Serie
nummer 2, maart 2016 Kunststof Magazine
Het afsluitende deel van een vierdelige serie over engineering kunststoffen
PP COMPOUNDS – EN ANDERE BIJZONDERE MATERIALEN
Door de extreem goede thermische vormstabiliteit en de daarbij behorende mechanische eigenschappen komt men polyimide en de copolymeren onder andere tegen in ruimtevaartindustrie.
Engineering kunststoffen: de aanduiding voor thermoplastische kunststoffen die qua eigenschappen uitstijgen boven de commodities zoals polystyreen, PVC, polypropyleen en polyethyleen. Engineering kunststoffen zijn duurder, worden in minder grote hoeveelheden geproduceerd en meestal toegepast voor wat kleinere objecten, zoals mechanische delen. Vooral door hun gunstige gewicht/ sterkte verhouding en de aanpasbare eigenschappen wordt deze groep materialen steeds vaker ingezet ter vervanging van andere materialen en dan met name metaal. De wereldwijde markt voor deze materialen groeit fors: van 45,2 miljard dollar in 2011 tot naar verwachting bijna 77 miljard dollar in 2017. In deze serie – die tot stand kwam in nauwe samenwerking met grondstoffenspecialist Korrels BV – bespraken we ze allemaal, te beginnen met de meest gebruikelijke typen. In dit laatste deel van deze vierdelige serie kijken we naar PP-compounds, maar ook naar de minder gebruikelijke – maar daarom zeker niet minder interessante – materialen. Door Antoine Sonnega en Tim Harmsma
De thermoplasten met de tot
zich door de extreem hoge tem-
die bij extreem hoge tempe-
Inmiddels zijn er meerdere
zover bekend de hoogste tem-
peratuurstabiliteit: een eigen-
raturen te gebruiken zijn. Een
typen of families van polyimide
peratuurbestendigheid behoren
schap verkregen door een aan-
eigenschap van thermoplas-
op de markt, die allemaal zijn
tot de groep polyimiden (PI).
eenschakeling van aromatische
ten in het algemeen is dat de
ontwikkeld vanuit de vraag
Deze polymeren kenmerken
ringstructuren. Ze zijn veelal
vormstabiliteit al ver voor het
naar vormstabiliteit bij hoge
beter temperatuurstabiel dan de
smeltpunt te wensen overlaat.
temperaturen. Om het ma-
fluorpolymeren (zoals Teflon).
Zo is bijvoorbeeld PP tot maxi-
teriaal beter toegankelijk te
Bij hoge temperaturen (boven
maal 95 ˚C vormstabiel en
maken voor de kunststofver-
250 ˚C) is de vormstabiliteit nog
PE zelfs tot maar 80 ˚C. Een
werkende industrie zijn er vele
uitmuntend te noemen. Geen
product gemaakt uit PA6 gaat
copolymeren gemaakt van PI.
ander thermoplastisch poly-
tot maximaal 160 ˚C. Dit heeft
Deze copolymeren hebben dan
meer heeft deze eigenschap.
er toe geleid dat er in de jaren
wel niet de extreem goede
‘70 een kunststof op de markt
temperatuurbestendigheid,
KENMERKEN
is gekomen dat tot zeker 350
maar zijn eenvoudiger te ver-
Grote leveranciers als Du-
˚C vormstabiel is en waarbij
werken. Deze polymeren kun
Pont, ICI, GE en Amoco zijn al
de mechanische sterkte bij die
je terugvinden als PEI (poly-
jaren op zoek naar polymeren
temperatuur op peil blijft.
etherimide, merknaam Ultem)
SERIE ENGINEERING KUNSTSTOFFEN
DEEL 4
15
16
Kunststof Magazine nummer 2, maart 2016
Serie
en PAI (polyamideimide, merknaam Torlon). Polyimide kan niet verwerkt worden op normale spuitgietmachines of extruders. De verwerkingstemperatuur ligt boven de 450 ˚C, wat onder normale omstandigheden niet haalbaar is. Wil men een dergelijk materiaal verwerken, dan is er een flinke investering nodig. Daarentegen zijn de copolymeren redelijk tot goed te verwerken op de moderne machines. Polyimide en de copolymeren zijn zeer goed bestendig tegen gebruikelijke vloeistoffen als benzine, alcohol, thinner en terpentine. Daarnaast is PI bestand tegen freon en tegen zwakke zuren, zoals azijnzuur. Bij sterke
Hoogwaardige precisieproducten worden vaak uit POM vervaardigd, onder andere vanwege de hoge slijtvastheid en een lage wrijvingscoëfficiënt.
zuren zal PI gedeeltelijk oplossen. Daarnaast is polyimide uit
is eigenlijk een polyethyleen,
die van LDPE of HDPE. De
dat het materiaal niet voor alle
zichzelf al vlamdovend en heeft
maar dan met polymeerketens
reden hiervoor is de zeer lange
‘high-tech’ toepassingen ge-
het vlamvertraging rating UL-94
die aanzienlijk langer zijn dan
polymeerketen. Hierdoor is het
schikt is.
bijvoorbeeld bij een spuitgiet
materiaal aanzienlijk sterker en
V0.
LDPE. Ter vergelijking: een
is de slagsterkte veel groter dan
TOEPASSINGEN
TOEPASSINGEN
standaard PE heeft ongeveer
bij andere polymeren. UHMWPE
UHMWPE wordt veelal toege-
Door de extreem goede ther-
1.000 tot 2.000 molecuuleen-
is geurloos, smaakloos en niet
past in:
mische vormstabiliteit en de
heden, terwijl UHMWPE op-
toxisch; bovendien is het zelf-
• vezels voor de bepantsering
daarbij behorende mechanische
gebouwd wordt uit 150.000 tot
smerend en zeer slijtvast. Deze
van voertuigen en persoons-
eigenschappen komt men poly-
250.000 molecuuleenheden.
eigenschappen maken UHMW-
bescherming, vislijnen, zei-
imide en de copolymeren vooral
Deze extreem lange ketenlengte
PE geschikt voor vele dagelijkse
len, parachutes;
tegen in:
maakt het verschil tussen een
toepassingen: het kan daarbij
• de lucht- en ruimtevaartin-
standaard LDPE en UHMWPE
zelfs Teflon vervangen.
dustrie; • in isolatie van kabels voor extreme toepassingen;
en maakt UHMWPE tot een in-
passingen; • in de medische wereld en
teressant materiaal met totaal
Doordat het polymeer volledig
verschillende toepassingen.
bestaat uit koolstof en waterstof – en geen andere polaire
• in flexibele kabelverbindin-
• in sheets voor diverse toe-
dan met name in kunstgewrichten; en • in de kabelindustrie waarbij
KENMERKEN
atomen – is het materiaal vol-
het UHMWPE vooral wordt
laptops (vanwege de veelvul-
UHMWPE is verkrijgbaar in
ledig inert en zeer goed bestand
toegepast vanwege de
dige bewegingen);
poedervorm. Het materiaal
tegen allerlei agressieve vloei-
sterkte van het materiaal
• in de automobielindustrie; en
kan worden verwerkt middels
stoffen. Met andere woorden:
in combinatie met de goede
• in de medische industrie en
compression molding, sintering,
de chemische bestendigheid is
isolerende eigenschappen.
dan met name als folie in
gelspinning en persextrusie.
uitstekend.
combinatie met PTFE en in
Het poeder wordt verwarmt en
slangen.
onder zeer hoge druk in een
De temperatuurbestendig-
POLYTETRAFLUORETHYLEEN (PTFE)
matrijs geperst. De verwerking
heid daarentegen is matig te
Polytetrafluorethylene – afge-
is dus anders dan bij LDPE en
noemen. De maximale gebruik-
kort als PTFE – kenmerkt zich
vereist andere verwerkingstech-
stemperatuur ligt bij 80 ˚C –
eigenlijk als een volledig inert
nologieën en -machines.
hieraan kan men zien dat het tot
materiaal. PTFE is ongevoelig
de groep polyolefinen behoort.
voor chemische invloeden van
gen van beeldschermen in
ULTRA-HIGH-MOLECULARWEIGHT-POLYETHYLEEN (UHMWPE/UHMW) Ultra high molecular weight polyethylene (UHMWPE) behoort
De mechanische eigenschap-
Deze matige temperatuurbe-
allerlei aard. Andere kunst-
tot de groep polyolefinen. Het
pen van UHMWPE overtreffen
stendigheid is dan ook de reden
stoffen hebben meestal een
Serie
nummer 2, maart 2016 Kunststof Magazine
bepaalde groep chemicaliën
palend voor de keuze van PTFE
materiaal verkleurt niet: een ei-
termate stabiel, waardoor maat-
waar ze niet tegen bestand zijn.
in de diverse toepassingen.
genschap die zeer belangrijk is
toleranties aanzienlijk kleiner
voor de medische industrie.
zijn dan bij andere kunststof-
Bij PTFE is dit niet het geval: het materiaal is volledig inert.
TOEPASSINGEN
Daarnaast heeft PTFE een zeer
Iedereen kent de anti-aan-
TOEPASSINGEN
karakter van PPO. De prijs/
goede temperatuurbestendig-
baklaag in pannen. Dit is een
Als engineering plastic heeft
kwaliteit verhouding maakt PPO
heid – beter dan alle andere
algemeen bekende toepassing
PSU glas, keramiek en metaal
tot een zeer geschikt materiaal
kunststoffen behoudens de
van PTFE onder de merknaam
verdrongen en zo toepassing
voor de automobielbranche.
polyimiden (PI) en hun copoly-
Teflon. Daarnaast komt PTFE
gekregen in de automobielin-
meren.
veel voor in:
dustrie, in elektronische appa-
Een ander groot voordeel is dat
• de ruimtevaart (met name
ratuur, in de vliegtuigbouw en in
PPO eenvoudig te verlijmen is,
de medische apparatenbouw.
waarbij de verbinding de sterkte
KENMERKEN
hitteschilden en coatings van
PTFE lijk qua chemische op-
kabels);
bouw veel op polyethyleen,
• smeermiddelen;
echter met dit verschil dat de
• schroefdraadafdichting van
waterstofatomen vervangen zijn door fluor of een combinatie van fluor en chloor. Dit maakt het
gasleidingen; en • bekleding van vaten voor chemicaliën.
materiaal uniek in zijn soort. De
fen. Dit mede door het amorfe
van het massief benadert. PPO
POLYPHENYLEEN OXIDE (PPO)
is bovendien uitstekend lakbaar
Polyphenyleen oxide — afge-
Ook dit is weer een reden dat
kort als PPO — is een volledig
PPO veel in de constructiebouw
amorfe engineering plastic. Het
wordt toegepast.
en zeer goed te bedrukken.
materiaal is eigenlijk een van
fluoratomen maken PTFE tot
POLYSULFON (PSU)
de goedkoopste constructie-
TOEPASSINGEN
een soort supermateriaal: een
In 1965 werd een polymeer ont-
plastics met goede tempera-
PPO en zijn blends kennen vele
temperatuurbereik van -250 ˚C
wikkeld met de naam polysulfon
tuurbestendigheid. Het materi-
toepassingen die niet direct
tot +250 ˚C is geen probleem
(PSU). Net als PPO is dit ma-
aal overtreft qua vormstabiliteit
opvallen. In auto’s – en dan met
voor PTFE. Door het fluor is het
teriaal uitermate geschikt voor
(met name onder belasting)
name in het motorcomparti-
materiaal non-polair en daar-
constructiedoeleinden, echter
constructiekunststoffen als
ment – zitten veel producten
door opvallend antiklevend.
met het nadeel dat dit een rela-
ABS, POM, polyamide en poly-
die uit een PPO-blend zijn ver-
tief duur materiaal is in verge-
carbonaat.
vaardigd. Waterpompbehuizin-
De verwerking is anders dan bij
lijking met PPO en PC. Vandaar
de normale thermoplasten. Ver-
dat we dit materiaal niet zo vaak
KENMERKEN
daar voorbeelden van. Verder
gelijkbaar met UHMWPE moet
tegenkomen.
De glasovergangstempera-
wordt PPO veel gebruikt in de
tuur ligt zo rond de 220 ˚C.
constructiebouw, maar ook bij
het materiaal eigenlijk worden
gen en slangverbindingen zijn
geperst in een vorm en daarna
KENMERKEN
Dit betekent dat het materiaal
electronica en huishoudelijke
worden gesinterd bij tempera-
Een belangrijk kenmerk van
bij hoge temperaturen zijn di-
apparaten, waar thermische en
turen boven 330 ˚C. Dit is een
PSU is dat het een betere tem-
mensies behoudt, hetgeen voor
dimensionele stabiliteit belang-
zeer lastig proces. Vandaar de
peratuurstabiliteit heeft dan
een constructiekunststof een
rijk zijn.
ontwikkeling van diverse copo-
bijvoorbeeld PPO. Het tempe-
belangrijke eigenschap is. In de
lymeren die – door onderbre-
ratuurbereik van PSU loopt van
praktijk blijkt PPO zeer lastig
king van de fluoratomen door
-100 ˚C tot +165 ˚C en ligt dus
te verwerken. Vandaar dat er
POLYETHERETHERKETONE (PEEK)
bijvoorbeeld chloor – wel onder
duidelijk hoger dan goedkopere
veel PPO-types in de markt
Polyetheretherketone (PEEK)
‘thermoplastische omstandig-
alternatieven als PPO en poly-
zijn die gemodificeerd zijn met
is een semikristallijn materiaal
heden’ te verwerken zijn.
carbonaat. Voordeel is wel dat
polystyreen (PS). De verwer-
dat behoort tot de upper-class
PSU glashelder is en tegen heet
king wordt daarmee aanzienlijk
van de engineering plastics.
Een heel belangrijke eigenschap
water kan. Zelfs tegen stoom,
eenvoudiger en het maakt PPO
Mochten kunststoffen als PA/
van PTFE is dat het materiaal
waardoor PSU weer uitermate
voor een breder aantal toepas-
POM/PC/PSU qua eigenschap-
een zeer lage wrijvingscoëf-
geschikt is voor medische appa-
singen geschikt. Toevoeging van
pen niet voldoen, dan is PEEK
ficiënt heeft in vergelijking met
raten die wekelijks een stoom-
PS heeft één groot nadeel: de
mogelijkerwijs een optie. Voor
metalen. De wrijvingscoëfficiënt
sterilisatiecyclus ondergaan.
temperatuurbestendigheid gaat
elke productontwikkeling geldt
achteruit.
altijd de vraag welk materiaal
benadert bijna die van ijs. PTFE is temperatuur stabiel tot circa
De mechanische en thermische
260 ˚C. Daarboven verliest het
eigenschappen liggen boven
PPO is een materiaal dat zich
naar de prijs/kwaliteit/eigen-
geleidelijk zijn eigenschappen.
die van PPO en PC. Daarnaast
zeer goed laat mengen met bij-
schappen verhouding.
Boven de 350 ˚C begint PTFE te
is het materiaal transparant
voorbeeld glasvezels. De hierbij
ontleden in giftige stoffen. De
en goed chemisch bestendig.
verkregen stabiele eigenschap-
KENMERKEN
eigenschappen temperatuur- en
Meerdere keren blootgesteld
pen zijn voor de constructie-
PEEK kenmerkt zich door hoge
chemicaliënbestendigheid en de
worden aan 140 ˚C stoom is
bouw uitermate belangrijk.
mechanische eigenschappen,
lage wrijvingsweerstand zijn be-
voor PSU geen probleem. Het
Glasvezelversterkt PPO blijkt ui-
met name bij hoge temperatu-
het meest geschikt is, kijkend
17
18
Kunststof Magazine nummer 2, maart 2016
Serie
De toepassingen van PEEK zijn meestal terug te vinden in de wat exotischer producten, waaronder ook medische implantaten.
ren. De verwerking van PEEK
wat exotischer producten, zoals:
tenpanelen en deurpanelen.
op basis van de meting van de
vindt plaats boven de 350 ˚C,
• kunststoflagers, zuigers van
Om de PP-compounds hiervoor
viscositeit (MFI). Tests wijzen
wat voor de meeste spuitgiet-
labmachines, pomponderde-
geschikt te maken worden
uit dat een verhoging van de
machines of extruders niet
len;
deze vaak gecompoundeerd
MFI leidt tot een vermindering
haalbaar is. Voor de verwerking
• HPLC kolommen;
met additieven, afhankelijk van
van de treksterkte, stijfheid en
van PEEK is dus een speci-
• klepafdichtingen;
de eisen die men stelt aan het
hardheid en ontaardt in bros-
ale spuitgietmachine nodig.
• isolatie van kabels; en
beoogde product. Met name
heid. Deze eigenschappen en
Het leuke van PEEK is dat de
• medische implantaten.
verbeteringen op het gebied
een aantal andere mechanische
van slagvastheid, stijfheid, melt
eigenschappen kunnen worden
flow en kristallisatie kan men
verbeterd door het vullen van
PEEK is semikristallijn: via het
POLYPROPYLEEN COMPOUNDS
bewerkstelligen door middel
het juiste percentage talk en
spuitgietproces kan de mate van
Technische kunststoffen en me-
van toevoegingen aan PP tijdens
modifiers in het PP, zodat er
kristalliniteit beïnvloed worden,
taal worden steeds vaker ver-
het compounderen. Door deze
nieuwe mechanische en vaak
wat grote gevolgen kan hebben
vangen door polypropyleen (PP)
flexibiliteit aan eigenschappen
ook verbeterde elektrische
voor het eindproduct. Zo kan
compounds. Vooral in de auto-
is een groot aantal onderdelen
eigenschappen ontstaan.
met name de stijfheid beïnvloed
industrie wordt PP veel gebruikt
die eerder uit conventionele
worden, maar ook de tempera-
en dan voornamelijk om gewicht
technische kunststoffen werden
PP GLASVERSTERKT
tuurbestendigheid. Bij een goed
en kosten te besparen. Om aan
vervaardigd, inmiddels vervan-
PP is een non-polar polymeer,
proces met een hoge mate van
deze eigenschappen te kunnen
gen door PP.
waarbij opgemerkt moet worden
kristalliniteit is PEEK inzetbaar
voldoen staat de ontwikkeling
tot 250 ˚C.
van PP-compounds nooit stil.
De automotive-markt is dus
bel zijn met PP. Voor het modi-
PP als basisgrondstof behoort
een grote afnemer van PP-
ficeren met bijvoorbeeld glasve-
Een van de eigenschappen van
eigenlijk niet thuis tussen de
compounds, maar ook in andere
zel zijn er verschillende additie-
PEEK is dat het materiaal goed
technische kunststoffen, maar
markten – zoals de bouw – waar
ven op de markt. Begin jaren ‘80
bestand is tegen standaard che-
met de toevoeging van addi-
PP veelvuldig wordt gebruikt als
zijn er een aantal producenten
micaliën zoals vetten, oliën en
tieven worden PP-compounds
alternatief voor PVC en PS bij
begonnen met het chemisch
dergelijke. Alleen met Lewiszu-
steeds vaker gebruikt in plaats
het produceren van bijvoorbeeld
koppelen van glasvezel (GF) aan
ren en met halogenen kunnen
van technische compounds.
buizen en profielen.
PP. Dit betekende een kleine
is PEEK ook bestand tegen hoge
KENMERKEN
Het moleculair gewicht van
lypropyleen backbone, zodat er
temperaturen: continu boven 240
In de automotive-markt ge-
PP wordt normaal gemeten
een polariteit ontstaat waardoor
˚C is voor PEEK geen probleem.
bruikt men veel compounds op
sterkte bepaald wordt door de spuitgietomstandigheden.
dat niet alle additieven compati-
problemen ontstaan. Daarnaast
chemische aanpassing in de po-
basis van PP. Deze compounds
TOEPASSINGEN
kunnen worden ingezet voor een
KORRELS BV ontwikkelt en levert elastomeren, technische polymeren,
De toepassingen van PEEK zijn
groot aantal producten, zoals
compounds en blends voor klantspecifieke toepassingen.
meestal terug te vinden in de
bumperonderdelen, instrumen-
Serie
nummer 2, maart 2016 Kunststof Magazine
de hechting verbetert tussen
binnen een breed scala van toe-
PP en de glasvezel. Deze ont-
passingen. In het PP/PLA mate-
wikkeling creëerde een nieuwe
riaal zijn de tekortkomingen van
markt voor PP-compounds en
slechte hydrolyse en vormbaar-
een alternatief voor technische
heid overwonnen. De compatibi-
kunststoffen.
liteit tussen PP en PLA is echter
Wanneer men PP versterkt
extreem slecht. Daarom wordt
met glas worden mechani-
de deeltjesgrootte van het PLA
sche eigenschappen zoals de
verkleind en wordt een compati-
treksterkte en de slagvastheid
bilizer toegepast.
aanzienlijk hoger; dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld bij
Naast deze biobased com-
toevoeging van talk of andere
pounds kennen we PP-com-
minerale vulstoffen.
pounds met verschillende natuurlijke vezels, waarvan hout
PP versterkt met lange glas-
In de automobielindustrie gebruikt men compounds op basis van PP voor een groot aantal producten, zoals
een van de meest voorkomende
vezel zorgt ten opzichte van
bumperonderdelen, instrumentenpanelen en deurpanelen.
is. We zien deze vooral terug in planken om hout te vervangen
versterking met korte glasvezel voor minder kruip en minder
kortere cyclustijd). Met als extra
Talk heeft directe invloed op de
bij het bouwen van bijvoorbeeld
materiaalmoeheid. Van lange
voordeel dat men het materiaal
houdbaarheid van voedsel, want
veranda’s. Men vult PP met
glasvezel hoeft men ook aan-
niet hoeft te voordrogen.
het zorgt voor minder migratie
vezels om esthetische redenen,
van waterdamp en zuurstof uit
maar ook om de technische
de verpakking.
eigenschappen te verbeteren.
zienlijk minder toe te voegen om bepaalde sterkte te krijgen,
In sommige gevallen worden
bijvoorbeeld wanneer men me-
impact-additieven toegevoegd
taal wil vervangen. Dit heeft een
om impactsterkte te verbeteren
PP EN BIOBASED
komende vulstoffen. Voor meer
positief effect voor wat betreft
(zoals bij elastomeren) maar
Polymelkzuur (PLA) was het
informatie over welke vulstoffen
de gewichtsbesparing. Men kan
dit gaat vaak ten koste van de
eerste biomassa afgeleide resin
welke verbeteringen opleveren
uitgaan van circa 30% hogere
stijfheid. Typische toepassingen
voor commercieel gebruik; de
kunt u contact opnemen met
stijfheid en zeker 300% hogere
voor talkgevuld polypropyleen
massaproductie is nu in volle
KORRELS BV.
slagvastheid dan met een kort
zijn producten waaraan men
gang. Vanuit het oogpunt van
glasgevulde PP. KORRELS BV is
hoge temperatuureisen stelt,
duurzaamheid is het gebruik
TOT BESLUIT
één van de weinige leveranciers
zoals bijvoorbeeld onder de
van PLA wenselijk in onderdelen
Hiermee komen we aan het eind
van ‘lang glas’ compounds.
motorkap van een auto. Ook
voor onder andere autopro-
van deze serie over engineering
vindt men dit compound in
ducten. In werkelijkheid is de
kunststoffen. Een groot aantal
PP TALK/MINERAAL VERSTERKT
componenten van apparatuur
inzet van PLA zeer beperkt door
materialen kwam ter sprake:
en bij gethermovormde verpak-
slechte slagvastheid, slechte
met uiteenlopende eigenschap-
Talk is een van de meest ge-
kingen, waaronder magnetron-
duurzaamheid, gevoeligheid
pen, verwerkingsmogelijkheden
bruikte vulstoffen in PP. PP kan
producten. Eigenlijk vindt men
voor hydrolyse, langzame kris-
en toepassingen. Om een mooi
men makkelijk vullen met talk,
dit soort materialen in elke
tallisatie en langere stollingstijd
overzicht te krijgen, hebben we
10%, 20%, 30% en zelfs 50%, in
branche en elk toepassings-
tijdens het spuitgietproces.
deze materialen met hun spe-
zowel co- als homopolymeren.
gebied terug. Om bijvoorbeeld
Talkgevulde materialen worden
de barrière-eigenschappen van
Daarom zijn er PP/PLA com-
keuzeschema bijeengebracht.
gekenmerkt door hogere stijf-
voedselverpakkingen te verbe-
pounds ontwikkeld zodat het
U vindt dit op de volgende twee
heid, een mooi en gladder op-
teren gebruikt men PP met talk.
materiaal kan worden toegepast
pagina’s. n
In de tabel vindt men veelvoor-
cifieke eigenschappen in een
pervlak, een lagere thermische uitzettingscoëfficiënt, lagere krimp en verbeterde krasweerstand dan bij niet gevulde soorten. Ook neemt de buigmodulus toe, maar dit gaat dan wel ten
Blend
Eigenschappen
Oxide
Silica, Titanium oxide, Magnesium oxide, Antimony oxide
Hydroxide
Aluminiumhydroxide, Magnesiumhydroxide, Calciumhydroxide
koste van de treksterkte. PP-
Carbonaat
Calciumcarbonaat, Dolomite
talk kan gemakkelijk een stan-
Sulfaat
Magnesiumsulfaat
daard ABS vervangen op zowel
Silicaat
Talk, Mica, (lange) glasvezel, glasparels, Calciumsilicaat, roet
het gebied van eigenschappen
Organisch
Hout, jute, hennep, aromatisch polyamide vezel
(e-modulus, slagvastheid) als verwerking (vergelijkbare krimp,
Tabel 1: Overzicht vulstoffen.
19
