PROJECTIE
DYNAMISCHE
SYSTEEMONTWIKKELING
Een gestructureerde Agile aanpak Auteur:
R o g e r v a n d e n E e r e n b e e m t ( r o g e r. v a n d e n e e r e n b e e m t @ i t e r a z . n l ) , g e c e r t i f i c e e r d D S D M - p r a c t i t i o n e r e n - t r a i n e r, I t é r a z t r a i n i n g e n a d v i e s .
Snelheid en flexibiliteit in informatie- en communicatietechnologie zijn voor bedrijven van groot belang om de concurrentieslag aan te kunnen. Een besluit om het internet op te gaan, moet het liefst zo snel mogelijk geëffectueerd worden. De eisen die bijvoorbeeld aan E-business-systemen gesteld worden, zijn echter bij aanvang nog niet altijd helder en vaak aan veranderingen onderhevig. De ICT heeft daarom behoefte aan ontwikkelmethoden die tegemoetkomen aan voortschrijdend inzicht. DSDM* is zo’n systeemontwikkelmethode. In de Dynamic Systems Development Method wordt er van uitgegaan dat verandering een ‘fact of life’ is en dat je met deze dynamiek op een juiste wijze moet kunnen omgaan. DSDM is dan ook een mooi voorbeeld van de concrete invulling van het Agile gedachtegoed. Dit artikel wil projectmanagers inzicht geven in het gebruik van DSDM als een geschikte aanpak voor projecten met een korte doorlooptijd in een dynamische omgeving.
In 1995, alweer ruim tien jaar geleden dus, heeft een aantal grote organisaties in Groot-Brittannië gezamenlijk DSDM ontwikkeld. Mede op basis van hun praktijkervaringen zagen zij toch wel degelijk de voordelen in van het RAD-concept. DSDM is een systeemontwikkelmethode die voorziet in een raamwerk van mechanismen om een project bestuurbaar te houden. De aanpak is gebaseerd op ‘best practices’. Uit onderzoek blijkt dat in negentig procent van falende IT-projecten de oorzaak op het menselijke vlak ligt. DSDM schenkt dan ook nadrukkelijk aandacht aan menselijke aspecten van systeemontwikkeling. Het is een ‘business driven’ ontwikkelcultuur. Gedacht wordt in termen van business-oplossingen (waarvan ICT een onderdeel kan zijn), oplossingen die een duidelijke toegevoegde waarde moeten hebben voor het bedrijf. De methode is tool- en leverancieronafhankelijk en is volgens velen inmiddels uitgegroeid tot de de facto standaard op het gebied van Agile aanpakken.
TOEPASBAARHEID DSDM DSDM behoort tot de school van de RAD-methoden
Hoewel DSDM in veel situaties inzetbaar is, stelt deze
(Rapid Application Development). Binnen de ICT wordt
aanpak specifieke eisen en randvoorwaarden aan de
en werd RAD vaak beschouwd als synoniem met
projectinrichting, de projectomgeving en het te ontwik-
‘quick & dirty’. Dat is jammer, maar ook begrijpelijk.
kelen systeem.
Als systeemontwikkelmethode bevatte RAD in essentie zinvolle concepten die hun toegevoegde waarde in de praktijk zonder meer bewezen hadden. Maar vaak sprak men al van een RAD-project als er uitsluitend gebruikgemaakt werd van een moderne toolomgeving, terwijl de andere belangrijke RAD-aspecten buiten beeld bleven. Veel betrokkenen waren van mening dat er niet meer nagedacht hoefde te worden over zaken als ontwerp en systeemarchitectuur, laat staan over documentatie en onderhoudbaarheid. Dit leidde vaak tot in elkaar gehackte en ononderhoudbare systemen. Met alle gevolgen van dien. Niettemin was duidelijk dat ‘snel en goedkoop’ zonder kwaliteit geen zin had. Roger van den Eerenbeemt, gecertificeerd DSDM-practitioner en -trainer. * DSDM is een geregistreerd handelsmerk van Dynamic Systems Development Method Limited.
36
SYSTEEMONTWIKKELING
gaan we verder in op projectmanagement. De DSDM life-cycle is niet het meest kenmerkende onderdeel van de methode. Daarom hier een korte beschrijving. De fasering karakteriseert zich door iteratieve en incrementele concepten, met als fasen: Fase 1:
Feasibility study (haalbaarheids onderzoek)
Fase 2:
Business study (onder andere informatieanalyse)
Fase 3:
Figuur 1: DSDM valt onder de zogenoemde procesmethoden en kan voor een groot gedeelte gezien worden als een projectmanagmentmethode. DSDM doet geen uitspraak over de te hanteren ontwerpaanpak die per project kan verschillen.
Functional Model Iteration (gericht op functionele eisen: het wat)
Fase 4:
Design & Build Iteration (gericht op niet-functionele eisen: het hoe)
Fase 5:
Implementation (implementatie)
DSDM is uitermate geschikt voor systemen die:
Daarnaast zijn er de zogenoemde Pre-project fase en
- interactief zijn, met goed zichtbare functionaliteit in de
Post-project fase.
DYNAMISCHE
user interface (schermen, rapporten); - een goed gedefinieerde gebruikersgroep hebben;
FILOSOFIE
- als ze complex zijn, decomponeerbare complexiteit
Achter iedere methode zit een bepaalde denkwijze. Om
bezitten;
de filosofie van DSDM te kunnen begrijpen, is eerst
- als ze groot zijn, opdeelbaar zijn in kleine functionele
inzicht nodig in de uitgangspunten ervan. De bedrijven
componenten;
die samen DSDM hebben ontwikkeld, hebben hiervoor
- op een vaste einddatum moeten worden opgeleverd;
hun projectervaringen genomen.
- prioriteerbare requirements hebben en Geen enkel systeem wordt in één keer perfect gebouwd.
- onduidelijke of veranderlijke requirements hebben.
Het is voor toekomstige systeemgebruikers moeilijk DSDM is daarentegen minder geschikt voor:
om alle mogelijke eisen die aan een systeem gesteld
- procesbesturings- en ‘real-time’-applicaties;
(kunnen) worden op voorhand te bedenken. Indien dit al
- systemen waarvoor op voorhand de eisen volledig vast
mogelijk is, blijkt een honderd procent oplossing vanuit
moeten liggen;
ICT vaak een langdurige en frustrerende weg te zijn. Het
- ‘safety-critical’-applicaties;
is dan ook de vraag of dat wenselijk is. Vanuit de busi-
- projecten waarbij ook herbruikbare componenten
ness gezien, is het vaak veel verstandiger om bijvoorbeeld eerst tachtig procent (liefst wel de juiste tachtig
moeten worden opgeleverd.
procent) te realiseren en te implementeren, zodat alvast Toch zijn er voorbeelden van dergelijke ‘minder
een eerste ‘return on investment’ wordt verkregen. Men
geschikte’ applicaties, waarbij DSDM op succesvolle
spreekt dan van een eerste increment dat opgeleverd
wijze is toegepast. Deze projecten behoeven wel extra
is. In een volgend increment kan de overige of nieuwe
aandacht.
functionaliteit worden geboden.
DSDM is zeer geschikt voor organisaties met:
Iteratief werken is een natuurlijke manier van werken.
- een decentrale beslisstructuur;
Aangezien geen enkel systeem in één keer perfect
- een open cultuur;
gebouwd wordt, is iteratief (herhalend) werken nodig.
- gebruikers met zelfsturend vermogen en
Omdat cyclische herhaling een natuurlijke manier van
- een resultaatgerichte in plaats van taakgerichte cultuur.
werken is, vormt het ook onderdeel van de methode. Dit betekent tevens dat er geen zware ‘change control’-pro-
In andere organisaties is toepassing van DSDM ook
cedures gehanteerd worden als er teruggegaan moet
goed mogelijk. Het implementeren van DSDM moet daar
worden naar eerdere stappen in het ontwikkelproces.
dan wel voorzichtig gebeuren. Bijvoorbeeld door daar
Ook de DSDM-stelregel ‘een ontwikkelstap behoeft
eerst alleen enkele technieken toe te passen of een
slechts voldoende afgerond te zijn om ‘veilig’ over te
pilootproject uit te voeren.
kunnen gaan naar de volgende stap’ is gebaseerd op deze aanname. Iedere stap kan namelijk in een latere
In de volgende paragrafen zullen de filosofie, technieken
iteratie afgerond worden. Om eindeloze herhaling te
en de mensen ter sprake komen. In de laatste paragraaf
voorkomen - je wilt tenslotte ook eindresultaten -, is het
37
SYSTEEMONTWIKKELING
zaak van tevoren af te spreken hoeveel iteraties er zul-
DSDM-project wel degelijk ontwerpmodellen
len zijn.
en onderhoudsdocumentatie. Omdat je frequent producten oplevert en
Toekomstige gebruikers kunnen pas een keuze maken
voor review voorlegt, kan je tijdig bijsturen.
voor een oplossing als ze die ook hebben gezien.
Daardoor beperk je de kans dat het uiteinde-
Bij aanschaf van standaardproducten willen we het
lijke product niet aan de kwaliteitseisen van de
product vaak eerst proberen (kleding passen, proef-
klant voldoet.
ritje maken in een auto). Waarom zouden we dan bij
Ad 4:
taald als ‘goed is goed genoeg’. Dit betekent
afwachten wat we krijgen? En dat terwijl we er vaak
niet dat het systeem kwalitatief minder zal zijn,
heel veel geld voor moeten neerleggen. In DSDM
maar dat het gaat om ‘het juiste systeem op
wordt het toekomstige systeem dan ook samen met
het juiste moment’. Je realiseert precies dat
de gebruikers ontwikkeld met behulp van prototy-
wat op het geëiste moment meerwaarde heeft
ping.
met het oog op de bedrijfsdoelstellingen; niet minder, maar ook niet meer.
PRINCIPES
DYNAMISCHE
‘Fit for business purpose’ wordt ook wel ver-
maatwerkproducten accepteren dat we maar moeten
Ad 5, 6: Beide principes richten zich op het creëren van
Negen principes (zie tabel 1) verwoorden de DSDM-
een echte ‘fit for business’-oplossing waarin
filosofie. Het zijn de spelregels aan de hand waarvan
veranderde inzichten kunnen worden meege-
DSDM-projecten worden ingericht en uitgevoerd.
nomen. Ad 8:
Er wordt in een project volgens het DSDM-
1. Actieve gebruikersbetrokkenheid is verplicht
traject net zo grondig getest als in andere
2. DSDM-teams zijn bevoegd (‘empowered’) om de
projecten. Alle technische en gebruikerstesten
benodigde beslissingen te nemen
worden uitgevoerd. Kenmerkend voor DSDM is dat het testen door de hele life-cycle heen
3. Frequente oplevering van producten is van
gebeurt, zodat het systeem in de juiste richting
wezenlijk belang 4. ‘Fit for business purpose’ is het essentiële crite-
evolueert.
rium voor de acceptatie van producten
TECHNIEKEN
5. Iteratieve en incrementele ontwikkeling is noodzakelijk voor een accurate bedrijfsoplossing
Om de negen principes juist te kunnen uitvoeren en de
6. Alle veranderingen tijdens de ontwikkeling zijn
life-cycle goed beheersbaar te houden, kent DSDM een aantal ondersteunende technieken. De belangrijkste zijn
terug te draaien 7. ‘Requirements’ worden bevroren op hoog niveau
prototyping, facilitated workshops en timeboxing. Over
8. Testen is geïntegreerd in de levenscyclus
deze laatste vertellen we iets meer.
9. Een samenwerkende en coöperatieve houding van alle belanghebbenden is essentieel
Timeboxing en MoSCoW Bij een DSDM-project worden de einddatum en het budget gefixeerd en is de functionaliteit variabel (zie
Tabel 1: De negen DSDM-basisprincipes.
figuur 2). Om voldoende gefocust te blijven op de businessvereisten, voortgang te boeken en het eindtijdstip Met deze principes wordt benadrukt dat DSDM ook het belang van kwaliteit borgt. De methode ontstijgt daarmee het niveau van ‘quick & dirty’. Hieronder gaan we wat dieper in op deze beginselen. Ad 1:
Een systeem is een kwalitatief goed systeem in DSDM-termen als het voldoet aan de wensen van de gebruiker. Sterke participatie van de gebruikers is daarvoor noodzakelijk.
Ad 3:
Met producten worden ook tussenproducten ter ondersteuning van het ontwikkelproces en toekomstig onderhoud bedoeld. Dus niet alleen opgeleverde systemen. Zo maak je in een
38
Figuur 2: Een belangrijk verschil tussen DSDM en andere projectmanagementmethoden is dat met deze methode tijd en geld in het project gefixeerd worden en functionaliteit kan variëren.
SYSTEEMONTWIKKELING
MOSCOW
te halen, wordt timeboxing toegepast.
STAAT VOOR:
Een timebox is een tijdsinterval waarbinnen een
‘Must Have’: deze categorie heeft de hoogste priori-
(tussen)product wordt opgeleverd. De timebox waarin
teit, wordt gegarandeerd opgeleverd en geldt als de
een systeem wordt opgeleverd en in gebruik geno-
‘motor’ van het informatiesysteem.
men, heet de overall timebox. Op een lager niveau
‘Should Have’: een noodzakelijke eis, maar er is
onderscheiden we timeboxes waarin een getest proto-
een (tijdelijke) ‘work-around’ mogelijk.
type van een deel van het systeem wordt opgeleverd,
‘Could Have’: eis met een duidelijke toegevoegde
het deel dat voldoet aan eerder gestelde acceptatie-
waarde. Maar zonder hieraan te voldoen, is er nog
criteria.
steeds een bruikbaar systeem. ‘Want to Have But Won’t Have This Time Around’:
Gedurende het project wordt het beeld van de precieze
bij deze oplevering kan de eis gemist worden, het-
functionaliteit steeds verder verfijnd. Door voortschrij-
geen niet wil zeggen dat hij onbelangrijk is. Bij een
dend inzicht en veranderde omstandigheden kan het
volgende increment kan deze eis best een ‘Must
beeld van de functionaliteit ook wijzigen. De timebox
Have’ zijn.
wordt ingericht met behulp van een MoSCoW-analyse,
DYNAMISCHE
ofwel classificering en prioritering van de functionaliteit. Leidend bij de prioritering is de toegevoegde waarde
sen. Juist door het toepassen van MoSCoW maak je
voor de business.
veranderende keuzes expliciet.
Een timebox wordt ingericht met Must Haves, Should
Deze techniek maakt het mogelijk constante focus
Haves en (eventueel) Could Haves. Door deze indeling
te houden op de businessvereisten, tijd en budget te
schep je speelruimte in geval van nood, zonder de eind-
bewaken en voortschrijdend inzicht te verwerken.
tijd van de timebox aan te tasten. Anders gezegd: Bij
Allemaal aspecten die in de ogen van de klant staan
dreigende uitloop ga je opnieuw prioriteren. Dit kan ten
voor kwaliteit. Bij het ‘MoSCoW-en’ geef je voorrang
koste gaan van Should-Have en Could-Have systeemei-
aan de systeemeisen die de meeste businessvoorde-
Van de praktijk moet je het leren en theorie en praktijk
De opleidingen en trainingen van Educational Services, een Getronics PinkRoccade onderneming, zijn gebaseerd op de beste ervaringen uit de praktijk, verzameld in samenwerking met professionals uit onze hele ICT-organisatie. Onze trainers komen uit de praktijk. Dit vergroot het leereffect en draagt aantoonbaar bij aan de verdere professionalisering van uw bedrijfsvoering. Educational Services biedt een samenhangend portfolio van opleidingen, trainingen, workshops, in-company trainingen en masterclasses die desgewenst op maat aangeboden kunnen worden. Voor zowel de aankomend professional als senior manager. IT-management: beheer in goede banen Uw bedrijfsprocessen leunen steeds zwaarder op de ondersteunende informatiesystemen. De kwaliteit van uw informatiesystemen is daarom een doorslaggevende succesfactor geworden. Onze IT-managementopleidingen helpen u het beheer en onderhoud van uw informatiesystemen naar een hoger plan te tillen.
Project- en programmamanagement: gestructureerd naar betere resultaten Wanneer u wilt inspringen op snelle ontwikkelingen in de markt is het belangrijk dat u naast de lijnorganisatie een goede projectorganisatie inricht. Met onze Project- en programmamanagementopleidingen gaat u recht op uw doel af.
Personal Competence: soepel samenwerken Informatietechnologie is niet alleen een kwestie van methoden en technieken. Samenwerken, helder communiceren en duidelijke afspraken zijn van wezenlijk belang. Met het ontwikkelen van persoonlijke vaardigheden vergroot u de professionaliteit binnen uw organisatie.
Technical Skills: verstand van techniek Het ontwerpen, plannen, implementeren en beheren van een effectief informatiesysteem vraagt om een grondige kennis van de technische mogelijkheden. Met onze Technical Skills-opleidingen bent u ervan verzekerd dat deze kennis effectief wordt toegepast. Voor meer informatie: getronicspinkroccade.nl/education of 0800 8004
DYNAMISCHE
SYSTEEMONTWIKKELING
PROJECTIE
problemen in de organisatie kan oplossen. Het goed uitvoeren van een ICT-project blijft mensenwerk. DSDM kan ook niet zomaar als receptenboek worden gebruikt, zonder daarbij gezond verstand en de juiste technische en sociale vaardigheden te gebruiken. Het is bewust niet opgezet als een methode die iets voorschrijft; het is een beschrijvende methode. Ook al krijgen sommigen hierbij een onzeker gevoel, juist dit facet staat voor kwaliteit.
PEOPLE
Figuur 3: DSDM biedt een samenhangend raamwerk van filosofie, life-cycle en technieken, van waaruit per situatie een agile aanpak samengesteld kan worden voor een project of een gehele organisatie.
MANAGER
Goed kunnen omgaan met onzekerheden is een van de belangrijkste vaardigheden van een DSDM-projectmanager. Zowel bij de start van als tijdens een DSDMproject zijn veel zaken vaag en onduidelijk. Er wordt
len opleveren en niet aan eisen die betrekking hebben
immers gestuurd op budget en tijd, terwijl de functiona-
op situaties die zich wellicht nooit voordoen. Daardoor
liteit variabel is. De enige echte zekerheid bestaat in de
worden systemen ook eenvoudiger van opzet, iets dat
opleverdatum.
de onderhoudbaarheid ten goede komt. Het projectplan is in eerste instantie een globaal plan
MENSENWERK
dat steeds verder wordt ingevuld naarmate het pro-
Een methode kan mensen niet dwingen tot beter
ject vordert. Het heeft dus een dynamisch karakter.
samenwerken. Wel bieden methoden aanknopings-
Wat betreft de planning richt de projectmanager zich
punten en houvast om verbeteringen te realiseren.
op de hoofdlijnen. Hij of zij houdt zich op detailniveau
Kenmerkend voor DSDM is dat de menselijke aspecten
niet bezig met wie wat moet doen. De projectmanager
een belangrijke onderdeel in de aanpak (zie figuur
bepaalt de doelstellingen en stelt de kaders voor de
3). Die menselijke aspecten zijn onder meer belegd
ontwikkelteams. De rest wordt overgelaten aan de ont-
in de principes en de uitgebreide rol- en projectcul-
wikkelteams, want zij zijn hiervoor bevoegd: het empo-
tuurbeschrijvingen. Doordat het nodige expliciet wordt
werment (zie figuur 4).
gemaakt, kan je beter (bij)sturen en elkaar hierop aanspreken. Het is dan wel nodig dat iedere belangheb-
Omdat een DSDM-project vrij kort duurt (gemiddeld
bende voor aanvang van het project op de hoogte is van
vier tot zes maanden), kan men zich daarin niet allerlei
de DSDM-concepten.
‘logistieke’ vertragingen veroorloven. De projectmanager houdt daarom de projectomgeving scherp in
De methodiek is geen wondermiddel dat alle ICT-
de gaten zodat de DSDM-teams ongestoord kunnen
Figuur 4: In de DSDM-benadering heeft het projectplan een dynamisch karakter. De projecmanager bepaalt de doelstellingen en stelt de kaders voor de ontwikkelteams. De rest wordt overgelaten aan de ontwikkelteams, het empowerment. Zij zijn hiervoor bevoegd.
41
SYSTEEMONTWIKKELING
DYNAMISCHE
werken. Dit vraagt ook om het goed uitdragen van het empowerment, de projectmedewerkers vertrouwen
DSDM CONSORTIUM BENELUX
geven en motiveren. De projectmanager is dus een
Naast het DSDM Consortium in Engeland is er
people manager en faciliteert het projectteam. Dat klinkt
sinds 1996 ook een DSDM Consortium actief in
eenvoudig, maar als een project onder druk komt te
de Benelux. Het DSDM Consortium houdt zich
staan, blijkt pas of een projectmanager in staat is om
onder andere bezig met onderhoud en uitbreiding
een dergelijke houding vol te houden.
van de methode, kwaliteitsborging en promotie. In samenwerking met Stichting EXIN biedt het
NACHTRUST
Consortium aan ICT-professionals de mogelijk-
Zoals we zagen, gaat DSDM over het tijdens de ontwik-
heid het diploma DSDM-practitioner te behalen.
keling ervan toestaan van veranderingen in de spe-
Meer informatie omtrent DSDM, het Consortium,
cificaties van het systeem. De grootste zorg van een
lidmaatschap en certificering is te vinden op
aankomende DSDM-projectmanager is dat al die onge-
www.dsdm.nl.
breidelde veranderingen niet binnen de vastgestelde tijd haalbaar zijn. Het timeboxprincipe in combinatie met de MoSCoW-regels is er juist voor bedoeld om de afbake-
projectmanager. Ook de gebruiker en opdrachtgever is
ning van het project goed in de hand te houden. Wat dat
een goede nachtrust gegund. Ze krijgen immers wat ze
betreft dragen ze bij aan een goede nachtrust van de
nodig hebben, op tijd en binnen het budget.
42
■
