Peam Krasaob Wildlife Sanctuary Om gekeerde kapst okken m et bom en d r op. En dan in het wat er. Daar doet de m angrove m e aan denken. Mangrovebom en groeien in brak wat er, op de grens van land en zee, daar waar andere plant en niet kunnen overleven. Het enorm e wort ellabyrint h zorgt er niet alleen voor dat de boom bij eb kan adem en en bij vloed de voedingsst offen uit het wat er kan opzuigen, t alrij ke vissen, schildpadden, krabben en garnaalt j es zoeken beschut t ing in de enorm e t akkewirwar. Het is er een drukt e van j ewelst e. Maar ook in de bom en is het één en al bedrij vigheid. De geisoleerde locat ie van de bossen en de overvloed aan vis m aken de m angrove t ot een geliefde plek voor t rekvogels om t e broeden of t e pauzeren t ij dens de lange vlucht . En de lange t akken, voorzien van grot e groene bladerbossen, vorm en een ideale speelt uin voor apen, die als het ze t e warm word in de toppen een duikje nemen in het koele, frisse water. Het groot st e m angrovebos van Cam bodj a ligt in Koh Kong, een provincie in het westen van het land, vlakbij de Thaise grens. Het is een afgelegen gebied, tot een paar j aar geleden alleen t oegankelij k m et een klein, krakkem ikkig cessna vliegt uigj e uit de voorm alige Sowj et Unie. Maar ook in Cam bodj a is de 21- ste eeuw aangebroken en sinds het m agische j aar 2000 is er een weg, die dwars door één van de groot st e regenwouden van Zuid- Oost Azië loopt , en Phnom Penh verbind m et Koh Kong. De weg kronkelt als een rode ader door de zee van donkergroene boom kruinen, die zo ver rij kt als het oog kan zien. I n de regentijd bloed de ader leeg t ot een m odderige rivier en in de droge t ij d is het slecht s een rode waas van stof waaruit af en toe een tegenligger komt opdoemen. Het is eind februari en de droge hit t e is in aant ocht . De m eest e m ensen reizen m et pick- ups, die afgeladen vol m et goederen vanuit Phnom Penh richt ing de Thaise m arkt vert rekken. Vaak is er alleen nog plek bovenop de handelswaar of half uit het raam hangend. Op de vier pont j es waarm ee we de rivieren van het woud m oet en overst eken zien de m eest e m ensen er dan ook uit alsof ze door de zon verbrand zij n of geschm inkt zij n als indiaan: het rode st of zit overal en cent im et ers dik. De plast ic zakj es, waaruit m ensen m et riet j es gulzig suikerriet sap slurpen om de dorst van het st of happen t e lessen, zij n niet aan t e slepen. I k ben uit genodigd door m eneer Nong van het Minist erie van Milieu om een paar dagen naar zij n werkplek t e gaan, diep in de m angrovebossen van Koh Kong. Sinds 1997 werkt hij er sam en m et de lokale bevolking, aan het bescherm en van de mangrove. De afgelegen locatie en de vele jaren van oorlog en conflict hebben de bossen m in of m eer int act gelat en t ot eind j aren t acht ig en de m ensen die er woonden gebruikt en het alleen wanneer ze het nodig hadden, voor voedsel, brandst of, m edicij nen of bouwm at erialen. Toen het gordij n van geweld enigszins opt rok begin j aren negent ig veranderde de sit uat ie drast isch. Uit alle delen van het land t rokken door arm oede get roffen fam ilies naar Koh Kong in de hoop er een bet er best aan op t e kunnen bouwen vanwege de overvloed aan nat uurlij ke bronnen. Er ont st ond een bloeiende handel m et Thailand in vis, dieren, hout en illegaal geproduceerde hout skool. Als het m angrovehout word verbrand in een speciaal daarvoor gebouwde enorm e bij enkorf van klei, levert het een hoge kwalit eit hout skool op, die zeer gewild is aan de andere kant van de grens. Met de dollart ekens in de ogen, verdween de m angrove als sneeuw voor de zon. Op massale schaal werd het hout gekapt voor illegale houtskoolproductie en alsof het t och allem aal niet s m eer uit m aakt e gingen m ensen de m angrove leeg vissen m et granat en en cyanide. Degene die het werk leverden, verkocht en hun waar voor een habbekrat s aan t ussenpersonen in de dorpen, die vervolgens de grot e winst opstrijkten op de Thaise markt.
De relat ie t ussen de harde werkers en de t ussenpersonen is com plex. Op het eerst e oog zou j e zeggen dat m ensen worden uit gebuit en een schij nt j e krij gen voor al het harde werken t erwij l de t ussenpersoon er m et de buit van doorgaat . Bovendien hebben m ensen vaak enorm e oplopende schulden bij de t ussenpersonen om dat zij ook degene zij n die de cyanide of andere prouct en leveren die nodig zij n om op kort e t erm ij n veel t e kunnen oogst en. Ook bepaalt de t ussenpersoon de prij s voor afnam e van de product en en zal iem and m et schulden zijn waar voor weinig moeten verkopen om de rente te kunnen aflossen. Maar de t ussenpersonen zij n m eer dan boem an: ze vorm en ook een sociaal vangnet voor de arm en. Als het t egenzit m et de oogst of een fam ilielid raakt ziek en er is geen geld voor m edicij nen, dan st aat de t ussenpersoon alt ij d paraat en zal zijn werkers nooit in de steek laten. En de tussenpersoon is op zijn beurt weer afhankelij k van de werkers, zonder hen heeft hij niet s aan de m an t e brengen op de m arkt . Ze zij n verwoven via een int ense band, die geen van beiden graag op wil geven. Dat het m angrovebos in Koh Kong uniek is, werd in 1993 door de Cam bodj aanse overheid erkend door het gebied uit t e roepen t ot Peam Krasaop Wildlife Sanct uary, vernoem d naar een m eert j e m idden in de m angrove. De eerst e Cam bodj aanse wet om belangrij ke nat uurlij ke gebieden t e bescherm en om vat in t ot aal 23 gebieden die bij na de helft van het t ot ale Cam bodj aanse grondgebied bedekken. Probleem bij de benoem ing was echt er dat er geen of weinig inform at ie beschikbaar was over de gebieden. Docum ent en en belangrij ke dat a zijn vrijwel allemaal verwoest tijdens de oorlog en door de natuurlijke beschutting waren veel van deze plekken t ot diep in de j aren negent ig bolwerken van de Khm er Rouge m ilit ies, die t oen nog st eeds act ief waren. Zo ook in Peam Krasaop Wildlife Sanct uary, en de grenzen van het bescherm de gebied zij n waarschij nlij k bepaald door iem and die op goed geluk m et een pen een cirkel op de kaart heeft gezet. Om een oplossing t e vinden voor de m assale dest ruct ie van de m angrove werd in 1997 een onderzoekst eam van verschillende m inist eries sam engest eld om de sit uat ie in Koh Kong t e onderzoeken en aan event uele oplossingen t e werken. Zonder inform at ie over de geschiedenis van het gebied en m et de aanwezigheid van een bont e m ix van m ensen uit alle hoeken en windst reken van Cam bodj a, een hele klus. Nu, acht j aar lat er, is m eneer Nong nog st eeds de leider van het onderzoekst eam en vert eld hij m e t rot s, t erwij l we de rode ader volgen richt ing Koh Kong, dat bijna alle voorm alige hout skoolm akers nu act ief zij n in het bescherm en van de m angrove: ze pat rouilleren om illegale act ivit eit en in het gebied t egen t e gaan, herplant en de kaalgekapt e gebieden m et j onge m angroveplant j es of zij n lid van de dorpsraden die beslissen hoe de m angrove het best bescherm d kunnen worden en hiervoor lokale regels opst ellen. Vrij wel iedereen draagt z n st eent j e bij en dat heeft de kap van mangrove met 80% verminderd ten opzichte van acht j aar geleden. En wat m isschien nog wel belangrij ker is, is dat de de lokale bevolking inziet dat bescherm ing hen op de lange t erm ij n m eer oplevert dan dest ruct ie, vis is voorradig en er word druk geexperim ent eerd m et alt ernat ieven zoals het kweken van m ossels en het vet m est en van j onge krabben. Voorheen´ , vert eld Nong, dacht en m ensen dat ze niet het recht hadden om hun nat uurlij ke bronnen t e bescherm en, m aar nu denken ze Hee, het is niet alleen m aar j ouw bron, m aar ook de m ij ne . Een opm erkelij ke prest at ie en ik ben dan ook benieuwd wat ik de kom ende dagen allem aal ga zien en leren op onze t ocht door het Wildlife Sanctuary. We zij n m et z n vij ven. Nong, de Cam bodj aanse t eam leider, is een kleine, pezige m an van een j aar of veert ig m et enorm e zeiloren. Hij is rust ig, geduldig en heeft
een gem oedelij ke uit st raling. Terwij l iedereen na acht uur t ot aal verveeld en verm oeid in de aut o hangt , en we alle Sweet Love Song t apej es al t ien keer hebben gehoord, zit Nong nog st eeds acht er het st uur alsof we pas net Phnom Penh verlat en hebben. Dan is er Nit h, de m annelij ke versie van kruim elt j e van Nils Holgerson. Met z n hoge st em m et j e, bolle gelaat en grot e lach, weet hij iedereen bij het m inst e of geringst e t e ont roeren en t e vert ederen. Tij dens onze zwem part ij en in de m angrove bevrij d Nit h et t elij k visj e en krabbet j e uit de door de vissers gezet t en vallen. Oh, zielig visj e van m e, zit j e helem aal klem in t gaas? Kom er m aar snel uit dan. Ook al kost het m t ien m inut en om het arm e beest j e t e bevrij den en gaan we daarna een t raining geven over hoe m ensen m eer vis kunnen vangen zonder groot m at erieel t e gebruiken, onder het t oeziend oog van Nit h kom t geen enkel dier aan z n einde. Nit h vert eld m e dat hij 34 is, nou j a eigenlij k 37, m aar de Khm er Rouge j aren t ellen niet . Zoals zovelen m oest hij zich j onger voordoen om niet naar het leger t e hoeven, en die leeft ij d die bevalt m wel. En dan is er Dina, de onderzoeksassist ent . De j eugdpuist j es verhullen z n leeft ij d niet , m aar t ij dens de dorpsbij eenkom st en blij kt ie een graag geziene gast t e zij n: m et z n grappen en grollen weet ie de aandacht van de dorpsbewoners urenlang vast t e houden en ondert ussen wel z n verhaal t e vert ellen. En t ot slot is er Jana, een Canadese st udent e die een paar m aanden onderzoek gaat doen naar zeegrassen in het gebied. We pikken haar op van het vliegveld als we richt ing Koh Kong gaan, en ons t ripj e is t e kort om de 24 uur lange vlucht volledig t e boven t e kom en. Jana ligt iedere avond om half negen uit get eld in bed, onget wij feld drom end van al het zeewier, algen en gras dat we die dag weer opgedoken hebben. Wat m e nog het m eest verbaast over Nong, Nit h en Dina is hun enorm e nieuwsgierigheid en ent housiasm e waarm ee ze de wereld t egem oet gaan. Een zeldzam e karakt ert rek die ik niet vaak bij de Cam bodj anen waarneem , zeker niet als ze op hoge m aat schappelij ke posit ies verkeren. Ze m enen niet de waarheid in pacht t e hebben, int egendeel zelfs. Ze hebben allem aal gest udeerd aan de universiteit, zijn in het buitenland geweest en werken al jaren samen met mensen van andere cult uren en acht ergronden, m aar t och zeggen ze st eeds weer nieuwe dingen t e leren van de m ensen in Koh Kong. We dragen geen oplossingen aan zegt Nong, we proberen alleen de m ensen aan t e zet t en t ot nadenken. We moeten ze zien te prikkelen en motiveren en dat is een lang en moeizaam proces. Voor deze m ensen is het leven iedere dag het zelfde, vissen, et en, slapen, vissen... Mensen denken niet na en leren niet . Som s als ik m et ze praat of als we een bij eenkom st hebben m oet ik denken aan m ij n kindert ij d t ij dens de Khm er Rouge. Er was nooit genoeg t e et en, er was alt ij d honger. En als we wel t e et en hadden, dan was morgen het enige waar we aan dachten. Voor de mensen hier is et en en overleven het enige dat t elt . En de vraag wat er belangrij ker is, voedsel of kennis, is niet zo eenvoudig. We logeren in Koh Kong Town, wat niet m eer behelst dan het overwoekerde vliegveldje van verloren tijden, wat huizen, een haventje en een markt. Ons hotel kij kt uit op Koh Kong Bay en de langst e brug van Cam bodj a: Koh Kong Bridge, een fut urist isch wit bouwwerk dat ergens aan de horizon de grens m et Thailand bereikt . Alsof j e let t erlij k naar een andere wereld gaat , zo het oneindige in. Verder kij k ik vanuit m n hot elraam uit op een bouwput waar een nieuw hot el in aanbouw is. Langzaam aan lij kt het wild west im ago van Koh Kong plaat s t e m aken voor t oerist en die behalve gokken en alcohol ook uit zij n op andere bezienswaardigheden. Het grote bilboard naast de bouwput doet daarvan verslag: er is een nieuw dierenat t ract iepark geopend, waar j e j e kan lat en verm aken door de kunst j es van de zeldzam e en bescherm de I rawaddy dolfij nen, dansende hertjes en boksende apen.
Vanuit Koh Kong Town gaan we iedere dag m et een klein boot j e van het Bot um Sakor Nat ional Park, een bescherm d gebied grenzend aan het Wildlife Sanct uary, de m angrove bekij ken, op zoek naar zeegrassen of prat en m et de m ensen die in het m angrovebos wonen. Het zij n lange t ocht en en door de st erke zeewind st uit ert ons kleine boot j e vaak in hoog t em po over de golven, waardoor we nonst op drij fnat zij n en blauwe billen hebben van het gest uit er. Maar het pracht ige landschap m aakt onze ongem akken ruim schoot s goed. We slalom m en door sm alle kraakheldere wat ert j es, om geven door m angrovebom en m et felgroene bladeren, vogels in bont e kleuren en het gekrij s van de apen op de acht ergrond. Af en t oe kom en we er per t oeval eent j e t egen en is het niet duidelij k wie er zich het meest verbaasd, hij of wij. De bootsman weet ons iedere keer weer door deze doolhof heen t e loodsen zonder t e verdwalen of op een oude st ronk t e varen. I n de baai zwem m en de I rawaddy dolfij nen vlak naast de boot en wat verder uit de kust zoeken we naar zeegrassen en zwem m en we m et de vissen t ussen de wort els van de bom en. Met de snorkels op en Jana en ik m et al onze kleren aan, zij n we groot bekij ks voor de lokale vissers, die m et kleine hout en kano s vallen uit zet t en in de m angrove. Het is er pracht ig en de sfeer is ont spannen nu we allem aal in ons zom pige kloffie en m et zilt e haren in de boot zit t en. Even zij n we niet m eer alleen de barang of de Cam bodj anen uit de st ad, m aar zij n we net als de mensen uit Peam Krasaob Wildlife Sanctuary, één met hun omgeving. Koh Kapic is één van de dorpj es in het Wildlife Sanct uary en st aat vooral bekend om de product ie van geferm ent eerde garnalenpast a, een lekkernij die de cam bodj anen bij alles et en, van rij st t ot m ango s. De vissers in het dorp vissen voornam elij k m et grot e bot en en evenzo grot e net t en, t ot ongenoegen van veel andere bewoners van het Wildlife Sanct uary, die st eeds hun krabvallen kwij t zij n of m erken dat er m inder j onge vis in de broedgebieden zwem t . Het onderzoekst eam probeert de gem oederen t e bedaren door bij eenkom st en voor alle dorpsraden van de bet rokken dorpen t e organiseren in de pagoda van Koh Kapic, waar ze naar elkaar kunnen luist eren en m et elkaar kunnen prat en, onder het genot van frisdrank en koekj es. Vooral dat laat st e is een goede lokker om j ong en oud naar de pagoda t e krij gen waar volgens Nong alt ij d wel iet s t e leren valt . Op één van de bij eenkom st en legt Nong uit dat de nat uur eigenlij k op dezelfde m anier in elkaar zit als de m ens. Als j e t e hard werkt word j e ziek en profit eer j e niet m eer van het harde werken. Je m oet voor j ezelf zorgen om product ief t e kunnen zij n. En zo is het precies het zelfde m et de nat uur . Ondert ussen st opt een st okoud om aat j e naast m e alle overgebleven koekj es van een schaal in een plast ic zakj e, dat ze t riom fant elij k uit haar zak t overt en waarschij nlij k speciaal voor de gelegenheid heeft m eegenom en. Een belangrij k deel van het probleem in Koh Kapic heeft volgens Nong t e m aken m et het gokverslaafde dorpshoofd. Zolang er geen st erk leiderschap is, zullen de dorpelingen van bont e kom af zich niet veel aant rekken van de problem en die andere dorpenm et hen hebben. Per slot van rekening hebben zij t och de groot st e bot en en de groot st e net t en, en dus alt ij d genoeg t e et en om alle hongerige monden te kunnen voeden. Op een ochtend zit ik met Nith te ontbijten bij één van de lokale restaurantjes, hij m et vleescurry en brood, ik m et koffie, en vraag ik hem hoe hij de t oekom st van zij n land ziet . Nit h ant woord het volgende: De m oraal van m ij n land is erg laag, m ensen hebben geen t oegang t ot educat ie, er is grot e werkeloosheid, de wet t en worden niet nageleefd en er is geen gerecht igheid. Terwij l m ensen doodgaan van de honger, regeert een handj evol m ensen m ij n land en dat m aakt m e verdriet ig. Als j e hogerop wil kom en binnen de overheid om wel die veranderingen t e kunnen m aken dan gaat dat alt ij d gepaard m et polit iek. Als ik niet naar de part ij bij eenkom st en ga van de com m unist ische part ij , dat is de polit ieke part ij die aan m ij n m inist erie is gerelat eerd, dan kan ik m n prom ot ie wel verget en. Dus ga ik som s en speel het spellet j e m ee t erwij l ik niet s zie in de idealen van de part ij .
Het is m oeilij k om de sit uat ie t e veranderen, zolang de overheid niet vervangen word en de huidige m acht hebbers aan de m acht blij ven. Maar ik heb alt ij d hoop, alt ij d. De woorden van Nit h blij ven nog lang nazingen in m n hoofd. Dat hoop niet alt ij d hoop hoeft t e blij ven m aar ook werkelij kheid kan worden, dat heeft het onderzoekst eam al lang bewezen. Zelfs de Minist er van Milieu kom t ieder j aar naar Koh Kong afgereisd om de m angrove en de lokale bevolking t e bezoeken en om t e luist eren naar de geboekt e result at en van het afgelopen j aar. De overheid werkt nu zelfs aan een wet die erkent dat de lokale bevolking het recht heeft om hun eigen nat uurlij ke hulpbronnen t e beheren. Aanvankelij k geloofden ze dat de nat uur het best bescherm d kon worden door de m ensen uit de bescherm de gebieden t e halen , vert eld Nong, m aar nadat ze ons proj ect een aant al j aren van dicht bij hebben m eegem aakt hebben ze beslot en dat het belangrij k is voor m ensen om zelf de cont role t e hebben over de nat uur om hen heen .
