taal bestaan. Beide varianten van elke taal moet men beheersen: op de radio, in toespraken, ambtelijke brieven, kranten en in een groot deel van de literatuur wordt het algemeen beschaafd gebruikt. In gesprekken, de meeste films en dergelijke gebruikt men de spreektaal. Terwijl de literatuur vroeger alleen in het algemeen beschaafd werd geschreven, gebruikt men in beide talen sinds kort heel bewust ook de spreektaal. Wie spreekt wat in Sri Lanka? Van de circa 18 miljoen inwoners van Sri Lanka heeft ruim 74 procent Singalees, 25 procent Tamil en minder dan 1 procent Engels als moedertaal. Terwijl de Singalezen een verhoudingsgewijs homogene groep vormen, maakt men bij degenen die Tamil spreken het volgende onderscheid: ongeveer de helft van hen, ruim 2,6 miljoen, behoort tot de Sri-Lanka-
Tamils, de Tamils die al honderden jaren, zo niet meer dan duizend jaar op het eiland wonen. Zij wonen voornamelijk in het noorden en langs de oostkust, maar ook in Colombo en andere, meestal grote steden. Iets meer dan een miljoen India-Tamils wonen in een gebied dat zich beperkt tot het bergland. Sinds de tweede helft van de 19de eeuw zijn zij door de Britten als plantage-arbeiders uit de Zuid-Indiase staat Tamil Nadu overgebracht, maar na de onafhankelijkheid van Sri Lanka in 1948 werden zij niet onmiddellijk als Ceylonese staatsburgers erkend. Ook de ruim anderhalf miljoen Moren ten slotte, de nakomelingen van Arabische handelaars die zich vanaf hun vroegste vestiging in de 8ste eeuw sterk hebben vermengd met de plaatselijke bevolking, spreken Tamil. Minder dan een procent van de bevolking noemt zich Burgher. Zij zijn de nakomelingen van Europese immigranten, meestal van Portugese of Hollandse afkomst. Zij hebben als voertaal het Engels. 27
GESCHIEDENIS
De vroege bewoners Het mozaïek van de culturen in Sri Lanka begint met de invloeden vanaf het Indiase subcontinent. De eerste legendarische vertellingen over het eiland Lanka (land) vermelden allen dat er op het eiland al mensen woonden toen er bezoekers of kolonisten arriveerden vanaf het Indiase vasteland. Volgens het Indiase heldendicht Ramayana had het wilde volk van de demonen met zijn koning Ravana de edelmoedige Sita ontvoerd, de vrouw van de Vishnu-reïncarnatie Rama. Volgens legendes stuit ook Boeddha tijdens zijn drie bezoeken op de krijgshaftige yaksha’s en naga’s, die hij met zijn leer weet te overtuigen. En Vijaya, de Noord-Indiase prins en kleinzoon van een sinha (leeuw), overwint de vijandige yaksha’s als hij na zijn verbanning uit Noord-India door zijn vader met zevenhonderd man op
het eiland landt. Speciaal bij Vijaya, die een yakkhini, een inheemse vrouw, neemt bij wie hij twee kinderen verwekt, wordt duidelijk dat de nieuwkomers van het vasteland zichzelf superieur achten, ofschoon ze de goede eigenschappen van sommige bewoners van Lanka erkennen: Vijaya verstoot zijn yakkhini en laat voor zichzelf en zijn belangrijkste edelen een schip vol maagden uit , Zuid-India overkomen; met deze tirannieke ingreep wordt de grondslag gelegd voor de Singalese kolonisatie. Het is niet duidelijk of de Wedda’s, die tegenwoordig verspreid over het oostelijke deel van Sri Lanka wonen, nakomelingen zijn van de eilandbewoners uit de sagentijd of zelfs afstammelingen van de bevolking die hier, zoals is aangetoond, in het stenen tijdperk leefde. Het koningsland
De historische bronnen zijn niet beBoven: Een vaddah – afstammeling van het eilandvolk uit het stenen tijdperk? Rechts: trouwbaar genoeg om vast te kunnen Bij de Sila-rotsen kwam de monnik Mahinda stellen hoe de kolonisatie van het eiland door de Noord-Indiase Singalezen zich vermoedelijk aan land in Sri Lanka. 28
