Psychopaten Welk verband is er tussen het hebben van psychopathische eigenschappen en het vermogen om een echte en een nep lach van elkaar te onderscheiden?
Tess Röder A6C Biologie Begeleider: IJsbrand Attema
Inhoud Voorwoord
3
Deelvraag: Wat is een psychopaat?
5
Deelvraag: Hoe ervaren psychopaten emoties van anderen
11
Hoofdvraag
15
Deelvraag: Welke vragenlijst is de beste voor mijn onderzoek?
16
Methode
28
Resultaten
31
Conclusie en Discussie
40
Logboek
43
Bijlage I: Instructies Bijlage II: Antwoorden internettest Bijlage III: LSRP Leeg Bijlage IV: LSRP Leerlingen 1 t/m 27
2
Voorwoord Ik had nogal veel ideeën voor mijn profielwerkstuk. De meeste onderwerpen hadden te maken met biologie en ook omdat ik dat een van de leukste vakken vind, heb ik dat gekozen. Ik twijfelde tussen muziek met betrekking tot de hersenen en psychopaten. Over het eerste kon ik niet veel vinden, dus werd het het tweede. De meeste mensen denken bij het woord “psychopaten” aan de meest gruwelijke moordenaars die het beste hun hele leven achter slot en grendel kunnen zitten. Ik vond dit nogal bekrompen, zeker na het lezen van een interview met Kevin Dutton, auteur van De lessen van de psychopaat, dat ik in het tijdschrift KIJK had gelezen. Daarin vertelde hij dat psychopaten over veel eigenschappen beschikken die hun juist succesvol kunnen maken. Zo begon mijn interesse voor deze fascinerende 1% van de bevolking. Wat ik vooral interessant vind aan psychopaten, is hun gebrek aan empathie. (Later in mijn profielwerkstuk blijkt dat dit een omstreden onderwerp is, maar laten we er voor dit stukje van uit gaan dat psychopaten een gebrek aan empathie hebben, zoals daar meestal vanuit wordt gegaan en zoals ik daar vanuit ben gegaan toen ik dit bedacht.) Dit gebrek aan empathie brengt een interessant dilemma met zich mee in het strafrecht. Als een moordenaar zich niet kan inleven in zijn slachtoffer door een hersenafwijking, voelt hij niet dat hij fout bezig is. Psychopaten doen in hun eigen ogen niets verkeerd en zijn dus ontoerekeningsvatbaar. Voor hen is iemand neersteken met een mes hetzelfde als een broodje pindakaas smeren. En net zoals normale mensen het onterecht zouden vinden als ze bestraft worden voor het smeren van een broodje pindakaas, vinden psychopaten het onterecht dat ze bestraft worden voor moord. Daar komt nog bij dat psychopaten niet kunnen leren van hun fouten en ongevoelig zijn voor straf. Het enige waar hun straf goed voor is, is voor het geruststellen van de nabestaanden en misschien het tijdelijk voorkomen van nog een moord. Dit roept de algemene vraag op of we iemand überhaupt nog aansprakelijk kunnen stellen voor zijn gedrag, als de basis voor het gedrag vastligt in de hersenen. Dan komen we bij de vraag of er wel een vrije wil bestaat en dat is allemaal heel interessant, maar dat is niet waar mijn profielwerkstuk over gaat, hoe graag ik dat ook zou willen. Mijn profielwerkstuk gaat over psychopaten, empathie en lachen, wat mij een stuk simpeler leek, ook al was het niet altijd even makkelijk. Ik heb urenlang zitten zwoegen op het onderzoek van Fecteau en ik heb tevergeefs zitten zoeken naar een vragenlijst die niet beschikbaar was. Na een half jaar werk is hier dan het resultaat. Ik mag dan wel niets nieuws gevonden hebben met mijn onderzoek; ikzelf heb er een hoop van geleerd. De belangrijkste ervaring die ik met mijn profielwerkstuk heb opgedaan, is dat je voorzichtig om moet gaan met 3
de conclusies die getrokken worden uit wetenschappelijk onderzoek, want hierbinnen heerst nogal wat tegenspraak. Soms lijkt het alsof al die nieuwe informatie alleen maar verwarring brengt en we daardoor steeds minder zeker weten. Daarom is het des te belangrijker om op een zo correct mogelijke wijze onderzoek te doen, het liefst meerdere malen, op meerdere momenten en op verschillende plaatsen in de wereld, zodat elke stap richting de waarheid er één is van standvastigheid.
Aan IJsbrand Attema: Ik wil u bedanken voor de begeleiding bij mijn profielwerkstuk, in het bijzonder omdat ik er pas later bij kwam en ik het idee heb dat u meer tijd in mij heeft gestoken dan in de gemiddelde leerling. Ik ben erg blij met u als begeleider, omdat u, anders dan anderen en op een zeker moment ook ikzelf, wel potentie zag in mijn onderwerp.
4
Wat is een Psychopaat? Vroeger was er veel onduidelijk over de precieze definitie van psychische stoornissen. Aan welke criteria moest een patiënt voldoen voordat je hem schizofreen kon verklaren? En wat was het verschil tussen een depressie en een psychose? Artsen hadden zo hun eigen invulling van psychiatrische termen. Zo zou de ene arts een andere diagnose bij een patiënt kunnen stellen dan de andere arts bij diezelfde patiënt. Ook zou die andere arts helemaal geen diagnose kunnen stellen. Dit maakte de betrouwbaarheid van de diagnoses laag. De diagnose bepaalt echter voor een groot deel welke behandeling de patiënt krijgt. Ook zijn de diagnoses van belang voor (statistisch) onderzoek. Om een eind te maken aan al deze verwarring ontwikkelde American Psychiatric Association Committee on Nomenclature and Statistics een boek dat in 1952 uitkwam: DSM-1. DSM, oftewel Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, is het officiële handboek dat gebruikt wordt om diagnoses van psychiatrische stoornissen te stellen. Voordat DSM-1 werd uitgebracht, waren zulke boeken er wel, maar die werden lang niet door elke psychiater gebruikt. Sinds de uitgave van DSM-1 zijn er een aantal nieuwe, aangepaste versies gemaakt, tot en met DSM-5 die in mei 2013 uitkwam.1 Omdat de meeste onderzoeken die ik in dit werkstuk behandel nog uitgaan van de DSM-4, gebruik ik deze ook in de rest van de tekst. Psychopathie zelf is geen officiële stoornis in de DSM, maar het komt in grote lijnen overeen met “antisociale persoonlijkheidsstoornis” (ASPD, antisocial personality disorder). Dit is dus de diagnose die gesteld zou moeten worden bij iemand die we doorgaans psychopaat noemen. Een persoonlijkheidsstoornis is een psychische aandoening waarbij de patiënt aanhoudende patronen in gedachte, gevoel en gedrag heeft, die afwijken van wat in onze cultuur als normaal wordt ervaren.2, 3 Deze blijft het hele leven bij de persoon, anders dan een klinische stoornis zoals een depressie, waarvan de patiënt genezen kan worden. Voor de meeste persoonlijkheidsstoornissen (zo niet alle) geldt dat ze gezien moeten worden als een spectrum van verschillende persoonlijkheidseigenschappen. Sommige mensen scoren laag op bepaalde eigenschappen, andere hoog, maar de meesten zitten daar ergens tussenin. De combinatie van scores bepaalt hoe hoog iemand op het spectrum scoort. Iemand met een persoonlijkheidsstoornis zit dus aan één van de uiterste kanten van het spectrum. Je zou kunnen zeggen dat de rest in meerdere of mindere mate aan de persoonlijkheidsstoornis “lijdt”.4
http://www.psychiatry.org/practice/dsm/dsm-history-of-the-manual http://www.ggz-nhn.nl/nl/Sites/Intranet-Home/Algemene-paginas/SitesZiektebeelden/Persoonlijkheidsstoornis-algemeen.html 3 http://nl.wikipedia.org/wiki/Persoonlijkheidsstoornis 1 2
4
Kevin Dutton, De lessen van de psychopaat, Uitgeverij de bezige bij, 2012
5
Antisociale persoonlijkheidsstoornis valt samen met borderline, theatrale en narcistische persoonlijkheidsstoornis in de cluster van dramatische en onvoorspelbare persoonlijkheidsstoornissen. Deze cluster kenmerkt zich door theatraal, emotioneel of grillig gedrag. De patiënten hebben vaak moeite met zelfbeheersing en hebben een heel instabiele identiteit. 5, 6 De DSM-4 definieert antisociale persoonlijkheidsstoornis als een diepgaand patroon van verwaarlozing en schending van de rechten van anderen. Dit openbaart zich voor het 15e/16e levensjaar. De persoon moet bij het stellen van de diagnose minstens 18 jaar zijn. Ook moet het gedrag niet (of niet alleen) het gevolg zijn van schizofrenie, manie of hersenletsel. Iemand met een antisociale persoonlijkheidsstoornis moet volgens de DSM-4 aan drie van de criteria voldoen. 7
DSM-4 CRITERIA VOOR ASPD 1
Niet in staat zich aan te passen aan de maatschappelijke norm dat men zich aan de wet moet houden, blijkend uit het herhaaldelijk plegen van handelingen die een reden voor arrestatie kunnen zijn.
2
Oneerlijkheid, zoals blijkt uit herhaaldelijk liegen, het gebruik van valse namen of anderen bezwendelen ten behoeve van eigen voordeel of plezier.
3
Impulsiviteit of onvermogen ‘vooruit te plannen’.
4
Prikkelbaarheid en agressiviteit, blijkend uit bij herhaling komen tot vechtpartijen of geweldpleging.
5
Roekeloze onverschilligheid ten aanzien van eigen of andermans veiligheid.
6
Constante onverantwoordelijkheid zoals blijkt uit het herhaaldelijk niet in staat zijn geregeld werk te behouden of financiële verplichtingen na te komen.
7
Geen spijtgevoelens hebben, zoals blijkt uit de ongevoeligheid voor of het rationaliseren van het feit anderen gekwetst, mishandeld of bestolen te hebben.
Dit geeft voor veel mensen het stereotype beeld van een psychopaat aan. Toch vinden veel deskundigen dat ASPD en psychopathie niet hetzelfde is. Oorspronkelijk was psychopathie wel opgenomen in de DSM, maar deze werd vervangen door ASPD, omdat bepaalde kenmerken van psychopathie te subjectief waren om goed te kunnen beoordelen. Daarom staat er in de DSM-4 5 6
http://www-dsz.service.rug.nl/bss/stupsy/werkgp/stoornis2.htm http://nl.wikipedia.org/wiki/Persoonlijkheidsstoornis
http://www.trimbos.nl/onderwerpen/psychische-gezondheid/antisocialepersoonlijkheidheidsstoornis/symptomen 7
6
bij elk punt ook het gedrag beschreven waaruit de eigenschap moet blijken.8, 9 Het belangrijkste verschil tussen de twee is dat ASPD vooral gericht is op het afwijkende sociale gedrag, terwijl psychopathie de emotionele en interpersoonlijke kant meer belicht. De Amerikaanse psychiater Hervey Cleckley, één van de meest invloedrijke personen op het gebied van psychopathie, beschreef een psychopaat als volgt: ‘Psychopathische persoonlijkheid wordt gekenmerkt door oppervlakkige charme en hoge intelligentie, afwezigheid van wanen en irrationele gedachten, afwezigheid van nervositeit, gebrek aan schaamte, spijt, liefde en andere affectieve reacties, onbetrouwbaarheid, slechte planning en een onvermogen om van ervaringen te leren, ongemotiveerd asociaal gedrag en tot slot pathologische egocentriciteit.’ Psychopaten zijn meestal dus nog een stap extremer dan ASPD’ers. 10 Mensen met alleen ASPD zijn het type dat iemand neersteekt tijdens een gevecht. De psychopaat schiet zijn eigen moeder neer omdat ze hem verveeld en gaat vervolgens vrolijk met zijn zoveelste vriendin uit eten. Officieel ben je psychopaat als je een score van 27 punten of hoger haalt (max. 40) op de PCL-R (Psychopathy Checklist – Revised). Dit is een lijst met twintig items, opgesteld in 1991 door de Canadese psycholoog Robert Hare. De lijst wordt door een psychiater of andere professional op psychisch gebied ingevuld door een cijfer te geven aan elk item (0: niet van toepassing, 1: enigszins van toepassing of 2: volledig van toepassing). Een gemiddeld persoon scoort hierop 2-5 punten, de gemiddelde crimineel ongeveer 22. De kenmerken op de lijst zijn onderverdeeld in twee factoren, met uitzondering van twee losse kenmerken. Factor 1 omvangt de inter-persoonlijke kenmerken en zelfverzekerdheidkenmerken. Die kenmerken hebben te maken met narcisme (doorgeslagen gevoel van eigenwaarde), zorgeloosheid, charisma, gebrek aan empathie en aan stress. Factor 2 bevat de antisociale en levensstijlkenmerken. Hierbij gaat het om de kenmerken van ASPD, sensatie zoeken en sociaaleconomische status. Mensen met ASPD scoren hoog op factor 2, maar alleen als ze psychopaat zijn ook op factor 1. 11
PCL-R KENMERKEN Factor 1 Welbespraaktheid en oppervlakkige charme Overdreven gevoel van eigenwaarde (egocentrisme) Niet in staat om verantwoordelijkheden voor eigen daden te nemen Pathologisch liegen Sluw en manipulatief Gebrek aan berouw of schuldgevoel Oppervlakkig affect (oppervlakkige emotionele ontvankelijkheid) Ongevoelig en ontbrekende empathie http://en.wikipedia.org/wiki/Hare_Psychopathy_Checklist http://nl.wikipedia.org/wiki/Psychopathie 10 Kevin Dutton, De Lessen van de Psychopaat, De Bezige Bij, 2012 11 http://en.wikipedia.org/wiki/Hare_Psychopathy_Checklist#cite_note-24 8 9
7
Factor 2 Parasitaire levensstijl Zwakke controle van het gedrag Gedragsproblemen in de vroege jeugd Ontbrekende realistische doelen op lange termijn Impulsief Onverantwoord gedrag Prikkelhongerig/neiging tot verveling Jeugddelinquentie Schending van voorwaardelijke invrijheidsstelling Crimineel veelzijdig Overig Willekeurig seksueel gedrag Huwelijken/samenleven van korte duur Bij het diagnosticeren van psychopathie is geen sprake van een minimale leeftijd, zoals bij ASPD.
De betrouwbaarheid van een vragenlijst wordt gemeten met Cronbachs alfa. Dit is een maat voor interne consistentie, die aangeeft in hoeverre de verschillende items uit de vragenlijst hetzelfde concept meten. Cronbachs alfa heeft een waarde tussen de 0 en de 1. In het geval van de PCL-R is deze waarde 0,87. Dit geeft een hoge betrouwbaarheid van de test zelf aan.12, 13, 14 Psychopaten zelf zijn echter minder betrouwbaar. Ze kunnen liegen als de besten en doen zich dan ook dikwijls anders voor dan ze zijn. Hierdoor zou een verkeerde diagnose gesteld kunnen worden. Een nadeel van de PCL-R zelf is dat het minder betrouwbaar is voor vrouwen. Vrouwen hebben over het algemeen minder psychopathische eigenschappen dan mannen.15 Voor het diagnosticeren van een vrouwelijke psychopaat is factor 1 van groter belang dan factor 2. Dit is logisch, want vrouwen vertonen over het algemeen minder crimineel gedrag dan mannen.16 Een ander nadeel van de PCL-R is dat deze oorspronkelijk gemaakt is op basis van delinquenten en dus nog steeds te veel gericht is op het (criminele) gedrag.17 Daarom is de betrouwbaarheid buiten deze groep lager. Ook bij nietdelinquenten is factor 1 dus belangrijker.18 Er is namelijk een kleine groep
http://nl.wikipedia.org/wiki/Interne_consistentie_%28statistiek%29 http://nl.wikipedia.org/wiki/Cronbachs_alfa 14 http://www.clintools.com/victims/resources/assessment/personality/psychopathy_checklist.html 15 Kevin Dutton, De lessen van de psychopaat, Uitgeverij de bezige Bij 16 http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2844/Archief/archief/article/detail/3185796/2012/02/17/Hetniet-altijd-zo-brave-geslacht.dhtml 17 http://en.wikipedia.org/wiki/Hare_Psychopathy_Checklist 18 http://lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/289/369/RUG01-001289369_2010_0001_AC.pdf 12 13
8
psychopaten zonder ASPD, die dus een stuk minder gewelddadig zijn.19 Deze groep niet-criminele psychopaten wordt vaak vergeten of mensen weten het bestaan ervan niet eens. Een paar kleine aanpassingen, zoals minder impulsiviteit, hogere intelligentie, meer verantwoordelijkheid en niet in contact gekomen zijn met criminelen, kan het verschil maken tussen een beruchte seriemoordenaar en een succesvol zakenman.20 Want hoe zijn deze zakenmannen zo succesvol geworden? Door risico’s te durven nemen, meedogenloos te zijn tegenover hun concurrenten, met charme hun cliënten aan te trekken en vervolgens op een sluwe, manipulatieve manier hun van alles aan te smeren waar ze anders nooit voor betaald hadden. Maar niet alleen als zakenman is het handig om over psychopathische eigenschappen te beschikken of zelfs psychopaat te zijn. Chirurgen bijvoorbeeld, moeten tijdens een operatie gefocust zijn, iets waar een psychopaat heel goed in is. Ook moeten ze niet in paniek raken als er iets mis gaat en medelijden krijgen met een patiënt op zo’n moment. Emotie zit voor hun alleen maar in de weg. Het gaat zelfs zover, dat psychopaten niet alleen ‘de beste’ moordenaars zijn, maar ook de beste levensredders kunnen zijn.21 Dit is misschien beter voor te stellen aan de hand van een voorbeeld. Een jongetje speelt met zijn buldog langs de oever van een rivier. Plots valt hij in het water en wordt meegevoerd door de krachtige stroom. Hij kan niet zwemmen en probeert zijn hoofd door wild te spartelen boven water te houden, maar tevergeefs. Omstanders zien het. Sommige lopen voorbij. Andere raken in paniek. Een paar belt het alarmnummer. Er is er slechts één die het water in springt in een poging het jongetje te redden van de verdrinkingsdood. Onbevreesd, impulsief, niet gehinderd door emotie. Waarom redt hij het jongetje? Niet omdat hij medelijden met hem heeft, of het juiste probeert te doen. Zelfs niet voor de eer, want psychopaten geven niet om eer. Hij doet het om de spanning, om de geweldige kick die hij krijgt als hij risico neemt. Dit is waarschijnlijk niet de juiste reden om iemands leven te redden. Maar hij was de enige die het juiste deed. Wat doet zo’n reden er dan nog toe? Psychopaten zijn agressieve, emotieloze, arrogante en impulsieve personen. Met de PCL-r kunnen ze gediagnosticeerd worden, maar dit kan alleen gedaan worden na interviews en observaties door iemand die verstand van zaken heeft en zelfs dan valt er in sommige gevallen nog wat aan te merken op de betrouwbaarheid. Wel moge duidelijk zijn dat de lijst over het algemeen goed kan aangeven wat de kans is dat iemand psychopaat is. Wat het moeilijk maakt om een psychopaat te identificeren, is dat het geweldige acteurs zijn. Met hun sluwheid en charisma weten ze hun ware identiteit te verbergen, zeker bij mensen Scholing, Wolters Leven met een Antisociale Persoonlijkheid, Uitgeverij Bohn Stafleu van Loghum Kevin Dutton, De lessen van de psychopaat, Uitgeverij de bezige Bij 21 Kevin Dutton, De lessen van de psychopaat, Uitgeverij de bezige Bij 19
20
9
die hen niet goed kennen. Ze presenteren zichzelf als nonchalante, zelfverzekerde types met een vlotte babbel, die bij menigeen in de smaak vallen. Dit maakt een juiste diagnose moeilijker. Alleen als we ze echt goed kennen, weten we pas met wie we te maken hebben, in sommige gevallen is het dan te laat en zijn we ten prooi gevallen aan hun listen. Zelfs als we weten dat iemand psychopaat is, is het moeilijk om hun gedrag te veranderen, omdat ze ongevoelig zijn voor straf. En tot slot hebben we nog het deel van de psychopaten dat helemaal niet gewelddadig is en juist een aanwinst is voor de maatschappij. Misschien is het maar goed dat de meeste mensen de laatste groep niet als psychopaten zien, anders zou dat weleens het einde van hun succes kunnen zijn.
10
Hoe ervaren psychopaten emoties van anderen? Uit het antwoord op de vorige vraag kunnen we concluderen dat psychopaten geen diepgaande emoties als schuld en verdriet kunnen ervaren. Ze kunnen ook geen medelijden hebben met anderen. Dit pleit ervoor dat psychopaten geen empathie kennen, zoals ook in de PCL-R vermeldt staat. Toch ligt de zaak heel wat ingewikkelder. Spiegelneuronen zijn hersencellen waar niet alleen een impuls doorheen gaat als er een handeling uitgevoerd wordt, maar ook als gezien wordt dat deze handeling wordt uitgevoerd door een ander. Hierdoor wordt hetzelfde ervaren, als wordt gezien. Dit geldt niet alleen voor bewegingen, maar ook voor inzicht in iemands gedachtegang en emoties. Autisten, die slecht zijn in het herkennen hiervan, hebben dan ook een dysfunctie in hun spiegelneuronen: er gaat alleen een impuls door als zijzelf een handeling uitvoeren. Goed werkende spiegelneuronen hangen dus samen met empathie. Je zou dus verwachten dat psychopaten, net als autisten, een dysfunctie van spiegelneuronen hebben. Niets is minder waar. Uit een onderzoek van Shirley Fecteau en haar collega’s blijkt dat de spiegelneuronen van psychopaten wel functioneren, zelfs sterker dan bij de gemiddelde persoon. Er werd hiervoor gebruik gemaakt van TMS: transcraniële magnetische stimulatie. TMS is een techniek waarbij een korte magneetpuls een stroom in het brein opwekt, waardoor bepaalde hersengebieden worden gestimuleerd. 22 Alleen de motorische schors (deel van de hersenen, dat zorgt voor programmering en uitvoering van beweging)23 reageert hier zichtbaar op door middel van korte spierschokjes in het lichaamsdeel dat correspondeert met het gestimuleerde hersengebied. Zo’n spierschokje wordt MEP (motor-evoked potential) genoemd.24 Voor het onderzoek werd TMS toegepast op achttien ‘gezonde’ vrijwilligers. Bij deze vrijwilligers was ook een psychopathietest afgenomen. Tijdens de TMS kregen de vrijwilligers filmpjes te zien van een naald die in iemands hand gestoken werd. Van zulke filmpjes is bekend dat ze de spiegelneuronen die corresponderen met het gepijnigde lichaamsdeel activeren. Eerder is gebleken dat spiegelneuronen bij het zien van pijnlijdende mensen ervoor zorgen dat er tijdelijk een verlaagde amplitude van MEP optreedt in het lichaamsdeel dat getroffen wordt door pijn als reactie op TMS. Als controle werd ook een filmpje laten zien van een naald die in een appel gestoken werd. Fecteau verwachtte dat mensen die hoog scoorden op de psychopathietest een minder sterke verlaging in amplitude bij het zien van de naald in de hand hadden dan mensen die laag scoorden. Maar Fecteau had het mis: hoe hoger de score op
http://nl.wikipedia.org/wiki/Transcrani%C3%ABle_magnetische_stimulatie http://nl.wikipedia.org/wiki/Motorische_schors 24 http://nl.wikipedia.org/wiki/Transcrani%C3%ABle_magnetische_stimulatie 22 23
11
het psychopathiespectrum was, vooral als hoog gescoord was op het gedeelte over ongevoeligheid, hoe groter de afzwakking van de MEP-amplitude.25 Uit het onderzoek van Fecteau volgt dat de reactie van de spiegelneuronen van psychopaten op z’n minst normaal is. Dit resultaat trekt het verband tussen spiegelneuronen en empathie in twijfel: misschien ligt dit niet zo simpel als we denken. Als het verband wel bestaat zoals wij dat nu kennen, kan de reactie van de spiegelneuronen van psychopaten wellicht verklaard worden door aan te nemen dat er twee vormen van empathie zijn: warme en koude. Bij warme empathie wordt er daadwerkelijk meegeleefd met een ander, hierbij gaat het dus om het gevoel. Bij koude empathie wordt de situatie van de ander begrepen, hierbij gaat het om het weten. Psychopaten ontbreekt het dus de warme empathie, maar ze zouden wel een goed ontwikkelde koude empathie kunnen hebben. Deze verhouding tussen warme en koude empathie zou (deels) oorzaak kunnen zijn van een aantal psychopathische karaktertrekken. Zo maakt het ontbreken van warme empathie dat psychopaten geen schuldgevoelens kennen. Het hoge koude empathiegehalte zorgt dat psychopaten vaak uitstekende acteurs en manipulators zijn. Dit kan in de praktijk des te gevaarlijker zijn. De psychopaat weet precies hoe hij zich moet gedragen in een bepaalde situatie, zodat zijn ware aard verhuld blijft en het arme slachtoffer niet doorheeft hoe hij wordt gemanipuleerd. 26 Dit wil echter niet zeggen dat psychopaten beter zijn in het herkennen van emoties bij anderen, of in elk geval niet bij bepaalde emoties. Zowel kinderen met psychopathische eigenschappen als volwassen psychopaten hebben moeite met het herkennen van angst in de stem en gezichtuitdrukking bij anderen. Dit speelt natuurlijk een cruciale rol in de verklaring van het gewelddadige gedrag van psychopaten tegenover andere mensen. Enkele studies rapporteren ook een verminderde herkenning van walging, al is deze maar gering. De andere vier basisemoties (verdriet, blijdschap, woede en verbazing) worden wel goed herkend door psychopaten.27, 28, 29, 30 Er moeten wel kanttekeningen gemaakt worden bij de zin: ‘Psychopaten ontbreekt het dus aan de warme empathie’. Dit lijkt namelijk niet altijd op te gaan, wordt voorzichtig gesuggereerd door onderzoek van Mehmet Mahmut en Louise Cridland. Zij testten het verschil in altruïsme tussen psychopaten en ‘normale’ personen. Het onderzoek bestond uit drie levensechte scenario’s waarin hulp gevraagd werd aan de nietsvermoedende deelnemers. De mensen in nood waren hiervoor aangesteld. De deelnemers hadden eerder een Fecteau, Pascual-Leone, Théoret: Psychopathy and the mirror neuron system, 2008 Kevin Dutton, De lessen van de psychopaat, Uitgeverij de bezige bij 27 Blaire, Budhani, Colledge, Scott: Deafness to fear in boys with psychopathic tendencies, 2005 28 Blaire, Colledge, Mitchell, Murray: A selective impairment in the processing of sad and fearful expressions in children with psychopathic tendencies, 2001 29 Blaire, Mitchell, Colledge, Murray, Leonard, Shine: Reduced sensitivity in other’s fearful expressions in psychopathic individuals, 30 Blaire, Mitchell, Richell, Kelly, Leonard, Newman: Impaired recognition of vocal effect in psychopathic individuals, 2002 25
26
12
psychopathietest gedaan. Bij het eerste scenario vroeg iemand aan de deelnemers of ze hem de weg konden wijzen naar een bepaalde plaats. Bij het tweede scenario liet een vrouw een stapel papieren vallen (ze vroeg niet direct om hulp). Bij het derde scenario deed een onderzoeker alsof ze haar arm gebroken had en hardnekkig bepaalde taken probeerde uit te voeren die moeilijk waren voor haar, zoals een fles openen. De hulp die in de scenario’s gevraagd werd, werd dus steeds indirecter en onduidelijker. Er werd verwacht dat de psychopaten in elk scenario minder hulp zouden aanbieden dan andere mensen, vanwege hun egoïsme en hun gebrek aan empathie. In het eerste scenario hielpen de psychopaten inderdaad minder dan de ‘normale’ deelnemers. In het tweede scenario boden beide groepen echter evenveel hulp aan. In het derde scenario boden de psychopaten zelfs meer hulp dan de niet-psychopaten. De kwetsbare personen die niet letterlijk vroegen om hulp, werden dus meer geholpen door psychopaten. Het is echter niet duidelijk of de psychopaten hun hulp aanboden omdat ze empathie toonden voor de vrouw met de zogenaamd gebroken arm. Toch plaatst dit onderzoek vraagtekens bij het beeld wat we van een psychopaat hebben.31 Nederlands onderzoek brengt meer duidelijkheid in de relatie tussen psychopaten en warme empathie. Dit onderzoek verliep in drie rondes. In de eerste ronde werden 18 criminele psychopaten en 26 niet-psychopaten in een MRI-scanner gelegd. Vervolgens werd de activiteit van de spiegelneuronen gevolgd, terwijl de deelnemers naar een filmpje keken van mensen die elkaars handen op verschillende manieren aanraakten. Dit kon bijvoorbeeld een liefdevolle streling zijn, of juist een pijnlijke verdraaiing van een vinger. De onderzoekers zeiden tegen de deelnemers dat ze het filmpje moesten kijken alsof het hun favoriete film was. In de tweede ronde werd hetzelfde gedaan, maar dit keer zeiden de onderzoekers dat de deelnemers moesten meeleven met de personen uit het filmpje. In de derde ronde werd de hersenactiviteit gemeten, terwijl de deelnemers dezelfde aanrakingen ondergingen als op het filmpje, maar nu bij hun eigen hand (zonder dat het filmpje laten zien werd). Deze laatste ronde werd gebruikt om die met de eerste twee te vergelijken. Bij de vergelijking met de eerste ronde was er duidelijk verschil te zien tussen de psychopaten en de niet-psychopaten. De psychopaten vertoonden vrijwel geen activiteit in hun spiegelneuronen, de niet-psychopaten uiteraard wel. Bij de vergelijking tussen de tweede en de derde ronde was dat verschil bijna volledig verdwenen. Psychopaten kunnen dus wel degelijk warme empathie voelen, je moet ze er alleen om vragen. Het is echter niet bekend of psychopaten hun empathie zelf in en uit kunnen schakelen.32 Als een psychopaat op het punt staat je te vermoorden moet je dus niet al te veel vertrouwen hebben in de vraag of hij zich alsjeblieft even in jou wil inleven en je arme kinderen, die straks als halfwees door het leven moeten.
Mahmut, Cridland: Exploring the relationship between psychopathy and helping behavior, 2011 Keysers, Meffert, Gazzola, Den Boer, Bartels: Reduced spontaneous but relatively normal deliberate vicarious representations in psychopathy, 2013 31
32
13
Het idee dat psychopaten beter weten wat er in een ander omgaat dan nietpsychopaten, wordt ondersteund door onderzoek van Angela Book. Na aanleiding van een uitspraak van psychopaat en seriemoordenaar Ted Bundy, die zei dat hij ‘goede’ slachtoffers kon herkennen aan hun manier van lopen, besloot ze te testen of dit ook gold voor andere psychopathische personen. Ze liet eerst 47 mannelijke studenten een psychopathietest invullen. Vervolgens verdeelde ze de groep in meer en minder psychopathische deelnemers. Ze had 12 anderen een lijst laten invullen om te bepalen hoe kwetsbaar ze waren. Van elk van deze 12 maakte ze een filmpje van hoe ze door een gang liepen. Deze filmpjes liet ze aan de 47 studenten zien, die vervolgens bij elk moesten beoordelen hoe groot de kans was dat ze op straat beroofd werden. Zoals verwacht wisten de deelnemers die hoog op de psychopathieschaal scoorden beter dan lage scorers welke filmpjes van kwetsbare personen waren. Dezelfde proef herhaalde ze bij psychopaten uit een gevangenis, waar ze hetzelfde resultaat vond. De psychopaten beweerden zelfs een zwak persoon aan het loopje te herkennen.33
Psychopaten weten heel goed wat anderen voelen, behalve als dit angst is en misschien walging. Ze leven normaal gesproken niet met anderen mee, maar als er om gevraagd wordt, kunnen ze wel degelijk empathie tonen. Ook zijn ze behulpzamer, naarmate de hulpbehoevende minder duidelijk hulp nodig heeft. Verder zijn ze goed in het herkennen van kwetsbare personen.
33
Book, Costello, Camilleri: Psychopathy and victim selection: the use of gait as a cue to vulnerability
14
Hoofdvraag Al deze informatie roept bij mij de vraag op of psychopaten beter zijn in het inschatten van anderen, dan niet-psychopaten. Om dit specifieker te behandelen en tegelijkertijd bij het onderwerp emotie te blijven, heb ik ervoor gekozen om het kunnen onderscheiden van een echte en een nep lach te onderzoeken. Deze proef kan ik alleen onder een normale bevolkingsgroep afnemen, dus moet er gekeken worden naar de mate waarin iemand psychopaat is. De onderzoeksvraag luidt als volgt: Welk verband is er tussen het hebben van psychopathische eigenschappen en het vermogen om een echte en een nep lach van elkaar te onderscheiden? De hypothese die ik hierbij stel, is dat mensen die meer psychopathisch zijn, beter zijn in het onderscheiden van een echte en een nep lach. Ik verwacht in het onderzoek te zien, dat als iemand hoog op de psychopathie-vragenlijst scoort, hij/zij dan ook hoog scoort op de test waarbij beantwoord moet worden of een lach echt of nep is. In mijn onderzoek wil ik ook kijken naar het verschil tussen man en vrouw. Scoren mannen of vrouwen hoger op de psychopathie-vragenlijst? Scoren mannen of vrouwen hoger op de test waarbij een lach als echt of nep moet worden beoordeeld? Ik denk dat in beide gevallen mannen hoger scoren. Uit eerder onderzoek is gebleken dat de meerderheid van de psychopaten man is en dat mannen over het algemeen sterker over psychopathische eigenschappen beschikken. In combinatie met de hypothese van de hoofdvraag, zouden mannen beter scoren op de test over het lachen. In de volgende deelvraag behandel ik wat ik verder nog voor het onderzoek moet weten.
15
Welke vragenlijst is de beste voor mijn onderzoek? Er zijn vele vragenlijsten die psychopathie of psychopathische eigenschappen meten. Voor mijn onderzoek moet deze aan de volgende eisen voldoen.
Eisen voor vragenlijst Het is een professionele vragenlijst De vragenlijst is bedoeld voor een normale groep (dus niet voor gedetineerden) De vragenlijst is niet te lang of te kort (20 tot 30 items) In de vragenlijst komen (vrijwel) alle eigenschappen van een psychopaat aan de orde De vragenlijst behandelt vooral de niet-criminele eigenschappen van een psychopaat De vragenlijst is bedoeld om door de persoon zelf ingevuld te worden. Het zou mooi zijn als de vragenlijst correspondeert met de PCL-r
De PCL-r zelf is niet geschikt, omdat deze ingevuld moet worden door een professional, naar aanleiding van een aantal interviews. In mijn zoektocht naar de juiste vragenlijst, ben ik heel wat vragenlijsten tegen gekomen: BIS/BASschaal, LSRP, verschillende versies van de PPI en de Personality Styles Inventory. De PPI (Psychopathic Personality Inventory) leek mij in eerste instantie het meest geschikt, omdat deze heel vaak gebruikt wordt bij onderzoeken. Deze test voldoet aan vrijwel alle eisen, behalve aan de lengte-eis. Ik dacht er eerst over om een selectie te maken uit de 154 items, maar de PPI is niet te krijgen zonder hier een flinke som geld voor neer te leggen, dus moest ik wat anders verzinnen. Ik kwam bij mijn zoektocht naar de PPI de zogenaamde Personality Styles Inventory tegen, maar ik kon daar verder geen informatie over vinden, wat het een onbetrouwbare test maakte.34, 35, 36 Een lijst die ook vaak in verband met psychopathie gelegd wordt is de BIS/BASschaal. Dit is geen psychopathievragenlijst, maar het heeft er wel mee te maken. De theorie achter deze vragenlijst stelt, dat er twee systemen zijn die gedrag regelen. http://en.wikipedia.org/wiki/Hare_Psychopathy_Checklist#cite_note-24 http://en.wikipedia.org/wiki/Psychopathic_Personality_Inventory 36 Ali: Recognition of Facial Affect in individuals scoring high and low on Psychopathic Personality Characteristics, 2007 34 35
16
BIS (Behavioral Inhibition System) zorgt ervoor dat we onaangename situaties proberen te vermijden. Het is gerelateerd aan gevoeligheid voor straf en motivatie om iets vervelends te vermijden. Voorzichtige, angstige types scoren hoog op BIS. BAS (Behavioral Activation System) zorgt ervoor dat we een aangename situatie proberen te bereiken. Het is gerelateerd aan gevoeligheid voor beloning en motivatie om iets leuks mee te maken. Mensen die hoog op BAS scoren, zijn impulsief.37, 38, 39 De overeenkomsten met psychopaten mogen duidelijk zijn. Psychopaten zullen laag op BIS scoren: ze trekken zich nauwelijks wat aan van onaangename situaties en zijn ongevoelig voor straf. Ze scoren juist hoog op BAS: ze hebben een extreem hoge gevoeligheid voor beloning en zijn impulsief. Toch is deze lijst alleen niet genoeg voor een onderzoek naar psychopaten (hij wordt in professioneel onderzoek vaak gebruikt in combinatie met de PPI). Daar bood de LSRP (Levenson Self-Report Psychopathy scale, vernoemt naar de maker, Michael R. Levenson) de oplossing. Deze lijst voldoet vrijwel perfect aan alle eisen. De naam zelf zegt al dat het de bedoeling is dat er door de persoon geantwoord moet worden. De test bestaat uit 26 items. Het is niet zo’n bekende test, maar hij wordt wel gebruikt voor onderzoek. De LSRP richt zich niet op criminaliteit, maar des te meer op de andere kenmerken die de PCL-r geeft.40, 41 Ik had vrijwel meteen besloten om de LSRP te gebruiken voor het onderzoek. De lijst is oorspronkelijk Engels, maar op internet was ook een vertaling te vinden. Deze was soms wat onduidelijk, omdat het een Vlaamse vertaling was. Om hem begrijpelijker te maken voor leerlingen, heb ik een aantal items aangepast. Eigenlijk moeten bestaande vragenlijsten letterlijk overgenomen worden, anders moet de betrouwbaarheid opnieuw getest worden. Het Engels uit de test was echter van een te hoog niveau om onvertaald te laten. Ik heb alleen het nodige veranderd aan de Vlaamse vertaling, waarbij ik ook rekening hield met de originele versie. Het kwam wel goed uit, dat ik geen selectie van items uit de LSRP moest maken, want dit heeft uiteraard ook invloed op de betrouwbaarheid. Hier volgen de originele, Vlaamse en mijn eigen versie van de LSRP.42, 43, 44
http://en.wikipedia.org/wiki/Motivation#Approach_versus_avoidance http://en.wikipedia.org/wiki/Gray%27s_biopsychological_theory_of_personality 39 http://www.psy.miami.edu/faculty/ccarver/sclBISBAS.html 40 http://en.wikipedia.org/wiki/Levenson_Self-Report_Psychopathy_Scale 41 Van de Sompel: De factorstructuur van de Levenson Self-Report Psychopathy Scale in de normale populatie, 2011 42 http://personality-testing.info/tests/LSRP.php 43 Van de Sompel: De factorstructuur van de Levenson Self-Report Psychopathy Scale in de normale populatie, 2011 44 http://jorthod.maneyjournals.org/content/30/3/245.full 37
38
17
LSRP - Originele Versie 1.
I am often bored
2.
In today's world, I feel justified in doing anything I can get away with to succeed
3.r
Before I do anything, I carefully consider the possible consequences
4.
My main purpose in life is getting as many goodies as I can
5.
I quickly lose interest in tasks I start
6.
I have been in a lot of shouting matches with other people
7.r 8.
Even if I were trying very hard to sell something, I wouldn't lie about it I find myself in the same kinds of trouble, time after time
9.
I enjoy manipulating other people's feelings
10.r
I find that I am able to pursue one goal for a long time
11.
Looking out for myself is my top priority
12.
I tell other people what they want to hear so that they will do what I want them to do
13.r
Cheating is not justified because it is unfair to others
14.
Love is overrated
15.r
I would be upset if my success came at someone else's expense
16.
When I get frustrated, I often "let off steam" by blowing my top
17.
For me, what's right is whatever I can get away with
18.
Most of my problems are due to the fact that other people just don't understand me
19.
Success is based on survival of the fittest; I am not concerned about the losers
20.
I don't plan anything very far in advance
21.r
I feel bad if my words or actions cause someone else to feel emotional pain
22.
Making a lot of money is my most important goal
23.
I let others worry about higher values; my main concern is with the bottom line
24.
I often admire a clever scam
25.
People who are stupid enough to get ripped off usually deserve it
26.r
I make a point of trying not to hurt others in pursuit of my goals
18
LSRP - Vlaamse Versie 1.
Ik verveel me vaak
2.
In de wereld van vandaag vind ik het gerechtvaardigd om alles te doen waarmee ik weg kan komen om in mijn opzet te kunnen slagen
3.r
Voordat ik iets doe, overweeg ik grondig de mogelijke gevolgen
4.
Mijn levensdoel is zoveel mogelijk luxe verwerven
5.
Ik verlies snel mijn interesse in de taken die ik begin
6.
Ik ben vaak betrokken in luidruchtige ruzies met andere mensen
7.r
Zelfs indien ik mijn uiterste best zou doen om iets te verkopen, dan nog zou ik niet liegen
8.
Keer op keer kom ik in dezelfde aard van problemen terecht
9.
Ik geniet ervan om andermans gevoelens te manipuleren
10.r
Ik vind dat ik in staat ben om één doel voor een lange tijd na te streven
11.
Mijn hoofdprioriteit is voor mezelf te zorgen
12.
Ik vertel anderen wat ze willen horen, zodat ze doen wat ik wil
13.r
Bedriegen is niet te rechtvaardigen, want het is oneerlijk ten opzichte van anderen
14.
Liefde wordt overgewaardeerd
15.r
Ik zou overstuur zijn, moest mijn succes ten koste van anderen gaan
16.
Wanneer ik gefrustreerd ben, laat ik vaak stoom af door uit te vliegen
17.
Voor mij, vind ik alles waarmee ik weg kom gerechtvaardigd
18.
De meeste van mijn problemen zijn te wijten aan het feit dat andere mensen mij gewoonweg niet begrijpen
19.
Succes is gebaseerd op de wet van de sterkste; ik bekommer mij niet om de verliezers
20.
Ik plan niets ver op voorhand
21.r
Ik voel me slecht als mijn woorden of daden iemand emotionele pijn bezorgen
22.
Mijn belangrijkste doel is veel geld verdienen
23.
Over hogere waarden laat ik anderen zich zorgen maken, ik bekommer me enkel om materiaal profijt
24.
Ik heb vaak bewondering voor een zeer slimme oplichting
25.
Mensen die zo dom zijn om opgelicht te worden, verdienen het doorgaans
26.r
Ik probeer anderen niet te kwetsen in het nastreven van mijn doelen 19
De ‘r’ die achter sommige nummers staat, betekent dat de score hier omgekeerd verwerkt moet worden (een hoog cijfer geeft een lage psychopathiescore en andersom). Hieronder staan alle aangepaste vragen weergegeven. Het rode gedeelte is veranderd of toegevoegd. Als er twee woorden groen zijn, betekent het dat er hiertussen woorden weggelaten zijn. De zinnen die niet in de tabel staan, heb ik letterlijk overgenomen uit de vertaling.
LSRP - Aangepast 2.
In de wereld van vandaag vind ik het gerechtvaardigd om alles te doen waarmee ik weg kan komen om te kunnen slagen
3.r
Voordat ik iets doe, denk ik goed na over wat de gevolgen kunnen zijn
4.
Mijn levensdoel is om zoveel mogelijk luxe te verwerven
7.r
Zelfs als ik mijn uiterste best zou doen om iets te verkopen, dan nog zou ik niet liegen
8.
Keer op keer kom ik in dezelfde problemen terecht
11.
Het belangrijkste vind ik om voor mijzelf te zorgen, daarna komen anderen
15.r
Ik zou overstuur zijn, als mijn succes ten koste van anderen gaat
16.
Wanneer ik gefrustreerd ben, reageer ik woedend
17.
Ik leef met de regel: Als ik ergens mee weg kan komen, dan is het gerechtvaardigd
20.
Ik plan niets ver van tevoren
21.r
Ik voel me slecht als mijn woorden of daden iemand pijn doen
23.
Mij maakt het niet uit hoe ik iets doe, zolang ik maar het gewenste resultaat bereik
Om te kijken in hoeverre elk item uit de PCL-r aan de orde komt in de LSRP, heb ik een schema gemaakt. Hierin staat tegenover elk item uit de LSRP één of meerdere bijpassende items uit de PCL-r. Soms is het niet helemaal duidelijk welke PCL-r items behandeld worden in een stelling uit de LSRP. Daarom heb ik achter deze PCL-r items een vraagteken gezet. In een ander schema heb ik opgeteld hoe vaak elk PCL-r item in de LSRP voorkomt. Hierbij maak ik onderscheid tussen de items met en zonder vraagteken.
20
Overeenkomstige items in LSRP en PCL-r LSRP Ik verveel me vaak
PCL-r Prikkelhongerig/neiging tot verveling
In de wereld van vandaag vind ik het gerechtvaardigd om alles te doen waarmee ik weg kan komen om te kunnen slagen
Gebrek aan berouw of schuldgevoel Onverantwoord gedrag? Overdreven gevoel van eigenwaarde?
Voordat ik iets doe, denk ik goed na over wat de gevolgen kunnen zijn
Impulsief
Mijn levensdoel is om zoveel mogelijk luxe te verwerven
Oppervlakkig affect
Ik verlies snel mijn interesse in de taken die ik begin
Prikkelhongerig/neiging tot verveling Ontbrekende realistische doelen op lange termijn?
Ik ben vaak betrokken in luidruchtige ruzies met andere mensen
Onverantwoord gedrag
Zelfs als ik mijn uiterste best zou doen om iets te verkopen, dan nog zou ik niet liegen
Pathologisch liegen Sluw en manipulatief?
Keer op keer kom ik in dezelfde problemen terecht
Zwakke controle van het gedrag Onverantwoord gedrag
Ik geniet ervan om andermans gevoelens te manipuleren
Sluw en manipulatief
Ik vind dat ik in staat ben om één doel voor een lange tijd na te streven
Ontbrekende realistische doelen op lange termijn
Het belangrijkste vind ik om voor mijzelf te zorgen, daarna komen anderen
Overdreven gevoel van eigenwaarde
Ik vertel anderen wat ze willen horen, zodat ze doen wat ik wil
Sluw en manipulatief
Bedriegen is niet te rechtvaardigen, want het is oneerlijk ten opzichte van anderen
Pathologisch liegen Ongevoelig en ontbrekende empathie
Liefde wordt overgewaardeerd
Huwelijken/samenleven van korte duur
Ik zou overstuur zijn, als mijn succes ten koste van anderen gaat
Gebrek aan berouw of schuldgevoel Overdreven gevoel van eigenwaarde?
Wanneer ik gefrustreerd ben, reageer ik woedend
Zwakke controle van het gedrag
21
Ik leef met de regel: Als ik ergens mee weg kan komen, dan is het gerechtvaardigd
Gebrek aan berouw of schuldgevoel Niet in staat om verantwoordelijkheden voor eigen daden te nemen?
De meeste van mijn problemen zijn te wijten aan het feit dat andere mensen mij gewoonweg niet begrijpen
Overdreven gevoel van eigenwaarde?
Succes is gebaseerd op de wet van de sterkste; ik bekommer mij niet om de verliezers
Ongevoelig en ontbrekende empathie Gebrek aan berouw of schuldgevoel
Ik plan niets ver van tevoren
Ontbrekende realistische doelen op lange termijn
Ik voel me slecht als mijn woorden of daden iemand pijn doen
Gebrek aan berouw of schuldgevoel Niet in staat om verantwoordelijkheden voor eigen daden te nemen?
Mijn belangrijkste doel is veel geld verdienen
Oppervlakkig affect
Mij maakt het niet uit hoe ik iets doe, zolang ik maar het gewenste resultaat bereik
Oppervlakkig affect
Ik heb vaak bewondering voor een zeer slimme oplichting
Oppervlakkig affect Ongevoelig en ontbrekende empathie?
Mensen die zo dom zijn om opgelicht te worden, verdienen het doorgaans
Niet in staat om verantwoordelijkheden voor eigen daden te nemen? Ongevoelig en ontbrekende empathie?
Ik probeer anderen niet te kwetsen in het nastreven van mijn doelen
Ongevoelig en ontbrekende empathie
Aantal keer dat PCL-r kenmerk in LSRP voorkomt PCL-r Kenmerk
Aantal keer zeker in LSRP 0
Aantal keer misschien in LSRP 0
Totaal
Overdreven gevoel van eigenwaarde
1
3
4
Niet in staat om verantwoordelijkheden voor eigen daden te nemen
0
3
3
Pathologisch liegen
2
0
2
Welbespraaktheid en oppervlakkige charme
22
0
Sluw en manipulatief
2
1
3
Gebrek aan berouw of schuldgevoel
4
1
5
Oppervlakkig affect
4
0
4
Ongevoelig en ontbrekende empathie
3
2
5
Parasitaire levensstijl
0
0
0
Zwakke controle van het gedrag
2
0
2
Gedragsproblemen in de vroege jeugd
0
0
0
Ontbrekende realistische doelen op lange termijn
3
0
3
Impulsief
1
0
1
Onverantwoord gedrag
2
1
3
Prikkelhongerig/neiging tot verveling
2
0
2
Jeugddelinquentie
0
0
0
Schending van voorwaardelijke invrijheidsstelling
0
0
0
Crimineel veelzijdig
0
0
0
Willekeurig seksueel gedrag
0
0
0
Huwelijken/samenleven van korte duur
1
0
1
Je ziet dat criminele kenmerken niet in de LSRP zijn opgenomen. Ook komt welbespraaktheid niet voor in de LSRP, wat vreemd is, omdat het een echte factor 1 vraag is, waar de LSRP zich het meest op richt. Parasitaire levensstijl en willekeurig seksueel gedrag zijn ook niet opgenomen, maar dat is ook niet nodig, omdat deze (vrijwel) niet van toepassing zijn op de proefpersonen: leerlingen van 14-16 jaar. Ik heb voor de BIS/BAS eenzelfde reeks tabellen gemaakt, voordat ik achter het bestaan van de LSRP kwam.45, 46
45 46
http://www.ekgp.ugent.be/pages/nl/vragenlijsten/BISBAS_scales.pdf http://www.psy.miami.edu/faculty/ccarver/sclBISBAS.html
23
BIS/BAS-schaal NL BIS 2.
Ik voel zelden angst of zenuwen, zelfs als me iets vervelends staat te wachten
8.
Kritiek of uitbranders raken mij behoorlijk
13.
Ik voel me bezorgd of overstuur als ik denk of weet dat iemand boos op mij is
16.
Ik raak enigszins gestrest als ik denk dat er iets vervelends staat te gebeuren
19.
Ik voel me bezorgd als ik denk dat ik slecht heb gepresteerd
22.
Ik ervaar weinig angsten vergeleken met mijn vrienden
24.
Ik pieker wel eens over het maken van fouten BAS
3.
Ik zal over mijn grenzen heen gaan om de dingen te krijgen die ik wil
4.
Als ik iets goed doe, wil ik er graag mee doorgaan
5.
Ik ben altijd bereid iets nieuws te proberen als ik denk dat het leuk zal zijn
7.
Als ik krijg wat ik wil, voel ik me me opgewonden en energiek
9.
Als ik iets wil, zal ik er gewoonlijk alles aan doen om dit te krijgen
10.
Vaak doe ik dingen alleen voor de lol
12.
Als ik de kans zie iets te krijgen wat ik wil, zal ik die kans meteen grijpen
14.
Als ik ergens een buitenkansje zie dan word ik meteen enthousiast
15.
Ik doe vaak dingen in een vlaag van opwelling
18.
Als ik iets leuks meemaak heeft dat duidelijk invloed op me
20.
Ik verlang naar spanning en sensatie
21.
Als ik iets van plan ben dan laat ik mij door niets weerhouden
23.
Als ik een wedstrijd zou winnen, zou ik erg enthousiast zijn Fillers
1.
Familie is het belangrijkste in iemands leven
6.
Kleren zijn belangrijk voor me
11.
Ik heb vaak weinig tijd om dingen te doen
17.
Ik vraag me vaak af waarom mensen doen zoals ze doen
24
Er zijn een aantal ‘filler-vragen’ aan de vragenlijst toegevoegd. Deze hebben niks te maken met het onderzoek, maar zijn bedoelt om de doorloop van de vragen te bevorderen. Deze filler-vragen corresponderen niet met een psychopathische eigenschap en ontbreken daarom in de volgende tabel.47
Overeenkomsten items BIS/BAS-schaal en PCL-r BIS/BAS stelling
PCL-r eigenschap
Ik voel zelden angst of zenuwen, zelfs als me iets vervelends staat te wachten
Oppervlakkig affect
Kritiek of uitbranders raken mij behoorlijk
Overdreven gevoel van eigenwaarde? Oppervlakkig affect? Oppervlakkig affect Overdreven gevoel van eigenwaarde? Oppervlakkig affect
Ik voel me bezorgd of overstuur als ik denk of weet dat iemand boos op mij is Ik raak enigszins gestrest als ik denk dat er iets vervelends staat te gebeuren Ik voel me bezorgd als ik denk dat ik slecht heb gepresteerd
Overdreven gevoel van eigenwaarde? Niet in staat om verantwoordelijkheden voor eigen daden te nemen? Oppervlakkig affect? Ik ervaar weinig angsten vergeleken met Oppervlakkig affect mijn vrienden Ongevoelig en ontbrekende empathie? Ik pieker wel eens over het maken van Niet in staat om fouten verantwoordelijkheden voor eigen daden te nemen Ik zal over mijn grenzen heen gaan Om de Zwakke controle van het gedrag dingen te krijgen die ik wil Als ik iets goed doe, wil ik er graag mee doorgaan Ik ben altijd bereid iets nieuws te proberen als ik denk dat het leuk zal zijn
?
Als ik krijg wat ik wil, voel ik me me opgewonden en energiek
?
Als ik iets wil, zal ik er gewoonlijk alles aan doen om dit te krijgen
Zwakke controle van het gedrag Impulsief?
Vaak doe ik dingen alleen voor de lol
Impulsief
Als ik de kans zie iets te krijgen wat ik wil,
Impulsief
47
Impulsief?
Williams, How to… Write and analyse a questionaire, 2003
25
zal ik die kans meteen grijpen Als ik ergens een buitenkansje zie dan word ik meteen enthousiast
Prikkelhongerig/neiging tot verveling?
Ik doe vaak dingen in een vlaag van opwelling
Impulsief
Als ik iets leuks meemaak heeft dat duidelijk invloed op me
Prikkelhongerig/neiging tot verveling?
Ik verlang naar spanning en sensatie
Prikkelhongerig/neiging tot verveling
Als ik iets van plan ben dan laat ik mij door niets weerhouden
Zwakke controle van het gedrag Impulsief?
Als ik een wedstrijd zou winnen, zou ik erg Overdreven gevoel van enthousiast zijn eigenwaarde?
Aantal keer dat PCL-r kenmerk voorkomt in BIS/BAS-schaal Kenmerk
Aantal zeker 0
Aantal misschien 4
totaal
Niet in staat om verantwoordelijkheid voor eigen daden te nemen
1
1
2
Oppervlakkig affect
4
2
6
Ongevoelig en ontbrekende empathie
0
1
1
Zwakke controle van het gedrag
3
0
3
Impulsief
3
3
6
Prikkelhongerig/neiging tot verveling
1
2
3
Overdreven gevoel van eigenwaarde
4
PCL-r kenmerken die niet aan de orde komen in de BIS/BAS-schaal zijn niet opgenomen in deze tabel.
Als we deze laatste tabel vergelijken met de laatste tabel van de LSRP is goed te zien dat de LSRP veel geschikter is voor mijn onderzoek dan de BIS/BAS-schaal. De LSRP behandelt veel meer kenmerken en het is iets duidelijker welk kenmerk behandeld wordt in een bepaalde stelling. Ook heeft de LSRP zes (bruikbare) vragen meer, wat goed is voor de 26
betrouwbaarheid. Het is jammer dat de LSRP geen fillers bevat, maar dit is niet per se nodig. Er is geen significant verband tussen de LSRP en de BIS/BAS-schaal, dus heb ik besloten om alleen de LSRP te gebruiken in het onderzoek.48
48
Lilienfeld, Hess: Psychopathic Personality Traits and Somatization, 2001
27
Methode Materialen Voor mijn onderzoek heb ik de volgende materialen gebruikt:
2 laptops Internettest valse/echte lach USB-stick met daarop de volgende bestanden: o Instructies voor de leerling (Word) o LSRP invullijst (Excelbestand waarin ook score van internettest wordt vastgelegd en of proefpersoon man of vrouw is)
De Word- en Excelbestanden, de antwoorden en screenshots van de internettest staan in de bijlage. Meetinstrumenten Om mijn hypothesen te testen, heb ik een enquête gehouden bij leerlingen op school. De enquête (LSRP) meet in hoeverre iemand over psychopathische eigenschappen beschikt. De leerlingen moesten hierbij op 26 stellingen aangeven of ze het ermee eens waren of niet door middel van een score tussen 1 en 5. De totaalscore ligt tussen 26 (helemaal niet psychopathisch) en 130 (helemaal psychopathisch). Er zitten een aantal reverse-stellingen in de LSRP: stellingen waarbij een lage beoordeling juist samengaat met psychopathie. Hiervoor geldt de formule: 6 minus beoordeling voor de score. Nadat de leerlingen het Excel bestand hadden ingevuld, voegde ik een kolom toe, die de juiste score berekent en bij elkaar optelt tot de totaalscore. De leerlingen moesten ook aangeven of ze man of vrouw waren. Hiernaast hebben de leerlingen een test gemaakt op het internet. De internettest (van de BBC) meet hoe goed iemand nep en echte lachen van elkaar kan onderscheiden. Deze test is gebaseerd op onderzoek van Professor Paul Ekman, een psycholoog aan de Universiteit van Californië. Tijdens de test moet de proefpersoon filmpjes kijken van iemand die lacht. Deze filmpjes duren ongeveer 5 seconden en kunnen maar één keer afgespeeld worden. Er zit geen geluid bij de filmpjes. Na het kijken van een filmpje moet de proefpersoon aanklikken of hij/zij denkt dat dit een echte of een nep lach was. Vervolgens gaat hij/zij naar het volgende filmpje. In totaal zijn er 20 filmpjes, waarvan 10 echte lachen en 10 nep lachen. De score van de internettest ligt dus tussen de 0 en de 20 antwoorden goed. Deze totaalscore moesten de leerlingen ook invullen in het Excel bestand. Als de proefpersoon klaar is, krijgt hij/zij te zien welke filmpjes goed en fout beantwoord waren. Het goede aan deze test is, dat er gebruik gemaakt wordt van veel verschillende gezichten en dat de filmpjes maar één keer afgespeeld kunnen worden. Zo wordt de situatie realistisch gehouden; in het echt vraag je iemand ook niet of hij zijn lach wil herhalen. Bovendien zou het aantal goede antwoorden anders ook 28
kunnen afhangen van hoe vaak iemand een filmpje gezien heeft en dat is natuurlijk niet de bedoeling. Wat minder goed is aan deze test, is dat er maar twee antwoorden gegeven kunnen worden. Iemand kan dus al snel goed gokken, waardoor je veel ruis krijgt. Ook zijn het niet heel veel vragen. Als de meeste proefpersonen rond de 10 scoren, zouden we ons moeten afvragen of de uitslagen wel betrouwbaar zijn. Er is echter geen andere manier om een lach te beoordelen; een lach is nep of echt en niet ergens daartussenin. Ik heb deze test gekozen, omdat hij anders is dan de meeste ‘emotieherkenningstesten’. Het gaat bij deze test niet om wat er gedaan wordt (lachen), maar om hoe dat gedaan wordt (echt of nep). Dit is (voor zover ik weet) nog niet getest in combinatie met psychopathie. Instructies Het geven van goede instructies bij een test is belangrijk. Als een proefpersoon niet goed weet wat hij/zij moet doen, kan hij de test immers verkeerd maken. Het leek mij handiger om de instructies in een document te zetten dan ze telkens uitgebreid uit te leggen. Zo kan de leerling de instructies rustig doornemen en terugkijken als hij/zij iets niet begrijpt. Bovendien wordt de andere proefpersoon die nog bezig is met de test zo niet afgeleid. In elke instructie voor een test moeten de volgende drie dingen worden vermeld:
De instructies moeten goed doorgelezen worden De persoon blijft anoniem Een bedankje aan het eind
Verder moest ik nog een aantal dingen vermelden. In de LSRP-invullijst mochten bij elke vraag alleen de cijfers 1 t/m 5 ingevuld worden (waarbij 1 staat voor “mee oneens” en 5 voor “mee eens”. Bovendien moesten alle vragen worden beantwoord. De website van de internettest moest vermeld worden. Elke stap die genomen wordt bij de internettest moest beschreven worden. De persoon moest van te voren weten dat hij de filmpjes maar één keer kan kijken, zodat hij daar rekening mee kan houden. Er moest nadrukkelijk vermeld worden dat de leerlingen hun Excel aan het eind open laten staan en dus niet sluiten of zelf gaan opslaan. Anders zouden gegevens verloren kunnen gaan of had het lege LSRP bestand onbedoeld gewijzigd kunnen worden. Ik heb de instructie voor beide tests apart gehouden, door na elk deel te vermelden dat ze nu de test kunnen maken. Anders zou de leerling overspoeld worden met informatie die ze later pas nodig hebben. Verder heb ik de instructies zo kort mogelijk gehouden. Proefpersonen Als proefpersonen heb ik leerlingen uit de 3e en 4e klas van atheneum en uit de 4e klas van havo gebruikt (N=27). Dit waren vooral atheneum leerlingen, omdat dat zo uitkwam met het lesrooster. De proefpersonen zijn geselecteerd door de 29
leraar waar ze op dat moment les van hadden, meneer Attema. Sommige van deze leerlingen wilden graag deelnemen aan de proef en gaven zich op als vrijwilliger. Dit heeft mogelijk de gemiddelde waarde van de LSRP beïnvloed, maar het verband tussen geslacht en LSRP-score en het verband tussen LSRPscore en internet-score worden hierdoor waarschijnlijk niet beïnvloed. De proefpersonen bestaan uit 17 vrouwen en 10 mannen. Dit verschil in verhouding tussen mannen en vrouwen is wellicht te verklaren doordat er meer meisjes in de biologie- en vwo-klassen zitten. Ook dit kan de gemiddelde LSRP-score beïnvloeden, maar naar verwachting niet het verband tussen geslacht en LSRPscore. Er wordt immers gewerkt met het gemiddelde van de score bij de vrouwen en de mannen. Uitvoering Eerst heb ik de laptops klaargezet. Ik heb deze tegenover elkaar geplaatst, zodat de leerlingen niet op elkaars beeldscherm kunnen kijken. Dit is vooral van belang bij de internettest, omdat de antwoorden in die test goed of fout zijn. Maar ook bij de LSRP is het mogelijk dat de antwoorden van een leerling beïnvloed kunnen worden door het antwoord van de andere leerling. De leerling zou zijn antwoord bijvoorbeeld kunnen vergelijken met die van de ander en op basis daarvan zijn beoordeling geven, wat natuurlijk niet de bedoeling is. De laptops zijn in een rustige omgeving geplaatst, zodat de leerlingen zich goed kunnen concentreren en niet per ongeluk het verkeerde antwoord invullen. Een rustige omgeving kan natuurlijk alleen maar als er weinig leerlingen tegelijkertijd de test maken, daarom heb ik ervoor gekozen om twee laptops te gebruiken. Op één laptop heb ik de bestanden opgeslagen die op mijn USB-stick staan. De USB-stick heb ik in de andere laptop laten zitten. De twee bestanden heb ik geopend gelaten, met de instructies voorop. Daarna heb ik gecheckt of het internet en de juiste versie van Flashplayer het deden. Vervolgens kon ik de eerste twee proefpersonen halen. Ik heb tegen elke nieuwe proefpersoon het volgende gezegd (ongeveer): ‘Je gaat een test maken. Die bestaat uit twee delen: één deel op Excel en één deel op internet. De instructies staan in Word. Als je nog vragen hebt, hoor ik het wel.’ De meeste vragen van leerlingen hadden betrekking op de beginpagina’s van de internettest. Deze waren door mij eenvoudig te beantwoorden en waren niet van belang voor het onderzoek. Vervolgens gingen de proefpersonen de test maken. Dit duurde ongeveer een kwartier. Als een proefpersoon klaar was, vroeg ik of hij/zij de volgende proefpersoon kon halen. Ik sloeg het Excel-bestand op onder een nieuwe naam (Leerling x, met x= nummer leerling) en sloot het bestand. Daarna opende ik weer een lege LSRP-invullijst voor de volgende leerling. De instructies deed ik weer voorop. Toen het lesuur was afgelopen, zorgde ik dat alle bestanden op de USB-stick stonden, sloot ik de computers af en deed ze terug in de laptopkar. Ik heb deze test in een aantal lesuren verdeeld over een aantal weken uitgevoerd. 30
Resultaten Uit de resultaten van het onderzoek kan de volgende tabel worden gemaakt:
Uitkomsten van de tests Leerling 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 Gemiddeld:
LSRP 62 66 63 57 56 72 60 56 46 87 64 60 74 58 70 64 74 56 51 67 53 56 82 63 76 55 50 62,89
Internet Man/Vrouw 12 1 14 1 12 0 12 0 12 1 13 0 14 1 15 1 8 1 16 0 9 1 18 0 13 1 14 1 14 1 13 1 13 0 16 1 14 1 13 0 11 1 13 0 17 1 14 0 17 0 16 1 17 1 13,70
Hier zie je elke leerling met bijbehorende LSRP-score en de score die ze behaald hebben bij de internettest. Bij Man/Vrouw is een cijfer ingevuld, zodat met deze tabel gewerkt kon worden in het statistische programma SPSS. Hierbij geldt: Man=0 en Vrouw=1. De gemiddelde score van de LSRP en de internettest zijn onderaan weergegeven. Met deze tabel kan de volgende grafiek gemaakt worden, als we het verschil tussen man en vrouw nog even buiten beschouwing laten.
31
Relatie tussen psychopathie en echte/valse lach herkennen 20
Aantal goed internettest
18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 0
20
40
60
80
100
LSRP
In de grafiek is een lineaire, stijgende trendlijn te zien. Dit wijst op een correlatie tussen het hebben van psychopathische eigenschappen (LSRP) en onderscheid kunnen maken tussen een valse en een echte lach (internettest). Hoe meer psychopathische eigenschappen iemand heeft, hoe beter hij valse en echte lachen van elkaar kan onderscheiden, suggereert deze grafiek. Dit komt overeen met de verwachting. Er is echter wel te zien, dat deze stelling lang niet altijd opgaat. Bijvoorbeeld: de hoogst behaalde score van de internettest, 18 punten, gaat gepaard met een LSRP-score, 60, die onder het gemiddelde ligt van het onderzoek, 62,8889. Om een juiste uitspraak te doen over de stelling, moet er berekend worden of de correlatie significant is. Dit heb ik door iemand anders laten doen met het statistische programma SPSS. Hiervoor moeten we echter eerst meer te weten komen over de variabelen. Allereerst moeten voor sterke statistische toetsen de grafieken van uitslagen van zowel de LSRP als de internettest eruitzien als een klokvorm: de gemiddelde score komt het meeste voor en hoe meer een score daarvan afwijkt, hoe minder vaak deze voorkomt. Dit wordt een normale verdeling genoemd. Omdat er vrij weinig proefpersonen zijn gebruikt (N=27) is het moeilijk om een mooie klokvorm te krijgen.49 De volgende twee grafieken laten zien hoe vaak een bepaalde score voorkomt.
49
SPSS
32
Frequentie LSRP-score
.
Frequentie Internettest-score
33
De resultaten van beide tests voldoen enigszins aan de klokvorm, de LSRP wat meer dan de internettest. Om te kijken in hoeverre de tests voldoen aan de klokvorm, is er een tabel gemaakt, die ook een aantal andere gegevens bevat. Descriptive Statistics N
Minimum
Maximum
Mean
Std. Deviation
Statistic
Statistic
Statistic
Statistic
Statistic
Skewness Statistic
Kurtosis
Std. Error
Statistic
Std. Error
LSRP
27
46
87
62.89
9.897
.662
.448
.128
.872
Internet
27
8
18
13.70
2.367
-.332
.448
.355
.872
Valid N (listwise)
27
In de tweede kolom staat hoeveel gegevens er per variabele gebruikt zijn. Dit aantal is uiteraard bij beide variabelen 27, want er zijn 27 proefpersonen gebruikt. In de derde kolom staat de minimumscore van de LSRP en de internettest, daarnaast staat de maximumscore. Deze wordt gevolgd door de gemiddelde score. Daarna komt de standaard afwijking van beide tests (standard deviation). Dit is een maat voor de spreiding van de variabele.50 De resultaten liggen dicht bij elkaar, wat te zien is aan de lage waarde van de standaard afwijking ten opzichte van het gemiddelde. De Skewness en Kurtosis zijn belangrijk voor de klokvorm. Skewness (scheefheid) heeft te maken met de symmetrie tussen links en rechts. Deze is perfect verdeeld als hij 0 is. Als we naar de grafiek van de LSRP kijken, zien we dat de frequentie hoger is in het linkerdeel van de grafiek. We zeggen dat de Skewness dan naar rechts ligt, omdat de staart daar langer en horizontaler is. Voor een Skewness naar rechts is een positieve waarde, naar links een negatieve.51 Kurtosis (platheid) is een maat voor de piekwaarde van een grafiek. De piek van de internetgrafiek is hoger dan de klokwaarde en heeft dus een positieve Kurtosis. Ook de LSRP grafiek heeft een positieve Kurtosis, hetzij wat lager dan de Internetgrafiek. Een grafiek met een negatieve Kurtosis zou juist meer afgeplat zijn.52 De Skewness en Kurtosis moeten beide tussen de -1 en de 1 zitten om een redelijk goed verdeelde grafiek te krijgen. Dit is bij zowel de LSRP als de internetgrafiek het geval. Verder is het belangrijk met wat voor soort variabele we te maken hebben: nominaal, ordinaal, interval of ratio. Bij een nominale schaal is er geen sprake van een logische volgorde. Er worden slechts dingen benoemd. Hierbij moet je denken aan diersoorten, kleuren en man/vrouw, die ik gebruikt heb. Bij een ordinale schaal worden ook dingen benoemd, maar er bestaat hierbinnen een zekere volgorde, bijvoorbeeld het soort opleiding. Iemand met een VWO opleiding is hoger geschoold dan iemand met een havo opleiding en die is weer http://nl.wikipedia.org/wiki/Standaardafwijking http://nl.wikipedia.org/wiki/Scheefheid 52 http://nl.wikipedia.org/wiki/Kurtosis 50 51
34
hoger geschoold dan iemand met een VMBO opleiding, maar de afstand tussen de opleidingen is niet gelijk. De meetresultaten van een intervalschaal worden uitgedrukt in cijfers, waartussen steeds een gelijk interval zit, maar waar geen sprake is van een natuurlijk nulpunt. Bijvoorbeeld de stap van 10˚C naar 11˚C; deze is hetzelfde als de stap van 11 ˚C naar 12˚C. 10˚C is echter geen twee keer zo hoge temperatuur als 5˚C, omdat 0˚C niet het natuurlijke nulpunt is van temperatuur. Dit geldt voor de LSRP variabele. Tot slot is er de ratioschaal, die bijna hetzelfde is als het interval, maar in dit geval is er wel een natuurlijk nulpunt. Massa en lengte zijn hier voorbeelden van. Een paal van 2 meter is 2 keer zo lang als een paal van 1 meter en het verschil tussen een paal van 2 meter en een paal van 1 meter is even groot als het verschil tussen een paal van 3 meter en een paal van 4 meter. De internet variabele is dus een ratiovariabele.53 Ook is het van belang dat er onafhankelijk te werk is gegaan met de proefpersonen. Dat is voor zover ik weet gelukt. Er zijn geen proefpersonen die de test meerdere keren gemaakt hebben, zodat ze na de eerste keer al wisten wat ze te wachten stond. Waarschijnlijk hebben enkele proefpersonen die de test al gemaakt hebben iets over de inhoud van de test verteld aan proefpersonen die nog niet geweest waren. Of ze daadwerkelijk antwoorden van de internettest hebben voorgezegd, weet ik niet. Ik verwacht echter niet dat de resultaten hierdoor sterk beïnvloed zijn, aangezien het om 20 gezichten ging en de leerlingen geen belang hebben bij een goede score. Bij de LSRP is er geen sprake van een goed of fout antwoord; daarbij kunnen dus helemaal geen antwoorden voorgezegd worden. Tot slot moeten we weten wat voor verband er is tussen de variabelen. Er zijn te weinig proefpersonen gebruikt om hier een goede uitspraak over te doen. Op basis van de grafiek “Relatie tussen psychopathie en echte/valse lach herkennen” gaan we uit van een lineair verband, hoewel hierin ook een U-vormig verband te zien lijkt te zijn. Hier ga ik later nog verder op in. De gegevens over verdeling, schaal, onafhankelijkheid en verband passen het meest bij de Pearson Correlation. Dit is de meest gebruikte toets om een correlatie aan te tonen. De toets gaat uit van twee variabelen, wat hier het geval is. Verder moeten Skewness en Kurtosis tussen -1 en 1 liggen; allebei de variabelen moeten interval of ratio zijn; er moet een lineair verband zijn en de proefpersonen moeten onafhankelijk van elkaar zijn. De Pearson Correlation geeft een waarde tussen de -1 en de 1, waarbij -1 een totale negatieve lineaire correlatie is; 1 een totale positieve lineaire correlatie en 0 geen lineaire correlatie.54 De berekening van de Pearson Correlation gaf de volgende uitslag: 53 54
http://nl.wikipedia.org/wiki/Meetschaal http://www.statisticshowto.com/what-is-the-pearson-correlation-coefficient/
35
Correlations LSRP LSRP
Pearson Correlation
Internet 1
Sig. (2-tailed) N Internet
.297 .132
27
27
Pearson Correlation
.297
1
Sig. (2-tailed)
.132
N
27
27
Hieruit blijkt dat de correlatie niet significant is. De uitkomst van de formule (0,297) ligt te dicht bij 0 om met een aantal proefpersonen van 27 een significant verband aan te tonen. De significantie is 0,132, wat betekent dat de kans dat de correlatie toeval is 13,2% is en dat is te veel. Bij een significant resultaat zou deze onder de 5% moeten liggen, of voor een marginaal significant resultaat onder de 10%. De volgende grafiek laat een lineair en een U-vormig (kwadratisch) verband zien.
Lineair en kwadratisch verband
36
Om te kijken of er een significant kwadratisch verband bestaat, moeten we een regressievergelijking maken van de grafiek. Bij een kwadratisch verband is dat niets anders dan y=ax2+bx+c. Hierbij is y de afhankelijke variabele, in dit geval “internet” en x de onafhankelijke variabele, dus in dit geval LSRP. C is een constante. De regressievergelijking beschouwen we als een model.55 Model Summary
R
Adjusted R
Std. Error of the
Square
Estimate
R Square .311
.097
.021
2.341
The independent variable is LSRP. ANOVA Sum of Squares Regression
df
Mean Square
14.077
2
7.038
Residual
131.553
24
5.481
Total
145.630
26
F
Sig.
1.284
.295
The independent variable is LSRP. Coefficients Standardized Unstandardized Coefficients B LSRP
Std. Error
Coefficients Beta
t
Sig.
-.169
.516
-.707
-.328
.746
LSRP ** 2
.002
.004
1.008
.467
.645
(Constant)
16.957
16.797
1.010
.323
De samenvatting van het model staat in ‘Model Summary’ hierboven. R Square geeft weer hoeveel procent van de waarde van y verklaard wordt door de regressievergelijking. Dit is zeer weinig, minder dan 10%. In de tweede tabel ANOVA (analysis of variance) staat in de meest rechter kolom de significantie van dit model vermeld. Die is hier nog slechter dan in het lineaire model (29,5% toeval in verhouding tot 13,2%). Omdat het hele model niet significant is, geeft de onderste tabel alleen weer uit welke variabelen de regressievergelijking is opgebouwd: LSRP, LSRP**2 (LSRP kwadraat) en een constante. Net als voor de Pearson Correlation gelden voor de regressievergelijking bepaalde eisen om er conclusies aan te kunnen verbinden. Hier ga ik verder niet op in, omdat het model nog minder significant is dan de Pearson Correlation.56 Als er een verband bestaat tussen het hebben van psychopathische eigenschappen en het herkennen van een valse/echte lach, is dit dus waarschijnlijk een lineair verband. 55 56
SPSS SPSS
37
Om de mannen en de vrouwen met elkaar te vergelijken, heb ik twee aparte tabellen gemaakt.
Uitkomsten van vrouwen Vrouw 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 Gemiddelde:
LSRP 62 66 56 60 56 46 64 74 58 70 64 56 51 53 82 55 50 60,18
internettest 12 14 12 14 15 8 9 13 14 14 13 16 14 11 17 16 17 13,47
Uitkomsten van mannen Man 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Gemiddelde:
LSRP 63 57 72 87 60 74 67 56 63 76 67,50
internettest 12 12 13 16 18 13 13 13 13 17 14,00
Er is hier een duidelijk verschil te zien in de LSRP-score. Deze ligt bij de mannen gemiddeld 7,3 punten hoger dan bij de vrouwen. De mannen scoren ook hoger op de internettest; hier is het verschil ongeveer 0,53 punt. Om te kijken of deze verschillen significant zijn, heb ik weer door iemand anders de data laten analyseren in SPSS. 38
Independent Samples Test Levene's Test for Equality of Variances
t-test for Equality of Means 95% Confidence Interval
F LSRP
Equal
.091
Sig. .765
t 1.955
df
Sig. (2-
Mean
Std. Error
tailed)
Difference
Difference
of the Difference Lower
Upper
25
.062
7.324
3.746
-.392
15.039
1.925 18.114
.070
7.324
3.804
-.666
15.313
variances assumed Equal variances not assumed
Hiervoor hebben we een andere toets gebruikt, omdat we naast een intervalvariabele ook te maken hebben met een nominale variabele (man/vrouw). De sterkste toets hiervoor is de t-toets voor twee onafhankelijke steekproeven. Deze vergelijkt de gemiddelde LSRP-score van de mannen met die van de vrouwen om te bepalen of het verschil significant is. De resultaten daarvan staan in de bovenste rij van de tabel hierboven. Naast de eerder genoemde voorwaarden (onafhankelijke proefpersonen, normale verdeling van de scores) is een voorwaarde voor het mogen gebruiken van deze toets dat de variantie (spreiding) van de LSRP-scores bij de mannen ongeveer gelijk is aan die bij de vrouwen. Deze variantie is het kwadraat van de standaard deviatie. Levene’s Test for Equality of Variances laat zien dat het verschil in variantie niet significant is (76,5%). Daarom mogen we de bovenste rij gebruiken en hoeven we niet naar de resultaten van de alternatieve en minder sterke toets van de onderste rij te kijken. 57,58 Hieruit blijkt dat mannen gemiddeld marginaal significant hoger scoren op de LSRP dan vrouwen (6,2%). Dit is echter op basis van een tweezijdige t-toets. Deze wordt gebruikt als je van te voren niet weet welke van de twee groepen (mannen of vrouwen) hoger scoren op de LSRP. Uit de literatuur blijkt dat mannen in het algemeen meer psychopathische eigenschappen vertonen dan vrouwen.59 Het gaat er om of de hogere score van de mannen significant of insignificant is. De kans dat vrouwen hoger scoren dan mannen is nihil. Daarom mag er een enkelzijdige t-toets op de data los worden gelaten. Bovenstaande significantie wordt dan gehalveerd en wordt daarmee 3,1%. Een enkelzijdige t-toets in SPSS doen lukte niet, dus is deze in Excel gedaan, met behulp van Ph-stat (een invoegtoepassing voor Excel).
http://nl.wikipedia.org/wiki/Standaardafwijking SPSS 59 Kevin Dutton, De lessen van de psychopaat, uitgeverij de Bezige Bij 57
58
t-test one tail man-vrouw (assumes equal population variances) Data Hypothesized Difference Level of Significance Population 1 Sample Sample Size Sample Mean Sample Standard Deviation Population 2 Sample Sample Size Sample Mean Sample Standard Deviation Intermediate Calculations Population 1 Sample Degrees of Freedom Population 2 Sample Degrees of Freedom Total Degrees of Freedom Pooled Variance Difference in Sample Means t Test Statistic Upper-Tail Test Upper Critical Value p-Value Reject the null hypothesis
0,05 0,05 10 67,5 9,744 17 60,17647 9,201
9 16 25 88,36177 7,32353 1,941581
Calculations Area For one-tailed tests: TDIST value 1-TDIST value
0,03176937 0,96823063
1,708141 0,031769
De significantie is gemarkeerd. Deze komt vrijwel overeen met de halvering van 6,2%. Het verschil wordt veroorzaakt door de invoer van enigszins afgeronde getallen in Excel en de keuze voor een “hypothesized difference” van 0,05. Het verschil in internetscore tussen mannen en vrouwen is duidelijk niet significant. Omdat de data twee keer getoetst is, bestaat er een grotere kans dat er per toeval een significant resultaat is gevonden. Hiervoor moet het significantieniveau de correctie van Bonferroni ondergaan. Dit is de strengste correctie die hiervoor te gebruiken is. De correctie van Bonferroni stelt simpelweg dat het significantieniveau gedeeld moet worden door het aantal toetsen.60 Het significantieniveau wordt dan 5/2=2,5%. Dit maakt dat het verband tussen het geslacht en de LSRP-score marginaal significant wordt. Het verband tussen de score van de LSRP en de score van de internettest wordt nog zwakker dan het al was.
60
http://nl.wikipedia.org/wiki/Bonferroni-correctie
40
Conclusie en Discussie Uit de resultaten lijkt er een positieve relatie te bestaan tussen het hebben van psychopathische eigenschappen en het kunnen onderscheiden van een valse van een echte lach. Dit komt overeen met de hypothese. De relatie is echter niet significant, dus hebben we hier niks aan. Als er meer proefpersonen deelgenomen hadden, zou dit wellicht tot een significant resultaat geleid hebben. Een aantal van 27 proefpersonen is immers weinig. Dit zou me echter veel tijd gekost hebben. Bovendien doe ikzelf niet veel nuttigs tijdens het afnemen van de test, dus zou dit niets toevoegen aan het proces van mijn profielwerkstuk. En zelfs als ik meer proefpersonen gebruikt zou hebben, is het nog maar de vraag of er wel een significant resultaat uitkomt. Misschien bestaat er helemaal geen verband. Het zou zelfs zo kunnen zijn dat er juist een negatief verband bestaat, dus dat psychopathie zou samengaan met het niet (goed) kunnen onderscheiden van een valse en een echte lach. Dit is op basis van de theorie en de onderzoeksresultaten echter niet waarschijnlijk. Er is wel een marginaal significant verschil gevonden bij de uitslag van de LSRP tussen mannen en vrouwen. Mannen scoorden hier gemiddeld 7,3 punten hoger. Dit komt overeen met de hypothese en wordt bevestigd door eerdere onderzoeken. Er is nauwelijks een relatie tussen de uitslag van de internettest en en het man/vrouw zijn. Mannen scoorden hier gemiddeld 0,57 punt hoger op. De hogere score van mannen komt weliswaar met de hypothese overeen, maar dit verschil is zo klein, dat het niets bevestigt. Als er een positieve relatie bestaat tussen psychopathie en het onderscheiden van een echte en een nep lach, zouden vrouwen hun lagere score op de LSRP gecompenseerd kunnen hebben, doordat ze over andere eigenschappen beschikken die van positieve invloed zijn op de internetscore. Dit zou iets te maken kunnen hebben met het feit dat vrouwen over het algemeen socialer zijn dan mannen (al bestaat hier enige discussie over).61 Over de selectie van de proefpersonen valt nog wat op te merken. Binnen de havo en vwo klassen is er niet op verdere eigenschappen geselecteerd. Wel zijn een aantal leerlingen dat graag mee wilde doen aan de test voorgelaten. Hierdoor zou de gemiddelde LSRP score misschien kunnen zijn beïnvloed, maar dit heeft geen invloed op de relatie tussen de uitslag van de LSRP en die van de internettest. Het is alleen de vraag of iemand die graag mee wil doen aan een onderzoek gemiddeld meer of minder psychopathisch is. De proefpersoon zou meer psychopathisch kunnen zijn, omdat hij of zij zich verveelt en iets nieuws wil proberen. Aan de andere kant zou de proefpersoon ook minder psychopathisch kunnen zijn, omdat hij of zij door mee te doen aan het onderzoek mij helpt met
61
http://www.nu.nl/wetenschap/2442802/vrouw-van-nature-socialer-dan-man--.html
41
mijn profielwerkstuk. Het onderzoek van Mehmet Mahmut en Louise Cridland uit de deelvragen laat ons echter zien dat psychopaten soms juist behulpzamer zijn. Belangrijker bij de selectie is dat de proefpersonen uitsluitend bestaan uit havo en vwo leerlingen. De proefpersonen behoren dus tot het slimmere deel van de bevolking. Dit zijn over het algemeen de minder agressieve en impulsieve kinderen. Dit kan verklaren waarom het gemiddelde van de LSRP-score vrij laag is. Verder moet er ook rekening gehouden worden met de leeftijd van de nog jonge proefpersonen. Een ouder persoon heeft misschien meer zekerheid over zijn of haar standpunt bij een stelling, omdat diegene meer levenservaring heeft opgedaan. Het antwoord van een jonger persoon kan minder betrouwbaar zijn, omdat hij of zij meer twijfelt. De LSRP heeft in zijn originele staat een hoge betrouwbaarheid. Zodra een test wordt vertaald, wordt er iets aan veranderd en daarmee verandert de betrouwbaarheid ook. Verder is een aantal stellingen niet letterlijk vertaald, wat maakt dat de betrouwbaarheid nog meer verandert. Voor mij was het het belangrijkste om de stellingen zo duidelijk mogelijk te maken voor de leerlingen. Als een leerling de stelling niet goed begrijpt, geeft hij of zij sowieso een onbetrouwbaar antwoord. Ik heb me daarnaast wel zoveel mogelijk aan de oorspronkelijke stelling gehouden. De betrouwbaarheid zal dus niet veel omlaag zijn gegaan. De gemiddeld behaalde score van de LSRP is 62,89. Dit ligt een stuk lager dan het gemiddelde van de laagst mogelijke score (26) en hoogst mogelijke score (130), namelijk 78. Het is bekend dat de meeste mensen weinig psychopathische eigenschappen hebben. De hoogst behaalde score is 87. Een echte psychopaat komt dus niet voor onder de proefpersonen. Dit is wel jammer, omdat we dan zouden kunnen zien of psychopaten de test beter maken dan niet-psychopaten, maar het viel ook niet te verwachten dat er psychopaten onder de proefpersonen waren. (Mijn vader vond dit helemaal niet jammer, omdat hij wil dat zijn dochter naar een veilige school gaat met zo min mogelijk psychopaten.) Er moet wel een kanttekening gemaakt worden bij de uitslag van de LSRP. Mensen doen zich vaak beter voor dan ze zijn. Dit kan als gevolg hebben dat er uit de test een lagere score komt dan de proefpersoon daadwerkelijk heeft. De LSRP heeft per slot van rekening veel vragen waarin je moet beoordelen of je een goed persoon bent. De echte psychopaat zou dit niets kunnen schelen, maar de gemiddelde persoon zou hier toch wat voorzichtiger in kunnen zijn. Bij de internettest was er onzekerheid over de betrouwbaarheid, omdat er maar twee antwoorden mogelijk waren, waardoor er makkelijk goed gegokt kon worden. Het gemiddelde van de internettest is 13,70 en ligt daarmee een stuk hoger dan 10, dat het gemiddelde zou zijn als er puur gegokt werd. Ook is er niemand die lager dan 8 scoort en wordt er nauwelijks (3 keer) onder de 12 gescoord. Aan de klokvorm van de frequentie bij de internetscore wordt redelijk 42
voldaan. Er wordt vooral veel rond het gemiddelde van 13,70 gescoord. De test lijkt dus vrij betrouwbaar te zijn. De afname van de test is aardig goed verlopen. Af en toe duurde het lang voordat de pagina van een internetfilmpje geladen was, maar er hoefde geen test afgebroken te worden: de proefpersonen konden na een tijdje gewoon weer verder. Op één laptop konden de filmpjes niet afgespeeld worden, dus moest ik een andere laptop halen en de al ingevulde LSRP lijst van die leerling daarop overzetten. Dit kostte wat tijd, maar ook deze leerling kon daarna gewoon weer verder met de test. Vanaf dat moment checkte ik eerst bij elke laptop of de filmpjes wel konden worden afgespeeld. Als vervolgonderzoek kan hetzelfde experiment gedaan worden, onder een brede bevolkingsgroep, in plaats van alleen havo en vwo leerlingen. Ook kan de internettest afgenomen worden bij een normale bevolkingsgroep en een groep psychopaten. Zo kunnen de uitslagen van deze groepen met elkaar vergelijken worden en kan er een betere uitspraak gedaan worden over de relatie tussen psychopathie en het onderscheiden van een echte en een nep lach. Verder kan er gelet worden op het verband tussen de afzonderlijke psychopathische eigenschappen en het onderscheiden van een echte en een nep lach. Er kan bijvoorbeeld onderzocht worden of minder empathische mensen beter zijn in het onderscheiden dan meer empathische mensen.
43
Logboek Handeling inlezen over onderwerp boek: de lessen van de psychopaat
Tijd in uur 5 11
opzet maken voor inleiding
0,25
boek: leven met een antisociale persoonlijkheidsstoornis
3
gesprekken met begeleider
5
informatie verzamelen
38
Eerste deelvraag beantwoorden
5
Tweede deelvraag beantwoorden
8
Psychopaten vragenlijst uitzoeken
10
Materiaal voor test maken (in Excel en instructies) Tests afnemen bij leerlingen + voorbereiding met laptops
1 6,5
Methode schrijven
5
Resultaten verwerken + schrijven
9
Conclusie + Discussie schrijven
4
Hoofdvraag + hypothese + verwachting
0,5
Voorwoord schrijven
1,5
Nalezen en verbeteren
4
Totaal:
116,75
44
Instructies
Bijlage I
Instructies Lees de instructies goed door, voor je begint. Deze test bestaat uit twee delen. Al je antwoorden zullen anoniem blijven. Het eerste deel staat in Excel. Hierin staan links stellingen. In de kolom beoordeling geef je met een cijfer aan in hoeverre je het met de stelling eens bent. Je kunt de volgende cijfers geven: 1= helemaal mee oneens 2= lichtelijk mee oneens 3= niet eens en niet oneens 4= lichtelijk eens 5= helemaal mee eens Zorg ervoor dat je bij elke stelling een beoordeling hebt gegeven, ook als je het niet zeker weet. Geef altijd maar één antwoord, in een heel getal. Maak nu de eerste test
Het tweede deel van de test is op internet. Ga naar de site: http://www.bbc.co.uk/science/humanbody/mind/surveys/smiles/ Je komt op een pagina waar je je Overall outlook on life en Confidence rating of your skill at discriminating between fake and real smiles moet beoordelen. Het maakt niet uit wat je hier antwoord, het gaat om de test erna. Die test bestaat uit 20 filmpjes van mensen die lachen. Als je het filmpje bekeken hebt, kruis je aan of je denkt dat dit een echte lach (genuine) is, of een neppen lach (false). Je kunt de filmpjes maar één keer bekijken. Als je je keuze gemaakt hebt, klik je op next. Als je klaar bent met de test, krijg je een vraag die je moet beantwoorden. Deze vraag is niet van belang. Als je nog een keer op ‘next’ klikt, krijg je je resultaten te zien. Zet het aantal goed in Excel, achter ‘Aantal goed internettest’. Als je klaar bent, kun je weggaan. Laat Excel open staan. Maak nu de tweede test
Bedankt voor je medewerking
45
Antwoorden internettest
Bijlage II
46
LSPR leeg
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26
Bijlage III
Vragen Ik verveel me vaak In de wereld van vandaag vind ik het gerechtvaardigd om alles te doen waarmee ik weg kan komen om te kunnen slagen Voordat ik iets doe, denk ik goed na over wat de gevolgen kunnen zijn Mijn levensdoel is om zoveel mogelijk luxe te verwerven Ik verlies snel mijn interesse in de taken die ik begin Ik ben vaak betrokken in luidruchtige ruzies met andere mensen Zelfs als ik mijn uiterste best zou doen om iets te verkopen, dan nog zou ik niet liegen Keer op keer kom ik in dezelfde problemen terecht Ik geniet ervan om andermans gevoelens te manipuleren Ik vind dat ik in staat ben om één doel voor een lange tijd na te streven Het belangrijkste vind ik om voor mijzelf te zorgen, daarna komen anderen Ik vertel anderen wat ze willen horen, zodat ze doen wat ik wil Bedriegen is niet te rechtvaardigen, want het is oneerlijk ten opzichte van anderen Liefde wordt overgewaardeerd Ik zou overstuur zijn, als mijn succes ten koste van anderen gaat Wanneer ik gefrustreerd ben, reageer ik woedend Ik leef met de regel: Als ik ergens mee weg kan komen, dan is het gerechtvaardigd De meeste van mijn problemen zijn te wijten aan het feit dat andere mensen mij gewoonweg niet begrijpen Succes is gebaseerd op de wet van de sterkste; ik bekommer mij niet om de verliezers Ik plan niets ver van tevoren Ik voel me slecht als mijn woorden of daden iemand pijn doen Mijn belangrijkste doel is veel geld verdienen Mij maakt het niet uit hoe ik iets doe, zolang ik maar het gewenste resultaat bereik Ik heb vaak bewondering voor een zeer slimme oplichting Mensen die zo dom zijn om opgelicht te worden, verdienen het doorgaans Ik probeer anderen niet te kwetsen in het nastreven van mijn doelen Aantal goed internettest: geslacht:
beoordeling leerling
LSRP Leerling 1
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26
Bijlage IV
Vragen Ik verveel me vaak In de wereld van vandaag vind ik het gerechtvaardigd om alles te doen waarmee ik weg kan komen om te kunnen slagen Voordat ik iets doe, denk ik goed na over wat de gevolgen kunnen zijn Mijn levensdoel is om zoveel mogelijk luxe te verwerven Ik verlies snel mijn interesse in de taken die ik begin Ik ben vaak betrokken in luidruchtige ruzies met andere mensen Zelfs als ik mijn uiterste best zou doen om iets te verkopen, dan nog zou ik niet liegen Keer op keer kom ik in dezelfde problemen terecht Ik geniet ervan om andermans gevoelens te manipuleren Ik vind dat ik in staat ben om één doel voor een lange tijd na te streven Het belangrijkste vind ik om voor mijzelf te zorgen, daarna komen anderen Ik vertel anderen wat ze willen horen, zodat ze doen wat ik wil Bedriegen is niet te rechtvaardigen, want het is oneerlijk ten opzichte van anderen Liefde wordt overgewaardeerd Ik zou overstuur zijn, als mijn succes ten koste van anderen gaat Wanneer ik gefrustreerd ben, reageer ik woedend Ik leef met de regel: Als ik ergens mee weg kan komen, dan is het gerechtvaardigd De meeste van mijn problemen zijn te wijten aan het feit dat andere mensen mij gewoonweg niet begrijpen Succes is gebaseerd op de wet van de sterkste; ik bekommer mij niet om de verliezers Ik plan niets ver van tevoren Ik voel me slecht als mijn woorden of daden iemand pijn doen Mijn belangrijkste doel is veel geld verdienen Mij maakt het niet uit hoe ik iets doe, zolang ik maar het gewenste resultaat bereik Ik heb vaak bewondering voor een zeer slimme oplichting Mensen die zo dom zijn om opgelicht te worden, verdienen het doorgaans Ik probeer anderen niet te kwetsen in het nastreven van mijn doelen Aantal goed internettest: geslacht:
48
beoordeling leerling 3 1 2 3 4 1 1 1 1 2 3 1 2 1 2 1 1 1 2 1 4 3 1 4 1 1 Totaal: 12 V
punten 3 1 4 3 4 1 5 1 1 4 3 1 4 1 4 1 1 1 2 1 2 3 1 4 1 5 62
LSRP Leerling 2
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26
Bijlage IV
Vragen Ik verveel me vaak In de wereld van vandaag vind ik het gerechtvaardigd om alles te doen waarmee ik weg kan komen om te kunnen slagen Voordat ik iets doe, denk ik goed na over wat de gevolgen kunnen zijn Mijn levensdoel is om zoveel mogelijk luxe te verwerven Ik verlies snel mijn interesse in de taken die ik begin Ik ben vaak betrokken in luidruchtige ruzies met andere mensen Zelfs als ik mijn uiterste best zou doen om iets te verkopen, dan nog zou ik niet liegen Keer op keer kom ik in dezelfde problemen terecht Ik geniet ervan om andermans gevoelens te manipuleren Ik vind dat ik in staat ben om één doel voor een lange tijd na te streven Het belangrijkste vind ik om voor mijzelf te zorgen, daarna komen anderen Ik vertel anderen wat ze willen horen, zodat ze doen wat ik wil Bedriegen is niet te rechtvaardigen, want het is oneerlijk ten opzichte van anderen Liefde wordt overgewaardeerd Ik zou overstuur zijn, als mijn succes ten koste van anderen gaat Wanneer ik gefrustreerd ben, reageer ik woedend Ik leef met de regel: Als ik ergens mee weg kan komen, dan is het gerechtvaardigd De meeste van mijn problemen zijn te wijten aan het feit dat andere mensen mij gewoonweg niet begrijpen Succes is gebaseerd op de wet van de sterkste; ik bekommer mij niet om de verliezers Ik plan niets ver van tevoren Ik voel me slecht als mijn woorden of daden iemand pijn doen Mijn belangrijkste doel is veel geld verdienen Mij maakt het niet uit hoe ik iets doe, zolang ik maar het gewenste resultaat bereik Ik heb vaak bewondering voor een zeer slimme oplichting Mensen die zo dom zijn om opgelicht te worden, verdienen het doorgaans Ik probeer anderen niet te kwetsen in het nastreven van mijn doelen
49
beoordeling leerling
Aantal goed internettest:
2 3 3 4 3 2 5 1 3 4 3 2 4 3 3 4 2 3 4 4 5 3 3 2 2 5 Totaal: 14
geslacht:
V
punten 2 3 3 4 3 2 1 1 3 2 3 2 2 3 3 4 2 3 4 4 1 3 3 2 2 1 66
LSRP Leerling 3
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26
Bijlage IV
Vragen Ik verveel me vaak In de wereld van vandaag vind ik het gerechtvaardigd om alles te doen waarmee ik weg kan komen om te kunnen slagen Voordat ik iets doe, denk ik goed na over wat de gevolgen kunnen zijn Mijn levensdoel is om zoveel mogelijk luxe te verwerven Ik verlies snel mijn interesse in de taken die ik begin Ik ben vaak betrokken in luidruchtige ruzies met andere mensen Zelfs als ik mijn uiterste best zou doen om iets te verkopen, dan nog zou ik niet liegen Keer op keer kom ik in dezelfde problemen terecht Ik geniet ervan om andermans gevoelens te manipuleren Ik vind dat ik in staat ben om één doel voor een lange tijd na te streven Het belangrijkste vind ik om voor mijzelf te zorgen, daarna komen anderen Ik vertel anderen wat ze willen horen, zodat ze doen wat ik wil Bedriegen is niet te rechtvaardigen, want het is oneerlijk ten opzichte van anderen Liefde wordt overgewaardeerd Ik zou overstuur zijn, als mijn succes ten koste van anderen gaat Wanneer ik gefrustreerd ben, reageer ik woedend Ik leef met de regel: Als ik ergens mee weg kan komen, dan is het gerechtvaardigd De meeste van mijn problemen zijn te wijten aan het feit dat andere mensen mij gewoonweg niet begrijpen Succes is gebaseerd op de wet van de sterkste; ik bekommer mij niet om de verliezers Ik plan niets ver van tevoren Ik voel me slecht als mijn woorden of daden iemand pijn doen Mijn belangrijkste doel is veel geld verdienen Mij maakt het niet uit hoe ik iets doe, zolang ik maar het gewenste resultaat bereik Ik heb vaak bewondering voor een zeer slimme oplichting Mensen die zo dom zijn om opgelicht te worden, verdienen het doorgaans Ik probeer anderen niet te kwetsen in het nastreven van mijn doelen Aantal goed internettest: geslacht:
50
beoordeling leerling 3 3 3 2 3 1 4 1 1 3 3 3 4 2 2 3 2 2 2 2 4 3 5 3 2 5 Totaal 12 Man
punten 3 3 3 2 3 1 2 1 1 3 3 3 2 2 4 3 2 2 2 2 2 3 5 3 2 1 63
LSRP Leerling 4
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26
Bijlage IV
Vragen Ik verveel me vaak In de wereld van vandaag vind ik het gerechtvaardigd om alles te doen waarmee ik weg kan komen om te kunnen slagen Voordat ik iets doe, denk ik goed na over wat de gevolgen kunnen zijn Mijn levensdoel is om zoveel mogelijk luxe te verwerven Ik verlies snel mijn interesse in de taken die ik begin Ik ben vaak betrokken in luidruchtige ruzies met andere mensen Zelfs als ik mijn uiterste best zou doen om iets te verkopen, dan nog zou ik niet liegen Keer op keer kom ik in dezelfde problemen terecht Ik geniet ervan om andermans gevoelens te manipuleren Ik vind dat ik in staat ben om één doel voor een lange tijd na te streven Het belangrijkste vind ik om voor mijzelf te zorgen, daarna komen anderen Ik vertel anderen wat ze willen horen, zodat ze doen wat ik wil Bedriegen is niet te rechtvaardigen, want het is oneerlijk ten opzichte van anderen Liefde wordt overgewaardeerd Ik zou overstuur zijn, als mijn succes ten koste van anderen gaat Wanneer ik gefrustreerd ben, reageer ik woedend Ik leef met de regel: Als ik ergens mee weg kan komen, dan is het gerechtvaardigd De meeste van mijn problemen zijn te wijten aan het feit dat andere mensen mij gewoonweg niet begrijpen Succes is gebaseerd op de wet van de sterkste; ik bekommer mij niet om de verliezers Ik plan niets ver van tevoren Ik voel me slecht als mijn woorden of daden iemand pijn doen Mijn belangrijkste doel is veel geld verdienen Mij maakt het niet uit hoe ik iets doe, zolang ik maar het gewenste resultaat bereik Ik heb vaak bewondering voor een zeer slimme oplichting Mensen die zo dom zijn om opgelicht te worden, verdienen het doorgaans Ik probeer anderen niet te kwetsen in het nastreven van mijn doelen Aantal goed internettest: geslacht:
51
beoordeling leerling 1 2 2 4 4 1 4 2 1 2 2 1 5 1 2 2 1 2 1 4 4 4 2 3 1 5 Totaal: 12 m
punten 1 2 4 4 4 1 2 2 1 4 2 1 1 1 4 2 1 2 1 4 2 4 2 3 1 1 57
LSRP Leerling 5
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26
Bijlage IV
Vragen Ik verveel me vaak In de wereld van vandaag vind ik het gerechtvaardigd om alles te doen waarmee ik weg kan komen om te kunnen slagen Voordat ik iets doe, denk ik goed na over wat de gevolgen kunnen zijn Mijn levensdoel is om zoveel mogelijk luxe te verwerven Ik verlies snel mijn interesse in de taken die ik begin Ik ben vaak betrokken in luidruchtige ruzies met andere mensen Zelfs als ik mijn uiterste best zou doen om iets te verkopen, dan nog zou ik niet liegen Keer op keer kom ik in dezelfde problemen terecht Ik geniet ervan om andermans gevoelens te manipuleren Ik vind dat ik in staat ben om één doel voor een lange tijd na te streven Het belangrijkste vind ik om voor mijzelf te zorgen, daarna komen anderen Ik vertel anderen wat ze willen horen, zodat ze doen wat ik wil Bedriegen is niet te rechtvaardigen, want het is oneerlijk ten opzichte van anderen Liefde wordt overgewaardeerd Ik zou overstuur zijn, als mijn succes ten koste van anderen gaat Wanneer ik gefrustreerd ben, reageer ik woedend Ik leef met de regel: Als ik ergens mee weg kan komen, dan is het gerechtvaardigd De meeste van mijn problemen zijn te wijten aan het feit dat andere mensen mij gewoonweg niet begrijpen Succes is gebaseerd op de wet van de sterkste; ik bekommer mij niet om de verliezers Ik plan niets ver van tevoren Ik voel me slecht als mijn woorden of daden iemand pijn doen Mijn belangrijkste doel is veel geld verdienen Mij maakt het niet uit hoe ik iets doe, zolang ik maar het gewenste resultaat bereik Ik heb vaak bewondering voor een zeer slimme oplichting Mensen die zo dom zijn om opgelicht te worden, verdienen het doorgaans Ik probeer anderen niet te kwetsen in het nastreven van mijn doelen
52
beoordeling leerling
Aantal goed internettest:
1 3 4 4 3 1 4 3 1 5 2 1 5 4 3 2 1 1 3 5 5 4 3 1 1 4 Totaal: 12
geslacht:
vrouw
punten 1 3 2 4 3 1 2 3 1 1 2 1 1 4 3 2 1 1 3 5 1 4 3 1 1 2 56
LSRP Leerling 6
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26
Bijlage IV
Vragen Ik verveel me vaak In de wereld van vandaag vind ik het gerechtvaardigd om alles te doen waarmee ik weg kan komen om te kunnen slagen Voordat ik iets doe, denk ik goed na over wat de gevolgen kunnen zijn Mijn levensdoel is om zoveel mogelijk luxe te verwerven Ik verlies snel mijn interesse in de taken die ik begin Ik ben vaak betrokken in luidruchtige ruzies met andere mensen Zelfs als ik mijn uiterste best zou doen om iets te verkopen, dan nog zou ik niet liegen Keer op keer kom ik in dezelfde problemen terecht Ik geniet ervan om andermans gevoelens te manipuleren Ik vind dat ik in staat ben om één doel voor een lange tijd na te streven Het belangrijkste vind ik om voor mijzelf te zorgen, daarna komen anderen Ik vertel anderen wat ze willen horen, zodat ze doen wat ik wil Bedriegen is niet te rechtvaardigen, want het is oneerlijk ten opzichte van anderen Liefde wordt overgewaardeerd Ik zou overstuur zijn, als mijn succes ten koste van anderen gaat Wanneer ik gefrustreerd ben, reageer ik woedend Ik leef met de regel: Als ik ergens mee weg kan komen, dan is het gerechtvaardigd De meeste van mijn problemen zijn te wijten aan het feit dat andere mensen mij gewoonweg niet begrijpen Succes is gebaseerd op de wet van de sterkste; ik bekommer mij niet om de verliezers Ik plan niets ver van tevoren Ik voel me slecht als mijn woorden of daden iemand pijn doen Mijn belangrijkste doel is veel geld verdienen Mij maakt het niet uit hoe ik iets doe, zolang ik maar het gewenste resultaat bereik Ik heb vaak bewondering voor een zeer slimme oplichting Mensen die zo dom zijn om opgelicht te worden, verdienen het doorgaans Ik probeer anderen niet te kwetsen in het nastreven van mijn doelen
beoordeling leerling
Aantal goed internettest: geslacht: M
53
4 3 4 3 4 2 4 3 2 2 2 1 5 3 2 4 3 2 1 5 3 2 4 3 2 3 Totaal: 13
punten 4 3 2 3 4 2 2 3 2 4 2 1 1 3 4 4 3 2 1 5 3 2 4 3 2 3 72
LSRP Leerling 7
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26
Bijlage IV
Vragen Ik verveel me vaak In de wereld van vandaag vind ik het gerechtvaardigd om alles te doen waarmee ik weg kan komen om te kunnen slagen Voordat ik iets doe, denk ik goed na over wat de gevolgen kunnen zijn Mijn levensdoel is om zoveel mogelijk luxe te verwerven Ik verlies snel mijn interesse in de taken die ik begin Ik ben vaak betrokken in luidruchtige ruzies met andere mensen Zelfs als ik mijn uiterste best zou doen om iets te verkopen, dan nog zou ik niet liegen Keer op keer kom ik in dezelfde problemen terecht Ik geniet ervan om andermans gevoelens te manipuleren Ik vind dat ik in staat ben om één doel voor een lange tijd na te streven Het belangrijkste vind ik om voor mijzelf te zorgen, daarna komen anderen Ik vertel anderen wat ze willen horen, zodat ze doen wat ik wil Bedriegen is niet te rechtvaardigen, want het is oneerlijk ten opzichte van anderen Liefde wordt overgewaardeerd Ik zou overstuur zijn, als mijn succes ten koste van anderen gaat Wanneer ik gefrustreerd ben, reageer ik woedend Ik leef met de regel: Als ik ergens mee weg kan komen, dan is het gerechtvaardigd De meeste van mijn problemen zijn te wijten aan het feit dat andere mensen mij gewoonweg niet begrijpen Succes is gebaseerd op de wet van de sterkste; ik bekommer mij niet om de verliezers Ik plan niets ver van tevoren Ik voel me slecht als mijn woorden of daden iemand pijn doen Mijn belangrijkste doel is veel geld verdienen Mij maakt het niet uit hoe ik iets doe, zolang ik maar het gewenste resultaat bereik Ik heb vaak bewondering voor een zeer slimme oplichting Mensen die zo dom zijn om opgelicht te worden, verdienen het doorgaans Ik probeer anderen niet te kwetsen in het nastreven van mijn doelen
beoordeling leerling
Aantal goed internettest: geslacht: v
54
4 3 3 3 2 1 4 2 2 3 3 2 4 3 4 2 1 2 1 3 5 3 3 4 2 5 Totaal: 14
punten 4 3 3 3 2 1 2 2 2 3 3 2 2 3 2 2 1 2 1 3 1 3 3 4 2 1 60
LSRP Leerling 8
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26
Bijlage IV
Vragen Ik verveel me vaak In de wereld van vandaag vind ik het gerechtvaardigd om alles te doen waarmee ik weg kan komen om te kunnen slagen Voordat ik iets doe, denk ik goed na over wat de gevolgen kunnen zijn Mijn levensdoel is om zoveel mogelijk luxe te verwerven Ik verlies snel mijn interesse in de taken die ik begin Ik ben vaak betrokken in luidruchtige ruzies met andere mensen Zelfs als ik mijn uiterste best zou doen om iets te verkopen, dan nog zou ik niet liegen Keer op keer kom ik in dezelfde problemen terecht Ik geniet ervan om andermans gevoelens te manipuleren Ik vind dat ik in staat ben om één doel voor een lange tijd na te streven Het belangrijkste vind ik om voor mijzelf te zorgen, daarna komen anderen Ik vertel anderen wat ze willen horen, zodat ze doen wat ik wil Bedriegen is niet te rechtvaardigen, want het is oneerlijk ten opzichte van anderen Liefde wordt overgewaardeerd Ik zou overstuur zijn, als mijn succes ten koste van anderen gaat Wanneer ik gefrustreerd ben, reageer ik woedend Ik leef met de regel: Als ik ergens mee weg kan komen, dan is het gerechtvaardigd De meeste van mijn problemen zijn te wijten aan het feit dat andere mensen mij gewoonweg niet begrijpen Succes is gebaseerd op de wet van de sterkste; ik bekommer mij niet om de verliezers Ik plan niets ver van tevoren Ik voel me slecht als mijn woorden of daden iemand pijn doen Mijn belangrijkste doel is veel geld verdienen Mij maakt het niet uit hoe ik iets doe, zolang ik maar het gewenste resultaat bereik Ik heb vaak bewondering voor een zeer slimme oplichting Mensen die zo dom zijn om opgelicht te worden, verdienen het doorgaans Ik probeer anderen niet te kwetsen in het nastreven van mijn doelen
beoordeling leerling
Aantal goed internettest: geslacht: v
55
4 2 3 2 2 1 4 2 1 3 2 1 2 2 4 2 2 3 1 2 4 2 3 3 2 5 Totaal: 15
punten 4 2 3 2 2 1 2 2 1 3 2 1 4 2 2 2 2 3 1 2 2 2 3 3 2 1 56
LSRP Leerling 9
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26
Bijlage IV
Vragen Ik verveel me vaak In de wereld van vandaag vind ik het gerechtvaardigd om alles te doen waarmee ik weg kan komen om te kunnen slagen Voordat ik iets doe, denk ik goed na over wat de gevolgen kunnen zijn Mijn levensdoel is om zoveel mogelijk luxe te verwerven Ik verlies snel mijn interesse in de taken die ik begin Ik ben vaak betrokken in luidruchtige ruzies met andere mensen Zelfs als ik mijn uiterste best zou doen om iets te verkopen, dan nog zou ik niet liegen Keer op keer kom ik in dezelfde problemen terecht Ik geniet ervan om andermans gevoelens te manipuleren Ik vind dat ik in staat ben om één doel voor een lange tijd na te streven Het belangrijkste vind ik om voor mijzelf te zorgen, daarna komen anderen Ik vertel anderen wat ze willen horen, zodat ze doen wat ik wil Bedriegen is niet te rechtvaardigen, want het is oneerlijk ten opzichte van anderen Liefde wordt overgewaardeerd Ik zou overstuur zijn, als mijn succes ten koste van anderen gaat Wanneer ik gefrustreerd ben, reageer ik woedend Ik leef met de regel: Als ik ergens mee weg kan komen, dan is het gerechtvaardigd De meeste van mijn problemen zijn te wijten aan het feit dat andere mensen mij gewoonweg niet begrijpen Succes is gebaseerd op de wet van de sterkste; ik bekommer mij niet om de verliezers Ik plan niets ver van tevoren Ik voel me slecht als mijn woorden of daden iemand pijn doen Mijn belangrijkste doel is veel geld verdienen Mij maakt het niet uit hoe ik iets doe, zolang ik maar het gewenste resultaat bereik Ik heb vaak bewondering voor een zeer slimme oplichting Mensen die zo dom zijn om opgelicht te worden, verdienen het doorgaans Ik probeer anderen niet te kwetsen in het nastreven van mijn doelen
beoordeling leerling
Aantal goed internettest: geslacht: V
56
2 1 5 3 2 1 5 1 1 4 3 1 5 3 5 3 1 3 2 1 4 1 3 4 1 5 Totaal: 8
punten 2 1 1 3 2 1 1 1 1 2 3 1 1 3 1 3 1 3 2 1 2 1 3 4 1 1 46
LSRP Leerling 10
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26
Bijlage IV
Vragen Ik verveel me vaak In de wereld van vandaag vind ik het gerechtvaardigd om alles te doen waarmee ik weg kan komen om te kunnen slagen Voordat ik iets doe, denk ik goed na over wat de gevolgen kunnen zijn Mijn levensdoel is om zoveel mogelijk luxe te verwerven Ik verlies snel mijn interesse in de taken die ik begin Ik ben vaak betrokken in luidruchtige ruzies met andere mensen Zelfs als ik mijn uiterste best zou doen om iets te verkopen, dan nog zou ik niet liegen Keer op keer kom ik in dezelfde problemen terecht Ik geniet ervan om andermans gevoelens te manipuleren Ik vind dat ik in staat ben om één doel voor een lange tijd na te streven Het belangrijkste vind ik om voor mijzelf te zorgen, daarna komen anderen Ik vertel anderen wat ze willen horen, zodat ze doen wat ik wil Bedriegen is niet te rechtvaardigen, want het is oneerlijk ten opzichte van anderen Liefde wordt overgewaardeerd Ik zou overstuur zijn, als mijn succes ten koste van anderen gaat Wanneer ik gefrustreerd ben, reageer ik woedend Ik leef met de regel: Als ik ergens mee weg kan komen, dan is het gerechtvaardigd De meeste van mijn problemen zijn te wijten aan het feit dat andere mensen mij gewoonweg niet begrijpen Succes is gebaseerd op de wet van de sterkste; ik bekommer mij niet om de verliezers Ik plan niets ver van tevoren Ik voel me slecht als mijn woorden of daden iemand pijn doen Mijn belangrijkste doel is veel geld verdienen Mij maakt het niet uit hoe ik iets doe, zolang ik maar het gewenste resultaat bereik Ik heb vaak bewondering voor een zeer slimme oplichting Mensen die zo dom zijn om opgelicht te worden, verdienen het doorgaans Ik probeer anderen niet te kwetsen in het nastreven van mijn doelen
beoordeling leerling
Aantal goed internettest: geslacht: m
57
4 2 3 3 2 2 4 4 5 3 2 5 5 3 1 4 5 4 2 5 5 3 5 2 5 1 Totaal: 16
punten 4 2 3 3 2 2 2 4 5 3 2 5 1 3 5 4 5 4 2 5 1 3 5 2 5 5 87
LSRP Leerling 11
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26
Bijlage IV
Vragen Ik verveel me vaak In de wereld van vandaag vind ik het gerechtvaardigd om alles te doen waarmee ik weg kan komen om te kunnen slagen Voordat ik iets doe, denk ik goed na over wat de gevolgen kunnen zijn Mijn levensdoel is om zoveel mogelijk luxe te verwerven Ik verlies snel mijn interesse in de taken die ik begin Ik ben vaak betrokken in luidruchtige ruzies met andere mensen Zelfs als ik mijn uiterste best zou doen om iets te verkopen, dan nog zou ik niet liegen Keer op keer kom ik in dezelfde problemen terecht Ik geniet ervan om andermans gevoelens te manipuleren Ik vind dat ik in staat ben om één doel voor een lange tijd na te streven Het belangrijkste vind ik om voor mijzelf te zorgen, daarna komen anderen Ik vertel anderen wat ze willen horen, zodat ze doen wat ik wil Bedriegen is niet te rechtvaardigen, want het is oneerlijk ten opzichte van anderen Liefde wordt overgewaardeerd Ik zou overstuur zijn, als mijn succes ten koste van anderen gaat Wanneer ik gefrustreerd ben, reageer ik woedend Ik leef met de regel: Als ik ergens mee weg kan komen, dan is het gerechtvaardigd De meeste van mijn problemen zijn te wijten aan het feit dat andere mensen mij gewoonweg niet begrijpen Succes is gebaseerd op de wet van de sterkste; ik bekommer mij niet om de verliezers Ik plan niets ver van tevoren Ik voel me slecht als mijn woorden of daden iemand pijn doen Mijn belangrijkste doel is veel geld verdienen Mij maakt het niet uit hoe ik iets doe, zolang ik maar het gewenste resultaat bereik Ik heb vaak bewondering voor een zeer slimme oplichting Mensen die zo dom zijn om opgelicht te worden, verdienen het doorgaans Ik probeer anderen niet te kwetsen in het nastreven van mijn doelen
beoordeling leerling
Aantal goed internettest: geslacht: vrouw
58
2 1 4 3 4 3 5 1 1 5 3 1 5 4 5 4 1 3 4 4 5 2 5 5 5 5 Totaal: 9
punten 2 1 2 3 4 3 1 1 1 1 3 1 1 4 1 4 1 3 4 4 1 2 5 5 5 1 64
LSRP Leerling 12
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26
Bijlage IV
Vragen Ik verveel me vaak In de wereld van vandaag vind ik het gerechtvaardigd om alles te doen waarmee ik weg kan komen om te kunnen slagen Voordat ik iets doe, denk ik goed na over wat de gevolgen kunnen zijn Mijn levensdoel is om zoveel mogelijk luxe te verwerven Ik verlies snel mijn interesse in de taken die ik begin Ik ben vaak betrokken in luidruchtige ruzies met andere mensen Zelfs als ik mijn uiterste best zou doen om iets te verkopen, dan nog zou ik niet liegen Keer op keer kom ik in dezelfde problemen terecht Ik geniet ervan om andermans gevoelens te manipuleren Ik vind dat ik in staat ben om één doel voor een lange tijd na te streven Het belangrijkste vind ik om voor mijzelf te zorgen, daarna komen anderen Ik vertel anderen wat ze willen horen, zodat ze doen wat ik wil Bedriegen is niet te rechtvaardigen, want het is oneerlijk ten opzichte van anderen Liefde wordt overgewaardeerd Ik zou overstuur zijn, als mijn succes ten koste van anderen gaat Wanneer ik gefrustreerd ben, reageer ik woedend Ik leef met de regel: Als ik ergens mee weg kan komen, dan is het gerechtvaardigd De meeste van mijn problemen zijn te wijten aan het feit dat andere mensen mij gewoonweg niet begrijpen Succes is gebaseerd op de wet van de sterkste; ik bekommer mij niet om de verliezers Ik plan niets ver van tevoren Ik voel me slecht als mijn woorden of daden iemand pijn doen Mijn belangrijkste doel is veel geld verdienen Mij maakt het niet uit hoe ik iets doe, zolang ik maar het gewenste resultaat bereik Ik heb vaak bewondering voor een zeer slimme oplichting Mensen die zo dom zijn om opgelicht te worden, verdienen het doorgaans Ik probeer anderen niet te kwetsen in het nastreven van mijn doelen
beoordeling leerling
Aantal goed internettest: geslacht: man
59
2 2 4 5 2 2 1 2 2 4 1 1 4 1 2 2 2 2 2 3 2 3 2 1 2 4 Totaal: 18
punten 2 2 2 5 2 2 5 2 2 2 1 1 2 1 4 2 2 2 2 3 4 3 2 1 2 2 60
LSRP Leerling 13
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26
Bijlage IV
Vragen Ik verveel me vaak In de wereld van vandaag vind ik het gerechtvaardigd om alles te doen waarmee ik weg kan komen om te kunnen slagen Voordat ik iets doe, denk ik goed na over wat de gevolgen kunnen zijn Mijn levensdoel is om zoveel mogelijk luxe te verwerven Ik verlies snel mijn interesse in de taken die ik begin Ik ben vaak betrokken in luidruchtige ruzies met andere mensen Zelfs als ik mijn uiterste best zou doen om iets te verkopen, dan nog zou ik niet liegen Keer op keer kom ik in dezelfde problemen terecht Ik geniet ervan om andermans gevoelens te manipuleren Ik vind dat ik in staat ben om één doel voor een lange tijd na te streven Het belangrijkste vind ik om voor mijzelf te zorgen, daarna komen anderen Ik vertel anderen wat ze willen horen, zodat ze doen wat ik wil Bedriegen is niet te rechtvaardigen, want het is oneerlijk ten opzichte van anderen Liefde wordt overgewaardeerd Ik zou overstuur zijn, als mijn succes ten koste van anderen gaat Wanneer ik gefrustreerd ben, reageer ik woedend Ik leef met de regel: Als ik ergens mee weg kan komen, dan is het gerechtvaardigd De meeste van mijn problemen zijn te wijten aan het feit dat andere mensen mij gewoonweg niet begrijpen Succes is gebaseerd op de wet van de sterkste; ik bekommer mij niet om de verliezers Ik plan niets ver van tevoren Ik voel me slecht als mijn woorden of daden iemand pijn doen Mijn belangrijkste doel is veel geld verdienen Mij maakt het niet uit hoe ik iets doe, zolang ik maar het gewenste resultaat bereik Ik heb vaak bewondering voor een zeer slimme oplichting Mensen die zo dom zijn om opgelicht te worden, verdienen het doorgaans Ik probeer anderen niet te kwetsen in het nastreven van mijn doelen
beoordeling leerling
Aantal goed internettest: geslacht: Vrouw
60
2 4 4 4 2 1 2 3 1 5 1 2 1 2 3 5 2 4 2 5 3 2 3 5 2 2 Totaal: 13
punten 2 4 2 4 2 1 4 3 1 1 1 2 5 2 3 5 2 4 2 5 3 2 3 5 2 4 74
LSRP Leerling 14
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26
Bijlage IV
Vragen Ik verveel me vaak In de wereld van vandaag vind ik het gerechtvaardigd om alles te doen waarmee ik weg kan komen om te kunnen slagen Voordat ik iets doe, denk ik goed na over wat de gevolgen kunnen zijn Mijn levensdoel is om zoveel mogelijk luxe te verwerven Ik verlies snel mijn interesse in de taken die ik begin Ik ben vaak betrokken in luidruchtige ruzies met andere mensen Zelfs als ik mijn uiterste best zou doen om iets te verkopen, dan nog zou ik niet liegen Keer op keer kom ik in dezelfde problemen terecht Ik geniet ervan om andermans gevoelens te manipuleren Ik vind dat ik in staat ben om één doel voor een lange tijd na te streven Het belangrijkste vind ik om voor mijzelf te zorgen, daarna komen anderen Ik vertel anderen wat ze willen horen, zodat ze doen wat ik wil Bedriegen is niet te rechtvaardigen, want het is oneerlijk ten opzichte van anderen Liefde wordt overgewaardeerd Ik zou overstuur zijn, als mijn succes ten koste van anderen gaat Wanneer ik gefrustreerd ben, reageer ik woedend Ik leef met de regel: Als ik ergens mee weg kan komen, dan is het gerechtvaardigd De meeste van mijn problemen zijn te wijten aan het feit dat andere mensen mij gewoonweg niet begrijpen Succes is gebaseerd op de wet van de sterkste; ik bekommer mij niet om de verliezers Ik plan niets ver van tevoren Ik voel me slecht als mijn woorden of daden iemand pijn doen Mijn belangrijkste doel is veel geld verdienen Mij maakt het niet uit hoe ik iets doe, zolang ik maar het gewenste resultaat bereik Ik heb vaak bewondering voor een zeer slimme oplichting Mensen die zo dom zijn om opgelicht te worden, verdienen het doorgaans Ik probeer anderen niet te kwetsen in het nastreven van mijn doelen
beoordeling leerling
Aantal goed internettest: geslacht: V
61
1 5 3 2 2 1 2 2 1 5 3 2 5 1 4 3 3 2 1 3 5 4 3 3 2 4 Totaal: 14
punten 1 5 3 2 2 1 4 2 1 1 3 2 1 1 2 3 3 2 1 3 1 4 3 3 2 2 58
LSRP Leerling 15
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26
Bijlage IV
Vragen Ik verveel me vaak In de wereld van vandaag vind ik het gerechtvaardigd om alles te doen waarmee ik weg kan komen om te kunnen slagen Voordat ik iets doe, denk ik goed na over wat de gevolgen kunnen zijn Mijn levensdoel is om zoveel mogelijk luxe te verwerven Ik verlies snel mijn interesse in de taken die ik begin Ik ben vaak betrokken in luidruchtige ruzies met andere mensen Zelfs als ik mijn uiterste best zou doen om iets te verkopen, dan nog zou ik niet liegen Keer op keer kom ik in dezelfde problemen terecht Ik geniet ervan om andermans gevoelens te manipuleren Ik vind dat ik in staat ben om één doel voor een lange tijd na te streven Het belangrijkste vind ik om voor mijzelf te zorgen, daarna komen anderen Ik vertel anderen wat ze willen horen, zodat ze doen wat ik wil Bedriegen is niet te rechtvaardigen, want het is oneerlijk ten opzichte van anderen Liefde wordt overgewaardeerd Ik zou overstuur zijn, als mijn succes ten koste van anderen gaat Wanneer ik gefrustreerd ben, reageer ik woedend Ik leef met de regel: Als ik ergens mee weg kan komen, dan is het gerechtvaardigd De meeste van mijn problemen zijn te wijten aan het feit dat andere mensen mij gewoonweg niet begrijpen Succes is gebaseerd op de wet van de sterkste; ik bekommer mij niet om de verliezers Ik plan niets ver van tevoren Ik voel me slecht als mijn woorden of daden iemand pijn doen Mijn belangrijkste doel is veel geld verdienen Mij maakt het niet uit hoe ik iets doe, zolang ik maar het gewenste resultaat bereik Ik heb vaak bewondering voor een zeer slimme oplichting Mensen die zo dom zijn om opgelicht te worden, verdienen het doorgaans Ik probeer anderen niet te kwetsen in het nastreven van mijn doelen
beoordeling leerling
Aantal goed internettest: geslacht: v
62
3 3 3 3 4 1 4 2 3 4 2 1 4 4 4 5 4 4 3 3 5 3 5 2 1 4 Totaal: 14
punten 3 3 3 3 4 1 2 2 3 2 2 1 2 4 2 5 4 4 3 3 1 3 5 2 1 2 70
LSRP Leerling 16
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26
Bijlage IV
Vragen Ik verveel me vaak In de wereld van vandaag vind ik het gerechtvaardigd om alles te doen waarmee ik weg kan komen om te kunnen slagen Voordat ik iets doe, denk ik goed na over wat de gevolgen kunnen zijn Mijn levensdoel is om zoveel mogelijk luxe te verwerven Ik verlies snel mijn interesse in de taken die ik begin Ik ben vaak betrokken in luidruchtige ruzies met andere mensen Zelfs als ik mijn uiterste best zou doen om iets te verkopen, dan nog zou ik niet liegen Keer op keer kom ik in dezelfde problemen terecht Ik geniet ervan om andermans gevoelens te manipuleren Ik vind dat ik in staat ben om één doel voor een lange tijd na te streven Het belangrijkste vind ik om voor mijzelf te zorgen, daarna komen anderen Ik vertel anderen wat ze willen horen, zodat ze doen wat ik wil Bedriegen is niet te rechtvaardigen, want het is oneerlijk ten opzichte van anderen Liefde wordt overgewaardeerd Ik zou overstuur zijn, als mijn succes ten koste van anderen gaat Wanneer ik gefrustreerd ben, reageer ik woedend Ik leef met de regel: Als ik ergens mee weg kan komen, dan is het gerechtvaardigd De meeste van mijn problemen zijn te wijten aan het feit dat andere mensen mij gewoonweg niet begrijpen Succes is gebaseerd op de wet van de sterkste; ik bekommer mij niet om de verliezers Ik plan niets ver van tevoren Ik voel me slecht als mijn woorden of daden iemand pijn doen Mijn belangrijkste doel is veel geld verdienen Mij maakt het niet uit hoe ik iets doe, zolang ik maar het gewenste resultaat bereik Ik heb vaak bewondering voor een zeer slimme oplichting Mensen die zo dom zijn om opgelicht te worden, verdienen het doorgaans Ik probeer anderen niet te kwetsen in het nastreven van mijn doelen
beoordeling leerling
Aantal goed internettest: geslacht: V
63
1 3 4 2 3 1 2 3 1 4 3 2 4 4 1 4 2 1 1 3 4 2 5 3 1 4 Totaal: 13
punten 1 3 2 2 3 1 4 3 1 2 3 2 2 4 5 4 2 1 1 3 2 2 5 3 1 2 64
LSRP Leerling 17
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26
Bijlage IV
Vragen Ik verveel me vaak In de wereld van vandaag vind ik het gerechtvaardigd om alles te doen waarmee ik weg kan komen om te kunnen slagen Voordat ik iets doe, denk ik goed na over wat de gevolgen kunnen zijn Mijn levensdoel is om zoveel mogelijk luxe te verwerven Ik verlies snel mijn interesse in de taken die ik begin Ik ben vaak betrokken in luidruchtige ruzies met andere mensen Zelfs als ik mijn uiterste best zou doen om iets te verkopen, dan nog zou ik niet liegen Keer op keer kom ik in dezelfde problemen terecht Ik geniet ervan om andermans gevoelens te manipuleren Ik vind dat ik in staat ben om één doel voor een lange tijd na te streven Het belangrijkste vind ik om voor mijzelf te zorgen, daarna komen anderen Ik vertel anderen wat ze willen horen, zodat ze doen wat ik wil Bedriegen is niet te rechtvaardigen, want het is oneerlijk ten opzichte van anderen Liefde wordt overgewaardeerd Ik zou overstuur zijn, als mijn succes ten koste van anderen gaat Wanneer ik gefrustreerd ben, reageer ik woedend Ik leef met de regel: Als ik ergens mee weg kan komen, dan is het gerechtvaardigd De meeste van mijn problemen zijn te wijten aan het feit dat andere mensen mij gewoonweg niet begrijpen Succes is gebaseerd op de wet van de sterkste; ik bekommer mij niet om de verliezers Ik plan niets ver van tevoren Ik voel me slecht als mijn woorden of daden iemand pijn doen Mijn belangrijkste doel is veel geld verdienen Mij maakt het niet uit hoe ik iets doe, zolang ik maar het gewenste resultaat bereik Ik heb vaak bewondering voor een zeer slimme oplichting Mensen die zo dom zijn om opgelicht te worden, verdienen het doorgaans Ik probeer anderen niet te kwetsen in het nastreven van mijn doelen
beoordeling leerling
Aantal goed internettest: geslacht: M
64
2 2 2 4 3 2 3 2 2 3 3 1 1 3 3 4 3 2 3 4 4 4 2 3 4 5 Totaal: 13
punten 2 2 4 4 3 2 3 2 2 3 3 1 5 3 3 4 3 2 3 4 2 4 2 3 4 1 74
LSRP Leerling 18
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26
Bijlage IV
Vragen Ik verveel me vaak In de wereld van vandaag vind ik het gerechtvaardigd om alles te doen waarmee ik weg kan komen om te kunnen slagen Voordat ik iets doe, denk ik goed na over wat de gevolgen kunnen zijn Mijn levensdoel is om zoveel mogelijk luxe te verwerven Ik verlies snel mijn interesse in de taken die ik begin Ik ben vaak betrokken in luidruchtige ruzies met andere mensen Zelfs als ik mijn uiterste best zou doen om iets te verkopen, dan nog zou ik niet liegen Keer op keer kom ik in dezelfde problemen terecht Ik geniet ervan om andermans gevoelens te manipuleren Ik vind dat ik in staat ben om één doel voor een lange tijd na te streven Het belangrijkste vind ik om voor mijzelf te zorgen, daarna komen anderen Ik vertel anderen wat ze willen horen, zodat ze doen wat ik wil Bedriegen is niet te rechtvaardigen, want het is oneerlijk ten opzichte van anderen Liefde wordt overgewaardeerd Ik zou overstuur zijn, als mijn succes ten koste van anderen gaat Wanneer ik gefrustreerd ben, reageer ik woedend Ik leef met de regel: Als ik ergens mee weg kan komen, dan is het gerechtvaardigd De meeste van mijn problemen zijn te wijten aan het feit dat andere mensen mij gewoonweg niet begrijpen Succes is gebaseerd op de wet van de sterkste; ik bekommer mij niet om de verliezers Ik plan niets ver van tevoren Ik voel me slecht als mijn woorden of daden iemand pijn doen Mijn belangrijkste doel is veel geld verdienen Mij maakt het niet uit hoe ik iets doe, zolang ik maar het gewenste resultaat bereik Ik heb vaak bewondering voor een zeer slimme oplichting Mensen die zo dom zijn om opgelicht te worden, verdienen het doorgaans Ik probeer anderen niet te kwetsen in het nastreven van mijn doelen
beoordeling leerling
Aantal goed internettest: geslacht: v
65
3 1 4 3 3 1 3 2 1 4 2 1 3 4 2 2 1 2 3 2 5 2 2 3 1 4 Totaal: 16
punten 3 1 2 3 3 1 3 2 1 2 2 1 3 4 4 2 1 2 3 2 1 2 2 3 1 2 56
LSRP Leerling 19
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26
Bijlage IV
Vragen Ik verveel me vaak In de wereld van vandaag vind ik het gerechtvaardigd om alles te doen waarmee ik weg kan komen om te kunnen slagen Voordat ik iets doe, denk ik goed na over wat de gevolgen kunnen zijn Mijn levensdoel is om zoveel mogelijk luxe te verwerven Ik verlies snel mijn interesse in de taken die ik begin Ik ben vaak betrokken in luidruchtige ruzies met andere mensen Zelfs als ik mijn uiterste best zou doen om iets te verkopen, dan nog zou ik niet liegen Keer op keer kom ik in dezelfde problemen terecht Ik geniet ervan om andermans gevoelens te manipuleren Ik vind dat ik in staat ben om één doel voor een lange tijd na te streven Het belangrijkste vind ik om voor mijzelf te zorgen, daarna komen anderen Ik vertel anderen wat ze willen horen, zodat ze doen wat ik wil Bedriegen is niet te rechtvaardigen, want het is oneerlijk ten opzichte van anderen Liefde wordt overgewaardeerd Ik zou overstuur zijn, als mijn succes ten koste van anderen gaat Wanneer ik gefrustreerd ben, reageer ik woedend Ik leef met de regel: Als ik ergens mee weg kan komen, dan is het gerechtvaardigd De meeste van mijn problemen zijn te wijten aan het feit dat andere mensen mij gewoonweg niet begrijpen Succes is gebaseerd op de wet van de sterkste; ik bekommer mij niet om de verliezers Ik plan niets ver van tevoren Ik voel me slecht als mijn woorden of daden iemand pijn doen Mijn belangrijkste doel is veel geld verdienen Mij maakt het niet uit hoe ik iets doe, zolang ik maar het gewenste resultaat bereik Ik heb vaak bewondering voor een zeer slimme oplichting Mensen die zo dom zijn om opgelicht te worden, verdienen het doorgaans Ik probeer anderen niet te kwetsen in het nastreven van mijn doelen
beoordeling leerling
Aantal goed internettest: geslacht: V
66
4 2 5 3 3 1 5 1 1 4 4 1 5 1 2 1 1 1 1 1 5 2 5 2 4 4 Totaal: 14
punten 4 2 1 3 3 1 1 1 1 2 4 1 1 1 4 1 1 1 1 1 1 2 5 2 4 2 51
LSRP Leerling 20
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26
Bijlage IV
Vragen Ik verveel me vaak In de wereld van vandaag vind ik het gerechtvaardigd om alles te doen waarmee ik weg kan komen om te kunnen slagen Voordat ik iets doe, denk ik goed na over wat de gevolgen kunnen zijn Mijn levensdoel is om zoveel mogelijk luxe te verwerven Ik verlies snel mijn interesse in de taken die ik begin Ik ben vaak betrokken in luidruchtige ruzies met andere mensen Zelfs als ik mijn uiterste best zou doen om iets te verkopen, dan nog zou ik niet liegen Keer op keer kom ik in dezelfde problemen terecht Ik geniet ervan om andermans gevoelens te manipuleren Ik vind dat ik in staat ben om één doel voor een lange tijd na te streven Het belangrijkste vind ik om voor mijzelf te zorgen, daarna komen anderen Ik vertel anderen wat ze willen horen, zodat ze doen wat ik wil Bedriegen is niet te rechtvaardigen, want het is oneerlijk ten opzichte van anderen Liefde wordt overgewaardeerd Ik zou overstuur zijn, als mijn succes ten koste van anderen gaat Wanneer ik gefrustreerd ben, reageer ik woedend Ik leef met de regel: Als ik ergens mee weg kan komen, dan is het gerechtvaardigd De meeste van mijn problemen zijn te wijten aan het feit dat andere mensen mij gewoonweg niet begrijpen Succes is gebaseerd op de wet van de sterkste; ik bekommer mij niet om de verliezers Ik plan niets ver van tevoren Ik voel me slecht als mijn woorden of daden iemand pijn doen Mijn belangrijkste doel is veel geld verdienen Mij maakt het niet uit hoe ik iets doe, zolang ik maar het gewenste resultaat bereik Ik heb vaak bewondering voor een zeer slimme oplichting Mensen die zo dom zijn om opgelicht te worden, verdienen het doorgaans Ik probeer anderen niet te kwetsen in het nastreven van mijn doelen
beoordeling leerling
Aantal goed internettest: geslacht: M
67
2 1 4 3 3 2 5 2 2 2 4 4 4 3 5 4 2 3 2 4 4 3 5 2 2 4 Totaal: 13
punten 2 1 2 3 3 2 1 2 2 4 4 4 2 3 1 4 2 3 2 4 2 3 5 2 2 2 67
LSRP Leerling 21
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26
Bijlage IV
Vragen Ik verveel me vaak In de wereld van vandaag vind ik het gerechtvaardigd om alles te doen waarmee ik weg kan komen om te kunnen slagen Voordat ik iets doe, denk ik goed na over wat de gevolgen kunnen zijn Mijn levensdoel is om zoveel mogelijk luxe te verwerven Ik verlies snel mijn interesse in de taken die ik begin Ik ben vaak betrokken in luidruchtige ruzies met andere mensen Zelfs als ik mijn uiterste best zou doen om iets te verkopen, dan nog zou ik niet liegen Keer op keer kom ik in dezelfde problemen terecht Ik geniet ervan om andermans gevoelens te manipuleren Ik vind dat ik in staat ben om één doel voor een lange tijd na te streven Het belangrijkste vind ik om voor mijzelf te zorgen, daarna komen anderen Ik vertel anderen wat ze willen horen, zodat ze doen wat ik wil Bedriegen is niet te rechtvaardigen, want het is oneerlijk ten opzichte van anderen Liefde wordt overgewaardeerd Ik zou overstuur zijn, als mijn succes ten koste van anderen gaat Wanneer ik gefrustreerd ben, reageer ik woedend Ik leef met de regel: Als ik ergens mee weg kan komen, dan is het gerechtvaardigd De meeste van mijn problemen zijn te wijten aan het feit dat andere mensen mij gewoonweg niet begrijpen Succes is gebaseerd op de wet van de sterkste; ik bekommer mij niet om de verliezers Ik plan niets ver van tevoren Ik voel me slecht als mijn woorden of daden iemand pijn doen Mijn belangrijkste doel is veel geld verdienen Mij maakt het niet uit hoe ik iets doe, zolang ik maar het gewenste resultaat bereik Ik heb vaak bewondering voor een zeer slimme oplichting Mensen die zo dom zijn om opgelicht te worden, verdienen het doorgaans Ik probeer anderen niet te kwetsen in het nastreven van mijn doelen
beoordeling leerling
Aantal goed internettest: geslacht: v
68
1 2 3 2 1 1 2 1 1 3 4 5 5 2 3 2 1 1 2 3 4 2 2 1 1 4 Totaal: 11
punten 1 2 3 2 1 1 4 1 1 3 4 5 1 2 3 2 1 1 2 3 2 2 2 1 1 2 53
LSRP Leerling 22
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26
Bijlage IV
Vragen Ik verveel me vaak In de wereld van vandaag vind ik het gerechtvaardigd om alles te doen waarmee ik weg kan komen om te kunnen slagen Voordat ik iets doe, denk ik goed na over wat de gevolgen kunnen zijn Mijn levensdoel is om zoveel mogelijk luxe te verwerven Ik verlies snel mijn interesse in de taken die ik begin Ik ben vaak betrokken in luidruchtige ruzies met andere mensen Zelfs als ik mijn uiterste best zou doen om iets te verkopen, dan nog zou ik niet liegen Keer op keer kom ik in dezelfde problemen terecht Ik geniet ervan om andermans gevoelens te manipuleren Ik vind dat ik in staat ben om één doel voor een lange tijd na te streven Het belangrijkste vind ik om voor mijzelf te zorgen, daarna komen anderen Ik vertel anderen wat ze willen horen, zodat ze doen wat ik wil Bedriegen is niet te rechtvaardigen, want het is oneerlijk ten opzichte van anderen Liefde wordt overgewaardeerd Ik zou overstuur zijn, als mijn succes ten koste van anderen gaat Wanneer ik gefrustreerd ben, reageer ik woedend Ik leef met de regel: Als ik ergens mee weg kan komen, dan is het gerechtvaardigd De meeste van mijn problemen zijn te wijten aan het feit dat andere mensen mij gewoonweg niet begrijpen Succes is gebaseerd op de wet van de sterkste; ik bekommer mij niet om de verliezers Ik plan niets ver van tevoren Ik voel me slecht als mijn woorden of daden iemand pijn doen Mijn belangrijkste doel is veel geld verdienen Mij maakt het niet uit hoe ik iets doe, zolang ik maar het gewenste resultaat bereik Ik heb vaak bewondering voor een zeer slimme oplichting Mensen die zo dom zijn om opgelicht te worden, verdienen het doorgaans Ik probeer anderen niet te kwetsen in het nastreven van mijn doelen
beoordeling leerling
Aantal goed internettest: geslacht: man
69
3 2 4 3 2 2 3 1 1 2 1 2 5 2 4 3 2 2 2 4 5 3 3 2 1 4 Totaal: 13
punten 3 2 2 3 2 2 3 1 1 4 1 2 1 2 2 3 2 2 2 4 1 3 3 2 1 2 56
LSRP Leerling 23
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26
Bijlage IV
Vragen Ik verveel me vaak In de wereld van vandaag vind ik het gerechtvaardigd om alles te doen waarmee ik weg kan komen om te kunnen slagen Voordat ik iets doe, denk ik goed na over wat de gevolgen kunnen zijn Mijn levensdoel is om zoveel mogelijk luxe te verwerven Ik verlies snel mijn interesse in de taken die ik begin Ik ben vaak betrokken in luidruchtige ruzies met andere mensen Zelfs als ik mijn uiterste best zou doen om iets te verkopen, dan nog zou ik niet liegen Keer op keer kom ik in dezelfde problemen terecht Ik geniet ervan om andermans gevoelens te manipuleren Ik vind dat ik in staat ben om één doel voor een lange tijd na te streven Het belangrijkste vind ik om voor mijzelf te zorgen, daarna komen anderen Ik vertel anderen wat ze willen horen, zodat ze doen wat ik wil Bedriegen is niet te rechtvaardigen, want het is oneerlijk ten opzichte van anderen Liefde wordt overgewaardeerd Ik zou overstuur zijn, als mijn succes ten koste van anderen gaat Wanneer ik gefrustreerd ben, reageer ik woedend Ik leef met de regel: Als ik ergens mee weg kan komen, dan is het gerechtvaardigd De meeste van mijn problemen zijn te wijten aan het feit dat andere mensen mij gewoonweg niet begrijpen Succes is gebaseerd op de wet van de sterkste; ik bekommer mij niet om de verliezers Ik plan niets ver van tevoren Ik voel me slecht als mijn woorden of daden iemand pijn doen Mijn belangrijkste doel is veel geld verdienen Mij maakt het niet uit hoe ik iets doe, zolang ik maar het gewenste resultaat bereik Ik heb vaak bewondering voor een zeer slimme oplichting Mensen die zo dom zijn om opgelicht te worden, verdienen het doorgaans Ik probeer anderen niet te kwetsen in het nastreven van mijn doelen
beoordeling leerling
Aantal goed internettest: geslacht: V
70
2 3 2 4 3 2 2 2 2 3 3 3 2 4 3 4 3 3 3 4 4 4 4 3 3 3 Totaal: 17
punten 2 3 4 4 3 2 4 2 2 3 3 3 4 4 3 4 3 3 3 4 2 4 4 3 3 3 82
LSRP Leerling 24
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26
Bijlage IV
Vragen Ik verveel me vaak In de wereld van vandaag vind ik het gerechtvaardigd om alles te doen waarmee ik weg kan komen om te kunnen slagen Voordat ik iets doe, denk ik goed na over wat de gevolgen kunnen zijn Mijn levensdoel is om zoveel mogelijk luxe te verwerven Ik verlies snel mijn interesse in de taken die ik begin Ik ben vaak betrokken in luidruchtige ruzies met andere mensen Zelfs als ik mijn uiterste best zou doen om iets te verkopen, dan nog zou ik niet liegen Keer op keer kom ik in dezelfde problemen terecht Ik geniet ervan om andermans gevoelens te manipuleren Ik vind dat ik in staat ben om één doel voor een lange tijd na te streven Het belangrijkste vind ik om voor mijzelf te zorgen, daarna komen anderen Ik vertel anderen wat ze willen horen, zodat ze doen wat ik wil Bedriegen is niet te rechtvaardigen, want het is oneerlijk ten opzichte van anderen Liefde wordt overgewaardeerd Ik zou overstuur zijn, als mijn succes ten koste van anderen gaat Wanneer ik gefrustreerd ben, reageer ik woedend Ik leef met de regel: Als ik ergens mee weg kan komen, dan is het gerechtvaardigd De meeste van mijn problemen zijn te wijten aan het feit dat andere mensen mij gewoonweg niet begrijpen Succes is gebaseerd op de wet van de sterkste; ik bekommer mij niet om de verliezers Ik plan niets ver van tevoren Ik voel me slecht als mijn woorden of daden iemand pijn doen Mijn belangrijkste doel is veel geld verdienen Mij maakt het niet uit hoe ik iets doe, zolang ik maar het gewenste resultaat bereik Ik heb vaak bewondering voor een zeer slimme oplichting Mensen die zo dom zijn om opgelicht te worden, verdienen het doorgaans Ik probeer anderen niet te kwetsen in het nastreven van mijn doelen
beoordeling leerling
Aantal goed internettest: geslacht: M
71
3 1 3 4 3 2 1 1 1 4 3 2 3 2 1 2 2 2 1 4 3 1 3 3 1 5 Totaal: 14
punten 3 1 3 4 3 2 5 1 1 2 3 2 3 2 5 2 2 2 1 4 3 1 3 3 1 1 63
LSRP Leerling 25
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26
Bijlage IV
Vragen Ik verveel me vaak In de wereld van vandaag vind ik het gerechtvaardigd om alles te doen waarmee ik weg kan komen om te kunnen slagen Voordat ik iets doe, denk ik goed na over wat de gevolgen kunnen zijn Mijn levensdoel is om zoveel mogelijk luxe te verwerven Ik verlies snel mijn interesse in de taken die ik begin Ik ben vaak betrokken in luidruchtige ruzies met andere mensen Zelfs als ik mijn uiterste best zou doen om iets te verkopen, dan nog zou ik niet liegen Keer op keer kom ik in dezelfde problemen terecht Ik geniet ervan om andermans gevoelens te manipuleren Ik vind dat ik in staat ben om één doel voor een lange tijd na te streven Het belangrijkste vind ik om voor mijzelf te zorgen, daarna komen anderen Ik vertel anderen wat ze willen horen, zodat ze doen wat ik wil Bedriegen is niet te rechtvaardigen, want het is oneerlijk ten opzichte van anderen Liefde wordt overgewaardeerd Ik zou overstuur zijn, als mijn succes ten koste van anderen gaat Wanneer ik gefrustreerd ben, reageer ik woedend Ik leef met de regel: Als ik ergens mee weg kan komen, dan is het gerechtvaardigd De meeste van mijn problemen zijn te wijten aan het feit dat andere mensen mij gewoonweg niet begrijpen Succes is gebaseerd op de wet van de sterkste; ik bekommer mij niet om de verliezers Ik plan niets ver van tevoren Ik voel me slecht als mijn woorden of daden iemand pijn doen Mijn belangrijkste doel is veel geld verdienen Mij maakt het niet uit hoe ik iets doe, zolang ik maar het gewenste resultaat bereik Ik heb vaak bewondering voor een zeer slimme oplichting Mensen die zo dom zijn om opgelicht te worden, verdienen het doorgaans Ik probeer anderen niet te kwetsen in het nastreven van mijn doelen
beoordeling leerling
Aantal goed internettest: geslacht: man
72
2 3 2 2 4 4 1 4 3 4 2 4 3 1 4 4 3 4 2 2 4 3 2 4 3 4 Totaal: 17
punten 2 3 4 2 4 4 5 4 3 2 2 4 3 1 2 4 3 4 2 2 2 3 2 4 3 2 76
LSRP Leerling 26
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26
Bijlage IV
Vragen Ik verveel me vaak In de wereld van vandaag vind ik het gerechtvaardigd om alles te doen waarmee ik weg kan komen om te kunnen slagen Voordat ik iets doe, denk ik goed na over wat de gevolgen kunnen zijn Mijn levensdoel is om zoveel mogelijk luxe te verwerven Ik verlies snel mijn interesse in de taken die ik begin Ik ben vaak betrokken in luidruchtige ruzies met andere mensen Zelfs als ik mijn uiterste best zou doen om iets te verkopen, dan nog zou ik niet liegen Keer op keer kom ik in dezelfde problemen terecht Ik geniet ervan om andermans gevoelens te manipuleren Ik vind dat ik in staat ben om één doel voor een lange tijd na te streven Het belangrijkste vind ik om voor mijzelf te zorgen, daarna komen anderen Ik vertel anderen wat ze willen horen, zodat ze doen wat ik wil Bedriegen is niet te rechtvaardigen, want het is oneerlijk ten opzichte van anderen Liefde wordt overgewaardeerd Ik zou overstuur zijn, als mijn succes ten koste van anderen gaat Wanneer ik gefrustreerd ben, reageer ik woedend Ik leef met de regel: Als ik ergens mee weg kan komen, dan is het gerechtvaardigd De meeste van mijn problemen zijn te wijten aan het feit dat andere mensen mij gewoonweg niet begrijpen Succes is gebaseerd op de wet van de sterkste; ik bekommer mij niet om de verliezers Ik plan niets ver van tevoren Ik voel me slecht als mijn woorden of daden iemand pijn doen Mijn belangrijkste doel is veel geld verdienen Mij maakt het niet uit hoe ik iets doe, zolang ik maar het gewenste resultaat bereik Ik heb vaak bewondering voor een zeer slimme oplichting Mensen die zo dom zijn om opgelicht te worden, verdienen het doorgaans Ik probeer anderen niet te kwetsen in het nastreven van mijn doelen
beoordeling leerling
Aantal goed internettest: geslacht: V
73
4 3 4 2 3 1 5 1 1 4 3 2 4 3 4 2 1 1 3 2 4 3 1 3 4 5 Totaal: 16
punten 4 3 2 2 3 1 1 1 1 2 3 2 2 3 2 2 1 1 3 2 2 3 1 3 4 1 55
LSRP Leerling 27
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26
Bijlage IV
Vragen Ik verveel me vaak In de wereld van vandaag vind ik het gerechtvaardigd om alles te doen waarmee ik weg kan komen om te kunnen slagen Voordat ik iets doe, denk ik goed na over wat de gevolgen kunnen zijn Mijn levensdoel is om zoveel mogelijk luxe te verwerven Ik verlies snel mijn interesse in de taken die ik begin Ik ben vaak betrokken in luidruchtige ruzies met andere mensen Zelfs als ik mijn uiterste best zou doen om iets te verkopen, dan nog zou ik niet liegen Keer op keer kom ik in dezelfde problemen terecht Ik geniet ervan om andermans gevoelens te manipuleren Ik vind dat ik in staat ben om één doel voor een lange tijd na te streven Het belangrijkste vind ik om voor mijzelf te zorgen, daarna komen anderen Ik vertel anderen wat ze willen horen, zodat ze doen wat ik wil Bedriegen is niet te rechtvaardigen, want het is oneerlijk ten opzichte van anderen Liefde wordt overgewaardeerd Ik zou overstuur zijn, als mijn succes ten koste van anderen gaat Wanneer ik gefrustreerd ben, reageer ik woedend Ik leef met de regel: Als ik ergens mee weg kan komen, dan is het gerechtvaardigd De meeste van mijn problemen zijn te wijten aan het feit dat andere mensen mij gewoonweg niet begrijpen Succes is gebaseerd op de wet van de sterkste; ik bekommer mij niet om de verliezers Ik plan niets ver van tevoren Ik voel me slecht als mijn woorden of daden iemand pijn doen Mijn belangrijkste doel is veel geld verdienen Mij maakt het niet uit hoe ik iets doe, zolang ik maar het gewenste resultaat bereik Ik heb vaak bewondering voor een zeer slimme oplichting Mensen die zo dom zijn om opgelicht te worden, verdienen het doorgaans Ik probeer anderen niet te kwetsen in het nastreven van mijn doelen
beoordeling leerling
Aantal goed internettest: geslacht: Vrouw
74
1 3 5 2 2 2 4 2 1 4 2 1 5 3 5 4 3 1 3 2 5 2 2 4 1 5 Totaal: 17
punten 1 3 1 2 2 2 2 2 1 2 2 1 1 3 1 4 3 1 3 2 1 2 2 4 1 1 50
