SCHOONMAAK IN FLEXO EN VERPAKKINGSDIEPDRUK

EINDRAPPORT

Inzake:

SCHOONMAAK IN FLEXO EN VERPAKKINGSDIEPDRUK Onderzoek naar de stand van de wetenschap met betrekking tot de blootstelling aan organische oplosmiddelen bij reinigingswerkzaamheden in de flexo- en verpakkingsdiepdruk

Dit onderzoek werd verricht: in opdracht van het KONINKLIJK VERBOND VAN GRAFISCHE ONDERNEMINGEN gefinancierd door het MINISTERIE VAN SOCIALE ZAKEN EN WERKGELEGENHEID en met steun van de VERENIGING KARTOFLEX

Januari 2002 Sitmae Consultancy BV Paul W.Verspoor MBA Directeur

Schoonmaak in flexo en verpakkingsdiepdruk © ‘02 KVGO/Sitmae Consultancy BV

Pagina 1

Dankwoord De onderzoekers zijn de bedrijven die zij hebben mogen bezoeken en in het bijzonder hun gastheren aldaar dankbaar voor hun gastvrijheid en openheid. Zonder uitzondering waren zij enthousiast over de doelstelling van het onderzoek en de informatie-uitwisseling tussen de verpakkingsdrukkerijen die ervan het gevolg zal zijn. De onderzoekers zijn ook dank verschuldigd aan leveranciers van reinigingsmiddelen en apparatuur, aan specialisten van buitenlandse brancheorganisaties, aan de auteurs van de officiële Britse ventilatiehandleiding voor drukkerijen en aan medewerkers van BP Chemicals. Allemaal verschaften zij belangrijke achtergrondinformatie. De bijlage bevat een lijst met namen en adressen.

Disclaimer KVGO, SZW, Kartoflex, Sitmae Consultancy bv en de auteurs hebben alles gedaan om de juistheid van de informatie in dit rapport te waarborgen. Zij accepteren echter geen enkele aansprakelijkheid voor beslissingen die op basis hiervan genomen worden. De verantwoordelijkheid daarvoor ligt geheel bij de gebruikers van de informatie. Waar productnamen zijn gebruikt is dat gedaan als voorbeeld of bij gebrek aan een passend algemeen geldend woord. In geen geval duidt het gebruik van een productnaam op een gunstige of ongunstige mening over het betreffende product of apparaat. KVGO, SZW, Kartoflex, Sitmae Consultancy bv and the authors have done everything possible to assure the accuracy of this report. They however accept no liability for whatever business decisions that may be based on the contents of this document. The responsibility for these decisions is solely that of the user of the information Where product names are used this is done by way of an example or because of the lack of a generic term. In no way does the use of trade names indicate a favourable or unfavourable opinion on the product or machine in question.


Pagina 2

Inhoudsopgave 1. Samenvatting en aanbevelingen.................................................................. 5 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7 1.8

Opdracht ......................................................................................................................... 5 Schoonmaak in verpakkingsdrukkerijen ........................................................................ 5 Blootstelling en ventilatie............................................................................................... 5 Praktijkwaarnemingen.................................................................................................... 6 Beste praktijk.................................................................................................................. 8 Substitutie....................................................................................................................... 9 Hergebruik van reinigingsmiddelen ............................................................................. 10 Aanbevelingen.............................................................................................................. 10

2. Inleiding....................................................................................................... 11 2.1 Algemeen ..................................................................................................................... 11 2.2 Concentratiemetingen................................................................................................... 12

3. Ventilatie ..................................................................................................... 14 3.1 Achtergrondinformatie ................................................................................................. 14 3.2 Praktijkervaringen ........................................................................................................ 16 3.3 Aanbevelingen m.b.t. ventilatie.................................................................................... 20

4. Vervuilingsschema...................................................................................... 21 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5

Algemeen ..................................................................................................................... 21 Verschillende voorwerpen: .......................................................................................... 21 Verschillende reinigingsstappen .................................................................................. 22 Verschillende inkt-, lak- of lijmsystemen: ................................................................... 22 Overzicht ...................................................................................................................... 23

5. Waterige systemen...................................................................................... 25 5.1 Algemeen ..................................................................................................................... 25 5.2 Alle onderdelen ............................................................................................................ 25 5.3 Vloeren ......................................................................................................................... 25

6. UV drogende systemen............................................................................... 27 6.1 6.2 6.3 6.4 6.5

Algemeen ..................................................................................................................... 27 Flexovormen................................................................................................................. 27 Walsen.......................................................................................................................... 28 Overige onderdelen ...................................................................................................... 28 Vloeren ......................................................................................................................... 29

7. Walsen, diepdrukcilinders en flexovormen ............................................. 30 7.1 7.2 7.3 7.4

Algemeen ..................................................................................................................... 30 Spoelen aan de machine ............................................................................................... 30 Beeld reinigen .............................................................................................................. 31 Hardnekkige vervuiling:............................................................................................... 35

8. Verwijderbare delen................................................................................... 37 8.1 Spoelen aan de machine ............................................................................................... 37 8.2 Wassen ......................................................................................................................... 37 8.3 Hardnekkige vervuiling................................................................................................ 44

9. Pompen en slangen ..................................................................................... 46 Schoonmaak in flexo en verpakkingsdiepdruk © ‘02 KVGO/Sitmae Consultancy BV

Pagina 3

9.1 9.2 9.3 9.4

Algemeen ..................................................................................................................... 46 Spoelen aan de machine ............................................................................................... 46 Wassen ......................................................................................................................... 46 Hardnekkige vervuiling................................................................................................ 48

10. Niet verwijderbare delen ........................................................................... 49 10.1 10.2

Algemeen ................................................................................................................. 49 Wassen en hardnekkige vervuiling .......................................................................... 49

11. Vloeren......................................................................................................... 51 11.1 11.2

Wassen ..................................................................................................................... 51 Hardnekkige vervuiling............................................................................................ 52

12. Preventie en Substitutie ............................................................................. 53 12.1 12.2 12.3 12.4 12.5

Algemeen ................................................................................................................. 53 Preventieve maatregelen .......................................................................................... 53 Substitutie-methoden zonder agressieve stoffen ...................................................... 55 Substitutie-methoden met agressieve stoffen (geen oplosmiddelen) ....................... 55 Substitutie-methoden met niet vluchtige oplosmiddelen ......................................... 56

13. Destillatie ..................................................................................................... 59 13.1 13.2

Huidige praktijk........................................................................................................ 59 Hergebruik van vervangende middelen.................................................................... 59

14. Executive Summary ................................................................................... 61 14.1 14.2 14.3 14.4 14.5 14.6 14.7

Background .............................................................................................................. 61 Cleaning in flexible packaging................................................................................. 61 Exposure and ventilation.......................................................................................... 61 Best practice ............................................................................................................. 62 Substitution............................................................................................................... 63 Reuse of cleaning agents .......................................................................................... 64 Recommendations .................................................................................................... 64

Bijlage 1: Namen en adressen Pm


Pagina 4

1. SAMENVATTING EN AANBEVELINGEN 1.1 Opdracht Dit onderzoek is uitgevoerd in opdracht van het Koninklijk Verbond van Grafische Ondernemingen, met medewerking van de Vereniging Kartoflex en gefinancierd door het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. E.e.a in het kader van het ARBO convenant voor de Grafische Industrie en Verpakkingsdrukkerijen en de aandacht die daarin uitgaat naar de vermindering van de blootstelling aan oplosmiddeldampen ter voorkomen van OPS.

1.2 Schoonmaak in verpakkingsdrukkerijen De productieprocessen in de verpakkingsdrukkerijen zoals bedoeld in dit rapport zijn verpakkingsdiepdruk, flexografie en verwante lakkeer- en lamineerprocessen. De persen kunnen in één drukgang vaak acht en soms meer verschillende kleuren drukken. Zelden worden kleuren opgebouwd, bijna altijd is elk drukwerk gevuld met een kleur die specifiek is voor de betreffende order. Hierdoor moet na elke order op veel plaatsen aan de pers van kleur gewisseld worden. Dit brengt grondig schoonmaken met zich mee. Om de inrichttijd te verkorten worden complete inktwerken uit de pers genomen en vervangen door klaar staande schone exemplaren. De vervuilde onderdelen worden in special afdelingen schoongemaakt. Zeer verschillende voorwerpen moeten worden gereinigd, ze kunnen vervuild zijn met zeer verschillende soorten inkt, lak of lijm, en het reinigen gebeurt vaak ook nog in een paar opeenvolgende verschillende stappen. Er is daarom een ‘vervuilingsschema’ ontworpen. Hierin wordt onderscheid gemaakt tussen zes verschillende groepen van te reinigen voorwerpen, vier mogelijke reinigingsstappen en drie groepen van inkt-, lak- en lijmsystemen. In bedrijven waar hoofdzakelijk waterige of UV drogende inkten worden gebruikt wordt weinig met vluchtige oplosmiddelen gereinigd en als dat al gebeurt blijkt de blootstelling gering. Deze samenvatting en aanbevelingen betreffen dan ook alleen bedrijven waar in hoofdzaak met oplosmiddelhoudend en reactieve systemen wordt gewerkt.

1.3 Blootstelling en ventilatie De achtergrondconcentratie in verpakkingsdrukkerijen bedraagt meestal niet meer dan zo’n 25% van de blootstellingsindex. Dit geldt ook voor de acht-uurs gemiddelde blootstelling van personeel. Plaatselijk komen echter piekconcentraties voor van veelal één of twee maal de BI. In een enkel geval komen ook veel hogere waarden voor. De tijd dat personeel aan deze piekwaarden wordt blootgesteld is meestal niet meer dan enkele minuten achtereen, maar in zeer uitzonderlijke gevallen kan dat ook een groot deel van de werkdag zijn. Bodem-, punt-, rand-, en drogerafzuiging zijn belangrijker voor het handhaven van een lage achtergrondconcentratie dan de ruimteventilatie. De ruimteventilatie dient vooral om dampen die aan gerichte afzuiging ontsnappen weg te werken. Diepdrukkerijen kunnen buiten de drogerafzuiging niet zonder bodem- of puntafzuiging bij de drukwerken. In flexodrukkerijen kan een ruim bemeten ruimteventilatie wel voldoende zijn. Bij onjuiste bediening, slecht onderhoud of onverstandige plaatsing van ventilatie- en afzuigpunten kan de achtergrondSchoonmaak in flexo en verpakkingsdiepdruk © ‘02 KVGO/Sitmae Consultancy BV

Pagina 5

concentratie plaatselijk in het bedrijf gemakkelijk tot één of twee maal de blootstellingsindex stijgen. Om bij schoonmaakwerkzaamheden piekblootstellingen te voorkomen is randafzuiging alléén onvoldoende effectief. Het werken nabij de randafzuiging beïnvloedt de luchtstroom en een deel van de dampen ontsnapt. Deze moeten door tocht of blaasventilatie verspreid worden. Opstaande randen, bedoeld om de randafzuiging effectiever te maken, werken averechts.

1.4 Praktijkwaarnemingen Op de volgende pagina een overzicht van de aangetroffen werkmethoden en de daarbij geconstateerde concentraties van oplosmiddeldampen. In dit overzicht wordt voor wat betreft de gemeten concentratie onderscheid gemaakt tussen: ‘hoogst’ en ‘goed’. Hiermee wordt het volgende bedoeld: •

‘hoogst’: De hoogste gemeten concentratie. Dit kan bij slechts één bedrijf zijn. Veelal in een situatie van niet adequate inrichting van de werkplek of niet correcte ventilatie

•

‘goed’: De gemeten concentratie bij hetzelfde werk in situaties waar de werkplek en ventilatie wel goed zijn ingericht.

De aangetroffen concentratie wordt als volgt aangeduid: Aanduiding >>> >> > +/< 0

Gemeten concentratie meer dan 5 maal Mac meer dan 2 maal Mac 1 à 2 maal Mac ca Mac verhoogd, maar nog < Mac geen cq nauwelijks verhoging

Bij enkele werkzaamheden behoren de volgende opmerkingen: opm (1) opm (2) opm (3)

Betreft nareinigen Betreft niet vluchtig oplosmiddel Waarschijnlijk (niet gemeten, maar te verwachten op grond van alle andere waarnemingen)


Pagina 6

Onderdelen Walsen en diepdrukcilinders

Verontreiniging Werkmethode Spoelen a.d. machine Spoelen met vluchtig oplm

Hoogst Goed >> +/-

Beeld reinigen

Ultrasonoor 0 0 Hoge druk water en bakpoeder >> (1) 0 Weken afbijt en hoge druk water 0 0 Wasmachine vluchtig oplm >> < Wasmachine niet vluchtig oplm +/- (1) 0 Handmatig vluchtig oplm >> 0 Hardnekkig vuil Handmatig vluchtig oplm en afbijt > < Flexovormen Spoelen a.d. machine Spoelen met vluchtig oplm > < Beeld reinigen Handmatig > 0 Hardnekkig vuil Verwijderbare Spoelen a.d. machine Spoelen met vluchtig oplm < < delen Wassen Weken in vluchtig oplm >> 0 Handmatig vluchtig oplm >> 0 Wasmachine vluchtig oplm >> +/Wasmachine niet vluchtig oplm +/- (1) 0 Weken en wasmachine loog >> (2) ? Vatenspoelmachine vluchtig oplm ? 0 Hardnekkige vuil Handmatig afbijt 0 0 Handmatig niet vluchtig oplm 0 0 Pompen en Spoelen a.d. machine Spoelen met vluchtig oplm 0 0 slangen Wassen Weken in vluchtig oplm > 0 Pompenwasmachine vluchtig oplm 0 0 Slangenspoelmachine vluchtig oplm 0 (3) 0 (3) Slangen weken in afbijt en doorblazen > (3) ? Hardnekkige vuil Niet Wassen & Hand poetsdoeken vluchtig oplm < (3) 0 (3) verwijderbare hardnekkige vuil delen Hand poetsdoeken vluchtig afbijt 0 (3) 0 (3) Vloeren Wassen Moppen, spuiten vluchtig oplm > < Moppen, gieten/sprenkelen vluchtig > < oplm Moppen zònder spuiten, gieten o.i.d < < Hardnekkig vuil -


Pagina 7

1.5 Beste praktijk Voor bedrijven die met oplosmiddelhoudende en reactieve inkt-, lak- en lijmsystemen werken zijn een dertigtal verschillende reinigingsmethoden beschreven. Hiervan werken er twee geheel zonder agressieve stoffen, zeven met behulp van afbijt of loog, drie met niet vluchtige oplosmiddelen en zo’n twintig met vluchtige oplosmiddelen. Hiernaast zijn een twintigtal preventieve maatregelen vastgelegd. De vluchtige oplosmiddelen die voor de schoonmaak gebruikt worden zijn ethylacetaat, vaak gemengd met enig ethanol, en MEK. Qua vluchtigheid en MAC waarde doen ethylacetaat en MEK niet voor elkaar onder en is er geen voorkeur, anders dan dat MEK zo sterk ruikt dat personeel nauwelijks aangespoord hoeft te worden om voor een geringe blootstelling zorg te dragen. Noemenswaardige piekconcentraties zijn aangetroffen bij het handmatig wassen van diepdrukcilinders, flexovormen en verwijderbare machine delen, bij het handmatig verwijderen van hardnekkige vervuiling van de zijkanten van diepdrukcilinders, bij het wassen van vloeren en bij het gebruik van automatische wasmachines voor verwijderbare delen. Piekconcentratie bij handmatig werk komen in slechts een deel van de bedrijven voor. Ze zijn eenvoudig te voorkomen: grote bewegende vloeistofoppervlakken moeten worden vermeden, naast gerichte afzuiging moet er ook sprake zijn van tocht en bij het wassen van vloeren dient het oplosmiddel met mate te worden opgebracht. Hardnekkige vervuiling aan de zijkanten van walsen en diepdrukcilinders kan door insmeren met vaseline eenvoudig helemaal voorkomen worden. De piekconcentraties bij het gebruik van automatische wasmachines komen in bijna alle bedrijven voor en zijn minder eenvoudig te voorkomen. Ze zijn het resultaat van de bouw en de cyclus van de machines, de manier waarop deze wordt beladen, de frequentie en het enthousiasme waarmee deze gereinigd worden, het onderhoud en de kwaliteit van de ingebouwde randafzuiging. Bij goede bediening en onderhoud treden alléén piekconcentraties op bij het laden en legen van de machine. In het binnenste van alle machines is na afloop van de schoonmaakcyclus de concentratie minstens enkele malen de MAC. Als dit niet door een betere inrichting van de machineventilatie voorkomen kan worden, behoort het laden en legen weg van de machine te gebeuren. Hiertoe behoren de te reinigen onderdelen in een korf of rek gelegd te worden, die in z’n geheel in en uit de machine wordt getild of gereden. Niet alle automatische wasmachines zijn hier echter toe uitgerust. Over het algemeen kan gesteld worden dat, een enkele uitzondering daargelaten, de schoonmaakafdelingen en meer in het bijzonder de automatische wasmachines stiefkindjes zijn van bedrijfsleiding en technische dienst. Laag opgeleid personeel krijgt veelal weinig begeleiding en de technische staat van de apparatuur krijgt vaak te weinig aandacht. Alhoewel de automatische wasmachines niet perfect zijn, resulteert hun grootschalig gebruik ongetwijfeld in veel lagere en vooral veel korter durende blootstelling dan in situaties waar, onder niet correcte ventilatieomstandigheden, alle reinigingswerk handmatig geschiedt.


Pagina 8

1.6 Substitutie Er zijn in de praktijk een tiental reinigingsmethoden zonder vluchtige oplosmiddelen aangetroffen. Een zoektocht op internet en het raadplegen van leveranciers heeft hierover wel meer informatie opgeleverd maar geen verdere alternatieven gebracht. De volgende methoden zijn direct bruikbaar en worden aanbevolen: •

Voor het reinigen van het beeld van walsen en cilinders bestaan drie goede alternatieven: ultrasonoor, hoge druk waterspuit met ‘schuur’middel en hogedruk waterspuit na inweken in afbijt.

•

Voor het handmatig verwijderen van hardnekkige vervuiling van alle onderdelen kan gebruikt gemaakt worden van kleine hoeveelheden agressieve, niet vluchtige oplosmiddelen.

De volgende methode is direct bruikbaar en maar wordt niet aanbevolen vanwege arbeidshygiënische nadelen: •

Voor het reinigen van het beeld van walsen en cilinders alsook het wassen van verwijderbare delen: het gebruik van een combinatie van inweekbad en automatische wasmachines werkend met verwarmd loog.

De volgende methode is nog in ontwikkeling en zal, naar zich laat aanzien, binnen afzienbare termijn aanbevolen kunnen worden: •

Voor het reinigen van het beeld van walsen en cilinders alsook het wassen van verwijderbare delen: het gebruik van een niet vluchtig oplosmiddel in automatische wasmachines.

Bovenstaande aanbevelingen gelden alléén voor systemen waarin bij kamertemperatuur met de afbijt of niet vluchtige oplosmiddelen wordt gewerkt. De aangetroffen middelen hebben namelijk een lagere MAC waarden dan ethylacetaat of MEK. Door de lage dampspanning bereikt men echter die MAC waarde bij kamertemperatuur bij lange na niet. Maar bij verwarming is dat anders; de verdamping neemt rap toe en overschrijding van de MAC waarde kan bij temperaturen van bijvoorbeeld 80°C zeker niet uitgesloten worden. Hier komt bij dat over eventuele toxicologische effecten van deze niet vluchtige oplosmiddelen veel minder bekend is dan over ethylacetaat, MEK en ethanol. Er zijn vervangende producten die glycolethers bevatten. Deze groep van chemicaliën staat echter zeer in de belangstelling, onder meer vanwege vermoede reprotoxiciteit. Onderzoek vindt plaats en wijzigend inzicht hoort tot de mogelijkheden. De aangetroffen glycolethers zijn echter geen van alle verdacht. Bij substitutie d.m.v. glycolethers is het echter verstandig een alternatief achter de hand te hebben of om de weg terug open te houden. Voor het verwijderen van hardnekkige vervuiling wordt ook wel ‘afbijt’ gebruikt. Dit bevat meestal methyleenchloride en soms ethanolamine. De gebruikte hoeveelheden zijn weliswaar klein maar toch gaat de voorkeur uit naar agressieve niet vluchtige oplosmiddelen. Overigens bestaan er ook afbijtproducten die geen gechloreerde oplosmiddelen bevatten. De ontwikkelingen op dit gebied gaan snel.


Pagina 9

1.7 Hergebruik van reinigingsmiddelen Als vluchtige oplosmiddelen die in wasmachines worden gebruikt te sterk verontreinigd raken, worden zij gedestilleerd en opnieuw gebruikt. De sludge wordt als gevaarlijk afval verwijderd. Met de bestaande apparatuur is dit met niet vluchtige oplosmiddelen niet mogelijk. Het kookpunt van de niet vluchtige oplosmiddelen is daarvoor te hoog. Hergebruik van deze middelen is uit kostenoverwegingen echter wel nodig: per liter kosten ze een veelvoud van ethylacetaat, ethanol of MEK. Grove vervuiling kan weliswaar verwijderd worden door ze te laten uitzakken, maar voor fijne en opgeloste deeltjes is een andere oplossing nodig. Een Amerikaanse fabrikant levert bij wasmachines die voor toepassing van niet vluchtige oplosmiddelen zijn ontworpen, speciale destillatieapparatuur die bij onderdruk werkt. Een Nederlandse leverancier beproeft momenteel een microfiltratiesysteem in combinatie één specifiek niet vluchtig oplosmiddel.

1.8 Aanbevelingen Aanbevolen wordt om voor verpakkingsdrukkerijen na te streven: •

Het handhaven van een achtergrondsconcentratie van ver onder de MAC waarde of blootstellingsindex. Hiertoe moeten niet alleen de afzuiging, ventilatie en droging adequaat zijn, maar moet ook de bediening van de productiemachines daarop zijn gericht.

•

De piekblootstelling bij automatische wasmachines te minimaliseren. Hiertoe is nodig dat de correcte bediening, grondige en tijdige schoonmaak en goed onderhoud worden gewaarborgd. Waar hoge concentraties in de machine niet door verbeterde ventilatie kunnen worden voorkomen, behoort het beladen en legen van de machine door middel van een uitneembaar rek plaats te vinden.

•

Het optreden van piekconcentraties bij alle andere schoonmaakwerkzaamheden beperken tot hoge uitzondering. De nog resterende ‘pieken’ hoeven niet hoger te zijn dan de MAC waarde of blootstellingsindex. Dit kan bereikt worden door een combinatie van preventie, substitutie en goed ingerichte ventilatie en werkplekken.

Om deze aanbevelingen te realiseren zal in veel bedrijven door de bedrijfsleiding en technische dienst meer aandacht aan de schoonmaakafdeling en de apparatuur daar moeten worden gegeven. Om snel inzicht te krijgen in de punten waar apparatuur, ventilatie of werkmethode voor verbetering vatbaar is, is het gebruik van een PID meter zeer aan te bevelen. Dergelijke meters zijn te huur. Aanbevolen wordt om op brancheniveau na te streven: •

Verdere daling van de piekblootstelling bij automatische wasmachines door praktische experimenten met minder vluchtige oplosmiddelen en de ontwikkeling van een regeneratiesysteem voor deze middelen aan te moedigen.


Pagina 10

2. INLEIDING 2.1 Algemeen Voor de Grafische Industrie en Verpakkingsdrukkerijen is een ARBO convenant afgesloten. Hierin wordt aandacht besteed aan de vermindering van de blootstelling aan oplosmiddeldampen, vooral met het oog op OPS. Deze ziekte kan ontstaat door langdurige blootstelling aan zeer hoge oplosmiddelconcentraties, maar mogelijk ook door meer incidentele blootstelling aan dergelijke concentraties. Uit de ervaringen van de solventteams blijkt dat OPS patiënten afkomstig uit de Grafische Industrie en Verpakkingsdrukkerijen veelal veel schoonmaakwerkzaamheden hebben verricht. Dit onderzoek had dan ook ten doel om te bepalen wat de ‘stand van de wetenschap’ is met betrekking tot vermindering van de blootstelling aan dampen van organische oplosmiddelen bij schoonmaakwerkzaamheden in flexo en diepdrukkerijen. De bedrijven in deze branche hebben, uit concurrentieoverwegingen, niet de gewoonte om veel technische informatie uit te wisselen. Deze gewoonte strekt zich ook uit tot onderwerpen die niet echt concurrentiegevoelig zijn, zoals de schoonmaak. De manier van werken op schoonmaakgebied verschilt dan ook van bedrijf tot bedrijf. Bedrijven zoeken elk hun eigen oplossingen om overmatige blootstelling aan oplosmiddeldampen te voorkomen. In deze flexo- en verpakkingsdiepdrukkerijen moeten veel verschillende voorwerpen worden gereinigd. Deze kunnen vervuild zijn met verschillende soorten inkt, lak of lijm, en het reinigen gebeurt vaak in verschillende stappen. Ten einde de bevindingen onderling te kunnen vergelijken en er systematisch over te kunnen rapporteren is daarom een ‘vervuilingsschema’ ontworpen. Hierin wordt onderscheid gemaakt tussen zes verschillende groepen van te reinigen voorwerpen, vier mogelijke reinigingsstappen en drie groepen van inkt-, lak- en lijmsystemen. Acht Nederlandse verpakkingsdrukkerijen zijn bezocht. De werkmethoden, de manier van ventileren en de resulterende blootstellingen zijn geïnventariseerd. Daarnaast is bij buitenlandse brancheorganisaties en op internet gezocht naar reinigingsmethoden zonder vluchtige oplosmiddelen en zijn leveranciers van reinigingsmiddelen geraadpleegd. Van de acht bezochte bedrijven werkte er één alleen met inkten op waterbasis en één hoofdzakelijk met UV drogende inkten. Alle andere bedrijven werkten hoofdzakelijk met oplosmiddelhoudende en reactieve inkt-, lak- en lijmsystemen. De reinigingsmethoden voor waterige en UV drogende systemen staan elk in een eigen hoofdstuk beschreven (Hoofdstuk 5 en 6). Ze geven niet of nauwelijks aanleiding tot blootstelling aan oplosmiddeldampen en blijven dan ook verder buiten beschouwing. Oplosmiddelhoudende en reactieve systemen worden in verpakkingsdrukkerijen het meest gebruikt. Het zijn ook juist deze systemen die het meest met vluchtige oplosmiddelen worden gereinigd. Zeer veel verschillende reinigingsmethoden en -machines zijn aangetroffen. Deze zijn beschreven in de hoofdstukken 7 t.e.m. 11.


Pagina 11

Aan het voorkomen van schoonmaakwerk (preventie), de mogelijkheden om zonder vluchtige oplosmiddelen te werken en de mogelijkheden om alternatieve reinigingsmiddelen te regenereren zijn de aparte hoofdstukken 12 en 13 gewijd.

2.2 Concentratiemetingen Uit eerder onderzoek was al bekend dat het in de verpakkingsdruk mogelijk is om, ondanks de grote vluchtigheid van de gebruikte oplosmiddelen, 8-uurs gewogen blootstellingsniveaus te realiseren van ver onder de MAC waarden. Anderzijds was ook bekend dat in de bedrijven zeer plaatselijk en vaak kortstondig concentraties van enkele malen de MAC kunnen voorkomen. Tijdens de bedrijfsbezoeken zijn op talloze plaatsen in de bedrijven de oplosmiddelconcentraties in de lucht gemeten. Het ging er hierbij niet om met precisie de absolute hoogte van de blootstelling vast te stellen. Het ging erom het effect van te achterhalen verschillen in werkmethoden en verschillen in ventilatie. De meetresultaten betreffen géén 8h gemiddelde blootstelling en zelfs geen 15 minuten gemiddelde blootstelling. Het zijn louter héél snelle, welhaast instantane, metingen van de oplosmiddelconcentratie ter plekke. De resultaten kunnen niet gebruikt worden om te controleren of de 8h of 15 minuten gemiddelde blootstellingen voldoen aan de MAC of STEL waarden. (MAC: maximaal acceptabele concentratie als 8-uurs gemiddelde blootstelling, STEL: short term exposure limit; maximaal acceptabele gemiddelde blootstelling over 15 minuten. Bij ontbreken van een officieel vastgestelde STEL wordt veelal STEL = 2x MAC als vuistregel gehanteerd). Om oplosmiddelconcentratie te kunnen meten is een Draeger Multi PID meter gehuurd van de Fa.Safety Service Center te Hoogvliet. De meter was gecalibreerd met C4H8 bij een concentratie van 102 ppm. De response factor was ingesteld op 1 zodat de displaywaarden moeten worden vermenigvuldig met de response factoren voor de verschillende oplosmiddelen volgens onderstaande tabel. Tijdens het onderzoek, en ook in dit rapport, is de concentratie steeds uitgedrukt als de verhouding tussen de gemeten concentratie en MAC waarde ([gemeten concentratie]: MAC), of, bij mengsels, als blootstellingsindex. (Blootstellingsindex, BI: de som van de, voor elke aanwezige stof apart berekende verhouding tussen de gemeten concentratie en MAC waarde: [stof 1]: MAC 1 + [stof 2]: MAC 2 + [stof 3]: MAC 3 + etc.) Oplosmiddel

Rf

MAC

MAC bereikt bij display-waarde

Ethylacetaat

3,8

150

39

Ethanol

8,8

500

57

Methyl Ethyl Keton (MEK)

0,8

200

250

Aceton

1,2

750

625

Isopropylalcohol

4,7

400

85


Pagina 12

Er hebben zich bij de bedrijfsbezoeken geen situaties voorgedaan waar aceton en isopropylalcohol werd gemeten. In de praktijk leidde dit tot de volgende manier van werken: •

MEK werd zelden in mengsels gebruikt. Daar waar de MEK puur werd gebruikt werd volgens bovenstaande tabel gewerkt. Daar waar met MEK gemengd met ethylacetaat werd gewerkt werd, mede omdat de mengverhouding niet achterhaald kon worden, de display waarde voor de MAC van ethylacetaat aangehouden. Dit geeft een overschatting van de blootstellingsindex.

•

Ethylacetaat en ethanol werden in de praktijk het meest gebruikt en vaak in mengsels. De verhouding varieerde van bedrijf tot bedrijf en van situatie tot situatie. Dit bleek echter voor het doel van de metingen echter geen groot probleem. Voor deze stoffen wordt in alle mengverhoudingen wordt de BI = 1 bereikt bij een waarde van tussen de 39 en de 57. Voor deze stoffen werd dan ook aangehouden dat bij afleeswaarde van ca 40 à 60 de BI = 1 bereikt was en dat bij 80 à 120 BI = 2 werd gemeten. Zie onderstaande tabel: Stof

MAC

Rf

BI=1 bij Display waarde

Ethylacetaat

150

3,8

39

Ethanol

500

8,8

57

Mengsel 70 etac/30 eth

255

5,3

48


325

6,3

52


395

7,3

54

De concentratiemetingen met behulp van de PID meter bleken zeer leerzaam. Het apparaat reageert zo snel dat de invloed van de kleinste verandering in de luchtstromingen of in de manier van werken direct kon worden geconstateerd.


Pagina 13

3. VENTILATIE 3.1 Achtergrondinformatie 3.1.1 Algemeen Gezocht is naar bruikbare achtergrondinformatie op het gebied van ventilatie in ruimtes waar, algemeen gesteld, met grote hoeveelheden oplosmiddelen wordt gewerkt of, meer bijzonder, in verpakkingsdrukkerijen. Twee van gevonden documenten waren in het bijzonder relevant: •

Guide to managing solvent exposure, best practice guideline van de European Solvents Industry (ESIG)

•

COSHH essentials for printers, Diverse ‘guidance sheets’ inzake ventilatie in drukkerijen, gepubliceerd door de Health & Safety Executive (HSE)

Inhoudelijk overlappen deze documenten elkaar voor een groot deel. In de volgende paragrafen een korte samenvatting van de aanbevelingen m.b.t. ventilatie uit deze documenten 3.1.2 Guide to managing solvent exposure De ESIG publicatie maakt onderscheid tussen drie regimes, afhankelijk van giftigheid en vluchtigheid van de gebruikte oplosmiddelen en de gebruikt hoeveelheden. Alle in verpakkingsdrukkerijen gebruikte oplosmiddelen zitten in de minst toxische categorie, in de middelste vluchtigheidcategorie en in de grootste categorie v.w.b. de gebruikte hoeveelheden. Deze combinatie leidt in de schoonmaakafdeling, tot het lichtste regime. Voor wat betreft de ventilatie bestaat dit uit: •

Natuurlijke ventilatie kan goed genoeg zijn, maar bij ruim gebruik van oplosmiddelen kan mechanische ventilatie nodig zijn, zoals muurventilatoren e.d. Zorg dat er voldoende ‘vervangende’ verse lucht wordt toegevoerd

•

Onderhoudt de mechanische ventilatie zoals aangegeven door de leverancier. Controleer het ventilatiesysteem visueel minstens eenmaal per week. Laat de prestaties van de ventilatie periodiek aan de specificaties toetsen.

•

Meet periodiek de oplosmiddelconcentraties in de lucht om de potentiële blootstelling te beoordelen

Neemt men in aanmerking dat in de drukkerij, in de drogers, oplosmiddelen verwarmd kunnen worden, dan moet daar de vluchtigheid van de oplosmiddelen daar als ‘hoog’ worden beoordeeld. Dit leidt voor de drukkerij tot een één stap zwaarder regime: •

Pas plaatselijke afzuiging toe, zo dicht mogelijk op de verdampingsbron. Zorg voor een eenvoudig middel om te controleren of die afzuiging werkt (bijvoorbeeld een luchtdrukmeter).

•

Zorg dat er voldoende ‘vervangende’ verse lucht wordt toegevoerd. Schoonmaak in flexo en verpakkingsdiepdruk © ‘02 KVGO/Sitmae Consultancy BV

Pagina 14

•

Zorg zoveel mogelijk dat de dampen van de medewerkers weggezogen worden. Plaats werkplekken niet in de buurt van deuren, ramen en lucht inlaten zodat tocht geen kans krijgt de plaatselijke afzuiging te verstoren.

•

Plaats uitlaten van afzuiging uit de buurt van ramen, deuren en luchtinlaten zodat oplosmiddeldampen niet weer naar binnen worden gezogen.

•

Onderhoud de mechanische ventilatie zoals aangegeven door de leverancier. Controleer het ventilatiesysteem visueel minstens eenmaal per week. Leg de ontwerp specificaties van de plaatselijke afzuiging vast teneinde latere testresultaten te kunnen beoordelen. Laat de prestaties van de ventilatie periodiek aan de specificaties toetsen.

•

Meet periodiek de oplosmiddelconcentraties in de lucht om de potentiële blootstelling te beoordelen.

3.1.3 COSHH essentials for printers De COSHH essentials for printers zijn, uiteraard, veel specifieker dan de ESIG adviezen. Drukken in flexo en diepdruk •

Mechanische ventilatie is nodig. Aanbevolen voor elke drukkerij een minimaal vijfvoudige ventilatie. Richt de ventilatie zoveel mogelijk zo, dat de lucht eerst langs de medewerker en dan langs het werk naar de afzuiging stroomt.

•

Haal vervangende toevoerlucht van een plaats zonder oplosmiddeldampen. Voer lucht af uit de buurt van deuren, ramen en andere luchtinlaten. Recirculatie van gefilterde lucht wordt niet aanbevolen.

•

Controleer wekelijks visueel de ventilatiesystemen op goede werking en beschadigingen. Neem direct actie bij afwijkingen. Draag zorg voor onderhoud van ventilatoren volgens eisen leverancier.

•

Wees op de hoogte van de ontwerpspecificaties van de ventilatie. Hou de werkelijke prestaties bij en repareer zonodig. Bewaar verslagen hiervan gedurende 5 jaar.

•

In de meeste drukkerijen zal buiten punt-afzuiging ook algemene ventilatie nodig zijn om de achtergrond concentratie laag te houden. Plaats de ruimteventilatoren rondom of boven de persen, alwaar ze het meest effectief zijn.

•

Afzuiging aan de bron moet zo krachtig zijn dat het de turbulentie die door het proces wordt veroorzaakt de baas kan en een naar het afzuigpunt gerichte luchtstroom kan handhaven

Reinigen aan de pers •

Afzuiging aan de drukwerken zo dicht mogelijk op de bron van de verdamping, maar laat voldoende ruimte om veilig te kunnen werken.

•

Zorg dat de bronafzuiging aanstaat als de pers stilstaat voor reinigen of onderhoud.

Handmatig reinigen, niet aan de pers •

Gebruik een spoelmeubel, zorg voor randafzuiging en een luchtsnelheid in het meubel van minstens 0,5 m/s. Laat gereinigde onderdelen in het meubel uitlekken en drogen.


Pagina 15

•

Plaats werkplekken zo mogelijk niet in de buurt van deuren, ramen en lucht inlaten zodat tocht geen kans krijgt de plaatselijke afzuiging te verstoren.

Gesloten wasmachines •

Bij vullen en ledigen moet in het apparaat onderdruk heersen zodat lucht het apparaat in gezogen wordt.

•

Het apparaat hoort alleen open te zijn als het echt nodig is, zoals bij vullen en ledigen. Zo mogelijk moet het apparaat altijd in onderdruk werken.

3.2 Praktijkervaringen 3.2.1 Algemeen In de praktijk werd zeer duidelijk dat onderscheid moet worden gemaakt tussen de achtergrondconcentratie en plaatselijk hogere concentraties. Deze laatste worden in dit rapport ‘piekconcentraties’ genoemd, waarbij ‘piek’ alleen een merkbare verhoging t.o.v. de achtergrond aanduidt en nog geen waarde aangeeft. Zo wordt een incidentele concentratie gelijk aan de MAC, bij een achtergrondconcentratie van 25% van de MAC wordt een ‘piek’ genoemd. De achtergrondconcentratie was in bijna alle bedrijven waar met oplosmiddelhoudende producten wordt gewerkt ruim onder de MAC waarde. Gemiddeld bedroeg deze ca 25% van de MAC. Deze constatering wordt bevestigd door rapporten van Arbo-diensten over metingen van de 8-uurs gemiddelde blootstellingen van personeel en het onderzoek dat enkele jaren geleden in deze door Chemielinco is gedaan. Dat incidenteel de concentraties boven, en soms zelfs ver boven, de MAC kunnen uitkomen is beschreven in volgende hoofdstukken. In de meeste gevallen duurt de resulterende blootstelling boven de MAC slechts kort. Blootstellingen van boven de MAC die meer dan enkele minuten duren zijn alleen in uitzonderingsgevallen aangetroffen. Dit was enkele malen het geval tijdens handmatige schoonmaak en nabij productiemachines; steeds in situaties zonder adequate ventilatie. De raadgevingen van ESIG en HSE bleken in de praktijk niet helemaal correct te zijn. 3.2.2 Achtergrondconcentratie Ethylacetaat en MEK In drukkerijen waar met ethylacetaat wordt gewerkt is de ruimteventilatie alléén meestal niet voldoende om een lage achtergrond concentratie, te handhaven. Bij persen zonder speciale voorzieningen om te voorkomen dat oplosmiddel in de ruimte komen, zou gemakkelijk 5 à 10% van de gebruikte oplosmiddelen niet door de drogers kunnen worden afgevoerd, en dus in de ruimte terecht komen. In dat geval zou een ventilatievoud van in de orde van 25 à 50 maal per uur nodig zou zijn om de oplosmiddelconcentratie tot op ca 50 mg/m³ (25 à 30% van de MAC) te handhaven. In een groot bedrijf zou dat overeen komen met enkele honderdduizenden m³/h; een dure manier van ventileren. Afzuiging aan de bron zorgt er echter voor dat zo’n grote ruimteventilatie niet nodig is. De drogers werken met onderdruk en zuigen onder meer lucht aan via de spleet waardoor het substraat naar binnen gaat. Deze opening bevindt zich dichtbij de inktbak en fungeert als punt Schoonmaak in flexo en verpakkingsdiepdruk © ‘02 KVGO/Sitmae Consultancy BV

Pagina 16

afzuiging. Daarnaast is er bij bijna alle persen sprake van bodemafzuiging tussen de drukwerken of van randafzuiging op de inktbakken. In de schoonmaakafdelingen vindt men puntafzuiging bij automatische wasmachines, pompenwasmachines, weekbakken en dergelijke. Een zéér belangrijke functie van afzuiging aan de bron is dan ook het zorgdragen voor een lage achtergrondconcentratie. De ruimteventilatie is secundair. Die zorgt ervoor dat de oplosmiddeldampen die aan de puntafzuiging zijn ontsnapt of die afkomstig zijn van kleine, niet rechtsreeks afgezogen, bronnen wordt weggewerkt. Sommige pershallen wordt zeer adequaat geventileerd met alléén droger- en bodemafzuiging. De ruimte kan verder zowel door middel van afzuiging als door inblazen van verse lucht worden geventileerd. Opvallend is dat de achtergrondconcentratie bovenin de productiehal vaak hoger is dan op de werkvloer. Kennelijk neemt de warme stijgende lucht gemakkelijk oplosmiddelen mee, treedt er boven in de hal minder circulatie op. Als nabij de machines sprake is van bodemafzuiging, kan eventuele ruimteventilatie dan ook het best hoog worden geplaatst. Het bovenstaande correspondeert niet helemaal met de communis opinio in deze. Over het algemeen wordt puntafzuiging aangebracht als middel om hoge blootstelling tijdens bepaalde werkzaamheden te voorkomen, en wordt de bijdrage ervan aan het laag houden van de achtergrondconcentratie hooguit als bijkomend beschouwd. Ethanol In bedrijven waar hoofdzakelijk met ethanol wordt gewerkt kan de situatie iets anders zijn. De MAC waarde van ethanol is immers hoger dan die van ethylacetaat en ethanol is iets minder vluchtig is. Wellicht heeft het feit dat in deze bedrijven alleen in flexo wordt gedrukt ook invloed (geringere doorzet per machine, andere constructie van de inktwerken e.d.). In deze bedrijven kan een ruim bemeten en goed geplaatste ruimteafzuiging wèl voldoende zijn om in de productiehal de achtergrond concentratie laag te houden. In gevallen waar een bodemafzuiging nabij de persen ontbreekt is het beter de ruimteventilatie laag te plaatsten. Afwijkingen In geïsoleerde gevallen werden achtergrondconcentraties geconstateerd die ver boven het aangetroffen gemiddelde van ca 25% van de MAC uitkwamen. Dit betrof steeds situaties waarbij de ventilatie niet naar behoren functioneerde of verkeerd was ingericht: •

Een pers werkte met een niet goed gesloten droger en een afstaande afzuigventilator. Rondom de machine was de concentratie ruim tweemaal de MAC (ethylacetaat).

•

Een lamineermachine werkte met een droger die op overdruk stond. Deze blies MEK naar buiten. Tussen de drukwerken ontstond een concentratie van meer dan tien maal de MAC.

•

Een oudere diepdrukpers was niet uitgerust met bodemafzuiging. De concentratie rondom deze pers was ongeveer gelijk aan de MAC (ethylacetaat).

•

Tijdens een stop in de productie (wachten op een klant o.i.d.) draaien de cilinders in de inkt om indrogen te voorkomen. De droger-ventilatie was laag gezet. De concentratie in de omgeving van de pers liep snel op naar ca tweemaal de MAC (ethylacetaat).


Pagina 17

•

De aandrijfmotor van de pers verstoorde de luchtstroom tussen twee drukwerken waardoor de bodemafzuiging daar niet werkte. Nabij deze drukwerken was de concentratie ongeveer gelijk aan de MAC (ethylacetaat).

•

Bij een automatische wasmachine ontbrak een deel van de leiding waarmee dampen vanuit de machine naar buiten werden afgevoerd. De concentratie in de omgeving van de machine bedroeg ruimschoots de MAC waarde (ethylacetaat).

•

In een in het kader van een ander project bezochte flexo-drukkerij bleek de oplosmiddelconcentratie (ethanol) in één van de luchtinlaten aanzienlijk hoger te zijn dan de achtergrondsconcentratie in de pershal. Nader onderzoek wees uit dat deze luchtinlaat een deel van de afvoerlucht van een pers naar binnen blies. Dit bevestigt het belang van goede plaatsing van de aanzuigopeningen voor verse lucht.

Een juiste bediening, regelmatige controles en goed onderhoud van droging en afzuiging op productiemachines zijn van groot belang bij het handhaven van een lage achtergrond concentratie. De afzuiging van de drogers van de productiemachines behoort aan te staan zolang er oplosmiddelhoudende inkt, lak of lijm in de machine zit. 3.2.3 Piekconcentraties Onder ‘piekconcentraties’ wordt verstaan blootstellingen die beduidend hoger zijn dan de achtergrondconcentratie en die slecht een klein deel van de werkdag duren. Deze piekconcentraties poogt men te voorkomen door afzuiging aan de bron. Piek concentraties zijn niet per definitie hoger dan de MAC of Blootstellingsindex. Bij een achtergrond concentratie van 10% van de MAC wordt een plaatselijke concentratie van 50% van de MAC een piek genoemd. Puntafzuiging aan de pers Tussen de drukwerken van de pers treden alleen piekconcentraties op zolang er inkt in de machine is. Gedurende die tijd dient dan ook alle ventilatie aan te staan, zowel die van de drogers als die van de bodem- of puntafzuiging. Dit geldt overigens niet alleen voor de tijd dat er schoonmaakwerkzaamheden worden verricht, maar ook als er tijdens de productie gestopt moet worden. Randafzuiging In de schoonmaak wordt meestal randafzuiging toegepast. Dit wordt vaak gecombineerd met een hoge opstaande rand rond de werkplek waarmee geprobeerd wordt om de luchtstroom naar de randafzuiging zo weinig mogelijk door de ruimteventilatie te doen verstoren. Als er aan het betreffende apparaat niet gewerkt wordt, doet de randafzuiging meestal precies wat er van wordt verwacht: een constante luchtstroom gaat laag over het oppervak waar de oplosmiddeldampen ontstaan, niet verstoord door de tocht van de ruimteventilatie en voert zo keurig alle dampen af. Wordt er echter wèl gewerkt, dan valt het effect van de randafzuiging tegen, en wel om de volgende redenen: •

De verdamping van oplosmiddel neemt dan drastisch toe, bijvoorbeeld doordat oplosmiddel d.m.v. poetsdoeken over relatief grote oppervlakken wordt uitgesmeerd en doordat onder het te reinigen voorwerp plasjes ontstaan. Daarnaast kan een belangrijke Schoonmaak in flexo en verpakkingsdiepdruk © ‘02 KVGO/Sitmae Consultancy BV

Pagina 18

bijdrage worden geleverd door grote oppervlakken oplosmiddel die, bijvoorbeeld in lekbakken, in trilling of beweging worden gebracht. •

De verdamping vindt, zeker als grotere stukken moeten worden schoongemaakt, deels plaats buiten het effectief bereik van de afzuiging.

•

De luchtstroom wordt beïnvloed doordat het te reinigen voorwerp en de werknemer zich in het pad van de luchtstroom bevinden en doordat het werk luchtwervelingen veroorzaakt.

•

De oplosmiddeldamp die aan de randafzuiging ontsnapt, kan door de hoge opstaande randen niet weg, terwijl de werknemer zich juist, voorovergebogen, met het hoofd tussen deze randen bevindt.

Per saldo beschermt randafzuiging vaak dan ook maar zeer beperkt tegen piekconcentraties en werken opstaande randen meestal averechts. Alleen zeer krachtige afzuiging, ruim rondom relatief kleine te reinigen voorwerpen, zou kunnen voorkomen dat de piekconcentraties de MAC ruim overschrijden. Veel effectiever is het om de randafzuiging het werk niet alleen te laten doen. Dat deel van de dampen die door de randafzuiging worden ‘gemist’ moet op andere wijze worden afgevoerd en verdund. Hiervoor dient men gebruikt te maken van de ‘tocht’ die veroorzaakt wordt door de ruimteventilatie. De hoge opstaande rand wordt daartoe weggelaten en de werkplek wordt doelbewust in de luchtstroom van de ruimteventilatie geplaatst. De ‘tocht’ veroorzaakt door de ruimteventilatie is al heel snel voldoende. Er zijn in de praktijk helemaal geen hoge luchtsnelheden nodig. Ruimteventilatie door verse lucht naar binnen te blazen is in dit verband véél effectiever dan alleen het afzuigen van gebruikte lucht. Uiteraard moet wel de achtergrondconcentratie laag genoeg zijn om de extra dampen op te vangen zonder overmatige stijging van die concentratie. Als het niet mogelijk is om met het werk de ‘tocht’ op te zoeken, dan kan eventueel met een kleine los staande ventilator hetzelfde effect worden bereikt. Zachtjes blazen is voldoende om plaatselijk hoge concentraties geheel te doen verdwijnen. Tijdens de bedrijfsbezoeken is deze oplossing niet aangetroffen, maar uit de zeefdruk is bekend dat dit goed werkt. De ‘tocht’ maakt dat, in tijden dat er aan het apparaat niet gewerkt wordt, de randafzuiging minder effectief is. Hiertegen zijn meestal eenvoudige maatregelen te nemen. Grote oppervlakken oplosmiddel of de hele werkplek kunnen bijvoorbeeld met een deksel worden afgedekt.


Pagina 19

3.3 Aanbevelingen m.b.t. ventilatie De praktijkervaringen stroken niet helemaal met de raadgevingen van ESIG en HSE. Die van HSE komen er het dichtste bij en zouden kunnen worden overgenomen, als onderstaande opmerkingen erin worden verwerkt: Drukken in flexo en diepdruk •

In diepdrukkerijen is ruimteventilatie alleen bij lange na niet genoeg om een lage achtergrondconcentratie te waarborgen. Afzuiging bij de bron, door zowel de drogers als punt- of bodemafzuiging bij de persen, is ook nodig. Alleen in flexobedrijven kan een ruim bemeten ruimteventilatie bodem- of puntafzuiging overbodig maken.

•

De ventilatie zo inrichten dat deze eerst langs de medewerker dan langs het werk naar de afzuiging stroomt is, behalve met randafzuiging, in de praktijk nauwelijks mogelijk. Het is, bij een lage achtergrondconcentratie voldoende om ervoor te zorgen dat de oplosmiddeldampen niet recht in het gezicht van de medewerker worden geblazen.

•

Met meer nadruk moet erop gewezen worden dat luchtinlaten ruim uit de buurt van luchtuitlaten moeten worden geplaatst.

•

Afzuiging uit de ruimte moet inderdaad meestal hoog in de hal worden geplaatst, maar als bodemafzuiging nabij de persen ontbreekt is het beter die afzuiging laag te plaatsen.

Reinigen aan de pers •

Alleen bronafzuiging is tijdens het reinigen niet voldoende als er inkt in de machine is. Ook de drogerventilatie moet vol aanstaan. Dit geldt overigens niet alleen voor het reinigen, maar ook voor het inrichten en tijdens pauzes.

Handmatig reinigen, niet aan de pers •

Spoelmeubels mogen geen hoge opstaande randen hebben en geen grote vloeistofoppervlakken vrij aan de omgevingslucht. Ze moeten zo geplaatst zijn dat er tijdens het werk sprake is van een beetje ‘tocht’. Er moeten daarnaast dan wel maatregelen worden genomen om voorkomen dat, als het meubel niet in gebruik is, de ‘tocht’ tot overmatige toename van de achtergrond concentratie leidt.

•

Ruimteventilatie door het naar binnen blazen in plaats van het afzuigen van lucht veroorzaakt meer ‘tocht’ en is dus voor het voorkomen van piekconcentraties effectiever. Zonodig kan ook een kleine blaasventilator worden gebruikt.


Pagina 20

4. VERVUILINGSSCHEMA 4.1 Algemeen Het vervuilingsschema heeft tot doel om de waarnemingen in bedrijven, mededelingen van leveranciers, resultaten van literatuurstudie en de conclusies en aanbevelingen te kunnen systematiseren. Uit de bedrijfsbezoeken kan worden geconcludeerd dat het schema recht moet doen aan drie aspecten: •

Verschillende voorwerpen:

Er zijn veel verschillende machine onderdelen e.d. die regelmatig gereinigd moeten worden. Ze zijn in een beperkt aantal groepen in te delen. Voor elk van deze groepen gelden eigen eisen m.b.t. de reiniging. Er zijn kwetsbare en minder kwetsbare onderdelen, makkelijk en moeilijk te reinigen onderdelen en ook de vereiste properheid verschilt. •

Verschillende reinigingsstappen:

Er zijn een beperkt aantal verschillende reinigingsstappen te onderscheiden. Voor elk bestaan andere werkmethoden en hulpmiddelen. De meeste onderdelen worden in twee of meer stappen gereinigd. •

Verschillende inkt-, lak- of lijmsystemen:

De aard van het inkt-, lak- of lijmsysteem waarmee het machine onderdeel vervuild is van belang. Ingedroogde waterige systemen en uitgeharde 2 componenten systemen zijn bijvoorbeeld moeilijker te verwijderen dan traditionele oplosmiddelhoudende systemen. UV drogende systemen, die in het geheel niet uitharden, hebben een heel eigen problematiek. In onder staande paragrafen een nadere toelichting:

4.2 Verschillende voorwerpen: Onderstaande groepen van machine onderdelen worden onderscheiden: •

Walsen en diepdrukcilinders: Diepdrukcilinders hebben een drukbeeld, walsen niet. Cilinders worden na elke drukorder verwijderd. Ze zijn maar over een klein deel van het oppervlak gegraveerd en verder glad. Doordat ze na elke drukopdracht gereinigd worden, raakt dat drukbeeld veel minder vervuild dan bij de walsen. Walsen zijn vaak gegraveerd. Ze worden voor verschillende drukorders gebruikt en worden niet na elke drukorder uit de machine gehaald. Ze worden vaak pas verwijderd als ze dermate vervuild zijn dat reiniging aan de machine niet meer voldoende is. Tegen die tijd is de gravering deels gevuld met volledig uitgeharde lijm-, lak- of inktresten. Aan de buitenranden van walsen en cilinders kan inkt, lak of lijn tot dikke taaie korsten aankoeken.

•

Flexovormen: Kunststoffen of dunne metalen hulzen waarop rubberen of kunststoffen flexo drukvormen gelijmd zitten. Inktresten kunnen soms aan de opstaande zijden van het beeldpuntjes koeken.


Pagina 21

•

Verwijderbare delen: Alle machine onderdelen anders dan walsen, cilinders, flexovormen en pompen, die na een drukopdracht uit de machine verwijderd worden, zoals inktbakken, rakelkamers, pompbakken, spatkappen e.d. Al deze onderdelen raken vervuild met uitgeharde inkt, lak of lijm. Als onderdelen voor meer dan één drukopdracht worden gebruikt, zoals bij toepassing van lijmen of lakken, kan de verontreiniging zeer hardnekkig worden.

•

Pompen en slangen: De pompen en slangen waarmee inkt, lak of lijm wordt rondgepompt van de bak waarin de wals of cilinder draait naar de pompbak waar de inkt, lak of lijm op viscositeit wordt gehouden. Pompen en slangen raken inwendig vervuild. Het inwendige is met de hand of door wasmachines niet te bereiken.

•

Niet verwijderbare delen: Alle machine onderdelen die wel gereinigd moeten worden, maar niet uit de machine kunnen worden verwijderd. Ondanks preventieve maatregelen raken de machines vervuild door spatten, morsen en dergelijke. Ook de geleidewalsen waarmee de baan van drukwerk naar drukwerk wordt geleid kunnen vervuilen.

•

Vloeren: Vloer onder en rond de productiemachines en in de schoonmaakafdeling. Ondanks preventieve maatregelen raken de vloeren vervuild door spatten, morsen en dergelijke.

4.3 Verschillende reinigingsstappen Er zijn een beperkt aantal verschillende reinigingsstappen te onderscheiden. Deze worden niet allemaal op elk voorwerp toegepast en ook niet persé in onderstaande volgorde. •

Spoelen aan de machine: De eerste reiniging van drukvormen en van te verwijderen machine onderdelen na afloop van een order, om later opdrogen en aankoeken van inkt, lak of lijm te voorkomen. Tegelijkertijd worden ook restanten inkt, lak en lijm verzameld; voor hergebruik of om als gevaarlijk afval af te voeren.

•

Beeld reinigen: Het verwijderen van ingedroogde inkt, lak of lijm uit de gravering van diepdrukcilinders of walsen. Hieronder wordt ook begrepen het zonodig reinigen van de zijkanten van walsen en cilinders.

•

Wassen: Het verwijderen van niet hardnekkige, meestal dunne, lagen opgedroogde inkt, lak of lijm.

•

Verwijderen hardnekkige vervuiling: Het verwijderen van hardnekkige, soms dik aangekoekte inkt-, lak- of lijmresten.

4.4 Verschillende inkt-, lak- of lijmsystemen: Vanuit het oogpunt van reiniging kan onderscheid gemaakt worden naar de volgende systemen. •

Water basis: Producten zonder, of met enkele procenten, oplosmiddel die alleen drogen door wegslag in een poreus substraat of door verdamping van water. Waterige producten die, geheel of gedeeltelijk, d.m.v. een chemische reactie drogen vallen in de categorie ‘oplosmiddelhoudend en reactief’. Inkten op waterbasis bevatten soms ook enig ethanol.

•

UV drogend: Alleen drogend door polymerisatie onder invloed van UV licht. Schoonmaak in flexo en verpakkingsdiepdruk © ‘02 KVGO/Sitmae Consultancy BV

Pagina 22

•

Oplosmiddelhoudend en reactief: Alle overige systemen. Deze drogen of alleen door verdamping van oplosmiddel, of door de reactie van twee of meer componenten, al dan niet in combinatie van verdamping van oplosmiddel of water. Deze groep omvat derhalve niet alleen de puur oplosmiddelhoudende en de pure twee componenten producten, maar ook oplosmiddelhoudende en waterige inkten, lakken of lijmen waaraan ter verbetering van hechting of droging chemisch reagerende componenten worden toegevoegd.

In één bedrijf treft men meestal niet al deze systemen tegelijk aan. Oplosmiddelhoudende en reactieve systemen komen wel samen vaak in één bedrijf voor. In die gevallen is de aard van het inkt-, lak- of lijmsysteem waarmee het voorwerp vervuild is van minder groot belang dan men zou verwachten. Goeddeels dezelfde reinigingsmethoden zijn bruikbaar, zij het dat bij reactieve systemen meer de nadruk op het verwijderen van hardnekkige verontreiniging ligt. De waterbasis en UV systemen zijn duidelijk anders. In deze beide gevallen ligt er veel nadruk liggen op preventie. Vervuiling door uitgeharde waterbasis systemen is lastig te reinigen, zodat de onderdelen zo schoon mogelijk moeten zijn vóórdat uitharding plaatsvindt. Bij UV systemen is het probleem dat ze in helemaal niet uitharden en dat minieme restverontreinigingen grote gevolgen voor de volgende drukorder kunnen hebben.

4.5 Overzicht Onderstaand een overzicht. Hierin is geen onderscheid gemaakt naar de verschillende inkt-, lak- of lijmsystemen. Voor elk van deze geldt hetzelfde schema. De niet relevante delen zijn grijs getint. Vervuilingsschema Reinigingsstap Spoelen aan de machine

Onderdeel

Beeld reinigen

Wassen

Hardnekkige vervuiling

Walsen en diepdrukcilinders

§ 7.2

§ 6.3

§ 7.4

Flexovormen

§ 7.2

§ 7.3

§ 7.4

Verwijderbare delen

§ 8.1

§ 8.2

§ 8.3

Pompen en slangen

§ 9.2

§ 9.3

§ 9.4

Niet verwijderbare delen

§ 10.2

§ 10.2

Vloeren

§ 11.1

§ 11.2

De nummers in het schema verwijzen naar de paragraaf van dit rapport waar de huidige praktijk m.b.t. dit onderdeel wordt beschreven v.w.b. oplosmiddelhoudende en reactieve systemen. De huidige praktijk v.w.b. waterige en UV drogende systemen wordt beschreven in de hoofdstukken 4 en 5. In combinatie met de drie verschillende inkt-, lak- en lijmsystemen zijn er theoretisch bijna vijftig verschillende mogelijkheden. In de dagelijkse praktijk van elk bedrijf komt men echter veel minder verschillende reinigingstechnieken tegen. Deels komt dit doordat de meeste Schoonmaak in flexo en verpakkingsdiepdruk © ‘02 KVGO/Sitmae Consultancy BV

Pagina 23

bedrijven niet alle genoemde inkt-, lak- en lijmsystemen gebruiken en doordat ze niet altijd alle verschillende productietechnieken in huis hebben. Toch is in bijna elk bedrijf het aantal relevante verschillende combinaties te groot om voor elke combinatie een eigen precies passende reinigingsmethode te hanteren. Men groepeert en vereenvoudigt daarom, door één en dezelfde reinigingsmethode toe te passen op verschillende soorten verontreiniging.


Pagina 24

5. WATERIGE SYSTEMEN Dit hoofdstuk betreft de huidige praktijk van het reinigen van machines en machine onderdelen die verontreinigd zijn door waterige systemen (niet reactief).

5.1 Algemeen Waterige systemen drogen door verdamping van het water. Eenmaal gedroogd zijn zij niet weer oplosbaar in water en moeilijk te reinigen. Waterige inkten zijn alleen aangetroffen voor het bedrukken van papier op kleine flexopersen. Waterige diepdruk is niet aangetroffen. Ook worden waterige lakken en lijmen gebruikt. Deze komen voor in bedrijven waar hoofdzakelijk oplosmiddelhoudende en reactieve systemen worden gebruikt. Onderstaande beschrijving betreft vooral het werken met waterige inkten. Bij waterig lakken en lijmen is de methode voor het spoelen en reinigen aan de machine hieraan gelijk. Zodra echter onderdelen uit de machine zijn verwijderd worden zij opgenomen in de hoofdstroom van te reinigen voorwerpen, en ondergaan zij dezelfde behandeling als onderdelen die door oplosmiddelhoudend en reactieve systemen verontreinigd zijn.

5.2 Alle onderdelen 5.2.1 Werkmethode Walsen, flexovormen en verwijderbare delen die met waterige systemen zijn verontreinigd, worden aan de machine, direct na het beëindigen van de drukorder, met een rubber plaatje leeg geveegd en daarna gespoeld met water. Men spuit het water op m.b.v. een flacon o.i.d. en neemt het af met een doek. Walsen die gebruikt worden voor waterige systemen kennen het probleem van ernstig vervuilde zijkanten minder dan bij gebruik van oplosmiddelhoudend of reactieve systemen. Preventie d.m.v. insmeren met vaseline o.i.d. komt dan ook niet voor. Eventuele hardnekkige vervuiling wordt ter plekke met afbijt en wat water verwijderd. De walsen, flexovormen en andere onderdelen ondergaan geen verdere behandeling. 5.2.2 Blootstelling Geen. 5.2.3 Beste praktijk Als boven omgeschreven

5.3 Vloeren 5.3.1 Werkmethode Vervuiling van de vloer wordt voordat deze kan uitharden snel verwijderd met doeken en water. Speciale werkmethoden om hardnekkige vervuilingen van vloeren te verwijderen zijn Schoonmaak in flexo en verpakkingsdiepdruk © ‘02 KVGO/Sitmae Consultancy BV

Pagina 25

niet geconstateerd. Ongetwijfeld zal dezelfde afbijt die voor alle onderdelen wordt gebruikt indien nodig ook hier toegepast kunnen worden. 5.3.2 Blootstelling Geen. 5.3.3 Beste praktijk Als boven omgeschreven


Pagina 26

6. UV DROGENDE SYSTEMEN Dit hoofdstuk betreft de huidige praktijk van het reinigen van machines en machine onderdelen die verontreinigd zijn door UV drogende systemen.

6.1 Algemeen UV drogende systemen worden gebruikt in de zeefdruk, offset en flexo. Dit onderzoek betreft alleen de flexo. Het in flexo drukken met UV inkten is, zoals dat is waargenomen, niet mogelijk zonder een speciaal aangepaste machine. Er is sprake ‘kiss printing’: de drukvorm en het substraat worden niet, zoals bij ‘normale’ flexo, met enige kracht tegen elkaar gedrukt, maar raken elkaar nauwelijks. De gebruikte inkten hebben een ongemeen grote kleurkracht. Er is maar weinig van nodig om het gewenste effect te bereiken. UV drogende inkten zijn duur. Ze worden zoveel mogelijk hergebruikt. Hergebruik is echter niet mogelijk zodra ze verontreinigd zijn met water, een oplosmiddel of een ander reinigingsmiddel. UV inkten zijn weliswaar dik vloeibaar maar bevatten geen water of oplosmiddel. Ze drogen alléén maar onder invloed van UV licht van de juiste frequentie. Dit heeft grote consequenties voor het reinigen. Zo laat men bijvoorbeeld gedurende het weekeinde de inkten in de machine. Bijna nooit reinigt men opgedroogde inkt. Men behoeft eigenlijk alleen te reinigen bij kleurwissels, maar dat moet dan wel zéér grondig gebeuren. Door de grote kleurkracht is elke verontreiniging van een machine onderdeel met een verkeerde kleur, funest voor het drukproces. Men vermijdt het reinigen zoveel mogelijk. Zoveel mogelijk bouwt men kleuren op uit een aantal vaste basiskleuren die steeds op de pers blijven. Het gebruik van steunkleuren, die immers van order tot order kunnen verschillen, wordt zoveel mogelijk vermeden. Ook de productieplanning is gericht op een zo gering mogelijk aantal kleurwissels.

6.2 Flexovormen 6.2.1 Werkmethode Handmatig met IPA: De flexovormen worden hergebruikt en reinigen ervan is dan ook niet te vermijden. Ze worden eerst uitgenomen en dan handmatig schoongemaakt met poetsdoeken. Hierbij wordt ook een weinig Isopropylalcohol toegepast. (IPA: dampspanning 43 mbar, MAC: 250 ppm/650 mg/m³). Handmatig met ‘Rolomat 1.0’: Proeven worden gedaan om de IPA te vervangen door het product ‘Rolomat 1.0’. Dit bevat meer dan 50% 1-methoxy-2-propanol (PGME, een glycolether, CAS: 107.98.2, dampspanning 3,1 mbar, MAC 100 ppm/360 mg/m³), in de bedrijfstak ook wel bekend als Dowanol. (Voor meer informatie over glycolethers zie § 12.5) 6.2.2 Blootstelling Handmatig met IPA: Niet in de praktijk gemeten. De inkt is nat en er hoeft weinig geborsteld en geboend te worden. Gelet op ervaringen elders, door de geringe hoeveelheden IPA die Schoonmaak in flexo en verpakkingsdiepdruk © ‘02 KVGO/Sitmae Consultancy BV

Pagina 27

worden gebruikt en door een goede ruimteventilatie, naar alle waarschijnlijkheid ruim onder de MAC waarde. Handmatig met ‘Rolomat 1.0’: Niet in de praktijk gemeten. Gelet op ervaringen elders, om bovengenoemde redenen en de lage dampspanning, naar alle waarschijnlijkheid nauwelijks meetbaar. 6.2.3 Beste praktijk Geen voorkeur. Beide werkmethoden voldoen.

6.3 Walsen 6.3.1 Preventie Onder de inkt laten: Zoveel mogelijk laat men de walsen onder de inkt. Deze krijgt dan geen kans om in te drogen. 6.3.2 Werkmethode Wasmachine: Walsen worden in de automatische wasmachine gereinigd met ethanol. Voor bijzonderheden over automatische wasmachines zie § 8.2 (Verwijderbare delen: Wassen) Dieptereiniging: Als de opbrengst van de walsen te sterk is verminderd ondergaan ze een ‘dieptereiniging’. Dit werk wordt uitbesteed. Dit gebeurt ultrasonoor. Zie voor een beschrijving § 7.3 (Walsen etc: Beeld reinigen) 6.3.3 Blootstelling Wasmachine: Voor bijzonderheden over automatische wasmachines zie § 8.2 (Verwijderbare delen: Wassen) Dieptereiniging: geen 6.3.4 Beste praktijk Beide werkmethoden voldoen

6.4 Overige onderdelen 6.4.1 Werkmethode Handmatig: Alle onderdelen worden met de hand gereinigd met poetsdoeken en, voorzover nodig, een reinigingsmiddel dat eigenlijk bestemd is voor reinigen van kunstoffen bureaus. Het middel is geen gevaarlijk stof en de samenstelling blijkt dan ook niet duidelijk uit de leveranciersinformatie. Het bevat onder meer 5 à 10% Isopropylalcohol, en 5à 10% Diethyleenglycolmonobutylether (DEGBE, een glycolether, CAS:112.34.5, dampspanning 0,03 mbar, MAC 9 ppm/50 mg/m³. Voor meer informatie over glycolethers zie § 12.5) 6.4.2 Blootstelling Niet waargenomen. Gezien de geringe hoeveelheden die worden gebruikt, het geringe aandeel oplosmiddelen en de hoge dampspanning van één van de oplosmiddelen, naar alle waarschijnlijkheid ver onder de MAC waarden. Schoonmaak in flexo en verpakkingsdiepdruk © ‘02 KVGO/Sitmae Consultancy BV

Pagina 28

6.4.3 Beste praktijk Huidige werkmethode voldoet.

6.5 Vloeren Vervuiling van de vloer wordt verwijderd met doeken. Speciale werkmethoden om hardnekkige vervuilingen van vloeren te verwijderen zijn niet geconstateerd.


Pagina 29

7. WALSEN, DIEPDRUKCILINDERS EN FLEXOVORMEN Dit hoofdstuk betreft de huidige praktijk van het reinigen van walsen, diepdrukcilinders en flexovormen die verontreinigd zijn door oplosmiddelhoudende en reactieve systemen.

7.1 Algemeen Walsen: Walsen worden weinig gereinigd. Men laat ze zo lang mogelijk in de machines. Pas als de opbrengst onregelmatig of onvoldoende wordt, worden ze verwijderd en gereinigd. Tegen die tijd zijn de napjes deels gevuld met reeds lang uitgeharde en ingedroogde lak of lijm. Diepdrukcilinders: Diepdrukcilinders worden na elke drukorder grondig en zeer zorgvuldig gereinigd. Ze zijn kwetsbaar en duur. Ze worden opgeslagen om bij herhalingsorders opnieuw gebruikt te kunnen worden. Bij cilinders is veel een kleiner van het oppervlak gegraveerd dan bij walsen. De minste beschadiging maakt de cilinder onbruikbaar Flexovormen: Zijn elastische en als zij niet op een sleeve (dunne kuststoffen of metalen huls die voor het drukken om een dragende cilinder wordt geklemd) geplakt zitten vervormen ze gemakkelijk.

7.2 Spoelen aan de machine 7.2.1 Werkmethode Afspoelen met vluchtig oplosmiddel: De walsen, cilinders en flexovormen worden aan de machine, direct na het beëindigen van de drukorder, gespoeld met oplosmiddel. Walsen en cilinders met ethylacetaat, een mengsel van ethylacetaat en ethanol of met MEK. Flexovormen met ethanol of een mengsel van ethanol en enig ethylacetaat. (De meeste flexovormen zijn niet bestand tegen ethylacetaat) Men spuit voorzichtig, zonder kracht en zonder vernevelen, m.b.v. een slangetje of flacon of brengt het oplosmiddel met doeken op. Spuit men teveel oplosmiddel dan wordt de inkt, lak of lijm die uit de machine moet wordt genomen zo sterk verdund dat hergebruik niet meer mogelijk is. Werken met een slangetje of flacon gaat veel sneller dan met doeken. 7.2.2 Blootstelling Afspoelen met vluchtig oplosmiddel: De blootstelling hangt af van de constructie van de machine, de droger-ventilatie en de andere afzuiging. Voor alle machines, anders dan flexo-persen met centrale tegendrukcilinder, geldt: •

Als de drogerventilatie in volle werking is, zoals tijdens productie, èn er is goede bodemafzuiging of puntafzuiging, dan blijft de concentratie meestal onder de MAC waarde. De droger ventilatie alleen zuigt onvoldoende uit de nabije omgeving om, zonder aanvulling met bodem- of puntafzuiging de concentraties tot onder de MAC te doen dalen.

•

In de praktijk zet men vaak de drogerventilatie uit of in een lage stand. In dat geval kan tijdens het spoelen een blootstelling optreden die véél hoger is dan de MAC.


Pagina 30

•

De blootstelling is het hoogst als er met doeken wordt gewerkt. De bediener zit dan immers met het gezicht dichter op het werk dan bij spuiten met slangetje of flacon. De blootstelling duurt dan ook langer.

•

Direct na het spoelen, tijdens het verdere uitbouwen, kan de drogerventilatie laag gezet worden. Als eenmaal de inkt, lak of lijm is weggelopen daalt de concentratie drastisch.

Voor flexo persen met een centrale tegendrukcilinder geldt: •

De blootstelling is minder is dan bij het reinigen drukvormen en walsen aan andere machines, ondanks het feit dat er vaak geen bodem- of puntafzuiging aanwezig is. De bouw van deze machines is fundamenteel anders. Dit heeft mede tot gevolg dat de bediener tijdens het spoelen niet met het bovenlichaam de machine ‘in’ gaat.

•

De blootstelling hangt hoofdzakelijk af van de drogerventilatie. Als de drogerventilatie in werking is zoals tijdens productie, dan blijft de blootstelling ruimschoots onder de MAC waarde. Zet men echter de drogerventilatie uit of in een lage stand, dan kan soms een blootstelling optreden die hoger is dan de MAC. Blootstelling hoger dan tweemaal de MAC zijn bij deze werkzaamheden echter niet aangetroffen.

7.2.3

Beste Praktijk

Voor spoelen van walsen, cilinders en flexovormen aan de machine geldt als beste praktijk: Afspoelen met vluchtig oplosmiddel: Voor alle machines, anders dan flexo-persen met centrale tegendrukcilinder, geldt: •

Een goede bodem- of puntafzuiging in combinatie met het laten aanstaan van de drogers. Mits er inderdaad met mate gespoten wordt, hoeft het gebruik van een slangetje in plaats van poetsdoeken of een spuitflacon niet ontraden te worden.

Voor flexo persen met een centrale tegendrukcilinder geldt: •

Het laten aanstaan van de drogerventilatie. Mits er inderdaad met mate gespoten wordt, hoeft het gebruik van een slangetje in plaats van poetsdoeken of een spuitflacon niet ontraden te worden.

7.3 Beeld reinigen 7.3.1 Preventie Herhaald wassen: Vooral om handmatig nareinigen te voorkomen, worden cilinders die onvoldoende schoon uit wasmachines komen nogmaals gewassen. 7.3.2 Werkmethode: Voor het reinigen van beeld dat verontreinigd is door oplosmiddelhoudende of reactieve systemen zijn enkele zeer verschillende werkmethoden aangetroffen. Niet alle methoden zij voor alle drukvormen toepasbaar. Ultrasonoor: Geschikt voor zowel walsen als diepdrukcilinders. Toepassing op flexovormen niet geconstateerd. In de praktijk wordt het systeem alleen voor walsen gebruikt. De capaciteit


Pagina 31

van de betreffende apparaten is beperkt, en cilinders zijn ook gemakkelijk met de hand of de wasmachine te reinigen. Er werden twee verschillende standaardmachines aangetroffen, waarvan één geschikt voor walsen uit één meter brede productiemachines. Eén bedrijf had een dergelijk apparaat zelf in ontwikkeling. De reinigingsinstallatie bestaat steeds uit een ondiepe bak met een verwarmd loog (aangetroffen: 50 en 70°C), waarin ultrasone trillingen van variërende frequentie worden teweeggebracht. De walsen liggen in houders boven de bak zodanig dat ze aan de onderkant over een breedte van enkele centimeters in de vloeistof liggen. De walsen draaien langzaam rond zodat steeds een ander deel van het oppervlak in de vloeistof ligt. De trillingsfrequenties worden met zorg gekozen. Ze moeten wèl de harde deeltjes uit de napjes van de walsen verwijderen maar niet de wals zèlf beschadigen. De 1meter brede en dus ruim toepasbare standaardmachine, heeft een capaciteit van 6 walsen en heeft een cyclustijd ca. 30 minuten. Het apparaat heeft kinderziektes gekend, maar deze zijn opgelost. Keramische walsen gaan niet meer kapot, chroom valt niet van metalen cilinders en, omdat de walsen als ze schoon zijn de badtemperatuur van 50° hebben, drogen ze vanzelf en treedt geen roestvorming op. De machine werkt tot tevredenheid en laat in de gravering geen hardnekkige vervuiling na die nog op andere wijze moet worden verwijderd. Uitbesteden: Het is mogelijk walsen bij een ander bedrijf een ‘dieptereiniging’ te doen ondergaan. Dit gebeurt ook ultrasoon. Van één zo’n uitbesteedadres is bekend dat het aan huis komt met ultrasoon apparatuur. Hogedrukreiniging (water) met ‘schuur’middel: Geschikt voor zowel walsen als diepdrukcilinders. Niet voor flexovormen; de hogedrukspuit zal deze beschadigen. Het apparaat heeft een capaciteit van één wals en een cyclustijd van ca 10 minuten. De reinigingsinstallatie bestaat uit een gesloten bak waarin de wals of cilinder rond draait en onder hoge druk wordt schoongespoten met een mengsel van water met een gepatenteerd product dat in hoofdzaak uit natriumbicarbonaat (bakpoeder) bestaat. Het water wordt met hoge druk op de wals gespoten en neemt daarbij enig bakpoeder mee. Dit reinigt de wals of cylinder mechanisch door z’n schurende werking. De walsen en cilinders worden vluchtig handmatig nagereinigd met een doek met oplosmiddel. Het apparaat werkt tot tevredenheid; het enig nadeel is dat àls er een storing optreedt in het bewegingsmechanisme van spuit of wals, de krachtige straal op de wals invreet. Het afval water mag geloosd worden. Weken in afbijt i.c.m. hoge druk reiniging (water): Rasterwalsen worden geweekt in een bad met ‘anilox cleaner’, een loog met wat toevoegingen, waaronder een beetje ethanolamine, en daarna met een eenvoudige hogedrukspuit met water schoongespoeld. De methode werkt tot tevredenheid. Automatische wasmachine werkend met een vluchtig oplosmiddel: Geschikt voor zowel walsen als diepdrukcilinders. Niet zonder meer voor flexovormen; het spoelmiddel kan de drukvorm beschadigen, ook kan de drukvorm ongecontroleerd losweken van de sleeve.


Pagina 32

Voor een omschrijving van de automatische wasmachine werkend met vluchtig oplosmiddel en de opmerkingen en aanbevelingen die daarop betrekking hebben zie §8.2 (Verwijderbare delen; wassen). De walsen en cilinders worden in speciale rekken gehangen waarin zij gedurende de schoonmaakcyclus ronddraaien. De methode werkt veelal tot tevredenheid. In één bedrijf werden walsen en cilinders die niet goed schoon waren geworden nogmaals gewassen. Meestal met goed gevolg. Elders werden cilinders soms na het wassen handmatig met een doek met ethylacetaat nagepoetst. Bij walsen moet soms na het wassen nog hardnekkige vervuiling uit de gravering worden verwijderd. Dit gebeurt echter niet met oplosmiddel maar met afbijt. Zie daarvoor § 7.4 (Walsen etc: Hardnekkige vervuiling) Automatische wasmachine werkend met een niet vluchtig oplosmiddel: Geschikt voor zowel walsen als diepdrukcilinders. Niet waargenomen voor flexovormen. Voor een omschrijving zie §8.2 (Verwijderbare delen; wassen). De walsen en cilinders worden in speciale rekken gehangen waarin zij gedurende de schoonmaakcyclus ronddraaien. Na afloop worden zij handmatig met ethylacetaat nagereinigd. De methode werkt tot tevredenheid. Handmatige reiniging van cilinders: De cilinders worden in een bok gelegd boven een lekbak. Het drukbeeld wordt met poetsdoeken en schuursponsjes gereinigd. Als reinigingsmiddelen worden een huishoudschuurmiddel, ethylacetaat of een mengsel van ethylacetaat en ethanol gebruikt. Als de zijkanten aangekoekte inkt bevatten wordt deze afgestoken met een plamuurmes. De methode werkt tot tevredenheid. Handmatige reiniging van flexovormen: Reiniging van flexovormen in wasmachines is niet waargenomen. Ze worden, voor zover dat na het spoelen aan de machine nog nodig is, met de hand gereinigd met behulp van poetsdoeken, borstels en dergelijke met als oplosmiddel ethanol, soms gemengd met zo’n 10 à 20% ethylacetaat. Het werk wordt meestal uitgevoerd aan een tafel, boven een lekbak, die soms is voorzien van randafzuiging. De methode werkt tot tevredenheid. 7.3.3 Blootstelling Ultrasonoor: Geen Hogedrukreiniging (water) met ‘schuur’middel: Het hogedrukreinigen zèlf: geen blootstelling. Bij het handmatig nareinigen werden echter, duidelijk door gebrek aan ventilatie, ondanks de geringe hoeveelheden een concentratie van enkele malen de MAC gemeten. Weken in afbijt i.c.m. hoge druk reiniging (water): Geen Automatische wasmachine werkend met een vluchtig oplosmiddel: Kan gering zijn, maar in de praktijk sterk afhankelijk van de bouw, de bediening en het onderhoud. Zie §8.2 (Verwijderbare delen: Wassen).


Pagina 33

Bij het handmatig napoetsen zoals waargenomen, was blootstelling ongeveer gelijk aan de MAC waarde. Hierbij moet worden aangetekend dat als er sprake zou zijn van gerichte in plaats van alleen algemene ventilatie, de blootstelling niet of nauwelijks hoger dan de achtergrond concentratie zou zijn. Automatische wasmachine werkend met een niet vluchtig oplosmiddel: Zeer gering. Zie ook §8.2 (Verwijderbare delen: Wassen). Bij het handmatig nareinigen zoals waargenomen, was blootstelling ongeveer gelijk aan de MAC waarde. Hierbij moet worden aangetekend dat als er sprake zou zijn van gerichte in plaats van alleen algemene ventilatie, de blootstelling niet of nauwelijks hoger dan de achtergrond concentratie zou zijn. Handmatige reiniging van diepdrukcilinders: Tijdens de handmatige reiniging van diepdrukcilinders werd in één geval een blootstelling geconstateerd van één à twee maal de MAC waarde. Hierbij dient aangetekend te worden dat er geen gerichte afzuiging was, het gebruikte oplosmiddel in een lekbak met groot oppervlak terecht kwam en in beweging kwam door de machine die de cilinder draaide. Het in trilling komen van het oppervlak van het oplosmiddel had een opvallend sterke toename van de gemeten concentraties tot gevolg. In een ander geval, waar sprake was van een betere, maar nog niet echt gerichte, ventilatie en waar het oplosmiddel niet in een lekbak met groot oppervlak werd opgevangen werd een blootstelling van ongeveer de MAC geconstateerd. Handmatige reiniging van flexovormen: Tijdens de handmatige reiniging van flexovormen werd in één geval een blootstelling geconstateerd van enkele malen de MAC waarde. Hierbij dient aangetekend te worden dat er geen gerichte afzuiging was, het gebruikte oplosmiddel in een lekbak met groot oppervlak terecht kwam. In andere gevallen, waar sprake was van een betere, maar nog niet echt gerichte, ventilatie en waar het oplosmiddel niet in een lekbak met groot oppervlak werd opgevangen werd een blootstelling van ongeveer de MAC geconstateerd.


Pagina 34

7.3.4

Beste praktijk

Voor het reinigen van het beeld in rasterwalsen, cilinders en flexovormen geldt als beste praktijk: Voor walsen en cilinders: •

Het ‘weken in afbijt i.c.m. hoge druk reiniging’ en het ‘ultrasonoor reinigen’ met de standaard machine blinken uit in eenvoud en bedieningsgemak. Ze werken goed, geven geen blootstelling aan oplosmiddeldampen, kennen nauwelijks andere arbeidshygiënische bezwaren en vereisen zelden of nooit handmatig nareinigen. Ultrasonoor reinigen kan ook uitbesteed worden.

•

Ook ‘hogedrukreinigen m.b.v. bakpoeder’ is eenvoudig en geeft geen blootstelling. Nadeel is echter dat het vaker aanleiding geeft tot handmatig nareinigen. Gebeurt dit echter goed geventileerd dan hoeft dat niet bezwaarlijk te zijn.

•

Automatische wasmachine werkend met een niet vluchtig oplosmiddel is minder eenvoudig, maar werkt ook zonder blootstelling. Nadeel is echter dat het aanleiding geeft tot handmatig nareinigen. Gebeurt dit echter goed geventileerd dan hoeft dat niet bezwaarlijk te zijn.

Voor flexovormen: •

Flexovormen worden alleen handmatig schoongemaakt. De beste praktijk is als daarbij sprake is van goede ventilatie en er géén oplosmiddel in een voorraad- of lekbak met een groot oppervlak aanwezig is. (Zie ook het hoofdstuk 3: ‘Ventilatie’)

7.4 Hardnekkige vervuiling: 7.4.1 Algemeen: Walsen en diepdrukcilinders kunnen aan de zijkanten ernstig vervuild raken. Er hoopt zich daar inkt, lak of lijm op die een millimeters dikke taaie uitgeharde laag vormt. Bij flexovormen is dit veel minder het geval. De inkt raakt deze vormen immers niet over het gehele oppervlak maar alleen de boven de dragende cilinder uitstekende delen. Hiernaast kan, vooral bij walsen, de gravering vol raken met uitgeharde inkt, lijm of lak. 7.4.2 Preventie Vaseline of vet (zijkanten): De zijkanten van de cilinders en walsen worden ingesmeerd met vaseline, of een andere vettige substantie. De inkt, lak of lijm hecht daaraan slecht en de eventueel toch gevormde film kan zonder veel inspanning en zonder gebruik van oplosmiddelen of ander chemicaliën handmatig worden verwijderd, voordat het beeld van de walsen of cilinders wordt gereinigd. Behalve vaseline werd ook wel vet gebruikt. Dat vet moet geschikt zijn om gebruikt te worden voor voedselverpakkingen. Deze methode werkt in de meeste bedrijven tot tevredenheid. Tijdens draaien verwijderen (zijkanten): Tijdens de productie worden soms bij lopende machine m.b.v. een doek de zijkanten van walsen en cilinders ontdaan van het begin van aankoekende inkt, lak of lijm. De methode is zeer effectief, maar niet geheel zonder gevaar. Schoonmaak in flexo en verpakkingsdiepdruk © ‘02 KVGO/Sitmae Consultancy BV

Pagina 35

Juiste reinigingsmethode (gravering): Als in de wasfase de juiste techniek wordt gebruikt resteert er geen uitgeharde inkt, lijm of lak in de gravering van walsen. Dit kan bereikt worden met ultrasonoor reinigen, hogedrukreiniging met ‘schuur’middel, weken in afbijt i.c.m. hoge druk reiniging en de automatische wasmachine met een niet vluchtig oplosmiddel. 7.4.3 Werkmethode: Handmatig reinigen met vluchtig oplosmiddel en afbijt: De walsen en cilinders worden in een bok gelegd boven een lekbak en daar mechanisch aangedreven rondgedraaid. De zijkanten worden afgestoken met een plamuurmes. Restanten worden schoongeschuurde met schuursponsjes, ethylacetaat of MEK en VIM. Zonodig wordt voor de gravering ook een afbijtmiddel toegepast. Als het beeld handmatig gereinigd wordt, gebeurt het verwijderen van hardnekkige vervuiling daarmee tegelijkertijd. De methode werkt, maar is arbeidsintensief. 7.4.4 Blootstelling Handmatig reinigen met vluchtig oplosmiddel en afbijt: Tijdens de handmatige reiniging werd een blootstelling geconstateerd van enkele malen de MAC waarde. Hierbij dient aangetekend te worden dat er geen gerichte afzuiging was, het gebruikte oplosmiddel in een lekbak met een groot oppervlak terecht kwam en in trilling kwam door de machine die de cilinder draaide. Het in trilling komen van het vloeistof oppervlak leidt heel snel tot een forse stijging van de concentratie. 7.4.5

Beste praktijk

Voor het verwijderen van hardnekkige vervuiling van rasterwalsen en cilinders geldt als beste praktijk: •

Zijkanten: Preventie door middel van insmeren met vaseline o.i.d.

•

Gravering: Preventie door middel van toepassing van de juiste techniek bij eerdere reinigen.


Pagina 36

8. VERWIJDERBARE DELEN Dit hoofdstuk betreft de huidige praktijk van het reinigen van verwijderbare delen die verontreinigd zijn door oplosmiddelhoudende of reactieve systemen.

8.1 Spoelen aan de machine 8.1.1 Werkmethode Afspoelen met vluchtig oplosmiddel: Voor zover verwijderbare delen inkt, lak of lijm bevatten, laat men ze leeglopen in de pompbak, zonodig geholpen door afkwetsen. De pompbak wordt later geleegd in een vat. Het oplosmiddel dat gebruikt wordt om cilinders, walsen of flexovormen te spoelen, spoelt ook de verwijderbare delen waar inkt, lak of lijm in heeft gezeten. Zonodig spuit men met slangetje of flacon een weinig extra oplosmiddel. Het spoelen aan de machine van verwijderbare delen heeft het voordeel dat een groot deel van de inkt, lak of lijm al in natte toestand wordt verwijderd. Hiermee wordt veel werk, wassen en verwijderen van hardnekkige vervuiling, voorkomen. Het nadeel is echter dat het middel waarmee gespoeld wordt terecht komt in de inkt-, lak of lijmrestanten. Van restanten die voor hergebruik bestemd zijn kan zo de viscositeit overmatig dalen. Bij restanten die bestemd zijn om als afval afgevoerd te worden speelt dit niet. Wel is daar nadelig dat de hoeveelheid toeneemt en het spoelmiddel, anders dan dat in wasmachines, niet hergebruikt wordt. In de praktijk spoelt men derhalve steeds zuinig. 8.1.2 Blootstelling Afspoelen met vluchtig oplosmiddel: Het laten weglopen van de restanten gaat zeer snel. Noemenswaardige blootstelling treedt daarna alleen op tijdens het spoelen van de walsen, cilinders of flexovormen. Zie ook § 7.2 (Walsen etc: Spoelen aan de machine) Als eenmaal de restanten zijn weggelopen en de cilinders, walsen en flexovormen zijn gespoeld, is de blootstelling niet of nauwelijks hoger dan de achtergrond concentratie. Tijdens het overgieten van pompbak naar vat is de blootstelling niet of nauwelijks hoger dan de achtergrond concentratie. 8.1.3 Beste praktijk De huidige manier van werken voldoet.

8.2 Wassen 8.2.1 Preventie Vergiftigen: Restanten van reactieve inkten, lakken of lijmen zijn niet opnieuw bruikbaar. De chemische reactie gaat immers door en derhalve ook de uitharding. Eenmaal uitgehard lossen zij niet gemakkelijk meer op in een ‘gewoon’ oplosmiddel. Zij geven aanleiding tot veel ‘hardnekkige’ vervuiling.


Pagina 37

Het uitharden van reactieve systemen kan worden stopgezet door ze te ‘vergiftigen’. Hiertoe voegt men, afhankelijk van het systeem enig ethanol of water toe. Machine onderdelen verontreinigd met ‘vergiftigde’ restanten zijn hierdoor gemakkelijk te reinigen. Nadeel is dat de vergiftigde restanten er hetzelfde uitzien als goed bruikbare producten. Verwarring met kostbare gevolgen is mogelijk. Teflon bekleding: Inktbakken en rakelhouders kunnen met Teflon worden bekleed. Inkt, lak of lijm hecht zich daar niet aan. Men kan ze geheel leeg laten lopen en wassen is daarna niet of nauwelijks meer nodig. Ook lijmvaten die inwendig met Teflon waren bekleed zijn waargenomen. Het bekleden met Teflon is prijzig. Het bekleden van een inktbak kost ca € 1000. Het gebruik van Teflon coating vereist de discipline om niet met metalen voorwerpen de betreffende inktbakken en dergelijke te reinigen. Beschadigingen zijn het gevolg en de goede werking wordt snel minder. Plastic folie: Lekbakken en karren kunnen met plastic folie worden beplakt. Bij vervuiling wordt het plastic verwijderd en weggegooid. Vaseline of vet: Lekbakken en karren kunnen met vaseline of vet worden ingesmeerd. De vervuiling hecht niet en kan met de hand of met behulp van een doek worden verwijderd. Plastic zakken: Vaten waarin lak of lijm naar de pers wordt gebracht kunnen van binnen worden voorzien van een plastic zak. Na gebruik wordt de plastic zak verwijderd en weggegooid. De zak gaat wel eens stuk, maar toch vermindert het aantal malen dat de betreffende vaten moeten worden gereinigd met een factor tien. Vormgeving: Scherpe hoeken waarin zich inkt, lak of lijm kan ophopen kunnen vermeden worden. Dit vergemakkelijkt het leeg laten lopen en spoelen aan de machine: er blijft minder achter. Ook het wassen zelf gaat gemakkelijker. Er blijft daardoor minder vaak moeilijk te verwijderen vervuiling achter die nog met de hand moet worden verwijderd. Wegwerp rakels: Wegwerp rakels hoeven niet schoongemaakt te worden. Accepteren grijze waas: Automatische wasmachines laten vaak een licht grijze waas achter op de gewassen onderdelen. In sommige bedrijven werd deze waas stelselmatig met een poetsdoek met oplosmiddel van de onderdelen verwijderd. In andere bedrijven accepteerde men de waas op een deel van de onderdelen. Kennelijk stoort het de productie niet. Het is niet bekend of de grijze waas minder is als er vaker gedestilleerd wordt. Mocht dit zo zijn dan ligt voorkomen of verminderen van de waas door frequenter destilleren voor de hand. Niet hergebruiken van vaten: Bij sommige bedrijven worden vaten, vooral voor lakken en lijmen, steeds hergebruikt. Deze vaten moeten daartoe regelmatig gereinigd worden. In andere bedrijven vervangt met sterk vervuilde vaten door ‘nieuwe’ exemplaren. Dit zijn geleegde vaten waarin lijmen of lakken door de leverancier zijn aangeleverd. Herhaald wassen: Vooral om handmatig nareinigen te voorkomen worden onderdelen die onvoldoende schoon uit wasmachines komen nogmaals met de automatische wasmachine gewassen.


Pagina 38

8.2.2 Werkmethode Weken in vluchtig oplosmiddel: Sterk vervuilde onderdelen worden vaak eerst geweekt voordat zij machinaal of handmatig worden gewassen. Zij worden hiertoe in een bak met oplosmiddel gelegd. De bakken zijn voorzien van een deksel. Hierdoor draagt de inweekbak minder bij aan de achtergrondconcentratie. In sommige gevallen is de bak voorzien van randafzuiging. Het inweken maakt het wassen effectiever en vermindert hardnekkige vervuiling die later handmatig moet worden verwijderd. Soms wordt de tijd die onderdelen toch moeten wachten voordat ze gewassen kunnen worden benut door ze alvast te weken, ook al zijn ze niet sterk vervuild. Handmatig wassen met vluchtig oplosmiddel: De te reinigen voorwerpen worden met oplosmiddel en poetsdoeken met de hand afgenomen en gespoeld. Dit gebeurt boven een speciaal daarvoor bestemde tafel of in een spoelmeubel. Het oplosmiddel met verwijderd vuil loopt weg naar een verzamelbak onder de tafel of het spoelmeubel. Deze verzamelbak kan vaak, als er niet gewassen wordt, met een deksel afgesloten worden. Men gebruikt meestal ethylacetaat, een mengsel van ethylacetaat en ethanol of MEK. Er is vaak sprake van randafzuiging, en ook vaak van een aan drie zijden opstaande rand tot wel ruim 2 meter boven de grond en soms zelfs sprake van een plafond. In dat laatste geval zijn handen en hoofd van degene die schoonmaakt aan vijf zijden omsloten en is er geen andere ventilatie dan de randafzuiging. Spoelmeubels en schoonmaaktafels zijn vaak van eigen fabrikaat. Met het oog op de blootstelling zijn de volgende aspecten van belang: •

Oppervlakte opvangbak: Vaak is het oppervlak van de opvangbak even groot als dat van de werkruimte en wordt er boven een rooster gewerkt. In andere gevallen loopt het vuile oplosmiddel via een leiding af naar een verder gesloten vat. Nadeel dat aan deze laatste methode wordt toegedacht is dat het verwijderde vuil de leiding zou kunnen verstoppen. In de praktijk is hiervan echter geen bevestiging gevonden.

•

Ontwerp randafzuiging: Soms wordt aan drie zijden afgezogen, vaak ook alleen aan de achterkant. In alle gevallen, maar vooral als alleen aan de achterkant wordt afgezogen, blokkeert het schoon te maken voorwerp deels de afzuiging van de oplosmiddeldamp die bij het wassen vrijkomt. Ook degene die staat schoon te maken beïnvloedt de afzuiging negatief. Soms wordt de randafzuiging geblokkeerd door het deksel waarmee, als er niet wordt schoongemaakt, de lekbak wordt afgesloten. De randafzuiging is vaak niet erg krachtig. Als er niet handmatig wordt schoongemaakt, draagt een zachtjes draaiende randafzuiging goed bij aan het voorkomen van een te hoge achtergrondconcentratie.

•

Mate van omsluiting: De omsluiting draagt ertoe bij dat de afzuiging zoveel mogelijk op het schoonmaakwerk gericht is. Ook zorgt het ervoor dat, als er niet wordt schoongemaakt, verdamping van oplosmiddel uit een open opvangbak minder bijdraagt aan de achtergrondconcentratie. Anderzijds echter blokkeert de omsluiting elke andere vorm van ventilatie dan die door de randafzuiging. Het netto resultaat is negatief.

Automatische wasmachine werkend met een vluchtig oplosmiddel: De te reinigen voorwerpen worden in een rek of korf in de machine geplaatst. Nadat de machine gesloten is wordt Schoonmaak in flexo en verpakkingsdiepdruk © ‘02 KVGO/Sitmae Consultancy BV

Pagina 39

oplosmiddel met kracht over de onderdelen gespoten. Nozzles zitten daartoe aan beweegbare armen en in de vloer. De onderdelen wordt zo rondom bestreken. Het rondspuitende oplosmiddel wordt rondgepompt vanuit de verdiepte bodem van de machine. Er zijn ook machines waarin het rek met onderdelen onder de sproeikoppen wordt heen en weer gereden. Als oplosmiddel wordt meestal ethylacetaat of een mengsel van ethylacetaat en ethanol (veelal ca 70/30) gebruikt. Alle machines hebben een destillatieketel. Vervuild oplosmiddel wordt d.m.v. destillatie gereinigd. Na elke keer destilleren moet handmatig, door bikken en scheppen het bezinksel, de ‘sludge’, worden verwijderd. In één bedrijf is waargenomen dat de destillaattank werd gekoeld. Naar zeggen scheelde dit een verdamping van enkel tonnen oplosmiddel per jaar. (Deze verdamping uit de destillaattank wordt overigens in alle bedrijven naar buiten geleid en geeft geen blootstelling aan het personeel). In alle machines krijgen de onderdelen na het wassen de tijd om uit te lekken. Er zijn machines die daarna nog een droogcyclus kennen. De gewassen onderdelen uit andere machines drogen aan de lucht in de werkruimte. In geval van een droogcyclus wordt bij einde het wassen het oplosmiddel uit de verdiepte bodem van de wasmachine naar een tank gepompt. De machine wordt daarna gedurende zo’n 5 minuten grondig geventileerd voordat de deur geopend wordt en de schone onderdelen, droog, uit de machine genomen kunnen worden. Machine zonder droogcyclus hebben ter bescherming van de bediener randafzuiging rond de laadklep of -deur. Het beladen en later legen van de rekken met te reinigen onderdelen gebeurt bij veel machines in de machine zelf of vlak naast, of dicht boven, de geopende machine. Bij andere machines worden de rekken handmatig uit de machine gereden of met een kraan eruit getild en elders in de werkruimte beladen of geleegd. De belangrijkste blootstelling vindt plaats tijdens het laden en legen van de machines. Daarom is het, bezien vanuit blootstellings-oogpunt, van belang om de volgende, in de praktijk voorkomende, combinatie te onderscheiden: •

Bouw van de machine: -

Machine zonder droogcyclus, in of nabij de machine beladen en legen

-

Machine zonder droogcyclus, weg van de machine beladen en legen

-

Machine met droogcyclus, weg van machine beladen en legen

Machines mèt een droogcyclus die in of nabij de machine worden beladen zijn niet aangetroffen. Niet alleen de bouw, maar ook de bediening en het onderhoud van automatische wasmachines verschilt zeer van bedrijf tot bedrijf. Onderstaand een overzicht van zaken, anders dan de bouw van de machine, die voor de blootstelling het meest van belang zijn: •

Plaatsen van onderdelen: Als onderdelen zo geplaatst worden, dat restjes oplosmiddel erop kunnen achterblijven, zal er ondanks uitlekken of een droogcyclus sprake zijn van verdamping tijdens het legen van machine of rek. De manier van stapelen heeft grote invloed op de blootstelling bij het openen en legen van de wasmachine.


Pagina 40

•

Speciale rekken voor verschillende soorten onderdelen: Bij sommige wasmachines werden enkele verschillende soorten rekken toegepast op opzetstukken gebruikt zodat de onderdelen zo geplaatst konden worden dat ze èn goed schoon werden en er geen oplosmiddel in kon achter blijven

•

Reiniging: Ook wasmachines moeten regelmatig schoongemaakt worden. In de praktijk gebeurt dit vaak onvoldoende. Bij meerdere bedrijven werden bijvoorbeeld roosters voor de randafzuiging aangetroffen die nagenoeg geheel waren dichtgeslibd.

•

Onderhoud: Als een goed onderhouden machine in werking is wordt in de buurt ervan geen verhoogde concentratie oplosmiddel gemeten. Het geheel is dan gasdicht. In de praktijk zijn schoonmaakafdelingen en daarmee veel wasmachines vaak de stiefkindjes van de technische dienst. Leidingen, ventilatiekanalen en pakkingen lekken op veel verschillende plaatsen. Soms staat er oplosmiddel in de opvanggoot rondom de machine. In één geval ontbrak een deel van het kanaal waarmee de ventilatielucht naar buiten moest worden afgevoerd. Zwaar met oplosmiddel beladen lucht werd zo de werkruimte in geblazen.

•

Kwaliteit randafzuiging: Machines zonder droogcyclus hebben randafzuiging. Deze werkt echter vaak gebrekkig. Bij bovenladers schermt het geopende deksel de afzuigopeningen soms gedeeltelijk af. De gaten die daartoe in het deksel zijn aangebracht vervuilen en slibben dicht. In andere gevallen belemmeren de onderdelen die geladen of uitgenomen worden een juiste luchtstroom.

•

Handmatig nawassen: Waar na het machinaal wassen kleine plasjes oplosmiddel in de gereinigde onderdelen resteren, laten deze bij het opdrogen grijze vervuiling achter. Deze wordt met een doek met oplosmiddel verwijderd. Ook wordt vaak de grijze waas die op de onderdelen achterblijft vaak met een doek met oplosmiddel verwijderd. Het nawassen gebeurt meestal wel direct nadat de rekken geleegd zijn, maar enigszins uit de buurt van de machine.

Automatische wasmachine werkend met een niet vluchtig oplosmiddel: Aangetroffen bij één bedrijf. Betrof een automatische wasmachine zoals ook elders gevonden. Het voorheen gebruikte vluchtige oplosmiddel was vervangen door een niet vluchtig oplosmiddelmiddel. Het betreffende middel is er één in een serie experimenten. Met de huidige apparatuur is destillatie niet mogelijk; de kooktemperatuur van het middel ligt daarvoor te hoog. Men laat het grovere vuil uitzakken en scheidt zo te strek vervuild van bruikbaar schoonmaakmiddel en vult aan met schoon middel. Dit is onvoldoende, ook fijner vuil zal verwijderd moeten worden. Hiervoor is nog geen oplossing voorhanden. Het thans gebruikte middel werkt goed. Het slechts langzaam verdampen heeft echter ook nadelen. Zo leidt morsen tot spekgladde vloeren, die met een vluchtig middel moeten worden gereinigd, blijven er gemakkelijk plasjes achter in gereinigde onderdelen en moeten veel onderdelen handmatig nagereinigd worden. De bedoeling is dat dit gebeurt met poetsdoeken met hetzelfde middel. In de praktijk werd echter waargenomen dat dit met ethylacetaat gebeurde. Weken en automatische wasmachine met loog: De onderdelen worden twee uur lang in een tot 80°C verwarmd bad gelegd, met een mengsel van o.m. n-Methyl-2-Pyrrolidon, Ethanolamine en enkele bijzondere toevoegingen om te voorkomen dat aluminium delen Schoonmaak in flexo en verpakkingsdiepdruk © ‘02 KVGO/Sitmae Consultancy BV

Pagina 41

aangetast worden. Het bad wordt afgedekt met een laag olie om verdamping tegen te gaan. Na het inweken volgt een afzuigfase van ca 5 minuten. Na het inweken worden handmatig de vellen van de zijkanten afgetrokken. De onderdelen zijn dan nog bedekt met olie en worden gewassen in een automatische wasmachine werkend met een loog. Deze machine tast aluminium aan, en loog kan achter blijven in de holtes van sommige onderdelen en bij verdere behandeling personeel verwonden. De holtes worden tevoren afgedicht. Deze methode werkt niet tot tevredenheid. Veelal moeten aldus schoongemaakte onderdelen alsnog, met de hand met MEK worden nagereinigd. Het inweekbad en het loog in de wasmachine vervuilen snel. De filters moeten regelmatig handmatig worden schoongemaakt. Regelmatig worden monsters genomen en moeten op aanwijzing van de leverancier chemicaliën aan het weekbad worden toegevoegd. Eens per twee jaar wordt de inhoud geheel ververst à ruim € 20.000,-. Vatenspoelmachine met vluchtig oplosmiddel: Bij sommige bedrijven worden vaten machinaal gespoeld alvorens opnieuw te worden gebruikt. Het vat wordt over de nozzles geplaatst en met een krachtige straal oplosmiddel wordt de binnenzijde van het vat gereinigd. Voor het oplosmiddel wordt ethylacetaat, MEK of een mengsel van die twee gebruikt. Soms worden vaten ook gespoeld om ze als oud ijzer te kunnen afvoeren. 8.2.3 Blootstelling Weken in vluchtig oplosmiddel: Bij het openen van de bak komt kortstondig een walm van oplosmiddelen vrij met waarden van enkele malen de MAC. De belangrijkste, wat langduriger, blootstelling vindt echter plaats tijdens het laden en legen van de bak. Deze kan oplopen tot twee maal de MAC. Net als bij het handmatig wassen zorgt echter plaatsing in de tocht, al dan niet in combinatie met randafzuiging, voor blootstellingen die nauwelijks hoger zijn dan de achtergrondconcentratie. Handmatig wassen met vluchtig oplosmiddel: De blootstelling hangt af van de constructie van de tafel of het spoelmeubel. De hoogste blootstelling, van meer dan tweemaal de MAC waarde, wordt aangetroffen tijdens het schoonmaken in een volledig omsloten spoelmeubel, met een open lekbak, en een matige randafzuiging met vervuilde afzuigopeningen die bovendien werden afgeschermd door het te reinigen voorwerp. De laagste blootstelling, nauwelijks hoger dan de achtergrondconcentratie, vindt men aan een tafel of meubel zonder hoge opstaande randen en zonder plafond maar wel met een lekbak van waaruit het oplosmiddel meteen naar een gesloten vat vloeit, en die in de luchtstroom van een ruim bemeten ruimteventilatie is geplaatst (tocht!). De aanwezigheid van randafzuiging heeft in dat geval geen merkbare additionele invloed. Alleen met een goed geplaatste en zéér krachtige (en dus lawaai makende) afzuiging kan in een omsloten spoelmeubel deze lage blootstelling geëvenaard worden. Automatische wasmachine werkend met een vluchtig oplosmiddel: De blootstelling hangt zeer af van bouw, bediening en onderhoud van de machine. Tijdens het draaien behoort er geen oplosmiddel uit de machine te ontsnappen. Dichtbij machines die gebrekkig onderhouden werden kwamen tijdens het draaien echter plaatselijk concentraties van enkele malen de MAC voor. Schoonmaak in flexo en verpakkingsdiepdruk © ‘02 KVGO/Sitmae Consultancy BV

Pagina 42

De enige momenten dat noemenswaardige blootstelling behoort te kunnen optreden is tijdens beladen en legen van de machine, tijdens het handmatig nawassen en bij het verwijderen van de sludge. •

Machine zonder droogcyclus, in of nabij de machine beladen en legen: Direct na het openen van het deksel komen concentraties voor van wel tien maal de MAC. Men laat de machines dan ook meestal eerst even ‘uitwasemen’. Tijdens het beladen en legen van de machine werden blootstellingen van enkele malen de MAC aangetroffen. De meeste randafzuiging werkt niet adequaat. Deze machines kennen nog het bijkomend bezwaar dat alle onderdelen hoog opgetild moeten worden en soms over een vrij hoge rand, laag in de bak moeten worden gelegd.

•

Machine zonder droogcyclus, weg van de machine beladen en legen: Geen blootstelling tijdens laden. Blootstelling tijdens legen hangt af van eventueel achtergebleven plasjes oplosmiddel. Heeft alle oplosmiddel kunnen weglekken dan is de blootstelling niet of nauwelijks hoger dan de achtergrond concentratie. Als er plasjes achterblijven worden blootstellingen van ongeveer de MAC waargenomen.

•

Machine met droogcyclus, weg van machine beladen en legen: De blootstelling is niet of nauwelijks hoger dan de achtergrond concentratie mits de bediener niet omwille van het uitnemen van het rek toch de machine in moet. In de machine zelf kunnen direct na openen van de deur of klep, ondanks de droogcyclus, toch concentraties van enkele malen de MAC voorkomen.

•

Handmatig nawassen: Tijdens het handmatig nawassen worden wel concentraties van ongeveer de MAC aangetroffen. Hierbij moet worden aangetekend dat als er sprake zou zijn van gerichte in plaats van alleen algemene ventilatie, de blootstelling niet of nauwelijks hoger dan de achtergrond concentratie zou zijn.

•

Verwijderen sludge: Geen praktijkwaarneming beschikbaar. De sludge bevat echter veelal zo’n 20 à 30% oplosmiddel en het personeel moet zich in allerlei bochten wringen om erbij te kunnen. Het dragen van persoonlijke beschermingsmiddelen is hierbij usance.

Automatische wasmachine werkend met een niet vluchtig oplosmiddel: Geen. Alleen bij het handmatig nawassen met ethylacetaat worden wel concentraties van ongeveer de MAC aangetroffen. Hierbij moet worden aangetekend dat als er sprake zou zijn van gerichte in plaats van alleen algemene ventilatie, de blootstelling niet of nauwelijks hoger dan de achtergrond concentratie zou zijn. Als het niet vluchtige middel zèlf voor nawassen wordt gebruikt is geen sprake van een verhoogde concentratie. Weken en automatische wasmachine met loog: Het bad bevat n-methyl-2-pyrrolidon, ethanolamine met een MAC van respectievelijk 20 en 1 ppm. In beide gevallen wordt de MAC waarde bij 20°C niet snel bereikt. Het betreffende bad is echter 80°C. Ondanks de olielaag ontsnappen er een duidelijk waarneembare ‘wolken’ bij openen van de machine. Geen meetgegevens beschikbaar. Aannemende dat deze ‘wolken’ bovengenoemde stoffen bevatten, lijkt het waarschijnlijk dat de MAC waarden daarin aanzienlijk overschreden worden. Tijdens het reinigen van filters worden persoonlijke beschermingsmiddelen gedragen.


Pagina 43

Verdere blootstelling aan oplosmiddeldampen tijdens het handmatig nareinigen met MEK. Geen praktijkmeting beschikbaar, maar waarschijnlijk was de blootstelling ongeveer gelijk aan de MAC. Zie voor meer informatie hierboven; ‘Handmatig wassen met vluchtig oplosmiddel’. De methode kent ook andere arbeidhygiënische bezwaren. Loog kan achter blijven in de holtes van sommige onderdelen en later personeel verwonden. Vatenspoelmachine met vluchtig oplosmiddelen: Geen praktijkwaarneming. 8.2.4

Beste praktijk

Voor het wassen van verwijderbare delen geldt als beste praktijk: •

Combinatie van preventie maatregelen en een goed werkende, goed onderhouden en goed bediende automatische wasmachine die werkt op een vluchtig oplosmiddel en weg van de machine beladen wordt. Hierbij moet handmatig nareinigen zoveel mogelijk worden voorkomen. Voor zover het nareinigen onvermijdelijk is moet het op een goed geventileerd plaats gebeuren.

•

Dezelfde combinatie, maar dan met een niet vluchtig reinigingsmiddel. Het grote voordeel hiervan is dat het ontbreken van een overmatige blootstelling niet zo sterk afhangt van onderhoud en discipline op de werkvloer. Het nadeel is echter deze methode nog experimenteel is.

8.3 Hardnekkige vervuiling 8.3.1 Preventie Hardnekkige vervuiling is vooral afkomstig van reactieve systemen. De meeste maatregelen waarmee het wassen van uitneembare delen kan worden vermeden of verminderd, dragen natuurlijk ook bij aan het vermijden van hardnekkige vervuiling. Dit betreft: •

Vergiftigen van restanten van reactieve inkten, lakken of lijmen

•

Teflon bekleding op inktbakken en rakelhouders

•

Plastic folie op lekbakken en karren

•

Vaseline of vet: op lekbakken en karren

•

Plastic zakken in vaten waarin lak of lijm

•

Vormgeving zonder scherpe hoeken

•

Gebruik wegwerprakels

In aanvulling daarop is nog aangetroffen: Accepteer sommige hardnekkig vuil: In niet alle bedrijven worden bikkelhard geworden inkt-, lak- of lijmspatten verwijderd. Kennelijk storen deze verontreinigingen, die met normaal wassen niet te verwijderen zijn, ook de productie niet. Als ze niet in de gebruikte reinigingsmiddelen oplossen, doen ze dat kennelijk ook niet verse inkt, lak of lijm.


Pagina 44

8.3.2 Werkmethode In alle gevallen worden hardnekkige vervuilingen verwijderd met een afbijt middel. De onderdelen worden ermee ingesmeerd en de vervuiling wordt met kwasten, schuursponsjes, of plamuurmessen verwijderd. Het van verwijderbare delen wegnemen van hardnekkige vervuiling gebeurt niet met vluchtige oplosmiddelen: deze hebben voor de betreffende vervuiling immers niet gewerkt. In sommige gevallen worden onderdelen eerst in een afbijtmiddel in de week gelegd. Handmatig met afbijt: Er worden verschillende middelen gebruikt. Veel zijn gelijk aan de afbijtmiddelen die door schilders worden gebruikt en bevatten methylalcohol en methylchloride. Handmatig met alternatieve middelen: Er zijn ook andere middelen in gebruik. Sommige zijn alleen bekend onder hun fabrieksnaam. In een ander geval werd n-methyl-2-pyrrolidon gebruikt, een koolwaterstof met zeer lage dampspanning en volledig oplosbaar in water. Het wordt sterk verdund met water gebruikt. MAC 20 ppm. Eén alternatief middel ‘Nebol 3016’ heeft volgens het veiligheidsblad eigenschappen die identiek zijn aan die van n-methyl-2pyrrolidon. Beide middelen werken goed. Eén van de gebruikende bedrijven signaleert echter een achterblijvend vettig laagje, dat met een vluchtig oplosmiddel verwijderd moet worden. 8.3.3 Blootstelling In alle gevallen is de blootstelling gering. Wel betreft het blootstelling aan gechloreerde koolwaterstoffen en andere producten met lage MAC-waarden. Bij gebruik N-methyl-2pyrrolidon was geheel geen blootstelling waar te nemen. Er is specifiek navraag gedaan naar N-methyl-2-pyrrolidon omdat recent de MAC waarde aanzienlijk omlaag was bijgesteld. Zeer uitgebreide veiligheidsbladen en detailinformatie uit de chemische industrie geven echter geen aanleiding om het gebruik van deze stof te ontraden. Overigens wordt de huidige MAC waarde (20 ppm) tijdens gebruik als afbijtmiddel bij lange niet benaderd. 8.3.4

Beste praktijk

Voor het verwijderen van hardnekkige vervuiling van verwijderbare onderdelen geldt als best praktijk: •

Ruime toepassing van preventieve maatregelen in combinatie met gebruik van afbijt of niet vluchtige oplosmiddelen. Hierbij geldt een lichte voorkeur voor middelen zonder gechloreerde koolwaterstoffen. N-methyl-2-pyrrolidon werkt goed.


Pagina 45

9. POMPEN EN SLANGEN Dit hoofdstuk betreft de huidige praktijk van het reinigen van pompen en slangen die verontreinigd zijn door oplosmiddelhoudende of reactieve systemen.

9.1 Algemeen Er zijn elektrisch en pneumatisch aangedreven pompen. Pneumatische pompen hebben het voordeel dat zij geheel mechanisch zijn en geen enkel onderdeel te lijden heeft als het met oplosmiddelen in aanraking komt. In de schoonmaak moet met elektrische pompmotoren voorzichtiger omgesprongen worden. Deze kunnen bijvoorbeeld niet in hun geheel in oplosmiddel gedompeld worden.

9.2 Spoelen aan de machine 9.2.1 Werkmethode Doorspoelen met vluchtig oplosmiddel: Pompen en slangen laat men na het spoelen van cilinders, walsen en andere onderdelen, leeglopen en uitlekken in de pompbakken. Van werkelijk spoelen is meestal niet of nauwelijks sprake. Het oplosmiddel waarmee de cilinders, walsen en andere verwijderbare delen worden gespoeld loopt naar de pompbak via de retourleiding en passeert de pomp derhalve niet. 9.2.2 Blootstelling Niet of nauwelijks hoger dan de achtergrond concentratie. 9.2.3 Beste praktijk De huidige manier van werken voldoet

9.3 Wassen 9.3.1 Algemeen Van pompen en slangen kan moeilijk worden vastgesteld of ze inwendig voldoende schoon zijn. Dit blijkt pas tijdens de productie. Als ze dan niet schoon genoeg zijn, zijn hoge kosten door tijden materiaalverlies het gevolg. Pompen worden dan ook langdurig en grondig schoongemaakt. 9.3.2 Werkmethode Weken in vluchtig oplosmiddel: Het weken gebeurt in een bak met een deksel met uitsparingen waarin pompen kunnen worden geplaatst. De pomp wordt niet aangedreven. In sommige gevallen worden pompen in een dergelijke weekbak ‘gestald’ tot ze gewassen kunnen worden. Het reinigen gaat hierdoor gemakkelijker Weken is persé nodig als de pompen en slangen daarna in een automatische wasmachine met vluchtig oplosmiddel worden gewassen. Pompen reinigen door alleen maar te weken werkt niet tot tevredenheid. Schoonmaak in flexo en verpakkingsdiepdruk © ‘02 KVGO/Sitmae Consultancy BV

Pagina 46

Pompenwasmachine met vluchtig oplosmiddel: Voor pompen worden aparte wasmachines gebruikt. ‘Wasmachine’ is eigenlijk een groot woord voor deze installaties. Het zijn grote bakken met een deksel met uitsparingen waarin pompen kunnen worden geplaatst. De pompen kunnen in werking worden gesteld, er zijn aandrijvingen aanwezig. Vaak worden de pompen met hun ‘eigen’ slangen aangesloten waardoor deze meteen ook gewassen worden. Soms worden slangen apart gewassen. De pomp wordt in de opening in het deksel geplaatst, aangesloten en in werking gezet. Gedurende enige tijd wordt oplosmiddel rondgepompt, en de pomp reinigt zich dus zo vanzelf. De methode werkt tot tevredenheid. Pompenwasmachines zijn met en zonder randafzuiging aangetroffen. Slangenspoelmachine met vluchtig oplosmiddel: In één bedrijf werd een speciale slangenspoelmachine aangetroffen. De slangen worden met één uiteinde gekoppeld aan een leiding met een groot aantal aansluitingen en afsluiters. Het andere uiteinde wordt over een buis geschoven die leegloopt in een bad met oplosmiddel. Het oplosmiddel wordt rondgepompt. De methode werkt tot tevredenheid. Slangen weken in bad met afbijt en doorblazen: Slangen worden geweekt in een bad met afbijt. Na het weken worden zij met perslucht schoongeblazen. De methode werkt niet tot tevredenheid. 9.3.3 Blootstelling Weken in vluchtig oplosmiddel: Bij het openen van de bak komt kortstondig een walm van oplosmiddelen vrij met waarden van enkele malen de MAC. De belangrijkste, wat langduriger, blootstelling vindt plaats tijdens het laden en legen van de bak. Deze kan oplopen tot twee maal de MAC. Plaatsing in de tocht, al dan niet in combinatie met randafzuiging, zorgt voor blootstellingen die nauwelijks hoger zijn dan de achtergrondconcentratie. Pompenwasmachine met vluchtig oplosmiddel: De blootstelling zowel bij in- en uitnemen als tijdens het draaien van de pompen is gering, ook bij installatie zonder randafzuiging of omkasting. Het deksel werkt, ondanks de gaten voor de pompen, goed en doordat de pompen ruimschoots in het oplosmiddel steken wordt het oppervlak ook nauwelijks in beweging gebracht. Slangenspoelmachine met vluchtig oplosmiddel: Geen praktijkwaarneming. Gezien echter de gesloten constructie van de machine en de korte tijd die nodig is om slangen aan- en af te koppelen, hoogstwaarschijnlijk zeer gering. Slangen weken in bad met afbijt en doorblazen: Geen praktijkwaarneming beschikbaar. Het betreft echter onder andere n-methyl-2-Pyrrolidon en ethanolamine, beide stoffen waarvan de MAC waarde door vernevelen snel bereikt kan worden. Het lijkt mogelijk dat bij deze werkmethode MAC waarden worden overschreden.


Pagina 47

9.3.4

Beste praktijk

Voor het wassen van pompen en slangen geldt als beste praktijk: •

De pompenwasmachine met vluchtig oplosmiddel, zonodig gecombineerd met de speciale slangenwasmachine. Het zijn eenvoudige apparaten die tot tevredenheid werken en geen aanleiding geven tot waarneembaar piekconcentraties.

9.4 Hardnekkige vervuiling Hardnekkige vervuiling in pompen en werkmethoden om die te verwijderen werden niet geconstateerd.


Pagina 48

10. NIET VERWIJDERBARE DELEN Dit hoofdstuk betreft de huidige praktijk van het reinigen van niet verwijderbare delen die verontreinigd zijn door oplosmiddelhoudende of reactieve systemen.

10.1 Algemeen De verontreiniging van niet verwijderbare delen valt in de praktijk erg mee. Nagenoeg alle onderdelen die in aanraking komen met inkt, lak of lijm kunnen immers verwijderd worden. Dit zijn bovendien bijna alle onderdelen die persé schoon moeten zijn voor de volgende productie-run.

10.2 Wassen en hardnekkige vervuiling 10.2.1 Preventie Vaseline of vet: Delen van de machines die verontreinigd kunnen raken met inkt, lak of lijm kunnen met vaseline of vet worden ingesmeerd. De vervuiling hecht niet, en kan met de hand of met behulp van een doek worden verwijderd. Plastic folie: Delen van de machines die verontreinigd kunnen raken kunnen met plastic folie worden beplakt. Bij vervuiling wordt het plastic verwijderd en weggegooid. Meteen schoonmaken na ongelukken: Grootscheepse verontreiniging van niet verwijderbare delen komt eigenlijk alleen voor bij ongelukjes, zoals overstroming van de inktbak, een lekkage of iets dergelijks. Snel verwijderen van de verontreiniging voorkomt veel poetswerk later. 10.2.2 Werkmethode Tussen de drukopdrachten worden de geleidewalsen en viscositeitsmeters gereinigd. In veel bedrijven maken wekelijks de bedieners hun eigen machine schoon. In een enkel geval wordt dit werk uitbesteed en komt er in de weekeinden een gespecialiseerd bedrijf. Ook tijdens groot onderhoud, bijvoorbeeld eenmaal per jaar, wordt de machine meestal door de bedieners zelf zeer grondig gereinigd. De aangetroffen werkmethoden: Handmatig met poetsdoeken en vluchtig oplosmiddel: Spreekt voor zich. Handmatig met poetsdoeken en afbijt: Spreekt voor zich. 10.2.3 Blootstelling Handmatig met poetsdoeken en oplosmiddel: Geen praktijkwaarneming. Tussen de drukwerken zal, gezien de aard van het werk, de blootstelling niet hoger zijn dan tijdens het spoelen aan de machine van walsen, cilinders en verwijderbare delen. De blootstelling zal daarbij ruim onder de MAC waarde blijven mits voor voldoende afzuiging en ventilatie wordt zorggedragen.


Pagina 49

Het reinigen van geleide walsen gebeurt boven de pers. Dit gebeurt tijdens stilstand van de pers. De achtergrond concentratie is daar dan laag. Tocht t.g.v. de ruimteventilatie voorkomt daar piekconcentraties. Handmatig met poetsdoeken en afbijt: Geen praktijkwaarneming. Naar verwachting geen. 10.2.4 Beste praktijk Huidige praktijk voldoet, mits voor voldoende afzuiging wordt zorggedragen.


Pagina 50

11. VLOEREN Dit hoofdstuk betreft de huidige praktijk van het reinigen van vloeren die verontreinigd zijn door oplosmiddelhoudende of reactieve systemen.

11.1 Wassen 11.1.1 Preventie Karton: Op plaatsen waar de kans groot is dat inkt, lak of lijm gemorst zal worden, maar waar gelopen of gereden moet worden, worden kartonnen platen op de vloer geplakt. Plastic folie: Daar waar gedurende de tijd dat er geproduceerd wordt niet gelopen hoeft te worden, zoals onder de machines, wordt soms in plaats van karton ook wel een stevige plastic folie op de vloer gelegd. Lekbakken: Op plaatsen waar permanent het gevaar op morsen bestaat worden ook wel lekbakken gebruikt. 11.1.2 Werkmethode Grote morsingen worden met doeken opgenomen. Alle kleinere verontreinigingen en vlekken worden met oplosmiddel nat gemaakt en met moppen opgenomen. Men gebruikt meestal ethylacetaat of een mengsel van ethylacetaat en ethanol. In een enkel geval wordt MEK gebruikt. Verschil is er vooral in de manier waarop het oplosmiddel op de vloer wordt gebracht. Aangetroffen werden: Moppen na spuiten van vluchtig oplosmiddel: Het oplosmiddel wordt over de vloer gespoten met behulp van de ‘benzinepomp’ waarmee ook verdunner aan lijmen en lakken wordt toegevoegd. De methode werkt tot tevredenheid. Moppen na gieten of sprenkelen van vluchtig oplosmiddel: Het oplosmiddel wordt over de vloer gegoten vanuit emmers of kannen. De methode werkt tot tevredenheid. Moppen zònder spuiten, gieten o.i.d.: Gebruik wordt gemaakt van een luiwagen. In de emmer van de luiwagen bevindt zich oplosmiddel. Het oplosmiddel wordt op de vloer gebracht met behulp van een mop die éérst in de luiwagen wordt uitgeknepen. Zodoende komt er veel minder oplosmiddel op de vloer dan bij de andere twee methoden. In het ene bedrijf waar deze methode werd aangetroffen werkte hij tot tevredenheid. In andere bedrijven werd naar ervaringen met deze werkmethode gevraagd en was men er over het algemeen negatief over. 11.1.3 Blootstelling Op de grond, dicht bij de natgemaakte oppervlakken, is de oplosmiddelconcentratie vele malen de MAC waarde. Als er grote vloeroppervlakken gewassen worden stijgt de achtergrond concentratie merkbaar, zij het dat ook dan in een goed geventileerde ruimte de achtergrondconcentratie de MAC waarde niet benadert.


Pagina 51

Opvallend is dat meestal, ondanks de vrijmoedige wijze waarop oplosmiddel op de vloer wordt gebracht, de concentratie op ‘neushoogte’ alleen in uitzonderingsgevallen de MAC waarde overschrijdt. Moppen na spuiten, gieten of sprenkelen van vluchtig oplosmiddel: De blootstelling hangt af van de ventilatie. Is er sprake van tocht, dan overschrijdt de concentratie op neushoogte de MAC waarde niet. Is er echter geen sprake van tocht, dan loopt de concentratie op tot één à twee maal de MAC-waarde. Moppen zònder spuiten, gieten o.i.d.: De blootstelling blijft zeer beperkt. Op neushoogte is slechts een geringe verhoging t.o.v. de achtergrondconcentratie waar te nemen. 11.1.4 Beste praktijk Voor het wassen van vloeren geldt als beste praktijk: •

Moppen zònder spuiten, gieten o.i.d.: Werken met de luiwagen heeft de sterke voorkeur. Spuiten of gieten leidt, als er voldoende ventilatie is, weliswaar niet tot buitensporige blootstellingen, maar draagt wel bij aan een substantiële verhoging van de achtergrondconcentratie. Ook leidt spuiten of gieten ertoe dat gedurende enige tijd grote delen van de vloer ‘blank’ staan, waardoor ongelukken kunnen gebeuren en het brandgevaar vergroot wordt.

11.2 Hardnekkige vervuiling Hardnekkige vervuilingen van vloeren en speciale werkmethoden om die te verwijderen zijn niet geconstateerd.


Pagina 52

12. PREVENTIE EN SUBSTITUTIE 12.1 Algemeen 12.1.1 Preventie Zoals uit de vorige hoofdstukken blijkt, is een verrassend groot aantal preventieve maatregelen geconstateerd. Ze kunnen er aanzienlijk toe bijdragen de reinigingswerkzaamheden te verminderen. Opvallend was dat lang niet alle in aanmerking komende preventieve maatregelen wijd verbreid worden toegepast. In een van de volgende paragrafen een overzicht van alle gevonden preventieve mogelijkheden. 12.1.2 Substitutie Vanuit het oogpunt van substitutie moet onderscheid gemaakt worden in de volgende reinigingsmethoden: •

Substitutie-methoden die werken zonder hulp van agressieve stoffen

•

Substitutie-methoden die werken met behulp agressieve stoffen, maar niet met oplosmiddelen

•

Substitutie-methoden die werken met niet vluchtige oplosmiddelen

In de praktijk komen alle genoemde methoden voor, zij het soms nog in een experimentele fase. Navraag bij buitenlandse deskundigen en leveranciers en een zoektocht op internet hebben niet meer mogelijkheden aan het licht gebracht dan die welke in de praktijk werden geconstateerd

12.2 Preventieve maatregelen Ruime toepassing van preventieve maatregelen wordt aanbevolen. De volgende maatregelen zijn aangetroffen: Te reinigen onderdelen

Aangetroffen Werkmethoden

Walsen Diepdrukcilinders Flexovormen

Beeld reinigen: •

Herhaald in wasmachine wassen (voorkomt handmatig reinigen)

Hardnekkige vervuiling: •

Zijkanten: insmeren met vaseline of vet

•

Zijkanten: reinigen tijdens het draaien

•

Gravering: Juiste reinigingsmethode gebruiken


Pagina 53

Te reinigen onderdelen


Verwijderbare delen

Wassen: •

Vergiftigen restanten reactieve systemen bij einde order (voorkomt verder uitharden)

•

Teflon bekleding op inktbakken, rakelkamers e.d.

•

Plastic folie op lekbakken en karren

•

Vaseline of vet op lekbakken en karren

•

Plastic zakken in lak- en lijmvaten

•

Vermijden van scherpe hoeken in de vormgeving van inktbakken e.d.

•

Wegwerprakels

•

Accepteren grijze waas op gereinigde onderdelen

•

Niet hergebruiken van vaten

•

Herhaald in wasmachine wassen (voorkomt handmatig reinigen)

Hardnekkige vervuiling: Als boven, aangevuld met: •

Accepteer sommig hardnekkig vuil dat toch niet weer oplost

Pompen Slangen

•

-


Wassen en hardnekkige vervuiling:

Vloeren

•

Vaseline of vet

•

Plastic folie

•

Direct schoonmaken na ongelukjes

Wassen: •

Karton

•

Plastic folie

•

Lekbakken


Pagina 54

12.3 Substitutie-methoden zonder agressieve stoffen De volgende werkmethoden geheel zonder agressieve stoffen zijn aangetroffen: Te reinigen onderdelen

Aangetroffen Werkmethoden zonder agressieve stoffen

Walsen Diepdrukcilinders

Beeld reinigen: •

Ultrasonoor

•

Hogedrukreiniging (water) met ‘schuurmiddel’

Beide methoden werken goed en voor beide zijn standaard machines op de markt. Opvallend is dat in de praktijk vaak wèl de walsen maar niet de cilinders met deze apparaten worden gereinigd. Dit vindt zijn oorzaak in het feit dat walsen grondiger verontreinigd zijn dan diepdrukcilinders en dat reiniging met vluchtige oplosmiddelen daarvoor niet afdoende is. Zeker daar waar anders walsen of cilinders nu in hoofdzaak met de hand worden gereinigd, is toepassing van een van bovengenoemde alternatieven aan te bevelen.

12.4 Substitutie-methoden met agressieve stoffen (geen oplosmiddelen) De volgende werkmethoden met agressieve stoffen zijn aangetroffen: Te reinigen onderdelen


Hoofdstuk 7:

Beeld reinigen:


•

Weken in afbijt i.c.m. hogedrukreiniging (water)


Handmatig met poetsdoeken en afbijt

Hoofdstuk 8:

Wassen:

Verwijderbare delen

•

Weken en automatische wasmachine met loog



Hoofdstuk 9:

Wassen:

Pompen Slangen

•

Hoofdstuk 10:

Wassen:


•

Weken in afbijt en doorblazen (slangen)





Pagina 55

Duidelijk is in bovenstaande tabel te zien dat vooral hardnekkige vervuiling niet met een oplosmiddel, maar met afbijt te lijf wordt gegaan. Het verwijderen van hardnekkig vuil betreft in alle bedrijven trouwens het grootste deel van het handmatige werk. Werken met afbijt en loog kent evidente arbeidshygiënische bezwaren. Ongelukken kunnen voor nare brandwonden zorgen. Daar waar afbijt in kleine hoeveelheden, bij kamer temperatuur, met de hand gebruikt wordt, is dat geen groot gevaar. Ook daar waar onderdelen machinaal in een afbijtbad worden gelegd en daarna met water worden afgespoeld is de kans op ongelukken gering. Voor het verwijderen van hardnekkige vervuiling en het reinigen van het beeld in rasterwalsen is weken in afbijt en afspoelen met water onder hoge druk te prefereren boven het alternatief van handmatig schoonmaken met vluchtige oplosmiddelen. Daar waar men echter grote hoeveelheden afbijt of loog verwarmd worden of waar loog met perslucht uit holle voorwerpen wordt geblazen, lijkt het arbeidshygiënisch voordeel boven het werken met vluchtige oplosmiddelen twijfelachtig

12.5 Substitutie-methoden met niet vluchtige oplosmiddelen 12.5.1 Algemeen De volgende werkmethoden met niet vluchtige oplosmiddelen zijn aangetroffen: Te reinigen onderdelen



Beeld reinigen:

Verwijderbare delen

Wassen:

•

•

Automatische wasmachine met niet vluchtig oplosmiddel

Automatische wasmachine met niet vluchtig oplosmiddel


Handmatig met alternatieve middelen

Zoals eerder beschreven is in de praktijk één automatische wasmachine aangetroffen waar met niet vluchtige middelen werd geëxperimenteerd. Hierin werd een experimenteel product ‘Bolver II’ gebruikt. Het bevat meer dan 50% ‘propyllactaat’, Cas.no: 27871.49.4, geen MAC waarde vastgesteld. Het genoemde CAS nummer alsook het gegeven EINECS behoort echter bij ‘Propyllactaat’. Over geen van beide stoffen is op eenvoudige wijze nadere informatie te vinden. Daarnaast wordt in Duitsland geëxperimenteerd met een middel op basis van een glycolether (DPGME). Dit middel wordt in Nederland op de markt aangeboden onder de naam ‘Solvent Deep Cleaner’, compleet met een bijbehorend filtersysteem. (Zie voor meer informatie over glycolethers § 12.5.2)


Pagina 56

In de VS is een compleet systeem op de markt, bestaande uit een speciale wasmachine en een bij onderdruk werkend destillatie systeem. In deze machines wordt het niet vluchtige oplosmiddel verwarmd voor een beter effect. De kosten van deze middelen bedragen per liter een veelvoud van die van de gebruikelijke vluchtige oplosmiddelen. Om tot een brede toepassing ervan te komen is het nodig dat ze kunnen worden hergebruikt bijvoorbeeld door filtratie of destillatie. Er zijn niet vluchtige oplosmiddelen op de markt, die bestemd zijn om te kunnen worden gebruikt in bestaande automatische wasmachines. Met deze middelen wordt in de praktijk geëxperimenteerd. De resultaten zijn bemoedigend. Ook met betrekking tot hergebruik van de middelen zijn hoopgevende ontwikkelingen gaande. Toepassing van niet vluchtige middelen in bestaande automatische wasmachines biedt een mogelijkheid om de bij die machines gesignaleerde blootstellingsproblematiek op te lossen. De huidige stand van zaken laat echter nog niet toe om deze oplossing onomwonden aan te bevelen. Wel wordt aanbevolen om daar waar de automatische wasmachine thans tot hoge blootstelling aanleiding geeft, met dit alternatief te experimenteren. 12.5.2 Glycolethers Glycolethers worden gebruikt als vervanger van vluchtige oplosmiddelen. Sommige zijn bewezen reprotoxisch en andere worden daarvan verdacht. Deze zijn als zodanig geclassificeerd en hun verpakkingen zijn voorzien van de bijbehorende waarschuwingen. Een viertal wordt momenteel onderworpen aan een risk assessment voor bestaande chemicaliën. De rapporteur is Frankrijk.. In Frankrijk staan momenteel àlle glycolethers in een kwade reuk. Door een consumentenorganisatie zijn ze gegroepeerd naar mogelijke toxiciteit. (Evaluation des risques pour les consommateurs lies aux ethers de glycol, Commission de la Sécurité des Consommateurs, 16FA33, A.Cicolelle et al, 1997) De potentiële gevaren zijn daarin weliswaar nogal zwaar aangezet, maar bij gebrek aan beter zijn de in dit onderzoek in de praktijk aangetroffen glycolethers aan de betreffende lijst getoetst. §

Merknaam

Glycolether Cas NO

5.2

Rolomat 1.0

PGME

12.5 Solvent Deep Cleaner DPGME 5.4

Bureaureiniger

DEGBE

Cat Betekenis

107.98.2 3b

Niet reprotoxisch

34590.94.8 3b

Niet reprotoxisch

112.34.5 3a

Niet reprotoxisch

Alle gevonden glycolethers worden in Frankrijk, bij de huidige kennis van zaken, veilig geacht. Ze zijn dan ook niet aangewezen voor de genoemde risk assessment. Niettemin moet aangetekend worden dat op sommige gebieden, w.o. bijvoorbeeld kankerverwekkendheid ook deze stoffen nog onvoldoende onderzocht zijn. Het ligt voor de hand dat er in de komende jaren veel onderzoek zal plaatsvinden. Zich wijzigend inzicht behoort derhalve tot de mogelijkheden. Het bovenstaande betekent niet dat van substitutie moet worden afgezien, maar wel dat het nodig is dat er ook weer alternatieven voor de vervangende producten bestaan. Zo is bij Schoonmaak in flexo en verpakkingsdiepdruk © ‘02 KVGO/Sitmae Consultancy BV

Pagina 57

substitutie te overwegen om de weg terug naar vluchtige oplosmiddelen niet helemaal af te sluiten. 12.5.3 Verwarming Leveranciers van alternatieve producten geven logischerwijs geen detailinformatie over de samenstelling ervan. Uit de summier informatie op de veiligheidsbladen is op te maken dat veel van de alternatieve producten stoffen bevatten met een lagere MAC waarden dan ethylacetaat of MEK (150 resp 200 ppm). Enkele voorbeelden: Stof

MAC

DPGME

50 ppm

n-methyl-2-pyrrolidon

20 ppm

ethanolamine

1 ppm

Door de lage dampspanning van deze producten bereikt men de MAC waarde bij kamertemperatuur bij lange na niet. Maar bij verwarming is dat anders; de verdamping neemt rap toe en overschrijding van de MAC waarde kan bij temperaturen van bijvoorbeeld 80°C zeker niet uitgesloten worden. Ook bij verneveling kan de MAC snel overschreden worden. Hier komt bij dat over eventuele toxicologische effecten van deze niet vluchtige oplosmiddelen veel minder bekend is dan over ethylacetaat, MEK en ethanol. Als vervangende middelen verwarmd moeten worden om voldoende effectief te zijn, moet zeer kritisch bezien worden of daardoor wel enig arbeidshygiënisch voordeel t.o.v. het gebruik van vluchtige oplosmiddelen resteert. Als daarvoor niet genoeg gegevens over de stof bekend is behoren praktijkmetingen te worden gedaan of wellicht van het gebruik worden afgezien


Pagina 58

13. DESTILLATIE 13.1 Huidige praktijk Oplosmiddelen die in de automatische wasmachines vervuild raken worden periodiek gedestilleerd. Andere oplosmiddelen die door schoonmaakwerkzaamheden te ernstig zijn vervuild worden meest verwijderd als gevaarlijk afval. Soms worden zij tegelijk met de oplosmiddelen van de automatische wasmachines gedestilleerd. Het destillaat, schoon oplosmiddel, wordt voor de schoonmaak hergebruikt. Het wordt niet in de productie toegepast vanwege geur en ongecontroleerde samenstelling. De sludge wordt als gevaarlijk afval afgevoerd. In het verleden werden ook wel afvalinkten gedestilleerd. Het resulterende oplosmiddel werd ook voor de schoonmaak gebruikt. Deze methode leverde echter teveel destillaat op voor de schoonmaak, terwijl inzet in de productie meestal niet mogelijk was. De hoeveelheid afvalinkten is echter de laatste jaren, vooral in de grotere bedrijven, aanzienlijk afgenomen. Persretouren kunnen, ook al zijn ze niet van een standaardkleur, tegenwoordig gebruikt worden bij het mengen van nieuwe kleuren. Destilleren van gebruikte inkten werd dan ook niet meer aangetroffen. De kookpunten van de te destilleren oplosmiddelen zijn laag. De gebruikte destillatieapparatuur is dan ook eenvoudig en werkt onder atmosferische omstandigheden. (Voor het destilleren van vloeistoffen met hogere kooktemperaturen bestaan verdampers die subatmosferisch werken om de kooktemperatuur en de verdampingsenergie te verlagen). In één bedrijf werd koeling op de destillaat tank aangetroffen. Dit zou naar zeggen een oplosmiddelverlies van 2500 kg per jaar voorkomen.

13.2 Hergebruik van vervangende middelen Vervangende middelen zijn duur. Door de mindere verdamping gebruikt men uiteraard ook minder, maar ze kosten een veelvoud van vluchtige oplosmiddelen. Simpelweg vervangen van deze middelen als ze eenmaal vervuild zijn is dan ook te duur. Destillatie van vervangende middelen is met de huidige apparatuur niet mogelijk. De kooktemperaturen liggen beduidend hoger dan die van ‘gewone’ oplosmiddelen, en daar is de apparatuur niet op ontworpen. Grove vervuiling kan uit de alternatieve middelen worden verwijderd door bezinken. Voor de fijne vervuiling is filtratie de meest belovende techniek. Het is wel moeilijk, maar kennelijk niet onmogelijk om alternatieve stoffen te filteren. Het niet vluchtige oplosmiddel ‘Solvent Deep Cleaner’ wordt aangeboden in combinatie met een microfiltratie systeem op basis van keramische membramen, en in de zeefdruk worden voor niet vluchtige schoonmaakmiddelen filterkaarsen gebruikt die regelmatig vervangen moeten worden. Er bestaan overigens ook apparaten waarin wordt gedestilleerd bij onderdruk. Onderdruk verlaagt het kookpunt en maakt zo het proces mogelijk bij temperaturen van ver onder 100°C. Een Amerikaanse leverancier levert dergelijke apparatuur die bovendien in twee stappen destilleert. De nattige ‘sludge’ uit de eerste destillatiestap wordt in een volgende stap Schoonmaak in flexo en verpakkingsdiepdruk © ‘02 KVGO/Sitmae Consultancy BV

Pagina 59

helemaal vrij van oplosmiddelen gemaakt. Dit bespaart niet alleen reinigingsmiddel, maar maakt het, althans in de VS, mogelijk om de laatste restanten als gewoon afval te verwijderen. Vervangende middelen zijn duur; ze kosten een veelvoud van vluchtige oplosmiddelen. Zolang zij niet op eenvoudige wijze geregenereerd kunnen worden zal de toepassing ervan zich niet wijd kunnen verbreiden.


Pagina 60

14. EXECUTIVE SUMMARY 14.1 Background The purpose of the study was to identify best practice and best available techniques with regard to the prevention or reduction of solvent exposure during cleaning activities in flexible packaging plants. Exposure to high concentrations of solvents may cause CTE and the prevention of CTE is an important issue in the negotiated Health & Safety agreement for the Dutch printing and flexible packaging industry. The study comprised a literature and internet search into best practices and non-solvent based cleaning methods and interviews with suppliers of different kinds of cleaning agents. Most important however was the intensive study of the techniques and working methods employed in the cleaning departments of eight different flexible packaging plants. During the plant visits a PID meter was used to get an indication of the solvent exposure during the many different cleaning activities. The study was commissioned by KVGO (Employers association of the Dutch printing industry) and financed by SZW, (the Dutch Ministry of Social Affairs & Employment) and supported by Kartoflex (Employers association of the Dutch flexible packaging industry),

14.2 Cleaning in flexible packaging The production processes studied for this report were gravure and flexographic printing and associated varnishing and laminating processes. The presses are often capable of printing eight or more colours at the time. As colours are rarely built up, in almost every case each printing unit is filled with a colour that is specific to the job at hand. Job changes always imply a colour change on most if not all the printing units and consequently make for a lot of cleaning. In order to shorten the time for make ready, complete ink units are taken out of the press and replaced by clean sets. Many different objects need to be cleaned. They may be contaminated with different kinds of ink, varnish or adhesive, and the cleaning process may take place in different phases. The many different cleaning activities in flexible packaging were categorised. Six different groups of objects that need to be cleaned were categorised, four different cleaning phases have been identified and three different kinds of contamination, depending on the kind of ink, varnish or adhesive that was used, were distinguished. Where equipment is cleaned that has been contaminated with water based and UV curing flexographic ink systems, solvent based cleaning agents are used rarely. And where this is the case, the resulting exposure is very small. The use of solvent based and reactive inks, varnishes or adhesives however does lead to large scale solvent based cleaning practices. This summary and the recommendations only regard these solvent based and reactive systems.

14.3 Exposure and ventilation The exposure levels that were found were not disquieting, considering that annually hundreds of tons of volatile solvents are used in each of the plants that were visited. In every plant, the background concentration, and for that matter the 8h average exposure, was in the order of Schoonmaak in flexo en verpakkingsdiepdruk © ‘02 KVGO/Sitmae Consultancy BV

Pagina 61

25% of the Dutch occupational exposure limits (Ethylacetate: 150 ppm. Ethanol: 500 ppm, MEK: 200 ppm). Such a low background concentration cannot be obtained by general ventilation alone. Both the press dryer ventilation and local exhaust ventilation must do most of the work. The main purpose of general ventilation is to get rid of vapours that have escaped local exhausts. Operational errors or defects in the ventilation equipment lead to background concentrations that rapidly increase to once or twice the OEL. During some cleaning activities short periods with ‘peak’ exposures occur locally. (In this report, any noticeable increase over the background concentration is called a ‘peak’). In most cases these peaks are not higher than once or twice the OEL and the exposure takes no more than a few minutes. Only in exceptional cases was a much higher concentration found. A proper design of cleaning equipment and ventilation, combined with good maintenance will prevent exposure over the OEL. Local exhaust ventilation is however not sufficient, it should be supplemented with some ‘drought’ supplied by the general ventilation. Cleaning booths should therefor, contrary to general belief, not be shielded from the general ventilation airflow.

14.4 Best practice Some thirty different cleaning methods were described. Of these two without any aggressive cleaning agent at all, seven with a paint stripper or alkaline solution, three with non volatile solvents and some twenty with volatile solvents. Peak concentration worth mentioning were found in some of the plants where gravure cylinders, anilox rollers, flexographic image carriers, removable machine parts and floors were washed by hand, where persistent contamination from the sides of gravure cylinders was removed by hand and where automatic washing machines were used for washing removable machine parts. Peak concentration while working by hand occur in only some of the visited plants. It is simple to prevent these peaks: large moving surfaces of fluid solvent should be avoided, local exhaust should be supplemented by draught and when washing floors, solvent should be used in small amounts at the time. Persistent contamination on the sides of gravure cylinders should be prevented by the use of Vaseline. Peak concentrations when using automatic washing machines occur in almost every plants and these are not nearly as easy to prevent. These peaks result from the way in which the machines are built, the way in which they are filled and emptied with parts to be cleaned, the frequency and thoroughness with which they are themselves cleaned and maintained and the capacity of the local exhaust. Where automatic washing machine are properly operated and maintained, peaks only occur during filling and emptying. At the end of a washing cycle, the concentration inside all machines is a several times the OEL. Where such a high concentration cannot be prevented by improved ventilation in the machine, filling and emptying should be done away from the machine. The parts should be put into a basket that is mechanically lifted or driven into the washing machine. Not all machines are however thus equipped.


Pagina 62

With only rare exception, the cleaning departments and the cleaning equipment do not nearly get enough attention from the plant mangers and engineers. Unskilled labourers are given very little guidance and the machines are not properly maintained. Although most automatic washing machines are not at all perfect, their widespread use does result in much lower and shorter peak exposure than would occur in situations of large scale cleaning by hand and inadequate ventilation.

14.5 Substitution Non solvent based cleaning methods exist for several kinds of equipment that are contaminated by solvent based and reactive systems. The following methods can be introduced today and are recommended: •

In depth cleaning of gravure cylinders and anilox rollers can be done ultrasonically or with high pressure water preceded by a bath with paint stripper or with high pressure water mixed a slight abrasive agent.

•

Particularly persistent contamination on removable parts can be removed by hand with small amounts of an aggressive low volatility solvent dissolved in water.

The following method could be introduced today but is not recommended because of other H&S disadvantages •

Washing gravure cylinders, anilox rollers and removable parts after soaking and washing in machines with heated alkaline solutions.

The following method is being developed and can most probably be recommended in the near future: •

Washing gravure cylinders, anilox rollers and removable parts in automatic washing machines with low volatility solvents.

Where volatile cleaning agents are being substituted, the recommendations above are only valid for systems that work at room temperature. Substitutes often have a low OEL, but because of their low vapour pressure this OEL is not easily reached at room temperature. Where these products are heated this advantage rapidly disappears. This is the more important since the toxicological information about most substitutes is much less comprehensive than about the traditional cleaning solvents: ethylacetate, MEK and ethanol. Several substitutes contain glycolethers. Some glycolethers are known or suspected to be reprotoxic. This is, based on existing knowledge, not the case with the substances that were encountered. A lot of research is however taking place. Where glycolethers are used for substitution it would be wise to have an alternative available or to leave the possibility to return to volatile solvents open. In some cases ‘paint removers’ are used to remove persistent contamination. These paint remover often contain methylene chloride and sometimes ethanolamine. The quantities that are used are small but still the use of aggressive non volatile solvents, or paint removers without these substances is preferred.


Pagina 63

14.6 Reuse of cleaning agents Where volatile solvents that are used as cleaning agents become too contaminated for further use, they are distilled and used again. The sludge is removed as hazardous waste. Existing equipment can however not distil low volatility cleaning agents. The boiling points are too high. Low volatility cleaning agents are several times more expensive than the traditional volatile solvents, even though a lot less is normally used. To make wide scale application possible, regeneration and reuse of the low volatility solvents should be cheap and easy. For regeneration of these substitutes sub-atmospheric distillation or a filtering systems needs to be employed. One non volatile solvent based cleaning agent is marketed in combination with such a filtering system, and a US based firm supplies complete washing systems for low volatility solvents and sub-atmospheric distillation units

14.7 Recommendations It is recommended that in flexo and gravure printing plants; •

The background concentrations should be kept far below OEL. This requires more than the use of adequate local and dryer exhaust and general ventilation. The operation of the dryers on production machinery should also be aimed at this goal.

•

The peak exposure while working with automatic washing machines should be minimised. This requires proper operation and regular and thorough cleaning and maintenance of these machines. Where high concentrations inside the machine cannot be prevented by improved ventilation, a removable basket should be used for filling and emptying the machine away from these high concentrations.

•

In all other cleaning activities, the occurrence of peak concentrations should only be accepted in exceptional cases. These ‘peaks’ need to be no higher than OEL. This requires a combination of preventive measures, substitution, good ventilation and well designed workplaces.

In order to put these recommendations into effect management, many plants will need to intensify management of the cleaning departments and improve the maintenance of the cleaning equipment. It is recommended that at industry level; •

Further decrease of peak exposure while working with automatic washing machines is attained by encouraging practical experiments with low volatility solvents and the regenerative systems for these solvents.

Januari 2002 Voor KVGO Sitmae Consultancy bv Paul W.Verspoor MBA


Pagina 64

Bijlage Bezochte bedrijven Bedrijf Bolding Verpakkingen Amcor Flexibles Envi Vaassen Flexible Packaging Bakker en Molenaar Verpakkingen Schut Flexible Packaging LPF Flexible Packaging BV Amcor Flexible Haarlem Elopack

plaats Zaandam Assen Vaassen Westzaan Etten Leur Leeuwarden Haarlem Terneuzen

Leden begeleidingscommissie en deskundigen Ing.A.C. Besems (BC) Ir.A.Verbeek (BC) Ir.B.Claus MBA (BC) Mevr.Mr.P.M.Gruppelaar (BC) Dr.John Arnold Mr.I.Willcock Dr.P.Rowlands Dr.J.Kelsey Dr.I.Kersey Dipl.Ing.W.Fleck Mevr.M.Silfverstolpe

SZW KVGO Amcor Flexibles Haarlem/Kartoflex Kartoflex Voormalig BPIF Heidelberg Graphic Equipment Ltd VARN Products Co. Ltd BP Chemicals Ltd BP Chemicals Ltd Bundesverband Druck und Medien (D) Grafiska (Zw)

Onderzoekers en auteur P.W.Verspoor MBA (Auteur) M.Wolthers

Sitmae Consultancy BV Metrique Survey & Advies


Pagina 65

Producten Over onderstaande producten en leveranciers wordt in dit rapport informatie gegeven. Dit is echter beslist géén compete lijst van alle bestaande apparatuur en schoonmaakmiddelen. Product

Functie

Leverancier

Bolver II

Niet vluchtig middel in automatische wasmachines

Eco-Point International BV, Pb 137, 4660 AC Halsteren, tel. 0164.632555, fax: 0164.632556

Draeger Multi PID Meter

Snelle meting van oplosmiddelconcentraties

Verhuur: Safety Service Center, Tinnegieterstraat 7, 3194 AL Hoogvliet, Tel : 010.4169766, Fax : 010.4165884

Ink Off Extra

Niet vluchtig middel voor handmatige schoonmaak

Indupa VOF, de Waarden 53, 7206 GB Zutphen, tel : 0575.525382

Mobile Reinigungsservice van der Burg,

Ultrasonoor reinigen van walsen Weissenhorn (Duitsland), Fax: en cylinders aan huis +44.7309.919239

Nebol 3016 Multireiniger


Nederlandse Benzol Maatschappij, PB 79, 3300 AB Dordrecht, tel: 078.6544980

RB Cleaner


ES Supply bv, Plaza 6, 4782 SK Moerdijk, tel: 0168.393737

Rolomat 1.0

Niet vluchtig middel voor DrukChemie Benelux BV, handmatige reiniging flexoplaten Hallenweg 21, 5683 CT Best, met UV inkten tel. 0499.392048

Siva S-30V Vacuum Assisted Distillation Unit

Destillatie systeem voor nietvluchtige oplosmiddelen

Solvent Deep Cleaner Niet vluchtig middel in automatische wasmachines, geschikt voor micro filtratiesysteem Solvent Recylcing Filter

Microfiltratie systeem voor niet vluchtige middelen

Progressive Recovery, Inc. 700 Industrial Drive Dupo, IL 62239-0126 tel: +1.618.286.5000 fax: +1.618.286.5009 Flexoclean Engineering BV, Pb 374, 4940 AJ Raamsdonkveer, tel: 0162.576222, fax: 0162.576220 Van Vlodrop Recycling BV, Vierlinghweg 32, 4612 PN, Bergen op Zoom, tel: 0164.265550


Pagina 66

SCHOONMAAK IN FLEXO EN VERPAKKINGSDIEPDRUK

Recommend Documents