1 RITUELEN IN VIERINGEN In de gevangenis vieren we de volle liturgie van de kerk. Dus niet alleen op zondag, maar ook op de doordeweekse kruismomenten in het kerkelijk jaar. Dat doen we in de PI Alphen a/d Rijn op de volgende dagen: Aswoensdag: dan is er s’morgens een viering met het ontvangen van het askruisje. Goede Vrijdag: ’s middags om 3 uur een Kruiswegviering met Kruishulde: bloemen leggen bij het kruis. Bij voorkeur tulpen, die het vermogen hebben om binnen 3 dagen ook te “verrijzen” - door plat in een schaal gelegd met een steen op de stelen - hun kop op te richten. En op Allerzielen: ook ’s morgens een gedachtenisviering, waarin ieder een lichtje ontsteekt bij het noemen van de naam/namen van zijn dierbaren. Zeker in de gevangenis is dit laatste feest zeer belangrijk, omdat men niet altijd op een gepaste wijze afscheid van een overledene tijdens detentie kan nemen. De helft van de zondagse bezoekers komt naar deze vieringen toe: zo’n 40-50 mannen, die zich ’s zondags er vóór daarvoor opgeven. Ik vind het altijd weer zeer indrukwekkend, hoe de mannenbroeders zich overgeven aan deze rituelen: deze beleven en uitdrukken. Gebaren als open handen, op de knieën gaan, buigen. Woorden recht uit het hart, die in deze kring gedeeld kunnen worden. In de inrichting zetten we deze drie “kruisdagen” ook op de agenda: arbeidsdoorbrekend voor wie naar deze diensten wil en wat Aswoensdag en Goede Vrijdag betreft: vis en geen vlees op het menu. Twee andere rituelen wil ik hier voor het voetlicht brengen: Het eerste heb ik nu een tweetal keren gedaan op het feest van de Doop van de Heer. Voorin de kerkruimte staat een doopwaterbekken/grote schaal met water. We lezen na de verkondiging dit verhaal van Herman Andriessen: Twee kleine mensen liepen langs de grote rivier. Hoog stond het water en het stroomde en stroomde; de wind rimpelde de waterspiegel en schilderde alle spelingen van licht en donker, van grijs en wit. “Ze zeggen, dat je moet blijven leven”, zei de een. “Ja”, zei de ander, “dat zeggen ze. Maar waarom zou je nog ?”. De ander zei niets, maar liep langzaam voort en keek soms in het water en soms naar de lucht. “Waarom zou je nog ?”, zei de een nog eens. En toen ineens: “Bewaar me, houd me vast; o bewaar me !”. Maar de ander zei niets, en keek naar het water; en ze hielden elkaar bij de hand. Toen zei de ander:” Ik kan het leven niet geven; ik heb de bron niet; het water stroomt”. De ene mens bleef staan en keek de ander gespannen aan:”Maar iemand moet me toch bewaren, iemand moet dat doen”. Toen liepen ze verder. De ander zei:”De stroom komt van heel ver; hij voedt de aarde en het leven”. En na een poos zei hij:”Ik kan mijn hand in het water houden en voelen, dat het stroomt; en dat het komt van heel ver en ons omspoelt. Soms kan ik je helpen je hand in het water te houden, net als ik; dat je het voelt. En misschien moet er straks iemand komen, die mijn hand in het water houdt. We hebben de bron niet”. Toen zei de ene mens: “Hou mijn hand in het water”. En samen voelden ze de stroom. Daarna nodig ik de mannenbroeders uit om met mij hun hand in het water te dopen. Die handen houden we 5 seconden in dat water om het water ook echt te voelen (koelte); dan zeg ik afwisselend één van de kernzinnen uit het verhaal: “voel de stroom…” of “we hebben de bron niet…” of “de stroom komt van heel ver…”.
2 Waarna we het ritueel besluiten met een flinke na druipende handdruk en een blik van verstandhouding naar elkaar. En zo de volgende etc. Een krachtig ritueel, waarin we als kleine mensen voelen, dat we in/onder dezelfde stroom staan: die van water en heilige Geest. De Jordaan in de woestijn van de bajes.
Het tweede ritueel is een Pinksterritueel. Het evangelie volgens Johannes, waar Pasen en Pinksteren op één dag vallen, vertelt over de verrezen Heer, die in de kring van de bange leerlingen komt en over hen blaast. Na de verkondiging nodig ik de mannenbroeders naar voren om ook die Geest te ontvangen: ik blaas over hen en zeg: “ontvang heilige Geest”. And so on. Aan het einde laat ik hetzelfde ook aan mij gebeuren door één van de mannenbroeders. Het evangelie doen en het niet alleen lezen en erover preken. Ervaren als voorganger, hoe essentieel adem is om de ander te beroeren, te begeesteren, reanimeren, zo je wil. En van de andere kant, dat de Geest je aan komt waaien niet alleen van al zo hoge en al zo veer, maar ook van een mens van vlees en bloed, net als jij. Sytze de Vries dichtte: Zolang wij ademhalen schept Gij in ons de kracht om zingend te vertalen waartoe wij zijn gedacht: elkaar zijn wij gegeven tot kleur en samenklank. De lofzang om het leven geeft stem aan onze dank. Ons lied wordt steeds gedragen door vleugels van de hoop. Het stijgt de angst te boven om leven dat verloopt. Het zingt van vergezichten, het ademt van Uw Geest. In ons gezang mag lichten het komend bruiloftsfeest. Ik deel deze rituelen om ook zelf eens uit te proberen, als aanvulling op een eigen ontwikkelde praktijk. En ook in een “gewone” parochiekerk kunnen ze misschien een keer hun dienst bewijzen ? Jan Lange Justitiepastor PI Alphen a/d Rijn
3 Aswoensdag jaar A (door Justiepastor Martin Zandstra) In de viering op Aswoensdag nodig ik een ieder uit op de zondagse viering ervoor om alles waar hij/zij last van heeft en het liefst af van wil op een vel papier te schrijven. Bij deze viering verzamelen wij deze brieven en gaan na een inleiding naar buiten op de binnenplaats om deze brieven samen met de palmtakjes van het vorige jaar te verbranden. Zorg ook voor nog een paar extra blaadjes en pennen voor de ‘ vergeetachtigen’ die alsnog iets op papier willen zetten. De as stamp ik en vermeng deze met wat houtskool en olie tot een zwarte substatie. Op het eind van de bijeenkomst komt een ieder naar voren voor een askruisje op zijn/ haar voorhoofd.
Viering Aswoensdag Miércoles de Ceniza: Ps 32, Mt 6, 1-16 Kaars aansteken. Welkom. Met Aswoensdag wordt voor de katholieken, en vooral die voor in het zuiden van het land de tijd van Carnaval afgesloten. Dit feest heeft een zeer oude betekenis. Stel je maar eens voor dat er nog geen winkels waren en ieder voor zijn eigen voorraad eten moest zorgen. Tegen deze tijd waren alle ingemaakte spullen bijna op en verse sperziebonen en worteltjes waren nog lang niet te krijgen. Dus was het nu de tijd voordat de schimmel of het bederf toesloeg op de etenswaren nog eventjes de bloemen eens buiten te zetten en het op een vreten en een zuipen te zetten. Heel vanzelfsprekend, dus! Nu heeft de kerk altijd een beetje moeite gehad met dat feesten en beesten. Maar in de loop van de jaren was dat toch niet tegen te houden en begon de kerk met de viering van Aswoensdag, de eerste dag van Vasten: de veertig dagen voor Pasen. Een tijd van bezinning en soberheid, want vroeger was er toch niets meer aan lekkere spullen (die waren al op). Vandaag voor ons in een andere tijd ook het begin van bezinning en soberheid tot Pasen met de opstanding van het leven uit de dood. Laten wij deze viering openen in de Naam van de Vader, de Zoon en de Heilige Geest.... Herschep ons hart, heradem ons verstand dat wij elkaar behoeden en doen leven. Maak ons tot uw gemeente wees de stem die ons geweten wektverberg u niet. Openingsgebed.
4 Heer, God Wij leven hier aan de rand van de samenleving. Wij voelen ons vaak uitgekotst door de zogenaamde rechtvaardige samenleving, Wij zijn in deze stompzinnige wereld van detentie terecht gekomen waar lijkt dat elk verhaal hetzelfde einde kent. In de gevangenis leven is gedwongen vasten. Wij leven bijna een monnikenleven: geen vrouw, geen vrienden, geen lekker eten, en een cel voor inkeer en boete. Alles wordt voorgeschreven, de binnenplaats is onze kruisweg waar we maar lopen zonder verder te komen. Dit verplichte vasten, dit monnikenleven zonder vrijheid is gevaarlijk, omdat het zo vervelend is. We worden er ziek en depressief van. Heer, ik heb daar veel over nagedacht, omdat niets mij hier hindert om na te kunnen denken. Het enige, Heer, wat niet te stoppen valt! Ik nu eindelijk bij mijn positieven ben gekomen en begin eindelijk te begrijpen hoe ik me vergist heb, toen ik zo onverschillig tegenover de anderen was, toen ik zo hard van me heb afgebeten. Ik begrijp, Heer. dat drugs mijn leven niet kunnen vullen dat er belangrijker dingen zijn dan stapels geld, die mij alleen maar hebberiger maken. De auto is toch niet de zin van mijn leven. Ik kon lekker vrijen met mijn vrouw, maar verder liet ze mij koud. Ik heb nooit van haar gehouden Ik heb mij altijd verdoofd of bedronken als ik nuchter problemen had moeten oplossen. Ik zou nog langer willen denken, Heer meer dingen begrijpen wakker worden en kritisch op mezelf zijn. Ik wil met mezelf in het reine komen, Heer, help me daarbij. Help mij daarbij, Heer U die over allen zich ontfermt en de tekortkomingen en missers van de mensen niet telt.
5 Want alles wat bestaat Hebt u lief en u hebt geen afkeer van wat U gemaakt hebt. Wees genadig, Heer van het Leven want bij u schuil ik. Amen. Vuur. Verbranding van de takjes en de briefjes. God, je hebt ons gemaakt uit het stof van de aarde je hebt ons adem in geblazen en tot leven gewekt wees ons nabij in dit uur van samenzijn dit uur waarmee onze weg naar Pasen begint. Heer, samen met de christenen in heel de wereld gaan wij de paastijd in. Geef ons de moed de machten van het kwaad in en rondom ons te weerstaan. Dat soberheid en vrijwillige beperking nieuwe krachten mogen vrijmaken in ons. Lezing Matth. woord bij het Woord! Vasten lijkt in de verschillende godsdiensten heel belangrijk. We weten dat de orthodoxe joden zich er streng aan houden en in de maand december hebben de moslims met het Suikerfeest hun Ramadan afgesloten. Hun maand van overdag vasten en een maand van je dingen ontzeggen, dat heeft betekenis! Vooral als het als een vrijwillige verplichting opgenomen wordt. De moslims hebben die regel gehandhaafd door al die honderden jaren heen. En vroeger tot voor enkele tientallen jaren geleden -de jaren vijftig- hadden de katholieken ook strenge regels voor het Vasten. Zoveel gram brood bij het ontbijt, geen vlees behalve op zondag. Nu hebben wij alleen nog Aswoensdag en de Goede Vrijdag als echte vastendagen. En zelfs die dagen worden vaak vergeten. Bij vele katholieken en zeker in Nederland is er de klad aardig in gekomen. Maar dat geldt voor elke regel, die zonder werkelijk inhoud of betekenis voor mensen geworden is. Zoals in het bijbelverhaal gezegd wordt: Je moet dit niet doen om een goede indruk bij de buitenwacht te krijgen, dat is schijnheiligheid en daarvan is er genoeg in de wereld! Nee, het moet uit het hart komen, anders heeft het geen zin! Vasten is geen zaak van minder boterhammen, minder vlees of vis. Die weegschaal hebben wij allang de deur uitgeknikkerd. De diepste zin van Vasten is naar Pasen toe te leven. Met Pasen vieren dat wij met Christus opstaan uit het dode en doodse leven. Pasen is het centrale feest in de christelijke kerken en dat is niet voor niets! Met dat feest weten wij als gelovigen dat de dood in ons leven niet het laatste woord heeft, ook niet de tijden dat alles voor ons dood of zinloos lijkt te zijn. Dat wij met Jezus door zullen leven en van betekenis zullen zijn in het hier-nu-maals en het hierna-maals.
6 De vastentijd is een voorbereidingstijd/een generale repetitie voor ons eigen doodgaan en ook van ontzeggen in dit leven. We laten een heleboel los, zeer zeker in detentie in gedwongenheid. Je kan je niet meer vrij bewegen naar familieleden of vrienden. En als je mensen spreekt hier dan hebben zij ook veel over voor hun vriendin of kinderen. Dat kan een beetje komen nu je vastzit dat je de gemiste kansen voelt om bijvoorbeeld bij je kinderen te zijn en velen hebben hun 'rechter arm' er voor over om maar bij hun kinderen te kunnen zijn. Nu gebeurt dat niet vrijwillig die ontzegging, dat niet kunnen. Maar je kunt voor een hogere zaak: de kwaliteit en plezier in je leven ook dingen ontzeggen om je kinderen toekomst te kunnen geven, bijvoorbeeld de moeite en geld die je overhebt om hen een goede schoolopleiding te kunnen geven voor een betere toekomst, daarvoor kun je persoonlijk je eigen genoegens aan de kant zetten. Verder kan je ook in vrijheid en vrijwillig dingen los laten, wat wij toch eens moeten los laten. En diep in ons hart weten we dat ook best, dat spullen niet het doel en de inhoud van je leven zijn. Daarom waren er vroeger die regels van eten en drinken van niet-dansen, niet snoepen en niet trouwen, niet naar de film. Een regel om die andere kant van het leven weer te leren waarderen! Het was de bedoeling dat je loskwam van je hebzucht en zelfzucht. En dat vraagt oefening. Want we willen graag spullen en dingen hebben om iemand te kunnen zijn voor de anderen. Daaraan meten wij veelal ons eigen zelfbewustheid en belangrijkheid aan af. En dat is op de lange duur een verloren strijd! Wij hebben bijna al die vastenregels afgeschaft. Het had ook geen zin als je in plaats van vlees heerlijke paling of iets anders ging eten. Maar in die tijd wordt wel aan ons gevraagd soberder te leven, volgens je eigen geweten en persoonlijke overtuiging. Om dan wat je had uitgespaard te geven aan mensen die zoveel tekortkomen. En die zijn er meer dan je denkt, ook in de situatie van gedetineerd-zijn! Lied:
Create in me a new heart.
Gebed over de as. V: Heer, zegen deze as het overschot van palmtakken de rest van een uitbundige intocht in Jeruzalem en de resten van wat ons hart bedrukt en wij van ons af willen werpen om ruimte te maken voor een geheeld leven. A: Zegen deze as, de schamele rest van gejuich en geschreeuw om een nieuwe koning die bevrijden zou van onderdrukking en onvrijheid. Zegen deze as met al die gedachten die wij bij U willen neerleggen omdat wij kwijt willen alles wat ons kleiner maakt. V: Zegen deze as , het teken van een verkeerd begrepen Messias -het teken van een onjuiste waardering-
7 het teken van aardse roem en eer. Het teken dat wij open voor u willen staan in gedachten en onze wil om heel te willen leven. A; Heer, deze as geeft ons het inzicht op een andere werkelijkheid en leven op een nieuw leven van echte vrede en geluk. V: Deze as maakt ons duidelijk wat een mens betekent wat een leven waard is, wat onze fouten en gebreken zijn. A: Teken ons met dit restant, met deze as, om op te staan als een nieuw en vernieuwd mens - gericht op uw zoon Jezus. V: Teken ons om een weg te zoeken naar de enige waarheid van ons bestaan en leven: U nu en altijd. Amen. Allen: Wij tekenen ons met deze as om op te staan als een nieuwe mens gericht op Uw Zoon Jezus. Dat wij ons omkeren en geloven in het nieuwe Leven.
Stilte Zegen. Lied
.
