Schaliegas, vervuiling of energiedrank voor de economie?
Ko van Huissteden Stichting Schaliegasvrij Nederland
Inhoud Energie en economie Milieu en Klimaat Ko van Huissteden Bio: 1992-heden Docent Aardwetenschappen / Milieuwetenschappen Vrije Universiteit 2012 - …. Voorzitter Stichting Schaliegasvrij Nederland
\
Schaliegas – meer moeite voor minder gas conventioneel gas (Groningen)
schalie (ondoorlatend) gas gas
steenkool
onconventioneel gas (schaliegas, steenkoolgas ondergrondse kolenvergassing) Veel boringen Hydraulic fracturing
schalie zandsteen (poreus)
steenkool
Schaliegas – 1/3 van Nederland
Posidonia schalie (Jura) Geverik Schalie (Carboon, Namurien) Oost + Zuid Nederland Coal Bed Methane (steenkoolgas)
Hoeveel gas is er? Twee formaties: ● Posidonia schalie (Jura) ● Geverik schalie (Carboon) EBN 2009 4 x Slochteren EBN 2011: enkele honderden bcm 5-10 jaar Nederlands verbruik (zonder export)
Bron: Herber & De Jager, Netherl. J. Geoscience 2010
Schaliegas – meer moeite voor minder gas 1000 schaliegasboringen betekent: 5 – 7 000 kilometer boorpijp 10 – 20 000 000 000 liter water, zand en chemicaliën 4 500 000 – 6 000 000 vrachtwagenbewegingen Witteveen & Bos 2013, Halliburton, 2011
Schaliegas – meer moeite voor minder gas
Economie van schaliegas Productie schaliegasput daalt snel:
“Drill baby, drill!”
= blijven boren om productie op peil te houden USA: 80 000 boringen in enkele jaren
Typische productie per put: snelle daling Veel boringen niet successvol
'Sweet spots' meeste schaliegasvelden al afgeboord Opbrengsten vallen tegen: Afschrijving Shell 2.1 mljard Gasprijs stijgt weer langzaam
Schaliegas – meer moeite voor minder gas
Toename volume gesteente Afname concentratie Toename energiebehoefte extractie Toename milieu-effecten
Conventional Oil / gas Unconventional oil / gas
Limieten haalbaarheid Economische + milieukosten Alleen economisch, geen milieu Technische limiet Energie limiet
Schaliegas – energie opbrengst
Maakt schaliegas onafhankelijk?
Absolute in m3
Relative in % of demand
Economisch rekenmodel gasmarkt (De Joode, 2013, ECN) Schaliegas draagt nauwelijks bij aan onafhankeltijkheid Besparing gas net zo effectief
Schaliegas en milieu Groot aantal boringen en industriele installaties Veel zwaar vrachtverkeer (4500 – 6500 per well pad) Infrastructuur: aanleg wegen, pijpleidingen Grootschalige industrialisering groene ruimte
Milieu-effecten: water Fracken is niet nieuw, we doen het 40 jaar..... Fracken voor schaliegas is enorme opschaling Veel grotere volumes water Tot 2 miljoen liter per boring – honderden boringen Veel hogere druk Veel boringen dichtbij elkaar USA: 750 chemicalien in gebruik inclusief toxisch materiaal Effecten op grondwater nooit goed onderzocht
Water
Is dit 'moerasgas' of vervuiling van drinkwater?
Moerasgas-methaan goed te onderscheiden van aardgas-methaan (isotopen, bijmenging ethaan)
Osborn et al, PNAS, 2011: meer aardgas in grondwater In de omgeving van schaliegasputten, oorzaak onbekend
Hoe kan grondwater vervuild raken? Theorie: Kilometers gesteente tussen fracks en grondwater. Praktijk: Risico oppervlakkige lozingen, calamiteiten Defecten casings boorputten Migratie via breuken mogelijk Onvoldoende kennis breuken / discontinuiten afsluitende lagen Gasmigratie via oudere boorputten Nog nooit hydrologische studie gedaan naar effect honderden boringen
Breuken Nederlandse ondergrond
Waterverbruik 15-20 miljoen liter per boring, drinkwaterkwaliteit Rekenvoorbeeld: 1 multiwell pad, 4 boringen per km2 levensduur 10 jaar = 4 x 20 miljoen / 10 = 8 miljoen water per km2 per jaar = tot 30% van totale grondwaterverbruik per km2 (7 x grondwater gebruik landbouw per km2 ) Recycling mogelijk maar duur
Daling grondwaterpeil + verdroging Hydrologisch onderzoek afwezig!
Erfenis uit het verleden Uitgaven opruimen bodemverontreining verleden 19 miljard 25% drinkwaterwinnigen heeft nog steeds problemen met vervuild water Mogelijke effecten fracking tientallen jaren later zichtbaar
Milieu-effecten: lucht In de VS gemeten luchtverontreiniging: Benzeen Tolueen In Nederland: geen aandacht Xyleen voor luchtvervuiling Ethylbenzeen Dieselolie Fijn stof dieselmotoren Fotochemische smogvorming
NOx ENVISAT Nederland heeft al de vuilste lucht van Europa
Aardbevingen Mogelijke oorzaken aardbevingen: - veroorzaakt door fracking proces zelf (zwak) - door compactie tijdens exploitatie (vooral conventioneel gas, schaliegas niet) - veroorzaakt door injectie afvalwater (gebeurt ook in Nederland) (USA tot magnitude 5.7, 3 x meer bevingen schaliegasgebieden)
Vloeistof injectie in boorput
Verlaging wrijving
Zandhonger Tot 2000 ton zand per boring = 54 vrachtwagens Kan oplopen tot 50% huidige gebruik industriezand Nederland USA: sterke uitbreiding zandgroeves
Combinatie ander gebruik ondergrond Schaliegas komt in conflict met ander gebruik ondergrond: Drinkwaterwinning Geothermische energie Andere mijnbouw Opslag olie/gas Opslag gevaarlijk afval Regering stelt 'Structuurvisie diepe ondergrond' op Maar Structuurvisie schaliegas moet eerder klaar zijn! Zoutwinning Twente op 500 m diepte • Plannen voor opslag olie in cavernes • Schaliegas aanwezig op grotere diepte
Natuur en landschap Natuur en landschap: Onderschatte sociale, economische waarde Toerisme Gezondheid Vastgoed prijzen
Biodiversiteit (onderzoek Schaliegasvrij Nl:) Sterke effecten op fauna en flora door verstoring Verdroging door toegenomen grondwaterverbruik
Hoogste dichtheid natuurgebieden
Klimaat en broeikasgas Aardgas geeft bij verbranding 50% minder CO2 emissie dan kolen Maar: Meer weglekken methaan (CH4) bij groter aantal boringen Lekken bij fracken het grootst
Klimaat effect CH4:
30 – 80 x CO2 (IPCC)
Te weinig en conflicterende meetgegevens: USA NOAA (Petron, 2012): 4% productie lekt weg in extreme gevallen: tot 11% van productie Veel CH4 emissie kan voorkomen worden maar tegen hogere kosten
Klimaat en broeikasgas Life Cycle Analysis: Bij 3% CH4 lekkage schaliegas niet beter dan steenkool Hoge GWP CH4 20 jaar: Schaliegas altijd slechter dan kolen Import Russisch gas niet beter dan schaliegas Wind, nucleair beter dan fossiel nuclear Onshore wind
Study by Cuadrilla/Haskoning
Offshore wind coal Gas import Russia Shale gas Small field conventional gas
With maximal implementation of CH4 leakage prevention only Recent NOAA research not included
Klimaat en broeikasgas Heeft schaliegas de emissie van broeikasgassen van de USA doen dalen? Inderdaad afname CO2: Vervanging kolen door gas: 35% Overige 65% Energy efficieny Renewables Overige economische factoren Methaan emissie verzwegen! (Afsah & Salcito, 2012)
'Schaliegas goed voor het klimaat' = valse reclame
Klimaat 'Veilige' geachte opwarming : globaal maximaal 2o Eemien interglaciaal 125 000 jaar geleden 2 – 3o warmer dan nu Zeespiegel 5 – 7 m hoger dan nu Carbon bubble: slechts 20% voorraden fossiele brandstoffen nog winbaar als we temperatuurstijging onder 2o willen houden Kosten zeespiegelrijzing niet meegerekend in fossiele brandstof winsten!
Schaliegas transitiebrandstof? Fossiele brandstoffen voorlopig niet geheel uit te schakelen Conventioneel gas is de schoonste fossiele brandstof Onconventioneel gas: Klimaatvoordeel gering of afwezig Milieueffecten nadelig Investeringen hoog Energieopbrengst laag IEA: globaal investeringen nodig voor schaliegas € 7 500 000 000 000 Verschil in broeikasgasemissie in 2035: 1.3%
Technology lock-in 1000 schaliegasputten: ~ € 10-15 miljard Duurzame energie (solar en wind): Vervanging van de ene niet hernieuwbare bron (fossil fuel) door een andere eindige hulpbron (metalen) Toename electriciteitsproductie 400 Twh tot 25 000 Twh in 2050: 3 200 000 000 ton staal 310 000 000 ton aluminium 40 000 000 ton koper + zeldzame metalen bv Indium, Gallium + zeldzame aardmetalen eg Neodymium ~ 5 – 18% jaarlijkse toename productie Maar dit zijn wel hulpbronnen die gerecycled kunnen worden Lock-in: Mogelijk kan niet geinvesteerd worden in beide typen energiebron Op fossiele brandstoffen wedden is dan een doodlopende weg
Stand van zaken Nederland Schaliegas onderzoek Witteveen + Bos 2013 in opdracht EZ: • • • • •
Risico's schaliegaswinning 'Beheersbaar' Alleen literatuur onderzoek, weinig tijd Economische en maatschappelijke aspecten ontbreken Effecten natuur ontbreken Effect energietransitie niet bestudeerd
Grote bestuurlijke weerstand lokaal bestuur 195 gemeenten en 8 provincies willen voorlopig geen schaliegas Besluit minister na advies MER Commissie: • Opstellen 'Structuurvisie' schaliegas (begin 2015 gereed) • Startnotitie MER: rabiiate keuze voor uitgebreide winning • Inspraakprocedure betrokkenen • 1e ronde (startnotitie MER) zeer veel reacties • Mogelijkheid 'Geen schaliegas' lijkt echter geen optie • Koppeling aan structuurvisie Diepe Ondergrond achteraf
Werkgelegenheid Nederland: 4% renewables, Duitsland 20%
Subsidies en belastingvoordelen fossiele brandstoffen: Investeringen duurzame bronnen:
5,8 miljard € 1,5 miljard €
INVESTEREN IN DUURZAME ENERGIE IS MEER EN BETERE WERKGELEGENHEID (Veel ongezond en gevaarlijk werk in olie-industrie)
Schaliegas en kennis Kenniskloof: Onderzoeksfinanciering: overheid + industrie Burgers kunnen daar geen eigen onderzoek tegenover zetten
Kennisstrijd: Actievoerders wordt verweten te overdrijven Maar ook industrie stelt schadelijke effecten mooier voor zonder onderbouwing En stelt opbrengsten veel te mooi voor!
Wetenschap onafhankelijk? Veel onderzoeksgroepen Aardwetenschappen, Energie, Chemie zijn afhankelijk van onderzoeksgeld van fossiele brandstofindustrie
Communicatie Overheid heeft Publiek niet ingelicht over reikwijdte schaliegaswinning Sterk overdreven schattingen gasvoorraad in publiciteit gebracht (EBN) Advies toezichthouder naast zich neer gelegd (Groningen) Geen openheid over lobby industrie Maakt indruk van gesloten front industrie-overheid tegenover burger Industrie Maakt vaak geen kontakt (BNK, Queensland) Gunstige uitzondering: Cuadrilla Burger voelt zich Buitengesloten Bewoner wingewest Zie Groningen
Conclusies
Onconventioneel gas:
Een eindige, dure energiebron met lage energieopbrengst Alleen goedkoop als we gevolgen voor milieu, klimaat en negatieve economische effecten 'vergeten' Waarom niet volop inzetten op duurzame energie inplaats van op oude gewoonten terug te vallen? Met minder verspilling bereiken we meer dan met schaliegas De fabricage van dit blikje kost 0.4 kWh Recycling ervan kost 0.02 kWh Op 100 m wegberm 10 blikjes 150 000 000 m weg Nederland = 6 MegaWh = 1 000 m3 gas weggegooid
Dank U
