Programma symposium Vroege interventie bij psychosen: een regionale aanpak?
Maandag 30 mei 2011 12.30 – 17.00 uur Zaal Rio Grande Van der Valk Hotel Ridderkerk
Welkomstwoord Welkom op het symposium ‘Vroege interventie bij psychosen: een regionale aanpak?’. Voor u ligt het programmaboekje met daarin het programma, de abstracts en cv’s van de sprekers. In de afgelopen decennia is onze kennis over psychosen sterk toegenomen. We weten veel meer over erfelijkheid, hersenprocessen, cognitieve functiestoornissen en dergelijke dan 25 jaar geleden. Ondanks deze toename van kennis is er in het zorgaanbod relatief weinig veranderd en zijn grote groepen patiënten met schizofrenie nog steeds langdurig afhankelijk van zorg. Preventie na vroegherkenning bij kinderen en adolescenten met een verhoogd risico, en de ontwikkeling van interventies voor risicogroepen bieden wellicht een deel van de oplossing om deze afhankelijkheid te verminderen. Of zou het accent vooral moeten liggen op nog betere behandeling van patiënten met een manifeste psychose? Dit symposium is ontstaan vanuit de behoefte kennis over dit thema te bundelen en deze overzichtelijk te presenteren. Op termijn hopen we dat dit leidt tot gezamenlijke regionale initiatieven tussen academische en ggz-instellingen waarin naast behandeling ook maatschappelijke verantwoordelijkheid centraal staat; is door preventie de zorgvraag beter hanteerbaar te houden? Ook hier is voorkomen beter dan genezen. We wensen u een interessante en inspirerende bijeenkomst toe!
Arthur Van Gool en Athanasios Maras Directeuren Yulius Academie
2
Programma Maandag 30 mei 2011 Zaal Rio Grande, Van der Valk Hotel Ridderkerk 12.30 – 13.00
Ontvangst
13.00 – 13.05
Opening door de voorzitter,
Zie ook pagina 4
prof. dr. F.C. Verhulst (Erasmus MC-Sophia) 13.05 – 13.20
Inleiding Psychiatry across the life span
Zie ook pagina 5
door dr. A.R. Van Gool (Yulius) 13.20 – 14.00
Het ontwikkelingstraject van schizofrenie:
Zie ook pagina 6
determinanten, kritieke fasen en beïnvloeding door prof. dr. S.A. Kushner (Erasmus MC) 14.00 – 14.40
Ultra hoog risico op psychose (I): age, stage en detectie
Zie ook pagina 8
door drs. R. Klaassen (Rivierduinen) 14.40 – 15.10
Pauze
15.10 – 15.50
Ultra hoog risico op psychose (II):
Zie ook pagina 10
onderzoek en interventies door prof. dr. M. van der Gaag (Parnassia en Vrije Universiteit Amsterdam) 15.50 – 16.30
Interventies bij vroege psychosen
Zie ook pagina 12
door prof. dr. C.L. Mulder (Bavo-Europoort) 16.30 – 17.00
Paneldiscussie onder leiding van prof. dr. F.C. Verhulst
Zie ook pagina 14
Panel: dr. B.J.M. van de Wetering (Bouman GGZ), prof. dr. J.E.J.M. Hovens (Delta Psychiatrisch Centrum) en drs. M.L.J.M. Eussen (Yulius). 17.00 – 17.10
Afsluiting door de voorzitter Het symposium wordt afgesloten met een borrel
3
Opening prof. dr. F.C. Verhulst (Erasmus MC-Sophia) 13.00 – 13.05 uur
Spreker Prof. dr. F.C. Verhulst is hoogleraar en afdelingshoofd van de afdeling Kinder- en jeugdpsychiatrie van het Erasmus MC Sophia. Hij heeft uitvoerige onderzoekservaring op het gebied van de (kinder- en jeugd-)psychiatrische epidemiologie. Hij is (mede-)onderzoeksleider van een aantal longitudinale studies, waarvan Generation R (10.000 in Rotterdam geboren kinderen) en TRAILS (TRacking Adolescents Individual Life Survey; 2.900 10-jarigen in het noorden van het land) de bekendste zijn. Hij was Editor-in-Chief van de Journal of Child Psychology and Psychiatry, is bestuurslid van ZonMw, lid van de Gezondheidsraad en International Editor-at-Large van The Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry.
4
Psychiatry across the life span dr. A.R. Van Gool (Yulius) 13.05 – 13.20 uur
Abstract
eenvoudige interventie het beloop bij 5% van
Schizofrenie gaat in diverse opzichten gepaard
de patiënten in enige mate gunstig beïnvloed
met hoge kosten, zowel materieel als
kan worden, zal dat zeker over de lange termijn
immaterieel. De materiële kosten zijn te
gerekend een aanzienlijke besparing aan
splitsen in directe en indirecte. Wat de directe
materiële en immateriële kosten opleveren.
materiële kosten betreft valt te denken aan kosten gemaakt voor geestelijke en lichamelijke
Spreker
gezondheidszorg en uitkeringen, bij indirecte
Dr. A.R. Van Gool is psychiater, plaatsvervangend
materiële kosten bijvoorbeeld aan gederfde
A-opleider en directeur bij de Yulius Academie.
productiviteit en gederfde belastinginkomsten.
Hij is sinds najaar 2007 werkzaam bij Yulius,
Ook de immateriële kosten – bijvoorbeeld
als behandelaar aanvankelijk in de langdurende
uitgedrukt in afname van levenskwaliteit –
zorg, sinds begin 2011 bij de afdeling Ouderen.
zijn aanzienlijk: het functioneren van de groep
Hij heeft werkervaring in de interne genees-
patiënten met schizofrenie als geheel is
kunde en huisartsgeneeskunde en als
zorgelijk. Dat geldt voor genoten onderwijs,
psychiater heeft hij gewerkt bij RIAGG’s,
participatie in betaald werk, functioneren in
een PAAZ en in de consultatieve psychiatrie.
sociale rollen, subjectieve gezondheid en
Als (co-)auteur publiceerde hij over
levensduur.
uiteenlopende onderwerpen, vooral vanuit
De vraag is of de ggz dat op de langere termijn
de ziekenhuispsychiatrie en de klinische
op kan blijven brengen, zowel wat menskracht
psychiatrie. Hij is gepromoveerd op een
als financiële middelen betreft.
psycho-immunologisch onderwerp:
Gezien de hoge kosten, hebben preventieve
de psychiatrische bijwerkingen van therapie
interventies vroeg in het beloop een groot
met interferon-alfa.
potentieel: als bijvoorbeeld door een relatief
5
Het ontwikkelingstraject van schizofrenie: determinanten, kritieke fasen en beïnvloeding prof. dr. S.A. Kushner (Erasmus MC) 13.20 – 14.00 uur
Abstract
Spreker
Despite the remarkable treatment advances
Prof. S.A. Kushner completed his
over the past century, schizophrenia remains
undergraduate degree summa cum laude at
among the most severe and intractable mental
the University of Pennsylvania, completing an
illnesses. Undoubtedly, the incomplete clinical
honors thesis with Prof. dr. Hank F. Kung (1997).
repertoire for treatment of schizophrenia
He studied medicine and neuroscience
results from our historically limited
through the National Institutes of Health -
understanding of the relevant neurobiology.
Medical Scientist Training Program at
Recent advances in brain imaging,
the University of California, Los Angeles (2005).
epidemiology, and genetics have laid a strong
His PhD thesis was conducted in the laboratory
foundation for a detailed neurobiology.
of Prof. dr. Alcino J. Silva (2005). At the New York
This lecture will review the current
State Psychiatric Institute and Columbia
neurodevelopmental model underlying
University, he received clinical training as
schizophrenia, and highlight specific
a psychiatrist including board certification.
phenomenologic, pharmacologic, and genetic
In 2009, he was appointed as Professor of
advances which have the potential to provide
Neurobiological Psychiatry at Erasmus MC.
novel insights for improved treatment strategies and early intervention approaches.
6
Notities
7
Ultra hoog risico op psychose (I): age, stage en detectie drs. R. Klaassen (Rivierduinen) 14.00 – 14.40 uur
Abstract
waarde onderzocht. Er zijn tevens ervaringen
De incidentie van een aantal psychiatrische
opgedaan met de meest bij de doelgroep
stoornissen (angst, stemmingsstoornissen,
passende bejegening en setting.
verslaving, psychosen, persoonlijkheidsstoornissen) piekt rond het 18e levensjaar.
Spreker
Later in het leven ontstane psychiatrische
Drs. R. Klaassen is kinder- en jeugdpsychiater
stoornissen zijn relatief zeldzaam. Dit in tegen-
en momenteel werkzaam bij Rivierduinen
stelling tot veel somatische stoornissen, die
Leiden met als aandachtsgebied de aansluiting
ontstaan ófwel in de kindertijd ófwel na
van de kinder- en jeugdpsychiatrie bij de
het 50e levensjaar; adolescenten zijn in het
volwassenenpsychiatrie voor wat betreft
algemeen somatisch goed gezond. Daarbij
‘severe mental illness’, in het bijzonder
neigen psychiatrische stoornissen naar
psychosen. Ze is betrokken bij wetenschappe-
chroniciteit. Dit onderstreept de noodzaak van
lijk onderzoek naar prodromale stadia van
onderzoek naar vroeginterventie en een visie
psychosen en vroege psychosen. Ze is sinds
op samenwerking tussen de kinder- en jeugd-
2001 coördinator GROUP (Geestkracht) voor
psychiatrie en de volwassenenpsychiatrie.
Rivierduinen en sinds 2008 projectleider van de
Het stageringsconcept, meer bekend uit o.a.
EDIE-NL, een multicenter studie onder leiding
de oncologie, kan hierbij nuttig zijn. Daarnaast
van Prof. Dr. M. van der Gaag (Parnassia/VU)
heeft vroegdetectie van psychose een nieuwe
met als samenwerkende partners AMC
groep patiënten in beeld gebracht: jongeren
Amsterdam, Parnassia Den Haag en
met een hoog risico op psychose. Deze at risk
GGZ Friesland. Sinds 2008 is ze teampsychiater
mental state jongeren worden besproken.
van het EDIT (Early Detection and Intervention
Ook is de verschijningsvorm van de voorstadia
Team) van Rivierduinen.
inmiddels te beschrijven en hun voorspellende
8
Notities
9
Ultra hoog risico op psychose (II): onderzoek en interventies prof. dr. M. van der Gaag (Parnassia en Vrije Universiteit Amsterdam) 15.10 – 15.50 uur
Abstract
Spreker
De detectie van ultra high risk (uhr) patiënten
Prof. dr. M. van der Gaag promoveerde in 1992
kan op verschillende wijzen plaatsvinden. In de
op een studie naar cognitieve remediatie bij
lezing worden de resultaten van een verwijs-
psychotische patiënten. Zijn klinisch werk en
strategie vergeleken met een screeningsstra-
zijn onderzoeksinspanningen sindsdien zijn
tegie. Bij screening worden meer mensen met
altijd gericht geweest op psychotische
uhr gevonden, met name vrouwen met uhr.
patiënten. Hij initieerde diverse multi-site
De preventie van psychose richt zich op
studies in de Nederlandse GGZ rond het
cognitieve tendensen die een rol spelen bij het
verbeteren van de zorg en efficacy trials bij
ontstaan en onderhouden van wanen en
nieuwe interventies zoals cognitieve gedrags-
hallucinaties en die ook al in een prodromale
therapie bij psychose, sociale vaardigheids-
fase aanwezig zijn. Deze tendensen hebben
training, mobiele behandelteams, competitive
een state karakter en zijn ook bij eerstegraads
memory training bij auditieve hallucinaties,
verwanten aanwezig. Dat betekent dat zij niet
lotgenotengroepen, adherence training,
zelf veranderd kunnen worden en de behande-
metacognitieve training en preventieve
ling bestaat uit het bewustworden van de
cognitieve gedragstherapie bij mensen met
cognitieve tendensen en er dan corrigerend
een ultra hoog risico op het ontwikkelen
mee omgaan. De eerste resultaten van deze
van psychose. Vele interventies hebben na
preventieve behandeling zijn bemoedigend.
onderzoek een succesvolle implementatie
De definitieve resultaten laten tot september
gehad in de Nederlandse GGZ.
2011 op zich wachten.
10
Notities
11
Interventies bij vroege psychoses prof. dr. C.L. Mulder (Bavo-Europoort) 15.50 – 16.30 uur
Abstracts
Spreker
In de jaren tijdens het manifest worden van
Prof. dr. C.L. Mulder is hoogleraar Openbare
psychotische stoornissen ligt mogelijk een
Geestelijke Gezondheidszorg en als psychiater
belangrijk aangrijpingspunt voor het gunstig
en onderzoeker werkzaam bij Bavo Europoort,
beïnvloeden van het ziektebeloop. Veel moeite
onderdeel van de Parnassia Bavo Groep,
is dan ook gedaan om in gecontroleerd
de GGD Rotterdam en omstreken en het
onderzoek aan te tonen wat de waarde is van
Erasmus MC. De onderzoeksactiviteiten vinden
vroege interventies voor de lange termijn
plaats in het kader van het Onderzoekcentrum
prognose. Dat roept een aantal vragen op.
O3, een samenwerkingsverband tussen de
Kan er inmiddels een balans opgemaakt
ggz-instellingen in Rijnmond, de GGD en het
worden en zo ja, hoe luidt de conclusie?
Erasmus MC. Prof. Mulder werkt als psychiater
Welke interventies bij vroege psychose zijn
in een ACT-team en doet onderzoek op het
denkbaar en welke zijn inmiddels afdoende
gebied van de OGGZ (bevolkingsonderzoek,
onderzocht? Welke interventies bij vroege
acute psychiatrie, toepassing van dwang en
psychosen zou door iedere ggz-instelling
ACT) en heeft in dit kader diverse onderzoeks-
daadwerkelijk moeten worden aangeboden?
subsidies verkregen. Prof. Mulder publiceert
Hoe vroeg kunnen deze interventies gedaan
over acute psychiatrie, openbare geestelijke
worden? Hoe staat het met de invoering van
gezondheidszorg en bemoeizorg in diverse
dergelijke interventies in de praktijk van de ggz
(inter)nationale tijdschriften en boeken.
en daarbuiten? Wat kunnen we in praktische zin als ggz-instellingen met deze kennis? Wat zou verder onderzocht kunnen worden binnen onze mogelijkheden?
12
Notities
13
Paneldiscussie 16.30 – 17.00 uur
Dr. B.J.M. van de Wetering is psychiater. Van 1985 tot 2000 was hij staflid van de afdeling Psychiatrie van het Erasmus MC, sinds 2000 is hij lid van de Raad van Bestuur
Prof. dr. J.E.J.M. Hovens is psychiater en
van Bouman GGZ. Hij deed (promotie-)
A-opleider in het Delta Psychiatrisch Centrum
onderzoek naar de erfelijkheid van het
en is als hoogleraar verbonden aan de afdeling
syndroom van Gilles de la Tourette. Thans is hij
Klinische en Gezondheidspsychologie van de
betrokken bij onderzoek naar diverse aspecten
Erasmus Universiteit. Hij studeerde genees-
van verslavingsproblematiek, waaronder
kunde en psychologie en promoveerde op
behandelontwikkeling en evaluatie, en naar
de diagnostiek van posttraumatische stress-
de neurobiologie en cognitieve processen bij
stoornis. Zijn wetenschappelijk onderzoek richt
problematisch middelengebruik.
zich momenteel met name op chronische psychosen. Daarnaast geniet hij bekendheid als initiatiefnemer en redacteur van een aantal psychiatrische leerboeken en over de geschiedenis van de psychiatrie.
14
Drs. M.L.J.M. Eussen is kinder- en jeugdpsychiater bij Yulius. In zijn klinische werk houdt hij zich al 15 jaar bezig met jongeren met (prodromen van) eerste psychose. Over dit onderwerp heeft hij diverse malen gepubliceerd en vele voordrachten gehouden. Binnen Yulius vervulde hij diverse beleidsfuncties; momenteel is hij inhoudelijk manager van de acute en intensieve zorg van kinder- en jeugdpsychiatrie. Sinds 1996 is hij deel-opleider kinder- en jeugdpsychiatrie en in het verleden ook plaatsvervangend opleider psychiatrie. Zijn wetenschappelijk onderzoek op de afdeling Kinder- en Jeugdpsychiatrie van het Erasmus MC Sophia (prof. dr. F.C. Verhulst) richt zich op de fenotypische variabiliteit en endofenotypering van autismespectrumstoornissen.
15
Notities
16
Notities
17
Notities
18
Vooraankondiging symposium De kracht van autisme
15-16 november 2011 Theater Kruispunt Barendrecht
Een gezamenlijk initiatief van Erasmus MC-Sophia, Lucertis Sarr, Riagg Rijnmond en Yulius.
19
Praktische informatie Accreditatie Voor dit symposium is accreditatie aangevraagd voor psychiaters. Voor de klinisch psychologen is voor vier punten accreditatie toegekend en voor verpleegkundig specialisten voor drie punten.
Bewijs van deelname Na afloop van het symposium krijgt u een bewijs van deelname toegestuurd.
Overige Wij verzoeken u vriendelijk na afloop van het symposium het evaluatieformulier in te vullen en samen met de badge in te leveren bij de ontvangsttafel.
Contact Anna Bouman of Andrea IJff
[email protected] T 078 654 56 49 www.yulius.nl
