Schoolprofilering. (leerling)resultaat

Interne focus als basis voor duurzame profilering

Schoolprofilering

(leerling)resultaat

CPS - Schoolprofilering 18x18 Binnenwerk V2.indd 1

11-10-2010 15:16:51

Colofon © CPS Onderwijsontwikkeling en advies, oktober 2010

Eindredactie: Elise Schouten Ontwerp en opmaak: Creatiefgezien, Barneveld Druk: Ipskamp Drukkers, Enschede

Deze publicatie is tot stand gekomen met subsidie van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap in het kader van Research & Development 2010. Met dank aan alle directeuren, bestuurders, leerkrachten en leerlingen die we hebben mogen interviewen en zonder wie deze publicatie niet mogelijk was geweest. Met bijzondere dank aan Diana Aarntzen en Pieter Gerrits voor hun bijdrage aan het bronnenonderzoek. CPS Onderwijsontwikkeling en advies Postbus 1592 3800 BN Amersfoort Tel: 033 4534343 www.cps.nl Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. 2


11-10-2010 15:16:58

Inhoudsopgave Inleiding Wat is schoolprofi lering? 1.1 Bronnen 1.2 Profilering 1.3 Het profiel en de omgeving H2 Van profi el tot resultaat 2.1 Hoe wordt een profiel zichtbaar? 2.2 Invloed van het profiel op de organisatie en de resultaten H3 De vragenlijst 3.1 Doelen 3.2 Vier niveau’s H4 Praktijkvoorbeelden 4.1 School A 4.2 School B 4.3 School C H5 Resultaten van de praktijkvoorbeelden 5.1 Van profilering naar resultaat 5.2 Interne focus op alle niveaus H6 Kansen en risico’s 6.1 Waarom kiezen voor profilering? 6.2 Risico’s H7 Aanbevelingen 7.1 Aanbevelingen voor een krachtige interne focus 7.2 Aanbevelingen voor (externe) profilering 7.3 Enkele opvallende zaken H8 Samenvatting Bijlage 1 Inhoud cdrom H1

04 07 08 09 10 13 14 17 21 22 23 27 29 31 33 37 38 41 45 46 48 51 52 53 54 57 60

3


11-10-2010 15:17:04

Inleiding Dit boekje is bedoeld voor scholen die zich profileren op een thema en meer willen weten over de kwaliteit daarvan. Het geeft antwoord op vragen zoals: hoe sterk is mijn profiel verankerd in de organisatie of op welke wijze zijn de bereikte (leerling) resultaten te verbinden met de profilering. Verder is deze publicatie interessant voor scholen die nog niet gekozen hebben voor een bepaald profiel, maar dat wel willen ontwikkelen. Aan bod komen onderwerpen zoals: wat is het nut van een profiel, welke investering vergt het en wat levert het op? Ten slotte biedt deze publicatie scholen die hebben geïnvesteerd in een profiel, handvatten om dit profiel te ‘verzilveren’ in een (externe) profilering. Deze publicatie is als volgt opgebouwd: In hoofdstuk 1 wordt gedefinieerd wat profilering is en welke factoren invloed hebben op een profiel. Vervolgens staan we in hoofdstuk 2 stil bij de vraag hoe een profiel vorm kan krijgen en zichtbaar kan worden gemaakt. Ook de invloed van het profiel op de organisatie en haar resultaten wordt in dit hoofdstuk besproken. Dit resulteert in een model ‘Schoolprofilering en (leerling)resultaat’. Op basis van dit model hebben we een vragenlijst ontwikkeld, waarmee scholen kunnen achterhalen hoe stevig hun profiel is verankerd in de eigen organisatie en in hoeverre het profiel leidt tot het gewenste resultaat. Deze vragenlijst wordt besproken in hoofdstuk 3.

4


11-10-2010 15:17:10

Hoofdstuk 4 geeft een impressie van drie scholen waarbij de vragenlijst is afgenomen. Het gaat om scholen die focussen op opbrengstgericht onderwijs in de basisvaardigheden. Hoofdstuk 5 beschrijft de resultaten van de afgenomen vragenlijsten en besteedt aandacht aan de interne consistentie van de antwoorden tussen de diverse niveaus in de organisatie. Hoofdstuk 6 gaat in op de kansen en risico’s van profilering. Hoofdstuk 7 presenteert ervaringen, aanbevelingen en tips om tot een duurzame profilering te komen en hoofdstuk 8 sluit af met een samenvatting. Bij dit boekje hoort een cd-rom met vragenlijsten, verwerkingsmodellen en de theoretische onderbouwing van de inhoud van dit boekje. Bij deze theoretische onderbouwing horen vijf casussen, waaronder de drie die in dit boekje zijn opgenomen. De inhoudsopgave van de cd-rom staat in bijlage 1.

5


11-10-2010 15:17:13


11-10-2010 15:17:16

Wat is schoolprofilering?

Wat ligt er ten grondslag aan een profiel? Dit hoofdstuk beschrijft welke bronnen de voedingsbodem vormen van een profiel. We definiëren het begrip ‘profilering’ en kijken welke invloed de omgeving heeft op het profiel van de school.


11-10-2010 15:17:18

1.1 Bronnen Een profiel is gebaseerd op de volgende bronnen: Identiteit De identiteit van een school geeft aan wat zij werkelijk is, het is haar wezen en haar karakter. De identiteit laat zien wie je bent als school. Daartoe behoren alle uiterlijke en innerlijke kenmerken. Identiteit is niet hetzelfde als imago. Imago is het beeld dat de ‘buitenwacht’ heeft van de school en wordt onder andere beïnvloed door de wijze waarop de school optreedt en zich presenteert. Dat beeld wordt in sterke mate bepaald door emoties, meningen en indrukken. Missie en visie De missie verwoordt de bestaansredenen van de school. In essentie geeft de missie antwoord op een aantal basisvragen: wat willen wij, hoe willen we dat bereiken en welke normen en waarden vinden we daarbij belangrijk? Ook maakt de missie duidelijk waarin de school zich onderscheidt van andere scholen. In de visie geeft de school aan hoe zij, gegeven de huidige context, in de toekomst haar missie wil realiseren. Ook in de concrete uitwerking van de visie kan de school zich onderscheiden door eigen keuzes te maken. Deze keuzes geven vervolgens richting aan de doelen van de school. Er bestaat een nauwe relatie tussen de identiteit en de missie van een school. De missie/visie wordt gevoed door wie je als school wilt zijn (de identiteit) en door de wensen en verwachtingen die de omgeving heeft van de school. Identiteit is meer intern gericht en de missie/visie meer extern.

8


11-10-2010 15:17:24


1.2 Profilering Van Dale definieert profilering als: het eigen karakter doen uitkomen. We zagen dat een profiel is gebaseerd op de missie en de visie van de school. De missie en visie ontstaan op grond van de identiteit van een school en worden beïnvloed door wensen van de omgeving. De school profileert zich door te focussen op een bewuste selectie uit haar missie/visie, waarover zij vervolgens met haar omgeving bewust wil communiceren. De profilering is daarom vaak het meest bewuste en uitgewerkte deel van de missie/visie. Profilering is veel meer dan een ‘etiket’ dat een school zichzelf opplakt. De term profilering duidt op een focus. Een school die een profiel ontwikkelt, maakt keuzes. Om keuzes te kunnen maken, moet de school weten wat wel en niet belangrijk is voor de school. Een keuze voor het één betekent namelijk veelal het weglaten van het ander. Een duidelijk profiel geeft de school de mogelijkheid om energie en activiteiten te richten op die aspecten die er voor de school toe doen.

Een school die zich profileert, geeft antwoord op de vraag: waarom zijn wij de school die we willen zijn en waarin is dat voor anderen zichtbaar? Het begrip ‘profilering’ bevat de volgende aspecten: het eigen karakter laten uitkomen, focussen op een bewuste selectie uit de missie/visie, waarover men met de omgeving bewust wil communiceren.

9


11-10-2010 15:17:27

Dit boekje richt zich vooral op het tweede aspect van profilering: de focus op een bewuste selectie uit de missie/visie. De definitie maakt namelijk duidelijk dat er zonder deze interne focus geen (externe) profilering mogelijk is. Hoe er over die interne focus wordt gecommuniceerd met de omgeving, ofwel de uitwerking van het derde aspect van de definitie, wordt hier niet besproken. We komen dan op het gebied van PR en marketing en dat is een geheel ander terrein, met eigen kennis, kunde en wetmatigheden, dat afzonderlijke aandacht vereist.

1.3 Het profiel en de omgeving Naast de eigen identiteit, wie zij is, heeft elke school te maken met wensen van de omgeving. De school maakt een selectie uit haar missie en visie op grond van wie zij wil zijn en wie de omgeving wil dat zij is. Deze selectie vormt het profiel van de school. Een christelijke school bijvoorbeeld geeft in samenspraak met haar omgeving invulling aan haar christelijke identiteit. Als de omgeving daarnaast vraagt om meer aandacht te besteden aan talentontwikkeling, geeft de school dit ook een plek in haar profiel: een christelijke school met extra aandacht voor talentontwikkeling. Identiteit en omgeving hebben dus beide invloed op het profiel. De omgeving speelt altijd een rol. Kinderen en ouders geven mede vorm aan de identiteit van de school. Ouders moeten een verbinding voelen met de school. Maar de mate waarin een school zich laat vormen door de omgeving verschilt. Het is bewezen dat een vaste inbedding in de omgeving een positieve invloed heeft op de school. Gezien de nog steeds levende vraagstukken en discussies over horizontale verantwoording, is hier voor scholen nog winst te behalen. Een profiel kan mede sturend werken bij de keuzes die de school moet maken als het gaat om het betrekken van de omgeving bij de school.

10


11-10-2010 15:17:34


We zetten de factoren die van invloed zijn op een profiel in schema. Hoe sterker de relatie tussen deze componenten is, des te groter is de kans dat een profilering succes heeft.

Identiteit Missie/visie

Profiel

Omgeving

Figuur 1: Invloeden op een profiel

11


11-10-2010 15:17:37


11-10-2010 15:17:40

Van profiel tot resultaat

We onderscheiden zes gebieden waarop de school haar profiel zichtbaar kan maken. In welke mate het profiel zichtbaar wordt en tot resultaten leidt, is afhankelijk van de vraag of de schoolleiding op de juiste factoren stuurt. Profilering raakt de organisatie op alle niveaus en binnen alle processen. We illustreren dit aan de hand van een model, dat de verbanden laat zien tussen het schoolprofiel en (leerling)resultaten.


11-10-2010 15:17:41

2.1 Hoe wordt een profiel zichtbaar? We zagen in hoofdstuk 1 dat profilering tot stand komt door een selectie te maken uit de missie/visie. Dit betekent dat een profiel sterk sturend is in een organisatie. Op missieniveau zal vooral het doel herkenbaar moeten zijn. Als de school op deze manier een profiel heeft gekozen, dient zich vervolgens de vraag aan hoe zij het profiel concreet en zichtbaar kan maken. Hiervoor kan de school zichzelf vragen stellen op zes ‘sleutelgebieden’. Op elk van deze terreinen kan de school haar profiel ‘operationaliseren’. Het gaat om de volgende gebieden1: 1. Het beeld van een leerling die de school verlaat. 2. De schoolcultuur. 3. De inrichting van de school en de schoolomgeving. 4. Kenmerkende hoogtepunten in het schoolprogramma. 5. Buitenschoolse contacten die nodig zijn voor de profilering. 6. Bijzondere kwaliteiten van de individuele leerkrachten. Eindprofiel van de leerling Een profiel heeft een doel, beoogt een resultaat. Een profilering louter op mooie huisvesting zal geen lang leven beschoren zijn. Elke school heeft de opdracht kinderen bagage mee te geven die hen in staat stelt een volgende stap in de samenleving te zetten. Hoe ziet die bagage eruit? Hoe werkt een profiel door in het gedrag van een leerling die de school verlaat?

1

Aangepast uit Cornelissen, 2001.

14


11-10-2010 15:17:48


Het praten over en meten van leerlingenresultaten staat nog in de kinderschoenen en richt zich vooralsnog met name op de basisvaardigheden. In het begrip ‘opbrengstgericht werken’ komt dat tot uiting. Op deze manier denken over een profiel - gerelateerd aan de resultaten die het bij leerlingen oplevert - is navenant nieuw. Zelfs de zogenaamde ‘traditionele vernieuwingsscholen’ hebben dit nog weinig geconcretiseerd en toetsbaar gemaakt. Er is hier wel enige nuancering op zijn plaats. Doordat er in een school vele factoren een rol spelen, is de relatie tussen een profiel en het leerlingenresultaat moeilijk meetbaar. Dat neemt echter niet weg dat scholen over een eindprofiel van de leerling kunnen nadenken en dit kunnen beschrijven en nastreven. Schoolcultuur De cultuur op een school is een belangrijke factor als het gaat om de duurzaamheid van de profilering. Als een profiel echt doorwerkt in de cultuur van de organisatie (en niet alleen bij enkele individuen) zit het in het ‘DNA’ van de organisatie en is er meer kans dat het profiel bijvoorbeeld personeelswisselingen overleeft. Het gaat hier ook om keuzes rond het professioneel handelen van de leerkrachten. Dit is in feite ook een resultaat van een profiel. Inrichting school en omgeving De school kan het profiel ook zichtbaar maken in de inrichting van de organisatie. Denk hierbij bijvoorbeeld aan keuzes voor een bepaalde bouwindeling, groepsgrootte en bemensing van groepen, vergaderstructuur, inhoud van de vergaderingen en inrichting van lokalen.

15


11-10-2010 15:17:51

Kenmerkende hoogtepunten Een belangrijke manier om een profiel zichtbaar te maken is het met z’n allen vieren van hoogtepunten. Kinderen, ouders en leerkrachten zijn dan letterlijk gezamenlijk op hetzelfde gefocust. Buitenschoolse contacten In het vorige hoofdstuk is al gesproken over de relatie tussen een profiel en de externe contacten die hieruit voortvloeien. We gaan hier nog een stapje verder: we spreken over partners waarmee de school doelbewust een formele of informele samenwerking aangaat. Kwaliteiten leerkrachten Om een profiel gestalte te geven moeten leerkrachten beschikken over de juiste competenties, die aansluiten bij het profiel. Zij moeten ervoor zorgen dat de resultaten bij de leerlingen daadwerkelijk worden behaald. Zij vertonen hiertoe bij het profiel aansluitend (voorbeeld)gedrag. In welke mate het profiel zichtbaar is op bovenstaande gebieden, hangt in hoge mate af van de vraag of de juiste factoren in de school worden beïnvloed. Hierover gaat de volgende paragraaf.

16


11-10-2010 15:17:58


2.2 Invloed van het profiel op de organisatie en de resultaten Als het profiel werkelijk centraal staat, uit zich dat op allerlei manieren in de organisatie: in de doelen, de cultuur, de inzet van middelen, het lesrooster, de scholing van personeel, et cetera. Ideaal gesproken is de hele organisatie als gevolg van een bewuste sturing gefocust op dit profiel. Hierbij zijn enkele opmerkingen te maken. Allereerst: die bewuste sturing is de verantwoordelijkheid van de schooldirecteur, als leidinggevende van de school. Het is echter de vraag of die sturing ook daadwerkelijk leidt tot de gewenste verandering en focus (van gedrag) in de organisatie. Om dat te weten te komen is de mening van anderen een goede graadmeter, de mening van het team, de leerlingen, maar ook het bestuur bijvoorbeeld. We maken in ons model daarom onderscheid tussen de beoogde en de werkelijke invloed van het profiel. De schoolleiding stuurt de organisatie aan, maakt beleid en zet dat beleid uit. De schoolleiding beoogt dat hij invloed uitoefent op bepaalde factoren in de school. Met die sturing wil het schoolmanagement bereiken dat het profiel wordt geïmplementeerd. Of die invloed daadwerkelijk en op de bedoelde wijze ervaren wordt, kan het beste worden vastgesteld door anderen, met name leerkrachten, hierover te bevragen. Daarmee wordt duidelijk wat de werkelijke invloed is. Ten tweede is er de vraag of de schoolleiding stuurt op de juiste factoren. Op basis van de literatuur is bekend dat er factoren zijn ‘die ertoe doen’ en die voor elk profiel van belang zijn, zoals betrokkenheid van ouders en de gemeenschap, sturing door de leiding, professionaliteit van de leerkracht en een consistente relatie tussen profiel en missie/visie, ook op uitvoerend niveau.

17


11-10-2010 15:18:01

Verder is het belangrijk dat er een breed draagvlak is voor het profiel en dat het profiel niet persoonsgebonden is2. Daarnaast zijn er factoren die gebonden zijn aan de inhoud van het specifieke profiel. Er komen steeds meer ‘evidence based’ gegevens beschikbaar over factoren en interventies die effect hebben op onderwijsprestaties en de kwaliteit van het onderwijs. Zo is bijvoorbeeld aangetoond dat er bij een opbrengstgericht profiel een relatie is tussen enerzijds lestijd en instructiemodel en anderzijds leeropbrengsten. Of deze factoren er ook toe doen bij een school met een sport- of cultuurprofiel is aannemelijk, maar niet bewezen. Het is denkbaar dat bij deze profielen ook andere factoren een rol spelen. Dit betekent dat de factoren die invloed hebben per profiel kunnen verschillen. Ten derde kunnen we niet voor honderd procent bewijzen dat een profiel effect heeft op de (leerling)resultaten, ook al stuurt de schoolleiding op de juiste factoren. Daarvoor zijn er teveel variabelen in het spel. Maar als er op deze factoren is gestuurd door middel van een integrale aanpak (=focus) én tegelijkertijd blijkt dat de (leerling)resultaten verbeteren, dan ligt het voor de hand dat er een verband is tussen het profiel en het (leerling)resultaat. Eigenlijk zeggen we dat profilering alleen effect heeft als de school een passende en effectieve set middelen kiest om het profiel vorm te geven. Dan is de kans groot dat het gekozen profiel het beoogde resultaat oplevert. Als we spreken van resultaat richten we ons met name op resultaten bij leerlingen, maar er zijn ook andere resultaten te benoemen, zoals waardering van personeel en ouders, leerlingaantallen en de kwaliteit van de bedrijfsvoering.

2

Voor een volledige lijst factoren wordt verwezen naar de theoretische verantwoording op de

bijgevoegde cd-rom.

18


11-10-2010 15:18:07


Samengevat: profilering is een proces dat de organisatie op alle niveaus en binnen alle processen raakt. Een manier om tegen deze verbanden aan te kijken wordt weergegeven in onderstaand model. Dit model is een schematische weergave van hetgeen hierboven is beschreven en is op basis van literatuurstudie tot stand gekomen. II Invloed van het profiel op factoren in de school

I Het profiel Invloeden op profiel Identiteit Visie/missie Vragen omgeving

Inhoud profiel

Beoogd

Werkelijk

Waarop wil de school zich profileren? (zes sleutelvragen)

Op welke factoren wordt een invloed beoogd en welke?

Op welke factoren is het profiel werkelijk van invloed? En hoe?

III Factoren van invloed op resultaten Factoren

Resultaten leerresultaten waardering ouders/ leerlingen waardering medewerkers waardering samenleving et cetera

uitdagende doelen effectieve feedback didactische aanpak klassen-management et cetera

Figuur 2: Model schoolprofilering en (leerling)resultaat (CPS, 2010).

19


11-10-2010 15:18:11


11-10-2010 15:18:14

De vragenlijst ‘Schoolprofilering en (leerling)resultaat’

We hebben op grond van theorie de verbanden geschetst tussen een schoolprofiel en (leerling)resultaten. Maar komen die verbanden in de schoolpraktijk ook daadwerkelijk voor? Om die vraag te beantwoorden hebben we een vragenlijst opgesteld, die aansluit bij het model dat in hoofdstuk 2 is geïntroduceerd. We bespreken het doel, de werkwijze en de inhoud van deze vragenlijst.


11-10-2010 15:18:15

3.1 Doelen De vragenlijst ‘Schoolprofilering en (leerling)resultaat’ kan voor de volgende doeleinden worden gebruikt: Aangeven hoe en in welke mate het profiel de dagelijkse gang van zaken stuurt en beïnvloedt (de kracht van het profiel). Zicht geven op de mate waarin er binnen de organisatie sprake is van consensus over het profiel. Zicht geven op de kans dat het profiel daadwerkelijk leidt tot het beoogde resultaat. Handvatten bieden voor vervolgstappen. Handvatten bieden voor een ‘resultaatgericht’ gesprek over het schoolprofiel.

De vragenlijst geeft antwoord op de volgende vragen: Is het profiel geworteld in de missie/visie van de school? Sluit het profiel aan bij de wensen van de omgeving? Is het herkenbaar voor de direct betrokkenen? Hoe wordt er uiting gegeven aan het profiel? Is er draagvlak voor het profiel binnen de organisatie? Is het profiel goed geïmplementeerd? Op welke factoren heeft het profiel invloed? Doen we de goede dingen om het profiel succesvol te laten zijn? Is er iets te zeggen over de relatie tussen het profiel en het (leering)resultaat? De antwoorden op deze vragen geven aan hoe stevig de profilering is verankerd in de organisatie. Dat is belangrijk om te weten, omdat een profilering pas bestendig is als het profiel een onderdeel is van het ‘DNA’ van de organisatie.

22


11-10-2010 15:18:22

De vragenlijst ‘Schoolprofilering en (leerlingresultaat)’

3.2 Vier niveaus Om antwoord te krijgen op bovenstaande vragen, is de mening van alle direct betrokkenen bij de school van belang. Onder direct betrokkenen verstaan wij in dit geval de bovenschoolse directeur/bestuurder, de schoolleider, leraren en leerlingen. Voor al deze geledingen is een vragenlijst ontworpen. Deze set van vragenlijsten samen vormen de vragenlijst ‘Schoolprofilering en (leerling)resultaat’. De vragenlijst kan dus worden afgenomen bij bovenschoolse directeuren/bestuurders, schoolleiders, leraren en leerlingen. De vragen richten zich op: 1. Het profiel: a. Invloeden op het profiel. b. Inhoud van het profiel. 2. De invloed van het profiel op factoren in de school: a. De beoogde invloed door mensen die sturen. b. De werkelijk ervaren invloed van de mensen die uitvoeren. De vragen richten zich op de factoren waarvan we weten dat zij invloed hebben op de resultaten (figuur 2, III). 3. De resultaten. De aard van de vragen verschilt per geïnterviewde groep. De vragen zijn gerelateerd aan de rol die de groep heeft in de organisatie in het algemeen en de rol ten aanzien van het profiel in het bijzonder. Heeft iemand een sturende rol? Beoogt iemand veranderingen? Streeft iemand doelen na? Wordt iemand aangestuurd? Krijgt iemand opdrachten en ervaart iemand veranderingen? In onderstaand schema zijn deze verschillende posities aangegeven op de horizontale lijn. Om een beeld te geven van de aard van de vragen die gesteld worden, is bij elke groep een vraag uit de vragenlijst weergegeven. 23


11-10-2010 15:18:25

Beïnvloeden (bestuur Bestuur

Beogen school)

Heeft het profiel van deze school invloed gehad op de bovenschoolse begroting?

Schoolleider

Kunt u aangeven waarop u zou willen dat het profiel van invloed is in uw school?

Leraren

Leerlingen

24


11-10-2010 15:18:32

De vragenlijst ‘Schoolprofilering en (leerlingresultaat)’ Ervaren en uitvoeren

Beleven en herkennen

Bestuur

Schoolleider

Leraren

Heeft het profiel invloed op het klassenmanagement? Zo ja, waaruit bestaat die invloed?

Leerlingen

Waarin probeert jouw school uit te blinken?

De volledige vragenlijst ‘Schoolprofilering en (leerling)resultaat’ staat op de bijgevoegde cd-rom. Alle vier de onderdelen zijn als afzonderlijk document opgenomen, zodat zij apart te gebruiken zijn. Ook staat er een format op de cd-rom, waarin de antwoorden naast elkaar kunnen worden gezet, zodat de verschillen en overeenkomsten tussen de betrokkenen eenvoudig kunnen worden vergeleken. Tenslotte is er een format die het mogelijk maakt de profielen van verschillende scholen naast elkaar te zetten.

25


11-10-2010 15:18:35


11-10-2010 15:18:38

Praktijkvoorbeelden

De vragenlijst is afgenomen op drie scholen die zich focussen op opbrengstgericht werken en met name taal-lezen. Doel was zichtbaar te maken in hoeverre deze scholen worden geleid vanuit deze focus en wat de resultaten hiervan zijn. We geven een impressie van deze drie scholen en besteden aandacht aan hun profiel en de invloed daarvan in de school en op de leerlingenresultaten.


11-10-2010 15:18:40

In de tijd dat dit project loopt, staat ‘opbrengstgericht werken en basisvaardigheden’ hoog op de politieke en maatschappelijke agenda. Daarom hebben wij gezocht naar scholen die zich hierop expliciet focussen en wel speciaal op taal-lezen. Factoren waarvan we weten dat zij ertoe doen als het gaat om onderwijs in basisvaardigheden zijn opgenomen in het model (zie 2.2) en in de vragenlijst. Enkele voorbeelden hiervan zijn: een veilige, ordelijke omgeving, klassenmanagement en uitdagende doelen. Voor de volledige vragenlijst verwijzen we naar de cd-rom die bij dit boekje hoort. We hebben de vragenlijst in interviews afgenomen op drie scholen die zich profileren op opbrengstgericht werken en basisvaardigheden. Alledrie deze scholen vallen onder een bestuur met meerdere scholen. De vragenlijst is afgenomen op alle eerder genoemde niveaus: de bovenschoolse directeuren, schoolleiders, leraren en leerlingen. Het doel van de interviews was zichtbaar te maken in welke mate de scholen worden geleid vanuit een interne focus op opbrengstgericht onderwijs in taal-lezen. Hieronder volgt een impressie van de drie scholen op basis van de kenmerken van hun profiel3.

3

Een samenvatting van alle antwoorden van alle scholen staat op de bijgeleverde cd-rom.

28


11-10-2010 15:18:46

Praktijkvoorbeelden

4.1 School A Profi lering De profilering van de bestuurlijke organisatie die door het bovenschools management wordt genoemd is algemeen en breed. Er worden vijf kernwaarden genoemd: resultaatgericht, mensgericht, diversiteit, innovatief en transparant. ‘Transparant’ past bij het openbare karakter van de school en ‘resultaatgericht’ sluit aan bij de vragen uit de omgeving (veel leerlingen presteren zwak op taal, lezen en rekenen). De schoolleiding en de leerkrachten noemen de school een kennisschool, die veel aandacht besteedt aan de basisvaardigheden. Er wordt aandacht besteed aan het hele spectrum leerlingen, van hoogbegaafde leerlingen tot zorgleerlingen. Dit is een reactie op de behoeften van de omgeving. Maar men vindt het belangrijk de eigen missie en visie vast te houden en niet teveel mee te gaan met vragen uit de omgeving. Ook rust, orde en regelmaat worden genoemd als aspecten waarop de school zich profileert; bij de identiteit wordt genoemd dat de school een leerschool is. Naast het streven naar goede resultaten op de basisvaardigheden, vindt de school het belangrijk dat kinderen zelfvertrouwen krijgen en een duidelijke structuur krijgen aangeboden. Onderwijs op maat en oog voor de behoeften van het individuele kind staan centraal in de school. De school profileert zich niet op hoogtepunten. De hoogtepunten zijn toetsmomenten en rapportgesprekken als blijkt dat het goed gaat met de leerlingen, aldus de leerkrachten. Er zijn leerkrachten met speciale taken, maar of de school zich hierop profileert is niet duidelijk. Invloed in school Rust en regelmaat zijn volgens de betrokkenen terug te vinden in de cultuur (hoe gaan leerlingen en leerkrachten met elkaar om) en in de inrichting van het gebouw. 29


11-10-2010 15:18:50

De profilering op de basisvaardigheden vertaalt zich in: meer tijd en aandacht voor deze vaardigheden. Dit gaat ten koste van de creatieve vakken. Bij zwakke leerlingen wordt extra tijd besteed aan de basisvaardigheden; voor hoogbegaafde leerlingen is er een plusklas met verdiepings- en verrijkingsstof. De resultaten van leerlingen worden gemonitord en er wordt bewuster met de resultaten omgegaan dan voorheen: de school is erop gericht om meer uit leerlingen te halen. Er worden hoge doelen gesteld en men is er zich steeds meer van bewust wat er moet gebeuren om deze doelen te bereiken. Het klassenmanagement sluit hierop aan en is gericht op meer effectieve leertijd. De relatie met de leerlingen is meer taakgericht geworden en kinderen werken zelfstandiger doordat er rust en orde heerst in de klas. De aansturing van de leerkrachten is hierop gericht, leerkrachten zijn verantwoordelijk voor de resultaten. Of ouders door de profilering meer bij de school zijn betrokken, daarover zijn de meningen verdeeld. Dat verschilt per groep leerlingen: ouders van hoogbegaafden zijn meer betrokken dan ouders van taalzwakke leerlingen. De deskundigheid van leerkrachten is vergroot en hun professionaliteit is verbeterd. De leerkrachten gaan open met elkaar om en leren van elkaar. Er worden bijvoorbeeld video-opnames gemaakt van voorbeeldgedrag. Er zijn leerkrachten met speciale taken op de gebieden waarop de school zich profileert: zorg, hoogbegaafdheid, leesonderwijs (leescoaches). Leerkrachten krijgen veel scholing op het gebied van lezen en leerkrachtvaardigheden. Er wordt geïnvesteerd in methoden en in scholing op het gebied van onderwijs in basisvaardigheden. Resultaten De resultaten van de leerlingen zijn gestegen sinds er systematisch aan de basisvaardigheden wordt gewerkt. Er zijn minder conflicten in de klas en daarbuiten. Kinderen staan meer open voor elkaar.

30


11-10-2010 15:18:56

Praktijkvoorbeelden

4.2 School B Profi lering Deze school profileert zich op onderwijsinhoudelijke aspecten, zoals betere opbrengsten op het gebied van taal, lezen en rekenen, adaptief onderwijs en Engels. Het streven laat zich samenvatten in ‘talentontwikkeling’, waarbij zowel de schoolleider als de leerkrachten de term ‘excellente leerlingen’ gebruiken. Leerlingen verwoorden dit anders. Zij melden dat alle leerlingen goed en veel hebben geleerd en dat je dat merkt op de middelbare school. Naast de onderwijsinhoudelijke aspecten, wordt genoemd dat de school zich profileert op veiligheid. De identiteit van de school uit zich in het feit dat zij toegankelijk is voor iedereen. De school wil een laagdrempelige school zijn, die ouders serieus neemt. De missie en visie is intern tot stand gekomen. Iedereen is gehoord en erbij betrokken. De visie hangt zichtbaar in de school. Er is rekening gehouden met kenmerken van de ouders (hoog opgeleid). Invloed in school De school streeft ernaar dat leerlingen die de school verlaten kunnen samenwerken, zelfstandig en verantwoordelijk zijn. Er is een leerlingvolgsysteem, zodat de leerkrachten een goed beeld hebben van de leerlingen en kunnen bepalen wat zij nodig hebben. Ook de vergaderstructuur is hierop ingericht. De profilering moet het mogelijk maken om prioriteiten te stellen en moet leiden tot een toename van de effectiviteit van de school. De school stelt hoge doelen; daar wordt expliciet aandacht aan geschonken. De cultuur is open, kinderen moeten zich veilig en welkom voelen. Veiligheid en rust staan ook voorop in de manier waarop de school is ingericht en vormgegeven.

31


11-10-2010 15:19:00

De hoogtepunten die de geïnterviewden noemen, hebben niet allemaal een duidelijk verband met de profilering. Een uitzondering daarop vormen de kinderboekenweek en het voorleesontbijt. Leerlingen noemen hoogtepunten die op iedere andere school zouden kunnen plaatsvinden. Hetzelfde geldt voor de buitenschoolse activiteiten. Over de specifieke kwaliteiten van leerkrachten wordt weinig gezegd. De scholing is gericht op punten waarop de school zich profileert, zoals adaptief onderwijs. Ook de scholing in gesprekstechnieken past bij de profilering. Leerlingen krijgen feedback op grond van handelingsplannen. Het ‘socratisch vergaderen’ wordt genoemd als een voorbeeld van de wijze waarop leerkrachten met elkaar samenwerken. De openheid in het team wordt belangrijk gevonden, net als het overleggen met en het leren van elkaar. Ook als het gaat over de relatie tussen leerkrachten en leerlingen worden openheid, duidelijkheid en eerlijkheid genoemd als kenmerkende factoren. De ouders worden meer dan voorheen betrokken bij het onderwijs. Resultaten De resultaten zijn verbeterd. Er zijn verbeterplannen voor rekenen en lezen en er is een stijgende lijn in de resultaten. In vergelijking met andere scholen lijkt de school het goed te doen. Allerlei initiatieven op andere gebieden dan cognitieve leerresultaten staan in de kinderschoenen. Het is nog te vroeg om hiervan resultaten vast te stellen.

32


11-10-2010 15:19:06

Praktijkvoorbeelden

4.3 School C Profi lering Deze school wil een doelmatige en leuke school zijn, die veel energie steekt in taalonderwijs. Het is een kansrijke school, waar zorg en kwaliteit voorop staan. Dit is een openbare school, waar iedereen welkom is. Dat geldt ook voor zorgleerlingen. Als we kijken in hoeverre de omgeving een rol heeft gespeeld in de profilering, dan stellen we vast dat deze school, midden in het dorp gesitueerd, sterk rekening houdt met de leerlingenpopulatie. Het is een kansarm gebied met taalachterstanden. Leerlingen doorverwijzen betekent dat leerlingen naar school moeten buiten het dorp en dat wil men zoveel mogelijk voorkomen. De missie/visie van de school komt tot uiting in de volgende begrippen: zorg, veiligheid, plezier en kwaliteit. Het bovenschools management verwoordt de missie/visie in een aantal speerpunten en noemt dit tevens haar profilering. Zij noemt onder andere: zorg dragen in eenheid, daarbij rekening houdend met verscheidenheid, een sterke focus op de maatschappelijke omgeving, innoverend, voor iedereen toegankelijk en een hoge kwaliteit van het onderwijs. Het bovenschools management denkt wel mee in de totstandkoming van de profielen van de individuele scholen, maar laat schoolleiders zelf hun profilering kiezen. Deze keuze moet wel passen binnen de afspraken van het bestuur. Invloed in de school De leerkrachten zijn van mening dat de profilering gewoon een onderdeel hoort te zijn van het onderwijs en daarom zo min mogelijk expliciet zichtbaar moet zijn, met name als het gaat om zorgleerlingen. Met de resultaten voor taal, lezen en rekenen wordt zeer bewust omgegaan. Men heeft hoge verwachtingen, zowel van de prestaties van leerlingen als van de vaardigheden van leerkrachten.

33


11-10-2010 15:19:10

In de schoolcultuur staat veiligheid voorop. Er is veel aandacht voor hoe je met elkaar omgaat. Als we kijken naar collegialiteit, dan voelt men zich samen verantwoordelijk en is men open naar elkaar. Dit uit zich bijvoorbeeld in collegiale consultatie: leerkrachten kijken bij elkaar in de klas en consulteren elkaar. Daarnaast hecht de school er waarde aan dat leerlingen respect tonen voor de leerkrachten. Hierdoor is er duidelijkheid over de structuur in de klas en kan de aandacht uitgaan naar de inhoud van de vakgebieden. De didactiek is gekenmerkt door een vaste opbouw in de lessen, met gebruik van het IGDI-model (Interactief Gedifferentieerd Directe Instructie). Leerkrachten proberen hun vak goed bij te houden door cursussen te volgen, met name op het gebied van taal en rekenen. Jonge leerkrachten worden daarin ondersteund door middel van coaching. Kijkend naar hoogtepunten in de school, zien we veel talige activiteiten. De kinderen in groep 8 bijvoorbeeld houden een taalportfolio bij om hun eigen leerproces meer te sturen. De school vraagt veel van de ouders, maar krijgt daar ook veel voor terug. Ouders weten dat de school het beste uit het kind probeert te halen en hebben vertrouwen in de school. Een deel van de ouders werkt mee aan het realiseren van de profilering: een kansrijke school waar zorg en kwaliteit voorop staat. De omgeving is trots op de school.

34


11-10-2010 15:19:16

Praktijkvoorbeelden

Resultaten De resultaten voor taal, met name technisch lezen zijn verbeterd. Ook wat betreft rust en structuur is een stijgende lijn te zien. De creatieve prestaties hebben niet te lijden onder de focus op de basisvaardigheden taal, lezen en rekenen. Creatieve activiteiten worden meestal aan talige activiteiten gekoppeld. Ook sportieve prestaties zijn belangrijk in deze school. Zwemonderwijs en schaatsen blijven onderdeel van het curriculum. De resultaten zijn ook zichtbaar in een forse stijging van het aantal leerlingen en de vele sollicitanten die reageren op een advertentie van de school. Het team vindt het plezierig om op deze school te werken.

35


11-10-2010 15:19:19


11-10-2010 15:19:23

Resultaten van de praktijkvoorbeelden

De beschreven praktijkvoorbeelden laten zien dat er verschillende manieren zijn om de focus op basisvaardigheden gestalte te geven en dat er verschillende accenten kunnen worden gelegd. In dit hoofdstuk schetsen we de overeenkomsten tussen de geïnterviewde scholen. We kijken wat de invloed was van de factoren ‘die er toe doen’ bij opbrengstgericht werken en de basisvaardigheden.


11-10-2010 15:19:24

De uitkomsten, gebaseerd op de antwoorden van alle betrokkenen, zijn hieronder weergegeven. De antwoorden zijn geordend volgens het model uit hoofdstuk 2 en gelden voor alle betrokkenen en voor alle scholen, tenzij anders aangegeven.

5.1 Van profilering naar resultaat Blok 1: Bronnen en inhoud van de profilering er wordt een duidelijke relatie gelegd met de identiteit, omgeving en de missie/visie de focus is nooit gericht op één element er is sprake van een combinatie van ‘hard’ en ‘zacht’ (leeropbrengst enerzijds en veiligheid/rust, orde en regelmaat anderzijds)

Blok 2: Ervaren invloed van het profiel op factoren in de school: de interne focus Invloed op beleid: aansluiten bij behoeften en talentontwikkeling van de kinderen kwaliteitsverbetering van het onderwijs, ook t.a.v. inzet leertijd verbeteren leerkrachtgedrag prioriteiten stellen en gericht op effectiviteit integraal onderdeel van het onderwijs als geheel

38


11-10-2010 15:19:30


Invloed op leidinggeven: sterke sturing op de focus voorwaarden scheppen belangrijk: veel ontwikkelingskansen tonen van voorbeeldgedrag/rolmodel Invloed op het onderwijs: duidelijke keuzes (meer leertijd voor taal-lezen; minder voor creatieve vakken) bewustere monitoring van onderwijsresultaten goed zicht op te plegen interventies (wat werkt) hogere doelen permanente aanscherping van de inhoud Invloed op de didactiek: vastere lesopbouw meer structuur, regels en afspraken betere lesvoorbereiding Invloed op de cultuur: meer taakgericht meer zelfstandigheid (leerkrachten en leerlingen) meer ‘talentgericht’ open, (meer) overleg en (meer) leren van elkaar consensus vervalt Invloed op de organisatie: duidelijker verantwoordelijkheden meer verantwoording van toetsresultaten meer structuur in de organisatie

39


11-10-2010 15:19:34

Invloed op het personeelsbeleid: meer differentiaties in taakgebieden veel gerichte scholing op leerkrachtgedrag meer collegiale consultatie Invloed op de relatie met de ouders: meer communicatie met en betrokkenheid van ouders Invloed op overige factoren: inrichting van het gebouw (bijvoorbeeld een apart taal-leeslokaal) vergaderstructuur en de inhoud van de vergaderingen (minder plenair en meer onderwijsinhoudelijk)

Blok 3: Ervaren invloed op de (leerlingen)resultaten

hogere opbrengsten basisvaardigheden 4 minder gedragsproblemen / beter sociaal-emotioneel klimaat professionelere cultuur positievere waardering van ouders en team groei van het leerlingenaantal bij twee van de drie scholen, zonder dat daarop is gestuurd.

De antwoorden hierboven tonen aan dat er sprake was van een sterke sturing op het profiel en dat het profiel veel invloed heeft gehad op de organisatie.

4

waarvan op twee aantoonbaar.

40


11-10-2010 15:19:40


5.2 Interne focus op alle niveaus De vragenlijst is afgenomen op meerdere niveaus in de organisatie. Daarom zouden we een antwoord moeten krijgen op de vraag in hoeverre de focus in het ‘DNA’ zit van de organisatie. De invloed van het profiel op de factoren zoals hierboven geschetst, geeft al aan dat er binnen deze scholen grote overeenstemming is over de focus. Toch blijven er vragen over. Bijvoorbeeld: in hoeverre steunt en/of versterkt de bovenschoolse manager de school? Hoe groot is het risico dat bij een personeelswisseling de interne focus vervaagt doordat kwaliteiten toch persoonsgebonden blijken te zijn en onvoldoende zijn verankerd in de organisatie? Het gaat hier om zaken als ambassadeurschap en borging van het profiel in de organisatie. We lopen de verschillende niveaus langs en beschrijven kort wat we aantroffen. Bovenschools De rol van de bovenschoolse bestuurder verschilt per school. Deze rol varieert van acceptatie van de focus, via bewondering voor de focus en de resultaten tot daadwerkelijke sturing van bovenaf. Bij enkele geïnterviewden was er sprake van een discrepantie tussen de door hen ervaren steun door de bovenschoolse directeur en de steun die de bovenschoolse directeur zegt te geven. Schooldirectie In alle drie de scholen speelt de directie een leidende rol. De leiding stuurt sterk met het doel de focus scherp te houden. De schoolleiders werken bewust aan een open cultuur. Door veel en gerichte scholing aan te bieden wordt er bewust gewerkt aan het verbeteren van leerkrachtgedrag. Als we hierbij optellen dat voorbeeldgedrag van groot belang is, dan kunnen we vaststellen dat continuïteit in de leiding van de school een grote rol speelt bij de continuïteit van de focus.

41


11-10-2010 15:19:43

Leerkrachten Per school is er gesproken met enkele leerkrachten, bouwcoördinatoren, intern begeleiders et cetera. Uit hun antwoorden blijkt dat de scholen verschillen in de mate waarin het team zich de focus heeft eigen gemaakt. Wordt de focus op de ene school vooral gedragen door de staf (intern begeleiders en bouwcoördinatoren), op de andere school wordt de focus gedragen door het merendeel van het team en lijkt de hele school ervan doorspekt te zijn. Open gesprekken en pop- gesprekken over de richting van de organisatie en wat dat vereist van de leerkracht (meedoen of een school zoeken die beter bij je past) lijken noodzakelijk om de omslag als team te maken. Maar op alle scholen vervullen stafleden een belangrijke rol als brug tussen beleid en uitvoering. Hoe meer de focus met bijbehorend gedrag door het team wordt gedragen, hoe minder kwetsbaar de organisatie is. Leerlingen Op elke school zijn er meerdere leerlingen uit verschillende klassen geïnterviewd. De kinderen geven aan dat ze veel hebben geleerd en dat de leerkrachten nu meer tijd aan uitleggen besteden: “De juf legt het net zo lang uit tot je het snapt.” Ook benoemen de leerlingen het accent op de basisvaardigheden: ze krijgen alle dagen taal-lezen en rekenen. Wat betreft het sociaal-emotioneel klimaat zeggen leerlingen dat ze worden aangesproken op hun zelfstandigheid en dat samenwerken een duidelijk onderdeel is van het programma. De leerkracht wordt als vertrouwenspersoon herkend. Op één school vinden de leerlingen dat er ‘leuk’ wordt gestraft.

42


11-10-2010 15:19:50


Leren wordt het leukst gevonden als dit via activiteiten buiten de school plaatsvindt en als mensen van buiten binnen de school gehaald worden. Maar de hoogtepunten voor leerlingen zijn toch sport(toernooien) en het schoolreisje; activiteiten die niet profielgerelateerd zijn. We weten in de meeste gevallen niet of leerlingen nu iets anders zeggen dan vóórdat de school voor het profiel had gekozen; wel is duidelijk dat hetgeen ze nu zeggen aansluit bij het profiel.

43


11-10-2010 15:19:54


11-10-2010 15:19:57

Kansen en risico’s

Scholen die kiezen voor een duidelijk profiel, communiceren hierover niet altijd expliciet met de buitenwereld. Er zijn echter goede redenen om dit wel te doen. Daarnaast kan profilering risico’s met zich meebrengen. Een overzicht van de kansen en risico’s van profilering.


11-10-2010 15:19:58

6.1 Waarom kiezen voor profilering? CPS heeft gedurende het Research & Developmentproject ‘Schoolprofilering en (leerling)resultaat’ geconstateerd dat veel scholen, die enkele jaren intensief hebben geïnvesteerd in taal- en leesverbetertrajecten met vaak hoge opbrengsten, hun inspanningen niet zichtbaar (durven) maken door externe profilering. Googelen op de woorden: ‘profilering’, ‘schoolgids’ en ‘taal en lezen’ bijvoorbeeld leverde nauwelijks resultaat op5. Tevens blijkt uit ervaring van taal-leestrajecten dat het lastig is om het bovengemiddelde niveau van leerlingprestaties op basisvaardigheden vast te houden. Een vaak gehoorde klacht is dat er bij wisseling van teamleden en/of de directeur kennis van kwalitatief goed taalleesonderwijs verloren gaat. Ook in dit onderzoek komt het belang van de schoolleider naar voren. Maar ook op teamniveau is er het gevaar dat de focus persoonsgebonden is en afhankelijk is van enkele ‘trekkers’. De vraag dringt zich op hoe een school zich op dit punt minder afhankelijk en kwetsbaar kan maken. Mogelijk heeft deze kwetsbaarheid ook te maken met het feit dat het vastleggen van processen in borgingsdocumenten bij veel scholen nog in de kinderschoenen staat. Als er verhoudingsgewijs teveel in de hoofden van mensen zit, bemoeilijkt dat organisatiebrede communicatie en afstemming. Een breed draagvlak en een passende organisatiecultuur, waar verantwoording afleggen vanzelfsprekend is, kunnen mogelijk ook iets betekenen als het om borging gaat. Ook bewuste beïnvloeding van relevante factoren in alle aspecten van de organisatie kan helpen om continuïteitsrisico’s te verkleinen.

5

Zie cd-rom: theoretische verantwoording.

46


11-10-2010 15:20:05


Al is aan de randvoorwaarde van een sterke interne focus voldaan, dan nog is de volgende stap in het proces van profilering, hierover naar buiten toe communiceren, absoluut geen automatisme. Scholen voelen niet altijd de noodzaak tot externe profilering of laten dit na omdat het teveel extra inspanningen vereist. Dat zegt iets over de wijze waarop een school omgaat met haar omgeving. Toch zijn er diverse redenen om te investeren in externe profilering, ook als het goed gaat met de school. We noemen acht redenen voor profilering: 1. Wanneer de school zich duidelijk profileert, is het voor ouders duidelijk wat de school te bieden heeft. Ouders sturen hun kinderen niet meer automatisch naar de dichtstbijzijnde school. Zij kijken wat scholen te bieden hebben en vergelijken scholen met elkaar. Een consistent en onderbouwd verhaal van de school is dan van belang, zeker nu de leerlingenpopulatie afneemt. 2. Door profilering kan de school aangeven hoe zij vorm en inhoud geeft aan haar bredere maatschappelijke verantwoordelijkheid (horizontale verantwoording). De nieuwe wet ‘Goed onderwijs goed bestuur’ en de code ’Goed bestuur’ van de PO-raad benoemen deze verantwoordelijkheid expliciet. 3. Door zich te profileren, onderscheidt de school zich van andere scholen. De overheid benadrukt het belang van keuzevariatie voor ouders. Profilering schept aanknopingspunten om de banden met ouders te versterken en biedt mogelijkheden om ouders een helder verhaal te vertellen over wat de school kenmerkt. 4. Profilering maakt het mogelijk om de mogelijkheden én grenzen van de school te benoemen bijvoorbeeld voor de bovenschoolse bestuurder(s) en de inspectie (verticale verantwoording).

47


11-10-2010 15:20:08

5. Door profilering loopt de school naar verwachting minder risico dat het eigen karakter verloren gaat6. 6. Profilering geeft het team en de directie (extra) kansen om te laten zien dat zij trots zijn op hun school. 7. Profilering geeft de school een extra kans om als gemeenschap te opereren (en dat verhoogt de prestaties)7. We spraken in dit verband al eerder over de rol van buitenschoolse contacten en het gezamenlijk vieren van hoogtepunten. 8. Interne focus kan leiden tot een brede kwaliteitsverbetering van de school (leerresultaten, leerkrachtvaardigheden, instructiekwaliteit). Door hierover naar buiten toe te communiceren, kan de school haar positie versterken.

6.2 Risico’s Naast de genoemde kansen, blijkt uit het voorgaande dat profilering ook risico’s met zich kan meebrengen. We zetten de belangrijkste risico’s op een rij. De relatie tussen profilering en missie/visie/identiteit staat onder druk Soms worden scholen gedwongen tot een rigoureuze verandering door interne of externe factoren, bijvoorbeeld een dalende of een sterk veranderende leerlingenpopulatie. Om die ontwikkeling te keren, kan de school kiezen voor een profiel dat naar verwachting meer of andere ouders zal aanspreken. In zo’n situatie moet echter eerst de missie/visie en soms zelfs de identiteit van de school worden aangepast.

6

Zie cd-rom: theoretische verantwoording.

7

Levine & Lezotte (1990).

48


11-10-2010 15:20:14


Dit vergt grote inspanning. De intrinsieke motivatie van alle betrokkenen moet in dit geval erg hoog zijn om de profilering te laten slagen. Hetzelfde geldt voor een profiel als ‘de grootste’ willen zijn. Gebrek aan borging Profilering is zoals gezegd een bewuste selectie uit de missie/visie van de school. Soms echter kiest de school voor een profiel op basis van talenten van op dat moment aanwezige personeelsleden, bijvoorbeeld op het gebied van kunst. De school profiteert dan van persoonlijke kwaliteiten van leerkrachten. Door hen te laten excelleren wordt de school verrijkt. Dat in dat geval de duurzaamheid en het draagvlak van de focus onder grote druk staan, is duidelijk. De profilering is dan immers afhankelijk van slechts enkele personen. Gebrek aan leiding Uit onderzoek blijkt dat leiderschap een belangrijke rol speelt bij het succes van een school. De directeur moet in staat zijn een profiel door te voeren en zo te sturen dat belangrijke besluiten in overeenstemming zijn met (en dus mede vormgeven aan) het profiel. Dat vereist bepaalde competenties. Het is raadzaam deze competenties expliciet te benoemen en de leiding daar op te toetsen en te ondersteunen. Het eindprofi el van de leerling is niet goed gedefi nieerd We staan nog aan het begin van het definiëren én meten van leerlingprofielen. Hoe concreter het eindprofiel van de leerling is geformuleerd, hoe beter er kan worden gestuurd in de organisatie. Wat zeggen bijvoorbeeld mooie Citoscores als dat wordt vertaald naar een gewenst eindprofiel van de leerlingen? Een profiel moet altijd gericht zijn op eindresultaten van leerlingen. Profilering op bijvoorbeeld mooie huisvesting is een waardevol onderdeel (nieuwbouw trekt ook altijd leerlingen), maar daarmee kan de school geen schoolgids vullen. Het gaat erom dat het profiel meerwaarde heeft voor de organisatie, het doel van de school en de interne focus. 49


11-10-2010 15:20:18


11-10-2010 15:20:21

Aanbevelingen

Hoe kan de school zorgen voor een krachtige interne focus? En waarmee moet zij rekening houden bij de (externe) profilering daarvan? We geven een aantal aanbevelingen en tips.


11-10-2010 15:20:22

7.1 Aanbevelingen voor een krachtige interne focus Op grond van de interviews en veelal bevestigd door de theorie, formuleren we de volgende aanbevelingen om te komen tot een krachtige interne focus: Zorg voor een heldere relatie tussen identiteit, missie (visie) en profiel. Maak het profiel zichtbaar (zie 5.1, blok 1 van het model). Maak het eindprofiel van de leerling expliciet: welke kwaliteiten wil de school de kinderen meegeven? Stuur sterk op de interne focus en vraag je steeds af: past wat we doen bij wat we willen? Doe ‘de juiste dingen’ en houdt de literatuur bij. Zet in op versterking van leerkrachtvaardigheden, door leerkrachten veel en doelgerichte scholingskansen te bieden, gericht op het geformuleerde eindprofiel van de leerling. Werk bewust aan een open cultuur (consensus kan maar hoeft niet). Verwerf kennis van verandermanagement. Bied structuur door planmatig handelen en beleid. Zorg voor consistentie en continuïteit in alle lagen van de school. Sluit aan bij de omgeving zonder speelbal te worden van die omgeving. Voor de focus op opbrengstgericht werken en basisvaardigheden: richt je naast de basisvaardigheden ook op veiligheid (orde, rust en regelmaat).

52


11-10-2010 15:20:29

Aanbevelingen

7.2 Aanbevelingen voor (externe) profilering We geven een aantal tips die van belang zijn als de school met haar profiel naar buiten wil treden: Zorg ervoor dat de focus sterk is verankerd in de organisatie voordat de school zich naar buiten profileert. Zorg ervoor dat alle personeelsleden zicht hebben op de kwaliteit van de kern waarop de profilering is gebaseerd: de interne focus. Zo kunnen zij in positieve zin de dialoog aangaan met de omgeving. Maak impliciet beleid expliciet, dus leg beleid vast. Als beleid op papier staat, kun je erover communiceren met derden. Communiceer gericht en expliciet over de focus, te beginnen in de schoolgids en het schoolplan (maar voorkom dat het beleid een ‘papieren tijger’ wordt). Pas niet alleen bij de interne besluitvorming, consistentie, planmatigheid en doelgerichtheid toe, maar doe dat ook in de omgang met de maatschappelijke omgeving. Het planmatig, structureel en doelbewust betrekken van de (nabije) maatschappelijke omgeving bij de school geeft kansen voor horizontale verantwoording. Ga over tot doelbewuste externe profilering. Het is mooi als ook de omgeving (in de brede zin van het woord) het profiel van de school uitdraagt en zo ambassadeur wordt van de school. Door deze aanbevelingen op te volgen, zullen de externe profilering en de interne focus elkaar versterken. Communicatie over waar ‘de school voor gaat’ zorgt voor bekendheid, maar vereist ook relatieonderhoud en (meer) verantwoording. Dat laatste kan de organisatie op een gezonde manier scherp en gefocust houden. Ook kan de externe communicatie het profiel vanzelfsprekender en sterker maken en het draagvlak ervoor verbreden binnen en buiten de organisatie.

53


11-10-2010 15:20:32

7.3 Enkele opvallende zaken Tot slot brengen wij enkele zaken onder de aandacht die tijdens de interviews zijn opgevallen. Sommige leerkrachten hielden zich niet bezig met (externe) profilering, waardoor het interview over profilering soms een verrassende blik opleverde voor de geïnterviewden. Sommige leraren waren enthousiast over de vraagstelling en wilden de vragenlijst ook graag afnemen bij de andere teamleden. Ze waren benieuwd of de focus op basisvaardigheden ook bij alle leraren doorwerkt in factoren die invloed hebben op resultaten. De geïnterviewden vonden het interessant om stil te staan bij de vraag of de focus op basisvaardigheden wel een logisch gevolg was van hun identiteit, vragen uit de omgeving, visie en missie. Het valt op dat deze scholen, die al meer dan drie jaar inzetten op basisvaardigheden en hebben meegedaan aan een taalpilot of een meerjarig taalleestraject, zich zeer bescheiden opstellen als het gaat om externe profilering op deze focus.

54


11-10-2010 15:20:38

Aanbevelingen

Alle geïnterviewden ervaren een positieve relatie tussen cognitieve prestaties enerzijds en sociaal-emotionele prestaties en welbevinden anderzijds. De vraag rijst of veiligheid/rust, orde, regelmaat (rand)voorwaarden zijn of een onlosmakelijk onderdeel van dit profiel. Deze vraag kan bij meerdere factoren worden gesteld. Zo is een open cultuur enerzijds voorwaarde, anderzijds een resultaat van de focus. Ook combineren alle scholen opbrengstgerichtheid met ‘talentontwikkeling’ en ‘aansluiten bij de behoefte van het kind’, om de plaats van het kind centraal te stellen in plaats van louter de ‘harde’ onderwijsresultaten. Hierbij staat de scholen ten aanzien van de basisvaardigheden met name de begrippen ‘goede’ en ‘zwakke’ leerlingen voor ogen, gemeten aan de hand van, met name, de Cito-toetsen.

55


11-10-2010 15:20:42


11-10-2010 15:20:45

Samenvatting


11-10-2010 15:20:46

Samenvatting Dit boekje bespreekt profilering als interne focus met als doel een beter (leerling) resultaat. We beperken ons tot scholen die focussen op opbrengstgericht werken met het doel bij leerlingen hogere opbrengsten op de basisvaardigheden te bewerkstelligen. Factoren gerelateerd aan externe profilering worden buiten beschouwing gelaten. Op grond van uit literatuur bekende factoren ‘die ertoe doen’ zijn er verbanden gelegd tussen een profiel en de opbrengsten van dat profiel. Die verbanden gelden deels in het algemeen voor elk profiel (bijvoorbeeld het belang van de relatie met de missie/visie) en zijn deels gebonden aan de inhoud van het specifieke profiel (in dit geval bijvoorbeeld de relatie tussen instructiemodel en leeropbrengsten). Aan de hand van een vragenlijst kunnen scholen die opbrengstgericht werken zichzelf ‘de maat nemen’ waar het gaat om hun profiel en de invloed daarvan op de genoemde factoren. Ook is de vragenlijst een nuttig instrument voor scholen die hun eigen interne focus en/of profilering willen onderzoeken en een volgende professionaliseringsstap willen zetten. Het doel kan daarbij tweeledig zijn: ofwel een interne kwaliteitsslag maken, ofwel toetsen of de focus voldoende duurzaam is om je er extern mee te profileren. Tenslotte biedt de vragenlijst de school ingrediënten voor de externe communicatie over het profiel. In alle gevallen biedt de vragenlijst stof tot bezinning en dialoog.

58


11-10-2010 15:20:52

Samenvatting

Veel scholen maken intern bewuste keuzes en focussen hun activiteiten op enkele terreinen. Weinig scholen echter communiceren daarover met de buitenwereld. Zodoende ontwikkelen zij de focus niet tot een volledige profilering, zoals dit is gedefinieerd in hoofdstuk 1. We hopen met dit boekje de drempel hiervoor te hebben verlaagd door scholen meer inzicht te geven in (de kwaliteit van) de eigen interne focus. We pleiten voor (externe) profilering, omdat we veronderstellen dat profilering bijdraagt aan de verankering (borging) en duurzaamheid van de interne focus. Communiceren over het profiel houdt de school scherp, onder andere doordat ze er vragen over krijgt. Bovendien, een school die zich profileert, heeft iets waar te maken. Een mooi thema overigens voor een vervolgonderzoek.

59


11-10-2010 15:20:56

Bijlage 1 Inhoud cd-rom Leeswijzer cd-rom

Deel I: Instrumenten Bestand 1: Instructie vragenlijst scholen Bestand 2: Vragenlijst bovenschools bestuur Bestand 3: Vragenlijst schoolleider Bestand 4: Vragenlijst leraren Bestand 5: Vragenlijst leerlingen Bestand 6: Format resultaatmatrix per school Bestand 7: Format resultaatoverzicht meerdere scholen

Deel II: Verantwoording Bestand 8: Schoolprofilering en (leerling)resultaat; een theoretische verantwoording Bestand 9: Resultaatoverzicht van alle deelnemende scholen

60


11-10-2010 15:20:59

Schoolprofilering. (leerling)resultaat

Recommend Documents