PROGRAMMA VOORJAAR 2016
LEERHUIS AMSTERDAM TENACH & EVANGELIE www.leerhuisamsterdam.eu
BEELDENSTORM De beeldvernielers van IS hebben bij ons, geestelijke nazaten van ‘1566’, schaamtevolle herinneringen opgewekt in het besef: Dit is niet nieuw, 450 jaar geleden waren onze geloofsgenoten ook zo. Maar waarom waren ze zo? Wat drijft de iconoclasten van alle tijden? Want die 16eeeuwse protestanten vertegenwoordigden slechts een eeuwenoude beweging waarin ook Byzantijnen en Moslims zich thuis voelden. Wat is de kracht van beelden dat ze zulke blinde woede losmaken? Waarom moet het woord zo nodig beschermd, ja gered worden tegenover het heersende beeld? Wat vermag toch het beeld? En wat richt het woord bij ons aan? En hoe geldt dat voor ons, in een tijd waarin we door een overmaat aan beelden – een ander soort beeldenstorm – overspoeld dreigen te worden? Houdt het woord zich nog staande, om niet te spreken van het Woord? We beginnen dit voorjaar met een serie bijeenkomsten over dit onderwerp. Op 1 maart komt dr. Anton van der Lem (historicus en conservator aan de Universiteitsbibliotheek van Leiden) ons geheugen opfrissen over 1566 en de daarbij behorende ontluisterende gebeurtenissen in de 16e eeuw, die een groot aantal van onze Middeleeuwse kerken terugbracht tot kale/heldere (doorstrepen wat niet verlangd wordt), Saenredamse ruimten. Op 29 maart voert dr. Peter van Dael sj (emeritus universitair hoofddocent kunstgeschiedenis) ons binnen in de wereld van de iconen. Aanleiding voor verbitterde burgeroorlogen in het Byzantijnse rijk, maar ook het geheim van de orthodoxe kerk. De serie vindt zijn voorlopige afsluiting in de inleiding die prof. Auke van der Woud (emeritus hoogleraar architectuur- en stedenbouwgeschiedenis aan de Rijksuniversiteit Groningen) op 9 april zal geven op zijn laatste boek De nieuwe mens, de schildering van de culturele revolutie waaraan wij ten prooi zijn sinds de 19e eeuw en waar de overweldigende positie van het beeld een wezenlijk onderdeel, zo niet de kern van uitmaakt. Het leerhuis is onderdeel van de Protestantse Kerk Nederland, waar het Woord het middelpunt vormde en vormt van de eredienst. Wat betekenen die beeldenstormen voor ons nu? Wat is de plaats van het woord in het licht van de liturgische vernieuwing die sinds de twintigste eeuw onze kerkdiensten nieuw gestalte geeft? En moeten we ook niet juist naast woord en beeld in dit kader aandacht geven aan de muziek? Aan welke kant staat die? Of heeft die een eigen plaats? Vragen die duidelijk maken dat we na de bovengenoemde bijeenkomsten nog niet klaar zijn. Dinsdag 1 maart 20.00 uur: Anton van der Lem, De Beeldenstormen in de Nederlanden van 1566 en daarna. Dinsdag 29 maart 20.00 uur: Peter van Dael sj, De kracht van de Iconen. Zaterdag 9 april 10.30 uur: Auke van der Woud, De nieuwe mens. (Thomaskerk, Prinses Irenestraat 36)
DICHTER BIJ DE DOOD VAN GOD De moderne poëzie van de 20e eeuw is sterk beïnvloed door het besef van de dood van God. Maar hoe verschillend! In deze serie bekijken we sinds najaar 2015 drie dichters van Europees formaat die elk op hun eigen wijze direct of indirect op deze dood reflecteren. Na Rainer Maria Rilke (1875-1926) zijn we nu bezig met Fernando Pessoa (1888-1935), die door middel van moderne en archaïsche stemmen zeer bewust afscheid neemt van het christendom om het heidendom te laten herleven. De laatste in de rij is Martinus Nijhoff (1894-1953) bij wie God een 2
woord van onrust, weemoed en verleden lijkt te zijn geworden. In hoeverre reflecteren zij net als wij op de dood van God? Waarin herkennen we ons, en waarin misschien toch minder? Alle teksten worden in het Nederlands gelezen. Vorm: inleiding, met elkaar lezen van gedichten en daarover in gesprek gaan. Doel: de ‘dood van God’ nader leren begrijpen als ons eigen cultureel verschijnsel én genieten van goede poëzie. Inleider: Dr. Wessel ten Boom [em. predikant en redactie-secretaris van ‘In de Waagschaal’] Zaterdag 6 februari 10.30 uur: Fernando Pessoa; 20 februari en 5 maart 10.30 uur: Martinus Nijhoff. (Thomaskerk, Prinses Irenestraat 36).
DE GOD VAN GERRIT ACHTERBERG
In het voorjaar van 2014 verscheen van de hand van Professor Martien Brinkman (o.a. bekend van de studies die hij in het begin van de tachtiger jaren schreef over de theologie van Karl Barth) het boek: Hun God de mijne? Over de God van Gerrit Achterberg, Hendrik Marsman, Martinus Nijhoff en Ida Gerhardt (uitg. Meinema, Zoetermeer). “Wat zeg ik als ik God zeg” (een citaat van een andere dichter: Jan Willem Schulte Nordholt), daarmee, zegt Brinkman, hebben genoemde dichters zich intensief bezig gehouden. Hun vragen zijn ook de onze, maar is daarmee hun God ook de onze? Vorig jaar kwamen het werk en het godsbeeld van Ida Gerhardt aan de orde. Deze keer staat Gerrit Achterberg centraal. Dinsdag 5 april 20.00 uur (Thomaskerk, Prinses Irenestraat 36)
KORAN LEZEN MET TENACH EN EVANGELIE APOCALYPTIEK IN DE KORAN Wij leven in Apocalyptische tijden zei president Obama naar aanleiding van ‘de islamitisch staat’. Onlangs verscheen een boek over de ‘American Apocalypse’, een geschiedenis van de ‘Evangelicalen’ in de twintigste eeuw. Drie bronnen worden genoemd voor het islamitische apocalyptische denken in onze tijd: teksten uit de Koran en de traditie (hadîth), maar daarnaast ook het (‘christelijke’) anti-semitische én de invloeden op ‘Evangelicale’ opvattingen. Je kunt denken aan de grote steun van ‘christenzionisten’ (met name in de USA) voor de staat Israël. In feite hebben de christenen in Europa al sinds de tijd van Constantijn de Grote een soort aanspraak op het Heilige land. De Moslims veroverden twee jaar na de dood van de profeten Mohammed de stad Jeruzalem, die kort te voren nog door de Byzantijnse keizer was heroverd op de Perzen. Vooral in de tijd van de kruistochten kwam die christelijke claim op het ‘heilige land’ dramatisch naar voren (ten koste van moslims én joden). Omdat ook in deze tijd in deze gebieden van het Midden Oosten reeds decennia lang oorlogen worden gevoerd tussen landen en groepen onderling, waarin het ‘christelijke Westen’ direct betrokken is, dringt de vraag zich op in hoeverre de godsdienst - meer precies de heilige boeken, resp O.T., N.T en Koran - daarin en rol spelen en of hiervan gebruik dan wel misbruik gemaakt wordt. De joodse apocalyptiek stond aan de wieg van de christelijke (Nieuwe Testament) en de moslimse (de Koran). Daarom beginnen we met het boek Daniël, dat de inspiratie was voor het laatste Bijbelboek: de Openbaring van Johannes. In het bijzonder wordt ingegaan op de tweeërlei ‘paideia’ of het ‘lernen’ in het leerhuis van de Tenach, tegenover het ‘lernen onder supervisie of regie van de imperiale machten (Babel, Perzië, Grieken, Romeinen). 3
Joden, christenen en moslims hebben een relatie met het ‘heilige’, beloofde land. Een vergelijking wordt gemaakt tussen Mozes die aan het einde van zijn leven (Deut. 34) dit land weliswaar niet mocht binnentrekken maar wél mocht zien. De verovering vond plaats onder zijn opvolger Jozua. Zo begonnen de veroveringen van Palestina en andere landen pas na Mohammeds dood. Aan wie wordt het land beloofd? De verwachtingen van de (weder)komst van de Messias, Masîh speelt bij alle drie tradities een rol. De wederkomst van Jezus wordt in de ISIS-verklaring van 2014 genoemd. Zoals verwachtingen in onze kritieke tijd geuit worden, zo gold dat ook voor het verleden. Het jaar 1492 luidde het einde van de christelijke reconquísta (herovering) in: de val van Granada toen, zowel de moslims als de joden uit het Iberische schiereiland werden verdreven. De Dertigjarige oorlog (1618-1648) was voor de joden een herhaling van ‘1492’. De Poolse pogroms kostten het leven aan honderdduizenden joden. Een nieuwe diaspora volgde, zoals in het jaar 70 (verwoesting van Jeruzalem en de tempel) en 1492. De slachtingen van 1648-1658 maakten, zo wordt wel gezegd, de komst van de ‘Messias’ Sabbatai Tsvi (1626-1676) en het latere chassidisme mogelijk. Is er sprake van een gezamenlijk of gescheiden perspectief? Zaterdag 30 januari, 13 en 27 februari en 12 maart 10.30 uur (Thomaskerk, Prinses Irenestraat 36)
DE SCHOOL VAN MISKOTTE HOOFDSOM DER HISTORIE, HET BOEK OPENBARING ALS VERZETSLITERATUUR In de winter van 1943-1944 houdt K.H. Miskotte voor de ‘randkerkelijken’ in het kader van wat later de commissie Groot Zuid zou heten een cursus over het boek Openbaring. Al in de zomer van 1944 is het boek persklaar en schrijft Miskotte het eerste voorwoord. Pas na de oorlog, in het najaar van 1945, zal het gepubliceerd worden. “Deze voordrachten werden gehouden in de tijd van de Duitse bezetting, van de nazi-terreur” schrijft Miskotte in een tweede voorwoord en vraagt zich af of het gehoor voor een dergelijk boek niet is afgenomen door “de nieuwe tevredenheden en de oude zorgen, die kwamen in het gevolg der bevrijding”. Het gaat, zo stelt hij, over de hoofdsom van de historie in haar geheel. Dat wil zeggen, niet alleen over de situatie waarin Johannes het boek schreef, maar ook over die waarin Miskotte zijn bespreking van het boek schreef. Om te ontdekken in hoeverre het in onze tijd met nog veel meer “nieuwe tevredenheden” nog aanspreekt, zijn we in het voorjaar van 2015 begonnen met elkaar fragmenten uit het boek lezen. We gaan er nu mee door. Wij gaan ervan uit, dat de deelnemers over een exemplaar beschikken, mocht dat onverhoopt niet lukken, dan kunnen er kopieën van de te lezen gedeeltes worden gemaakt. Een onderzoek op www.boekwinkeltjes.nl wees uit, dat er nog volop antiquarische exemplaren van het boek worden aangeboden voor prijzen variërend van € 5 tot € 15. Inleiders: Dick Boer en Wilken Veen Dinsdag 8, 15 en 22 maart 20.00 uur. (Thomaskerk, Prinses Irenestraat 36).
DE 10 GEBODEN VOOR KINDEREN IN DEZE TIJD Vorig jaar pleitten Stine Jensen, Coen Simon en Marli Huijer in Trouw voor lessen filosofie voor de jeugd op scholen. Ik ben meteen aan de slag gegaan met het schrijven van zgn. spiegelverhalen voor kinderen, rondom thema's van de tien geboden, daarbij onder andere geïnspireerd door het boek 'Erfenis zonder testament' van Hans Achterhuis en Maarten van Buuren. Ik heb dat boek nog lang niet af en ben er druk mee bezig waardoor ik nu nog ontvankelijk ben voor kritiek en suggesties. Pas als het eenmaal verschenen is word ik weer als vanouds eigenwijs en zelfverzekerd. 4
Karel Eykman Maar in het leerhuis krijgt u alvast een voorproefje: Zaterdag 7 mei 10.30 uur (Thomaskerk, Prinses Irenestraat 36).
TEKSTEN VOOR TOESCHOUWERS Iedere maand verdiept deze leeskring zich in een gezamenlijk uitgezocht toneelstuk, dat die maand ook te zien is in Amsterdam of Amstelveen. Christine Boer verzorgt een inleiding waardoor u meer te weten komt over de autobiografie van de schrijver en de betekenis van het betreffende stuk. Daarna worden de rollen onderling verdeeld en lezen de deelnemers gezamenlijk een uittreksel uit het toneelstuk. Op de volgende bijeenkomst wordt de opvoering even nabesproken, waarna weer een nieuw toneelstuk onder de loep genomen wordt. Maandag 25 januari 10.30 uur: "Dit zijn de namen" door NT Gent. Maandag 29 februari 10.30 uur: "Het jaar van de kreeft"door Toneel Groep Amsterdam. Maandag 4 april 10.30 uur: "De welwillenden"door Toneel Groep Amsterdam. Maandag 25 april 10.30 uur: "Lulu"door Toneelgroep Oostpool.
BEREIKBAARHEID VIA HET OPENBAAR VERVOER Thomaskerk: metro Station Zuid; tram 5; bus 15, 62, 65 halte Station Zuid.
ALLE DATA OP EEN RIJ: Maandag 25 januari 10.30 uur: Teksten voor toeschouwers (Thomaskerk) Zaterdag 30 januari 10.30 uur: Koran lezen (Thomaskerk) Zaterdag 6 februari 10.30 uur: Dichter bij de dood van God (Thomaskerk) Zaterdag 13 februari 14.00 uur: Koran lezen (Thomaskerk) Zaterdag 20 februari 10.30: Dichter bij de dood van God (Thomaskerk) Zaterdag 27 februari 10.30 uur: Koran lezen (Thomaskerk) Maandag 29 februari 10.30 uur: Teksten voor Toeschouwers (Thomaskerk) Dinsdag 1 maart 20.00 uur: Beeldenstorm. Dr. Anton van der Lem over 1566 (Thomaskerk) Zaterdag 5 maart 10.30 uur: Dichters (Thomaskerk) Zaterdag 12 maart 14.00 uur: Koran lezen (Thomaskerk) Dinsdag 15 maart 20.00 uur: School van Miskotte (Hoofdsom der Historie) (Thomaskerk) Dinsdag 22 maart 20.00 uur: School van Miskotte (Hoofdsom der Historie) (Thomaskerk) Dinsdag 29 maart 20.00 uur: Beeldenstorm. Peter van Dael SJ, De kracht van de Ikonen (Thomaskerk) Maandag 4 april 10.30 uur: Teksten voor toeschouwers (Thomaskerk) Dinsdag 5 april 20.00 uur: Martien Brinkman: Achterberg (Thomaskerk) Zaterdag 9 april 10.30 uur: Beeldenstorm. Prof. Dr. Auke van der Woud, De nieuwe mens (Thomaskerk) Maandag 25 april 10.30 uur: Teksten voor toeschouwers (Thomaskerk) Zaterdag 7 mei 10.30 uur: Karel Eykman, De tien geboden voor kinderen (Thomaskerk)
5
Het Leerhuis heft geen toegangsgeld meer bij zijn bijeenkomsten. Maar dat wil niet zeggen dat we het geld niet nodig zouden hebben. Al uw giften op gironummer NL32INGB0000449815 PROTESTANTSE GEMEENTE IN ZAKE T&E zijn zeer welkom. Wilt u regelmatig op de hoogte blijven van de activiteiten van het leerhuis? Stuur een e-mail naar
[email protected] en u krijgt de LAT&E POST toegestuurd. Voor verdere informatie zie www.leerhuisamsterdam.eu
6
