16/12/2011
Sociaal werk en duurzame stadsontwikkeling Lezing HUB Brussel 15 december 2011 2
1
16/12/2011
Inhoud 1. 2. 3. 4. 5.
De uitdaging: transitie Wie? Sociaal Werk en civiele samenleving Een gepast beeld voor DO DO en SWSW-praktijk Wat te doen? Veerkracht als leidraad
Vanuit oogpunt SW, maar betekenis voor bredere samenleving. 3
1. De uitdaging: transitie naar andere samenleving Een duidelijk uitgangspunt dat de ecologische crisis en sociale problemen verbindt: pedagogiek van de ecologische voetafdruk 4
2
16/12/2011
Ecologische ‘Overshoot’
LPR--rapport 2010 (WWF): Mondiale ecologische voetafdruk in 2007 : LPR 50% groter dan draagvlak planeet aarde = 1,5 planeet
De huidige consumptie- en productiepatronen zijn sociaal en ecologisch niet duurzaam Onrechtvaardige verdeling
Ecologische ‘overshoot’
Gebaseerd op Carley en Spapens
3
16/12/2011
Rechtvaardige consumptie- en productiepatronen : niet noodzakelijk duurzaam
Gebaseerd op Carley en Spapens
Impasse ! ► Huidige
maatschappelijk systeem biedt geen uitweg! (dus geen business as usual)
► Centraal
probleem: groeigroei-economie (cf. Tim Jackson Prosperity whitout growth) ► Verbonden culturele verwachtingspatronen (vb. wij moeten eerst nog aan de bak kunnen komen)
4
16/12/2011
Grenzen aan de groei 1972
D.H. Meadows, et. al., The Limits to Growth, Universe Books, New York, 1972, p.124
1972
2011
‘Grenzen aan de groei’ We kunnen het niet meer ontkennen
Nederlands Planbureau voor de Leefomgeving (2009) Growing wiihin limits (www.pbl.nl)
5
16/12/2011
De uitdaging ► Behoeftebevreding
en creëren van welzijn voor elke wereldbewoner met behoud van het ‘natuurlijk kapitaal’. ► Dat vereist: dematerialisering van de economie een rechtvaardige verdeling van welvaart (Spirit Level) een nieuwe visie op welzijn: cruciaal: levenskwaliteit ► Dat
betekent: Transitie naar een ander type samenleving: zal sowieso plaats vinden!! (ten goede of ten kwade)
6
16/12/2011
Transitie is systeemverandering ► Met
het begrip ‘transitie’ bedoelen we een diepgaand maatschappelijk veranderingsproces gedurende verschillende generaties. ► Een duurzaamheidstransitie behelst een combinatie van parallelle veranderingen in de belangrijkste deelsystemen van de samenleving – denk aan het energiesysteem, het mobiliteitssysteem, het voedingsmodel, enz. ► Een transitie is het resultaat van de interactie tussen technologische, economische, ecologische, sociale, institutionele en culturele ontwikkelingen.
Duurzame productie en consumptie: sociaal rechtvaardig, ecologisch houdbaar
levenskwaliteit
draagkracht
macht en inspraak rechtvaardigheid
Gebaseerd op Carley en Spapens
7
16/12/2011
www.seppo.net
2. WIE? SOCIAAL WERK & CIVIELE SAMENLEVING
15
Transitie is multimulti-actor proces Leiderschap
Kennisinstellingen
“Triple helix”
MVO
Civiele samenleving: o.a. groepen en bewegingen 16
8
16/12/2011
Vragen voor SW ►DO
is een politiek begrip ►Welk begrip van DO? ►Welke agenda, criteria, processen? DO: een maatschappelijk transitieproces dat geen enkel domein van de samenleving onaangeroerd laat. DO is onontkoombaar kader voor het SW Brede morele agenda van DO: sluit aan bij missie van het SW (cf. internationale definitie)
Vergelijking van normatieve principes Duurzame ontwikkeling
Sociaal werk
behoeftebevrediging
verhogen welzijn
respect voor ecologische grenzen
- afwezig - compatibel: afhankelijk van het gehanteerde begrip van welzijn: hier deelt het SW in de problemen van onze samenleving, zoals zich die ook voor DO stellen
gedeelde maar gedifferentieerde verantwoordelijkheid (in de eerste plaats tussen landen)
- impliciet: volgt uit algemene opvattingen van billijkheid, aandacht voor eigen mogelijkheden/beperkingen mensen - kenmerkt ook empowerment - accent op onderscheid tussen individuen en tussen groepen in de samenleving, i.p.v. tussen landen
mondiale rechtvaardigheid
ja
intragenerationele solidariteit
ja
intergenerationele solidariteit
compatibel: afhankelijk van verantwoordelijkheidsbegrip (als gedifferentieerd compatibel met empowerment)
actieve participatie en inspraak
Ja
gendergelijkeid en aandacht voor diversiteit
ja
9
16/12/2011
Kwaliteit van de samenleving ► Begrip
van welzijn dat niet meer gekoppeld is aan steeds groeiende materiële welvaart (boven bepaald niveau neemt welzijn niet meer toe) ► Richting voor nieuwe invulling: de intrinsieke kwaliteit van onze relaties (op alle niveaus van het samenlevingsverband) Basis: ander wereldwereld- en mensbeeld (ecologisch = intrinsiek relationeel) Voorwaarde: consumptie inruilen voor tijd
3. Een gepast beeld voor DO: -
Communicatieve kracht Relationeel wereldwereld- en mensbeeld Interpretatie vanuit systeemtheorie
10
16/12/2011
Een systemisch (holistisch) beeld
Ecosysteem Samenleving
Economie
Voordelen holistisch beeld ► Reëler
d.i. ecologischer wereldbeeld ► Maakt belang van behoud ‘natuurlijk kapitaal’ duidelijker ► Sluit aan bij concept van ecologische economie ► Inbedding van de economie in de samenleving ► Sluit aan bij contextuele visie in traditie van SW: Person--in Person in--Environment ► Maakt duidelijk waarom ecologische vraagstukken ook sociale vraagstukken zijn ► Bemiddelende positie van de sociale sfeer voor maatschappelijke (en politieke) actie
11
16/12/2011
Economie en duurzame ontwikkeling Leefmilieu wordt beter beschermd Samenleving streeft naar en Ecologisch duurzamer verbeterd en sociaal meer cohesief systeem Economie draagt bij via MVO
Actie via collaboratief bestuur (governance), innovatie en verandering
Bron: Nigel Roome
4. DO (transitie) en SWSW-praktijk: Empowerment, sociaal kapitaal en veerkracht
12
16/12/2011
Gemeenschapsopbouw Stelling: Meer algemeen is het mijn overtuiging dat vanuit het oogpunt van duurzame ontwikkeling gemeenschapsopbouw (in de meest brede zin) het belangrijkste perspectief is voor SW. Focus: verbindend werken Verband met welzijn Relatie tot tijd: Time is meaning
Beeld van SW & DO
Samenleving streeft naar ecologisch duurzamer en sociaal meer cohesief systeem Sociaal Werk draagt bij via empowerment
Opbouw Sociaal kapitaal
Geïnspireerd door Nigel Roome
13
16/12/2011
3 samenhangende multilevelconcepten ► Sociaal
kapitaal: basis voor veerkracht ► Veerkracht: voorwaarde voor empowerment ► Empowerment: Praktijkparadigma: proces + resultaat Multilevel: van individu tot politiek niveau ► Verbonden
via versterkende feedback
Empowermentproces Eigen sterktes (krachten)
Sociaal (cultureel) kapitaal
Gekoppelde processen van individuele en sociaal-politieke verandering
Veerkracht
Empowerment (als resultaat)
14
16/12/2011
Empowermentproces Eigen sterktes (krachten)
Sociaal (cultureel) kapitaal
Gekoppelde processen van individuele en sociaal-politieke verandering
Veerkracht
Empowerment (als resultaat)
Gewenste richting?
Paradigma SW: empowerment Beslissend als fundamentele ‘paradigmaverandering’ in de praktijk van het SW (maar ook voor de samenleving!): omruilen van het medisch/pathologisch model met zijn klemtoon op deficiënties, voor een positieve visie op de eigen mogelijkheden van cliënten en doelgroepen, die daarbij benaderd worden als ‘partners’ van het SW, als participanten in een proces van leren, ontwikkeling en sociale verandering. DO: aanspreken als burger i.p.v. als consument
15
16/12/2011
Power - macht ► Verhouding
tussen mensen ► Positief: partnership (power with) : empowerment als proces van positieve interactie waarin ‘gezamenlijk’ vermogen tot handelen stijgt bij erkenning en samenbrengen van ieders (individuen + groepen) mogelijkheden: verbindend werken – vergroten sociaal kapitaal
dominantie (power over) ► Beide van belang: empowerment (proces) is nodig om dominantie te overwinnen i.f.v. sociale verandering (resultaat) ► Negatief:
SW SW--praktijk: opbouw sociaal kapitaal ► Een
grondige transitie van de samenleving vereist een grote veerkracht ervan: - diversiteit en verbondenheid (systeemtheorie) ► Iedereen heeft het recht om daaraan te participeren en bij te dragen. Wat om solidariteit en sociale inclusie vraagt. ► Werken aan de opbouw van sociaal kapitaal is dus zowel voorwaarde als onderdeel van een duurzaamheidtransitie.
16
16/12/2011
Sociaal kapitaal ► Coöperatief
en multilevel actieproces: sociaal kapitaal voor SW is
“a process of building trusting relationships, mutual understanding and shared actions that bring together individuals, communities and institutions.” (Loeffler)
Sociaal kapitaal: 3 niveau’s
Naar Mathbor, Int.SW 2007
17
16/12/2011
Empowerment als kern ►
►
Uitgangshypothese: empowerment is een min of meer uitgewerkt normatiefnormatief-methodisch kader dat het SW toelaat om bij het werken met de eigen specifieke doelgroepen op een goede manier de verbinding te maken met een omvattender proces van DO. Uitdieping via de Eco Eco--Social Approach, een onderzoeksonderzoeksproject rond sociale exclusie in Europese steden: drie basisconcepten: ‘Eco‘Eco-sociale benadering’ als een brede contextuele kijk, met meer aandacht voor de fysische omgeving dan gebruikelijk; In de kern: het sociale actieconcept van empowerment en burgergerichte praktijk; Social impact assessment (SIA) onder de vorm van participatief onderzoek door sociaal werkers maakt de band tussen beide.
The ecoeco-social approach Eco-sociale context
Sociaal leren
Empowerment
Participatief onderzoek (SIA)
18
16/12/2011
Model voor sociaalsociaal-ecologische actie Ecosysteem Samenleving
Sociaal leren Participatief onderzoek Structureel werken…
Empowerment
Opbouw Sociaal kapitaal & veerkracht
5. Wat te doen? Veerkracht als oriëntatie 38
19
16/12/2011
Veerkracht over niveaus: panarchie
Walker & Salt 2006:91
Adaptieve cyclus van een (sociaal)ecologisch systeem
20
16/12/2011
Definitie veerkracht ► Veerkracht
is het vermogen van een systeem om verstoringen op te vangen en zich tijdens momenten van verandering zodanig te reorganiseren dat het systeem in essentie dezelfde functie, structuur, identiteit en terugkoppelingen behoudt. (Resilience Aliance)
►=
emergente eigenschap van systeem: resultaat van de synergie tussen onderdelen
Duurzaamheid van een systeem: functie van veerkracht én efficiëntie
Bron: www.lietaer.com
21
16/12/2011
Veerkracht: systeemecologisch ► ► ► ►
►
►
Leefbaarheid van een systeem hangt af van een goede balans tussen efficiëntie en veerkracht. Veerkracht is gebaseerd op een diversiteit van deelsystemen en processen, en op de connecties daartussen. De aard van de connecties is van belang: eerder losse netwerken van relatief autonome delen (geen hubs). Het eenzijdig nastreven van efficiëntie via een stroomlijning van deelsystemen en processen doet afbreuk aan de veerkracht van het systeem, omgekeerd is ook te lage efficiëntie problematisch. Duurzame Ontwikkeling: eenzijdig op efficiëntie gericht managementmodel bewerkstelligt net tegenovergestelde van wat beoogd. Bottom--up voorbeeld: Transition Towns Bottom
Veerkracht versterken ► Soms
afzien van extra productiviteit en efficiëntie ► Manieren: Losser maken van aantal nauwe koppelingen in economie en samenleving (vb. gedecentraliseerd energiesysteem; lokale voedselproductie) Buffercapaciteit vergroten (vb. voorraden; regenwaterput; extra vaardigheden) Ruimte voor overtolligheid (redundantie): extra mogelijkheden of voldoende backback-upsystemen (vb. aandacht voor laterale vormen van ondersteuning en hulp; gereedschappen) opm.: vermogens (capabilities) eerder dan competenties Efficiëntie die afhankelijkheid van hulpbronnen vermindert (vb. isolatie)
22
16/12/2011
Sociaal--ecologische praktijk Sociaal ► 1.
Opvangen van problemen: ►uit
het verleden ►tengevolge van verandering
► 2.
Voorbereiden op verandering ► 3. Participeren in verandering Praktijken afgestemd op analyse van concrete sociaalsociaal-ecologische context Samenhang tussen 2 & 3: veerkracht
1. Problemen opvangen In stand houden en verbeteren van welzijn: ► milieuverontreiniging en vernietiging van hulpbronnen (gezondheid, onvoldoende voedsel of water, slechte woonkwaliteit) ► stijgende prijzen van energie, voeding, wonen en mobiliteit (honger, schulden, thuisloosheid) ► verminderde kwaliteit of tekort van landbouwgrond (migratie en milieuvlucht)
23
16/12/2011
2. Voorbereiden op verandering (1) Creëren van situaties die zowel helpen om moeilijkheden te boven te komen als werk maken van de voorwaarden voor een duurzame toekomst: opbouwen sociaal kapitaal en veerkracht engageren in sociaal leerproces netwerken in civiele samenleving, o.a. sociale bewegingen: gericht op verandering op macrovlak (o.a. ecologische rechtvaardigheid) bondgenootschappen: tegenmacht
2. Voorbereiden op verandering (2) ► Educatieve
programma’s:
verstaan van levenssituatie en relatie tot het milieu ontwikkeling van vermogens en vaardigheden i.f.v. meer controle over leven: duurzame consumptie, energiebesparing, bereiding van gezonde en duurzame voeding, tuinieren, ambachtelijke vaardigheden… ► Contexten
scheppen die mensen samen brengen:
Netwerken, gemeenschappen, bewegingen uitbouwen meer structurele antwoorden mogelijk maken ► Werk
met individuele cliënten en families verbinden met netwerking en gemeenschapsopbouw: bijvoorbeeld educatieve programma’s expliciet als sociaal groepswerk concipiëren
24
16/12/2011
2. Voorbereiden op verandering (3) ► Vormen
van sociale economie waarin duurzame productie en dienstverlening hand in hand gaan met sociale doelstellingen: buurtdiensten, beschutte werkplaatsen – o.a. voor herstellingen en recyclage gemeenschapsondersteunde landbouw, gemeenschapstuinen, sociale ecoeco-boerderijen duurzame catering en mobiliteitsdiensten…
► Perspectief:
lokaal en regionaal verankeren van sociale ondernemingen met het oog op voedselzekerheid en andere essentiële basisnoden.
3. Participeren in verandering ► ► ►
Veerkracht opbouwen = ook verandering Gedeelde creatieve verbeelding van een toekomstige samenleving (Leitbild ): verbeelding van duurzaam Brussel Opzetten van experimenten met nieuwe sociale en economische principes. sociale economie: maatschappelijk verantwoord ondernemen verder ontwikkelen nieuwe vormen van coöperatief ondernemen; complementaire muntsystemen: lokale gemeenschappen minder afhankelijk van dominante monetaire systeem
►
Aanwezigheid van het sociaal werk in:
projecten van publiek transport stadsontwikkeling en ruimtelijke ordening herzien van distributiesystemen herdenken van de organisatie en waardering van arbeid…
25
16/12/2011
SW & DO: sociale economie Ecosysteem Samenleving
Economie: MVO SE
Meer inclusief arbeidsmodel
SW: Empowerment
Contact:
[email protected]
26
16/12/2011
Contractie en convergentie
Naar P.T. Jones en R. Jacobs: "Terra Incognita", 2006
27
