Reactie Essent N.V. op NMa Consultatie Concentratie Energiem arkten

React ie Essent N.V. op NMa Consult at ie Concent rat ie Energiem arkt en

rapport

React ie Essent N.V op NMa Consult at ie Concent rat ies Ener giem arkt en

pagina

2 van 16

dat um

3 august us 2006

1

I nleiding I n het nav olgende t reft u de react ie van Essent N.V. t e Arnhem ( “ Essent ” ) op het “ Consult at iedocum ent Concent rat ies Energiem arkt en” dat in j uni 2006 door de NMa is gepubliceerd. De react ie van Essent best aat uit de beant woording van de consult at ievragen, alsm ede een in opdracht van Essent door Dr. Mike Walker en Dr. Pinar Bagci van Charles River Associat es I nt ernat ional ( “ CRAI ” ) opgest elde rapport age, w aarin het gebruik van de Pivot al Supplier I ndex ( PSI ) en het gebruik van Cournot - m odellen aan de orde kom t . Waar nodig zal Essent volst aan m et een v erwij zing naar het rapport v an CRAI . Ofschoon Essent het st reven van de NMa t oej uicht om zich een goed beeld van de m arkt t e vorm en en zij om deze reden gaarne aan de consult at ie m eewerkt , m aken wij het voorbehoud dat onze beant woording een algem een, m ark t verkennend karakt er heeft en geen afbreuk kan doen aan de ruim t e voor argum ent at ie van Essent in specifieke dossier s. Hier kom t bij dat een dergelij ke algem ene consult at ie nim m er afbreuk kan doen, of invulling kan geven aan, de m ot iveringsplicht van de NMa in concret e gev allen. De NMa zal t oekom st ige concent rat ies st eeds aan een helder en rigoureus kwant it at ief onderzoek m oet en onderw erpen t eneinde haar conclusies in concret o t e onderbouwen. Dit t e m eer , nu t al van vragen in het consult at iedocum ent een zeer ruim karakt er hebben en som s zelfs niet aangev en op welke m arkt de vraag bet rekking heeft . Aan de beant woording van dergelij ke v ragen door geconsult eerde part ij en kan weinig indicat iev e waarde worden gehecht . Daarnaast m aakt Essent bezwaar t egen de opvat t ing van Brat t le, als zou in het kader van concent rat iet oezicht het st reven naar t ransparant ie t en kost e m ogen gaan van accurat esse, en daarom bij voorbeeld eenvoudige m odellering de voorkeur zou hebben. Een dergelij ke opvat t ing st aat op gespannen voet m et de m ot iveringsplicht en bew ij slast die op de NMa rust in concent rat iezaken. De vragen zullen hieronder in volgorde worden beant woord, waarbij een aant al vragen gecom bineerd zal worden behandeld.

2

Vragen m et bet rekking t ot de product m arkt voor elekt ricit eit 2.1. De NMa nodigt bet rokkenen uit t ot het gev en van een bear gum ent eerde react ie t en aanzien van de st elling dat m et bet r ekking t ot de afbakening van de m arkt voor product ie en groot handel van elekt r icit eit ( i) onderscheid m oet worden gem aakt naar m arkt en voor piekuren en niet - piekuren en ( ii) m ogelij k onder scheid m oet w orden gem aakt naar m eerder e apart e m arkt en voor super - piekuren.

Essent onderschrij ft het onderscheid t ussen piekuren en niet - piekuren ( uit gaande van de afbakening van de uren t ussen 7: 00 en 23: 00 op werkdagen als piek uren) m aar m erk t daarbij op dat het in lij n m et dit onderscheid afbakenen van relevant e m arkt en naar t ij d vat baar is v oor discussie en de ervaringen hierm ee beperkt zij n. Brat t le geeft in haar rapport ook aan dat de beschikkingenprakt ij k v an de Com m issie t ot op heden hoogst ens im pliciet st eun geeft aan de gedacht e dat afzonderlij ke relev ant e m arkt en naar t ij d zouden m oet en worden afgebak end. 1 Echt er, ook indien wordt vast gehouden aan het onderscheid in m ededingingsrecht elij ke relevant e m arkt en v oor elekt ricit eit gev raagd op piekuren en elekt ricit eit gevraagd op niet - piekuren, best aat in ieder geval geen aanleiding voor een afbakening van een afzonderlij ke relevant e m arkt voor elekt ricit eit gev raagd op superpiekuren ( in het consult at iedocum ent aangeduid als de uren op werk dagen t ussen 1

Pp. 17 – 18 van het Brat t le rapport .

rapport


pagina

3 van 16

dat um

3 august us 2006

17: 00 en 20: 00) , reeds vanwege het ont brek en van significant e prij sverschillen, zoals blij kt uit Figuur 1, waarin de prij sverschillen worden w eergegeven t ussen de APX prij zen op piek en superpiek m om ent en gedurende 2005. Daaruit blij kt dat deze verschillen zeer beperk t zij n en derhalve geen aanleiding geven afzonderlij ke m ark t en voor piek en superpiek t e veronderst ellen. Uit gegevens van Essent blij kt dat de APX in 2005 een gem iddelde ‘peak’ ( 7- 23 uur op werkdagen) prij s had van 70,8 euro/ MWh en een gem iddelde ‘super peak’ ( 8- 20 uur op werkdagen, waar de NMa ook in de zaak NuonReliant van uit is gegaan) van 77,0 euro/ MWh. De gem iddelde offpeak in 2005 w as 35,8 euro/ MWh ( 23- 7 uur op werk dagen en 24 uur op dagen in het weekend) . Zelfs bij een engere definit ie van de superpiekuren ( 17- 20 uur op werk dagen) geeft het prij sverschil onvoldoende aanleiding t ot verbij zondering. Average APX spot prices since beginning 2005 80 70

Euro/MWh

60 50 40 30 20 10 0 Offpeak

Peak

Super peak

Figuur 1: Gem iddelde Offpeak, Peak en Super peak prij zen in 2005

2.2. De NMa nodigt bet rokkenen uit t ot het gev en van een bear gum ent eerde react ie t en aanzien van de st elling dat m et bet r ekking t ot de afbakening van de m arkt voor product ie en groot handel van elekt r icit eit geen onder scheid m oet worden gem aakt naar elekt r icit eit ver handeld op ver schillende handelsplaat sen.

Essent onderschrij ft de st elling dat een onderscheid naar handelsplaat sen bij de m arkt afbakening niet zinvol is. Er best aat een st erke onderlinge relat ie t ussen de diverse m arkt plaat sen w at onder andere blij kt uit verw aarloosbare prij sverschillen t ussen vergelij kbare cont ract en die op het zelfde t ij dst ip zij n geslot en op verschillende m arkt plaat sen ( Endex, OTC, APX, bilat eraal) . Event uele prij sverschillen w orden onm iddellij k “ weggearbit reerd” . Bovendien zij n de verschillende m arkt plaat sen subst it ut en van elkaar.

rapport


pagina

4 van 16

dat um

3 august us 2006

2.3. De NMa nodigt bet rokkenen uit t ot het gev en van een bear gum ent eerde react ie t en aanzien van de st elling dat m et bet r ekking t ot de afbakening van de m arkt voor product ie en groot handel van elekt r icit eit geen onder scheid m oet worden gem aakt naar cont ract en m et een ver schillende loopt ij d.

Essent onderschrij ft in beginsel de aan de st elling t en grondslag liggende observat ie dat kopers en verkopers afhankelij k van hun wensen kunnen kiezen t ussen langlopende en kort lopende elekt ricit eit scont ract en. De loopt ij d van een cont ract is geen aanleiding voor prij sverbij zondering. 2.4. De NMa nodigt bet rokkenen uit t ot het gev en van een bear gum ent eerde react ie t en aanzien van de st elling dat m et bet r ekking t ot de afbakening van de m arkt en voor product ie en groot handel van elekt r icit eit geen onder scheid m oet worden gem aakt naar t ype afnem er.

Essent is het eens m et deze st elling. Alle afnem ers, of het nu ( groot ) verbruikers of ret ailbedrij v en zij n, die op de groot handelsm arkt kopen doen dat t egen exact dezelfde condit ies. 2.5. De NMa nodigt bet rokkenen uit t ot het gev en van een bear gum ent eerde react ie t en aanzien van de st elling dat m et bet r ekking t ot de afbakening van de ret ailm arkt voor elekt ricit eit een apart e m arkt voor levering aan kleinverbruikers ( inclusief huishoudens) kan worden onderscheiden.

Essent is het eens m et de st elling. Kleinverbruikers hebben een apart e posit ie, zij worden afgerekend aan de hand van een profiel en ook t en aanzien van de leveringszekerheid best aan andere afspraken dan voor groot verbruikers. Een kleinverbruiker heeft gezien zij n verbruik niet de m ogelij k heid op de groot handelsm arkt in t e kopen, m aar zal dit alt ij d door m iddel van een aggregat or of ret ailbedrij f m oet en doen. Hierbij is het van belang t e verm elden dat ook de ret ailprij s gebaseerd is op de eerder genoem de wholesale blokst enen welke eenduidig zij n voor alle spelers in de m arkt . 2.6. De NMa nodigt bet rokkenen uit t ot het gev en van een bear gum ent eerde react ie t en aanzien van de st elling dat de onbalansm arkt een apar t e relevant e product m arkt is.

De m arkt v oor regelen reserveverm ogen is een onderdeel van de groot handelsm arkt . Alleen het t er beschikking st ellen van Regelverm ogen vergt bij zondere t echnische voorzieningen in de vorm van de m ogelij kheid t ot aanst uring door de frequent ieverm ogensregeling ( FVR) . Toet reding t ot de m arkt voor regelen reserveverm ogen is bet rekkelij k eenvoudig en int ussen zij n m eer dan 30 part ij en als aanbieder op deze m ark t en act ief. Overigens best aat ook vanwege de st erke prij scorrelat ie t ussen onbalansprij zen en APX prij zen w einig aanleiding t e veronderst ellen dat een apart e onbalansm arkt onderscheiden zou m oet en worden. Uit gaande van de handel per t ij dseenheid van 15 m inut en blij kt dat de onbalansm arkt over het algem een de spot m arkt nauwgezet volgt . Signalen die duiden op een k rappe ( spot ) m arkt ( prij spieken) vert alen zich in de onbalansm arkt , evenals lage prij zen bij een ruim ere m arkt . Figuur 2 t oont de APX prij zen en de koop- en verkoopprij zen voor onbalans in 2005.

rapport


pagina

5 van 16

dat um

3 august us 2006

Comparison between APX and Imbalance prices 350 Average imbalance (sell)

300

Average imbalance (buy) Average APX

Euro/MWh

250 200 150 100 50

01/12/2005

01/11/2005

01/10/2005

01/09/2005

01/08/2005

01/07/2005

01/06/2005

01/05/2005

01/04/2005

01/03/2005

01/02/2005

-50

01/01/2005

0

Figuur 2: Vergelij king t ussen APX en onbalansprij zen

Uit de onderliggende dat aserie van figuur 2 kan worden afgeleid dat onbalans koop- en verkoopprij zen voor 70% correleren m et de APX prij zen. Afwij kingen van de onbalansprij s t en opzicht e van de APX prij s zij n verklaarbaar door gebeurt enissen die plaat svinden na clearing van de APX ( day ahead) m aar vóór de onbalansm arkt nom inat ies ( 1 hour ahead) , bij voorbeeld indien een cent rale gedwongen uit bedrij f m oet worden genom en. De hier get oonde correlat ie is in de visie van Essent een belangrij ke aanwij zing dat de onbalansm arkt niet als een afzonderlij ke m arkt m oet worden gezien. De onbalansm arkt wordt voort s, en anders dan Brat t le en de NMa veronderst ellen, gekenm erkt door een veel grot er aant al deelnem ers dan de voornaam st e producent en. Zowel producent en als bij voorbeeld grot e indust riële afnem ers part iciperen in de onbalansm arkt – deze st aat in feit e open voor iedere part ij die verzocht kan w orden product ie, consum pt ie of t ransm issie op- of af t e schakelen t eneinde de syst eem balans t e bewaren. Thans zij n 33 part ij en geaut oriseerd om op de onbalansm arkt t e handelen. Dit hoge aant al is een duidelij ke indicat ie dat het niet goed m ogelij k is voor individuele part ij en de onbalansprij zen t e beïnvloeden. De veronderst ellingen die de NMa in hoofdst uk 6 van het consult at iedocum ent verwoordt m et bet rekking t ot de onbalansm arkt ( m aar waaraan zij geen specifieke vraag wij dt ) zij n onj uist .

rapport


pagina

6 van 16

dat um

3 august us 2006

3

Vragen m et bet rekking t ot geografische m arkt elekt ricit eit 3.1.

De NMa nodigt bet rokkenen uit t ot het gev en van een bear gum ent eerde react ie op de st elling dat significant e en duurzam e prij sverschillen t ussen landen een st erke indicat ie kunnen zij n voor het best aan een apart e geografische m arkt .

De afbakening van de geografische relevant e m arkt in m ededingingsrecht elij ke zin is van t al van fact oren afhankelij k, zoals ook volgt uit de Bekendm aking van de Com m issie inzak e de afbakening van de relevant e m arkt en de beschikkingenprakt ij k van Com m issie en NMa. Het best aan van significant e en duurzam e prij sv erschillen t ussen landen is in dat verband één van de fact oren die bij de m ark t afbakening relevant kan zij n. De aan deze vraag t en grondslag liggende st elling zegt echt er als zodanig nog niet s over de ( geografische) afbakening van de groot handelsm arkt en voor elekt ricit eit . Zoals hierna uit een wordt gezet , best aat geen aanleiding t e veronderst ellen dat deze m arkt en binnen de voor het concent rat iet oezicht relevant e t ij dshorizon beperkt zullen blij ven t ot Nederland, voor zover zij niet nu al ruim er zij n dan nat ionaal. 3.2.

De NMa nodigt bet rokkenen uit t ot het gev en van een bear gum ent eerde react ie op de st elling dat op basis van de uit gevoerde st at ist ische analy se van hist orische prij sver schillen in com binat ie m et de forward- prij zen een aanw ij zing zij n dat elekt ricit eit producent en in Neder land ( i) t ij dens piekuren onvoldoende w orden gedisciplineerd door buit enlandse producent en en ( ii) niet - piekuren voldoende worden gedisciplineerd door buit enlandse pr oducent en.

3.3.

De NMa nodigt bet rokkenen uit t ot het gev en van een bear gum ent eerde react ie op de st elling dat de geografische m arkt t ij dens piekuren ( alleen) Neder land om vat .

3.4.

De NMa nodigt bet rokkenen uit t ot het gev en van een bear gum ent eerde react ie op de conclusie dat de geografische m arkt t ij dens piekuren ruim er is dan nat ionaal indien de effect ief beschikbare im por t capacit eit wordt uit gebreid naar ongeveer 6.500 MW.

Essent kan de analyse van Brat t le niet onderschrij ven waaruit zou volgen dat elekt ricit eit sproducent en in Nederland t ij dens piekuren onvoldoende zouden w orden gedisciplineerd door buit enlandse producent en ( im port ) en dat zulk s eerst aan de orde kan zij n wanneer de im port capacit eit t en m inst e naar ca. 6.500 MW zou worden uit gebreid. Vergelij king Nederlandse en Duit se piekprij zen Aan de afbakening door Brat t le van een piekm arkt die geografisch beperkt is t ot Nederland, ligt onder m eer een verkenning van de verschillen in piek prij zen t ussen Nederland en Duit sland t en grondslag en een inschat t ing van deze verschillen in 2008. Bij de door Brat t le gehant eerde m et hoden plaat st Essent een aant al kant t ekeningen, waaruit volgt dat de conclusies van Brat t le m et de nodige voorzicht igheid m oet en worden bezien. Zo wordt bij het m odelleren van de t oekom st ige ( 2008) verschillen in piekprij zen veronderst eld dat deze verschillen door t oegenom en int erconnect or capacit eit afnem en ( het geen Essent op zich j uist acht ) , en wordt een m arginale kost enm odel gebruikt dat wordt gekalibreerd aan de hand van een referent iej aar t eneinde de m arge t e bepalen t ussen de m arginale kost en en de prij zen. Deze m arge is een funct ie van m arkt krapt e en prij svolat ilit eit . Brat t le heeft het j aar 2005 als referent iej aar genom en.

rapport


pagina

7 van 16

dat um

3 august us 2006

Deze benadering veronderst elt st at isch m arkt gedrag, ofw el dat de react ie op krapt e in het referent iej aar vergelij k baar is voor de react ie in de t oek om st , ongeacht wij zigingen in concent rat iegraad, et cet era. Hierm ee w ordt t evens een st at ische relat ie t ussen gas en kolen geïm pliceerd. Om dat de Duit se piekprij zen overwegend door product ie op basis van st eenkool w orden bepaald en Nederlandse piekprij zen door gasgest ookt e product ie, wordt de verhouding t ussen de m arges in beide landen beïnvloed door de ont w ikkeling van verschil t ussen gasprij s en st eenkoolprij s. Hierm ee is door Brat t le geen rekening gehouden. Essent heeft t eneinde de invloed van een wisselende m arge voor de piek prij zen t e illust reren, een vergelij king gem aakt t ussen de m arges in Nederland en Duit sland over 2004 en 2005. Het result aat is weergegeven in figuur 3. Hieruit blij kt dat het verschil t ussen Nederland en Duit sland in piekprij zen kleiner is wanneer van het j aar 2004 wordt uit gegaan dan wanneer 2005 als uit gangspunt wordt genom en.

Comparison of mark ups 60

NL 2004

NL 2005

DE 2004

DE 2005

50

Euro/MWh

40 30 20 10 0 1

1.5

2

3

4

5

-10 reserve margin

Figuur 3: Vergelij king van de prij sgevoeligheid in Nederland en Duit sland op een afnam e van het reserveverm ogen Vervolgens zij n de piekprij zen op basis van een “ m arginale kost en” m odel en de m argecurven in figuur 3 gem odelleerd. De verschillen in piekprij zen v oor 2008 en 2010 2 zij n in figuur 4 weergegeven.

2

Uit gaande van een uit breiding van de NL- BE int erconnect or capacit eit m et 300 MW en uit breiding van de NL- DE int erconnect or capacit eit m et 750 MW in 2010.

rapport


pagina

8 van 16

dat um

3 august us 2006

Comparison of NL-DE peak price differential 60.00

Mark up reference 2005

Mark up reference 2004

50.00

euro/MWh

40.00 30.00 20.00 10.00 0.00 2008

2010

Figuur 4: Verschillen in piekprij zen voor de j aren 2008 en 2010 Hieruit volgt dat het verschil in piekprij zen veel kleiner is wanneer 2004 als referent iej aar wordt genom en. Het prij sverschil is daarom zeer gevoelig voor de keuze voor het referent iej aar dat wordt gebruikt om de m arge t e kalibreren. De berekening van de benodigde int erconnect or capacit eit om convergent ie van piekprij zen t e bew erkst elligen is daarom st erk afhankelij k van het gekozen referent iej aar. Dit roept t wij fel op ov er de j uist heid van de benadering van Brat t le bij het vast st ellen van de v oor convergent ie vereist e m at e van int erconnect or capacit eit . Daarnaast is ook een aant al andere fact oren van belang voor de ont wikkeling van het verschil in piekprij zen t ussen Nederland en Duit sland. I n de eerst e plaat s volgt uit de hiervoor weergegeven grafiek dat gasprij zen zullen dalen t en opzicht e de prij s van st eenkool. Daardoor zullen de Nederlandse piekprij zen ook dalen t en opzicht e van de piekprij zen in Duit sland. Wanneer bovendien, zoals verwacht , de allocat ie van em issierecht en vanaf 2008 ( fase I I ) beperkt er zal zij n, zullen de CO2 prij zen st ij gen, wat een grot ere invloed heeft op de Duit se piek prij zen dan op de Nederlandse. Het gecom bineerde effect v an brandst of en CO2 prij zen zou k ort om het verschil t ussen de Nederlandse en de Duit se piek prij zen doen dalen. I n de t weede plaat s dienen de verwacht e uit breidingen van int erconnect or capacit eit t e worden m eegenom en en op de j uist e waarde t e worden geschat . I n dit verband is het Kwalit eit s- en Capacit eit splan 2006 - 2012 van TenneT v an belang, waarin een aant al belangrij ke uit breidingen van int erconnect orcapacit eit worden aangekondigd:

rapport


pagina

9 van 16

dat um

3 august us 2006

•

• • •

De aanleg van dwarsregelt ransform at oren in het Belgische net , welke in Decem ber 2007 operat ioneel zal zij n. Naar verwacht ing zal de im port capacit eit in de Benelux t oenem en 300 MW. De m ogelij ke inst allat ie van dwarsregelt ransform at oren in Noord Duit sland door E.On in 2007. Deze invest ering beoogt de knelpunt en uit het Duit se net t e verwij deren, m aar zal naar verwacht ing ook een gunst ig effect hebben op de Nederlandse im port capacit eit . De inst allat ie van een 380 kV Noord- Zuid verbinding in Duit sland voor het t ransport van windenergie door Duit sland. Het operat ioneel worden van deze verbinding zal leiden t ot t oenam e van veilige t ransport capacit eit over de Nederlands- Duit se int erconnect oren. De NorNed kabel ( 700 MW in 2008) en m ogelij k de Brit Ned kabel ( 1,320 MW in 2012 – m om ent eel in onderzoek) .

Daarnaast heeft RWE aangekondigd sam en m et TenneT verschillende alt ernat ieven voor verruim ing van de Nederlands- Duit se int erconnect orcapacit eit t e onderzoeken Uit het bovenst aande blij kt dat de int erconnect orcapacit eit in 2008 t enm inst e m et 1,000 MW ( België, NorNed) zal zij n t oenem en van de huidige 3,850 naar 4,850 MW. Daarnaast is de verwacht ing dat de Duit se init iat ieven t ot een verdere st ij ging van t enm inst e 750 MW in 2010 zullen leiden, result erend in een t ot ale int erconnect orcapacit eit van 5,600 MW. I n de derde plaat s is van belang dat binnen het Nederlandse en het Duit se product iepark som m ige inst allat ies het einde van hun levensduur naderen. Dit gegev en en de t oenem ende vraag zal noodzaken t ot het bouwen van nieuw e capacit eit . De kost en daarvan zij n vergelij kbaar in Nederland en Duit sland zodat piek prij zen naar verwacht ing m eer zullen convergeren. SSNI P- t est De conclusies van Brat t le zij n gebaseerd op de SSNI P- t est , welke wordt t oegepast op een veronderst elde m arkt voor piekverm ogen die in geografisch opzicht beperkt is t ot Nederland. I n hoofdst uk 6 van het Brat t le- rapport wordt de door haar gehant eerde SSNI Pt est uit gewerkt , alwaar duidelij k wordt dat Brat t le een afwij kende inhoud aan deze t est geeft :

Accordingly, as som e level of price rise will always be profit able for a firm wit h a hypot het ical m onopoly over generat ion, it seem s reasonable t o say t hat an area defines a geographic m arket if a hypot het ical m onopolist can sust ainably and profit ably raise prices by an am ount t hat is unlikely t o provoke ex post regulat ory int ervent ion in t he t hree year t im e horizon t ypical for m erger decisions. [ onderst reping t oegevoegd]

Op basis van dit uit gangspunt concludeert Brat t le dan dat nu volgens haar berekeningen een uit breiding van int erconnect or capacit eit t ot 6.000 MW de winst gevendheid van prij sst ij gingen vanaf 17 % onverlet laat en zulke prij sst ij gingen niet snel “ in de gat en lopen” , volgens haar versie van de SSNI P- t est de geografische m arkt v oor piekverm ogen ook dan nog beperkt is t ot Nederland. Eerst bij een uit breiding naar 6.500 MW is dit anders, nu alsdan pas prij sst ij gingen van t enm inst e 45 % w inst gevend worden, en

rapport


pagina

10 van 16

dat um

3 august us 2006

dergelij ke prij sst ij gingen t och in ieder geval de aandacht van m ededingingsaut orit eit en t rekken.

Nog daargelat en dat Essent het uit gangspunt niet deelt dat de m arkt eerst ruim er w ordt bij 6.500 MW int erconnect or capacit eit ( waarbij bov endien bedacht m oet worden dat de reeds huidige int erconnect or capacit eit zeer ruim is) , geeft Brat t le hier een invulling aan de SSNI P- t est , die m et de uit gangspunt en van deze t est op gespannen voet st aat en die t ot ongerij m de result at en leidt .

Brat t le abst raheert van het gegeven dat in de SSNI P ( Sm all but Significant Non- t ransit ory I ncrease in Price) - t est een Sm all prij sst ij ging cent raal st aat . Kern van de t est is im m ers vast t e st ellen of een kleine m aar niet onbet ekenende prij sst ij ging leidt t ot t oenam e van, in het geval van geografische m arkt afbakening, im port en, zodat een dergelij ke prij sst ij ging niet winst gevend zou zij n. Dergelij ke im port en dienen dan t ot de m arkt gerekend t e worden, waarna de SSNI P- t est opnieuw dient t e worden t oegepast , net zo lang t ot het punt bereikt wordt waarop de hypot het ische m onopolist op de op basis van eerdere uit kom st en uit gebreide relevant e m arkt w él w inst gevend een kleine prij sst ij ging kan doorvoeren. De vraag rij st dan of de SSNI P- t est bruikbaar is in een m arkt w aarin de disciplinerende w erking van im port en beperkt is vanwege fysieke rest rict ies en bij voorbeeld een prij sverhoging van m eer dan 5 – 10 % wél winst gevend is. Brat t le lij kt in wezen t e st ellen dat eerst bij een prij sverhoging boven de 17 % ( of 45 % bij 6500 MW) “ alsnog” m arkt m acht ont st aat , een conclusie die op het eerst e gezicht cont ra- int uït ief lij kt .

Essent m eent dat hier de grenzen van de SSNI P- t est in zicht kom en. I m m ers, de redenering van Brat t le im pliceert dat zodra er ook m aar enige m at e van residuele vraag m ogelij k is waarin niet m et im port kan worden voorzien om dat deze haar grens heeft bereikt , de geografische m arkt beperkt blij ft . Alleen een onbeperk t e im port capacit eit zou aanleiding kunnen zij n een ruim ere geografische m arkt af t e bakenen. Dit lij kt een t e vergaande v eronderst elling, nog daargelat en de vraag of Brat t le in voldoende m at e andere relevant e fact oren m eeweegt – bij voorbeeld de vraag of een hoge prij sst ij ging zoals veronderst elt in de SSNI P- t est van Brat t le geen t oet reding uit lokt . De begrenzing die Brat t le hant eert t er com pensat ie van het loslat en van de 5 – 10 % grens, nam elij k de kans op “ ex- post regulat ory int ervent ion” boven een bepaald niveau van prij sst ij ging, m aakt de t est in ieder geval onhant eerbaar. I m m ers, de m arkt afbakening wordt op deze wij ze afhankelij k gem aakt van “ ex- post regulat ory int ervent ion” , welke van land t ot land en van aut orit eit t ot aut orit eit kan verschillen. Mogelij k wordt hier gedoeld op een ingrij pen op basis van art . 82 EG of enig nat ionaal equivalent daarvan, m aar zo dit inderdaad het geval is verliest Brat t le uit het oog dat niet duidelij k op voorhand is aan t e geven wanneer een bepaalde prij sverhoging bij voorbeeld excessief is en m isbruik van een ev ent uele m acht sposit ie zou oplev eren. De conclusies van Brat t le zij n bij gebreke van een een duidelij ke kwant ificering t er com pensat ie van het wegvallen van de 5 – 10 % grens in de SSNI P- t est , niet deugdelij k onderbouwd.

3.5.

De NMa nodigt bet rokkenen uit t ot het gev en van een bear gum ent eerde react ie op de st elling dat de geografische m arkt t ij dens niet - piekuren t en m inst e Nederland en Duit sland om vat .

Essent is het eens m et deze st elling. De m arginale prij sverschillen t ussen de Duit se en de Nederlandse m arkt t ij dens niet - piekuren, welke posit ief of negat ief kunnen zij n m et de

rapport


pagina

11 van 16

dat um

3 august us 2006

daarbij behorende st room richt ing voor de elekt ricit eit , zij n geen aanleiding anders t e veronderst ellen. Daarnaast is t ij dens niet - piekuren zelden sprake van congest ie op de int erconnect oren Hierdoor hebben k opers en verkopers prakt isch alt ij d de keuze aan welke zij de van de grens zij de elekt ricit eit kopen respect ievelij k verkopen.

3.6.

De NMa nodigt bet rokkenen uit t ot het gev en van een bear gum ent eerde react ie op de st elling dat de geografische om vang van de ret ailm arkt nat ionaal is.

I n een concret e analy se van een concent rat ie op ret ailniveau dient cent raal t e st aan de vraag naar de m at e van concurrent ie die door de concent rat ie verloren zou gaan, en de vraag of de part ij en bij de fusie elkaars m eest nabij e concurrent en zij n. Zonder een dergelij ke zorgvuldige analyse, welke in het Brat t le- rapport ont breekt , zij n uit spraken over m ogelij ke concent rat ies weinig zinvol. De geografische afbakening van de ret ailm ark t is in dat verband als zodanig van weinig belang.

3.7.

De NMa nodigt bet rokkenen uit t ot het gev en van een bear gum ent eerde react ie op de st elling dat de geografische om vang van de onbalansm arkt nat ionaal is.

Deze st elling lij kt j uist . De huidige regelgeving st aat niet t oe dat in Nederland opererende part ij en act ief kunnen zij n op de onbalansm arkt in het buit enland en om gekeerd. De TSO’s handelen int ernat ionaal de onbalans af, andere part ij en hebben deze m ogelij kheid nog niet . Van belang is wel dat in het kader van het init iat ief van de Franse, Duit se, Belgische, Luxem burgse en Nederlandse overheid t ot een versnelde int egrat ie van een Noordwest Europese m arkt t e kom en, naast de m ogelij kheid v an int raday handel ook de onbalansm arkt voor m arkt part ij en int ernat ionaal t oegankelij k zal worden gem aakt . Dit zou binnen de voor het concent rat iet oezicht relevant e t ij dshorizon van drie t ot vij f j aar k unnen worden gerealiseerd ( bij m edewerking van de TSO’s binnen t wee t ot drie j aar) .

4

Vragen m et bet rekking t ot t ot st andkom ing Noordwest Europese m arkt 4.1.

De NMa nodigt bet rokkenen uit t ot het gev en van een bear gum ent eerde react ie m et bet rekking t ot de vraag of en in hoeverre de in paragraaf 4.2.1 geschet st e fact oren van invloed zij n op de om vang van de relevant e geografische m arkt voor product ie en groot handel en of deze fact oren voor de NMa als niet - beïnvloedbaar m oet en worden beschouwd.

4.2.

De NMa nodigt bet rokkenen uit t ot het gev en van een bear gum ent eerde react ie m et bet rekking t ot de vraag of en in hoeverre de in paragraaf 4.2.2 geschet st e fact oren een bij drage leveren aan de verruim ing van de relevant e m arkt , welke m aat r egelen m et voorrang doorgevoerd m oet en worden en welke par t ij en verant woor delij k zij n voor de im plem ent at ie van deze m aat r egelen.

4.3.

De NMa nodigt bet rokkenen uit t ot het gev en van een bear gum ent eerde react ie m et bet rekking t ot de st elling dat de in paragraaf 4.3 geschet st e m aat regelen geen relevant e fact oren zij n bij de bepaling van de om vang van de relevant e m arkt .

rapport


pagina

12 van 16

dat um

3 august us 2006

4.4.

De NMa nodigt bet rokkenen uit t ot het gev en van een react ie m et bet rekking t ot de vraag of er nog andere m aat regelen zij n die kunnen leiden t ot verruim ing van de relevant e m arkt en welke par t ij en verant woordelij k zij n voor de uit voering van deze m aat r egelen.

Hiervoor is reeds uit eengezet dat brandst ofprij zen van invloed zij n op de piekprij zen en de verschillen in piekprij zen t ussen Duit sland en Nederland. Op deze plaat s verwij st Essent naar deze uit eenzet t ing en volst aat voor het overige m et de volgende opm erkingen: •

•

•

5

I n randnr. 146 van het in zeer algem ene zin st elt dat invest eringen in nieuw product ieverm ogen zij n gepland, m aar dat dergelij ke t raj ect en “ enkele j aren” vergen en dus niet valt t e verw acht en dat dit op kort e t erm ij n effect kan hebben. Een dergelij k “ sweeping st at em ent ” is t e algem een en bovendien m oeilij k t e rij m en m et het uit gangspunt dat de relevant e t ij dshorizon voor het concent rat iet oezicht drie t ot vij f j aar beslaat . De kom ende vij f j aar zij n t al van uit breidingen van capacit eit ( product ie en im port ) operat ioneel die allen m eegewogen zullen m oet en worden. De nat ionale regeringen, t oezicht houders, TSO’s en m arkt part ij en hebben init iat ieven genom en om t e kom en t ot een regionale noordwest Europese m arkt , waarin int raday en onbalans handel over de grens m ogelij k wordt . DTe heeft TenneT opdracht gegeven deze zom er m et een codewij zigingsvoorst el t e k om en dat crossborder int raday- handel m ogelij k m aakt . De Europese com m issie heeft aangekondigd dat zij specifiek onderzoek zal v erricht en naar de best eding van gelden die de TSO’s hebben ont vangen uit de veilingen van int erconnect or capacit eit . De verwacht ing is gerecht vaardigd dat dit zal leiden t ot een subst ant iële uit breiding van int erconnect or capacit eit .

I n het consult at iedocum ent wordt niet nader t oegelicht wat de NMa verst aat onder “ niet - beïnvloedbare fact oren” en wat van hiervan de relevant ie is voor het concent rat iet oezicht . Een analyse van de invloed van een concent rat ie op de m ededinging vergt dat alle kenm erken van de m arkt worden beoordeeld ongeacht de vraag of deze voor de beoordelende aut orit eit beïnvloedbaar zij n.

I n randnr. 165 van het consult at iedocum ent st elt de NMa dat m aat regelen die een m eer efficiënt e handel facilit eren geen invloed hebben op de bepaling van de om vang van de relevant e m arkt . I n deze st ellige vorm is dit uit gangspunt in ieder geval in st rij d m et het eigen uit gangspunt van de NMa dat efficiënt e grensoverschrij dende handel vergt dat de prij svorm ing aan beide zij den van de grens op dezelfde wij ze plaat svindt . Ofschoon grensov erschrij dende handel im port capacit eit veronderst elt dragen ook andere m aat regelen bij aan deze handel, aldus deze visie.

Vragen m et bet rekking t ot concent rat iet oezicht 5.1.

De NMa nodigt bet rokkenen uit t ot het gev en van een bear gum ent eerde react ie t en aanzien van het gebruik van een PSI - analyse in het kader van concent rat iet oezicht in de elekt r icit eit ssect or. Welke waarden zou u daarbij aanvaardbaar acht en?

rapport


pagina

13 van 16

dat um

3 august us 2006

Essent heeft CRAI verzocht dit aspect van de consult at ie t e onderzoeken. Essent volst aat m et verwij zing naar de conclusie van CRAI , welke er in essent ie op neerkom t dat de PSI nim m er doorslaggevende waarde k an hebben in een concent rat iecont role analy se. Dit om dat de PSI niet s zegt over de prikkel van een producent m arkt m acht uit t e oefenen en belangrij ke elem ent en v an de elekt ricit eit sm arkt niet m eew eegt .

6

Vragen m et bet rekking t ot m ogelij ke effect en van concent rat ies 6.1.

De NMa nodigt bet rokkenen uit t ot het gev en van een bear gum ent eerde react ie m et bet rekking t ot de st elling ( i) dat de om vang van de Neder landse m arkt voor product ie en groot handel v an elekt r icit eit t ij dens piekuren dient t e worden uit gedrukt in beschikbare capacit eit , en ( ii) dat deze alle Nederlandse product iecapacit eit , uit gezonderd windopw ekking, plus de beschikbar e im port capacit eit t ij dens piekuren om vat .

6.2.

De NMa nodigt bet rokkenen uit t ot het gev en van een bear gum ent eerde react ie m et bet rekking t ot de st elling ( i) dat de om vang van de m arkt v oor product ie en groot handel van elekt r icit eit t ij dens niet - piekuren dient t e worden uit gedrukt in beschikbare capacit eit , en ( ii) dat hierbij alleen basiscapacit eit dient t e worden m eegerekend en de cent rales die m eer dan 67% van hun out put generer en in piekuren ( piekcapacit eit ) buit en beschouw ing dienen t e worden gelat en.

De wij ze waarop Brat t le een onderscheid aanbrengt t ussen “ peak” en “ offpeak” cent rales, aan de hand van welk onderscheid zij vervolgens de m arkt om vang bepaalt , is arbit rair . I ndien t ot uit gangspunt zou worden genom en, zoals de NMa lij kt t e doen, dat de om vang van een piekm arkt m oet worden bepaald aan de hand van de beschikbare capacit eit die t ij dens piek uren kan leveren, dan dient per cent rale t e worden onderzocht in hoeverr e deze flexibel inzet baar is. Dit hangt v an t al van fact oren af. Een dergelij k onderzoek is iet s anders dan, zoals Brat t le doet , uit sluit end t e kij ken naar het geen cent rales in het verleden geleverd hebben op piekuren en daarbuit en, en vervolgens willekeurig een grens t e t rekken wanneer een zekere verspringing wordt geconst at eerd in de verhoudingen waarin cent rales geleverd hebben. Een dergelij ke verspringing kan t al van oorzaken hebben die niet s van doen hebben m et de vraag of de desbet reffende cent rale st eeds t ij dens piekuren inzet baar is. Daar kom t bij dat het v erschil t ussen 75 % en 59 % zodanig groot is dat niet is in t e zien waarom zonder verdere m ot ivering het m idden t ussen deze waarden gekozen kan worden t er bepaling van het onderscheid. Het arbit raire karakt er wordt t e m eer duidelij k waar Brat t le ook voor de Duit se m arkt het onderscheid op 67 % plaat st , t erw ij l de verspringing daar in het geheel niet is t e const at eren.

De NMa geeft onder verwij zing naar het Brat t le rapport aan dat m arkt aandelen uit gedruk t in beschik bare capacit eit m eer represent at ief zouden zij n, om dat capacit eit m eer dan de hoeveelheid verkocht e elekt ricit eit een m eet inst rum ent zou zij n voor de m at e waarin m arkt spelers de m ogelij kheid hebben om elekt ricit eit t e produceren en daarm ee de m arkt t e beïnvloeden. 3 Dit argum ent wordt door de NMa niet t oegelicht . Het gaat bovendien hoe dan ook niet op wanneer niet wordt onderzocht m et w elke capacit eit en op w elke wij ze de m arkt prij zen zouden kunnen worden beïnvloed. Het enkele produceren van elekt ricit eit heeft geen invloed op de m arkt prij zen anders dan via de algem ene wet t en van vraag en aanbod. Mogelij k doelt de NMa op de m ogelij k heden t ot het uit oefenen van “ st rat egisch 3

Consult at iedocum ent , pagina 63, voet noot 133

rapport


pagina

14 van 16

dat um

3 august us 2006

gedrag” zoals zij dit in de zaak Nuon- Reliant heeft onderzocht , m aar ( wat overigens ook van dit “ st rat egisch gedrag” zij ) als dit het geval is dan had zij dit nader m oet en t oelicht en in het consult at iedocum ent .

Daarnaast rij st de vraag wat in de visie van de NMa exact onder “ beschikbare capacit eit ” dient t e w orden verst aan. Het uit sluit en van windopw ekking wordt door de NMa gem ot iveerd m et argum ent en die in w ezen bet rekking hebben op de m at e van ( in) flexibilit eit van dergelij k verm ogen: het behoort niet t ot de m ark t om dat er geen m arkt m acht m ee kan worden uit geoefend. 4 Daarm ee is evenwel niet uit geslot en dat windverm ogen ook t ij dens piekuren geleverd zou kunnen worden; hoogst ens is dit verm ogen v anwege de specifieke k arakt erist ieken niet m et zekerheid st eeds op bepaalde m om ent en inzet baar.

6.3.

De NMa nodigt bet rokkenen uit t ot het gev en van een bear gum ent eerde react ie m et bet rekking t ot de analy se dat een concent rat ie t ussen t wee grot e part ij en in Neder land w aarschij nlij k t ot significant e m ededingingsbezwaren zal leiden op de Neder landse m arkt voor product ie en groot handel van elekt r icit eit t ij dens piekuren en op de Nederlandse m arkt voor elekt ricit eit .

Essent beperkt zich t ot verw ij zing naar het rapport van CRAI , waarin de m anco’s v an de m odellering zoals Brat t le deze hant eert en de PSI - index uit een worden gezet . Reeds om de redenen uit eengezet door CRAI is de analyse van de NMa ( Brat t le) v an hypot het ische concent rat ies niet houdbaar.

6.4.

De NMa nodigt bet rokkenen uit t ot het gev en van een bear gum ent eerde react ie op de st elling dat bij concent rat iet oet sing op m arkt en die in t ransit ie verkeren, de NMa de ver wacht e m arkt ont w ikkelingen in de beoordeling kan bet rekken. En dat naast het aanvaarden van zogenaam de st r uct urele rem edies, in dit soort m arkt en ook quasi- st r uct urele en gedragsrem edies van t ij delij ke aard m et een duidelij ke t ij dshorizon m oet en worden over wogen. Voort s verzoeken wij u, indien t oepasselij k in uw ant woorden, v oorbeelden van rem edies uit t e wer ken, inclusief een t ij dsdim ensie, waar m ee recht wordt gedaan aan de verwacht e t ij delij kheid van de m ededingingsbezwaren.

Bij de beant woording van deze v raag dient voorop t e st aan dat rem edies st eeds voldoende m arkt specifiek dienen t e zij n ( zoals de NMa ook zelf benadrukt ) , niet - st ruct urele rem edies nim m er op voorhand uit geslot en zij n en gedragsrem edies st eeds zodanig flexibel dienen t e zij n vorm gegeven ( bij voorbeeld door het opnem en van de m ogelij kheid t ot herziening) dat zij m et gewij zigde m arkt om st andigheden rek ening kunnen houden. Deze uit gangspunt en gelden voor iedere sect or, ook voor de energiesect or. Ofschoon een zo m et een concret e concent rat ie verweven exercit ie als het uit werken van afdoende rem edies zich m oeilij k in een algem ene consult at ie over hypot het ische gevallen laat uit w erken, st em t Essent in m et het uit gangspunt van de NMa dat j uist in de energiem arkt quasi- st ruct urele en gedragsrem edies van t ij delij ke aard overwogen kunnen worden. De door de NMa geopperde m ogelij kheden ( verplicht e veiling, inbieden op de APX, aanpassingen van cont ract en) zij n nut t ige voorbeelden van de flexibilit eit die m ogelij k is en zou m oet en zij n bij het ont w erpen van rem edies.

4

Consult at iedocum ent , pagina 62, voet noot 130

rapport


pagina

15 van 16

dat um

3 august us 2006

6.5.

De NMa nodigt bet rokkenen uit zo concreet en gedocum ent eerd m ogelij k t e reageren op de hiervoor verwoorde idee dat in het geval van een grensover schrij dende concent r at ie, waarbij t evens sprake is van bet rokkenheid van een niet - onafhankelij k geposit ioneerde TSO, de m ogelij kheid van m arkt beïnvloeding bij de m ededingingsrecht elij ke t oet sing van de concent rat ie een rol m oet spelen. Daarbij wordt u t evens verzocht in t e gaan op m ogelij ke rem edies, zoals inform at iever plicht ingen, onafhankelij ke ophanging van de TSO funct ie, en verruim ing van de landsgrensov erschr ij dende capacit eit .

Essent ont houdt zich van com m ent aar op deze v raag.

6.6.

De NMa nodigt bet rokkenen uit t ot het gev en van een bear gum ent eerde react ie m et bet rekking t ot de analy se voor een concent r at ie t ussen t wee part ij en w ier act ivit eit en ver t icaal ger elat eerd zij n.

De NMa heeft in het kader van de beoordeling van de overnam e van Reliant door Nuon ( een vert icale concent rat ie) uit gebreid onderzoek gedaan naar de vraag in hoeverre de sam envoeging van een aanzienlij k e ret ailport efeuille m et een belangrij k product iepark result eert in vert icale effect en m et een significant e m ededingingsbeperking t ot gevolg. De conclusie van dit onderzoek was dat geen aanleiding best ond om dergelij ke vert icale effect en t e veronderst ellen. Bij een scenario w aar de int erne leveringen en de ext erne groot handelsm arkt een geïnt egreerd geheel vorm en en waarbij vert icaal geïnt egreerde spelers voort durend zullen kiezen of zij int ern of aan de groot handelsm arkt lev eren, const at eerde de NMa dat zij hogere groot handelsprij zen kunnen realiseren dan wanneer zij de product ie in een vast e verhouding of volledig int ern zullen gebruiken. Gezien de m ogelij kheid van producent en om de voordelen van int erne levering en afzet op de m arkt t egen elkaar af t e wegen, en de conclusie dat het voor hen niet winst gevend is om t e kiezen voor int erne levering in een vast e verhouding of volledige int erne levering, acht t e de NMa het daarom niet realist isch t e veronderst ellen dat het scenario van int erne levering in een vast e verhouding of van volledige int erne levering zich zal voordoen. De react ies van elekt ricit eit sproducent en bevest igden dit , aldus de NMa . Deze analyse geldt ook onder de huidige m arkt om st andigheden onverkort . Het product iebedrij f zet haar product ie af op de verschillende m ark t plaat sen in de groot handelsm arkt en t racht daar zo opt im aal m ogelij k t e handelen. Het ret ailbedrij f op haar beurt t racht eveneens zo opt im aal in t e kopen, ongeacht of de gekocht e product ie “ int ern” is gegenereerd.

Tegen deze acht ergrond valt op dat de NMa t hans haar analyse “ opnieuw begint ” m et een enkele, in zeer algem ene bewoordingen gest elde vraag. Deze vraag is gebaseerd op de st elling dat indien één van de door de NMa gesignaleerde m ededingingseffect en zich voordoet , daarm ee een significant e m ededingingsbeperking gegeven is. De in algem ene en weinig specifieke bewoordingen vervat t e om schrij ving van deze effect en in randnr. 267 van het consult at iedocum ent biedt echt er weinig ruim t e t e v eronderst ellen dat deze zonder m eer in significant e m at e concurrent iebeperk end zij n. Voor een dergelij ke conclusie is m eer nodig, zoals het onderzoek inzake Nuon- Reliant aant oont .

rapport


pagina

16 van 16

dat um

3 august us 2006

I n essent ie kunnen t wee m ogelij ke vert icale effect en worden onderscheiden, geen waarv an waarschij nlij k is bij een m ogelij ke vert icale concent rat ie en t en aanzien waarvan zonder diepgaand onderzoek in concret e gev allen geen uit spraken zij n t e doen: •

•

6.7.

Vert icale uit sluit ingseffect en, zoals het v erhogen van prij zen op de groot handelsm arkt voor concurrent en op de ret ailm ark t van het verbonden ret ailbedrij f, t eneinde dit in st aat t e st ellen haar concurrent en t e onderbieden. Een dergelij k effect is hoe dan ook niet aannem elij k op een liquide groot handelsm arkt , waar geen aanleiding best aat t e veronderst ellen dat producent en een deel van hun product ie “ capt ive” leveren aan verbonden ret ailbedrij ven in plaat s van deze op de voor hen opt im ale wij ze t e verkopen.

Beperk ing v an liquidit eit . Zoals hiervoor is opgem erkt , heeft de NMa na eigen diepgaand onderzoek geconcludeerd dat dit in de zaak Nuon- Reliant niet aan de orde was. Deze analyse geldt nog st eeds.

De NMa nodigt bet rokkenen uit t ot het gev en van een bear gum ent eerde react ie m et bet rekking t ot de st elling dat concent rat ies op de elekt ricit eit sm ar kt en kunnen leiden t ot m ededingingsbezwaren als gevolg van gecoördineerde effect en.

Essent const at eert dat het consult at iedocum ent deze vraag inleidt en t oelicht m et slecht s drie alinea’s, waarin anderm aal in ruim e bewoordingen m et st elligheid wordt bet oogd dat “ de elekt ricit eit ssect or” k enm erken v ert oont die collusie zouden facilit eren, zonder dat zelfs onderscheid wordt gem aakt t ussen wholesale- m arkt en en v erschillende ret ailm arkt en. Een consult at ie op deze basis st aat hoe dan ook ver v an het in het concent rat iet oezicht vereist e zorgvuldige onderzoek .

De conclusie dat zich een collect ieve m acht sposit ie voordoet of voor kan doen, vergt dat wordt vast gest eld dat aan een aant al vereist en is voldaan, welke nader zij n uit gew erkt in de recht spraak van het Gerecht van Eerst e Aanleg en het Hof van Just it ie. De inleidende alinea’s t ot deze vraag geven geen blij k van een dergelij ke analyse. Dit is t em eer niet goed begrij pelij k , gelet op de eigen analyse van de NMa in bij voorbeeld het besluit inzake Eneco- Rem u, waarin de NMa ( onder verwij zing naar de recht spraak) concludeerde dat een collect ieve m acht sposit ie niet waarschij nlij k is vanwege i) verschillen in leveringscont ract en en geleverde dienst en en m ede daardoor gebrekkige t ransparant ie, ii) nieuwe t oet reders en verlies van m arkt aandeel v an “ gevest igde spelers” en iii) asym m et rie t ussen de verschillende spelers. Deze om st andigheden gelden onverkort en ook t en aanzien van het per 1 j uli 2004 geliberaliseerde kleinverbruikersegm ent . Ook t en aanzien van de wholesalem arkt is niet in t e zien hoe aan de vereist en voor een collect ieve m acht sposit ie kan zij n voldaan, gelet op het grot e aant al aanbieders, het belang van im port de asym m et rie t ussen aanbieders, en het gebrek aan t ransparant ie. I m m ers, anders dan de NMa st elt is het enk ele feit dat gegevens over leeft ij d en capacit eit van cent rales bekend zij n, niet voldoende om t e concluderen dat de m arkt t ransparant is – reeds het gegeven dat een groot deel van de product ie is vast gelegd in bilat erale cont ract en waarom t rent geen publieke gegevens best aan logenst raft deze gedacht e.

Reactie Essent N.V. op NMa Consultatie Concentratie Energiem arkten

Recommend Documents