j. ac .ubn.uenej. b i l i i g l ://di digi htthpttp://
j. ac .ubn.uenej. b i l i i g l ://di digi htthpttp://
j. ac .ubn.uenej. b i l i i g l ://di digi htthpttp://
j. ac .ubn.uenej. b i l i i g l ://di digi htthpttp://
j. ac .ubn.uenej. b i l i i g l ://di digi htthpttp://
://d htthpttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
://d htthpttp:
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
://d htthpttp:
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
://d htthpttp:
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
.id .id .id .id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id e e e e n n n n b.u un b.u un b.u un b.u un igdiilgi ilib. igdiilgi ilib. igdiilgi ilib. igdiilgi ilib. d d d d / / / / / / / / : : : : / / / / pttp:/ tthpttp:/ PENINGKATAN KUALITAS htthPELAKSANAAN hPROGRAM htthpttp:/ htthpttp:/
://d htthpttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
SUMBER DAYA MANUSIA MELALUI PELATIHAN MENJAHIT .id .id .icd.id .id DI BALAI LATIHAN KERJA eUSAHA j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id KECIL DAN j.eajc.aMENENGAH j.eajc.ac.id e e e n n n n u u u u ilib.ib.un ilib.ib.un ilib.ib.un ilib.ib.un SITUBONDO //dig igil //dig igil //dig igil //dig igil : d htthpttp://
: d htthpttp://
: d htthpttp://
: d htthpttp://
://d htthpttp:
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp SKRIPSI
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
://d htthpttp:
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
://d htthpttp:
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
c.id id
hthttp
hthttp
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
://d htthpttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
://d htthpttp:
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
://d htthpttp:
Oleh
c.id id
j.aj.ac. j.a ac. IMAM .ubn.ueneHANAPI .ubn.uenej. b b i i l l i i i i ig gil 060210201222 ://digdigil dNIM tp://://di tp ://
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
PROGRAM STUDI PENDIDIKAN LUAR SEKOLAH JURUSAN ILMU dPENDIDIKAN .icd.id c ca.ic.id ILMU PENDIDIKAN c.id id c.id id a . j FAKULTAS KEGURUAN enej.a enj.eaj.DAN enj.eaj.ac. enj.eaj.ac. n n n n u u u u . . . . giliblib.u giliblib.u giliblib.u giliblib.u UNIVERSITAS JEMBER :/p/d:/i/digi :/p/d:/i/digi :/p/d:/i/digi :/p/d:/i/digi p p p p t t t t t t t t h htt h htt h htt h htt 2010
://d htthpttp:
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
://d htthpttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
://d htthpttp:
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib ib.u
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib ib.u
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib ib.u
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib ib.u
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib ib.u
RINGKASAN Pelaksanaan Program Peningkatan Kualitas Sumber Daya Manusia Melalui Pelatihan Menjahit Di Balai Latihan Kerja Usaha Kecil Dan Menengah Situbondo; Imam Hanapi, 060210201222 ; 2010 : 85 halaman; Jurusan Ilmu Pendidikan; Program Studi Pendidikan Luar Sekolah; Fakultas Keguruan dan Ilmu Pendidikan; Universitas Jember.
Sumber
daya
manusia
suatu
bangsa
sangat
berpengaruh
terhadap
perkembangan bangsa tersebut. Oleh karena itulah sumber daya manusia yang ada harus di kembangkan atau ditingkatkan kualitasnya. Pengembangan atau peningkatan kualitas sumber daya manusia ini dapat dilakukan melalui pendidikan dan pelatihan.. Contohnya pelatihan di Balai Latihan Kerja Situbondo. Peningkatan kualitas tersebut salah satunya pada ranah psikomotorik. Tujuan dari penelitian ini adalah untuk mengetahui pelaksanaan program pelatihan menjahit di Balai Latihan Kerja Usaha Kecil dan Menengah Situbondo dalam rangka meningkatkan kualitas sumber daya manusia, khususnya peningkatan kualitas SDM pada ranah psikomotorik 8 peserta pelatihan menjahit. Daerah penelitian yang digunakan adalah di Balai Latihan Kerja Usaha Kecil dan Menengah Situbondo Jl. Basuki Rahmat No.357 Situbondo Propinsi Jawa Timur berdasarkan metode purposive. Informan kunci adalah 8 peserta pelatihan menjahit di Balai Latihan Kerja Usaha Kecil dan Menengah Situbondo yang telah memenuhi kriteria dengan menggunakan metode purposive sampling berdasarakan kriteria, sedangkan informan pendukungnya adalah instruktur, karyawan dan peserta selain inforaman kunci. Penelitian ini menggunakan pendekatan survei dan jenis penelitiannya adalah penelitian non eksperimental. Metode pengumpulan data yang digunakan adalah observasi, wawancara, dan dokumentasi. Hasil penelitian yang diperoleh adalah peningkatan kualitas sumber daya manusia yang terjadi pada 8 peserta pelatihan menjahit di Balai Latihan Kerja Usaha Kecil dan Menengah Situbondo.
vii
j. ac .ubn.uenej. b i l i i g l ://di digi htthpttp://
j. ac .ubn.uenej. b i l i i g l ://di digi htthpttp://
j. ac .ubn.uenej. b i l i i g l ://di digi htthpttp://
j. ac .ubn.uenej. b i l i i g l ://di digi htthpttp://
j. ac .ubn.uenej. b i l i i g l ://di digi htthpttp://
://d htthpttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
://d htthpttp:
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
://d htthpttp:
id id peningkatan c.id id psikomotorik. Akan c.idtetapi c.id id penelitiannya yaitu c.pada c.id id id peneliti membatasi enj.eaj.ac. enj.eaj.ac. enj.eaj.ac. enj.eaj.ac. enj.eaj.ac. n n n n n u u u u u . . . . . b u iliblib.u iliblib.u ilib ib.u giliblib.u igdiilgi ilib. daya manusia:/pada /d:/i/gdigiranah kualitas psikomotoriknya //d:/i/gdigisaja. //d:/i/gdigil :/p/d:/i/digi :/p/d:/Sumber : : / p p p p p t t t t t t t t t t h htt h htt h http h http h http
://d htthpttp:
id .id .icd.id .id d proses pelatihan merubah nej.ajc.a.icd.id .ajc.a. c.id daya manusia, j.eajc.ac.id pengembangannejsumber j.eajc.karena j.eajc.ac.idapat a e e e n n n e u u u u u e ilgibil.ib.un ilgibil.ib.un ilgibil.ib.un ilgibil.ib.un ilgibil.ib.un g g g g g i i i i i d d d d d psikomotorik/ keterampilanttdan meningkatkanttpkualitas :// di :// di :// dapat :// di seseorang menjadi :// lebih di di htthpttp:// htthpttp:// h hpttp:// h http:// htthpttp://
://d htthpttp:
Peningkatan kualitas SDM terdiri dari tiga ranah, yaitu kognitif, afektif dan
Sehingga dapat disimpulkan bahwa pelatihan sangat penting dalam upaya
baik yaitu salah satunya pada ranah psikomotorik. .id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
://d htthpttp:
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
://d htthpttp:
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
://d htthpttp:
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
://d htthpttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
://d htthpttp:
c.id id c.id id c.id id c.id id c.id id enj.eaj.ac. enj.eaj.ac. enj.eaj.ac. enj.eaj.ac. enj.eaj.ac. n n n n n u u u u u . . . . . Program Studi Pendidikan Luar Sekolah, Fakultas Keguruan dan Ilmu Pendidikan, ilib b.u ilib b.u ilib b.u ilib b.u ilib b.u /d:/i/gdigili /d:/i/gdigili /d:/i/gdigili /d:/i/gdigili /d:/i/gdigili / / / / / : : : : : p p p p p t t t t t hthttp hthttp hthttp hthttp hthttp Universitas Jember.
://d htthpttp:
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
://d htthpttp:
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
://d htthpttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
://d htthpttp:
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib ib.u
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib ib.u
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib ib.u
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib ib.u
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib ib.u
viii
DAFTAR ISI
HALAMAN JUDUL .....................................................................................
i
HALAMAN PERSEMBAHAN ....................................................................
ii
HALAMAN MOTTO ................................................................................... iii HALAMAN PERNYATAAN ....................................................................... iv HALAMAN PEMBIMBINGAN .................................................................. v HALAMAN PENGESAHAN ....................................................................... vi RINGKASAN ................................................................................................ vii PRAKATA .....................................................................................................
ix
DAFTAR ISI................................................................................................... xi DAFTAR TABEL ......................................................................................... xiv DAFTAR GAMBAR ..................................................................................... xv DAFTAR LAMPIRAN ................................................................................. xvi BAB 1. PENDAHULUAN 1.1 Latar Belakang…………………………………………………....
1
1.2 Rumusan Masalah……………………………………...…….....
5
1.3 Tujuan dan Manfaat Penelitian…………………………...…….
5
1.3.1 Tujuan Penelitian…………………………..……………........
5
1.3.2 Manfaat Penelitian……………………………………..……
6
BAB 2. TINJAUAN PUSTAKA 2.1 Kualitas Sumber Daya Manusia .........………………...…………
7
2.1.1 Kognitif…………......................................………………..
8
2.1.2 Afektif …………......................................……………...
12
2.1.3 Psikomotorik.....................................................................
14
2.2 Pelatihan menjahit ……………………………………….........
20
2.2.1 Proses pelatihan ………………………………………..
21
2.2.2 Partisipasi Peserta ……………………………………...
22
2.2.3 Motivasi ……………..........……………………………..
23
2.2.4 Sarana Pelatihan ………………………………………….
24
2.2.5 Waktu Pelatihan ………………………………………....
25
xi
j. ac .ubn.uenej. b i l i i g l ://di digi htthpttp://
j. ac .ubn.uenej. b i l i i g l ://di digi htthpttp://
j. ac .ubn.uenej. b i l i i g l ://di digi htthpttp://
j. ac .ubn.uenej. b i l i i g l ://di digi htthpttp://
j. ac .ubn.uenej. b i l i i g l ://di digi htthpttp://
://d htthpttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
://d htthpttp:
c.id id c.icd.id c.id id c.id id c.id id enj.eaj.ac. enj.eaj.apelatihan. enj.eaj.ac. enj.eaj.ac. enj.eaj.ac. 2.2.6 Hasil ………………………………………….. 25 n n n n n u u u u u . . . . . ilib b.u ilib b.u ilib b.u ilib b.u ilib b.u /d:/i/gdigili /d:/i/gdigili /d:/i/gdigili /d:/i/gdigili /d:/i/gdigili / / / / / : : : : : p p p p p t t t t t p METODE PENELITIAN BAB hthttp hthtt3. hthttp hthttp hthttp
://d htthpttp:
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt .id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
3.1 Desain Penelitian………………………………………………..
27
.id c.id id c.id id c.id id j.eajc.ac.id edan enj.eaj.ac. enj.eaj.ac. enj.eaj.ac. n n n n u u u u 3.2 Tempat Waktu Penelitian………………………………… 29 . . . . n giliblib.u giliblib.u giliblib.u giliblib.u :/p/d:/i/digi :/p/d:/i/digi :/p/d:/i/digi :/p/d:/i/digi p p p p t t t t t t t t h htt 3.2.1 Tempat Penelitian……………………………………........ h htt h htt h htt 28
3.2.2
30 .id cac.id cac.id cac.id a a a . . . j j j j.eajc.ac.id e e e e . . . j j j n n n n e e e .u n b.u un b.u un b.u un 3.3 Subjek giilgibilib.u igdiilgi ilib. Penelitian………………………………………………….. igdiilgi ilib. igdiilgi ilib. i30 d d d d / / / / / / / / : : : : d / / / / htthpttp:/ htthpttp:/ htthpttp:/ htthpttp:/ 3.4 Definisi Operasional……………………………………………. 32
://d htthpttp:
Waktu Penelitian…………………………………………. .id .id .id
://d htthpttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
Pengembangan Sumber Daya 32 .id .id Manusia……………………. .id .id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id e e e e n n n n u u u u . n n b. un lib. .un ilgibil.ib.uManusia …………………………. giilgibilib.u igdiilgi ilib. Kualitas Sumber d3.4.2 d/i/gdDaya d/i/gdiigilib d/i/32 / / / / i / / / / : : : : d / p p p p / htthttp: htthttp: htthttp: htthttp:
://d htthpttp:
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
Pelatihan 33 c.id id …………......................................………......... c.id id c.id id c.id id enj.eaj.ac. enj.eaj.ac. enj.eaj.ac. enj.eaj.ac. n n n n u u u u . . . . b u iliblib.u ilib b.u giilgibilib.u igdiilgi ilib. Balai Latihan Kerja .............................…….. /d:/3.4.5 /d:/i/gdigiSitubondo /d:/i/gdigili /d:/i/33 / / / / : : : : d / p p p p t t t t hthttp hthttp hthttp hthttp
://d htthpttp:
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
3.4.1
3.4.3
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp: c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
32
3.4.4
3.5 Data dan Sumber Data………………………………………….
33
d d .id ac.i .id ac.i .id 3.6 MetodenePengumpulan Data……………………………………. j.ajc.ac.id nej. j.ac nej. j.ac
34 nej.ajc.a.icd.id e e e u u u . . . .u ne n n n b u b u b u giilgibilib.u igdiilgi ilib. Metode Observasi………………………………………... igdiilgi ilib. igdiilgi ilib. i34 d d d d / / / / / / / / 3.6.1 : : : : d htthpttp:// htthpttp:// htthpttp:// htthpttp:// 3.6.2
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
Peserta ………………………………………………….
Metode Wawancara……………………………………....
35
.id .id .id .id j.eajc.ac.id Dokumentasi……………………………………. j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id 3.6.3.uneMetode 36 e e e n n n b un b.u un b.u un b.u un igdiilgi ilib. igdiilgi ilib. igdiilgi ilib. igdiilgi ilib. d d d d / / / / / / / / : : : : / / / / Analisis Data…………………………………………… :/ tthpttpTeknik h3.7 htthpttp:/ 37 htthpttp:/ htthpttp:/
BAB 4. HASIL DAN PEMBAHASAN d ac.i .id
d ac.i .id
d ac.i .id
ej. j.ac ej. j.ac nuenj.ej.ac 4.1 Data bl.iubPelengkap………………………………………..…… bl.iubn.une bl.iubn.une i i i . l l l i i i g g g /di igi ://d/i/digi ://di digi tthpt:t/p://d Daerah Penelitian……………...… Gambaran hUmum htthpttp:4.1.1 htthpttp://
://d htthpttp:
d ac.i .id
40ib.un.uenj.ej.ac
gil lib ://d:/i/digi htthpttp40
4.1.2 Tugasd dan Fungsi Balai Latihan Kerja Situbondo …..… d d
://d htthpttp:
41
c.i id c.i id c.i id c.id id enj.eaj.ac. enj.eaj.ac. enj.eaj.ac. enj.eaj.ac. n n n n u u u u . . . . 4.1.3 Kerja Situbondo 42 u ilib b.uVisi dan Misi Balai ilibLatihan ilib b.………… ilib b.u b.u /d:/i/gdigili /d:/i/gdigili /d:/i/gdigili /d:/i/gdigili / / / / : : : : p p p p t t t t thttp hthttp 4.1.4 Struktur Organisasi hthttp Balai Latihan hKerja Situbondo ….. hthttp 43
4.1.5 Informasi Kerja Situbondo.i…... dd .id d Kegiatan Balai Latihan .id d
://d htthpttp:
://d htthpttp:
45
c.id id enj.eaj.ac. n u . iliblib.u g46 :/p/d:/i/digi p t t h htt
://d htthpttp:
.id j.eajc.ac.id e n b.u un igdiilgi ilib. d / / : / htthpttp:/
48 .id j.ej.ac j.ej.ac j.ej.ac j.eajc.ac.id e e e e n n n n .u n b.u un bl.iub.un b.u.un giilgibilib.u 4.2.1 Menjahit…..…. igdiilgi ilib. Perekrutan Peserta igdiilgiPelatihan igdiilgi ilib…………… i48 i d d d d / / / / / / / / : : : : d / / / / htthpttp:/ htthpttp:/ htthpttp:/ htthpttp:/
://d htthpttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : xii p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
://d htthpttp:
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib ib.u
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib ib.u
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib ib.u
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib ib.u
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib ib.u
j.acac.i j.acac.i j.acac.i .ubn.ueNama .ubn.uenej. .ubn.uenej. nej. Instruktur…………………………………...... b b b i i i l l l 4.1.6 i i i g li g li g li ://di digi ://di digi ://di digi htthpttp:// htthpttp:// htthpttp://
4.1.7 Sarana dan Prasarana Balai Latihan Kerja Situbondo …. ..
47
d d d 4.2 Data Utama………………………………………………... ac.i .id ac.i .id ac.i .id
4.2.2 Proses pelatihan menjahit……………………………………
49
4.2.3 Dampak Pelaksanaan Pelatihan Menjahit…………….
54
4.2.4 Peningkatan Kualitas SDM Pada Ranah Psikomotorik …. 4.3 Interpretasi Hasil Penelitian................................................
55 80
4.3.1 Pelaksanaan program peningkatan kualitas Sumber daya manusia di Balai Latihan Kerja Situbondo……………….
80
4.3.2 Hasil analisis data peningkatan kualitas SDM pada ranah Psikomotorik 16 peserta pelatihan menjahit ………………… 4.3.3 Kelebihan dan Kelemahan Hasil Penelitian...........................
82 83
BAB 5. KESIMPULAN DAN SARAN 5.1
Kesimpulan…………………………………………………
85
5.2
Saran......................................................................................
85
DAFTAR PUSTAKA LAMPIRAN
xiii
j. ac .ubn.uenej. b i l i i g l ://di digi htthpttp://
j. ac .ubn.uenej. b i l i i g l ://di digi htthpttp://
j. ac .ubn.uenej. b i l i i g l ://di digi htthpttp://
j. ac .ubn.uenej. b i l i i g l ://di digi htthpttp://
j. ac .ubn.uenej. b i l i i g l ://di digi htthpttp://
://d htthpttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
://d htthpttp:
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
://d htthpttp:
c.id id c.id id enj.eaj.ac. enj.eaj.ac. n n u u . . giliblib.u giilgibilib.u 1.1 Latar :/p/d:/i/digi :/p/d:/i/dBelakang p p t t t t h htt h htt
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
c.id id enj.eaj.ac. n u . giliblib.u :/p/d:/i/digi p t t h htt
://d htthpttp:
.id .icd.id .id .id ca.icd.idsumber daya alam resources),nemaupun j.eajc.ac.id daya (resources), j.eajbaik j.eajc.(natural j.eajc.ac.id sumber daya nej.eajc.ac.id a e e e . n n n u b.u un b.u un b.u un b.u un ilgibil.ib.un igdiilgi ilib. igd(human igdiilgi ilib. sumber daya :tersebut igdiilgi ilib. sangat penting://ddalam igdiilgi ilib. d d d d / / / / i / / / / manusia resources). Kedua : : : / / / / / htthpttp:/ htthpttp:/ htthpttp:/ htthpttp:/ htthpttp:/
://d htthpttp:
BAB 1. PENDAHULUAN
Pembangunan suatu bangsa memerlukan aset pokok yang disebut sumber
menentukan keberhasilan suatu pembangunan. Karena tanpa adanya kedua sumber id id .id .id id .icd.id .ajc.a. c.idberjalan Tetapi nej.ajc.a. c.id pembangunan bangsa tidak j.eajc.ac.id daya tersebut, nmaka j.eajc.ac.proses j.eajc.asuatu jakan e e e e n n n e e u u u u u b. un lib. .un lib. .un ilgibil.ib.un ilgibil.ib.un igdiilgi ilib. d/i/gdiigilib ddipertanyakan d/i/gdlebih d/i/gdkedua d/i/gdiigilib / / / / / i i / / / / / : : : : : apabila mana yang penting di antara sumber daya tersebut, / p p p p p / htthttp: htthttp: htthttp: htthttp: htthttp:
://d htthpttp:
maka sumber daya manusialah yang lebih penting. Hal ini dapat diamati dari c.id id c.id id c.id id c.id id c.id id enj.eaj.ac. kemajuan-kemajuan enj.eaj.ac.suatu negara .usebagai enj.eaj.ac. indikator keberhasilan enj.eaj.ac. pembangunan enj.eaj.ac. n n n n n u u u u . . . . b u b u lib .u ilib b.u ilib b.u igdiilgi ilib. igdiilgi ilib. d/i/gdiigilib /d:/i/gdigili /d /d:/yang /sumber /d:/i/gdigili / / / / / : : : : : / / p p p p p / bangsa tersebut. Negara-negara potensial miskin daya alamnya (Jepang t t t t t : : hthttp hthttp hthttp hthttp hthttp
://d htthpttp:
dan Korea misalnya), tetapi karena usaha peningkatan kualitas sumber daya c.id id c.icd.id c.icd.id ca.icd.id c.id id enj.eaj.ac. manusianya .begitu enj.eaj.ahebat, enj.eaj.abangsa enj.eaj.disaksikan enj.eaj.ac. maka kemajuan tersebut .dapat dewasa n n n n n u u u u u . . . b u ilib b.u ilib b.u giliblib.u giliblib.u igdiilgi ilib. /d:/i/gdigili /d:/i/gdigili :/p/d:/i/digi :/p/d:/i/digi :/p/d:/yang :/p(negara-negara :/pTengah / p p p p p t t t t t ini. Sebaliknya negara-negara potensial kaya Timur t t t t t h htt h htt h htt h htt h htt
://d htthpttp:
misalnya), namun kurang mementingkan sumber daya manusianya, sehingga
.id .icd.id .id .id ca.icd.id j.eajc.ac.id kemajuannya kalah j.eajc.adengan j.eajyang j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id e e e e e . n n n n n negara-negara pertama (Notoatmodjo,2003:2). b.u un b.u un b.u un b.u un b.u un igdiilgi ilib. igdiilgi ilib. igdiilgi ilib. igdiilgi ilib. igdiilgi ilib. d d d d d / / / / / / / / / / : : : : : / / / / / :/ :/ sumberdaya (SDM) suatu htthpttpKualitas htthpttp:/ htthpttp:/ htthpttpmanusia htthpttp:/ bangsa sangat menentukan
://d htthpttp:
perkembangan bangsa tersebut. Indonesia sebagai Negara yang sedang berkembang
.id .id .id .id .id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id e e e e e n n n n n melakukan berbagai cara untuk meningkatkan kualitas sumberdaya manusianya u u u u u lib. .un lib. .un lib. .un lib. .un lib. .un d/i/gdiigilib d/i/gdiigilib d/i/gdiigilib d/i/gdiigilib d/i/gdiigilib / / / / / / / / / / : : : : : p p p p p : tthttp: tthttp: htthttp: htthttpmewujudkan htthttp: yang lebih baik. hPengembangan dalam kehidupan sistem hpendidikan
://d htthpttp:
dan pelatihan dalam kaitannya dengan upaya pengembangan sumber daya manusia
c.id id c.id id c.id id c.id id c.id id enj.eaj.ac. enj.eaj.ac. enj.eaj.ac. enj.eaj.ac. enj.eaj.ac. n n n n n u u u u u . . . . . (SDM) pada dan pembangunan ketenaga kerjaan .u ilib b.u ilib bumumnya ilib b.u ilib pada ilib b.u b.u khususnya, kiranya /d:/i/gdigili /d:/i/gdigili /d:/i/gdigili /d:/i/gdigili /d:/i/gdigili / / / / / : : : : : p p p p p t t t t t thttp semakin terasa dewasa hthttp hthttp merupakan keharusan hthttp dan kebutuhan hyang hthttp memang ini.
://d htthpttp:
Pendidikan dan pelatihan perlu mendapat prioritas pengembangannya, dengan .id .id .id .id c.id id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id e e e e enj.eaj.ac. n n n n n u u u u u . . . . . n n n n beberapaigkondisi terutama dalam konteks iliblib.u yang ada dewasa giliblib.u gilibini giliblib.upembangunan /sumber giliblib.u lib.u :/p/d:/i/digi :/p/d://digi :/p/d:/i/digi :/p/d:/i/digi :p/d:/i/digi p p p p p t t t t t t t t t t h htt h htmanusia h htt h htMisalnya h hlapangan t t tt daya dan pembangunan ekonomi nasional. ; penciptaan
://d htthpttp:
tenaga .id kerja, pengurangan .id pengangguran yang .id pada gilirannya .adibutuhkan .id .id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id j ejc.ac.id j.eajc.ac.id e e e e e n n n n n b.u un bl.iub.unmandiri dan beretos b.u.un tinggi dan produktif. b.u un b.u un profesional igdiilgi ilib. igdiilgi yang igdiilgi ilibkerja igdiilgi ilib. igdiilgi ilib. i d d d d d / / / / / / / / / / : : : : : / / / / / htthpttp:/ htthpttp:/ htthpttp:/ htthpttp:/ htthpttp:/
://d htthpttp:
1
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib ib.u
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib ib.u
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib ib.u
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib ib.u
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib ib.u
://d htthpttp:
2
Tanggung jawab pengadaan tenaga yang berkualitas tersebut merupakan tanggung jawab banyak pihak, seperti; pemerintah, masyarakat, badan usaha pemakai tenaga kerja, lembaga pendidikan dan pelatihan, lembaga pendidikan formal, koperasi dan lembaga kemasyarakatan. Tanggung jawab itu perlu secara terkoordinasi dan terpadu,dan oleh karenanya timbul pemikiran konseptual untuk mengembangkan suatu sistem pendidikan dan pelatihan terpadu, yang mampu melaksanakan program pendidikan dan pelatihan terpadu guna menghasilkan tenaga yang berkualitas, profesional dan terampil (Hamalik,2001:01). Untuk mendapatkan tenaga yang berkualitas maka sumber daya manusia yang ada harus dikembangkan. Dalam pengembangan sumber daya manusia, ada dua aspek yang perlu diperhatikan, yakni kuantitas dan kualitas. Oleh sebab itu untuk kepentingan akselerasi suatu pembangunan di bidang apapun, maka pengembangan kualitas sumber daya manusia merupakan suatu prasarat utama. Kualitas sumber daya manusia ini menyangkut dua aspek, yakni aspek fisik (kualitas fisik), dan aspek non fisik (kualitas non fisik) yang menyangkut kemampuan bekerja, berpikir, dan keterampilan-kerampilan lain. Untuk meningkatkan kualitas fisik dapat diupayakan melalui program-program kesehatan dan gizi. Sedangkan untuk meningkatkan kualitas atau kemampuan-kemampuan nonfisik tersebut, maka upaya pendidikan dan pelatihan adalah yang paling diperlukan. Berdasarkan hal tersebut maka dalam meningkatkan kualitas SDM, aspek fisik dan non fisik merupakan hal yang tidak dapat terpisahkan. Salah satu contoh peningkatan kualitas SDM dari aspek non fisik yaitu pengembangan sumber daya manusia melalui kegiatan pelatihan menjahit di Balai Latihan Keja Usaha Kecil dan Menengah Situbondo. Balai Latihan Kerja Situbondo merupakan Unit Pelaksana Teknis di bidang latihan kejuruan industri, tataniaga, aneka kejuruan, dan pertanian yang berada di bawah dan bertanggung jawab kepada Kepala Dinas Tenaga Kerja Propinsi Jawa Timur. Pendidikan yang diselenggarakan oleh Unit Pelaksana Teknis (UPT) Balai Latihan Kerja Situbondo merupakan salah satu bentuk pendidikan yang dilaksanakan di luar sistem persekolahan yang dapat meningkatkan pengetahuan
j. ac .ubn.uenej. b i l i i g l ://di digi htthpttp://
j. ac .ubn.uenej. b i l i i g l ://di digi htthpttp://
j. ac .ubn.uenej. b i l i i g l ://di digi htthpttp://
j. ac .ubn.uenej. b i l i i g l ://di digi htthpttp://
j. ac .ubn.uenej. b i l i i g l ://di digi htthpttp://
://d htthpttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigili3b / / : p htthttp:
://d htthpttp:
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib b.u /d:/i/gdigili / : p t hthttp
://d htthpttp:
d c.id id c.id id c.id id c.id id ajc.a.ic.i.d enj.eaj.ac. kabutuhan dunia enj.kerja enj.eaj.ac. enj.eaj.ac. enj.eaj.ac. n n n n n e u u u u u . . . . . b u lib .u ilgibilib.u giliblib.u giliblib.u ghal igdiilgi ilib. d/i/gdiigilib menjahit dianggap i yang menjanjikan :/p/d:/i/digi :/p/Keahlian :/p/d:/i/digi menjadi salah ttsatu :/p/d:/i/d :/p/d:/untuk / p p p p p t t t t : t t t t h htt h htt h htt h htt h htt
://d htthpttp:
.id .id .id .id .id j.eajc.ac.id keterampilan menjahit j.eajc.ac.id ini adalah kebanyakan j.eajc.ac.id dari kaum perempuan. j.eajc.ac.id Selain mudah nej.eajc.ac.id e e e e n n n n b.u un bl.iub.un b.u un libil.iub.un libil.iub.un igdiilgi ilib. igdipengerjaan, igdiipasar igdiilgi dan igdiilgi ilib. i d d d d d g g / / / / / i / / / / / dalam hal permintaan masih terbuka luas minimal keterampilan : : : : : / / / / / htthpttp:/ htthpttp:/ htthpttp:/ htthpttp:/ htthpttp:/
://d htthpttp:
dengan penekanan pada penguasaan keterampilan fungsional yang sesuai dengan
mendapatkan
penghasilan
dan
meningkatkan
kesejahteraan
hidup.
Peminat
menjahit dapat bermanfaat bagi kepentingan keluarga seperti memperbaiki baju yang id .id .id .icd.id .id id j.eajc.ac.id memiliki kerusakan j.eajc.ac.idringan, membuat j.eajc.abaju j.eajc.ac.sehingga keluarga sendiri dapatunej.eajc.a. c.id e e e e n n n n u u u u . n b. un lib. .un lib. .un lib. .un giilgibilib.u igdiilgi ilib. d/i/gdiigilib d/i/gdiigilibatau menghemat d/i/keuangan. dadalah d/i/gdiigilib / / / / / / / / / / : : : : : d / mengurangi Menjahit melekatkan (melipat, p p p p p / htthttp: htthttp: htthttp: htthttp: htthttp:
://d htthpttp:
mengelim, menyambung) dengan jarum dan benang baik dengan mesin jahit atau id c.id id c.id.id ca.icd.id c.id id .ajc.a. c.id lain tentang adalah proses busana enj.eaj.ac. dengan tangan. enjPengertian enj.eamenjahit enj.eaj.pembuatan enj.eaj.ac. j.ac n n n n n e u u u u u . . . . . ilib b.u ilibilib.u ilgibilib.u ilibilib.u ilib b.u /d:/i/gdigili /d:/i/gdigmengukur, /d:/i/gdpola, /d:/i/gdigmemotong, /d:/i/gdigili i / / / / / : : : : : p p p p p mulai dari membuat merancang bahan, memindahkan t t t t t hthttp hthttp hthttp hthttp hthttp
garis
pola,menyambung/menjahit
dan
penyelesaian.
Pelatihan
://d htthpttp:
menjahit
id c.id id c.id id c.id id c.id id .ajc.a. c.id tujuan memberikan enj.eaj.ac. diselenggarakan enjdengan enj.eaj.ac.pengetahuan dan enj.eaj.ac. enj.eaj.ac. keterampilan dibidang n n n n n e u u u u u . . . . . ilib ib.u ilib ib.u ilib ib.u giliblib.u giliblib.u //d:/i/gdigil //d:/i/gdigil //d:/i/gdigil :/p/d:/i/digi :/p/d:/i/digi kepada peserta :pelatihan, : : p p p p p t t t t t t t t t t jahit menjahit dengan harapan agar mereka mampu bekerja h htt h htt h http h http h http
://d htthpttp:
atau menciptakan lapangan kerja pada bidang jahit menjahit, misalnya modiste,
.id .id.id .id ca.icd.id ca.icd.id j.eajc.ac.id konveksi, tailor j.eadan j.eajwarga j.eajc.acbelum j.eajc.ac.id e e e e e . . j n n n n n sebagainya. Bagi masyarakat yang memiliki b.u un b.u un b.u un b.u un b.u un igdiilgi ilib. igdiilgi ilib. igdiilgi ilib. igdiilgi ilib. igdiilgi ilib. d d d d d / / / / / / / / / / : : : : : / / / / / :/ :/ :/ pekerjaan namun tidak keterampilan htthpttp:/ atau sedang mencari htthpttpkhusus, htthpttp:/ htthpttppekerjaan htthpttpmemiliki
keberadaan pelatihan
://d htthpttp:
menjahit akan sangat membantu sebagai tempat untuk
.id .id .id .id .id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id e e e e e n n n n n u u u u u menimba ilmu menjahit untuk dijadikan modal keterampilan dalam mencari lapangan lib. .un lib. .un lib. .un lib. .un lib. .un d/i/gdiigilib d/i/gdiigilib d/i/gdiigilib d/i/gdiigilib d/i/gdiigilib / / / / / / / / / / : : : : : p p p p p : tthttp: atau htthttp: htthttp: htthwarga htthttpsudah ttp: pekerjaan. Sedangkan bagi masyarakat yang mempunyai hbakat
://d htthpttp:
kemampuan menjahit, keberadaan kelompok belajar menjahit dapat dijadikan sebagai
c.id id c.id id c.id id c.id id c.id id enj.eaj.ac. enj.eaj.ac. enj.eaj.ac. enj.eaj.ac. enj.eaj.ac. n n n n n u u u u u . . . . . tempat untuk pengetahuan .u ilib b.u ilib bmeningkatkan ilib b.u dan keterampilannya, ilib b.u sehingga bakatdigyang ilib b.u /d:/i/gdigili /d:/i/gdigili /d:/i/gdigili /d:/i/gdigili /://digili / / / / / : : : : : p p p p p t t t t t p hthttp hthttp hthttpdikembangkan secara hthttlebih hthttpsetelah dimilikinya dapat diasah dan terarah. Idealnya,
://d htthpttp:
mengikuti kelompok belajar menjahit, warga belajar akan mempunyai keterampilan .id .id .id .id c.id id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id e e e e enj.eaj.ac. n n n n n u u u u u . . . . . n n n n menjahit igyang baik dan dapat menciptakan lapangan u liblib.u baru. iliblib.lebih giliblib.u gilib gikerja giliblib.u lib.u :/p/d:/i/digi :/p/d://digi :/p/d:/i/digi :/p/d:/i/digi :/p/d:/i/digi p p p p p t t t t t t t t t t h htt h htt Dalam peningkatan, h hpengembangan h htt tt htt dan pembentukan tenaga kerjah dilakukan
://d htthpttp:
pendidikan dan .pelatihan. Ketiga upaya.idinid saling terkait, id .id melalui upaya pembinaan, .id .id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.id j.eajc.ac.i j.eajc.ac.id e e e e e n n n n n b.u un b.u un b.u un b.u un b.u un igdiilgi ilib. igdiilgi ilib. igdiilgi ilib. igdiilgi ilib. igdiilgi ilib. d d d d d / / / / / / / / / / : : : : : / / / / / htthpttp:/ htthpttp:/ htthpttp:/ htthpttp:/ htthpttp:/
://d htthpttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
.id j.eajc.ac.id e n u lib. .un d/i/gdiigilib / / : p htthttp:
://d htthpttp:
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib ib.u
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib ib.u
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib ib.u
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib ib.u
c.id id enj.eaj.ac. n u . ilib ib.u