Sandra Veenstra
www.bsl.nl
De toepassing van EMDR bij somatische klachten zoals chronische pijn Sandra Veenstra
Jaarbeurs Utrecht, 27-09-13
Lichamelijke klachten geschikt voor behandeling met EMDR Wanneer de lichamelijke klacht begon tijdens een traumatische gebeurtnis en/of reageert op triggers, bijvoorbeeld: – – – –
Chronische whiplash sinds auto-ongeluk Chronische buikpijn na verkrachting Misselijkheid Conversie-verschijnselen
Chronische pijn na zenuwschade, bijvoorbeeld: – Fantoompijn – Deafferentiatiepijn
Rationale Chronische pijn vormt een neuraal netwerk in de hersenen Met EMDR brengen we neurale netwerken in de hersenen in beweging Dus: hoe meer de chronische pijn vanuit de hersenen komt, hoe groter je kans dat je met EMDR iets kunt doen En: met EMDR zoveel mogelijk stressfactoren wegnemen die pijnverergerend werken
+ +
-
+ INHIBITION LOOP •
Amygdala is overactief bij pijn
•
Amygdala activeert de rACC (rostral Anterior Cingulate Cortex)
•
De rACC activeert the cACC (caudal Anterior Cingulate Cortex)
•
The cACC inhibeert the amygdala
•
The PFC (prefrontal cortex) kan de rACC activeren en indirect de amygdala kalmeren
Mogelijke verklaringen Chronische pijn past in het beeld van “hypofrontality” (lage frontale activiteit => gebrek aan inhibitie). EMDR kan de frontale activiteit activeren (zie fMRI studies bij EMDR) en daarmee via toegenomen inhibitie pijnnetwerken veranderen of doen uitdoven Met EMDR wordt het pijnnetwerk beïnvloedt terwijl gelijktijdig de gesensitiseerde gebieden geprikkeld worden
Fantoompijn Bij fantoompijn wordt het geamputeerde ledemaat op pijnlijke wijze nog steeds gevoeld Pijn in de stomp of het voelen van een pijnloos fantoom, fantoomgevoel, is geen fantoompijn Bij fantoompijn is sprake van desensitisatie van de sensorische en motorische cortex van het geamputeerde deel Kans op fantoompijn na amputatie is 60-80%
Reviews over fantoompijn: “behandelingen niet of matig effectief, niet beter dan placebo” en “er is geen evidence based practice”.
Deafferentiatiepijn Afferente zenuwen lopen vanuit het lichaam naar de hersenen Pijn na beschadiging van afferente zenuwen heet deafferentiatiepijn Dit is hetzelfde fenomeen als fantoompijn Voorbeelden van deafferentiatiepijn: – Pijn die terug komt na zenuwblokkade – Arm pijn na Plexis Brachialis letsel
Pilot-onderzoek “EMDR bij chronische fantoompijn”* Onderzoeksperiode 2002 – 2006 10 patiënten Resultaten: – 4 pijnvrij – 4 significante pijnvermindering – 2 geen reactie
Behandeling gemiddeld 6 sessies Follow up 3 maanden: significante pijnvermindering Follow up na gemiddeld 2,5 jaar: 3 van de 6 patiënten pijnvrij en 2 significante pijnvermindering
*
“Treatment of chronic phantom limb pain using a trauma-focused psychological approach” C. de Roos, A.C. Veenstra, A. de Jongh, M.E. den HollanderGijsman, N.J.A. van der Wee, F.G. Zitman and Y.R. van Rood. ("Pain Research and Management", 2010)
Patiënte Anja (55 jaar) chronische fantoompijn 14 jaar: operatie voetcorrectie, na medische fout amputatie linker onderbeen noodzakelijk Vóór amputatie extreme pijn Actueel geen ‘Post Traumatische Stress Stoornis’ (PTSS) Fantoompijn in begin matig, niveau 2 en in loop der jaren verergerd tot een 8 gemiddeld (pijnschaal 0=geen pijn, 10 = verschrikkelijke pijn)
Pijntekening -“De pijn is brandend, stekend, prikkend”, vooral in fantoomvoet -De fantoompijn schommelt, golft en beweegt -op een pijn schaal van 0 tot 10 => 8
Sensorische en Motorische Cortex
Na doorsnijden afferente zenuwen blijven groepjes hersencellen ‘werkeloos’ achter = deafferentiatie
Pijnversterkende of instandhoudende factoren in de hersenen Sensitisering door voorafgaande pijn (geactiveerd pijnnetwerk) Sensitisering door ontbreken prikkels (verlagen prikkeldrempel) Foute corticale reorganisatie (overlap) Versterkend effect door ‘angst’ (Amygdala) Versterkend effect door ‘aandacht’ (PFC)
Metafoor: auto Gas pedaal Delen van het brein (o.a. de amygdala) jagen het pijnnetwerk aan, dit geeft meer pijn en/of houdt pijn in stand. Rem pedaal De hersenen hebben het vermogen pijnnetwerken te remmen (inhiberen) met als resultaat minder pijn. Bij een niet goed werkende rem wordt pijn chronisch Therapie De hersenen worden geholpen om het pijnnetwerk beter te remmen.
Opbouw “EMDR targets” bij pijnbehandeling 1. Trauma-targets uit de beginperiode
van de pijn 2. Nare herinneringen aan momenten met extreme pijn 3. De actuele pijn
Verloop behandeling bij fantoompijnpatiënte Anja Intake EMDR gericht op traumaherinneringen: sessie 1,2 en 4 (3 was gewoon gesprek) Sessie 5: EMDR gericht op recente pijnherinnering Sessie 6: EMDR gericht op actuele fantoompijn (=pijnsessie), pijn trekt weg Nagesprek Follow up na 3 maanden
FANTOOMPIJNSCORES PATIËNT (GEMIDDELDE PER DAG) Periode EMDR behandeling
10
10
9
9 INTAKE
8 Fantoompijnscore (0-10)
Fantoompijnscore (0-10)
Follow-up na 3 maanden
7 6 5 4 3 2
8 7 6 5 4 3 2
1
1
0
0 1
5
Series1 NAGESPREK
9 131 175 219 25 13 29 17 33 21 37 25 41 29 45 33 49 37 53 41 57 45 61 49 65 53 69 57 73 61 77 65 81 69 73 77 81 Dagen Dagen
Series
Voorbeeld traumatarget Herinnering: “Ik lag in ziekenhuisbed van de pijn te huilen (gips om been, been stinkt en tenen worden zwart). De zuster kwam zeggen dat ik me niet aan moest stellen en stil moest zijn.”
Voorbeeld pijnherinnering als target “Een aanval van enorme fantoompijn een paar jaar geleden tijdens een vakantie. Ik lag op bed te schreeuwen dat ik dood wilde zijn en bonkte met m’n hoofd tegen de muur.”
Voorbeeld actuele pijn als target Hoe voelt je pijn nu? Idem bij andere soorten klachten
Pijntekening voor en na behandeling
Conclusie EMDR is een waardevolle nieuwe aanvulling voor de behandeling van chronische pijn!
[email protected]
