j. ac .ubn.uenej. b i l i i g l ://di digi htthpttp://
j. ac .ubn.uenej. b i l i i g l ://di digi htthpttp://
j. ac .ubn.uenej. b i l i i g l ://di digi htthpttp://
j. ac .ubn.uenej. b i l i i g l ://di digi htthpttp://
j. ac .ubn.uenej. b i l i i g l ://di digi htthpttp://
://d htthpttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
://d htthpttp:
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
://d htthpttp:
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
://d htthpttp:
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
://d htthpttp:
d
d ac.i
d ac.i
id
. j.ac
une ilib.
g ://di
http
c.id
dig tp://
j.a une ilib.
ht
d ac.i
ne lib.u i g i /d ttp:/
ac.i
d
gili ://di http
d gi
://di
:
http
gilib ://di
http .id
ac.i
e
b.un
gili ://di
http
j. .une b i l i //dig
http
e
b.un
gili ://di
h ej. b.un
ac.i
nej. VARIASI TEMPERATUR nej. nej. PENGARUH PEMANASAN DAN ilib.unej. lib.u lib.u lib.u i i i g g g g i i i ://d ://d ://d ASTM A-283ttp://di httpWAKTU TAHAN httpPADA BAJA KARBON http h GRADE C TERHADAP SIFAT MEKANIK .id DAN STRUKTUR .id MIKRO .id .id j.ac j.ac j.ac j.ac
gili
://di
http
.une
:
http c.id
ac nej. u . b li
:
http
http d
ac.i
ej.a b.un
gili
://di
http
ej. b.un
http
:
SKRIPSI d ac.i
ej. b.un i l i g di
ej. b.un i l i g i
://d
://
http
d ac.i
http .id
ac nej. li ib.u
g
://di http
://di
http
une ilib.
g ://di
g ://di
http
gi ://di
http
une ilib.
.id
e b.un i l i g di
id
d
://
ili
id
://d
:
http .id
j.ac
:
http id
. j.ac
://d
d
nej. lib.u
:
http c.id
j.a .une b i l i /dig ttp:/
i
http
h .id
j.ac
e b.un i l i g i
://d
http
e b.un igili
http ac.i
ej.a b.un
b.u igili
ne lib.u i g i //d
. j.ac
g g JURUSAN TEKNIK MESIN ://di ://di http http FAKULTAS TEKNIK UNIVERSITAS JEMBER c.id ej.a n2010 http
: http
une ilib.
c.id
ac.i
e b.un i l i g di
id
g
://di
http
.id
j.ac
e b.un i l i g ://di http
. j.ac
g ://di http
:// http
.id j.ac
http
Oleh
une ilib.
c.id Ivada Surya ej.a Bawana n u . NIM lib031910101063 digi
j.ac
gili ://di
://d
http
une ilib.
g
://di
http
c.id
ej.a b.un i l i g i
.id j.ac
http
ej. b.un
. j.ac
://
.id
j.ac
http .id j.ac e n lib.u
http
://d http
g
.id j.ac
une ilib.
.id j.ac e n u b. igili
:
.id
j.ac
e b.un i l i g i
://d
http
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib ib.u
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib ib.u
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib ib.u
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib ib.u
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib ib.u
: http
://d htthpttp:
PENGARUH VARIASI TEMPERATUR PEMANASAN DAN WAKTU TAHAN PADA BAJA KARBON ASTM A-283 GRADE C TERHADAP SIFAT MEKANIK DAN STRUKTUR MIKRO
SKRIPSI
diajukan melengkapi tugas akhir dan memenuhi syarat-syarat
untuk menyelesaikan Program Studi Teknik Mesin (S1) dan mencapai gelar Sarjana Teknik
Oleh Ivada Surya Bawana NIM 031910101063
JURUSAN TEKNIK MESIN FAKULTAS TEKNIK UNIVERSITAS JEMBER 2010
j. ac .ubn.uenej. b i l i i g l ://di digi htthpttp://
j. ac .ubn.uenej. b i l i i g l ://di digi htthpttp://
j. ac .ubn.uenej. b i l i i g l ://di digi htthpttp://
j. ac .ubn.uenej. b i l i i g l ://di digi htthpttp://
j. ac .ubn.uenej. b i l i i g l ://di digi htthpttp://
://d htthpttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
://d htthpttp:
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
://d htthpttp:
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
c.id.id
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
://d htthpttp:
a nej. j.ac PERSEMBAHAN ib.u une
gil lib. :/p/d:/i/digi p t t h htt
Skripsi ini saya persembahkan untuk:
.id .id .id .id .id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id e e e e e n n n n n b.u un bl.iub.un b.iub.un b.u.un telah memberikan b.u un 1. Ibunda dan Ayahanda Syafii tercinta, igdiilgi ilib. igdiilgiKholifah igdiilgi ilAchmad igdiilgi ilibyang igdiilgi ilib. i d d d d d / / / / / / / / / / : : : : : / / / / / htthpttp:/ htthpttp:/ htthpttp:/ htthpttp:/ htthpttp:/ GR¶DNDVLKVD\DQJGDQVHOXUXKSHQJRUEDQDQQ\DVHODPD ini;
://d htthpttp:
memberikan ac.id.id .id 2. Adikku, Zuhud .idRendra M dan Wahyu .id Basitho A yang .aselalu .id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id j ejc.ac.id e e e e ej. j.ac n n n n u u u u bl.ib.un bl.iuntukku; bl.ib.un bl.ib.un bl.iubn.une un i i i i i . l l l l l i i i i i b motivasi g g g g g ://di digi ://di digi ://di digi ://di digi ://di digi htthpttp:// htthpttp:// htthpttp:// htthpttp:// htthpttp://
://d htthpttp:
d id membangkitkan c.id id c.isemangatku; c.id id c.id id enj.eaj.ac. enj.eaj.ac. enj.eaj.ac. enj.eaj.ac. n n n n u u u u . . . . ilib b.u ilib b.u Fakultas Teknik ilibilib.u 4. Almamaterku Jember.://di/gdiilgibilib.u /d:/i/gdigili /d:/i/gdigili /d:/i/gdigUniversitas / / / : : : p p p t t t hthttp hthttp hthttp htthpttp:/
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
://d htthpttp:
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
://d htthpttp:
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
://d htthpttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
://d htthpttp:
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
://d htthpttp:
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
://d htthpttp:
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
://d htthpttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
://d htthpttp:
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib ib.u
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib ib.u
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib ib.u
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib ib.u
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib ib.u
3. Kekasihku tercinta, atas cinta kasihmu, waktu, serta kritik dan saran untuk
ii
MOTTO
Pengetahuan tidaklah cukup, kita harus mengamalkannya. Niat saja tidaklah cukup, kita harus melakukannya. (Johann Wolfgang von Goethe) Jangan bersedih, dan jangan pernah menyerah kepada kesedihan/kegagalan dengan tidak melakukan aktivitas. Shalatlah, bertasbihlah, membacalah, menulislah, bekerjalah, terimalah tamu, bersilaturrahmilah, dan merenunglah. (DR. 'Aidh al-Qarni) Fokus pada satu keinginan memungkinkan pencapaian banyak keinginan. (Mario Teguh)
iii
j. ac .ubn.uenej. b i l i i g l ://di digi htthpttp://
j. ac .ubn.uenej. b i l i i g l ://di digi htthpttp://
j. ac .ubn.uenej. b i l i i g l ://di digi htthpttp://
j. ac .ubn.uenej. b i l i i g l ://di digi htthpttp://
j. ac .ubn.uenej. b i l i i g l ://di digi htthpttp://
://d htthpttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
://d htthpttp:
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
://d htthpttp:
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
c.id.id
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
://d htthpttp:
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
://d htthpttp:
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
ej.aj.ac PERNYATAAN b.unune
gili lib. :/p/d:/i/digi p t t h htt
Saya yang bertanda tangan di bawah ini: d id d ac.i: .Ivada ac.i .id Nama Surya Bawana nej. j.ac nej. j.ac
u e ilgibil.ib.un g i d :// di Nim htthpttp://
u e ilgibil.ib.un g i d : 031910101063 :// di htthpttp://
menyatakan dengan sesungguhnya bahwa karya ilmiah yang berjudul: Pengaruh .id .id.id .id.id .id .id dan Waktu pada BajaneKarbon j.eajc.ac.id Variasi Temperatur j.eajc.acPemanasan j.eajc.acTahan j.eajc.ac.id ASTM A-283 nej.eajc.ac.id e e e n n n u u u u u b. un lib. .un libil.ib.un lib. .un ilgibil.ib.un igdiilgi ilib. d/i/gdiigilib d/i/gdTerhadap d/i/gdiidan d/i/gdiigilibbenar-benar hasil d/karya g Struktur Mikro / / / / / i / / / / / : : : : : Grade C Sifat Mekanik adalah / p p p p p htthttp: htthttp: htthttp: htthttp: htthttp:
://d htthpttp:
sendiri, kecuali jika dalam pengutipan substansi disebutkan sumbernya, dan belum c.id id ca.icd.id instansi mana j.apun, c.id id c.id id c.id id enj.eaj.ac. pernah diajukan enj.eaj.pada enej.ac. serta bukan.unkarya enj.eaj.ac. jiplakan. Saya enj.eaj.ac. n n n n u u u u . . . . lib .u ilib b.u ilib b.u iliblib.u ilgibilib.u d/i/gdiigilib /d:/i/gdigili /d:/i/gdigilijawab atas keabsahan /d:/i/gdigidan /d:/i/gdsesuai /ilmiah i / / / / / : : : : : p p p p p bertanggung kebenaran isinya dengan sikap t t t t t : hthttp hthttp hthttp hthttp hthttp
://d htthpttp:
yang harus dijunjung tinggi. c.id id c.id.id c.icd.id c.id id c.id id enj.eaj.ac. enj.eapernyataan enj.eaj.adengan enj.eaj.ac.ada tekanan dan enj.eaj.ac. Demikian ini saya.ubuat sebenarnya tanpa j.ac n n n n n u u u u . . . . b u b u ilib b.u giliblib.u giliblib.u igdiilgi ilib. igdiilgi ilib. /d:/i/gdigili :/p/d:/i/digi :/p/d:/dari :/pserta :/p/d:sanksi :/p/d:/i/digi / / p p p p p / t t t t t paksaan pihak mana pun bersedia mendapat akademik jika ternyata t t t t t h htt h htt h htt h htt h htt .id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
di kemudian hari pernyataan ini tidak benar.
://d htthpttp:
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
gi lib ://di digi htthpttp://
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
ne ej.a ne ej.a Ivada iSurya libil.iub.unBawana libil.iub.un i g g i i ig ://d d031910101063 ://d dig NIM htthpttp:// htthpttp://
://d htthpttp:
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
://d htthpttp:
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
://d htthpttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
://d htthpttp:
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib ib.u
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib ib.u
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib ib.u
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib ib.u
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib ib.u
iv
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
Jember, 30 Juni 2010 id .ac. c.id
nej ej.a Yang menyatakan, lib.u.un
.id j.ac c.id
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
://d htthpttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
://d htthpttp:
.id j.ac c.id
SKRIPSI
PENGARUH VARIASI TEMPERATUR PEMANASAN DAN WAKTU TAHAN PADA BAJA KARBON ASTM A-283 GRADE C TERHADAP SIFAT MEKANIK DAN STRUKTUR MIKRO
Oleh Ivada Surya Bawana NIM 031910101063
Pembimbing Dosen Pembimbing Utama
: Ir. FX. Kristianta, M. Eng.
Dosen Pembimbing Anggota : Salahudin Junus, S.T., M.T.
v
j. ac .ubn.uenej. b i l i i g l ://di digi htthpttp://
j. ac .ubn.uenej. b i l i i g l ://di digi htthpttp://
j. ac .ubn.uenej. b i l i i g l ://di digi htthpttp://
j. ac .ubn.uenej. b i l i i g l ://di digi htthpttp://
j. ac .ubn.uenej. b i l i i g l ://di digi htthpttp://
://d htthpttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
://d htthpttp:
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
://d htthpttp:
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
c.id.id
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
://d htthpttp:
a nej. j.ac PENGESAHAN ib.u une
gil lib. :/p/d:/i/digi p t t h htt
Skripsi yang berjudul Pengaruh Variasi Temperatur Pemanasan dan Waktu Tahan
.id .id .id .id .id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id e e e e e n n n n n pada BajalibKarbon ASTM A-283 libGrade Mekanik dan Struktur .u un .u un C Terhadap Sifat n b.u un b.u u b.u un igdiilgi ilib. igdiigilib. igdiigilib. igdiilgi ilib. igdiilgi ilib. d d d d d / / / / / / / / / / : : : : : / / / / / pttp:/ :/ :/ Fakultas Teknik htthpttp:/ htthpttptelah htthpttpoleh htthUniversitas htthpttp:/ Mikro diuji dan disahkan Jember pada:
Hari
-XP¶DW
://d htthpttp:
.id .id .id .id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id e e e e n n n n u u u u Tanggal :ili25 b. .Juni un 2010 lib. .un lib. .un lib. .un d/i/gdiigilib d/i/gdigilib d/i/gdiigilib d/i/gdiigilib / / / / / / / / : : : : p p p p : htthttp: htthttp: : Ruang Sidang Fakultas htthttp: Teknik Universitas htthttpJember Tempat
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
://d htthpttp:
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id c.id id enj.eaj.ac. enj.eaj.ac. n n u u . . ilibTim ilib b.u b.u Penguji, /d:/i/gdigili /d:/i/gdigili / / : : p p t t hthttp hthttp Sekretaris,
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
://d htthpttp:
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
://d htthpttp:
Ketua,
Ir. FX. Kristianta, M. Eng.
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
Salahudin Junus, S.T., M.T. .id200212 1 002 NIP. 19751006 j.ac c.id
d .id .id NIP. 19650120j.200112 ajc.a.ic.id 1 001 j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id e e e n n n e b.u un b.u un b.u un igdiilgi ilib. igdiilgi ilib. igdiilgi ilib. d d d / / / / / / : : : / / / htthpttp:/ I, htthpttp:/ htthpttp:/ Anggota
une ej.a ilgibil.ib.un g i d :/p/://di htthptAnggota t II,
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
://d htthpttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
://d htthpttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
Ir. Ahmad Syuhri, M.T. Sumarji, S.T., M.T. NIP. 19670123 NIP. 19680202 199702 1 001 d d d d199702 1 001 c.id id ajc.a.ic.id ajc.a.ic.id ajc.a.ic.id ajc.a.ic.id . . . . j j j j e e e e enj.eaj.ac. n n n n n e e e e u u u u u . . . . . n n n n ilib b.u ilib b.u ilib b.u ilib b.u ilib b.u /d:/i/gdigili /d:/i/gdigili /d:/i/gdigili /d:/i/gdigili /d:/i/gdigili / / / / / : : : : : p p p p p t t t t t Mengesahkan, hthttp hthttp hthttp hthttp hthttp Dekan c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib ib.u
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib ib.u
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
://d htthpttp:
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
://d htthpttp:
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
://d htthpttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
://d htthpttp:
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib ib.u
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib ib.u
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib ib.u
Ir. Widyono Hadi, M.T. ca.icd.id a . j NIP. 19610414 198902 1 001 .unenej.
b u igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
vi
RINGKASAN
Pengaruh Variasi Temperatur Pemanasan dan Waktu Tahan pada Baja Karbon ASTM A-283 Grade C Terhadap Sifat Mekanik dan Struktur Mikro; Ivada Surya Bawana, 031910101063; 2010: 46 halaman; Jurusan Teknik Mesin Fakultas Teknik Universitas Jember.
Dalam dunia industri, baja karbon rendah merupakan salah satu komponen yang banyak digunakan. Pada pengoperasiannya baja karbon dapat mengalami pengaruh perubahan suhu yang mengakibatkan kualitasnya akan semakin menurun. Dapur (furnace) merupakan salah satu peralatan yang terdapat di PT. Petrokimia Gresik yang strukturnya menggunakan baja karbon rendah dan dalam penggunaannya baja ini akan mengalami pengaruh perubahan suhu. Struktur dapur ini terdiri dari lapisan Batu Tahan Api (BTA) di bagian dalam dan plat baja karbon di bagian luar. Permasalahannya yaitu rontoknya lapisan batu tahan api pada bagian dalam dapur sehingga menimbulkan suatu pengaruh panas terhadap plat baja yang ada diluar yang dikhawatirkan akan menyebabkan kualitas dari plat baja tersebut akan menurun. Oleh karena itu perlu dilakukan sebuah penelitian yang mengangkat suatu persoalan yaitu pengaruh temperatur panas terhadap plat baja tersebut untuk mengetahui bagaimana pengaruh panas tersebut terhadap sifat mekanik dan struktur mikro baja. Dalam penelitian ini, metodologi yang di gunakan adalah penggabungan antara percobaan di lapangan dan pengkajian literatur dari berbagai sumber baik dari buku dan jurnal yang terakreditasi. Dalam pelaksanaan proses pemanasan, variasi temperatur yang digunakan adalah 600°C, 800°C, dan 1000°C. Sedangkan untuk proses penahanan suhu digunakan waktu tahan selama 2 jam dan 3 jam. Untuk mengatahui perbedaan sifat mekanik antara sebelum dan sesudah proses pemanasan
vii
j. ac .ubn.uenej. b i l i i g l ://di digi htthpttp://
j. ac .ubn.uenej. b i l i i g l ://di digi htthpttp://
j. ac .ubn.uenej. b i l i i g l ://di digi htthpttp://
j. ac .ubn.uenej. b i l i i g l ://di digi htthpttp://
j. ac .ubn.uenej. b i l i i g l ://di digi htthpttp://
://d htthpttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
://d htthpttp:
.id
g
://di http
une ilib.
g
://di
http
.id j.ac
g
://di
http
.id
j.ac
une ilib.
ne lib.u i g i ://d
une ilib.
g
://di
http
.id
j.ac
http
:
http
maka dilakukan pengamatan terhadap pengujian tarik, pengujian keras, dan struktur c.id mikro.
g
://di
http
id
. j.ac
j.ac
une ilib.
j.a une ilib.
.id
d
ac.i nej. u . b ili
c ej.a b.un
d
.id
ac.i
ej. b.un
ac nej. u . b li
li i gili g Dari tarik sebesar :/37,15 digi /dig ://di pengujian raw material ://di menunjukkan nilai ://kekuatan http2 http http http
:
http
kg/mm dan nilai kekerasan sebesar 108,3 BHN. Hasil yang diperoleh dari proses ej.a b.un i l i g i
://d http
d .id .id .id kekuatan tarik c.id pemanasan rata-rata ac.i j.acmenunjukkan adanya j.peningkatan j.ac dan kekerasan. nej.ac e e e n n n u u u u b. lib. lib. lib. igili Denganp:/waktu peningkatan digi penahanan suhup:/yang digi lebih lama juga menunjukkan digi dnilai / / / / / / : : p p htt htt htt htt
:
http
kekuatan tarik dan kekerasan yang lebih tinggi. Nilai kekuatan tarik dan kekerasan .id .id pemanasan pada .atemperatur cdari c.id c.idwaktu tahan 3 c.id 800°C dengan j.ac tertinggi dihasilkan ej.a ej ej.a ej.a n n n n u u u u . . . . b ilib ilib ilib 2 igili jam, masing-masing sebesar 45,70 /dig /digkg/mm dan 131,3 tBHN /dig sedangkan kekuatan /dtarik / / / / : : : : p p p p t t t ht ht ht ht
une ilib.
g ://di
http
:
http
dan kekerasan terendah dihasilkan pada pemanasan 1000C dengan waktu tahan 2 jam id .ac.
j
une ilib.
dig
:// http
.id
.id
.id
2 c c ac j.aDari j.abahwa j.ac yaitu sebesar.u31,88 foto mikro terlihat ukuran butir nej. kg/mm dan 99 BHN. .une .une .une
b igili
b
b igili
igili
.id
b
igili
://d ://d ://d dan akan membesar ://d pada akan httpsemakin kecil dengan httpmeningkatnya temperatur, http http
://d
http
pemanasan diatas suhu austenisasi. ac.i
u
ilib.
/dig ttp:/
d ac.i nej.
h
gili
://di
http
ej. b.un
d
.id
ac nej. u . b igili
://d
http
d
ac.i
ej. b.un
gili
://di http
ac.i
d
gili
://di
http
ej. b.un
:
http
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
://d htthpttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
://d htthpttp:
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
://d htthpttp:
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
://d htthpttp:
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
://d htthpttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
://d htthpttp:
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib ib.u
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib ib.u
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib ib.u
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib ib.u
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib ib.u
viii
SUMMARY
Effect of Heating Temperature and Holding Time Variations on Carbon Steel ASTM A-283 Grade C for Mechanical Properties and Microstructure; Ivada Surya Bawana, 031910101063; 2010: 46 pages; Mechanical Engineering Department of Faculty of Engineering Jember University.
Low carbon steel is one component that is widely used in the world of industry. Carbon steel, in its operation may be susceptible to the influence of temperature changes that result in the decrease of quality. Furnace is one of the tools applied in PT. Petrokimia Gresik whose structure using low carbon steel and steel in its use will have the effect of the temperature changes. The problem comes from the impeachment of Fire Brick layer inside the furnace in which it causes a heating effect on the steel plate outside. Meanwhile, its is feared that quality of steel plate decrease. Therefore, its needs to do a study concern on how the influence of hot temperature on mechanical properties and microstructure of steel plate. The methodology used in this study is a mixture between field and library research taken from various sources, both from bootes and accredited journal. In heating process, temperature variations used are 600°C, 800°C, and 1000°C with holding time of 2 hours and 3 hours. The mechanical properties before and after the heating process is carried out an observation on tensile testing, hardness testing, and microstructure. Result obtained from rew material testing show the values of tensile strenght of 37,15 kg/mm2 and 108 BHN hardness value. Thus, its is concluded that the heating process result mostly show an improvement of tensile strenght and hardness. As the result, the longer temperature holding time used causes an increase in tensile strenght
ix
j. ac .ubn.uenej. b i l i i g l ://di digi htthpttp://
j. ac .ubn.uenej. b i l i i g l ://di digi htthpttp://
j. ac .ubn.uenej. b i l i i g l ://di digi htthpttp://
j. ac .ubn.uenej. b i l i i g l ://di digi htthpttp://
j. ac .ubn.uenej. b i l i i g l ://di digi htthpttp://
://d htthpttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
://d htthpttp:
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
://d htthpttp:
id.id c.id id c.icd.id holding time of c.id.id of 800°C are 45,70 ej.ac.a.icd.id .ajc.a.temperature c enj.eaj.ac. heating process enjat enj.eaj.awith enj.eaj.3achours n n n n n ej e u u u u . . . . libilib.u libilib.u libilib.u libil.iub.un i i i i 2 igilibilib.u g g g g i i i i ig kg/mm the lower tpvalues ://d dig ://d and ://d dig ://d dig of tensile strenght ://d dand dig 131,3 BHN. ttMeanwhile, htthpttp:// htthpttp:// h hpttp:// hthttp:// htthpttp://
://d htthpttp:
.id .icd.id 2 dan 99 BHN..aAs .id d micro photo shows .id .id j.eajc.ac.id 2 hours are 31,88 j.eajc.kg/mm j ejc.ac.ithe j.eajc.ac.idthat the higher nej.eajc.ac.id a e e e e n n n n u b.u un b.iub.un b.u un b.u un ilgibil.ib.un igdiilgi ilib. igdiilgi iland igdiilgi ilib.time applied will igdmake igdiilgi ilib. d d d d d / / / / / i / / / / / temperature the longest holding the grain size getting : : : : : / / / / / htthpttp:/ htthpttp:/ htthpttp:/ htthpttp:/ htthpttp:/
://d htthpttp:
and hardness. The highest values of tensile strenght and hardness resulted from the
hardness resulted from heating process at temperature of 1000°C with holding time of
smaller, while the temperature used in the heating process is aurtenization d.id .id .id d .id ajc.a.iclongest holding time, bigger. j.eajc.ac.id temperature with j.ethe j.eajc.the j.eajc.ac.id ac.i grain size will ube e e e e n n n n u u u lib. .un lib. .un lib. .un lib. .un d/i/gdiigilib d/i/gdiigilib d/i/gdiigilib d/i/gdiigilib / / / / / / / / : : : : p p p p htthttp: htthttp: htthttp: htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
://d htthpttp:
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
://d htthpttp:
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
://d htthpttp:
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
://d htthpttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
://d htthpttp:
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
://d htthpttp:
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
://d htthpttp:
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
://d htthpttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
://d htthpttp:
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib ib.u
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib ib.u
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib ib.u
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib ib.u
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib ib.u
x
PRAKATA
Segala puji syukur penulis panjatkan ke hadirat Allah SWT yang telah memberikan rahmat serta hidayah-Nya sehingga penulis dapat menyelesaikan skripsi \DQJEHUMXGXO´Pengaruh Variasi Temperatur Pemanasan dan Waktu Tahan pada Baja Karbon ASTM A-283 Grade C Terhadap Sifat Mekanik dan Struktur Mikro´6NULSVL ini disusun untuk memenuhi salah satu syarat untuk menyelesaikan pendidikan Strata satu (S1) pada Jurusan Teknik Mesin Fakultas Teknik Universitas Jember. Dalam penyusunan skripsi ini tidak lepas dari bantuan berbagai pihak. Oleh karena itu, penulis ingin menyampaikan terima kasih atas bantuan serta kerjasamanya kepada: 1.
Bapak Ir. Widyono Hadi, M.T. sebagai Dekan Fakultas Teknik Universitas Jember;
2.
Bapak Ir. Digdo Listiyadi S., M.Sc. sebagai Ketua Jurusan Teknik Mesin Fakultas Teknik Universitas Jember;
3.
Bapak Ir. FX. Kristianta, M. Eng. selaku Dosen Pembimbing Utama dan Bapak Salahudin Junus, S.T., M.T. selaku Dosen Pembimbing Anggota yang telah meluangkan banyak waktu, pikiran, dan perhatian dalam penyusunan skripsi ini;
4.
Bapak Sumarji, S.T., M.T. dan Bapak Ir. Ahmad Syuhri, M.T. sebagai dosen penguji;
5.
Bapak Ir. Arifin Tasrif selaku Direktur Utama PT. Petrokimia Gresik;
6.
Bapak Ir. Slamet Supriyanto selaku Kepala Biro Diklat atas dipekenankannya mengadakan penelitian di PT. Petrokimia Gresik;
7.
Bapak Parmiadi Utomo dan Bapak Eko Suryanto dari Biro Diklat yang banyak membantu pelaksanaan penelitian;
8.
Bapak Ir. Rudy Nurchahya, M.M. selaku Kepala Biro Inspeksi Teknik;
xi
j. ac .ubn.uenej. b i l i i g l ://di digi htthpttp://
j. ac .ubn.uenej. b i l i i g l ://di digi htthpttp://
j. ac .ubn.uenej. b i l i i g l ://di digi htthpttp://
j. ac .ubn.uenej. b i l i i g l ://di digi htthpttp://
j. ac .ubn.uenej. b i l i i g l ://di digi htthpttp://
://d htthpttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
://d htthpttp:
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
://d htthpttp:
.id c.id id c.id id c.id id c.id id Gresik atasesegala j.eajc.ac.idbimbingan dan nmasukan enj.eaj.ac. enj.eaj.ac. yang sangat bermanfaat; enj.eaj.ac. enj.eaj.ac. n n n n u u u u u . . . . . n giliblib.u giliblib.u giilgibilib.ubagian Inspeksi giilgibilib.u atas bantuan giilgibilib.u 10. tBapak :/p/d:/i/digi :/p/d:/i/digiEddy dan segenap :/p/d:/i/dstaf :/p/d:/i/dKhusus :/p/d:/i/ddan p p p p p t t t t t t t t t h htt h htt h htt h htt h htt
://d htthpttp:
d d .id .id ca.icd.id ajc.a.ic.id & Metalurgi ej.ajc.a.ic.id staf Inspeksi j.eajc.ac.id 11. Bapak Rochmadin, j.eajc.ac.id Bapak Heru dan j.eajsegenap j.eKorosi e e e e . n n n n n e .u n b.u un b.u un b.u un libil.iub.un giilgibilib.u igdiilgi ilib. ibantuan igdiidalam igdiilgi ilib. igdiilgi ilib. d d d d d g / / / / / / / / / / atas dan petunjuknya pelaksanaan pengujian; : : : : : d / / / / / htthpttp:/ htthpttp:/ htthpttp:/ htthpttp:/ htthpttp:/
://d htthpttp:
9.
Bapak Ir. Tatang Barlian, M.T. selaku pembimbing lapangan di PT. Petrokimia
petunjuknya dalam pelaksanaan pengujian;
12. Seluruh dosen jurusan Teknik Mesin, terima kasih untuk semua ilmu yang id .id .id .id diberikan;nej.eajc.a. c.id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id e e e n n n u u u u b. un lib. .un libil.ib.un lib. .un igdiilgi ilib. d/i/gdiigilib d/i/gdiiHalimah d/karyawan d/i/gdiigilibTeknik; g / / / / / / / / : : : : 13. Mbak dan seluruh akademik Fakultas / p p p p htthttp: htthttp: htthttp: htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
://d htthpttp:
14. Keluarga besarku: kedua orang tua, nenek, dan saudaraku yang telah d c.id id c.icd.id c.id id c.id id ajc.a.ic.id demi keberhasilan memberikan enj.eaj.ac. enj.eapapun enj.eaj.aSHQXOLVGDQMXJDGR¶DGDQPRWLYDVLQ\D enj.eaj.ac. enj.eaj.ac. n n n n n u u u u u . . . . . ilib b.u ilib b.u ilibilib.u ilib b.u ilgibilib.u /d:/i/gdigili /d:/i/gdigili /d:/i/gdigVHODOX /d:/i/gdigili /d:/i/gdGDQ i / / / / / : : : : : p p p p p 15. Kekasihku WHUVD\DQJ \DQJ VHQDQWLDVD PHQHPDQL PHQGR¶DNDQ t t t t t hthttp hthttp hthttp hthttp hthttp
://d htthpttp:
memberikan dukungan serta penyemangat hidupku; c.id id c.icd.id ca.icd.id c.id.id c.id id enj.eaj.ac. 16. Teman-teman enj.eaj.aseperjuanganku enj.eaj2010): enj.eaYopi, enj.eaj.ac. . (Juli Agung, Faris, Bintang dan j.ac n n n n n u u u u u . . . . . b u giliblib.u giliblib.u giliblib.u giliblib.u igdiilgi ilib. :/p/d:/i/digi :/p/d:/i/digi :/p/d:/i/digiMesin yang tidak :/p/d:/dapat :/p/d:/i/digi / p p p p p t t t t t teman-teman Jurusan Teknik disebutkan semuanya, t t t t t h htt h htt h htt h htt h htt
://d htthpttp:
terima kasih atas bantuan, semangat, dan motivasi yang telah diberikan;
.id .icd.id .icd.id .id ca.icd.id j.eajc.ac.id 17. Kelurga besar j.eajc.akos j.eajc.a4: j.eaNur, j.eajc.ac.id e e e e e . j Jl. Jawa II D No. mbak Dina, mas Yanuar, Budi, n n n n n b.u un b.u un b.u un b.u un b.u un igdiilgi ilib. igdiilgi ilib. igdiilgi ilib. igdiilgi ilib. igdiilgi ilib. d d d d d / / / / / / / / / / : : : : : / / / / / pttp:/ Bambang, Yuda, mas Rudi, htth htthpttp:/ dan htthpttp:/ htthpttp:/Nanda, Suryo, Zakky, htthpttp:/terima kasih atas bantuan
://d htthpttp:
kebersamaan kalian;
.id .id .id .id .id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id e e e e e n n n n n 18. Semua pihak yang tidak dapat disebutkan satu per satu. u u u u u lib. .un lib. .un lib. .un lib. .un lib. .un d/i/gdiigilib d/i/gdiigilib d/i/gdiigilib d/i/gdiigilib d/i/gdiigilib / / / / / / / / / / : : : : : p p p p p : htthttp: htthttpSepenuhnya htthtmenyadari htthttp: banyak kekurangan htthttp:dalam tp: penulis bahwa masih
penulisan skripsi ini. Oleh karena itu, penulis mengharapkan kritik dan saran yang
c.id id c.id id c.id id ca.icd.id enj.eaj.ac. bersifat membangun enj.eaj.ac. enj.eaj.ac. enj.eaj.jika n n n n u u u u untuk penyempurnaan skripsi ini . . . . ilib b.u ilib b.u ilib b.u ilib b.u /d:/i/gdigili /d:/i/gdigili /d:/i/gdigili /d:/i/gdigili / / / / : : : : p p p p t t t t hthttp hthttp hththari. hthttp tp penyempurnaan di kemudian
://d htthpttp:
.id j.ac c.id
une ej.a dikehendaki ilib.b.un g li ://di digi htthpttp://
://d htthpttp:
Akhir kata, penulis berharap semogaid skripsi ini dapat bermanfaat bagi para ca.icd.id ca.icd.id ca. c.id ca.icd.id c.id id a a a a . . . . j j j j enej. enej. enej. enej. enj.eaj.ac. n n n n n u u u u u . . . . . pembaca sekalian dan penulis khususnya, sebagai pengalaman pribadi yang sangat giliblib.u giliblib.u giliblib.u giliblib.u giliblib.u :/p/d:/i/digi :/p/d:/i/digi :/p/d:/i/digi :/p/d:/i/digi :/p/d:/i/digi p p p p p t t t t t t t t t t h htt h htt selama belajar di hUniversitas h htt h htt htt berharga Jember.
://d htthpttp:
.id .id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id e e n n b.u un b.ub.un Jember, Juni igdiilgi ilib. igdiilgi ili2010 d d / / / / : : / / htthpttp:/ htthpttp:/
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
xii
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
.id j.eajc.ac.id e n b.u un Penulis igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
://d htthpttp:
://d htthpttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib ib.u
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib ib.u
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib ib.u
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib ib.u
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib ib.u
DAFTAR ISI
Halaman HALAMAN JUDUL .............................................................................................
i
HALAMAN PERSEMBAHAN ...........................................................................
ii
HALAMAN MOTTO ...........................................................................................
iii
HALAMAN PERNYATAAN ...............................................................................
iv
HALAMAN PEMBIMBINGAN ..........................................................................
v
HALAMAN PENGESAHAN ...............................................................................
vi
RINGKASAN ........................................................................................................
vii
SUMMARY ...........................................................................................................
ix
PRAKATA .............................................................................................................
xi
DAFTAR ISI .......................................................................................................... xiii DAFTAR TABEL .................................................................................................
xv
DAFTAR GAMBAR ............................................................................................. xvi DAFTAR LAMPIRAN ......................................................................................... xviii BAB 1. PENDAHULUAN ...................................................................................
1
1.1 Latar Belakang Masalah .................................................................
1
1.2 Perumusan Masalah ........................................................................
2
1.3 Batasan Masalah ..............................................................................
3
1.4 Tujuan dan Manfaat ........................................................................
3
1.5 Identifikasi Masalah ........................................................................
4
BAB 2. TINJAUAN PUSTAKA .........................................................................
5
2.1 Klasifikasi Baja ................................................................................
5
2.1.1 Baja Karbon ..............................................................................
5
2.1.2 Baja Paduan (alloy steel) ..........................................................
6
2.1.3 Baja ASTM A-283 ....................................................................
6
xiii
j. ac .ubn.uenej. b i l i i g l ://di digi htthpttp://
j. ac .ubn.uenej. b i l i i g l ://di digi htthpttp://
j. ac .ubn.uenej. b i l i i g l ://di digi htthpttp://
j. ac .ubn.uenej. b i l i i g l ://di digi htthpttp://
j. ac .ubn.uenej. b i l i i g l ://di digi htthpttp://
://d htthpttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
://d htthpttp:
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
://d htthpttp:
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
ca.icd.id c.id.id Butiran Baja ............................ c.id id 2.2.1 Bantuk dan 7 ej.ac.a.icd.id enj.eaj.Perubahan enj.eaUkuran enj.eaj.ac. j.ac n n n n ej u u u . . . . libilib.u libilib.u libilib.u libiliub.un i i i i g g g g i i i i ............................................ ://d dig 2.2.2 Proses Perlakuan ://d dig Panas Pada Baja ://d dig ://d dig10 htthpttp:// htthpttp:// htthpttp:// htthpttp://
://d htthpttp:
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
d .icd.id .id ajc.a.ic.idpemanasan .................................... 2.2.4 waktu tahan 14 nej.ajc.a.icd.id j.eajc.Pengaruh j.epada j.eajc.ac.id a e e e n n n u u u u e ilgibil.ib.un ilgibil.ib.un ilgibil.ib.un ilgibil.ib.un g g g g i i i i d d d d ............................................................ :// 2.3 :// di :// di :// di 14 di Diagram FasattBesi-Karbida htthpttp:// h hpttp:// htthpttp:// htthpttp://
://d htthpttp:
2.2 Perlakuan Panas (Heat Treatment).................................................
2.2.3 Pengaruh temperatur pada pemanasan ......................................
2.4 Besar Butir ........................................................................................
7
12
19
id .id .id .id .id 2.5 Diagram 20 nej.eajc.a. c.id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.idTransformasi Isothermal j.eajc.ac.id ................................................. j.eajc.ac.id e e e e n n n n u u u u u lib. .un lib. .un lib. .un libil.ib.un ilgibil.ib.un d/i/gdiigilib d/i/gMETODOLOGI d/i/gdiigilib d/i/gdiigilib d/i/gdiig22 / / / / / i / / / / / : : : : : d BAB 3. PENELITIAN ........................................................... p p p p p htthttp: htthttp: htthttp: htthttp: htthttp:
3.1 Tempat dan Waktu Penelitian ........................................................ c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
22
c.id.id Alat Penelitianj................................................................ c.id id c.id id c.id id 3.2 .Bahan 22 enj.eaj.acdan eneaj.ac. enj.eaj.ac. enj.eaj.ac. n n n n u u u u . . . b u ilib b.u ilib b.u ilibilib.u igdiilgi ilib. /d:/i/gdigili3.2.1 Bahan-bahan /d:/Penelitian /d:/i/gdigili /d:/i/gdig22 / / / / : : : : / p p p p ............................................................ t t t t hthttp hthttp hthttp hthttp
3.2.2 Alat-alat Penelitian ................................................................... c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
4.1 Analisis Hasil Uji Tarik ...................................................................
://d htthpttp:
30
c.id id c.id id c.id id c.id id enj.eaj.ac. Hasil Uji Kekerasan........................................................... enj.eaj.ac. enj.eaj.ac. enj.eaj.ac. n n n n u u u u 4.2 Analisis 34 . . . . ilib b.u ilib b.u ilib b.u ilib b.u /d:/i/gdigili /d:/i/gdigili /d:/i/gdigili /d:/i/gdigili / / / / : : : : p p p p t t t t thttp hthttp 4.3 Analisis HasilhtFoto hthttp 36 http Struktur Mikroh...............................................
BAB 5. KESIMPULAN DAN SARAN .............................................................. id id id
://d htthpttp:
27
.id .id .id .id .id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id e e e e e n n n n n 3.6 Diagram Alir Penelitian .................................................................. 29 u u u u u lib. .un lib. .un lib. .un lib. .un lib. .un d/i/gdiigilib d/i/gdiigilib d/i/gdiigilib d/i/gdiigilib d/i/gdiigilib / / / / / / / / / / : : : : : p p p p p htthttp: httht4. htthttp: htthttp: htthttp: tp: HASIL DAN PEMBAHASAN BAB .............................................................. 30 c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
://d htthpttp:
24
.icd.id .id .id .id j.eajc.Uji j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id a e e e e 3.4.2 Keras Brinell ....................................................................... 26 n n n n b.u un b.u un b.u un b.u un igdiilgi ilib. igdiilgi ilib. igdiilgi ilib. igdiilgi ilib. d d d d / / / / / / / / : : : : / / / / :/ 3.4.3 Uji Struktur .................................................................... htthpttp:/ htthpttp:/ 27 htthpttpMikro htthpttp:/
3.5 Analisis Data .....................................................................................
://d htthpttp:
23
c.id id c.id id c.id id c.id id enj.eaj.ac. Penelitian .......................................................................... enj.eaj.ac. enj.eaj.ac. enj.eaj.ac. 3.3 .Prosedur 23 n n n n u u u u . . . giilgibilib.u giliblib.u giliblib.u gilibilib.u :/p/d:/i/3.4 :/p/d:/i/digi :/p/d:/i/digi :/p/d:/i/dig24 d Pengujian .......................................................................................... p p p p t t t t t t t t h htt h htt h htt h htt
3.4.1 Uji Tarik ....................................................................................
://d htthpttp:
://d htthpttp:
43
c. id c. id c. id c.id id enj.eaj.ac. enj.eaj.ac. enj.eaj.ac. enj.eaj.ac. n n n n u u u u . . . . 5.1 Kesimpulan ....................................................................................... 43 giliblib.u giliblib.u giliblib.u giliblib.u :/p/d:/i/digi :/p/d:/i/digi :/p/d:/i/digi :/p/d:/i/digi p p p p t t t t t t t t h htt 5.2 Saran ................................................................................................. h htt h htt h htt 44
://d htthpttp:
DAFTAR PUSTAKA ............................................................................................ 45 .id .id .id .id .id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id e e e e e n n n n n b.u un b.u.un b.u un b.u un bl.iub.un LAMPIRAN igdiilgi ilib. igdiilgi ilib........................................................................................................... igdiilgi ilib. igdiilgi ilib. igdiilgi47 i d d d d d / / / / / / / / / / : : : : : / / / / / htthpttp:/ htthpttp:/ htthpttp:/ htthpttp:/ htthpttp:/
://d htthpttp:
xiv
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib ib.u
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib ib.u
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib ib.u
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib ib.u
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib ib.u
://d htthpttp:
DAFTAR TABEL
Halaman Tabel 2.1 Rekristalisasi pada beberapa logam .....................................................
8
Tabel 3.1 Komposisi baja karbon ASTM A-283 grade C ....................................
22
xv
j. ac .ubn.uenej. b i l i i g l ://di digi htthpttp://
j. ac .ubn.uenej. b i l i i g l ://di digi htthpttp://
j. ac .ubn.uenej. b i l i i g l ://di digi htthpttp://
j. ac .ubn.uenej. b i l i i g l ://di digi htthpttp://
j. ac .ubn.uenej. b i l i i g l ://di digi htthpttp://
://d htthpttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
://d htthpttp:
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
://d htthpttp:
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
c.id.id
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
://d htthpttp:
a.ac nej. jGAMBAR DAFTAR ib.u une
gil lib. :/p/d:/i/digi p t t h htt
Halaman
.id .id .id .id .id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id e e e e e n n n n n Gambar 1.1lib.u.Struktur dapur (furnace) n b.u un b.u u.................................................................. b.u un b.2u un un igdiilgi ilib. igdiigilib igdiilgi ilib. igdiilgi ilib. igdiilgi ilib. d d d d d / / / / / / / / / / : : : : : / / / / / / htthpttp:/ htthpttp:/2.1 Efek pemanasan htthpttp:pada htthpdan htthpdari Gambar struktur logam ttp:/ sifat-sifat mekanis ttp:/
logam ...............................................................................................
://d htthpttp:
10
.id .id .id .id .id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id e e e e e n n n n n u u u u u Gambar 2.2 fasa padailibbaja . .unkarbon .................................................... b. .un un lib. .un lib. .Perubahan lib. .un li13 d/i/gdiigilib d/i/gdiigilib d/i/gdigilib d/i/gdiigilib d/i/gdiigilib / / / / / / / / / / : : : : : p p p p p htthttp: htthttp: 2.3 Kurva Laju-Inversa htthttp: Untuk Baja ...................................................... htthttp: htthttp: Gambar 15
://d htthpttp:
....................................... 16 d Gambar 2.4 Diagram d fasa keseimbangancbesi-karbida d d c.id id ajc.a.ic.id ajc.a.ic.id aj.a.ic.id ajc.a.ic.id . . . . j j j j e e e e enj.eaj.ac. n n n n n e e e e u u u u u . . . . . n n n n Gambar 2.5 Paduan gBesi-Karbon ...................................................... b b.u u ilib b.u ilib b.Mikrofoto ilib b.u ilib b.u ili18 /d:/i/gdigili /d:/i/gdigili /d:/i/digili /d:/i/gdigili /d:/i/gdigili / / / / / : : : : : p p p p p t t t t t hthttp hthttp 2.6 Foto Mikrostruktur hthttp baja 0,2 % C ..................................................... hthttp hthttp Gambar 18
://d htthpttp:
Gambar 2.7 Diagram Transformasi yang Menggambarkan .id Terjadinya .id .id .id c id c.id id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id e e e enj.eaj.ac. enj.eaj.ac. n n n n n u u u u u . . . . . n n n blib.u u Temper i............................................................................ giliblib.u giliblib.Martensit giliblib.u giliblib.u gili21 :/p/d:/i/digi :/p/d:/i/digi :/p/d://digi :/p/d:/i/digi :/p/d:/i/digi p p p p p t t t t t t t t t t h htt h htt h htt h htt h htt
://d htthpttp:
indentor pada cuji 26 d .id Gambar 3.2 Hasil .iinjakan .id keras brinell .................................. .id .id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id j.eaj.ac.id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id e e e e e n n n n n b.u un b.u un b.u un pada setiap spesimen b.u un bl.iub.un Gambard3.3 kekerasan igdiilgi ilib. igdiilgi ilib.Lokasi pengujian igdiilgi ilib. igdiilgi ilib. .......................... igdiilgi26 i d d d d / / / / / / / / / / : : : : : / / / / / htthpttp:/ htthpttp:/ htthpttp:/ htthpttp:/ htthpttp:/ Gambar 3.4 Diagram alir penelitian .................................................................... 29
://d htthpttp:
.id Gambar 4.1 Grafik .id hubungan kekuatan.actarik .id dengan pemanasan .idpada waktu .id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id j ej.ac.id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id e e e e e n n n n n u u u u u lib. .un lib. .un lib. .un lib. .un libil.ib.un d/i/gdiigilib d/i/gdiigilib tahan 2 jam ...................................................................................... d/i/gdiigilib d/i/gdiigilib d/i/gdiig31 / / / / / / / / / / : : : : : p p p p p htthttp: htthttp: htthttp: htthttp: htthttp:
://d htthpttp:
d idjam ...................................................................................... tahan 31 ac.id.id c.id id c.i3 c.id id c.id id enj.eaj.ac. enj.eaj.ac. enj.eaj.ac. enj.eaj.ac. n n n n nej.ej.ac u u u u . . . . u libilib.u libilib.Grafik libilib.u libilib.u nilai kekerasanigilibil.iub.un i i i i Gambar 4.3 hubungan temperatur pemanasan dengan g g g g i i i i ://d dig ://d dig ://d dig ://d dig ://d dig htthpttp:// htthpttp:// htthpttp:// htthpttp:// htthpttp://
://d htthpttp:
temperatur dengan j.nilai d c.id id Gambar 4.4 Grafik c.id ihubungan c.idpemanasan c.id idkekerasan c.id id id enj.eaj.ac. enj.eaj.ac. enj.eaj.ac. eneaj.ac. enj.eaj.ac. n n n n n u u u u u . . . . . liblib.u giliblib.u giliblib.u giijam giliblib.u gilibilib.u :/p/d:/i/digi :/p/d:/i/digi pada waktu tahan :/p/d:/i3 :/p/d:/i/digi :/p/d:/i/dig35 d gi ................................................................... / p p p p p t t t t t t t t t t h htt h htt h htt h htt h htt
://d htthpttp:
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib ib.u
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib ib.u
Gambar 3.1
Gambar 4.2
Spesimen Uji Tarik ..........................................................................
Grafik hubungan kekuatan tarik dengan pemanasan pada waktu
pada waktu tahan 2 jam ...................................................................
Gambar 4.5
25
Foto mikro spesimen yang tidak mengalami pemanasan ................ .id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
34
37
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
://d htthpttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
://d htthpttp:
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib ib.u
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib ib.u
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib ib.u
xvi
Gambar 4.6
Foto mikro spesimen dengan pemanasan 600°C waktu tahan 2 jam ...................................................................................................
Gambar 4.7
Foto mikro spesimen dengan pemanasan 600°C waktu tahan 3 jam ...................................................................................................
Gambar 4.8
38
Foto mikro spesimen dengan pemanasan 800°C waktu tahan 2 jam ...................................................................................................
Gambar 4.9
37
38
Foto mikro spesimen dengan pemanasan 800°C waktu tahan 3 jam ...................................................................................................
39
Gambar 4.10 Foto mikro spesimen dengan pemanasan 1000°C waktu tahan 2 jam ...................................................................................................
39
Gambar 4.11 Foto mikro spesimen dengan pemanasan 1000°C waktu tahan 3 jam ...................................................................................................
xvii
40
j. ac .ubn.uenej. b i l i i g l ://di digi htthpttp://
j. ac .ubn.uenej. b i l i i g l ://di digi htthpttp://
j. ac .ubn.uenej. b i l i i g l ://di digi htthpttp://
j. ac .ubn.uenej. b i l i i g l ://di digi htthpttp://
j. ac .ubn.uenej. b i l i i g l ://di digi htthpttp://
://d htthpttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
://d htthpttp:
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
://d htthpttp:
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
c.id.id
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
://d htthpttp:
aj.ac nej.LAMPIRAN DAFTAR ib.u une
gil lib. :/p/d:/i/digi p t t h htt
Halaman
.id .id .id .id .id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id e e e e e n n n n n Lampiran 1lib.u.Grafik P-ǻ/KDVLOXMLWDULN 47 b.u un b.u un............................................................... b.u un b.u un un igdiilgi ilib. igdiigilib igdiilgi ilib. igdiilgi ilib. igdiilgi ilib. d d d d d / / / / / / / / / / : : : : : / / / / / htthpttp:/ htthpttp:/ 2 Tabel hasil uji htthpttarik htthpttp:/ htthpttp:/ 50 tp:/ .......................................................................... Lampiran
Lampiran 3
Tabel perhitungan dan prosentase perubahan hasil uji tarik ...........
://d htthpttp:
52
.id .id .id .id .id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id e e e e e n n n n n u u u u u Lampiran 4ilib.b.Tabel hasil uji kekerasan n b. .un un lib. .un lib. .u................................................................. lib. .un li54 d/i/gdiigilib d/i/gdigili d/i/gdiigilib d/i/gdiigilib d/i/gdiigilib / / / / / / / / / / : : : : : p p p p p p: htthttp: htthttp: 5 Tabel hasil perhitungan htthttp: htthttperubahan htthttp..: Lampiran dan prosentase hasil uji keras 55
://d htthpttp:
.................... 57 d Lampiran 6 Tabel dprosentase hasil perubahan d ukuran butiran baja d c.id id ajc.a.ic.id ajc.a.ic.id ajc.a.ic.id ajc.a.ic.id . . . . j j j j e e e e enj.eaj.ac. n n n n n e e e e u u u u u . . . . . n n n n Lampirang7iliblib.Gambar bentuk patahan b b.u u .u ilib b.u ilib b.udari spesimen ujiditarik ilib b.............................. ili58 /d:/i/gdigili /d:/i/digi /d:/i/gdigili /://gdigili /d:/i/gdigili / / / / / : : : : : p p p p p t t t t t hthttp hthttp 8 Gambar alat-alat hthttp pengujian.............................................................. hthttp hthttp Lampiran 61
://d htthpttp:
Lampiran 9 Gambar spesimen ............................................................................ 64 .id .id .id .id c.id id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id e e e e enj.eaj.ac. n n n n n u u u u u . . . . . n n n n blib.u u u yang rontok ... gili66 Lampiranig10 dapur (furnace) tahan iliblib.Gambar giliblib.u giliblib.udan lapisan batu giliblib.api :/p/d:/i/digi :/p/d://digi :/p/d:/i/digi :/p/d:/i/digi :/p/d:/i/digi p p p p p t t t t t t t t t t h htt h htt h htt h htt h htt
://d htthpttp:
hasil pemeriksaan .id Lampiran 12 Dokumen .id .id dan rekomendasi .aBiro .id Inspeksi .id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id j ejc.ac.id j.eajc.ac.id e e e e e n n n n n b.u un b.u un b.u un b.u un bl.iub.un igdiilgi ilib. igdiilgi ilib.Teknik bagian Inspeksi igdiilgi ilib.Teknik II PT. Petrokimia igdiilgi ilib. Gresik ............... igdiilgi70 i d d d d d / / / / / / / / / / : : : : : / / / / / htthpttp:/ htthpttp:/ htthpttp:/ htthpttp:/ htthpttp:/
://d htthpttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
://d htthpttp:
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
://d htthpttp:
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
://d htthpttp:
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
://d htthpttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
://d htthpttp:
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib ib.u
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib ib.u
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib ib.u
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib ib.u
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib ib.u
Lampiran 11 ASM Handbook, SA-283/SA-283M ...............................................
xviii
68