PROEF!HOSPITALITY MAGAZINE OVER GASTVRIJHEID EN INTERIEUR
n
MEI 2016
n
#04
IN DEZE EDITIE THEMA
SEEN IN...
CONCEPT IN BEELD
HOTSPOT
CONCEPTING
MILANO TRENDS VANAF DE SALONE DEL MOBILE 2016
YOEPZ, UTRECHT PAVILJOEN VAN DE DAME
THE SUICIDE CLUB ROTTERDAM
EN OOK n n n n n
ZORG: REMBRANDT ZORGHOTEL OUD-BEIJERLAND ONDERWIJS: HOGESCHOOL VAN HALL LARENSTEIN OFFICE: LUCHTRUIM, EINDHOVEN DE ONDERNEMER: DICK EN DARWIN POPPES MIJN STEK: NICOLETTE VAN DAM
BRAND
NEW! COLLECTION
VOORWOORD
SATELLIET
Concepting
GASTEN WORDEN AMBASSADEURS
In onze branche draait alles om gastvrijheid. Met name om de gunst van de gast. Dankzij 45 jaar ervaring weten wij daar aardig wat van en realiseren wij de meest uitnodigende interieurs. Toch ervaren ook wij dat er meer is. Juist met oorspronkelijkheid, een sterke eigen visie of creatieve denkbeelden weten ondernemers van nu de loyaliteit van hun gasten te krijgen. Concepting noemen we dit fenomeen en in de Hospitality sector beheersen steeds meer ondernemers dit spannende proces. Lees de artikelen over Yoepz Kip & Kreeft, Restaurant Post of Giornale er gerust eens op na! Opvallend is dat wanneer je eenmaal een concept bedacht hebt alle verdere beslissingen, bijvoorbeeld over interieur, aankleding, menu of huisstijl, een stuk eenvoudiger worden. In het geval van Yoepz lijkt het succes aan te komen waaien. Gasten worden massaal fan of ambassadeur. Ze bombarderen de sociale media vanuit hun enthousiasme over dit vrolijke en unieke concept. Ik verzeker u, daar kan geen reclamebudget tegen op! Toch is het ontwikkelen van een succesvol concept hard werken. En bovenal, het moet echt zijn en gemeend. Anders val je direct door de mand. Lees meer hierover in het interview met Dick Holzhaus, die er trouwens ook een verhelderend boek over schreef. In deze vierde editie van PROEF!Hospitality geven wij volop ruimte voor inspirerende concepten en verhalen over interieur en gastvrijheid, opgetekend uit de mond van ondernemers, architecten en liefhebbers van ons mooie Hospitality vak!
‘ Wanneer gasten jouw ambassadeurs worden dan weet je dat je een goed concept in handen hebt! ’
HEEFT U NIEUWS VOOR ONZE LEZERS OF WILT U MEEPRATEN IN DIT MAGAZINE? MAIL ONS VIA PROEFHOSPITALITY @SATELLIET.NET
PROEF! HOSPITALITY
collection AVALON patter n FLAMINGO
EEN UITGAVE VAN SATELLIET MEUBELEN,
CHRISTAN BROUWERS Algemeen Directeur Satelliet Meubelen
wallcoverings for the ultimate in refinement
T 0800 022 17 92 - contract.netherlands@arte-inter national.com
Let’s stay in touch! Arte Walls
SPECIAAL GERICHT OP GASTVRIJHEID EN INTERIEUR.
3
PROEF!HOSPITALITY
INHOUD
SATELLIET
8 proef de vele smaken in dit magazine
PROEF!HOSPITALITY
14
MAGAZINE OVER GASTVRIJHEID EN INTERIEUR
PROEF!HOSPITALITY
TY PROEF!HOSPITALI
Enjoy the art of hospitality
SATELLIET-MEUBELEN
THEMA
CONCEPTING
n
INTERNATIONAL PARTNERS n NORWAY n FINLAND
LUXEMBOURG
n
GERMANY
n
FRANCE
n
SPAIN
INTERIEUR
n
MEI 2016
D CONCEPT IN BEEL
MILANO TRENDS VANAF DE SALONE DEL MOBILE 2016
YOEPZ, UTRECHT PAVILJOEN VAN DE DAME
BEIJERLAND T ZORGHOTEL OUDZORG: REMBRAND LARENSTEIN SCHOOL VAN HALL ONDERWIJS: HOGE TRUIM, EINDHOVEN n OFFICE: LUCH ES POPP IN ER: DICK EN DARW n DE ONDERNEM LETTE VAN DAM n MIJN STEK: NICO
n
#04
BELGIUM
SEEN IN...
EN OOK n
n
GASTVRIJHEID EN
IN DEZE EDITI E
RICHT // DALFSEN // MAAST BREDA // AMSTERDAM UNITED KINGDOM
MAGAZINE OVER
ET WWW.SATELLIET.N + 31 76 522 53 10
@SATELLIETBV
n
JAARGANG 3 OP DE COVER: DARWIN EN DICK POPPES
n
30
n
#04
#04
HOTSPOT
THE SUICIDE CLUB ROTTERDAM
BRAND
NEW! COLLECTION
#04
03 CHRISTAN BROUWERS VOORWOORD
28 UIT ETEN MET EEN GLIMLACH CONCEPT IN BEELD
06 HOSPITALITY IN HET NIEUWS
30 LUCHTRUIM MARKT IN BEELD - OFFICE
08 ZONDER CONCEPT KOM JE NERGENS CONCEPTING
34 MILANO SEEN IN ...
12 HUISKAMER VAN DORDRECHT METAMORFOSE
39 MILO BERLIJN COLUMN
14 DE KRACHT VAN JE LOGO MATERIAAL UITGELICHT
40 BRAND NEW NIEUWE COLLECTIE
16 THE SUICIDE CLUB ROTTERDAM HOTSPOT
47 FACTS & FIGURES
18 ZORG GEZIEN DOOR EEN HORECABRIL MARKT IN BEELD - ZORG
28
MEI 2016
TY PROEF!HOSPITALI
MEI 2016
16 25
V
SATELLIETMEUBELENB
n
20 GRANDEUR AAN GRONINGER MEER CONCEPT IN BEELD
34 48
25 NICOLLETE VAN DAM MIJN STEK
48 DE KROON DE ONDERNEMER 52 ETEN IN EEN ITALIAANSE DRUKKERIJ VAKMENSEN 54 AGENDA + COLOFON 55 COMING UP IN DE VOLGENDE EDITIE
26 DUURZAME STAPPEN MARKT IN BEELD ONDERWIJS
VERRASSENDE CONCEPTEN
52
BRAND
NEW! COLLECTION
&
INSPIRERENDE ONDERNEMERS
5
PROEF!HOSPITALITY
HOSPITALITY IN HET NIEUWS
HOSPITALITY
in het nieuws
SATELLIET
HORECA - ZORG - ONDERWIJS - OFFICE - LEISURE - RETAIL
HORECA
EEN NEUS VOOR SFEER
COLADRINKERS VIRTUEEL OP REIS
STEEDS MEER RESTAURANTS EN WINKELCENTRA WERKEN MET GEUR OM HUN GASTEN POSITIEF TE BEÏNVLOEDEN. DAT KAN SINDS KORT MET DE DECOSCENT.
COCA-COLA HEEFT 70 MILJOEN HORECAFLESJES COLA VOORZIEN VAN EEN INNOVATIEVE SMART SCANTECHNIEK. DOOR HET SCANNEN VAN HET FLESJE MET EEN SMARTPHONE KAN DE GAST PRIJZEN WINNEN.
M
aak het gasten zo aangenaam mogelijk door de juiste geur te kiezen, zodat mensen zich prettig voelen en langer blijven. Dat kan op een subtiele en stijlvolle manier met de Decoscent. Deze uitvinding van SCENT:LINQ en interieurbeplanter Hydrozorg beleeft zijn primeur in Nederland.
C
oca-Cola verleidt horecabezoekers tot een reisje naar een onbekende bestemming. Althans, in eerste instantie virtueel. Wie een foto scant van zijn glazen horecaflesje met actielabel, krijgt via een speciale site een 360 gradenfilmpje te zien ‘waar de fles je brengt’. Wie de bestemming bestemming raadt, maakt kans op een reis er naartoe of een andere prijs, zoals tickets voor een festival of een bioscoopbon.
Monique de Groot
HORECA
DESIGNTRENDS 2016 WE GAAN HET KOMENDE JAAR STEEDS MEER CONCEPTEN ZIEN DIE ZICH RICHTEN OP EEN NICHE. BLURRING GAAT NOG MASSALERE VORMEN AANNEMEN. DIT EN MEER BLIJKT UIT ONDERZOEK NAAR TRENDS IN DE HORECA VOOR 2016, UITGEVOERD DOOR MISSET HORECA.
De DecoScent is een stijlvolle vaas met ingebouwd geursysteem die aan de sfeer en het concept van de gelegenheid kan worden aangepast. WWW.SCENTLINQ.NL
HORECA
ALLERGENENTRAINING
Het is de eerste campagne waarin gebruik gemaakt van deze innovatieve smart product technologie. Doel van de campagne is een nieuwe beleving geven aan het Coca-Cola drinken in de horeca. Door de actie ontstaat interactie met de consument via een volledig nieuw digitaal communicatiekanaal in een relevante horeca-context, want de deelnemers zijn klanten van Coca-Cola. Meer dan 11500 horecagelegenheden doen mee aan de actie, die tot eind dit jaar loopt.
S
teeds vaker krijgt de horeca te maken met gasten met een speciaal dieet vanwege een allergie. Monique de Groot, de vrouw achter website hetmeisjemetdevoedselallergie.nl geeft trainingen, zodat allergieën geen bedreiging meer zijn, maar een kans.
H
et vakblad Misset Horeca ondervroeg 50 (inter)nationale architecten en designers naar de laatste trends. Opvallend is dat beleving en luxe nog belangrijker worden. Een horecaruimte moet voldoen aan meerdere behoeftes van de gasten. Ruimtes worden ingericht om contact met elkaar te krijgen en te delen. Het sobere design wordt verruild voor meer comfort en luxe.
Wat kun je een gast met lactose intolerantie of diabetes wel en niet voorschotelen en wat te doen met iemand die geen gluten mag? Welke regels zijn er en welke vragen moet je stellen? Speciale diëten zorgen voor allerlei gastronomische dilemma’s. De allergenentraining van Monique van hetmeisjemetdevoedselallergie.nl geeft antwoord op deze en veel meer vragen. Ook maakt ze duidelijk waar de NVWA op controleert en hoe je van de Allergenen Wetgeving een kans maakt. Meer informatie is te vinden op haar website.
Ruw industrieel is passé. Ook wandvullende krijtborden en versleten vintage-banken kunnen de deur uit. Wat willen klanten dan wel in de horeca? Nieuwe technologie, gezond eten en persoonlijk contact.
WWW.HETMEISJEMETDEVOEDSELALLERGIE.NL
HORECA
BRRR… KOFFIE! FROZEN IRISH COFFEE
B
arista Jeroen Veldkamp is dol op alternatieve manieren van koffiezetten en het bedenken van nieuwe varianten. Voor iedereen heeft hij een passend concept in zijn CoffeeLab in Eindhoven en Breda. ‘De trend in cocktailland is op dit moment de frozen cocktail. Er zijn zelfs bars die slush puppy machines op de bar hebben staan met kant en klare cocktails erin.’ ‘Zelf ben ik al jaren fan van de Irish coffee. Daarom besloot ik een frozen variant te maken voor de zomer. Deze serveer ik bij voorkeur in een jampot of een mason jar. De gast krijgt hem met alle ingrediënten en ijs geserveerd. En om meer beleving in de horeca te krijgen laten we de gasten zelf shaken! Mijn favoriete Irish whisky is Tullamore Dew. Deze combineer ik met gecondenseerde melk, espresso en volle melk. Dat is alles. IJs erbij en shaken maar!’
Recept
PROEF!HOSPITALIT LEZERSVOORDEEL Y !
denseerde melk 1 Bodem bedekken met gecon ey 2 1 deel Tullamore Dew wisk 3 2 delen espresso 4 1 deel volle melk 5 Opvullen met ijs 6 Deksel erop
7 Shaken, zo hard als je kan! 8 Cheers…
PROEF!H OSPITALIT VERLOOT Y EEN MAS T E R C LASS VAN JERO EN VELDK AMP! 160504-HIAB-adverts-A3.indd 1
GA NAAR : WWW.SA TELLIET.N ET/MAST
ERCLASS
Contado en flat white zijn steeds populairder aan het worden. Geen idee wat dit is? Dan is een masterclass van deze top barista een aanrader! Maar ook voor koffieconnaisseurs die weten dat een contado vergelijkbaar is met een latte macchiato, maar gemaakt wordt met warme melk in plaats van melkschuim valt er nog veel te leren. WWW.COFFEELAB.NL
Jeroen Veldkamp
09-05-16 13:44
7
PROEF!HOSPITALITY
CONCEPTING
SATELLIET
Het was een tijd waarin je je nog echt mocht inspannen om iets bijzonders te ontwikkelen.’ Gaandeweg ontrafelde Holzhaus het proces dat voorafgaat aan de realisatie van een goed concept.
‘ZONDER CONCEPT KOM JE NERGENS’ Tekst: Suzanne Dijkstra Fotografie: Kannika Holzhaus / Paul Jespers
EEN GOED IDEE IS NIET VOLDOENDE. OM SUCCES TE HEBBEN, HEB JE EEN STERK CONCEPT NODIG. DICK HOLZHAUS BEDACHT EEN METHODE OM CONCEPTONTWIKKELING MAKKELIJKER TE MAKEN EN SCHREEF HIER EEN BOEK OVER, ZODAT OOK ANDEREN HIER BAAT BIJ HEBBEN.
‘Wauw, waarom heb ik dat niet bedacht. Zo simpel, maar zó sterk!’ Die gedachte heeft iedereen weleens gehad. Een goed concept heeft geen uitleg nodig en is vrij van onnodige zaken. Maar kom er maar eens op. Dick Holzhaus ontwikkelt al meer dan dertig jaar concepten. Hij werkte bij de grootste reclamebureaus van ons land en bedacht onder andere de term ‘pinnen’ voor het bedrijf achter deze manier van betalen. ‘Ik ben vaak jaloers geweest op bedenkers van geweldige concepten. Het heeft mij jaren gekost om te analyseren en te doorgronden hoe je tot een goed concept komt. Aan de hand van zijn kennis en ervaring heeft Holzhaus een methode ontwikkeld. Iedereen kan concepten ontwikkelen met behulp van deze 4WaardenMethode. Je leert de patronen te zien en krijgt veel vragen te beantwoorden, om zo uiteindelijk de essentie over te houden; het concept!
‘Ik vind het prettig om mijn kennis te delen met anderen. Artsen doen natuurlijk veel belangrijker werk, maar binnen mijn vakgebied verbeter ik de wereld ook een beetje.’ Holzhaus combineert conceptontwikkeling met het schrijven van romans en hij schildert graag. ‘Ik ben nu bezig met de afronding van een biografie voor een vroegere klant die op basis van mijn concept veel geld heeft verdiend met een serie producten die nu wereldwijd worden verkocht.’ Holzhaus besloot naar de Rietveld Academie te gaan. Daarna koos hij niet voor een leven als kunstenaar, maar ging hij aan de slag bij reclamebureaus. ‘Ik kom uit een ondernemersfamilie. In loondienst ga je alleen om het kunstje van iemand te leren. Ik wilde goed geld verdienen en het hoogste bereiken bij de grootste bureaus, om vervolgens voor mezelf te beginnen. Dat is gelukt, al duurde het wat langer dan ik vooraf had bedacht. Ik heb een geweldige tijd gehad in de reclamewereld.
‘Concepten ontwikkelen is hard werken. Wil je volgende week een feestje organiseren, dan is een ideetje genoeg. Maar niet als je iets wilt voor de lange termijn en daarin veel geld investeert. Het begint in dat geval nog steeds met een goed idee, maar daarna moet je van dat idee wel even een goed concept maken’. In zijn boek omschrijft Holzhaus het als volgt: ‘Het mooie van concepten is dat je een goed concept meteen begrijpt als je het ziet. Je denkt vervolgens ‘dat is simpel’ en realiseert je snel daarna dat simpel ook best moeilijk is. Zodra je een concept moet bedenken, zullen de meesten van ons al snel door een moeras vol ideeën waden. Om die reden heb ik de 4WaardenMethode ontwikkeld. De methode helpt je door te selecteren en keuzes te maken door te dringen tot de essentie van het product en de productbelofte.’ Ook voor de hospitality branche is Concepting onmisbaar. Je moet alles ontzettend goed doordenken. Vooral wanneer je meerdere zaken hebt of een keten hebt dan kun je niet zonder. Heb je geen goed concept, dan begrijpen mensen niet wat je doet. Bovendien moet je dicht bij jezelf blijven. Ben je goed in het verkopen van snacks, dan moet je niet opeens driesterrenallure willen. Pas er ook voor op dat het concept niet overheerst. Dat geeft het gevoel dat je te veel betaalt voor weinig. Te veel decor verveelt snel, maar aan de
andere kant beslissen je gasten vaak wel op basis van wat ze zien of ze bij je zaak binnenstappen of niet. Is het concept eenmaal klaar, dan kun je het gebruiken als leidraad voor alle keuzes die je daarna moet maken.’ Bijvoorbeeld, als je een concept hebt bedacht dan kun je makkelijk een moodboard maken. Andersom is veel moeilijker. Veel lezers van zijn boek raken zo enthousiast over de methode, dat ze vervolgens een workshop gaan volgen. ‘Dat vond ik in het begin razend spannend. Maar al snel bleek het geweldig te functioneren. Samenwerken is heel prettig bij het ontwikkelen van concepten en zelfs dan komt het nog steeds niet zomaar. Ik schud ze na dertig jaar nog steeds niet zomaar uit mijn mouw, maar in mijn hoofd komen wel constant talloze gedachtes tegelijk op waar ik iets mee kan. Je moet er veel voor doen. Kijken, luisteren, problemen en uitdagingen oplossen en alle facetten op een rijtje zetten, met daarbij aandacht voor de wowfactor. Dit is een heel proces waarvoor je wel de tijd moet nemen.’ Holzhaus neemt een paar voorbeelden om de kracht van een goed concept uit te leggen. Hieruit blijkt dat er geen ruimte is voor onnodige toevoegingen. Soms is slechts een woord voldoende. ‘Voor mij is het concept achter Coca Cola ultiem. Al honderden jaren is dit merk succesvol dankzij een heel eenvoudig concept: ‘Wij zijn een dorstlessend drankje waar je vrolijk van wordt.’ Een ander voorbeeld is Apple. ‘Koop je een product van dit merk, dan koop je imago. Het laat bovendien de kracht van eenvoud zien. Je ziet ook aan Apple dat concepten alleen succesvol zijn, als ze zijn ontwikkeld door bevlogen mensen.’
‘Concepting gaat over de essentie van jouw product en de productbelofte’
9
PROEF!HOSPITALITY
CONCEPTING
‘In de horeca zie je soms dat het concept te veel overheerst, waardoor je er als gast niet nog eens terugkomt. Als je het gevoel krijgt dat je te veel betaalt voor een slechte ontvangst, dan haak je af. Er wordt te weinig stilgestaan bij de lange termijn. Bijvoorbeeld wanneer personeel geen vast contract meer krijgt en daardoor minder gemotiveerd raakt. Terwijl dit soort vaste waarden in de hospitality branche juist nu zo belangrijk zijn. Mensen zijn ook op zoek naar herkenning in een concept. Je wilt een goed gevoel krijgen als gast.’
‘Concepten ontwikkelen is hard werken’ Holzhaus adviseert om altijd direct vanaf nul te beginnen met het ontwikkelen van een concept. ‘Achteraf bijstellen kan ook, maar dat is een stuk moeilijker. Het begint al bij de naam van je product of service. De basis, zeg zo’n vijftig procent, van een goed concept blijft altijd bestaan. De ‘aankleding’ van een concept kan met de tijd mee veranderen, zonder het concept zelf te schaden.’ Hij merkt dat door zijn methode mensen echt aan het denken worden gezet en dat ze een leidraad hebben waarmee ze verder kunnen. ‘Je zou denken dat je voor het ontwikkelen van concepten heel creatief moet zijn, maar dat hoeft eigenlijk niet.
SATELLIET 11
De 4WaardenMethode is geen toverspreuk of wiskundige formule.’ ‘Het is geen Haarlemmerolie, maar een vertrekpunt waardoor je creativiteit effectief wordt gemaakt. Als je de methode toepast, komt er niet automatisch een antwoord. Je hebt een hulpmiddel om mee aan de slag te gaan doordat je antwoord geeft op allerlei vragen. Bovendien komt iedereen weer tot een ander concept. Het is niet zo dat er maar één goed concept bestaat. Door de 4WaardenMethode maak je er een logisch proces van en het verhoogt de kwaliteit van het denken. Het is een fundament. Bovendien is het handig te gebruiken om belanghebbenden uit te leggen hoe je stapsgewijs tot het concept bent gekomen.’ In zijn boek en tijdens de workshops gebruikt Holzhaus graag voorbeelden die met hospitality te maken hebben. Tijdens het gesprek zitten we bij restaurant Popov in Amstelveen, waar hij vaak komt omdat hij de service goed vindt en zich er thuis voelt. ‘Ik ben niet iemand die bij elke nieuwe tent meteen binnenstapt. In de horeca is het belangrijk dat je je als gast zich gewaardeerd voelt. Dat heb je hier nog echt. En denk maar niet dat ik als ik ergens ben meteen nadenk over het concept, dat valt erg mee. Dat gebeurt alleen als de gastvrijheid slecht of liever juist heel goed is. Dat laatste, daar kan ik erg gelukkig van worden!’
De kracht van een concept ligt in de eenvoud. Je denkt dan ‘dat is simpel’ maar realiseert je vervolgens ‘simpel is best moeilijk’
WWW.HOLZHAUSINTERNATIONAL.COM
‘De 4waardenmethode leert je door keuzes te maken, door te dringen tot de essentie van je product’
PROEF!HOSPITALIT LEZERSVOORDEEL Y ! JUST DO IT!
Dick Holzhaus
Deze boodschap van Nike is wereldwijd bekend en daarmee misschien wel het beste voorbeeld van een succesvol concept. Holzhaus: ‘Een goed concept is als het ei van Columbus; Je ziet het, je herkent het en je begrijpt het!’.
PROEF!H OSPITALIT Y VERLOOT 10 EXEMP LAREN VAN HET BOEK CONCEPT DENKEN! GA NAAR : WWW.SA TELLIET.N ET/CONC
EPTING
PROEF!HOSPITALITY
METAMORFOSE
SATELLIET 13 van de bar.’ Ook de brieven die Vincent van Gogh vanuit dit postkantoor stuurde aan zijn broer Theo spelen een rol in het interieur. Sterk uitvergroot zijn ze terug te vinden als behang in Post. Een oude Engelse kast, die Sorée met een van de eigenaren op de kop wist te tikken, zit vol met tekenblokken en gezelschapsspelletjes. De patisserie met versgebakken zoetigheden en de grote hammen aan de wand zorgen voor dat pure, mediterrane gevoel.
TRANSFORMEERT POSTKANTOOR NAAR HUISKAMER VAN
Dordrecht
OUD
De uitstraling is enigszins grootstedelijk, geeft Sorée toe, en dat lijkt goed uit te pakken in Dordrecht. ‘Dat is ook wat de eigenaren wilden. De ruimte is royaal en transparant, maar tegelijkertijd intiem. Hier komen overdag grootouders appeltaart eten met de kleinkinderen terwijl je er later op de dag prima met je voetbalteam terecht kunt aan de bar. Als je ziet dat een vooraf uitgedacht concept werkt in de praktijk, is dat de grootste voldoening. Wij proberen met ons werk mooie momenten, met echte aandacht voor elkaar te faciliteren. Als dat lukt, is dat het mooiste wat er is.’
WWW.RESTAURANTPOST.NL
HET OUDE POSTKANTOOR VAN DORDRECHT IS DANKZIJ TWEE GEPASSIONEERDE CHEFKOKS SINDS KORT WEER EEN PLEK WAAR HEEL DORDRECHT WELKOM IS. EN EEN KAARTJE POSTEN KAN ER OOK NOG STEEDS. Tekst: Renske Schriemer Fotografie: Sophia van den Hoek
M
editerraans eten en intussen een kaartje versturen. Het kan bij Restaurant Post in Dordrecht. Bezoekers schrijven een kaartje en stoppen het in de Keep me Posted-wand, een enorme jaarkalender van vakjes op de muur. Het personeel van Post verstuurt de kaarten op de juiste dagen. Het is een idee van Martijn Sorée en Roger Teunisse van het Rotterdamse BURO M2R. Zij zorgden voor transformatie en interieur en tekenden voor de inrichting. De eigenaren, twee gepassioneerde chefkoks, moesten eerst even aan het idee wennen, maar het blijkt dat de bezoekers het enorm waarderen. De kalender zit al maanden vooruit vol, zelfs tot in 2017.
‘Bezoekers schrijven een kaartje. Het personeel verstuurt de kaarten op de juiste dag’ Sorée en Teunisse maakten van het oude postkantoor een ‘gemeenschapshuis’ met een restaurant met mediterrane keuken, een gastrobar, lounge en patisserie onder één dak. ‘Het is sinds dit voorjaar officieel open en het loopt als een trein’, vertelt Sorée. ‘Zo’n kaartjeswand geeft ziel en opnieuw betekenis aan zo’n oud pand’, legt hij uit.
Het past helemaal in de aanpak van BURO M2R, om samen met de opdrachtgever op zoek te gaan naar wat een ruimte moet bieden en hoe die moet aanvoelen. Sorée en Teunisse waren al bekend met een van de eigenaren, Alex Verburg, voor wie ze zijn restaurant Gusto in Rotterdam inrichtten. Zijn compagnon Edwin Roestenberg heeft het Dordtse visrestaurant De Stroper. ‘We hebben goed geluisterd naar hoe de koks wilden werken, hoe de logistiek en routing zouden moeten lopen. We wilden de ruimte van vijfhonderd vierkante meter opdelen in verschillende sferen zonder dat het hokkerig zou worden. Wij zijn puzzelaars en vinden het fijn om met slimme oplossingen te komen. Dat levert soms extra investeringen op maar die betalen zichzelf terug door de snelheid die ze opleveren.’ In het kader van dat vooronderzoek zijn die vier samen op stap gegaan naar bijzondere zaken in Amsterdam en Antwerpen. ‘Niet om de kunst af te kijken, maar om te brainstormen op locatie.’ Ze voelen zich soms meer belevenispsychologen of interieurfilosofen dan interieurontwerpers, maar dat komt het eindresultaat alleen maar ten goede. ‘Het gaat erom dat het gevoel en het concept kloppen, daarna kun je gaan invullen.’ Sorée en Teunisse kozen voor een grote centraal geplaatste bar. Het barpersoneel kan zo iedereen groeten die Post binnenkomt.
Rechts is de gastrobar en links het restaurant. Aan de achterkant van de bar begint de keuken, zodat er een direct contact is tussen die twee. Die indeling was cruciaal voor de ontwerpers, die het adagium ‘form follows function’ aanhangen. ‘We zien vaak dat mensen te snel beginnen met vormgeven, maar als de routing niet klopt werkt de ruimte ook niet goed. Een goede vibe begint met een logische indeling en bij een prettige akoestiek. De standaardoplossingen vonden wij niet mooi. Vanuit onze ervaring in de theaterwereld lieten we panelen stofferen die overlopen in het plafond. Dat is mooi en zorgt precies voor de goede akoestiek. Je mag best het geluid van het gerinkel van espressokopjes horen, dat geeft ziel aan de plek.’
NIEUW
‘Brieven die Vincent van Gogh vanuit dit postkantoor verstuurde zijn terug te vinden als behang’ Bij de keuze van materialen was de vloer heel bepalend. Zo kregen alle looproutes een vloer van gevlinderd beton, terwijl Portugese tegels de ruimte van de bar afkaderen én de mediterrane sfeer verhogen. In de gastrobar en het restaurant ligt parket. Hier is gekozen voor warme en zachte materialen. ‘Dat zorgt voor een grand café-achtige sfeer en steekt mooi af bij het staal
Roger Teunisse, Alex Verburg, Edwin Roestenberg en Martijn Sorée
PROEF!HOSPITALITY
MATERIAAL UITGELICHT
SATELLIET 15
DE KRACHT VAN JE LOGO WIJ ZIJN TROTS OP ONS BEDRIJF, EN TERECHT! DAAROM PERSONALISEREN WIJ ONS PRODUCT EN GEBRUIKEN WE ELKE KANS OM ONS LOGO OP EEN FRAAIE MANIER UIT TE STRALEN NAAR ONZE GASTEN.
Frezen
Bedrukken Met nieuwste technologieën is het mogelijk om leer, kunstleer en meubelstoffen te voorzien van een eigen print. Dat kan een bescheiden beeldmerk zijn of een groot en gedetailleerd eigen patroon. Kijk eens naar de print van de draak, die later op een stoel gestoffeerd zal worden!
Een logoplaatje maar bijvoorbeeld ook een praktisch plaatje met tafel-nummer laat zich goed verwerken in een blad, wanneer je het infreesd. Professioneel resultaat en makkelijk schoon te maken.
Gieten Door over een bestaand blad een vloeibare epoxy te gieten kan een product een compleet eigen look & feel krijgen. Zeker wanneer in dit proces prints of voorwerpen mee gegoten worden, zoals hier met de TomTom-tafel het geval is. Afhankelijk van de voorwerpen die ingegoten worden wordt de dikte van het gieten bepaald. Een handmatig en arbeidsintensief karwei.
Printen Onbewerkt hout wordt voorzien van een full-colour digitale print. Vervolgens wordt de aangebrachte print afgewerkt met een 2-componenten lak. Geschikt voor zowel stoelen en tafelbladen.
Laseren
Branden
Met een laser wordt het logo geplaatst op hout of metaal, waar je maar wilt. Aan de voor- of achterzijde van de rug.
Hoe stoer mag het zijn? Het logo wordt op een stempel geplaatst, waarna houten meubelen een brandmerk krijgen. Subtiel aan de rand van het blad of pontificaal in het midden.
Borduren Meubelstoffen, leer en kunstleer lenen zich uitstekend voor borduurwerk. Losse lappen stof worden eerst op maat verwerkt en geborduurd en vervolgens wordt het geheel gestoffeerd.
PROEF!HOSPITALITY
HOTSPOT
SATELLIET 17
THE SUICIDE CLUB ROTTERDAM BIJ THE SUICIDE CLUB IN ROTTERDAM TREED JE EEN TOTAAL ONBEKENDE, VERNIEUWENDE WERELD BINNEN. ‘WE WILDEN IETS ONTWIKKELEN DAT NOG NIET BESTOND. DAT IS GELUKT. IEDEREEN IS WELKOM, MAAR HET IS NIET VOOR IEDEREEN’, VERTELT MEDE-EIGENAAR ROELAND FLIERMAN.
Het team heeft enorm genoten van het ontwikkelen van het concept. ‘Doordat je er met meerdere mensen over nadenkt, komen de meest extreme ideeën naar boven. We wilden echt uitpakken, spanning en schuring zoeken, net over het randje gaan. Dat geldt voor de inrichting die gedurfd is en vol contrasten zit, maar begon met de naam. The Suicide Club is niet bepaald een standaard naam. Hij is bedacht door Mehdi LeMair van Kingkongs uit Eindhoven, onze interieurarchitect. Zo’n naam trekt mensen aan en stoot anderen juist af. Dat is goed, want daarmee bereik je meteen het juiste publiek. Door ons concept trekken we gelijkgestemde mensen aan en dat zorgt ervoor dat de sfeer altijd goed is.’ Gasten van The Suicide Club melden zich vooraf aan via de website en worden daarmee member van de club. ‘We zorgen ervoor dat onze members extra service krijgen en als eerste horen van nieuwe events.
‘Iedereen is welkom, maar de club is niet voor iedereen bedoeld’ Flierman benadrukt dat iedereen welkom is in The Suicide Club, maar dat de club niet voor iedereen is bedoeld. ‘We richten ons op jonge, internationaal georiënteerde mensen die creatief zijn en hard werken. Ze verwachten echt iets van een avondje uit. Ze willen kwaliteit en doen er zelf ook moeite voor. Dat begint al met de kleding. We nodigen mensen uit om zich goed te kleden als ze bij ons komen. Natuurlijk weigeren we mensen niet als ze in een t-shirt en spijkerbroek binnenstappen, maar na een paar keer spreken we hen er wel op aan op een vriendelijke manier. We doen daar zelf ook moeite voor. Zo draagt ons vrouwelijke personeel jurkjes van de Belgische modeontwerpster Jasna Rokegem en de heren lopen in een ketelpak, dat is een overall waarmee we refereren aan Rotterdam als havenstad.’ Flierman vindt dat in Rotterdam heel veel mogelijk is. ‘Bij ons kun je heel laat eten. Langzamerhand wennen onze gasten aan dit idee. We hebben er bewust voor gekozen geen scheiding te maken tussen restaurant en club. Het is een complete avond uit. Er is reuring, drukte, je beleeft alles heel intens.’ Dat het concept werkt, blijkt onder andere uit het feit dat The Suicide Club een Dare Devil Award won voor het meest verrassende horecaconcept van het jaar. Flierman: ‘Daar zijn we heel trots op. Het gevoel, het uitzicht op de skyline van Rotterdam, alles klopt. Dit zie je alleen in wereldsteden als New York, Singapore en Istanbul.’
‘Dat het concept werkt, blijkt uit het feit dat The Suicide Club een Dare Devil Award won’
A
lleen al de toegang tot The Suicide Club is mysterieus. Bij de goederenlift onder het Rotterdamse Groothandelsgebouw staat een heuse bellboy de gasten op te wachten. ‘Door die lift viel het hele concept op z’n plek’, zegt Roland Flierman. Samen met zijn collega’s Marnix Benschop, chefkok met ervaring in goede restaurants overal ter wereld, ‘horecatijger’ Nikki van Dijk, verantwoordelijk voor de gastbeleving en financieel wonder
Tijmen Meijer vormt hij horeca- en evenementenbedrijf Mess. Gezamenlijk ontwikkelden ze al meerdere succesvolle en opvallende horecaconcepten in Rotterdam. Bijvoorbeeld de Biergarten en festival Rauwkost. ‘We proberen Rotterdam naar een hoger niveau te tillen op uitgaansgebied. Ieder van ons heeft zijn eigen achtergrond en deskundigheid en daarmee kunnen we sterke concepten ontwikkelen.’
Tekst: Suzanne Dijkstra Fotografie: Fred Sonnega / Jesaja Hizkia
Flierman legt uit dat in het concept kwaliteit voorop moest staan. ‘We willen ons hoofd boven het maaiveld uitsteken. Dat betekent keihard werken voor ons personeel. Je mag nooit stilstaan als je op dit niveau zit.’ Dat harde werken wordt beloond. Niet alleen door het winnen van een award, maar ook het gevoel dat Flierman ervaart als hij in The Suicide Club is. ‘Ik ben super trots. Als ik aan de bar zit en om me heen kijk, dan krijg ik kriebels in mijn buik. Het bruist hier gewoon, je krijgt het gevoel dat je in een club in een wereldstad zit.’ Inmiddels is het team bezig met het ontwikkelen van alweer een nieuw concept. ‘We zijn constant op zoek naar pareltjes. Deze keer ontwikkelen we een tapasbar nieuwe stijl. Door de locatie en de opzet veel toegankelijker dan The Suicide Club. Dat is het leuke: elk concept is weer anders. We zijn nog jong, dus we gaan lekker door met zoeken naar bijzondere dingen die nog niet bestaan maar waar mensen wel op zitten te wachten.’
WWW.THESUICIDECLUB.NL
MARKT IN BEELD - ZORG
SATELLIET 19
Met Rembrandt besloten we helemaal vanuit horeca-oogpunt te denken, in plaats van de zorg als uitgangspunt te nemen. Rembrandt is straks een levendig middelpunt in de wijk. Er komen ook een kinderdagverblijf en een naschoolse opvang en we zijn in gesprek met de lokale bibliotheek.’ Om de omslag in denken vanuit de horeca professioneel aan te pakken,
‘s Avonds a la carte dineren is beter en gezelliger’
Willem van de Kaa, Ad Verhagen, Henk Louer
ZORG GEZIEN DOOR EEN HORECABRIL HET IS NU NOG UNIEK, MAAR ALS HET AAN DE BEDENKERS LIGT HELEMAAL DE TOEKOMST: EEN REVALIDATIEHOTEL MET KWALITEIT EN SFEER, INGESTOKEN VANUIT DE HORECA IN PLAATS VAN DE ZORG. Tekst: Suzanne Dijkstra | Fotografie: Fred Sonnega van veertig jaar oud. Lange gangen, weinig sfeer en alles bedacht vanuit efficiency en praktisch oogpunt.’ De tijden zijn veranderd. Niet alleen qua bouw en inrichting, maar ook op het gebied van hospitality in combinatie met zorg. Daarom besloot Stichting Zorgwaard het concept van het
‘Met opzet is er geen receptie, je loopt meteen af op een grote bar’
De cliënten van Rembrandt zijn straks welkome gasten. Ze hoeven straks geen formulieren in te vullen voor het menu dat ze over drie weken gaan eten. ‘We hebben een ontbijtbuffet en ’s avonds kunnen ze á la carte dineren in ons restaurant. Zo blijven de mensen in beweging, dat is heel goed en het is veel gezelliger. En wil je dat niet, dan is er roomservice.’ Stichting Zorgwaard besteedt veel aandacht aan de kwaliteit van het eten in het toekomstige restaurant. Verhagen: ‘We hebben een gepassioneerde chefkok aangenomen die helemaal niet uit de zorg komt en we koken met verse en lokale ingrediënten, zoals aardappels uit de Hoekse Waard.’ Muller: ‘Veel koks in de zorg zijn ingesteld op het vullen van karren voor ontbijt, lunch en diner. Ze werken met opgewarmde, geregenereerde en elders voorbereide ingrediënten. Dat is jammer, want versbereide maaltijden zijn niet alleen lekkerder en leuker om te maken, maar vaak ook financieel aantrekkelijker. De bewoners blijven in je restaurant komen en gaan niet, zoals nu vaak gebeurt ergens anders eten.’ Verhagen knikt. ‘Eten is in een verpleeghuis het hoogtepunt van de dag voor de cliënten, dus moet het goed zijn. Mensen voelen zich beter als ze lekker hebben gegeten. Het voorkomt bovendien problemen zoals doorligplekken door ondervoeding. We zijn straks een horecagelegenheid met een volwaardige vergunning waar niet alleen onze cliënten, waaronder mensen met een somatisch ziektebeeld, dementerenden of bijvoorbeeld iemand die revalideert na een hersenbloeding, ook mensen uit de buurt terecht kunnen. We nemen dit uiterst serieus, bijvoorbeeld doordat we ook op Iens willen staan en net als bij onze restaurants een hoog rapportcijfer nastreven. Als je straks bij ons zit, dan heb je helemaal niet het gevoel dat je in een verpleeghuis zit te eten.’
Dat Rembrandt een nieuwbouwproject is, heeft volgens Verhagen veel voordelen. ‘Zes jaar geleden is een ander verpleeghuis opgeleverd dat nu eigenlijk alweer verbouwd moet worden omdat de sfeer niet goed was. Dat is eigenlijk duurder dan vanaf nul beginnen.’ Volgens de drie heren is de tijd echt rijp voor het concept van Rembrandt. Dat heeft verschillende redenen: Louer: ‘Het stamcafé verdwijnt uit de buurt, maar de sociale functie blijft nodig. Bovendien hebben weinig tijd om hun (groot)ouders te bezoeken en die oudere heeft op zijn beurt steeds meer te besteden en is veeleisend. We willen best iets extra’s betalen voor goede wijn of versgemalen koffie. Mensen willen iets beleven, reuring en ambiance zodat ze iets hebben om over te praten.’ Verhagen beaamt dat. ‘Het geeft cliënten een goed gevoel
‘We denken commercieel en verdienen terug wat we investeren’ en ze hebben iets om over te praten. Het is fijner om niet te hoeven klagen, maar te vertellen over hoe lekker het eten was, dat leidt af van kwalen en klachten. De zorg verdient een nieuwe benadering. Dit is nog ontgonnen gebied en die sprong in het diepe maakt het extra bijzonder.’ Van de Kaa: ‘Wij zorgen op deze manier voor zorg zonder zorgen. Als je er dan toch bent, dan kan het maar beter leuk zijn voor iedereen.’
WWW.ZORG-WAARD.NL
IN EEN VOLGENDE EDITIE HET
EINDRESULTAAT wijnkast (zie tek 04)
fauteuil 30x30 boekenkast staanders kokerprofiel houten planken als schappen waartussen strekmetaal,
3-zits bank
salontafel
bibliotheek electrische haard iom Faber
boekenkast
L
L
boekenkast
L
L
L
lage tafels 750+
entree bibliotheek
L
heren toilet
dames toilet
L stam-/leestafel 1200x1800
L
L
vloerveld geëmailleerde tegels met passe-partout
L
garderobe rek 28
26
lage tafels 750+
L
stam-/leestafel 900x2300
27
garderobe rek
stam-/leestafel 1200x1800
L
1060+
open pantry 26
L
29
bordje "toiletten"
stalen kastopbouw
25
L
ø1200 vloerveld geëmailleerde tegels met passe-partout
10 5
14
14
15
L
17
16
11 12 4
13
11 18
stam-/leestafel 900x2300
21
20
19
19
22
18
antislipvloer (Wala tegels) 23
9
23
1150+
2 2
1
buffet
bordje met pijl "toiletten"
6
gestoffeerde bank
uitgifte 1060+
1060+ 3
lage tafels 750+
3
3
8
1150+
2-zits bank
L
100+
7
9
L
bar 9
L
gloednieuwe pand op een totaal nieuwe manier te benaderen. ‘In de zorg wordt altijd heel erg vanuit regels en procedures gedacht. Dat kan heel anders. Waarom zou je in een verpleeghuis geen hertenstoof of een Aziatische schotel mogen serveren?’, zegt Van de Kaa. Verhagen knikt instemmend. ‘Dat willen wij juist heel graag. Zorgwaard heeft al ervaring door Nonna en De Gravin, onze twee commerciële restaurants.
De aanloop naar de bouw was een jarenlang durend proces dat in 2011 is begonnen. Verhagen: ‘We gaan eind dit jaar open, zodat we meteen een mooi kerstdiner kunnen verzorgen dat in eigen keuken wordt bereid. De tijd van kant-en-klare amuses is echt voorbij.’ De nieuwe benadering was voor de verschillende partijen best even wennen. Louer vertelt dat Heineken dit nog nooit eerder heeft gedaan. ‘Normaal heb je het in de zorg niet over hectoliters bier en de inrichting is vaak vooral praktisch. Dit ontwerp is juist helemaal van deze tijd. Een
miva toilet
opslag / werkkast wijnkast (zie tek 04)
L
D
e bouw van zorghotel Rembrandt is nog in volle gang, maar Ad Verhagen, manager van Stichting Zorgwaard, interieurontwerper Henk Louer namens Heineken en Willem van de Kaa, directeur van grootkeukenleverancier Bert Muller, ze zien het al helemaal zitten. Opgewekt staan ze tussen de panden in aanbouw, proostend met een Brandbiertje, het merk dat hier straks in het restaurant getapt zal worden. Ze raken niet uitgepraat over het bijzondere concept. ‘Dit is echt de toekomst. Verpleeghuizen moeten plekken zijn waar je je goed voelt, zodat je sneller herstelt. Niet alleen de bewoners zelf moeten zich prettig voelen, maar ook hun gasten. Als je bij oma gezellig en lekker uit eten kunt, dan kom je er veel vaker dan toen ze nog in een stoffig, muf kamertje zat en daar is iedereen bij gebaat’, zegt Verhagen. Het oude pand van verpleeghuis De Egmondshof van Stichting Zorgwaard in Oud-Beijerland maakt plaats voor de nieuwe gebouwen. Het zal gesloopt worden zodra zorghotel Rembrandt klaar is. Verhagen wandelt door de donkere gangen, op weg naar zijn werkkamer waar het interview plaatsvindt. ’Dit pand heeft zijn langste tijd gehad. Het is een verpleeghuis
werd Heineken benaderd. In eerste instantie werd Rembrandt een adviseur uit de zorg toebedeeld, maar dat was juist niet de bedoeling. Vervolgens boog interieurontwerper Henk Louer zich over het concept. Hij deed dat met een open blik en ontwikkelde een sfeervol interieur dat totaal niet doet denken aan een verzorgingshuis zoals we dat kennen. De ontwerper laat sfeervolle foto’s zien van een luxe, warm interieur met allure. In niets doet het denken aan een muf of klinisch verpleegtehuis. Louer: ‘We gebruiken industriële materialen zoals staal en beton in combinatie met hout. Er is goed nagedacht over een logische routing en er is met opzet geen receptie, maar je loopt bij binnenkomst meteen af op een grote bar.’ Dat is ook volgens Verhagen een enorm voordeel. ‘Er zitten geen mensen aan de telefoon waarop je moet wachten tot ze zijn uitgebeld, want dat hebben we uitbesteed aan een callcenter. Voor ons is hospitality heel belangrijk, daarom lopen er gastvrouwen rond die je welkom heten en verder helpen.’ Ook op de details van het interieur werd gelet. Zo heeft het pand geen witte systeemplafonds, maar een sfeervol zwart plafond, krijgen de revalidatieafdelingen weelderig rood tapijt en zijn de plinten wit in plaats van standaard donkerbruin en extra hoog. Verhagen: ‘Dat kost aanzienlijk meer, maar we vonden het heel belangrijk dat het er allemaal mooi uitziet. We bouwen Rembrandt echt voor de toekomst. Voor de huidige bewoners hoef je het niet te doen, die vinden het misschien niet eens nodig omdat ze niet anders zijn gewend. Ze hebben bovendien geen zin in drukte aan hun hoofd. Je moet naar de toekomst kijken. Bij het ontwikkelen van het concept heb ik steeds mijn eigen moeder voor ogen gehouden.’
stoel hoeft geen invalidestoel zonder wielen te zijn en er zijn tegenwoordig allerlei bekledingsstoffen die mooi en praktisch zijn. Het is een spannend nieuw concept waarmee alle partijen echt hun nek kunnen uitsteken.’ Intussen laat hij een plattegrond zien waarop de royale bar en speelse indeling van het restaurant opvallen. ‘De kok kookt straks in een open keuken. Het is leuk voor de gasten om te zien hoe hun eten wordt bereid en volgens onderzoek koken chefkoks met nog meer passie en kwaliteit als ze hun gasten kunnen zien.’ Verhagen: ‘We nemen het heel serieus. We denken commercieel en verdienen terug wat we erin investeren. Ons doel is dat we straks een wachtlijst krijgen en dat we zwarte cijfers draaien. Hier moet straks geen dag een bed leeg zijn. Ik hoop dat we hiermee een voorbeeld zijn voor andere zorginstellingen.’ Het restaurant vormt straks het hart van het zorgcentrum. Het ruime terras -aan het Rembrandtplein- staat de hele dag in de zon en de gebouwen met kamers voor de cliënten liggen er speels omheen. Verhagen: ‘Je kunt hier straks ook feestjes vieren, zoals opa’s verjaardag of zelfs een babyshower. Dan heb je activiteit van het wieg tot het graf. Dat is toch geweldig?’
L
PROEF!HOSPITALITY
lage tafels 750+ houten vloer (keramische tegels)
wijnkast (zie tek 04)
halfhoge tafels 960+
halfhoge krukken
halfhoge krukken
salontafel salontafel
halfhoge tafel 960+
fauteuils
L
L
2-zits bank
L
L
L
L
L
L
L
L
L
L
L
L
L
L
tochtportaal droogloopmat
G
RENVOOI BARINRICHTIN 1 = glazenblad 600 x 500 (2x) 2 = tapblad 1800 x 500 3 = tapzuil pils (3x)
ENTREE
4 = telefoon 5 = computer klep 6 = afvalbak achter kantelbare 7 = ruimte tbv kratjes etc 8 = open vakken bestek / nader in te delen 9 = ruimte onder bar emballage 10 = open vakken / schappen 11 = kassa (2x) 500 12 = glazenblad 600 x x 400 13 = borrelkoeler 400 (2x) 14 = verlichte flessentreden 15 = hot choco
16 = koffiemolen 17 = koffiemachine 18 = kastruimte (deurtjes) 900 x 536 x 900/910 19 = glasdeurkoeling waarboven laden 20 = kastruimte (schuifdeurtjes) waarboven open vakken 21 = kastruimte (schuifdeurtjes) 22 = kloplade x 567 x 860/880 23 = All-in One XL 880 550 x 800 24 = Alli-in One 600 x met warm- en koud water 25 = dubbele spoelbak 26 = kastruimte (deurtjes) waarachter carrousel 27 = kastruimte (deurtje) 28 = vaatwasser (decoratie) 29 = wandrek met hammen
adviseur : Henk Louer Slingerland getekend : Ronald van schaal : 1 : 50
Horeca inrichting
Rembrandt (Zorgwaard) Oud-Beijerland
1
3
2
meters
1:20 1
1:100
3
2
1
1:50
01
Interieur Design Voorstel
kopiëren of publicatie
in welke vorm dan ook
is zonder toestemming
maten in het werk niet geoorloofd - alle
en tapinstallaties controleren - alle koel-
datum : 02.09.2015 gewijzigd : 07.04.2016(b) projectnr : 15.03341
in overleg met commercie
- © heineken nederland
b.v.
PROEF!HOSPITALITY
CONCEPT IN BEELD
SATELLIET 21
P
GRANDEUR AAN GRONINGER MEER
aviljoen van de Dame in Paterswolde is amper drie weken open en nu al is het een begrip in het Groninger land. ‘We hadden veel aanloop verwacht, maar dat het zo ontzettend druk zou worden, was best een beetje schrikken’, vertelt Imogen Wills. Samen met haar partner Bert Westerhof bracht zij met dit gloednieuwe paviljoen grandeur en levendigheid naar deze plek, die al lange tijd een horecabestemming had, maar tien jaar lang leegstond. ‘Het is een geweldige locatie met aan de voorkant bos en aan de achterkant water. Mijn man droomde er al jaren van om een horecazaak te openen aan het Paterswoldsemeer. Dat we werden gevraagd en het nu werkelijkheid is geworden, vinden we allebei geweldig. We grepen deze kans met beide handen aan en de reacties zijn heel positief. We houden van grootschalige horeca en onze zaak zit vanaf het begin steeds helemaal vol. Sommige mensen zien we zelfs dagelijks terug.’
'Paviljoen van de Dame is 365 dagen per jaar open, dus zorgen de uitbaters ervoor dat het veel meer is dan een strandtent’
Wills en haar partner, allebei Groningers in hart en nieren, zijn geen onbekenden in de Groningse horecawereld. In de stad Groningen hebben ze vier zaken, waaronder een eetcafé, twee clubs en een koffie- en theehuis in het bruisende centrum. De ondernemers vonden dat de provincie een opwaardering op horecagebied kon gebruiken. ‘Groningen staat bekend als studentenstad. Nu is dat natuurlijk ook zo, maar er wonen ook veel werkenden en gezinnen die nu vaak naar het westen rijden om uit te gaan. Wij bieden voor hen in Paviljoen van de Dame een luxe, maar bereikbaar alternatief. Niet alleen bereikbaar qua afstand, maar ook qua prijs, want we vinden het belangrijk dat genieten betaalbaar is. Dat maakt het toegankelijk voor iedereen.’
EEN DROOM WERD WERKELIJKHEID VOOR DE GRONINGER HORECA-ONDERNEMERS BERT WESTERHOF EN IMOGEN WILLS. ZE OPENDEN KORTGELEDEN EEN BIJZONDER SFEERVOL PAVILJOEN AAN HET PATERSWOLDSEMEER: PAVILJOEN VAN DE DAME. ‘ETEN AAN HET WATER WORDT STEEDS KWALITATIEVER.’
Tekst: Suzanne Dijkstra Fotografie: Paul Jespers / Peter Baas
Locatie met grandeur
Het concept achter het paviljoen in de volksmond De Dame, wordt volgens Wills meteen begrepen, zonder dat ze het hoeft uit te leggen. ‘Het is mooi om te zien dat gasten precies zeggen wat wij voor ogen hadden. Ze vinden het on-Gronings, warm en gezellig. We vinden het belangrijk dat we luxe, maar tegelijkertijd ook toegankelijk zijn. Sommige gasten zijn hier inmiddels al op meerdere momenten in dezelfde week geweest. ’s Ochtends op hun sportschoenen na een potje tennis om koffie te komen drinken, ’s middags voor een zakenlunch en op zondag voor een diner met de familie.’
Bert Westerhof en Imogen Wills
PROEF!HOSPITALITY
CONCEPT IN BEELD
BETAALBARE LUXE Het moderne, strakke pand met veel ramen was al ontworpen toen het stel werd gevraagd, maar Wills was meteen betrokken bij het ontwikkelen van het interieurconcept. ‘Ik ben van de vorm en de inrichting, mijn man doet het financiele gedeelte. Inspiratie voor het concept hebben we opgedaan tijdens reizen en door te kijken naar andere horeca. Je hoeft immers niet zelf het wiel uit te vinden. Maar het belangrijkste is dat we heel dicht bij onszelf zijn gebleven. We zijn als het ware onze eigen gasten. We zijn druk met werken en hebben een zoontje. Als we vrij hebben, willen we ultiem genieten en ontzorgd worden. Dat is precies wat we doen in De Dame.’ Al snel kwam de term ‘betaalbare luxe’ naar voren bij het ontwikkelen van het concept. ‘We houden van kwaliteit, maar het is niet de bedoeling dat mensen schrikken van de prijs en niet snel meer terugkomen na een avondje dineren. Daarom zijn de gerechten op de kaart heel betaalbaar. Het paviljoen is hoogwaardig en luxe ingericht, maar je kunt hier gerust binnenstappen in je spijkerbroek. Groningers zijn nuchter, denk aan een broodje kaas en een glas melk. Toch zie je ze bij ons kiezen voor een lunch met een goed glas wijn en een lekkere salade. Dat vind ik prachtig om te zien.’
SUSHI EN SATÉ Dat het eten lekker en goed moet zijn, spreekt eigenlijk voor zich, vindt Wills. ‘We hebben
SATELLIET 23
ook bij het ontwikkelen van de menukaart onszelf in gedachten gehouden. Ik houd ervan om met vriendinnen bij te kletsen terwijl we genieten van sushi, terwijl mijn man liever een sateetje eet. Dus dat staat allebei op de kaart, naast bijvoorbeeld oesters en een goede tournedos. Het is heel belangrijk om het menu uiterst serieus te nemen. Dus die sushi wordt bij ons gemaakt door een echte sushichef. Gasten zien hem werken in een speciale hoek in onze open keuken. Mensen verwachten ultieme kwaliteit en wij vinden het fijn om dat te bieden. Ze hebben zelf stoomovens en hypermoderne keukens in huis en er zijn allerlei kookprogramma’s op televisie waarin je leert de beste bearnaisesaus te maken, dus gaan ze ervan uit dat het eten buiten de deur minstens zo goed of liever nog beter is dan wat ze zijn gewend.’
LOUNGE BOTEN Wat betreft de inrichting heeft Wills op elk detail gelet. Dit kostte ongeveer een jaar. ‘Ook hierin hebben we ons concept steeds in gedachten gehouden. Dat een stoel er mooi uitziet, is niet genoeg. Je moet er ook lekker op kunnen zitten. We kozen bewust voor verschillende soorten zitjes, van stoelen tot loungebanken, zodat mensen een fijn plekje kunnen uitkiezen en zich thuisvoelen. Een zaal vol met dezelfde stoelen en tafeltjes past niet in het warme gevoel dat wij wilden
‘Sommige gasten zijn hier inmiddels al op meerdere momenten in dezelfde week geweest. ’s Ochtends op hun sportschoenen na een potje tennis om koffie te komen drinken, ’s middags voor een zakenlunch en op zondag voor een diner met de familie’
creëren.’ De ondernemers hebben het nu razend druk met de dagelijkse gang van zaken, maar voor de nabije toekomst hebben ze al verschillende activiteiten in gedachten, waaronder een maandelijkse brunch op zondag, lobster monday en Asperges aan het meer: een aspergediner op het dakterras. ‘We zijn zelf enorme waterliefhebbers, dus er zijn al twee loungeboten met plek voor 12 mensen besteld, waarmee gasten het meer kunnen verkennen, onder het genot van lekker eten en drinken.’ Ook aan gezinnen wordt gedacht, met een menukaart met spelletjes voor de kinderen en in het weekend een nanny, zodat ouders en kinderen zich beide vermaken. ‘Onze nannyservice is vrij uniek en we merken dat het erg wordt gewaardeerd. Ouders zijn er lyrisch over.’
1200 M2 SFEER Paviljoen van de Dame is 365 dagen per jaar open, dus zorgen de uitbaters ervoor dat het veel meer is dan een strandtent. ‘Door de grote raampartijen heb je een mooi uitzicht naar buiten richting het meer. Toch voelt het hier alle jaargetijden warm en behaaglijk door de keuze voor de inrichting. De samenwerking met interieurontwerper Hans Kuijten was een schot in de roos. ‘Vanaf dag één was de samenwerking geweldig.’ Samen wisten ze het grote paviljoen (bijna 1200 vierkante meter) zo in te richten, dat het warm en gezellig aanvoelt. ‘We hebben verschillende onderdelen, maar van het restaurantgedeelte tot het terras en vergaderzalen tot de private dining en de feestzaal: overal zie je diezelfde warmte en sfeer.’
WWW.PAVILJOENVANDEDAME.NL
‘Verschillende zitjes zodat iedereen een eigen plekje uit kan zoeken’
Mijn stek
MIJN STEK
PROEF!HOSPITALITY
SATELLIET 25
NICOLETTE VAN DAM
IN MIJN STEK VERTELLEN FERVENTE BEZOEKERS EN VAKGENOTEN OVER HUN FAVORIETE STEK. WAAR DRINKEN ZIJ HUN KOFFIE OF SCHUIVEN ZE AAN VOOR DE VRIJDAGMIDDAGBORREL? WAAR VOELEN ZIJ ZICH THUIS EN WAAR LIGT DAT AAN? WAT IS HET GEHEIM VAN GASTVRIJHEID? DEZE KEER NICOLETTE VAN DAM. BRASSERIE VAN DAM IS HAAR EIGEN ZAAK MAAR OOK HAAR TWEEDE HUISKAMER EN DE STAMKROEG VAN HAAR VRIENDEN.
BRASSERIE
VAN DAM Shima
Design—Böttcher Henssler Kayser
Naast zijn aantrekkelijke design is SHIMA tevens een toonbeeld van functionaliteit. Door het draaibare bijzettafeltje kun je prima werken, eventjes uitblazen, samen overleggen of gewoon even lekker ontspannen. De SHIMA komt prima tot zijn recht in het onderwijs, de zorg, in een kantooromgeving, bij winkels, in ontvangstruimtes van kantoren en lobby’s van hotels.
Nicolette van Dam Tekst: Renske Schriemer | Fotografie: Fred Sonnega
WIE Nicolette van Dam is sinds drie jaar samen met haar broer
WAAROM ‘Iedereen komt hier, van jong tot oud, dat vind ik zo leuk.
Sebastiaan eigenaar van Brasserie Van Dam in Amsterdam-Zuid. Bij het grote publiek is Nicolette bekend als presentatrice van tv-programma’s als ‘De Grote Woonwens’, ‘RTL Woonmagazine’ en ‘De Achmea Kennisquiz’. Ook is ze actrice en ambassadrice van de Nationale Postcode Loterij.
Topadvocaten, zakenmensen, maar ook moeders met kinderen. En als er om de hoek verbouwd wordt, zitten de klussers hier ’s middags ook voor een broodje. Voor de filet american – naar het geheime recept van mijn opa – komen mensen zelfs speciaal uit Brabant.’
WAAR Brasserie Van Dam in de Cornelis Schuytstraat. ‘Dat is de laatste
HOE ‘Gisteren kwam ik van vakantie en als de kinderen dan op bed
jaren een hippe straat geworden, maar het kneuterige is gelukkig gebleven.’ De opa van Nicolette begon in 1962 een slagerij in Oud-Zuid, haar vader voegde een cateringbedrijf en de brasserie toe. ‘Elke nieuwe generatie wil het weer beter doen, het bedrijf laten uitgroeien.’
liggen, ga ik toch een uurtje naar de zaak. Even een rondje maken, kijken of alles goed gaat en de gasten begroeten. Maar als een van mijn vriendinnen hier haar verjaardag viert, wil ze natuurlijk dat ik er ook bij kom zitten. Dan ga ik gewoon met mijn rug naar de zaak zitten en geniet. Dit is ook echt mijn eigen stamkroeg.’
WAT ‘Sebastiaan en ik hebben de brasserie helemaal verbouwd, en
EN DUS ‘Ik ben zo trots op de brasserie en geniet van de
optisch groter laten lijken. Wij maakten er een restaurant van, zeven dagen per week open, dus je moet er lekker kunnen ontbijten, lunchen maar ook dineren. De sfeer is relaxed, met de houten stoelen, maar ook speciaal door bijzondere details en mooie lampen.’
gemoedelijkheid en het gezellige. Het is echt een familiezaak, en dat voel je. Ik heb destijds even moeten nadenken over de overname, maar zou er nu niet aan moeten denken dat Van Dam er niet meer zou zijn.’
WWW.VANDAMBRASSERIE.NL
PROEF!HOSPITALITY
MARKT IN BEELD - ONDERWIJS
SATELLIET 27 Het gebouw moest duurzaam en functioneel zijn, de inrichting moest passen bij de sfeer van de Hogeschool. ‘Onze studenten staan vaak letterlijk met hun voeten in de klei. We wilden een link leggen met de natuur. Nu is Landgoed Larenstein dat aan onze school grenst veel beter verbonden met het gebouw.’ Van Hall Larenstein speelt met de vernieuwing in op de huidige ontwikkelingen en de toekomst van het onderwijs. ’Urenlang naar docenten luisteren is niet van deze tijd’, vertelt Bulten. Daarom zijn er meer mogelijkheden voor studenten om met hun docent af te spreken. Docenten hebben niet langer dichte kantoortjes maar zitten allemaal op de eerste verdieping. ‘Studenten moesten altijd hard op zoek naar hoekjes om te werken. Dat is nu veel beter.’ Er zijn allerlei ruimtes, waaronder open en gesloten werk- en studieplekken, vergaderruimtes, informele overlegplekken, projectlokalen en zelfstudieruimtes. De ateliers, kassen en de mediatheek zijn uitgebreid en er zijn extra labzalen gecreëerd. Daarnaast is de dekking van de wifi verbeterd, zodat je overal kunt leren en straks kunt inloggen op het netwerk met je eigen device. ‘In de toekomst hoef je in sommige gevallen niet meer fysiek naar school om colleges te volgen. Maar nu hebben we ook gewoon nog krijtborden voor docenten die hier de voorkeur aan geven.’
‘Wij willen de meest duurzame hogeschool van Nederland worden’
VAN HALL LARENSTEIN ZET DUURZAME STAPPEN Tekst: Suzanne Dijkstra | Fotografie: Fred Sonnega
S
taatssecretaris Sharon Dijksma onthulde eind vorig jaar een grote met gras begroeide voetstap op het plein voor Hogeschool Van Hall Larenstein in Velp. Het was de openingshandeling voor het vernieuwde gebouw. De voet staat symbool voor het project ‘Green Steps Forward’, waarmee de opleidingsinstelling de meest duurzame Hogeschool van Nederland wil worden. De vernieuwde huisvesting is een belangrijke stap in de goede richting. Door de sluiting van de vestiging in Wageningen lopen er op de locatie in Velp nu ongeveer zevenhonderd extra studenten en medewerkers rond. ‘Het aantal beschikbare vierkante meters was volgens de onderwijsnormen ruim voldoende, maar we vonden het een goede aanleiding om het gebouw te optimaliseren en in te spelen op nieuwe onderwijsinzichten. Het gebouw stamt uit 1994, dus vernieuwing werd wel weer tijd’, zegt Gert-Jan Bulten. Hij werkt op de afdeling Services van de Hogeschool en was samen met collega Annique van Balgooy als projectleider intensief bij het vernieuwingsproject betrokken.
De basis voor het concept is gelegd door te werken met veertien verschillende werkgroepen. ‘Er kwamen goede ideeën uit waarmee we aan de slag zijn gegaan. De wens voor meer interactie tussen docenten en studenten is het uitgangspunt voor de vernieuwing.
‘De interactie tussen docent en student is uitgangspunt voor de vernieuwing’ Daarin kregen we ondersteuning van ontwerp -en realisatiebureau Coare.’ Toen het concept klaar was, is in slechts negentig werkdagen de totale verbouwing gerealiseerd. In totaal 10.800 vierkante meter vernieuwd.
Daar waar duurzame oplossingen waren, zijn ze gebruikt. Bulten: ‘Dat was soms een flinke uitdaging voor de partijen waarmee we hebben samengewerkt.’ Ook in het dagelijks leven merken studenten en medewerkers dat duurzaamheid belangrijk is in het gebouw. Zo zijn er recyclingstations voor afval. In het hele gebouw is het ventilatie- en klimaatsysteem gerenoveerd. De vloeren zijn bekleed met gerecyclede tapijttegels, het meubilair is hergebruikt of gemaakt van hergebruikte producten, zoals reclameposters. ‘De grijze wanden zijn nu fris wit en op sommige plekken bekleed met kurk dat op boomschors lijkt.’ Ook zijn er verspreid door het gebouw natuur- en landschapsfoto’s gebruikt als wanddecoratie, gemaakt door docent Ben ter Mull. Verder is bestaand meubilair zo veel mogelijk gerevitaliseerd en is het gebouw voorzien van LED-verlichting. Ook de bouwmaterialen zijn duurzaam. Zo is er gebruik gemaakt van gerecyclede verf en cradle to cradle stoffen. Aan de buitenkant van het gebouw zijn ook duurzaamheidsmaatregelen doorgevoerd, zoals zonnepanelen. De veranderingen in de Hogeschool zijn ingrijpend en de nieuwe sfeer spreekt tot de verbeelding van studenten en medewerkers. ‘We hebben een nulmeting gedaan en onze studenten geven de school nu gemiddeld een 7,4 en daar zijn we heel blij mee. Het is nu echt sfeervol en gezellig in het gebouw’, vindt Bulten. ‘De school heeft een persoonlijk karakter gekregen. Onze studenten voelen zich er welkom. We zijn momenteel bezig met een pilot voor een sociaal studentenplatform. We faciliteren allerlei formele zaken voor onze internationale studenten, maar op sociaal gebied was er niets. Als school ben je niet alleen meer tussen negen en vijf in bedrijf, maar continue. Vooral voor onze internationale studenten die vertrouwd moeten raken met onze directe, soms wat botte omgangscultuur. Met een laagdrempelig platform zorgen we voor connectie tussen studeren, leven en sociale activiteiten. Je kunt het vergelijken met het Nederlandse ‘noaberschap’. Onze ambitie gaat verder dan de groenste Hogeschool zijn, we willen ook invulling geven aan de wensen van onze studenten en medewerkers. Bij ons voel je je echt welkom.’ Momenteel krijgt ook de vestiging van Van Hall Larenstein in Leeuwarden een metamorfose. ‘De basis van de vernieuwing is hetzelfde en het resultaat zal lijken op dat van Velp, maar doordat het een totaal ander pand is, zijn er ook veel verschillen.’
WWW.HVHL.NL
PROEF!HOSPITALITY
CONCEPT IN BEELD
SATELLIET 29
vergelijkbare one trick pony’s verschijnen en inmiddels zie je dat hier ook steeds meer. Alle huidige succesvolle formules hebben een duidelijk profiel. Kijk alleen maar naar de populariteit van de burgerrestaurants. Ik wilde iets ontwikkelen dat een erg brede groep aan zou spreken en zou passen bij het nieuwe uitgaan. Vandaar kip. Want iedereen eet kip.’
‘Zodra gasten hun schort aan krijgen willen ze ermee op de foto’
UIT ETEN MET EEN GLIMLACH
BIJ YOEPZ
IN HET HOOFD VAN HORECAONDERNEMER JOEP NIESINK VIELEN DE LAATSTE JAREN STEEDS MEER DINGEN SAMEN. HIJ BEDACHT EEN EENVOUDIG EN DOELTREFFEND CONCEPT DAT VORIG JAAR IN AMSTERDAM EN UTRECHT DE DEUREN OPENDE: YOEPZ KIP & KREEFT. ‘WE HEBBEN DE AMBITIE OM IN ELKE RANDSTEDELIJKE STAD EEN VESTIGING TE OPENEN.’
Tekst Cor-Peter Pasma | Fotografie: Fred Sonnega
N
et na het middaguur is het nog rustig in de Utrechtse vestiging van Yoepz Kip & Kreeft. Het personeel vergadert aan hoge tafels naast de grote bar en voor het raam zit een stelletje een kopje koffie te drinken. Het is stilte voor de storm, want sinds de opening in augustus vorig jaar is Yoepz Kip Kreeft eenFred Tekst: Suzanne Dijkstra && Fotografie: succes. Steeds meer mensen weten de weg naar het restaurant te vinden. Dat succes is geen toeval. Eigenaar Joep Niesink deed jarenlang over het ontwikkelen van het concept. In zijn hoofd combineerde hij inspirerende voorbeelden uit binnen- en buitenland met elkaar. ‘Er is een nieuwe trend: uit eten gaan is het nieuwe uitgaan geworden. De gewone cafés en danstenten hebben het moeilijk, terwijl je aan de andere kant ziet dat restaurants met een duidelijk profiel juist enorm groeien’, zegt Niesink. Het is dan ook exemplarisch dat Yoepz juist is gevestigd op de plek waar de illustere én beruchte danstent Havana vorig jaar de deuren sloot. Het was een buitenkansje voor Joep Niessink. Hij wachtte op dat moment op de vergunning voor de Amsterdamse vestiging
van Yoepz. ‘Dat is een proces dat nu eenmaal bijna meer dan jaar duurt. Dat we hier terecht konden, konden we natuurlijk niet laten lopen. En de publiciteit leverde ons direct veel reclame en daarmee een vliegende start op.’
‘Uit eten gaan is het nieuwe uitgaan geworden’ Het voormalige koetshuis, een monument met enorm hoge plafonds, werd helemaal gestript en in oude glorie hersteld. Van het oude Havanna is helemaal niets meer terug te vinden: Yoepz is een lichte zaak met een warme uitstraling waar ruim honderd mensen kunnen eten zonder dat het massaal aanvoelt.
BELEVING Alles bij Yoepz staat in het teken van het concept dat door Joep Niesink is uitgedacht. Hij vat het samen als: ‘Uit eten met een glimlach’. Zo is de meest opvallende gimmick van het restaurant de enorme slab die bij de kip- en
kreeftgerechten wordt gegeven. Wanneer Joep Niesink het ding demonstreert lukt het je niet om een glimlach te onderdrukken. ‘Klanten die hier voor het eerst komen, kijken vaak eerst wat argwanend naar het ding. En natuurlijk leveren wij ook gewoon bestek bij onze gerechten, maar uiteindelijk eet toch bijna iedereen hier met zijn Sonnega handen. Een slab is dan echt geen overbodige luxe om je kleren netjes te houden’, zegt Niesink. Wanneer de gasten klaar zijn met eten kunnen ze hun handen wassen bij een grote spoelbak in het midden van de zaak. ‘Dat zorgt voor beweging in de zaak en extra gezelligheid.’ Wie op Instagram en Facebook op zoek gaat naar de hashtag Yoepzkipenkreeft ziet direct wat Joep Niesink bedoelt met ‘Uit eten met een glimlach’: Veel lachende gezichten van gasten die zich laten fotograferen met de slab om.
SERIEUS Maar ondanks alle vrolijkheid zijn de beide Yoepz-restaurants voor Joep Niesink een uiterst serieuze zaak. ‘Ik geloof echt in dit concept. In het buitenland zag je natuurlijk al veel eerder
In alles is duidelijk dat Niesink heeft gekozen voor een eenvoudige en duidelijke aanpak. ‘Wij willen echt voor iedereen toegankelijk zijn. Qua prijsniveau zorgen we ervoor dat eigenlijk iedereen het kan betalen en de bereiding van onze kippen en kreeften is eenvoudig en bijzonder smakelijk. Alle producten hier zijn vers en van hoge kwaliteit. Want ondanks de lage prijs moet het eten van uitstekende kwaliteit zijn. De klanten van nu accepteren niets anders’, stelt Niesink. En dus importeerde hij uit Portugal een special grill waarop het mogelijk is de kippen binnen een half uur gaar te grillen met een heerlijke krokante huid. ‘We doen daar verder niet te veel aan. Een beetje zout en peper, meer eigenlijk niet. Hetzelfde geldt voor de kreeft, een beetje kruidenboter erbij en dat is het eigenlijk wel.’ Die losse sfeer moest ook terugkomen in het interieur. ‘Catelijn Ooteman van Cabana Interieur heeft hier echt prachtig werk verricht. Met haar had ik een hele goede klik. Ik had een moodboard gemaakt met hoe ik het ongeveer wilde hebben. Zij heeft dat uiteindelijk allemaal in balans gebracht. Het meest tevreden ben ik over het middengedeelte van de zaak. Daar heeft ze gekozen voor witte tegels tegen de muur, maar het wordt nergens kil, want de tegels
‘2274 Facebook likes’ zijn niet heel strak. Er zit een imperfectie in. En eigenlijk heeft ze dat overal terug laten komen. Bijvoorbeeld ook in het hout op de muur. Daar zitten hele dikke knoesten in. Die imperfectie zorgt voor de losse sfeer, zodat mensen zich hier thuis voelen’, zegt Niesink. Nu Amsterdam en Utrecht een aantal maanden succesvol draaien begint de ondernemer al weer rustig om zich heen te kijken. ‘We hebben nog niets concreets op het oog, maar we denken dat het in elke randstedelijke stad mogelijk moet zijn om een Yoepz te hebben. Dat is onze ambitie.’
WWW.YOEPZ.NL
Joep Niesink
PROEF!HOSPITALITY
MARKT IN BEELD - OFFICE
SATELLIET 31
R
ond vliegveld Eindhoven bevindt zich een aantal kantoorparken met aansprekende namen als Flight Forum en Park Forum. De terreinen zijn relatief jong en voorzien van modern ogende kantoren. Desondanks lukte het maar niet, zoals overigens op zoveel plekken, de kantoren aan de FlightForum 126 gevuld te krijgen. Vastgoedbeheerder Merin zag er desondanks wel brood in, tekende voor het gebouw en nam Mulderblauw Architecten in de arm om het gebouw aan te passen aan de eigen filosofie dat een werkplek het beste in mensen naar boven moet brengen en dat een leuke werkplek bijdraagt aan plezier in je werk. ‘Toen wij hier kwamen kijken, bestond dit pand eigenlijk uit twee delen met een donkere doorgang die alleen door een soort afdakje met elkaar werden verbonden. Daaronder, dus nog donkerder, zat de ingang naar de receptie. Al met al oogde het niet erg vriendelijk’, zegt Robert Mulder, eigenaar van Mulderblauw Architecten. Hij doet zijn verhaal in een kas-achtige constructie die tussen de kantoordelen is gebouwd en waarin nu een café restaurant is gevestigd. ‘Het was hier tussen de gebouwen duister en mossig. Maar door een constructie van glas te kiezen voelt het nu juist heel licht en open aan en dat geeft een al veel vriendelijkere sfeer’, zegt Mulder.
HOTELLOBBY
‘Luchtruim voelt als hotellobby’ MERIN EN MULDERBLAUW ONTWIKKELEN HET ‘BOUTIQUE’ KANTOOR MERIN, VERHUURDER VAN RUIM 160 EIGEN KANTOORPANDEN IN NEDERLAND NAM IN 2014 EEN NAGENOEG LEEGSTAAND KANTOORPAND IN DE BUURT VAN VLIEGVELD EINDHOVEN OVER WAARVOOR MAAR NAUWELIJKS HUURDERS KONDEN WORDEN GEVONDEN. MERIN BEDACHT SAMEN MET MULDERBLAUW ARCHITECTEN EEN CONCEPT VOOR EEN ‘BOUTIQUE’ KANTOOR, BEGELEIDDE DE VERBOUWING EN SINDS DE OPENING VAN LUCHTRUIM IN DE ZOMER VAN 2015 IS HET KANTOOR NAGENOEG VOLLEDIG BEZET.
Tekst: Cor-Peter Pasma | Fotografie: Chiel de Nooyer / Fred Sonnega (portret)
Mulderblauw Architecten heeft in de afgelopen jaren meer dan vijftien verschillende herbestemmingsprojecten opgeleverd en ziet dat, naast haar activiteiten voor hotels, woningbouwprojecten en distributiecentra, als één van haar belangrijkste specialisaties. Het zorgde er zelfs voor dat het architectenbureau als één van de weinige ten tijde van de crisis wist te groeien. ‘En waar we nog het meest trots op zijn is dat we samen met Merin, in al deze projecten een aanzienlijke verhoging van de bezettingsgraad hebben weten te realiseren’, zegt Mulder. Als belangrijke factor voor het succes noemt Mulder het familiegevoel waarmee op zijn kantoor wordt gewerkt. ‘Iedereen is enorm betrokken bij de projecten die wij in portefeuille hebben.’ Hij gaat verder: ‘Wij werken ook veel voor hotels. En juist daar haal ik veel van mijn inspiratie vandaan. Ik reis veel en onderweg loop ik vaak, wanneer de mogelijkheid zich voordoet, even een lobby van een hotel binnen. Daar kun je goed zien hoe mensen zich bewegen en hoe ze de ruimte gebruiken. Dat probeer ik dan zo goed mogelijk te begrijpen en mee te nemen.’ In de ogen van Robert Mulder moet de gemeenschappelijke ruimte van een bedrijfsverzamelgebouw dezelfde kwaliteiten hebben als een goede hotellobby. ‘Je probeert immers vooral de ontmoeting te faciliteren en mensen zich minder anoniem en wel welkom te laten voelen. Dat hebben we hier ook gedaan. Door de receptie te vervangen in een bar kom je heel anders binnen. Het voelt allemaal minder zakelijk en kil. Wat je graag wilt bereiken is dat er beweging komt in zo’n gebouw, dat het gaat leven. We realiseren ons dat we dat natuurlijk niet af kunnen dwingen, maar dat kunnen we wel zo goed mogelijk stimuleren’, zegt Robert Mulder.
‘Een werkplek moet het beste in mensen naar boven brengen’
PROEF!HOSPITALITY
MARKT IN BEELD - OFFICE
LUCHTRUIM Om die ontmoeting goed te kunnen faciliteren past Mulderblauw Architecten altijd min of meer dezelfde werkwijze toe bij hun herbestemmingsprojecten. ‘We beginnen altijd met het zoeken naar iets dat past bij de omgeving of de geschiedenis van het pand of een combinatie van beide. En het moet natuurlijk ook aansluiten bij het profiel van de gebruikers. Zo werken we op dit moment in Apeldoorn een thema rond natuur en techniek uit. En hier lag het luchthavenconcept natuurlijk enigszins voor de hand. Verder kiezen we dan ook altijd, het liefste een Nederlandstalige, naam die de lading dekt. Hier werd dat Luchtruim.’ Wanneer het concept eenmaal is gekozen wordt dat tot in de
‘Mensen voelen zich minder anoniem en méér welkom!’ puntjes uitgewerkt en in het geval van Luchtruim betekende dat een forse ingreep. Tussen de twee gebouwen werd een soort kas geplaatst met een metershoog dak. Verder werd op de begane grond kantoorruimte opgeofferd voor het restaurant, de fitnessruimte en de gemeenschappelijke vergaderruimtes. In de grote hal is verder ruimte voor twee tafelvoetbaltafels en verschillende plekken om aan te werken. ‘Een belangrijk onderdeel van onze werkwijze is dat we alle betrokken disciplines direct bij het project betrekken. Het lettertype voor het logo is bijvoorbeeld niet achteraf bedacht maar sinds het begin al een belangrijk onderdeel van het concept. Wanneer je dat doet, heldere keuzes maakt, dan worden heel veel andere keuzes later in het proces vaak ook al logisch. Kijk maar naar de bar bijvoorbeeld, die hebben we bekleed met staal en dopnagels zoals je die kent van vliegtuigen. De keuken hebben we bekleed met golfplaten alsof het een hangar is en de toegangsdeuren naar de
SATELLIET 33
vergaderruimtes zijn voorzien van striping die je herkent van moderne luchthavens. Zo valt alles op zijn plek’, vertelt Robert Mulder. ‘Dat soort details is enorm belangrijk. Het bepaalt of een concept goed uit de verf komt. Wij proberen er dan ook voor te waken dat het budget voor de afwerking van het interieur bij de uitvoering niet enorm onder druk komt te staan. Bijvoorbeeld omdat iets anders bij de verbouwing veel meer geld gaat kosten. Het interieur heeft daar qua budget meestal het eerste onder te lijden. Wij zien dit soort projecten echt als één geheel. Wij zijn er van overtuigd dat wanneer je op die manier werkt, dat je ook met een beperkt budget een concept goed tot zijn recht kan laten komen’, stelt Robert Mulder. Het is die manier van werken die Mulderblauw architecten sterk maakt. ‘Als architect heb je de neiging om je vooral op je ontwerp te richten. Zoals hier bijvoorbeeld de trap naar het oude afdak. Die trap is behoorlijk groot en dominant en wilden we eigenlijk weg hebben. Dat kan, uiteraard, maar dat zou zoveel geld gaan kosten. Als architect heb je dan de neiging om door te drukken maar als je naar het concept kijkt heeft zo’n trap eigenlijk helemaal niet zoveel invloed en kun je deze maar beter accepteren. Hetzelfde geldt voor de enorme afzuiginstallaties in het dak die erin moesten vanwege de brandveiligheidsvoorschriften. In eerste instantie ben je geneigd dat allemaal weg te willen werken, maar door de enorme propellers in die dingen dragen ze eigenlijk juist bij aan het luchthavenconcept’, zegt Robert Mulder. Inmiddels is Mulderblauw met Merin in gesprek voor een tweede ronde. ‘Dat doen we eigenlijk altijd. Tijdens zo’n ingreep zijn er altijd dingen die beter kunnen. Daar zijn we nu aan toe’, besluit Mulder.
BIJZONDERE GERECYCLEDE STOELEN
IN RESTAURANT LUCHTRUIM STOELEN DIE GEBRUIKT ZIJN IN HET RESTAURANT VAN LUCHTRUIM KOMEN UIT DE COLLECTIE VAN HET LABEL WEDER BY SATELLIET. HET LABEL IS EEN SAMENWERKINGSVERBAND TUSSEN ONTWERPSTUDIO WEDERZIJDS EN SATELLIET MEUBELEN, DAT ZICH RICHT OP HERGEBRUIK IN COMBINATIE MET INNOVATIEVE EN DUURZAME TECHNIEKEN. DE STOELEN IN LUCHTRUIM BEGINNEN ALS NIEUW AAN EEN TWEEDE LEVEN.
Hans van der Kraan Caroline Molenaar en
WWW.LUCHTRUIM040.NL WWW.MULDERBLAUW.NL
Robert Mulder
Weder is een initiatief van Hans van der Kraan en Caroline Molenaar die naast hun ‘normale’ werk als ontwerper en interieurarchitect steeds meer tijd aan hun eigen meubelmerk besteden. ‘Dat kwam toen Caroline in 2010 gevraagd werd om een kringloopwinkel opnieuw in te richten. Daar werden kastjes door mensen met een beperking gerepareerd en beschilderd om daarna te verkopen. De uitvoering was niet goed, net als de prijzen die voor die kastjes werden gevraagd. Maar het basisidee vonden we prachtig. Toen zijn we na gaan denken hoe we op dezelfde manier gebruikte stoelen een meerwaarde zouden kunnen geven’, vertelt Hans van der Kraan.
Inmiddels heeft het duo ruime ervaring opgedaan en allerlei technieken uitgezocht die voldoen aan de intenties van hun bedrijf: Re-Use, Re-Design en Re-Integratie. ‘Vooropgesteld, wij zijn geen meubelmakers. Wij zijn ontwerpers. Dus wij koppelen makers en technieken op zo’n manier aan elkaar dat er een meerwaarde ontstaat. Een samenwerking zoals wij die met Satelliet hebben, zo zouden wij dat graag meer zien. Dan zit alle kennis en kunde op precies de juiste plek’, stelt Hans van der Kraan.
WWW.WEDER.NU
PROEF!HOSPITALITY
SEEN IN ...
35
SEEN IN
MILANO
REGENBOOGSTOFFEN EN –KLEUREN, WILDGEBLOEMDE STOFFEN EN SCÉNES DIE ZO UIT EEN SPROOKJESBOS LIJKEN TE KOMEN. VERSCHILLENDE MERKEN NEMEN ONS IN MILAAN MEE IN HUN NOSTALGISCHE SFEER EN DITO TECHNIEKEN ZOALS KANTKLOSSEN EN BORDUREN.
AAN BANDEN BANKEN DIE ER ROYAAL UITZIEN, MET LOSSE KUSSENS OF ZITTINGEN DIE BIJEEN WORDEN GEHOUDEN DOOR BANDEN, RIEMEN OF STANGEN. OF STOELEN EN RUGLEUNINGEN VAN STUKKEN LEER DIE BIJEEN WORDEN GEHOUDEN DOOR GESPEN, RIEMEN EN KLEMMEN. WE ZIEN ZITMEUBELS DIE DE SPANNING OPZOEKEN: TUSSEN ZACHTE KUSSENS EN STERKE BANDEN.
Ze lijken handgeborduurd,
De in Zweden gevestigde Aussie Glen Baghurst staat bekend om de verfijning
de zittingen van de
in zijn werk, of dat nu tegels met een doorlopend geometrisch patroon is, een
Embroidery Chair
marmer met bronzen champagnetafel of de postmodernistische Club Chair.
van de Zweedse designer
Zadelmakerskunst moest er aan te pas komen om het donkere tuigleer precies
Johan Lindsten voor
passend om het nog zichtbare metalen frame te spannen.
Cappellini, maar zijn
FAIRY-TALE FOREST
het niet. De stoelen met een
In de heruitgave van de zitmeubels Sesann van Gianfranco
essenhouten zitschelp zijn
Frattini door Tacchini houden de strakke lijnen van het
een fusie van ouderwetse
gebogen frame de zachte koudschuim kussens in toom.
techniek en high tech.
Sesann, ontworpen in 1970, lijkt daardoor uit te stulpen en
De stoel is er in vier
onder spanning te staan. Het geeft de ronde en zachte kussens
uitvoeringen, naar de
vorm en stevigheid.
vier seizoenen; de kleuren van het hout en het borduurwerk zijn erop aangepast.
Staat de naam Can van de bank van de Bouroullecs voor Hay voor ‘Yes, we can!’? Het zou zo maar kunnen, want deze bank komt in een platte doos en moet je thuis nog wel even monteren. Het metalen frame klik je in elkaar en nadat je er hangmatachtige lappen stof om hebt ge-
Een door zijn dochtertje geknutselde dromenvanger vormde de
sleutel: de zwarte
inspiratie voor de Senegal-O
ban die de boel op
Chair voor Moroso. De
zijn plek houdt. En
opzichten een bijzonder stoeltje. Het ecovriendelijke
eenvoudige vorm
dat geldt ook voor
Presot-leer in deze naturel uitvoering zal door het gebruik
en de oeroude
de lekker dikke,
weeftechniek
afgeronde kussens.
brachten Tord
Noé Duchaufour Lawrance had de pijnbomen in het
schoven, komt de Edition 1085 van Bartoli Design voor Kristalia is in meerdere
en de tijd verkleuren en glans krijgen. Doorhangen zal niet gebeuren, dankzij de trekstang aan de onder- en achterkant.
Boontje tot het ontwerp
park van Villa Borghese in Rome voor ogen toen hij het gelijknamige bankje voor het Franse merk La Chance
van de stoel, die in de
bedacht. Het metalen frame toont aan de achterkant
Senegalese werkplaats van Moroso met de hand
de stammetjes en uitwaaierende takken en geeft steun
is gemaakt.
aan de rugkussens, in blad- en boomvormen. La Chance pakte opnieuw groot uit dit jaar met de bomenbank. Missoni liet de iconische zigzagstreep – waar het merk in de mode bekend mee werd – dit jaar achterwege in de presentatie van de nieuwe Home-collectie. De Fireworks-serie levert een regenboogachtige stof op, aangevuld met een jaren zeventigbloemenpatroon.
Zonder de gebreide banden die Patricia Urquiola toevoegde aan de Belt-bank die ze voor Moroso maakte, zouden de kussens als losse dekbedden van het frame af vallen. Nu geven ze precies spanning en consistentie aan het ontwerp dat speelt met de senstaties van zacht en stevig.
PROEF!HOSPITALITY
SEEN IN ...
SATELLIET 37
FROM OUTER SPACE
DE WERELD IS EEN DORP EN DANKZIJ NIEUWE TECHNOLOGIEËN KOMT OOK HET UNIVERSUM STEEDS DICHTERBIJ. DAT VERTAALT ZICH IN EEN GROTE INTERESSE IN PLANETEN, DE RUIMTE, DE KOSMOS. IN MILAAN REGENDE HET PLANETEN IN DE VORM VAN LAMPEN, MAAR OOK RUIMTEVAARDERS EN DE MAAN ALS MUZE…
GAZEN & RASTERS
Kartell is king op de afgelopen meubelbeurzen van Milaan. Het Italiaanse merk weet te
NIET OPEN EN OOK NIET GESLOTEN. MILAAN VERKONDIGT TRANSPARANTIE. MEUBELS ZIJN GEEN GESLOTEN VOLUMES MAAR LATEN LICHT EN ZICHT DOOR DANKZIJ GEBRUIK VAN GAZEN, RASTERS EN WEEFSELS.
verrassen en inspireren met spraakmakende presentaties en een sterke focus op de sterke kanten van plastic. Tafellamp Nest van Ferruccio Laviani laat zien waar kunststof zich uitdrukkelijk voor leent; het maken van een grillig gevormd nest.
De Planet Lamp van de Deense ontwerHet is letterlijk een frame
per Mette Schelde speelt met de schadu-
In deze aluminium serie voor buiten van Driade is een camouflage-
dat in de ruimte kan
wen en eclipsen die de planeetvormige
patroon uitgestanst. De hoge en lage fauteuil, tafel en bijzettafel zijn
bewegen, maar de
schijflampen vormen. De planeten zijn
een ontwerp van Frederikson Stallard. Driade en Stallard rekenen
techniek van de draadloos
magnetisch verbonden aan het arma-
af met de idee dat buitenmeubilair opvouwbaar of stapelbaar
verbonden lichtpunten
tuur en kun je in verschillende posities
moet zijn zodat het weggezet kan worden tot
heeft ook iets weg van
schuiven. De halogeenlamp is nieuw in
mooi weer zich aandient. Camouflage
de minitieuze lucht- en
de collectie van het Deense Please Wait
is een sculptuur die ook bij slecht weer
ruimtevaarttechniek.
To Be Seated. Het tafelmodel bestaat uit
iets toevoegt aan de buitenruimte.
Space-frame is het
een ronde schaal met een schijf ervoor,
huzarenstukje van Marcel
wat zorgt voor indirect licht. Door aan
Wanders voor Moooi.
de schijf te draaien, is het licht dimbaar.
De twee Italiaanse stijlmakers Diesel Living en Seletti slaan
Memphis en de jaren tachtig
de handen succesol ineen in hun nieuwe collectie Cosmic
schemeren door in deze
Diner. De tafel wordt gedekt met borden als planeten en met
grafische blauwe kruk gezien
meteorisch glas om uit te drinken. De collectie bestaat verder
bij Cappellini. De zitting is van
uit ruimtevaarders, planeten en raketkandelaars.
De bijzetters van
zwart geperforeerd kunststof en
Sylvain Willenz voor
maakt het ontwerp nog lichter. In
het Duitse Thonet zijn
de Acciaio-serie van Max Lipsey voor Cappellini zijn ook een stoel
even nostalgisch als nieuw. Het tafeltje/
Hergebruikte PET-flessen
krukje is ontwikkeld
vormen altijd de basis voor
voor de Wallpaper
de lampen in het Petlamp-
Handmade-expositie in
project van de Madrileense
Milaan. Willenz heeft
ontwerpstudio van Alvaro
de drie componenten
Catalán de Ocón. Projecten
uit de historie en het
in verschillende landen en
vakmanschap van Thonet
continenten leveren steeds
Robert Fehse laat met zijn
gebundeld: gebogen
een heel ander beeld op.
Disc Lamp zien dat hij de
staal, buighout en het
De Japanse ontwerper Ayako
Het Duitse E15 presenteerde een
tijdgeest goed aanvoelt.
even transparante als
Hosogaki verstopt de PET-
hele tros North-lampen, als een
Dankzij led-technologie
sterke materiaal geweven
flessen volledig in ragfijn
soort zonnestelsel. De lamp past
is het mogelijk om platte
rotan.
rieten gaaswerk.
helemaal in de minimalistische
schijven heel egaal uit
De jonge Duitse ontwerper
sfeer die kleeft aan de Space-
te lichten. Fehse is een
trend –gestript tot de geometrische
van de ontwerpers die dit
en ruwe essentie van planeten
jaar met een op planeten
en stelsels. North is een serie van wand-, staande en hanglampen, ontworpen door Eva Marguerre en Marcel Besau.
geïnspireerde lamp naar Milaan toog. Fehse exposeerde op jonge talentenafdeling Salone Satellite, de lamp is nog een prototype.
Ze bestaan uit ragfijn rasterwerk, de meubelseries Crackle en Girgenti van Antonino Sciortino voor Het Duitse E15 presenteerde een hele tros North-lampen, als een soort zonnestelsel. De lamp
Baxter. Beide series bestaan uit stoelen, tafels en banken van een metalen frame, aangekleed met
past helemaal in de minimalistische sfeer die kleeft aan de Space-trend gestript tot de
kussens. Girgenti is een minimalistisch grid, Crackle neigt meer naar een raster met diagonale lijnen.
geometrische en ruwe essentie van planeten en stelsels. North is een serie van wand-, staande en hanglampen, ontworpen door Eva Marguerre en Marcel Besau.
en fauteuil verkrijgbaar.
PROEF!HOSPITALITY
COLUMN
SATELLIET 39
Milo Berlijn geeft namens TrainMark al bijna twintig jaar trainingen en workshops in gastvrijheid aan het bedrijfsleven. Daarbij gaat hij eerst ‘undercover’ om daarna medewerkers heel direct te kunnen confronteren met – de tekortkomingen in – hun houding en gedrag.
SPONTANITEIT, EEN CONCEPT DAT WERKT CONCEPTEN, CONCEPTEN, CONCEPTEN. DIT HELE NUMMER VAN PROEF! HOSPITALITY DRAAIT EROM. MAAR IS HET WEL ZO GOED OM ALLES VAST TE LEGGEN IN EEN CONCEPT? VOLGENS GASTVRIJHEIDSEXPERT MILO BERLIJN IS REGELS VASTSTELLEN OM MARKETINGDOELSTELLINGEN TE HALEN OP ZICH PRIMA. MAAR HET MOET NIET TEN KOSTE GAAN VAN ALLES. SPONTANITEIT EN EMOTIE WERKEN UITEINDELIJK HET BESTE, HOE LANG ER OOK OVER EEN CONCEPT IS NAGEDACHT.
V
ooral in de Verenigde Staten werken veel bedrijven volgens een vastomlijnd concept. Al die strakke regels zijn vooral bedoeld om de marketingdoelstelling waar te maken en dus geld te verdienen. Hoe beter je weet hoe je de wensen en behoeften van je gasten en opdrachtgevers kunt bevredigen op een zo doelmatig en efficiënt mogelijke manier, hoe beter je het doet ten opzichte van je concurrenten. Dit vastleggen in een concept heeft zo z’n voordelen. Ook voor je medewerkers. Ze weten door al die stelregels precies waar ze aan toe zijn. Maar zorg er wel voor dat je ze ontwikkelt in samenspraak met management én personeel. Als het concept in denken en handelen door iedereen wordt uitgedragen en benut, merkt je publiek dat ook. Maar kun je binnen een concept nog wel spontaan zijn? Spontane mensen ogen ontspannen en stralen enthousiasme uit. Dat werkt aanstekelijk en vergemakkelijkt het contact met de omgeving. Het is in ons voordeel dat wij Nederlanders van nature best spontaan zijn. We hebben een vlotte babbel en we tonen onze emoties gemakkelijk. Spontaniteit is onmiskenbaar een gewilde eigenschap. Denk maar eens aan de eisen op datingsites. Wie wil er nu geen spontane partner aan de haak slaan die zijn of haar gevoelens uit en je verrast met een bloemetje, een knuffel of een dagje weg? Toch is spontaniteit iets wat je onspontaan aanleert. Soms zelfs op fysieke wijze. Ik geef een voorbeeld dat iedereen kent. Wie heeft er niet ‘dank u wel’ leren zeggen als kind bij het ontvangen van een plakje worst bij de slager? Je eerste eerlijke spontane reactie op de vraag ‘wat zeg je dan?’ was misschien ‘au’, omdat je vader of
moeder je na een boze blik in de arm knepen omdat jij al lekker zat te peuzelen zonder je dankbaarheid te tonen. Uiteindelijk heb je hiervan geleerd dat aardig zijn altijd wordt beloond. Dat geldt ook voor de uitwerking van een concept. Je snapt de regels, je hebt een leidraad. Maar daarbij moet je de emotionele kaders niet uit het oog verliezen. Die geven dat spontane element dat onmisbaar is in een succesvolle interactie met anderen. Spontaniteit binnen een vastomlijnd concept kan ook op de lachspieren werken en daardoor bijna aandoenlijk worden. Van de week zat ik heerlijk te eten in een bekend horecabedrijf dat volgens een vast concept werkt. De uitstraling, de menukaart, inrichting en beleving waren exact hetzelfde als de vijf andere vestigingen binnen de keten. Allemaal prima en herkenbaar. Toch werd ik verrast, waardoor mijn bezoekje meerwaarde kreeg. Dat kwam door een vriendelijke, enthousiaste én spontane medewerkster. Zij bood mij, vanaf een prachtig opgemaakte schaal, een hapje aan. Op mijn vraag wat het was, zag ik haar gecontroleerd schrikken en denken; ‘shit, dat ben ik vergeten te vragen aan de keuken.’ Haar reactie was fenomenaal. In plaats van een geprogrammeerd antwoord te geven, haalde ze diep adem en zei heel spontaan; ‘LEKKER????’ Ik wees een ander hapje aan en vroeg haar wat dat was. Haar antwoord was minstens zo verrassend; ‘HEEL LEKKER?’ Vervolgens liep zij naar de keuken en kwam keurig terug met een professionele toelichting op de schaal met hapjes. Prima opgelost. Dat spontane moment gaf het moment allure. Dus; goed bedacht, goed uitgevoerd en goed ontvangen. Goed concept!
PROEF!HOSPITALITY
NIEUWE COLLECTIE
SATELLIET 41
BRAGA M954 SC
BRAGA M954C AC
ROOSEVELT SC
ROOSEVELT HS
MONROE HS
MONROE AC
BRAND
NEW! COLLECTION
JEFFERSON WOOD AC
JEFFERSON WOOD AC
ADALENE SC
ADALENE AC
NIEUW: VIERKANTE BUIS FRAME LOUSADA M950 UU SC
LOUSADA M950C UU AC EVERETT SQ AC
SABROSA M952C AC
VALERIA LAC
EVERETT SQ AC
Veel aandacht voor hout en leer
Nieuwe collectie DE COLLECTIE VAN SATELLIET MEUBELEN, VIEW ON HOSPITALITY 2016, IS CONSTANT IN BEWEGING. OP DE VOLGENDE PAGINA’S WORDT DE BESTAANDE COLLECTIE ALWEER AANGEVULD MET NIEUWE MODELLEN ONDER DE TITEL ‘BRAND NEW’!
MIDTOWN B
MIDTOWN B
MARSELLUS LAC
PROEF!HOSPITALITY
NIEUWE COLLECTIE
TRIPLE HS
UNI-KA 601M AC
SATELLIET 43
WILSHIRE HS
SOFT EDGE SC
SOFT EDGE SC
FRANKIE SC | LSC
FRANKIE LS | HS | MS
GENOVA SC
UNI SC
SHIMA LS
Buisframes en kunststof in fraaie kleuren in opkomst NASSAU SC
NASSAU 533 SC
FESTIVA SC
FESTIVA WOOD SC
TORNADO
HADDOCK SC
DANDY SC
HADDOCK AC
HADDOCK SC
HADDOCK AC
PROEF!HOSPITALITY
NIEUWE COLLECTIE
MAGDA LAC
SATELLIET 45
MAGDA HIGH LAC
KESY 02 AC
KESY 01 SC
BLISS 04 AC
BLISS 04 AC
BLISS 04 AC
Brandnewdesign BLISS 05 LOW LAC
Kesy KESY 05 LOW LAC
KESY 05 HIGH LAC
ZACHTE TINTEN EN RONDE VORMEN
KESY 07 HS
Bliss
KESY 09 B
BLISS 05 LOW LAC
BLISS 01 SC
BLISS 05 HIGH LAC
SATELLIET 47
PROEF!HOSPITALITY
FACTS&FIGURES 32 collecties • 24 exclusieve kleuren Ontdek de wereld van fermob.com
Koffie
Thee
150
100
70%
75%
30%
25%
liter
Thuis Uit
1100
liter
Thuis Uit
800
kopjes per jaar
kopjes per jaar
28%
95%
zwart
72%
suiker en/of melk
thee zakje
5%
thee los
50’S
AANTAL HORECABEDRIJVEN, 4E KWARTAAL 2015 Aantal horecabedrijven, 4e kwartaal 2015 7,5% 3 850 19,5% 10 030
Factsheet
7,7% 3 955
Horeca
Je kunt gerust spreken van een revival van de fifties en sixties.
YLFI is gelaste staaldraad in poedercoating. Een 52% hotels verwacht meer omzet in 2016 tranparant zitmeubel. Eventueel ook met kussen leverbaar. Voor binnen en buiten. 11% cafés gaat uit van groei
werkgelegenheid in 2016
25,2% 12 950
15,6% 8 015
24,4% 12 520 Hotels
Snackbars, ijssalons e.d.
Overige logiesverstrekking
Kantines en catering
Restaurants
Cafés
A a c 63% f F (BRON: CBS)
€2,27
was de gemiddelde prijs van een glas bier in 2014
Oprichting en opheffing horeca Aantal 2 000
van de Nederlanders vindt dat
1 500 1 000 500
restaurants een doggy bag
0
moeten aanbieden als er eten
500
1 000
- Photo Place de la République - Paris : Stéphane Rambaud
De horeca kan in 2016 rekenen op verdere groei van de omzet...
horecabedrijven failliet in 2015 (t/m november)
c C
kunnen I II III IV I II IIIgasten IV I II III IV I IIhet III IV I eten II III IV I IIdat III IV I II III IV I II III IV I II III
2 000
2007
2008
2009
2010
2011
2016
21-10-14 11:32
2013
met veel liefde is bereid, mee Oprichtingen
Opheffingen
naar huis nemen. Om zo dubbel
Januari 2016
te genieten van de heerlijke maaltijd.
+ 4,6% + 3% 2015
2012
overblijft en dat in de keuken
(BRON: NATUURENMILIEU.NL)
BETREFT GROEI VAN HET OMZETVOLUME ING ECONOMISCH BUREAU / APRIL 2016
2014-10_Leveranciersadv-Fermob_240x340.indd 1
278
blijft staan. Met een doggy bag
1 500
WWW.SATELLIET.NET
2014
2015
PROEF!HOSPITALITY
DE ONDERNEMER
DICK POPPES OVER DE OVERDRACHT VAN HET IMPERIUM NAAR DE JONGERE GENERATIE
‘IK STA NIET MEER VOOR OP HET SCHILD’
DE EENEIIGE TWEELING DICK EN TON POPPES STAAT BEKEND ALS MISSCHIEN WEL DE MEEST SUCCESVOLLE HORECABAZEN VAN NEDERLAND EN DANKZIJ DE ESCAPE IN AMSTERDAM OOK WEL ALS DE BEKENDSTE. HUN TOTALE ONDERNEMING IS INMIDDELS UITGEGROEID TOT EEN HEUS FAMILIEBEDRIJF MET RUIM 250 MEDEWERKERS EN HET PLAN IS OM HET IMPERIUM OVER TE DRAGEN AAN DE NIEUWE GENERATIE. ‘VOOR DIE TRANSITIE HEBBEN WE VIJF JAAR UITGETROKKEN’, ZEGT DICK POPPES.
Tekst: Cor-Peter Pasma | Fotografie: Fred Sonnega / Jos Klijn
SATELLIET 49
D
e carrière van de broers Poppes lijkt uit louter successen te bestaan. In de jaren zeventig, beide waren toen net twintig jaar, maakten ze van Cartouche een nationaal bekende discotheek aan de Mariaplaats in Utrecht om dat in 1986 nog eens ‘dunnetjes’ over te doen met de Escape in Amsterdam. Gevestigd aan het Rembrandtplein staat de Escape al 25 jaar in internationale en nationale Top-10 lijstjes van beste uitgaansgelegenheden.
Het lijkt mij anders best logisch wanneer je dat uitrekent op de achterkant van een bierviltje. ‘Maar het is ook erg kortzichtig. Het zegt heel veel over hoe je met je klanten omgaat. Wij willen onze klanten kwaliteit bieden en een fijne beleving. We willen ook graag dat ze bij ons terugkomen. Dan moet je dus in je gast investeren en dat begint bij de locatie. Ik denk dat wij uiteindelijk een vollere zaak hebben omdat mensen hier graag komen’, zegt Dick Poppes.
In 2011 besloten de broers het beruchte The Three Sisters over te nemen na het overlijden van horecamagnaat Kooistra. Dat pand werd helemaal gestript en een jaar later opende daar het prachtige grand café Van Rijn waarvoor ze in 2015 een certificaat van uitmuntendheid ontvingen van Tripadvisor. ‘Wanneer je zo dicht bij elkaar verschillende horecazaken opent dan moet je natuurlijk wel van te voren bedenken wat je doet’, zegt Dick Poppes. ‘Het gevaar van kannibalisme op je eigen zaken ligt natuurlijk op de loer.’ Wie voor het eerst bij Van Rijn binnenloopt raakt direct onder de indruk van het enorme hoge plafond. ‘Dat hebben wij teruggebracht in de oude staat. Het is hier ruim acht meter hoog. Kooistra had er een extra verdieping ingebouwd vanuit de gedachte dat je dan ook twee keer zoveel gasten kunt ontvangen en dus twee keer zoveel verdienen. Wij denken daar totaal anders over.’
Is dat ook het grote geheim van jullie succes? ‘Ja, daar ben ik van overtuigd. Maar er komt ook wel een dosis geluk bij kijken hoor. Toen wij klaar waren met hotelschool werd mijn vaders café onteigend om de bouw van Hoog Catherijne in Utrecht mogelijk te maken. Met dat geld hebben we toen kunnen investeren in Cartouche. Wanneer dat onteigenen niet was gebeurd en wanneer mijn vader geen vertrouwen in ons had gehad dan zat ik hier nu niet. Zo simpel is het ook.’
‘Je moet investeren in je gasten en dat begint bij je locatie!’
PROEF!HOSPITALITY
DE ONDERNEMER
SATELLIET 51
Dat blijkt, inmiddels hebben jullie hier een heel rijtje succesvolle zaken. Hoe doe je dat? ‘Ten eerste moet je ervoor waken dat je niet steeds dezelfde doelgroep gaat bedienen. Elke zaak heeft dan ook een eigen identiteit, een ander concept dat past bij een andere doelgroep. En ten tweede moet je op tijd in je zaken investeren, de vinger aan de pols houden. Wanneer je gast het concept of je zaak sleets gaat vinden, dan ben je te laat. Het is de kunst om dat moment voor te zijn.’ Vandaar dat de Kroon nu voor de derde keer helemaal is verbouwd? ‘Ja. Ook al zit je op een plek als wij, dan kun je er niet vanuit gaan dat de mensen vanzelf bij je binnenlopen. Uiteindelijk bepaalt de timing of je een goede ondernemer bent of niet. Een goede ondernemer op een slechte locatie heeft nog altijd een goede kans van slagen. Een slechte ondernemer op een goede locatie heeft dat lang niet altijd.’ ‘Verder helpt het enorm dat wij een familiebedrijf zijn. Het houdt de lijnen kort en we zijn veel meer gericht op continuïteit dan op winstmaximalisatie. Voor ons is het veel belangrijker dat onze zaken er nog steeds zijn wanneer onze kinderen het overnemen. Dat is veel belangrijker. Dat blijkt trouwens ook uit onderzoek: in de crisis hebben de familiebedrijven het veel beter gedaan dan anders georganiseerde bedrijven.’
Maar dat is toch ook een kwestie van kansen zien en deze grijpen? ‘Natuurlijk, ik ben er van overtuigd dat iedereen zo’n kans krijgt. Goede ondernemers zien die misschien eerder en doen ook wat met zo’n kans. Met de Escape was het John de Mol die ons belde omdat hij een popprogramma voor Skychannel ging maken. Dat wilde hij vanuit een club doen. Daar zijn we toen in mee gegaan en het betekende het begin van de Escape.’
Was het niet lastig om daarvoor dan je eerste succes Cartouche achter je te laten? ‘Nou, de Cartouche hadden we wel gezien en we wilden allebei een Formule 1-wagen hebben. De Escape was die Formule 1-wagen. Wij waren ervan overtuigd dat we die in de baan konden houden. Dat is gelukt. Maar ook hier begint het met dát telefoontje van John de Mol. Ik ben mij er van bewust dat hij in principe iedereen had kunnen bellen. De beslissingen die we daarna hebben genomen zijn wel goed geweest, dat dan weer wel.
‘Iedere zaak heeft een eigen identiteit, een ander concept, dat past bij de doelgroep!’ U klinkt alsof u nog steeds veel plezier heeft in uw werk. Is het niet moeilijk om het dan los te laten en over te dragen aan uw beider zoons? ‘Dat gaat op zich prima. Vroeger stond ik voor de troepen in het heetst van de strijd op het schild. Dat is niet meer, dat mogen zij nu doen. Ik hoef ook niet meer zo nodig. Ik sta nu achter ze om aanwijzingen en tips te geven. We hebben zo’n vijf jaar de tijd genomen voor de uiteindelijke transitie en daarna doen we echt een stap terug.’
WWW.DEKROON.NL
‘Wij zijn veel meer gericht op continuiteit dan op winstmaximalisatie’ Darwin Poppes en Dick Poppes
PROEF!HOSPITALITY
VAKMENSEN
SATELLIET 53
INTERIEURARCHITECT BART HAGEVOORT COMBINEERT MEDITERRANE KEUKEN MET INDUSTRIËLE SFEER
ETEN IN EEN ITALIAANSE
DRUKKERIJ
TOEN HET PAND WAAR NU LIFESTYLE BAR/RESTAURANT GIORNALE IN IS GEVESTIGD VRIJKWAM, BESTIERDEN ROBIN WIJNEN EN ROEL VAN DE BROEK REEDS HET SUCCESVOLLE EINDHOVENSE RESTAURANT SOPRANOS. HET NAAST GELEGEN PAND BLEEK EEN BUITENKANS DIE DE TWEE JONGE ONDERNEMERS NIET KONDEN LATEN LIGGEN. DANKZIJ VERHUURDER HEINEKEN KWAMEN ZE IN CONTACT MET INTERIEURARCHITECT BART HAGEVOORT EN WERD SAMEN HET CONCEPT ‘LIFESTYLE BAR EN RESTAURANT GIORNALE’ UITGEDACHT EN UITGEWERKT.
Tekst: Cor-Peter Pasma | Fotografie: Fred Sonnega
D
e ontvangst in de prachtige zaak aan het Stationsplein in Eindhoven, waar Giornale is gevestigd, is bijzonder hartelijk. Direct is duidelijk dat eigenaar Robin Wijnen (chefkok Roel van de Broek is zijn compagnon) trots is op zijn ‘drukkerij’. Want wie bij Giornale binnen loopt kan er niet omheen: alles wat je ziet refereert aan een oude drukkerij waar bij wijze van spreken nog steeds een krant dagelijks van de drukpers komt rollen. ‘Het was niet zo dat we dát precies voor ogen hadden’, zegt Robin Wijnen terwijl hij zijn zaak laat zien. ‘Waar we naar op zoek waren was een mix tussen een authentieke industriële uitstraling in combinatie met een warme mediterrane en Italiaanse sfeer. En we wilden een duidelijk herkenbaar concept hebben zoals we dat met Sopranos ook hebben. Maar hoe dat er precies uit moest zien, dat hadden we ook nog niet bedacht.’ Uiteindelijk ging het duo samen met interieurarchitect Bart Hagevoort samenwerken die namens verhuurder Heineken werd voorgesteld. ‘Maar dat wil niet zeggen dat ze ook per se met mij in zee moesten gaan. Wij moeten ons als afdeling Interieur Design gewoon bewijzen. Maar het bleek wel goed te klikken en mijn ideeën stonden ze aan. Zo stelde ik tijdens het intake gesprek voor om te kiezen voor een andere indeling dan zij voor ogen hadden. Een indeling die de synergie tussen beide restaurants bevorderde’, zegt Bart Hagevoort.
CONCEPT DAT WERKT Het idee voor een drukkerij kwam uit de koker van Bart Hagevoort die op die manier het industriële en mediterane met elkaar wist te
verbinden. ‘Als concept biedt dat veel mogelijkheden.’ Eén van die mogelijkheden is bijvoorbeeld het menu dat is afgedrukt (in zes talen!) in een krant voorzien van een houten krantenhanger welke klanten kunnen oprollen en in een randje onder de tafel wegstoppen. ‘En dat past goed bij ons concept van foodsharing’, aldus Robin Wijnen. ‘Het is de bedoeling dat bezoekers gezellig aan tafel zitten, niet direct alles bestellen maar juist met elkaar delen wat er op tafel staat en dan later wellicht nog wat bestellen. Dan heb je de krant dus weer nodig. Onze medewerkers vragen daarom ook altijd of bezoekers voor het eerst bij ons zijn. Dan leggen ze het uit.’
‘Je moet wel door blijven ontwikkelen’ Het idee blijkt in Eindhoven aan te slaan. ‘Gelukkig wel. Maar natuurlijk zijn er ook mensen die het niets vinden, die hun bord te klein vinden en al hun eten op hun eigen bord willen en dat helemaal niet willen delen. Maar dat is een enkeling’, lacht Robin. ‘Het was een forse investering. We hebben het hele pand gestript omdat we het in één keer goed wilden doen.’ En dat is het gelukt: het concept is tot in de puntjes uitgewerkt. Zo is in de pui naar het terras een roldeur aangebracht alsof er elk moment een vrachtwagen voor kan komen rijden om te lossen, de bar is voorzien van rollen met lange stroken papier alsof de krant daar nu
‘Het menu op de krantenhangers sluit aan op het concept van foodsharing’ Bart Hagevoort
wordt gedrukt en verder naar binnen is een wand voorzien van kleine vierkante ramen die oude fabriekspanden zo kenmerken. Achter die wand bevindt zich de half open keuken met felle lampen waardoor het in het restaurant lijkt alsof achter het melkglas de zon schijnt. Er is veel sprake van maatwerk, vaak uitgevoerd door bekenden van de eigenaren. ‘Een goede vriend van Robin zit in de metaalbewerking en die kwam langs omdat ik een wand met veel pijpen en kranen wilde. We waren het eerst helemaal niet met elkaar eens, maar al snel bleek dat ik veel te strak op het budget zat. ‘Als ik hier straks zit te eten dan wil ik wel iets gemaakt hebben waar ik trots op ben’, kreeg ik te horen. Over het budget hebben we het niet meer gehad en het resultaat is echt mooi geworden. Ik heb reeds een tweede project met deze man gedaan en dat is ook zeer goed verlopen’, zegt Hagevoort. Het voorval tekent voor Hagevoort het enthousiasme waarmee iedereen met het concept aan de slag is gegaan. ‘Iedereen is
‘…alsof de krant nog dagelijks van de pers komt rollen…’ vanuit zijn eigen ervaring en kennis een bijdrage aan het concept geleverd. Wanneer zoiets gebeurd dan ontstaat er echt iets moois. Dat kun je hier wat mij betreft goed zien aan het totaalplaatje’, zegt Hagevoort. Ondertussen heeft Robin Wijnen een aantal gerechten uit de keuken aan laten rukken die geproefd moeten worden. ‘Alles is vers en van hoge kwaliteit. Dat vinden we belangrijk. We gaan voor de beleving. Vandaar dat er ook net andere gerechten op de kaart staan dan die je misschien zou verwachten. Gasten moeten proeven en delen.’
‘Weet je trouwens wat ook een groot voordeel is van een uitgesproken concept als Giornale? Dat van elke foto die door bezoekers op sociale media wordt gedeeld vrijwel direct duidelijk is waar deze is genomen. Vandaar dat we ook zo duidelijk voor gezichtsbepalende elementen hebben gekozen. Betere reclame bestaat er niet’, zegt Bart Hagevoort. Niet dat Robin Wijnen voorlopig van plan is om nog een zaak te openen, maar wanneer dit ooit het geval mocht zijn dan gaat die zeker weer samenwerken met de interieurarchitect. ‘Bart heeft aan zoveel dingen gedacht die wij niet zagen. Zo heeft hij gezorgd voor een praktische indeling, maar dan ook nog eens op zo’n manier dat het personeel door de zaak kan lopen zonder dat het storend is voor onze gasten. Dat is een enorme meerwaarde’, besluit Robin Wijnen.
WWW.RESTAURANTGIORNALE.NL WWW.HEINEKEN.COM
CONCEPT DAT WERKT Robin Wijnen nam zo’n vijf jaar geleden samen met zijn compagnon Sopranos over en leerde daar al vroeg dat een sterk concept jaren mee kan gaan. De toenmalige eigenaar en oprichter was gek van de televisieserie over de Italiaanse maffia en besloot daarom zijn gehele restaurant volgens datzelfde thema in te richten. Denk daarbij aan veel zwart en rood zoals deze kleuren vaak terug te vinden zijn op filmposters, maar ook aan een aquarium waar piranha’s in zwemmen. De beide compagnons combineren dat thema al jaren met uitstekend eten getuige de vele eerste plaatsen en topposities op de verschillende recensiesites. ‘Het is natuurlijk niet zo dat je niets meer aan zo’n concept hoeft te doen. Je moet wel zorgen dat je blijft ontwikkelen, maar het idee zelf dat is nog lang niet sleets. Voor onze klanten blijft het zo een hele leuke avond uit’, vertelt Robin Wijnen.
PROEF!HOSPITALITY
Co lo fon
AGENDA
Beurzen 2016 NEDERLAND
INSPIRERENDE BEURZEN VOOR GASTVRIJHEID EN INTERIEUR
BEURS
DATUM PLAATS
Design District
1 - 3 juni 2016
Zaandam
Architect @ Work Rotterdam
14 - 15 sep 2016
Rotterdam
Gastvrij Rotterdam
19 - 21 sep 2016
Rotterdam
Open dagen Satelliet Meubelen
5 - 6 okt 2016
Breda
BBB
10 - 12 okt 2016
Maastricht
Dutch Design Week
22 - 30 okt 2016
Eindhoven
Food Inspiration Days
24 - 25 okt
Veghel
Open dagen Horecawerf
31 okt - 1 nov
Amsterdam
UITGEVER SATELLIET MEUBELEN BV HAAGWEG 241 – 243 4812 XD BREDA
IN DE VOLGENDE EDITIE
SATELLIET 55
Coming Up
PROEF!HOSPITALITY MAGAZINE OVER GASTVRIJHEID IN INTERIEUR
PARIS
EINDREDACTIE RENSKE SCHRIEMER CONCEPT EN EDITORIAL DESIGN FLAIM ][ BUREAU VOOR STRATEGIE, COMMUNICATIE EN DESIGN
INTERNATIONAAL DATUM PLAATS
Clerkenwell Design Week
24 - 26 mei 2016
Londen
Maison & Objet
2 - 6 sep
Parijs
Spoga+Gafa Cologne
4 - 6 sep 2016
Keulen
Londen Design Festival
17 - 25 sep 2016
Londen
Biennale Interieur
14 - 23 okt
Kortrijk
EquipHotel
6 - 10 nov 2016
Parijs
FOTOGRAFIE FRED SONNEGA, PAUL JESPERS, KANNIKA HOLZHAUS, SOPHIA VAN DEN HOEK, JOS KLIJN, JESAJA HIZKIA, PETER BAAS, CHIEL DE NOOYER SALES
[email protected] ADVERTEERDERS ARTE, JOHANSON, ONIRO, FERMOB
W PREVIE N CTIO COLLE
2017
OPLAGE EN VERSCHIJNING 2 X PER JAAR OPLAGE 10.000
PROEF!HOSPITALITY
PROEF!HOSPITALITY n
MEI 2016
n
#04
IN DEZE EDITIE
magazine is ook digitaal beschikbaar: WWW.SATELLIET.NET
THEMA
SEEN IN...
CONCEPT IN BEELD
HOTSPOT
CONCEPTING
MILANO TRENDS VANAF DE SALONE DEL MOBILE 2016
YOEPZ, UTRECHT PAVILJOEN VAN DE DAME
THE SUICIDE CLUB ROTTERDAM
SATELLIETMEUBELENBV
WWW.SATELLIET.NET + 31 76 522 53 10
@SATELLIETBV
SATELLIET-MEUBELEN
EN OOK n MEI 2016
BREDA // AMSTERDAM // DALFSEN // MAASTRICHT BELGIUM
LUXEMBOURG
n
FINLAND
n
NORWAY
n
GERMANY
n
FRANCE
n
SPAIN
#04
UNITED KINGDOM
n
n n
n
INTERNATIONAL PARTNERS n
n n
ZORG: REMBRANDT ZORGHOTEL OUD-BEIJERLAND ONDERWIJS: HOGESCHOOL VAN HALL LARENSTEIN OFFICE: LUCHTRUIM, EINDHOVEN DE ONDERNEMER: DICK EN DARWIN POPPES MIJN STEK: NICOLETTE VAN DAM
BRAND
NEW! COLLECTION
METAMORFOSE
*
OPEN DAGE SATE N L LI 5&6 OKTO ET B ER
MATERIAAL UITGELICHT
PROEF!HOSPITALITY
Enjoy the art of hospitality Het PROEF!HOSPITALITY
EN VERDER DE ONDERNEMER
DRUK PRINT SOLUTIONS HOLLAND
MAGAZINE OVER GASTVRIJHEID EN INTERIEUR
THEMA ‘HYBRIDE’ Een positieve kijk op blurring of branchevervaging. Hybride, zoals bij auto's waar 2 verschillende krachtbronnen elkaar aanvullen!
DESIGN EN OPMAAK STUDIO SATELLIET
BEURS
#05
IN OKTOBER 2016 VERSCHIJNT PROEF!HOSPITALITY #05. OPNIEUW BRENGEN WIJ MET VEEL PLEZIER ACTUELE ONDERWERPEN EN WETENSWAARDIGE ZAKEN RONDOM GASTVRIJHEID EN INTERIEUR.
SEEN IN...
REDACTIE RENSKE SCHRIEMER, SUZANNE DIJKSTRA, COR-PETER PASMA DESIGNPRESS
OKTOBER 2016
HOSPITALITY IN... LEISURE MARKT EN BEWEGING WAT DOEN WE MET ONZE VRIJE TIJD
MARKT IN BEELD VAKMENSEN RISING STAR
UW REACTIE
IS WELKOM VIA PROEFHOSPITALITY @SATELLIET.NET
PROEF!HOSPITALITY IS EEN UITGAVE VAN SATELLIET MEUBELEN BV. DOOR DE REDACTIE IS UITERSTE ZORG EN AANDACHT BESTEED AAN DE INHOUD EN SAMENSTELLING VAN DIT MAGAZINE. DE UITGEVER IS NIET AANSPRAKELIJK VOOR EVENTUELE ONJUISTHEDEN. NIETS MAG GEHEEL OF GEDEELTELIJK WORDEN VERVEELVOUDIGD ZONDER SCHRIFTELIJKE TOESTEMMING VAN DE UITGEVER.
PROEF!HOSPITALITY
Enjoy the art of hospitality
SATELLIETMEUBELENBV
WWW.SATELLIET.NET + 31 76 522 53 10
@SATELLIETBV SATELLIET-MEUBELEN
BREDA // AMSTERDAM // DALFSEN // MAASTRICHT INTERNATIONAL PARTNERS UNITED KINGDOM
n
BELGIUM
n
LUXEMBOURG
n
FINLAND
n
NORWAY
n
GERMANY
n
FRANCE
n
SPAIN
