Seniorenuniversiteit

Academiejaar 2013 • 2014

Seniorenuniversiteit

voorwoord

Beste cursisten, Hoe ouder men wordt, hoe vlugger een jaar voorbij is. Ook het academiejaar van onze Seniorenuniversiteit is alweer voorbij. Op 13 mei hebben we het afgesloten met een lezing over de ‘Groote Oorlog’ : een zaal vol cursisten die de rode poppies droegen - het was prachtig. Die dag is er ook een overzicht van het programma 2013-2014 rondgedeeld. Ik hoop dat iedereen het een goed programma vindt en ervoor zal inschrijven. Doordat er enkele maandagen meer wegvallen, is het aantal lezingen tot 26 beperkt. Spijtig ? Het goede nieuws is dan wel dat het inschrijvingsbedrag ongewijzigd behouden kan blijven. De keuze tussen een reeks meer gericht naar thema’s uit humane wetenschappen en een reeks gericht naar de exacte- en medische wetenschappen heeft de stuurgroep ook aangehouden. Een garantie dat alle lezingen echt goed zullen zijn, kunnen we natuurlijk niet geven. Maar als we iets uit jullie evaluaties mogen besluiten, is het wel dat op een paar minder geslaagde lezingen na de voorbije reeks goed was. Trouwens, het aantal cursisten dat elke maandag naar de campus Diepenbeek afzakt, is in stijgende lijn. Dit toont wel aan dat jullie het aanbod aan lezingen en het daarmee verbonden sociaal contact waarderen. Onze daguitstap brengt ons in 2014 over de taalgrens, naar het niet altijd door ons Vlamingen beminde Charleroi. En voor de meerdaagse culturele reis gaan we met de Rusluie verder oostwaarts naar St Petersburg. We kijken er nu al naar uit. Mede namens onze stuurgroep wens ik jullie een fijne ‘grote vakantie’. verheugen ons nu al op het weerzien op maandag 23 september 2013. Tot dan.

We

Willy Goetstouwers, voorzitter van de stuurgroep.

2

3

A Datum

23.09.2013

Lezingen Cyclus A Limburgse economie anno 2013: uppercut of relance? - Prof. dr. Piet Pauwels - UHasselt – decaan BEW

28.10.2013 04.11.2013 11.11.2013

Als ik buiten kom kijk ik omhoog – Onderzoek naar de evolutie van de sterren. Doorbraken in ster- en exoplaneetonderzoek dankzij de Europese en NASA ruimtemissies CoRoT en Kepler - Prof. dr. Conny Aerts (KU Leuven, Radbouw Universiteit Nijmegen en UHasselt) De betekenis van Petersburg in de Russische geschiedenis. Petersburg, een stad met vele namen en gezichten.Prof. dr. Wim Coudenys (KU Leuven) Herfstvakantie

De betekenis van Petersburg in de Russische geschiedenis. Petersburg, een stad met vele namen en gezichten.Prof. dr. Wim Coudenys (KU Leuven) Herfstvakantie

Uitdagingen op de arbeidsmarkt - Fons Leroy, gedelegeerd bestuurder VDAB Vrije dag - Wapenstilstand

Vrije dag - Wapenstilstand Borderline-times: het einde van de normaliteit Prof. dr. Dirk De Wachter (KU Leuven)

18.11.2013 25.11.2013

Limburgse economie anno 2013: uppercut of relance? -Prof. dr. Piet Pauwels - UHasselt – decaan BEW

Eenzaamheid is van alle leeftijden - Prof. dr. Leen Heylen (UAntwerpen en Thomas More Hogeschool Campus Geel)

14.10.2013

21.10.2013

Lezingen Cyclus B

Kyoto in huis: een economische, ecologische en sociale kijk op duurzaam bouwen - Prof. dr. Griet Verbeeck (UHasselt – Architectuur)

30.09.2013 07.10.2013

B

agenda

Evenwichtscontrole, lopen en denken op hogere leeftijd: hoe ons lichaam ons denken belast en omgekeerd - Prof. dr. Ralf Krampe (KU Leuven) Biodiversiteit: schatkamer voor de ontwikkeling van nieuwe generatie geneesmiddelen en pesticiden. Prof. dr. Jan Tytgat (KU Leuven)

02.12.2013

09.12.2013

De zelfontplooiing uitgedaagd: over generaties en waarden - Prof.dr. Noël Selis (Katho-Kortrijk)

16.12.2013

Dmitri Sjostakovitsj 8e symponie: een eerbetoon – luisterlezing - Maurice Wiche

Dmitri Sjostakovitsj 8e symponie: een eerbetoon – luisterlezing - Maurice Wiche

23.12.2013 04.01.2014

Kerstvakantie

Kerstvakantie

4

5

06.01.2014 13.01.2014

Een hart voor stamcellen. Prof. dr. Jean-Luc Rummens (UHasselt) Genderoverschrijding in de kunst (van ca. 1859 tot vandaag). dr. Jos Van Thienen (doctor taal- en letterkunde – androgyne in de moderne Nederlandse literatuur)

20.01.2014 27.01.2014

Technologische (r)evolutie: een antwoord op de uitdagingen van de 21e eeuw - Prof. dr. Hugo De Man (KU Leuven) De vroege Christenen, een succesverhaal - Van Petrus tot Constantijn: de eerste drie eeuwen van het Christendom. - Prof. dr. Pierre Trouillez

03.02.2014 10.02.2014

Omhels de zee voor het te laat is: over recent wetenschappelijk onderzoek en menselijke noden. Prof. dr. Colin Janssen (UGent) Het belang van een universiteit voor de stad en de (Eu)regio.- Prof.dr. Luc Soete (Universiteit Maastricht)

17.02.2014

Gezond ouder worden is topsport – de menselijke motor Prof. dr. Luc Van Loon ( Bijzonder hoogleraar fysiologie van de inspanning – UM)

24.02.2014

Waarom dik worden gemakkelijk en vermageren moeilijk is - Prof. dr. Marnix Cocelaere (KU Leuven – KULAK)

Waarom dik worden gemakkelijk en vermageren moeilijk is - Prof. dr. Marnix Cocelaere (KU Leuven – KULAK)

03.03.2014

krokusvakantie

krokusvakantie

10.03.2014

Jezus in Amerika: omdat God het wil, een wereldmacht en haar religie. Prof. dr. Geert Lernout (UAntwerpen)

17.03.2014

Het leven en werk van Alan Turing, de geestelijke vader van de informatica - Prof. dr. Jan Van den Bussche (UHasselt)

24.03.2014

Vermogensplanning anno 2014. Prof. dr. Elly Vandevelde en prof. dr. Charlotte Declercq (UHasselt)

31.03.2014

Muziek en emoties: het inductief vermogen van muziek. Prof. dr. Mark Reybrouck – KU Leuven

07.04.2014 21.04.2014

PAASVAKANTIE

28.04.2014 05.05.2014

12.05.2014

Muziek en emoties: het inductief vermogen van muziek. Prof. dr. Mark Reybrouck – KU Leuven PAASVAKANTIE ‘Kennis – maken’ met nanowetenschap. - Prof. dr. Margriet Van Bael (KU Leuven)

Kapitaalsbescherming of oogverblinding: geeft de bank je een paraplu als de zon schijnt en vraagt ze hem terug als het regent? - Prof. dr. Marc De Ceuster (UA) Drie stuwkrachten voor Europa tijdens de komende 10 jaren - Lode Beckers

Drie stuwkrachten voor Europa tijdens de komende 10 jaren - Lode Beckers

Culturele daguitstap 2014

CHARLEROI

Meerdaagse culturele reis 2014

SINT PETERSBURG 7

Lezingen Cyclus A+B Lezingen Cyclus A

Lezingen Cyclus B

Lezingen Cyclus B

Maandag 23 september 2013 – 14.00u

Maandag 30 september 2013 – 14.00u

Limburgse economie anno 2013: uppercut of relance?

Kyoto in huis: een economische, ecologische en sociale kijk op duurzaam bouwen.

Prof. dr. Piet Pauwels – Universiteit Hasselt

Prof. dr. Griet Verbeeck – Universiteit Hasselt De sluiting van Ford Genk betekent een zware klap voor de Limburgse economie. Een uppercut, waarop de referee moet starten met tellen? Of maar weer een harde linkse? Hoe is de Limburgse economie geëvolueerd na de mijnsluitingen? Hoe heeft Limburg de afbouw van ooit tienuizend jobs bij Ford - nu al meer dan vijf jaar geleden - verteerd? Hoe zal Limburg deze meest recente klap verteren? Vooreerst de vraag: hoe (on)gezond is de basis van de Limburgse economie: haar demografie, scholing en opleiding, (basis)onderzoek, ondernemerschap, ‘lead’bedrijven en -sectoren, beschikbare ruimte, mobiliteit, bereikbaarheid, etc. Kan op deze basis worden gebouwd of moet er ook / eerst aan de fundamenten worden gewerkt? Daarna de vraag waarin te investeren? Hoeveel focus? Wat zijn succesfactoren voor groeipolen in Limburg? Welke visie is hierover ontstaan sinds de werking van de Strategisch Adviesraad Limburg in het Kwadraat (SALK) en welke beslissingen (zullen) worden genomen door de Task Force, Vlaamse, Belgische en Europese Overheden? Een blik op economisch Limburg, gisteren, vandaag en morgen.

Professor dr. Piet Pauwels is doctor in de toegepaste economische wetenschappen en afgestudeerd aan de toenmalige Economische Hogeschool Limburg en aan de Vlerick Business School. In de periode 2000-2010 was hij verbonden aan de Universiteit Maastricht. Sinds 2010 is hij decaan van de faculteit Bedrijfseconomische Wetenschappen van de UHasselt. In zijn onderzoek focust hij vooral op internationaal marktgericht beleid van (kleine en middelgrote) ondernemingen. Hij publiceerde in wetenschappelijke tijdschriften als Journal of Marketing, Journal of International Management en Journal of International Marketing. Hij doceert voornamelijk internationale en strategische marketing. Hij is nauw betrokken bij recente opleidingsinitiatieven voor professionals – OpenBordersMBA en de OndernemersUniversiteit. Op voorstel van de sociale partners was hij lid van de Strategisch Adviesraad Limburg in het Kwadraat (SALK).

8

De aandacht voor duurzaam bouwen is alomtegenwoordig. Passiefhuizen, zonnepanelen, warmtepompen, … worden langs alle kanten gepromoot. We zijn zelfs in staat om woningen te bouwen die geen fossiele energie meer nodig hebben. Dit is trouwens de eis die Europa ons oplegt voor onze toekomstige nieuwe woningen. Maar betekent dit ook dat ons woningbestand hierdoor op korte termijn heel energiezuinig en duurzaam zal worden? Of zitten er toch een aantal addertjes onder het gras? Vanuit het bredere kader van duurzaamheid zoomt de spreker in op wat er momenteel en in de toekomst verwacht wordt van onze woningen op het vlak van duurzaam bouwen. Vanuit de parameters die het energieverbruik en de energiekost in een woning bepalen, bekijkt ze de technische en economische mogelijkheden voor energiebesparing en laat ze zien hoe de meest prioritaire ingrepen kunnen worden bepaald. Daarnaast staat ze stil bij een aantal economische en sociale barrières die mensen ervaren bij het kiezen van energiezuinigheid. Ook wordt getracht enkele mythes rond duurzaam bouwen te ontkrachten en gangbare meningen te nuanceren. Het uitgangspunt hierbij is niet alleen het beperkte tijdsperspectief van het gebruik van de woning, maar ook de duurzaamheid van het gebouw over zijn hele levenscyclus. Afsluitend wordt de stap gezet van energiegebruik in één woning naar energiegebruik van het totale woningbestand. Aandacht gaat daarbij vooral naar de inertie van dat woningbestand. Deze inertie leidt ertoe dat het energiezuiniger maken ervan een werk van zeer lange adem is, iets wat bij het schrijven van klimaatplannen en het uitstippelen van toekomstscenario’s vaak over het hoofd wordt gezien.

Prof. dr. ir. Griet Verbeeck studeerde in 1991 af als burgerlijk ingenieur-architect aan de KU Leuven. Ze werd wetenschappelijk medewerker in het Laboratorium Bouwfysica van de KU Leuven en werkte daar op tal van onderzoeksprojecten rond energie en comfort in gebouwen. Van september 2000 tot eind 2001 was ze werkzaam op het Brussels Instituut voor Milieubeheer waar ze co-auteur was van het Klimaatplan van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Daarna keerde ze terug naar het Laboratorium Bouwfysica, waar ze haar doctoraat in de ingenieurswetenschappen behaalde. In 2007 werd ze aangesteld als docent aan het departement Architectuur & Beeldende Kunsten van de Provinciale Hogeschool Limburg (nu faculteit Architectuur en Kunst van de UHasselt). Daar is ze verantwoordelijk voor de uitbouw van het onderzoek rond duurzaamheid in de gebouwde omgeving. Ze is ook gastprofessor aan de faculteit Ingenieurswetenschappen van de KU Leuven. 9

Lezingen Cyclus A

Lezingen Cyclus B

Maandag 7 oktober 2013 – 14.00u

Maandag 14 oktober 2013 – 14.00 uur

Eenzaamheid is van alle leeftijden.

Als ik buiten kom kijk ik omhoog – onderzoek naar de evolutie van sterren. Doorbraken in ster- en exoplaneetonderzoek dankzij de Europese en NASA- ruimtemissies CoRot en Kepler.

Prof. dr. Leen Heylen – Universiteit Antwerpen en Thomas More Hogeschool campus Geel Eenzaamheid wordt vaak geassocieerd met de oude dag. Echter, verschillende studies toonden al aan dat eenzaamheid van alle leeftijden is. Vaak heerst ook het beeld van “vroeger was het beter, toen kwamen de mensen nog buiten en praatten ze nog met elkaar”. In een geïndividualiseerde samenleving zou eenzaamheid enkel maar toegenomen zijn, maar is dit wel zo? In deze presentatie staan we stil bij de risicofactoren voor eenzaamheid op verschillende (leef)tijden en bij wat dit betekent voor de aanpak en preventie van eenzaamheid. Eenzaamheid is een pijnlijke, negatieve ervaring, die haar oorsprong vindt in een gebrek dat mensen ervaren in hun sociale relaties. De spreker bouwt verder op het onderscheid tussen sociale en emotionele eenzaamheid. Sociale eenzaamheid verwijst naar het gemis in een bredere sociale relatiekring, de contacten met vrienden, familie en kennissen. Emotionele eenzaamheid manifesteert zich in een gemis aan een hechte, affectieve band met iemand. Deze rol is vaak voor de partner. Zowel de frequentie als de kwaliteit van de contacten met vrienden, kennissen, buren en familie beschermt tegen sociale eenzaamheid. Voor emotionele eenzaamheid is vooral een goede partnerrelatie belangrijk en bij afwezigheid hiervan, kwaliteitsvolle banden met anderen. Het algemene devies ‘meer contacten, minder eenzaamheid’ voor de aanpak van eenzaamheid gaat dus voor emotioneel eenzamen niet op. Hoewel eenzaamheid per definitie een individuele ervaring is, is het eveneens een maatschappelijk probleem, dat het individu overstijgt. Eenzaamheid bestaat niet op zich maar heeft altijd met een sociale situatie te maken. Eenzaamheid bestaat niet buiten anderen; het gemis aan contacten met anderen is de bron van eenzaamheid. Het is tevens geen willekeurig verschijnsel, maar hangt samen met kenmerken eigen aan het individu en zijn omgeving. Niet iedereen loopt een even groot risico op eenzaamheid: een goede gezondheid, een goede socio-economische status, … bepalen mede het risico op eenzaamheid. Uit onderzoek blijkt bovendien dat gevoelens van eenzaamheid ook verschillende negatieve gevolgen kunnen hebben. Eenzaamheid gaat gepaard met een hoger risico op depressie en andere psychische klachten, een hogere kans op alcohol- en drugsmisbruik, een hoger risico op zelfmoord … . Inzicht in de risicofactoren voor en de aanpak van eenzaamheid is dus niet onbelangrijk. Prof. dr. Leen Heylen is docente aan de Thomas More Hogeschool in Geel met onderwijsopdrachten in de bachelor-na-bachelor ouderencoaching. Zij is er ook onderzoeksleider van het Vlaams Onderzoeks- en Kenniscentrum Derde Leeftijd (Vonk3), dat verbonden is aan de onderzoeksgroep Gezondheid en Welzijn. Daarnaast doceert ze het vak gezinssociologie aan de faculteit Politieke en Sociale Wetenschappen van de Universiteit Antwerpen. Haar doctoraal proefschrift in de sociologie handelt over het thema ‘eenzaamheid bij ouderen’. 10

Prof. dr. Conny Aerts – Katholieke Universiteit Leuven, Radboud Universiteit Nijmegen en UHasselt. Na een algemene inleiding over asteroseismologie en exoplaneetonderzoek zal de spreker illustreren hoe de ruimtemissies CoRoT en Kepler momenteel in deze domeinen een revolutie ontketenen. Het immense voordeel van ononderbroken metingen met een honderd keer betere precisie dan wat we vanop de aarde kunnen realiseren, maakt het immers mogelijk de interne fysica van sterren aan een grondig onderzoek te onderwerpen. De onderzoekers concentreren zich hierbij op de detectie en interpretatie van stertrillingen, die de fysische eigenschappen van de sterkern prijsgeven. Bovendien zal de spreker ingaan op seismologische studies van dubbelsterren die onderhevig zijn aan getijdengedreven trillingen, om vervolgens over te stappen naar detectie en karakterisering van ster- en exoplaneetsystemen. De lezing eindigt met een blik op de toekomstplannen in deze onderzoeksdomeinen.

Prof. dr. Conny Aerts was al van in de lagere school geboeid door de sterren. Ze studeerde wiskunde aan de Universiteit Antwerpen en doctoreerde vervolgens in de sterrenkunde aan de KU Leuven, op een proefschrift waarin ze een methodologie ontwierp en toepaste op tijdreeksen van hoge-resolutie spectra van sterren, met het doel hun oscillatiemodi (trillingspatronen) te identificeren. Na haar doctoraat was zij postdoctoraal medewerker aan de Universiteit van Delaware (VS) en vervolgens met een FWO-Vlaanderen mandaat aan de KU Leuven. In 2001 werd ze hoofddocent en in 2007 gewoon hoogleraar aan deze universiteit. Ze is tevens bijzonder hoogleraar ‘Asteroseismologie’ aan de Radboud Universiteit Nijmegen en deeltijds gastdocent aan de UHasselt. Haar wetenschappelijk onderzoek werd meermaals bekroond. Zo is ze ‘Honorary Fellow’ van de Royal Astronomical Society (UK) en sinds 2011 lid van de Koninklijke Vlaamse Academie van België voor Wetenschappen en Kunsten.

11

Lezingen Cyclus A Lezingen Cyclus B

Maandag 21 oktober 2013 – 14.00 uur De betekenis van Petersburg in de Russische geschiedenis. Petersburg, een stad met vele namen en gezichten. Prof. dr. Wim Coudenys – Katholieke Universiteit Leuven. Sint-Petersburg, genoemd naar de patroonheilige van Peter de Grote (niet naar hemzelf !), is met nogal wat namen de geschiedenis ingegaan: als ‘Pieter’, ‘Venster op het westen’, ‘Venetië van het noorden’, ‘Stad van de witte nachten’, ‘Wieg van de revolutie’, ‘Stad van Lenin’, ‘Ruslands cultuurhoofdstad’, ‘Grootstad met een provinciaal karakter’, enz. De stad wordt in de toeristenbrochures aangeprezen als een wonder van 18e-eeuwse architectuur, maar weinigen zijn zich ervan bewust dat ze haar huidige uitzicht eigenlijk in de 19e eeuw gekregen heeft. En dat de vloek die op haar rust, niet de schuld van Peter is, maar een mythe die literatoren, politici, historici, belagers en inwoners rond haar gemaakt hebben. De spreker zal een tipje van de sluier oplichten die over Petersburg hangt en uitleggen welke rol de stad van Peter in de Russische geschiedenis gespeeld heeft.

Prof. dr. Wim Coudenys is doctor in de Oost-Europese talen en culturen van de KU Leuven. Hij doceert aan deze universiteit Russische en Europese (cultuur) geschiedenis. Hij publiceerde uitgebreid over Belgisch-Russische relaties, de Russische emigratie na 1917 en Russische geschiedschrijving. Hij is onder meer auteur van ”Onedelachtbaren ! Het weerspannige leven van Ivan Nazjivin, Rus, schrijver en emigrant” (1999),” Leven voor de tsaar. Russische ballingen, samenzweerders en collaborateurs in België” (2004) en “Reis van Petersburg naar Moskou” (2011 & Russische uitgave 2013).

12

13

Lezingen Cyclus A

Lezingen Cyclus B

Maandag 4 november 2013 – 14.00 uur

Maandag 18 november 2013 – 14.00 uur

Uitdagingen op de arbeidsmarkt.

Borderline-times: het einde van de normaliteit.

Fons Leroy - gedelegeerd bestuurder VDAB

Prof. dr. Dirk De Wachter – Katholieke Universiteit Leuven

Zoals ook andere landen en landstreken in de wereld krijgt Vlaanderen het de afgelopen jaren economisch zwaar te verduren. De golf aan collectieve ontslagen en faillissementen van KMO’s vanaf het najaar 2012 geeft aan dat de problemen zeker nog niet van de baan zijn, wel integendeel. De werkloosheid blijft stijgen en het vacature-aanbod daalt. Grote industriële bedrijven danken personeel af of kondigden een sluiting aan. Op macroniveau kunnen we echter stellen dat onze arbeidsmarkt niet fundamenteel wijzigt tijdens deze crisis. Zo blijven de structurele problemen op de arbeidsmarkt dezelfde als voorheen. De alternatieve albumbox “Suske en Wiske en de Knagende Knelpunten”, die onlangs door de VDAB werd uitgegeven naar aanleiding van 25 jaar knelpuntberoepen op de Vlaamse arbeidsmarkt, omvat een overzicht van de tien even memorabele albums met hun onderwerp en de moraal van het verhaal. Elk album belicht een knagend knelpunt van onze arbeidsmarkt. Aan de hand daarvan gaat de spreker in op de avonturen van professor Barabas in “De Gretige Grijsaard”, van Lambik in “de Omgeschoolde Ornitholoog” en van Theofiel Boemerang in “Het Bedreven Bedrijf”. Knagende knelpunten die om een gepast antwoord vragen.

‘Er bestaan alleen patiënten. Sommige patiënten weten zich staande te houden ten koste van andere patiënten en die noemen we geslaagd’ (citaat van Arnon Grunberg). Dit citaat was voor de gastspreker een mooi motto voor zijn boek Borderline times. Het einde van de normaliteit (Leuven, Lannoocampus 2012). We leven in borderline-tijden. In de psychiatrie is borderline (een vorm van persoonlijkheidsstoornis) vandaag met voorsprong de vaakst gestelde diagnose. Bovendien is de lijn tussen patiënten en niet-patiënten flinterdun. Zijn wij collectief op weg naar ziekte en ongenoegen? Psychiatrie is de spiegel van de wereld waarin we leven. Dirk De Wachter schetst borderline dan ook als een maatschappelijk ziektebeeld. Eén conclusie staat als een paal boven water: In onze westerse maatschappij zijn de symptomen van borderline niet ver te zoeken. Meer nog, ze kenmerken onze leefwereld. Wij zijn ons brein in de tijd. Gelukkig zijn er andere, meer hoopgevende signalen met vooruitzicht op herstel. Onze wereld lijkt aan een grens te staan. Mensen verzetten zich uitdrukkelijk tegen de symptomen. Hechting, engagement, solidariteit en gemeenschapszin zijn waarden die broodnodig zijn om weerwerk te bieden tegen de huidige borderline-ingesteldheid van dreigende verbrokkeling, impulsiviteit en zinloosheid.

Fons Leroy is licentiaat in de rechten, de criminologie, de bestuurskunde en het overheidsmanagement. Hij was gedurende 15 jaar kabinetschef of adjunctkabinetschef belast met werkgelegenheidsbeleid bij diverse Vlaamse ministers en is sedert juni 2005 gedelegeerd bestuurder bij de VDAB. Hij publiceert regelmatig artikelen en is (co)-auteur van boeken i.v.m. arbeidsmarktbeleid, werkloosheid en werkgelegenheid. Hij is gastdocent “HR-management” aan de HUB-EHSAL, voorzitter van de vzw Synerjob, de vereniging van de Belgische publieke bemiddelings- en opleidingsdiensten, bestuurder van de vzw CoComOde aan de Mens, voorzitter van vzw MOVI, het netwerk voor management in de Vlaamse overheid, lid van de Hoge Raad voor de Werkgelegenheid alsook bestuurder van WAPES, de mondiale vereniging van publieke bemiddelingsen tewerkstellingsdiensten. Hij ontving de Alumni-prijs 2011 van het Vlaams Rechtsgenootschap van de KU Leuven voor zijn streven naar een meer diversiteitsgericht arbeidsmarktbeleid.

Professor dr. Dirk De Wachter is diensthoofd systeem- en gezinstherapie aan het Universitair Psychiatrisch Centrum van de KU Leuven – campus Kortenberg. Hij is tevens docent aan de KU Leuven. Daarnaast is hij opleider en supervisor in de gezinstherapie in verschillende centra in binnen- en buitenland.

14

15

Lezingen Cyclus A

Lezingen Cyclus B

Maandag 25 november 2013 – 14.00u

Maandag 2 december 2013 – 14.00u

Evenwichtscontrole, lopen en denken op hogere leeftijd: hoe ons lichaam ons denken belast, en omgekeerd.

Biodiversiteit: schatkamer voor de ontwikkeling van nieuwe generatie geneesmiddelen en pesticiden.

Prof. dr. Ralf Krampe, Katholieke Universiteit Leuven

Voor jonge mensen en volwassenen van middelbare leeftijd zijn staan en wandelen niet echt uitdagende opgaven. Al staand of wandelend kunnen ze ook een gesprek voeren, telefoneren, of eventjes nog de boodschappenlijst overlopen op weg naar de winkel. De meeste mensen en ( tot voor kort) ook de meeste wetenschappers beschouw(d)en de controle van het rechtop staan of het lopen dus bijna als een automatische prestatie van de mens. Maar op hogere leeftijd verandert dit en het behouden van een stabiel evenwicht blijkt soms minder goed te lukken. Het alarmerend aantal valongelukken bij mensen boven de 65 maakt dit bijzonder duidelijk. De spreker zal het vermoeden nagaan dat dit gedeeltelijk te wijten is aan een mutuele, d.w.z. wederzijdse belasting van lichamelijke activiteiten (zoals evenwicht bewaren) en mentale processen.

Prof. dr. Ralf Krampe is geboren in Bochum, Duitsland. Hij studeerde psychologie in Bochum en in Boulder, Colorado (VS). Zijn doctoraat over “Behoud van bijzondere cognitieve en motorische vaardigheden bij professionele pianisten” behaalde hij aan het Max Planck Instituut voor Levenslange Ontwikkeling en aan de Vrije Universiteit Berlijn. Sinds 2004 is hij hoogleraar psychologie aan de KU Leuven en werkt hij binnen de groep experimentele psychologie. Zijn onderzoek betreft de ontwikkeling van sensomotorische en cognitieve vaardigheden bij kinderen, jonge en oudere volwassenen. Daarbij maakt hij gebruik van experimentele methodes en beeldvorming (fMRI).

16

Prof. dr. Jan Tytgat, Katholieke Universiteit Leuven. Mariene dieren zoals de neteldieren, met als voorbeelden de kleurrijke zeeanemonen en sierlijke kwallen, maar ook de zeeslakken met hun prachtige schelpen, zijn veel meer dan decoratieve zeewezens of ‘collectors items’. Deze mooi ogende diertjes hebben immers een uiterst efficiënte schat aan gifstoffen in hun netelcellen of gifklier. De mens kan die gifstoffen nu op diverse terreinen inzetten, zo blijkt: als alternatief voor de bestaande insectenverdelgers in de agro-industrie, maar bv. ook als ultieme pijnstillers. Sinds een tiental jaren is de farmaceutische industrie erg geïnteresseerd in nuttige moleculen uit de biodiversiteit van moeder aarde, hetgeen een interessante aanvulling is op de klassieke medicinale chemie. Zo zijn er vandaag al drie geneesmiddelen gebaseerd op gifstoffen van mariene en landdieren in omloop. Eén daarvan is Captopril®, een middel tegen te hoge bloeddruk, dat we danken aan de zeer dodelijke Braziliaanse gifslang Bothrops jararaca. Meestal is een beet van deze slang dodelijk, maar bij overlevenden zagen medici dat hun bloeddruk pijlsnel daalde. Op basis daarvan is gezocht naar de stof die dat effect veroorzaakt. In licht gewijzigde vorm is het nu een doeltreffend middel tegen te hoge bloeddruk. Een ander mooi voorbeeld is een peptide, beschikbaar als geneesmiddel Byetta®, dat helpt tegen diabetes type 2. Het is gebaseerd op een peptide (d.i. een klein eiwit) uit het speeksel van het gila-monster, een giftige hagedis die men aantreft in de zuidelijke staten van Noord-Amerika. Ook Prialt®, een middel tegen chronische pijn, komt uit het dierenrijk. Het komt uit het gif van de zeeslak Conus magus en het betreft een peptide die inwerkt op neuronale calciumkanalen. Dat eiwit wordt nu synthetisch en exact nagemaakt, zoals de natuur sinds mensenheugenis doet, en het werkt zeer goed bij chronische pijn die niet reageert op morfinebehandeling. De net genoemde zeeslak geeft dus aan sommige patiënten hun levenskwaliteit terug, wat erg belangrijk is. De spreker zal dieper ingaan op een aantal concrete voorbeelden van hoe de mens en de wetenschapper-toxicoloog de biodiversiteit van moeder aarde kunnen benutten, zowel in het mariene milieu als op het land, om hieruit nieuwe bioactieve stoffen te isoleren, karakteriseren, desgevallend te verfijnen en te commercialiseren. Hun toepassingsgebied kan gaan van anti-epileptica, immunosuppresiva, antibiotica, antivirale stoffen, pijnstillers tot pesticiden. De voordelen zijn vaak hun immense affiniteit en selectiviteit in het doelorgaan, alsook hun milieuvriendelijkheid. Professor dr. Jan Tytgat studeerde voor apotheker aan de KU Leuven en behaalde er in 1990 zijn doctoraat in de fysiologie. Als postdoctoraal onderzoeker werkte hij aan de Harvard Medical School. Hij is aan de KU Leuven gewoon hoogleraar in toxicologie en hoofd van het laboratorium voor toxicologie en voedingschemie. Hij is ook directeur van de divisie ‘Biopharmaceutical Sciences’ van Leuven Reseach & Development (LRD). Hij publiceerde meer dan 170 artikelen in internationaal gereviewde tijdschriften. Hij is lid van diverse wetenschappelijke verenigingen en ‘editorial boards’ van tijdschriften. 17

Lezingen Cyclus A

Lezingen Cyclus AA + Lezingen Cyclus

B

Lezingen Cyclus B

Maandag 9 december 2013 – 14.00u

Maandag 16 december 2013 – 14.00u

De zelfontplooiing uitgedaagd: over generaties en waarden.

Dmitri Sjostakovitsj’ 8e symfonie: een eerbetoon - luisterlezing Maurice Wiche

Prof. dr. Noël Selis – Katholieke Hogeschool Kortrijk

Hedendaagse jongeren lijken het geloof in de ‘grote verhalen en tradities’ definitief kwijt te zijn. Wat rest is enkel het autonome individu dat voor zichzelf uitmaakt wat hij het beste vindt. De vraag naar wat ‘waarde’ heeft en zinvol is, wordt gedelegeerd naar het privéterrein. Alles lijkt te kunnen en te mogen: van iedere keuze wordt ook de keerzijde als legitiem erkend. Stabiliteit heeft plaats gemaakt voor onzekerheid. Oudere en jongere generaties lijken in deze context een andere taal te spreken. Ieder zijn zin of doen wat je moet doen? Hoe wijd is de kloof en …hoe valt ze te overbruggen?

Sjostakovitsj en Stalin: geen beste maatjes. En al zeker niet nadat de dictator de componist publiekelijk vernederde in de Pravda, de communistische partijkrant. Toch – vreemd maar waar – hief hij hem daarna op het schild. Ach, zo’n geniaal uithangbord kon hij natuurlijk donders goed gebruiken... Eerst vervloekt worden en daarna geknuffeld: geen wonder dat Sjostakovitsj’ muziek zo verscheurd klinkt. Al bevat zijn 8e symfonie weinig dubbelzinnigs. Het stuk – geschreven in 1943 – is een eerbetoon voor de slachtoffers van de tweede wereldoorlog. Klanken boordevol siddering, woede, tranen en angst. Maar het slot geeft hoop. Luister naar de achtergronden én meeslepende noten van dit meesterwerk.

Prof. dr. Noël Selis is master Godsdienstwetenschappen van de KU Leuven. Hij is thans verbonden aan de Katholieke Hogeschool Zuid-West Vlaanderen – campus Kortrijk waar hij coördinator is voor de Algemene Vakken en verder Toegepaste Ethiek, HRM en Religie, Zingeving en Levensbeschouwing doceert. Hij is lid van het Platform voor Levensbeschouwelijk Onderwijs en Onderzoek van de Associatie KU Leuven en lid van de Stuurgroep Levensbeschouwelijk Profiel van deze Associatie. Hij is tevens corrector aan het Hoger Diocesaan Godsdienstinstituut te Gent.

Maurice Wiche studeerde aan de conservatoria van Maastricht, Luik en Zwolle de vakken harmonie- en fanfaredirektie, orkestdirektie en de docentenopleiding theorie der muziek en na zijn studie deed hij mee aan diverse masterclasses in binnen- en buitenland. Momenteel is hij bij diverse gezelschappen actief als dirigent, en verzorgt hij lezingen en luistercursussen over klassieke muziek. Ook voor onze seniorenuniversiteit heeft hij reeds tweemaal een luisterlezing gebracht. Bij Davidsfonds Cultuurreizen fungeert hij als reisbegeleider.

18

19

Lezingen Cyclus A

Lezingen Cyclus B

Maandag 6 januari 2014 – 14.00u Een hart voor stamcellen. Prof. dr. Jean-Luc Rummens – Universiteit Hasselt en Jessa Ziekenhuis Stamcellen zijn ongedifferentieerde cellen of cellen die nog geen specifieke functie hebben. Afhankelijk van de omstandigheden vormen ze bepaalde celsoorten, weefsels en zelfs organen. De laatste decennia krijgen wetenschappers steeds meer grip op deze bijzondere en voor de geneeskunde zo veelbelovende cellen. Zo worden sinds begin de jaren ’90 wereldwijd stamceltransplantaties uitgevoerd voor de behandeling van patiënten met bloedziekten zoals leukemie. Men hoopt dat stamcellen ooit ziekten van de ouderdom zoals de ziekte van Parkinson, suikerziekte (diabetes) of hartfalen na een hartinfarct kunnen genezen. In het laboratorium experimentele hematologie van het Jessa Ziekenhuis te Hasselt wordt, in samenwerking met de diensten cardiochirurgie en cardiologie en het departement fysiologie van de Universiteit Hasselt, onderzoek gedaan naar nieuwe toepassingen van stamceltherapie bij patiënten met een hartinfarct en hartfalen. Bij een hartinfarct loopt het hart altijd onherstelbare schade op. De bloeddoorstroming in de kransslagader blokkeert, waardoor de hartspier onvoldoende zuurstof krijgt en het spierweefsel afsterft. Als gevolg daarvan vermindert de pompfunctie van het hart en stijgt de kans op hartfalen. De huidige behandelingen, zowel farmacologische therapieën als chirurgische interventies, verbeteren de overlevingskansen en de levenskwaliteit van de patiënt op korte termijn, maar kunnen het verloren weefsel niet vervangen en dragen dus niet bij tot functioneel herstel op lange termijn. Het cardiaal stamcelonderzoek van het Jessa Ziekenhuis heeft geleid tot enkele belangrijke klinische inzichten en recent tot de identificatie van een nieuw type hartstamcel. Deze bevindingen openen nieuwe perspectieven voor de toepassing van stamceltherapie na een hartinfarct. Dit onderzoek kadert binnen de cluster cardiologie van het Limburg Clinical Research Program, een initiatief van de UHasselt, het Jessa Ziekenhuis en het Ziekenhuis Oost-Limburg (ZOL), dat mede gefinancierd wordt vanuit de Stichting Limburg Sterk Merk (LSM). In de lezing zal de gastspreker ons aan de hand van enkele eenvoudige begrippen en voorbeelden inwijden in de wonderbare onderzoekswereld van ‘stamcellen’. Prof. Dr. Jean-Luc Rummens studeerde geneeskunde aan de KU Leuven. Als klinisch bioloog/hematoloog is hij sinds oktober 1986 verbonden aan het klinisch laboratorium van het Jessa Ziekenhuis Hasselt. Hij werd in 1999 aangesteld als laboratoriumdirecteur en in 2003 als medisch manager van de zorgcluster laboratorium-geneeskunde. In 1995 richtte hij het laboratorium voor stamceltherapie en experimentele hematologie op. Ruim vijftien jaar later zijn reeds meer dan 1500 stamcelcollectes uitgevoerd, voornamelijk voor de behandeling van patiënten met een bloedziekte. In samenwerking met de dienst cardiochirurgie van het Jessa Ziekenhuis werd eind de jaren negentig het experimenteel cardiaal stamcelonderzoek opgestart. Daarnaast vervult hij talrijke lesopdrachten. Hij is gastprofessor aan de Katholieke Hogeschool Limburg (Diepenbeek) waar hij de vakken hematologie, immunologie en pathologie doceert. Sinds 2002 is hij eveneens aangesteld als professor, kliniekmonitor en tutor binnen de faculteit Geneeskunde en Levenswetenschappen van de Universiteit Hasselt.

20

21

Lezingen Cyclus A

Lezingen Cyclus B

Maandag 13 januari 2014 – 14.00u

Maandag 20 januari 2014 – 14.00u

Genderoverschrijding in de kunst (van ca. 1859 tot vandaag).

Technologische (r)evolutie: een antwoord op de uitdagingen van de 21e eeuw?

dr. Jos Van Thienen

Prof. dr. Hugo De Man – Katholieke Universiteit Leuven. Het onderscheid tussen man en vrouw is een vanzelfsprekend en voor velen ook natuurlijk gegeven. Maar hoe vertrouwd en betekenisvol het verschil tussen man en vrouw in het sociale leven ook is, meer en meer wordt deze strikte dualiteit in vraag gesteld. Meer en meer komt de grens tussen beide geslachten onder druk te staan. Veel mensen overschrijden ze of dagen ze uit. Daarbij gaat het om travestieten, transseksuelen, transgenders, androgynen, gender benders, … Deze en andere verschijningsvormen van seksuele dubbelzinnigheid kunnen we vatten onder de algemene noemer ‘derde geslacht’, een term uit de medische psychiatrie, die op het einde van de 19e eeuw werd geïntroduceerd, onder meer om te verwijzen naar homoseksuelen. In deze lezing geeft de spreker een overzicht van de manier waarop de westerse kunst dit derde geslacht in beeld heeft gebracht. Aan de hand van een aantal goed gekozen voorbeelden illustreert hij hoe de kunst vanaf de tweede helft van de 19e eeuw in dialoog gaat met onze geijkte opvattingen over gender en seksualiteit. Hij toont hoe ze die nu eens bevestigt en dan weer bekritiseert of deconstrueert. Tegelijkertijd brengt hij verslag uit over onze verander(en)de visie op seksualiteit en gender, en over de rol van de kunst hierin.

In onze 21e eeuw worden we geconfronteerd met de grootste uitdagingen ooit: de kosten van vergrijzing en welvaartsziekten dreigen uit de hand te lopen; in 2050 hebben 9 miljard mensen duurzame energie en water nodig; we moeten onze mobiliteit garanderen ondanks schaarste aan betaalbare brandstoffen en onze welvaart behouden in een “vlakke wereld”, waarin het economisch zwaartepunt verschuift naar het Oosten. Anderzijds zien we nog steeds een exponentiële explosie aan nieuwe technologieën, waarbij opvalt dat de vooruitgang vooral komt uit het samensmelten van ICT- technologie met biotechnologie, en recenter met nanotechnologie. Hoe evolueren die technologieën en hoe kunnen ze bijdragen aan de grote maatschappelijke uitdagingen? Gaan we naar zogenaamde “sociale innovatie”? Kunnen wij op tegen het Oosters geweld? Wat is de rol van ethiek en sociale wetenschappen in dezen? Zijn onze universiteiten daar klaar voor? We zoeken enkele antwoorden.

Dr. Jos Van Thienen is essayist gendergeoriënteerde cultuur- en literatuur. Hij doctoreerde aan de KU Leuven in de Taal- en Letterkunde met een studie over androgynie in de moderne Nederlandse literatuur. Tot voor kort werkte hij als pedagogisch adviseur in het katholiek secundair onderwijs regio Mechelen-Brussel. Beroepshalve specialiseerde hij zich onder meer in de genderproblematiek in het onderwijs. Hierover geeft hij workshops en lezingen. Onlangs stelde hij het boek samen ‘Meisjes zus en jongens zo ? Gender en hoe ermee omgaan in het onderwijs’ (2013).

Prof. dr. Hugo De Man is burgerlijk Elektrotechnisch ingenieur en doctor in de Toegepaste Wetenschappen van de KU Leuven. Na zijn promotie was hij postdoctoraal onderzoeker aan de Universiteit van Californië – Berkeley, waar hij nadien nog visiting-professor is geweest. In 1978 werd hij hoogleraar aan Elektrotechniek gespecialiseerd in computermethoden voor automatisering van chip-ontwerp aan de KU Leuven. Hij is medestichter van IMEC, waar hij directeur werd van de onderzoeksgroep voor automatisering bij het ontwerpen van chiparchitecturen voor digitale signaalverwerking en telecommunicatie, en later Senior Research Fellow. Na zijn emeritaat was hij tot 2010 zaakvoerder van Demacos (nanotechnologie en nano-elektronica). Hij is gasthoogleraar aan de postuniversitaire TIAS business school in Tilburg over trends in ICT-nano-bio en energie in de 21e eeuw. Hij is Fellow van IEEE (Institute of Electronic and Electrical Engineers) en is lid van de Koninklijke Vlaamse Academie van Technische Wetenschappen.

22

23

Lezingen Cyclus A

Lezingen Cyclus B

Maandag 27 januari 2014 – 14.00u

Maandag 3 februari 2014 – 14.00u

De vroege Christenen, een succesverhaal - Van Petrus tot Constantijn: de eerste drie eeuwen van het Christendom.

Omhels de zee voor het te laat is: over recent wetenschappelijk onderzoek en menselijke noden.

Prof. dr. Pierre Trouillez

Prof. dr. Colin Janssen – Universiteit Gent.

Wie waren de christenen van de begintijd? Waarom voelden ze zich aangetrokken tot een beweging die in een heidense samenleving tegen de stroom oproeide? En hoe zijn ze er niettemin in geslaagd voor steeds meer tijdgenoten een spirituele en bevrijdende beweging te worden? Kortom, hoe werden de eerste drie eeuwen van het christendom in de context van het heidense Romeinse Rijk een succesverhaal? Om het antwoord op deze vragen te vinden maken we kennis met enkele figuren die het prille christendom door hun ideeën en werken bijzonder hebben geïnspireerd (de zogenoemde kerkvaders). Maar we verdiepen ons evenzeer in het reilen en zeilen van de concrete kerkgemeenschap, met haar positieve getuigenis en ethische falen, haar vieren en dienen, haar organisatorische talent … Ten slotte proberen we enkele hulplijnen vanuit de vroege kerkgeschiedenis naar de huidige situatie uit te gooien.

Mariene ecosystemen herbergen miljoenen soorten, met complexe interacties die we nu pas beginnen te begrijpen. Het belang van het mariene milieu voor de mens en de aarde in zijn geheel kan niet overschat worden. Zo leeft twee derde van de wereldbevolking aan of in de nabijheid van de kust en voorziet de zee in toenemende mate in de voedselbehoefte van de mens. Oceanen en zeeën zijn de motor van het wereldklimaat en staan dus centraal in alle aspecten van de global change problematiek. Nadat de mens eeuwenlang - ja, ook als wetenschapper - de zee zijn rug toegekeerd en ertegen ‘gevochten’ heeft, is de tijd gekomen om ons om te draaien en de zee te omarmen als bondgenoot. In deze lezing wordt - op een luchtige en begrijpelijke wijze - het belang van het onderzoek naar het functioneren van mariene systemen belicht en worden de groeiende bedreigingen voor zeeën en oceanen besproken en geïllustreerd.

Prof. dr. Pierre Trouillez is priester van het Aartsbisdom Mechelen-Brussel en docent Patrologie (Kerkelijke Oudheid) en Theologiegeschiedenis aan het Johannes XXIII-seminarie te Leuven. Hij studeerde Germaanse filologie aan de KU Leuven en behaalde aan deze universiteit een doctoraat in de Godgeleerdheid.

Professor dr. Colin Janssen is master in de dierkunde van de Universiteit Gent, waar hij een doctoraat in het domein van de milieuwetenschappen behaalde. Hij is thans gewoon hoogleraar in de ecotoxicologie en is hoofd van het departement toegepaste ecologie en milieubiologie. Hij was gastprofessor aan meerdere Europese universiteiten en werkt mee aan onderzoeksprojecten in Europa, ZuidAfrika en de VS. Meer dan 350 wetenschappelijke publicaties staan op zijn naam. Ook ontving hij reeds 17 wetenschappelijke prijzen. Hij was o.m. titularis van de leerstoel Bauchau aan de Universiteit van Namen.

24

25

Lezingen Cyclus A

Lezingen Cyclus B

Maandag 10 februari 2014 – 14.00u

Maandag 17 februari 2014 – 14.00u

Het belang van een universiteit voor de stad en de (Eu)regio.

Gezond ouder worden is topsport – de menselijke motor.

Prof. dr. Luc Soete, rector-magnificus – Universiteit Maastricht

Prof. dr. Luc Van Loon – Universiteit Maastricht.

In de wereld van vandaag zijn wetenschap en onderzoek steeds meer een internationale aangelegenheid. Onderzoek wordt steeds meer gedaan door wetenschappers die vanuit verschillende plaatsen ter wereld samenwerken. Zo worden beschikbare data veel intensiever gebruikt (50% van de Hubble publicaties bv. komen voort uit het hergebruik van data) en is er ook steeds meer sprake van dat crowdsourcing”, waardoor met data-mining nieuwe verbanden ontdekt kunnen worden. Zo kan ook de tijd verkort worden tussen lab-experiment en grootschalige toepassing. De implicaties van de snelle internationalisering van kennis en wetenschap in het bijzonder, worden tot op heden onvoldoende erkend. Nationale benaderingen van kennis- en wetenschapsinvesteringen, inclusief de rol van universiteiten, lijken op het eerste gezicht steeds minder relevant. Economisch onderzoek rond de rol van kennis, en wetenschap in het bijzonder, dient dan ook in de huidige context uit te gaan van de vraag naar het economische belang van lokale interacties tussen de belangrijkste kennisactoren: universiteiten, publieke kenniscentra en private kennisintensieve bedrijven, zowel de grote bedrijven met nationale R&D labs als kleine, nieuwe “knowledge-based” bedrijven. Dat stelt universiteiten voor nieuwe uitdagingen, zowel in het onderwijs als op het gebied van onderzoek.

Het bewegingsapparaat van de mens is een complexe machine en kan gezien worden als een motor. Echter, in tegenstelling tot de conventionele verbrandingsmotor, is de menselijke motor in staat om de juiste brandstof te kiezen om optimaal te kunnen presteren. Dat gebeurt via de skeletspier. Bovendien kan de motor de meest gunstige locatie selecteren waar de nodige brandstoffen uit worden gehaald. Dit betekent dat door een effectieve combinatie van training en voeding, het prestatievermogen van het lichaam kan worden geoptimaliseerd. Zelfs op hoge leeftijd middels het verhogen van de dagelijkse hoeveelheid fysieke activiteit en specifieke krachttraining kan een enorme toename in spiermassa, kracht, en functioneel vermogen bereikt worden. Wanneer het bewegingsapparaat echter niet of nauwelijks gebruikt wordt, maar voorzien van veel brandstof, heeft dit negatieve gevolgen voor het lichaam. Onze huidige leefstijl wordt immers gekenmerkt door een hoge energie-inname en weinig fysieke activiteit, met als gevolg overgewicht en obesitas. Lichaamsvet hoopt zich daarbij niet alleen op in het vetweefsel, maar ook in organen als de alvleesklier, hart en in de spieren. Dit leidt tot insulineresistentie en type 2 diabetes en daarmee tot ernstig verhoogde glucoseconcentratie in het bloed. Skeletspierweefsel is in staat veel glucose uit het bloed te nemen en daarmee de bloedglucoseregulatie te verbeteren. Dagelijks 30 tot 60 minuten bewegen is al voldoende om hoge pieken in de glucosespiegel te voorkomen. Daarmee draagt beweging in belangrijke mate bij aan de preventie en behandeling van type 2 diabetes.

Prof. dr. Luc Soete is sinds september 2012 rector-magnificus van de Universiteit Maastricht. Hij studeerde economie aan de Universiteit Gent, waar hij voor zijn wetenschappelijke verdiensten in 2010 eredoctor werd. Na zijn studies in Gent doctoreerde hij aan de Universiteit van Sussex. Voor zijn benoeming in Maastricht was hij werkzaam aan de Universiteiten van Antwerpen, Sussex en Stanford. In Maastricht is hij hoogleraar internationale economie: hij was er ook directeur van het onderzoeksinstituut UNU-MERIT (Economisch onderzoeksinstituut voor Innovatie en Technologie) en van de doctoraatsschool Bestuurskunde. Hij was lid van de Nederlandse Academie voor Wetenschappen en van de Adviesraad voor Wetenschap en Technologie.

26

Prof. dr. Luc van Loon is master Gezondheidswetenschappen – richting Bewegingswetenschappen (1995) van de Universiteit Maastricht. Voor zijn afstudeerscriptie deed hij onderzoek aan University of Texas in Austin (USA). Tijdens zijn doctoraatsonderzoek in het departement Humane Biologie van de Universiteit Maastricht verkreeg hij de Young Scientist Award van het Gatorade Sports Science Institute en de Young Investigators Award van het European College of Sports Science. Met een doctoraatsbeurs van het NWO verbleef hij zes maanden aan de Daikin University in Melbourne (Australië). Zijn doctoraat behaalde hij in 2001. Voor zijn dissertatie ontving hij de Den Hartog Award in het domein van de voeding. Vervolgens werd hij postdoctoraal onderzoeker van het NWO. In 2011 werd hij hoogleraar en hoofd van de M3-onderzoekseenheid binnen het departement Bewegingswetenschappen van de Universiteit Maastricht. De M3-onderzoekseenheid is gespecialiseerd in in-vitromenselijke stofwisselingonderzoek. De belangrijkste aandachtsgebieden zijn skeletspierenmetabolisme, oefening- metabolisme, sport- en klinische voeding, type 2-diabetes en veroudering. 27

Lezingen Cyclus A

Lezingen Cyclus AA + Lezingen Cyclus

B

Lezingen Cyclus B

Maandag 24 februari 2014 – 14.00u Waarom dik worden gemakkelijk is en vermageren moeilijk. Prof. dr. Marnix Cocelaere Katholieke Universteit Leuven – KULAK. Om te beginnen zal de spreker de begrippen normaal gewicht, overgewicht en obesitas toelichten. Overgewicht en obesitas zijn tegenwoordig een mondiaal probleem en liggen aan de basis van meerdere moderne kwalen zoals diabetes, hart- en vaatziekten, kankers, leveraandoeningen … Daarom de vraag hoe ons lichaam een normaal vetgehalte en gewicht probeert te bewaren. En toch: waarom loopt dit zo dikwijls mis? Antwoorden zijn : - de mens is als spesies geselecteerd in energie-arme omstandigheden (verre voorouders) en heeft daardoor in veel gevallen een aanleg om dik te worden als er energie-aanbod is (Darwiniaanse invalshoek); - we eten niet zozeer omdat we honger hebben, maar uit ‘goesting’ en dat belet ons rekening te houden met verzadigingssignalen; - sommigen van ons zijn bijkomend zeer sterk genetisch belast; - bovendien is er de invloed van leeftijd, geslacht, roken, suiker, slaaptekort, bepaalde medicaties; en ... Wat kunnen we eraan doen? Gezonder eten, meer bewegen. Iedereen weet dat en probeert het meer dan eens, maar … heel dikwijls mislukt het. Waarom mislukt het? Welke tips kunnen we uit heel het verhaal halen voor onze dagelijkse manier van leven? Het is geen voordracht over specifieke diëten, maar geeft wel algemene tips.

Prof. dr. Marnix Cocelaere heeft een biomedische opleiding. Aan de KU Leuven – KULAK doceerde hij de menselijke anatomie in de bachelorjaren arts. Zijn onderzoeksgebied betreft de studie van de fysiologische achtergrond van het verzadigingssysteem (in het bijzonder de rol van het verzadigingshormoon cholecystokinine of CCK, het hongerhormoon ghreline en het vethormoon leptine). Over dit onderzoek publiceerde hij een 35-tal artikelen in peer reviewde internationale tijdschriften. Verder schreef hij studieboeken over anatomie en genetica: ‘Functionele anatomie van de mens’ bij Aurelia books en ‘Onze genen’ bij Acco. Ook het boek ‘Waarom dik worden gemakkelijk is en vermageren moeilijk” (Acco-2011) is van zijn hand .

28

29

Lezingen Cyclus A

Lezingen Cyclus B

Maandag 10 maart 2014 – 14.00u

Maandag 17 maart 2014 – 14.00u

Jezus in Amerika: omdat God het wil, een wereldmacht en haar religie.

Het leven en werk van Alan Turing, de geestelijke vader van de informatica.

Prof. dr. Geert Lernout – Universiteit Antwerpen.

Prof. dr. Jan Van den Bussche – Universiteit Hasselt.

De inwoners van de Verenigde Staten houden zichzelf voor uitzonderlijk en dat zijn ze ook, op vele gebieden. Waar de meeste ontwikkelde landen in de loop van de vorige eeuw minder religieus werden, zijn de Amerikanen vandaag juist meer religieus. God is alomtegenwoordig in de Amerikaanse politiek: een atheïstische president is ondenkbaar. Dit is heel merkwaardig, omdat de VS in 1776 juist de eerste niet-religieuze natie was. Het christelijke Amerika is dan ook minder oud dan de evangelische lobby wil laten geloven.

Alan M. Turing (1912-1954) was de grondlegger van de informatica. Hij is ook de uitvinder van de Turing machine en van de theorie van de berekenbaarheid. Daarmee legde hij de principes vast waar zelfs de huidige moderne computers nog steeds aan beantwoorden. Hij was ook één van ’s werelds eerste computerprogrammeurs. Verder speelde Alan Turing een cruciale rol in de Tweede Wereldoorlog, doordat hij erin slaagde de geheime code te kraken waarmee de Duitse U-boten met elkaar en met het Duitse opperbevel communiceerden. Hij was ook de grondlegger van de Artificiële Intelligentie. In het jaar 2012, honderd jaar na zijn geboorte, is hij over de hele wereld uitgebreid herdacht. Met twee jaar vertraging zullen wij hetzelfde doen. We zullen proberen om een zo rijke wetenschappelijke nalatenschap, samengebald in een kort leven, uit de doeken te doen. We zullen ons hierbij baseren op de uitstekende biografie van Alan Turing, geschreven door Andrew Hodges.

Prof. dr. Geert Lernout behaalde het diploma van master (licentiaat) in de Germaanse filologie aan de Universiteit Antwerpen en van master in Irish Literature aan het University College Dublin. Het doctoraat (PhD) in Comparative Literature behaalde hij aan de University of Toronto. Hij is thans gewoon hoogleraar aan de Universiteit Antwerpen, waar hij vergelijkende literatuurwetenschap doceert. Hij is er ook directeur van het James Joyce Center. Hij publiceerde boeken in het Engels en Nederlands over James Joyce, J.S. Bach, Friedrich Hölderlin, over de geschiedenis van het boek en recent drie boeken over religie. Het meest recente is “Jezus in Amerika”.

Prof. dr. Jan Van den Bussche is hoogleraar databases en theoretische informatica aan de Universiteit Hasselt. Hij studeerde Wiskunde-Informatica aan de Universiteit Antwerpen en behaalde het doctoraat in de Wiskunde-Informatica in 1993 onder leiding van prof. dr. Jan Paredaens. Hij werkte in 1994-1995 aan het INRIA-Rocquencourt nabij Parijs en in 1999 aan de University of California at San Diego. Hij is auteur van een honderdtal wetenschappelijke artikelen op het gebied van databases en theoretische informatica en is in dit gebied ook actief in de redactieraad van een aantal wetenschappelijke tijdschriften. In 2006 was hij voorzitter van het ACM Symposium on Principles of Database Systems in Chicago. In zijn huidig wetenschappelijk werk legt hij zich onder meer toe op het ontwikkelen van een theorie over hoe databanken zouden kunnen gerealiseerd worden in synthetisch DNA.

30

31

Lezingen Cyclus A

Lezingen Cyclus AA + Lezingen Cyclus

B

Lezingen Cyclus B

Maandag 24 maart 2014 – 14.00u

Maandag 31 maart 2014 – 14.00u

Vermogensplanning anno 2014.

Muziek en emoties: het inductief vermogen van muziek. Prof. dr. Charlotte Declerck en

Prof. dr. Elly Van de Velde – Universiteit Hasselt De stilte voor de storm is voorbij. Sinds het aantreden van de regering Di Rupo I zijn we in een golf van fiscale hervormingen terechtgekomen. De gevolgen zijn voelbaar tot in de vermogensplanning. Vandaag spreekt de fiscus, in het licht van de recente regels over fiscaal misbruik, over ‘veilige’ en ‘verdachte’ verrichtingen bij vermogensplanning. Het is momenteel nog onduidelijk hoe de nieuwe regels in de praktijk zullen worden toegepast. Zo wordt de door vermogensplanning beoogde gemoedsrust bedreigd door fiscale rechtsonzekerheid en dus onrust. Tijdens deze duo-presentatie schetst Prof. Declerck allereerst een beeld van de verschillende juridische technieken die worden aangewend om een belastingbesparende overdracht van vermogen te organiseren (zoals de handgift, bankgift, gespreide schenking van onroerend goed, schenking met voorbehoud van vruchtgebruik, schenking voor een buitenlandse notaris, gesplitste aankoop, zgn. duolegaat, levensverzekeringen, overdracht van het familiebedrijf, enz.). Vervolgens licht Prof. Van de Velde toe welke belastingbesparing volgens de fiscus nog wettelijk toelaatbaar lijkt en dus geen fiscaal misbruik zou betekenen. Tot slot vraagt zij zich af of uiteindelijk de rechter deze fiscale ommezwaai alsnog zal interpreteren als een storm in een glas water.

Prof. dr. Mark Reybrouck – KULeuven De studie van emoties is in het muziekwetenschappelijke onderzoek zeer lang verwaarloosd. Recent heeft ze echter veel aandacht gekregen vanwege een aantal nieuwe onderzoeksmethoden. Daarbij ligt de nadruk op drie grote thema’s: de mechanismen van emotionele uitlokking (inductie), de kenmerken van de muziek die hiervoor verantwoordelijk zijn, en het belang van de sociale context. Op deze thema’s gaat de spreker nader in. Vanuit de vaststelling dat muziek zowel naar zichzelf als naar iets anders verwijst, reikt hij een verwijzingskader aan dat deze tweedeling probeert te overstijgen. Daarbij wordt de plaats bepaald van emoties in de omgang met muziek. Het gaat daarbij niet alleen om waargenomen emoties, maar ook om gevoelde emoties. Tegen deze achtergrond wordt de vraag gesteld hoe muziek emoties uitlokt. Wat zijn m.a. w. de mechanismen achter dit fenomeen, wat probeert de muziek over te brengen, hoe reageert de luisteraar en hoe kan men deze reacties in kaart brengen ? Het geheel wordt theoretisch toegelicht en geïllustreerd met beeldmateriaal en talloze muziekvoorbeelden.

Prof. dr. Charlotte Declerck promoveerde in 2008 tot doctor in de rechten aan de KU Leuven. Zij is docent aan de faculteit rechten van de UHasselt, waar zij het opleidingsonderdeel personen- en samenlevingsrecht (personen-, familie- en familiaal vermogensrecht) (derde bachelor rechten) en het opleidingsonderdeel grondige studie personen- en samenlevingsrecht (tweede masterjaar rechten) doceert. Zij is auteur van verschillende boeken en artikelen over personen-, familieen familiaal vermogensrecht en auteursrecht, en geeft regelmatig lezingen. Zij is tevens advocaat, aanvankelijk aan de balie van Antwerpen en sinds maart 2010 aan de balie van Brussel. Prof. dr. Elly Van de Velde is docent fiscaal recht aan de faculteit Rechten van de UHasselt. Zij is tevens gastprofessor aan de UA (Master na master fiscaal recht), aan de KU Leuven (postgraduaat familiale bemiddeling) en aan de VUB (postgraduaat estate planning). Zij behaalde een doctoraat aan de UA over afspraken met de fiscus, dat werd bekroond met de European Academic Tax Thesis Award. In haar onderzoek heeft ze bijzondere aandacht voor de rechtsbescherming van de belastingplichtige. Ze heeft talrijke publicaties op haar naam en geeft lezingen over diverse fiscale thema’s. Ze is tevens advocaat aan de balie van Brussel.

Prof. dr. Mark Reybrouck studeerde lichamelijke opvoeding, motorische revalidatie en kinesitherapie, en musicologie. In zijn doctoraal proefschrift bestudeerde hij de relatie tussen muziek en semiotiek. Momenteel is hij als hoogleraar verbonden aan de onderzoekseenheid musicologie van de KU Leuven, waar hij muziekpsychologie doceert en als titularis verantwoordelijk is voor de specifieke lerarenopleiding musicologie. Daarnaast is hij ook verbonden aan de Vives Hogeschool, waar hij naast muziek ook anatomie en fysica doceert. Zijn onderzoeksagenda richt zich vooral op luisterstrategieën en muzikale betekenisgeving met een aanvankelijke nadruk op muzikale semantiek. Hij doet theoretisch basisonderzoek over semiotische aspecten van muziekperceptie en heeft herhaaldelijk gepubliceerd over ecologische en biosemiotische aspecten van het muziekbeluisteren. Daarnaast is hij betrokken bij empirisch onderzoek naar muziekrepresentatie bij kinderen. Hij is lid van internationale verenigingen als de “Arbeitskreis für systematische und komparative Musikologie”, het ‘Project on Musical Signification”, “The international Society for Biosemiotic Studies”, de “Semiotic Society of America” en de Vlaamse afdeling van de “International Society for Music Education’. Hij publiceerde in internationale tijdschriften en boeken, is auteur van twee boeken over luisterstrategieën en was als spreker te gast op talloze congressen in binnen- en buitenland.

32

33

Lezingen Cyclus A

Lezingen Cyclus B

Maandag 28 april 2014 – 14.00u ‘Kennis – maken’ met nanowetenschap. Prof. dr. Margriet Van Bael – Katholieke Universiteit Leuven.

Een nanometer is een lengteschaal die een miljoen keer kleiner is dan een millimeter, zodanig klein dat het moeilijk wordt je er iets bij voor te stellen: duizendmaal kleiner dan bacteriën, tien waterstofatomen naast elkaar; of … als een nanometer een millimeter was, dan zou een mensenhaar net zo dik zijn als een voetbalveld lang. Nanowetenschap is de wetenschap van objecten met afmetingen in de nanometerschaal. Het is nieuwe kennis verzamelen, totaal nieuwe eigenschappen en wetmatigheden ontdekken, doorgronden en leren controleren. De technologie die hieruit voortvloeit, die deze kennis toepast om de materie te manipuleren zodat ze de gewenste eigenschappen en functies bezit, heet dan ook nanotechnologie. Nano-toepassingen vind je reeds in heel wat domeinen, zoals de medische beeldvorming, de materiaalkunde, cosmetica, katalyse, allerlei functionele coatings, en nog veel meer. De nanowetenschap richt zich op de schaal van moleculen, virussen, DNA, … een lengteschaal die je in verschillende takken van de wetenschap tegenkomt: fysica, chemie, biologie, materiaalkunde, geneeskunde, … Nanowetenschap is dus bij uitstek interdisciplinair. Wij bekijken door de ogen van een fysicus wat de nano-afmetingen zo interessant maakt. Hoe en waarom de eigenschappen (optisch, magnetisch, …) van zulke nano-objecten totaal anders worden dan die van macroscopische voorwerpen uit hetzelfde materiaal. Goud kennen we bijvoorbeeld als een duurzaam materiaal dat niet roest en er geelachtig uitziet. Nanodeeltjes van goud kunnen echter verschillende kleuren aannemen en kunnen bovendien net heel reactief zijn. Op deze schaal regeren de wetten van de kwantumfysica. We spreken hier over zeer kleine objecten, daarom hebben we ook de geschikte instrumenten nodig om deze objecten te maken, en ‘microscopen’ om ze te kunnen waarnemen. Toestellen waarmee we zelfs de posities van individuele atomen kunnen manipuleren. Ook hier zullen we tijdens de voordracht bij stilstaan.

34

De nanowereld is dus niet enkel zeer klein, ze is ook revolutionair anders en vergt totaal nieuwe concepten van productie en design. Na een spoedcursus nanowetenschap lichten we ten slotte een tipje van de sluier op over het actuele onderzoek in onze onderzoeksgroep, over nanoclusters en over magnetisme en supergeleiding in nanosystemen.

Prof. dr. Margriet Van Bael studeerde fysica aan de UHasselt (toen LUC) en aan de KU Leuven. Aan de KU Leuven behaalde ze in 1998 haar doctoraat met een proefschrift over “Regular arrays of magnetic dots and their flux pinning properties”. Als postdoctoraal onderzoeker van het FWO-Vlaanderen zette ze haar onderzoek in het domein van magnetisme en supergeleiding op nanometerschaal verder en realiseerde ze belangrijke doorbraken in het domein van fluxverankering aan artificiële magnetische roosters van pinningcentra. Sinds 2006 is Margriet Van Bael aangesteld als voltijds onderzoeksprofessor aan de faculteit wetenschappen van de KU Leuven, waar ze staflid is van het Laboratorium voor Vaste-Stoffysica en Magnetisme. Haar huidige onderzoeksactiviteiten concentreren zich voornamelijk in het domein van experimentele vaste-stoffysica en nanowetenschap, toegespitst op fundamenteel onderzoek van structurele, elektrische, magnetische en supergeleidende eigenschappen van dunne lagen, multilagen, nanosystemen, clusters en nanodeeltjes, en hybridesystemen inclusief bio-nanosystemen. Zij is (co-)auteur van meer dan 120 artikelen in internationale wetenschappelijke tijdschriften en meerdere hoofdstukken in wetenschappelijke boeken.

35

Lezingen Cyclus A

Lezingen Cyclus A B Lezingen Cyclus B

Maandag 5 mei 2014 – 14.00u

Maandag 12 mei 2014 – 14.00u

Kapitaalsbescherming of oogverblinding – geeft de bank je een paraplu als de zon schijnt en vraagt ze hem terug als het regent… ?

Drie stuwkrachten voor Europa tijdens de komende 10 jaren.

Prof. dr. Marc De Ceuster Universiteit Antwerpen.

De spreker zal een visie geven op financiële planning en het belang van de daarin gekozen beleggingsstrategie illustreren. Beleggers kiezen in functie van hun risicoprofiel, maar dit profiel heeft de neiging om sterk te worden aangepast na het leiden van serieuze vermogensverliezen. Psychologie is daarbij een belangrijke factor. ‘Behavioral finance’ biedt een denkkader waarin het menselijk gedrag een plaats krijgt in het beleggingsverhaal. De tendens dat financiële instellingen producten met kapitaalsbescherming aanbieden, past daar perfect in. Toch blijven er tal van vragen. Bieden deze producten echt een paraplu voor wanneer het regent ? Kost deze paraplu niet te veel ? Kun je die paraplu niet zelf maken in plaats van hem als kant en klaar product aan te schaffen ? Zijn deze producten te evalueren op de verwachte prestaties ? …

Prof. dr. Marc De Ceuster studeerde toegepaste economie aan de Universitaire Faculteiten Sint- Ignatius Antwerpen (UFSIA) en rechten aan de Universitaire Instelling Antwerpen (UIA). Hij doctoreerde aan de UFSIA in het domein van de Accountancy en werd er vervolgens hoogleraar. Tevens was hij directeur Risk Management bij Deloitte. Sinds 2002 is hij gewoon hoogleraar Finance aan de Universiteit Antwerpen en academisch directeur van de masteropleidingen Finance, Real Estate en Personel Financial Planning aan de Antwerp Management School. Sinds 2010 is hij ook lid van de directieraad en van het auditcomité van de bank KBC.

36

Lode Beckers, LOPO n.v. De crisis in de financiële sector heeft tot een vertraging en zelfs tot stilstand geleid in de economische groei. Toch was ze niet de enige oorzaak van de teruglloop van industriële activiteit en van verminderde werkgelegenheid, van budgettair onevenwicht en politieke inefficiëntie. Er waren ook andere factoren die in grote mate daartoe leidden, onder meer de geografische uitbesteding van industriële en administratieve activiteiten, de excessieve schuldenlast van een groot aantal nationale en regionale overheden, de onvolkomen beleidsorganen van de Europese Unie, en enkele maatschappelijke ontwikkelingen die in een erosie van ethiek en langetermijnvisie dreigen uit te monden. Toch moeten deze ernstige, negatieve trends niet gezien worden als fataal en onafwendbaar. Er zijn ook positieve krachten in beweging, die de hierboven vermelde onheilskrachten zullen neutraliseren en eerlang te boven komen. Alhoewel de werking ervan nog niet altijd duidelijk is, kunnen ze toch reeds vermeld worden en hun respectievelijke slaagkansen afgewogen worden. Drie positieve trends zijn alvast: de wijzigende demografie in Europa, de vruchtbare combinatie van technologie en ondernemingsdrang, de rationalisering van de Europese besluitvorming, die tevens leidt tot een coherente herdenking van de Europese Economische en Monetaire Unie. Een prangende vraag daarbij: zal dit alles gedragen worden door hernieuwde burgerzin en verhoogde integriteit bij overheid en de ondernemingswereld? In een afsluitend gedeelte van deze slotlezing 2013-2014 zal getoetst worden of de geschetste positieve trends en verwezenlijkingen voor bepaalde regio’s gunstige of ongunstige gevolgen teweegbrengen. De precieze inhoud van dit gedeelte zal, voor zover mogelijk, rekening houden met recente evoluties en beleidsopties voor een regio zoals de twee provincies Limburg. Lode Beckers is master in de rechten en master in de politieke wetenschappen van de KU Leuven. Hij werkte in zeven landen voor Citibank en is expert internationale financiering en bankwezen. Tot 2012 was hij directeur en voorzitter van het audit comité van Citibank België. Hij was ook adviseur voor de olie- en mijnindustrie (Londen), voor de constructie- en ingenieurs industrie (Parijs) en voor de landbouwen voedingsindustrie (Brussel). Hij is oprichter van LOPO N.V., een adviesbureau voor strategie en organisatieproblemen. Hij is lid van de directieraad van Aquafin en van de LRM. Hij was ook lid van de directieraad van Van Lanschot België en van Fortis. Hij gaf colleges over rechtswetenschappen en over financiering in Leuven, Parijs en Sint Petersburg en is een gevraagd gastspreker over kansen en opportuniteiten die na de wereldwijde financiële crisis opnieuw ontstaan.

37

Eendaagse culturele uitstap 2014

CHARLEROI

Charleroi is een intrigerende stad die worstelt met de gevolgen van de teloorgang van de Waalse industrie en mijnbouw. Ze telt 201.000 inwoners en is daarmee de grootste gemeente van Wallonië. De tumulus van Marcinelle duidt op bewoning in de Romeinse tijd, die uitgroeide tot een versterkte vesting aan de Samber ‘Charnay’. Ze werd in 1666 door de Spanjaarden herdoopt tot Charleroi (“Caroloregium” in het Latijn) naar Koning Karel II, die in 1665 op vierjarige leeftijd koning werd van Spanje. De inwoners noemt men les Carolorégiens, meestal afgekort tot “Carolos”. Het centrum van het hoger gelegen stadscentrum heeft een stervormig grondplan. Het is getekend door de Belgische ingenieur Van Es en de Franse architect Chamois, en werd

38

later overgenomen door de beroemde maarschalk en vestingbouwer Vauban. Sommige huizen van de “Ville Haute” dateren nog uit de achttiende eeuw. Een stadswandeling brengt de bezoekers onder meer langs het monumentale stadhuis, gedomineerd door het belfort, werelderfgoed, waarin classicisme en art nouveau stijlvol samengaan. Ook de kerk van Saint Christophe, met een schitterend mozaïek van Jean Ransy, en een aantal mooie woningen van de industriële bourgeoisie in art nouveau stijl liggen op het parcours. Na het middagmaal is er een bezoek aan de mijn- en museumsite Le Bois du Cazier in Marcinelle met een drietal opmerkelijke musea : het Glasmuseum, het Industriemuseum en het Smederijmuseum.

39

Meerdaagse culturele reis 2014 Coördinator: Willy Meertens Gidsen: Willy Meertens en NN

De Petrus- en Paulusvesting was het eerste gebouw in Sint-Petersburg

40

Sint Petersburg eind van Tsaar Peter’s regering (1725) telde de stad al ongeveer 50.000 inwoners. De stad zou tot 1918 het regeringscentrum van Rusland blijven. Vanaf het midden van de 18e eeuw tot de Russische Revolutie onderhielden de zogenaamde Rusluie contacten tussen Vriezenveen (Overijssel) en SintPetersburg. In eerste instantie reisden de Nederlanders heen en weer, later vonden zij permanente huisvesting in Sint-Petersburg aan de Nevski Prospekt, waar een echte Hollandse wijk inclusief Gereformeerde Kerk ontstond. Belangrijkste handelswaar was textiel, maar ook wijn en tabak werden verhandeld. Tegen het eind van de 18e eeuw was de bevolking van de stad tot ongeveer 200.000 gegroeid, nog wel iets minder dan Moskou, dat er toen bijna 300.000 telde. In de tijd van Catharina II van Rusland (1762-1796) begon er zich in de stad een levendig cultureel leven te ontwikkelen. Zo werd er onder meer een universiteit gesticht. In 1825 vond in Sint-Petersburg de Dekabristenopstand plaats, verzet van een aantal adellijke officieren tegen de nieuwe tsaar. Zij wilden meer westerse ideeën invoeren, die tegen het autocratische systeem ingingen. De leiders van de opstand werden opgehangen. In 1868 werd de Verklaring van Sint-

Sint-Petersburg werd op 27 mei 1703 gesticht door Peter de Grote om de oude door Ivan de Verschrikkelijke ontvolkte hanzestad Novgorod als ‘venster op het Westen’ te vervangen en werd de hoofdstad van Rusland. De stad is niet vernoemd naar haar stichter, maar naar de apostel Petrus, de beschermheilige van de stad. Oorspronkelijk was de naam SanktPiter-Boerch een imitatie van het Nederlandse “Sint-Pietersburg”. Deze werd echter al snel veranderd in het Duitse Sankt-Peterburg de naam die de stad gedurende haar periode als hoofdstad van het Russische Rijk droeg en na de val van het communisme opnieuw kreeg. Bij de bouw werden vooral dwangarbeiders ingezet. Onduidelijk is hoeveel doden hierbij vielen, maar mogelijk kwamen tot 100.000 van hen om het leven bij de 18-jaar durende aanleg van de stad. De stad kreeg een Westers aanzien, met onder meer zo’n veertig grachten naar Nederlands model. De stad lag in een dunbevolkt gebied, Ingermanland, dat tevoren niet door Russen, maar door Ingriërs, een aan de Finnen verwant volk, werd bewoond. Er vestigden zich veel immigranten, zowel Russen als WestEuropeanen. De stad overvleugelde al snel Archangelsk als voornaamste havenstad van Rusland. Tegen het

41

Kathedraal Petersburg uitgegeven: die verbood voor de 26 staten die ze ondertekenden, het gebruik van explosieve projectielen van minder dan vierhonderd gram. In maart 1881 werd tsaar Alexander II het slachtoffer van een bomaanslag door een lid van de revolutionaire beweging Narodnaja Volja (Volkswil). Op de plek waar hij dodelijk gewond raakte, liet zijn zoon tsaar Alexander III de OrthodoxRussische Kathedraal van de Opstanding “Onze Verlosser op het bloed” bouwen, die enigszins contrasteert met de algemene uitstraling van de op het Westen gerichte stad. In 1905 was de stad opnieuw het toneel van een mislukte revolutie, toen op Bloedige Zondag de paleiswacht het vuur opende op een aantal demonstranten

42

De bolsjewieken besloten naar aanleiding van deze gebeurtenissen Moskou de nieuwe hoofdstad te maken. In 1924 kreeg Petrograd de naam Leningrad, als eerbetoon aan de in dat jaar overleden Lenin. In de Tweede Wereldoorlog moest de stad een 29 maanden durende belegering door de nazi’s doorstaan, die grote opofferingen van de burgerbevolking eiste. Gedurende de wintermaanden was er zo nu en dan enige bevoorrading over het nabijgelegen bevroren Ladogameer mogelijk, maar anderszins was er verschrikkelijke honger in de stad, wat zelfs tot kannibalisme leidde. Het precieze aantal doden (vooral burgers) tijdens de belegering is niet bekend. Alleen op de Piskarovskojebegraafplaats werden meer dan 600.000 doden begraven. Men schat dat er zeker meer dan een miljoen mensen is omgekomen. Voor de heldhaftige verdediging kreeg Leningrad de eretitel Heldenstad van de Sovjet-Unie. Op 6 september 1993 kreeg Leningrad, na een referendum, zijn oude naam terug van vóór 1914: Sint-Petersburg. De omringende oblast bleef Leningrad heten.

die een verzoekschrift voor meer democratie wilden aanbieden aan tsaar Nicolaas II. In 1914, toen de Eerste Wereldoorlog uitbrak, werd Sint-Petersburg omgedoopt in Petrograd aangezien Sankt-Peterburg te Duits klonk, en Rusland was in oorlog met Duitsland. In de loop van de oorlog kwam er, vooral in de steden, een steeds groter gebrek aan voedsel en andere producten en zo nam de ontevredenheid onder de arbeiders en soldaten toe. In 1917 volgden de Februarirevolutie en de Oktoberrevolutie, die respectievelijk het einde van de tsaren en het begin van de sovjettijd inluidden. De bolsjewieken, die nieuw aan de macht waren gekomen, wilden na hun machtsovername vrede sluiten met de Centralen (Duitsland, Oostenrijk-Hongarije, Bulgarije en het Ottomaanse Rijk). Na de afgekondigde wapenstilstand van 15 december 1917 tussen enerzijds de Centralen en anderzijds Rusland, duurden de vredesonderhandelingen erg lang. Leon Trotski, onderhandelaar namens de Russische regering, wilde niet toegeven aan de Duitse eisen van gebiedsafstand. Na 9 februari 1918 kreeg het Duitse leger opdracht om de opmars in Rusland voort te zetten. In één etmaal werd het overgrote deel van Oekraïne bezet. Ook stuurde Duitsland een zeevloot af op SintPetersburg, gevolgd door landtroepen uit het zuiden van Finland. Rusland capituleerde en op 3 maart 1918 werd de vrede van Brest-Litovsk getekend.

Sint-Petersburg heeft een groot aantal musea, waarvan de Hermitage verreweg het bekendste is. De hoofdvestiging van de Hermitage is gevestigd in het voormalige Winterpaleis, de belangrijkste residentie van de Russische tsaren. De collectie

43

van de Hermitage bestaat vooral uit West-Europese kunst en is begonnen met de verzameling van Catharina de Grote, waaraan na de Oktoberrevolutie de bolsjewieken de van de gevluchte edelen in beslag genomen kunstwerken toegevoegd hebben. De Hermitage heeft een aantal dependances in Sint-Petersburg, waaronder het Mensjikovpaleis. Het Russische Museum huisvest een grote verzameling van vooral Russische kunstenaars, beginnend met iconen. Dit museum heeft de op één na grootste collectie schilderijen van de stroming van De Zwervers (Peredvizjniki). Verder bevat de collectie een groot aantal werken van Russische avant-garde kunstenaars als Natalja Gontsjarova en Kazimir Malevitsj. De hoofdvestiging van het Russisch Museum is gevestigd in het Michailovskipaleis, gelegen naast de Kathedraal van de Opstanding “Onze Verlosser op het bloed”. Daarnaast heeft het museum een aantal dependances in Sint-Petersburg, waaronder het Marmeren Paleis (met het Ludwig-museum).

de Tichvin-begraafplaats. Het klooster, ín 1710 gesticht door Peter de Grote, is een van de vier lavra’s van de Russischorthodoxe Kerk. Op de Tichvinbegraafplaats zijn vele belangrijke musici en schrijvers begraven, onder wie Tsjaikovski en Dostojevski. Prominent in de skyline van SintPetersburg is de torenspits van de Petrus- en Pauluskathedraal, waar nu de graven van alle tsaren van Rusland ondergebracht zijn. Deze kathedraal, gelegen binnen de muren van de Petrus- en Paulusvesting op het Hazeneiland in de rivier de Neva, is een museum sinds 1924, maar na de omwenteling worden er weer diensten gehouden. Een andere kerk die prominent in de skyline aanwezig is, is de Izaäkkathedraal, die nu fungeert als museum voor mozaïek. De kerk is de grootste van Sint-Petersburg. De Kazankathedraal, gelegen op een prominente plek langs de Nevski Prospekt, is ontworpen om op de SintPietersbasiliek in het Vaticaan te lijken, en werd tijdens het communistische bewind gebruikt als een Museum van de Geschiedenis van Religie en Atheïsme. Inmiddels is het gebouw weer in gebruik als kerk. Vanaf de kathedraal is aan het einde van het Gribojedovkanaal de Kathedraal van de Opstanding “Onze Verlosser op het bloed” te zien. Deze kathedraal, gebouwd op de plek waar tsaar Alexander II dodelijk gewond raakte

De belangrijkste religie in SintPetersburg is de Russische orthodoxie. Onder het communistische bewind zijn veel kerken gesloten, maar na de val van het communisme werd een aantal kerkgebouwen aan de Kerk teruggegeven. Het belangrijkste religieuze complex in Sint-Petersburg is het Alexander Nevski-klooster met

44

petershof

bij een aanslag, heeft nooit als een officiële kerk gefungeerd. De enige diensten die daar worden gehouden zijn herdenkingsdiensten voor de overleden tsaar. Vanwege de enorme oppervlakte aan mozaïeken, is deze kerk organisatorisch ondergebracht bij de Izaakskathedraal. De St. Nicolaaskathedraal is traditioneel de kerk voor de zeelieden in Sint-Petersburg. Deze kerk, waar in 1967 de uitvaartmis van de dichteres Anna Achmatova werd gehouden, heeft zowel een bovenkerk als een onderkerk. De bovenkerk wordt alleen

gebruikt op bijzondere feestdagen. Andere kerkgebouwen zijn de Panteleimonkerk, Kerk van de Heilige Apostel Matthias en de Moeder Gods en de Andreaskathedraal.

Er worden 4 reizen naar Sint Petersburg gepland – twee in mei-juni en twee in september 2014

45

hen -K

öln

praktische info

VOOR MEER INFORMATIE OVER DE LEZINGEN KUNT U TERECHT BIJ: Universiteit Hasselt - Campus Diepenbeek - Claire Prenten Agoralaan - gebouw D - 3590 Diepenbeek tel. 011 26 80 46 - [email protected] www.uhasselt.be/seniorenuniversiteit

Leuven Brussel

pe

n

Ma

29 Hasselt-Oost

St.-Truiden

Tongeren

E313

28

Diest

E313

Hasselt-West

Al

27

Hasselt-Zuid

HASSELT l aa rtk an be

Diepenbeek

30

Liè

ge

ast

r ic

ht

DIEPENBEEK

ijnlaan

al Alb ert ka na

Uni vers itei tslaan

Houthalen-Zonhoven

29

Eindhoven 28

Heusden-Zolder n ge rin Be E314

er

LET WEL: enkel leden met een A-, B- of A+B-abonnement en hun partner kunnen zich inschrijven voor de eendaagse culturele uitstap en de meerdaagse culturele reis.

tw

INSCHRIJVINGEN • Als u vorig jaar al lid was, zal u een herinschrijvingsformulier ontvangen waarmee u uitgenodigd wordt opnieuw in te schrijven. In dat geval wordt gevraagd de hierop al vermelde gegevens te controleren en eventueel aan te passen en uw keuze (A-, B- of A+B-abonnement ) aan te geven. Nadat wij uw keuze van abonnement geregistreerd hebben, zullen we u een overschrijvingsformulier toesturen met het verzoek de desbetreffende som te betalen. Na ontvangst van het inschrijvingsgeld krijgt u uw lidkaart per post toegestuurd. • Nieuwe leden sturen hun inschrijvingskaart naar het secretariaat met duidelijke vermelding van de cyclus waarvoor ze kiezen. Extra inschrijvingskaarten kunnen aangevraagd worden op het telefoonnummer 011 26 80 46.

An

Inbegrepen in de abonnementsprijs : koffie tijdens de pauze (vóór het vragenuurtje) in de cafetaria.

E314

ABONNEMENTSTARIEVEN • cyclus A (17) lezingen) € 60,00 • cyclus B (17) lezingen) € 60,00 • cyclus A+B (een combinatie van beide cycli - 26 lezingen) € 80,00 • losse lezingen € 7,00 per lezing (te betalen m.b.v. Bancontact aan de ingang van het auditorium H6)

Boudew

Genk-Noord 31

GENK

Aac

DEELNEMINGSVOORWAARDEN Student – cursist

HOE BEREIKT U DE CAMPUS? Zoals blijkt uit het kaartje, is de Universiteit Hasselt met de wagen vlot bereikbaar. Ook met het openbaar vervoer vormt dit geen probleem. Vanaf het station van Hasselt en Genk is er een regelmatige verbinding van De Lijn naar de universiteit: bussen 36, 45 en 20 a. De uurregelingen vindt u onder www.delijn.be. De lezingen vinden telkens plaats in het auditorium H6 van het hoofdgebouw (gebouw D) van de Universiteit Hasselt, Campus Diepenbeek.

46

47

notities

colofon

Uitgave Universiteit Hasselt Verantwoordelijke uitgever Willy Goetstouwers Noordenstraat 35 3590 Diepenbeek Redactie Willy Goetstouwers Eindredactie Jos Wilmots Lay out Mouch Hendrickx - Universiteit Hasselt Druk Profeeling - Beringen

www.uhasselt.be/seniorenuniversiteit 50

51

seniorenuniversiteit hasselt Universiteit Hasselt Campus Diepenbeek Agoralaan - gebouw D BE-3590 Diepenbeek Tel. 011 26 80 46 www.uhasselt.be/seniorenuniversiteit