JAARVERSLAG 2010
DE POD DO IN HET KORT Opdracht
De POD DO is opgebouwd uit 4 cellen:
Beste lezer,
De Programmatorische federale Overheidsdienst Duurzame Ontwikkeling bestaat sinds 2002. Bij de oprichting werden binnen het beleidsthema duurzame ontwikkeling drie opdrachten aan de POD DO toevertrouwd:
• De cel Duurzame Productie en Consumptie behandelt thema’s
Sinds mei 2009 ben ik aangeduid als voorzitster a.i. van de POD Duurzame Ontwikkeling. In de loop van 2010 werd het duidelijk dat deze situatie niet snel zou veranderen. Daarom heb ik besloten, in het bijzonder met de steun van alle collega’s bij de POD DO, om deze toegewezen rol als voorzitster a.i. ten volle op te nemen en niet langer een nieuwe voorzitter of nieuwe minister af te wachten. Het project van de POD DO en de mensen die zich ervoor inzetten en met wie de POD DO samenwerkt, zijn veel te kostbaar om langs de zijlijn te blijven toekijken.
• De voorbereiding van het beleid
Het beleid inzake duurzame ontwikkeling wordt voorbereid in de Interdepartementale Commissie voor de Duurzame Ontwikkeling (ICDO) of het Coördinatie Comité Internationaal Milieubeleid (CCIM). Zo is er steeds een goede afstemming met de andere overheidsdiensten. De POD DO verzorgt het secretariaat van de ICDO en is actief als voorzitter van verschillende werkgroepen binnen de ICDO en het CCIM.
• De coördinatie en uitvoering van het beleid
De POD DO coördineert de cellen Duurzame Ontwikkeling van de federale overheidsdiensten, biedt ondersteuning en ontwikkelt instrumenten om de werking en het beleid van de federale overheid duurzamer te maken.
• Het aanbieden van expertise
De POD DO heeft expertise opgebouwd in een aantal specifieke domeinen zoals maatschappelijk verantwoord ondernemen, duurzame aankopen en milieumanagementsystemen.
Organisatie De leiding van de POD DO is in handen van een voorzitter. Sinds mei 2009 is Sophie Sokolowski voorzitster a.i. De voorzitter wordt bijgestaan door een stuurgroep van vier leden die ieder een cel binnen de POD DO vertegenwoordigen. In december 2010 werkten er zestien personen bij de POD DO. Twee hiervan waren gedetacheerd naar een ministerieel kabinet.
1
VOORWOORD VAN DE VOORZITSTER zoals maatschappelijk verantwoord ondernemen en duurzame overheidsaankopen.
• De cel Strategie en Planning vormt het secretariaat van de ICDO, is het contactpunt voor de duurzaamheidtest en volgt het internationaal beleid op.
• De cel Milieuzorg coördineert het EMAS-programma binnen de federale overheid, verzorgt de rapportering hierover en animeert het netwerk van de EMAS-coördinatoren.
• De cel Communicatie en Relaties met het Middenveld staat in voor het subsidie- en communicatiebeleid van de POD DO.
Budget De POD DO beheert een budget van 13.102.000 euro, waarvan ruim 10.000.000 euro naar het Fonds ter Reductie van de Globale Energiekost gaat. Overzicht budget POD Duurzame Ontwikkeling 2010 Personeel Bestaansmiddelen Beleidsmiddelen
€ 1.128.000 € 204.000 € 11.770.000
Om deze beslissing kracht bij te zetten, lanceerde de POD DO in 2010 een nieuwe visuele identiteit. Het was het resultaat van een gezamenlijke zoektocht naar elementen die de POD DO kenmerken als organisatie en als team. Het nieuwe logo is een asterisk. Hiermee willen we aantonen dat duurzame ontwikkeling een constante moet zijn in het federale beleid. De asterisk bestaat uit drie boogjes, die niet alleen verwijzen naar de drie pijlers van duurzame ontwikkeling, maar ook naar de drie kernwaarden van de POD DO: MOTIVATIE. INTEGRATIE. INNOVATIE. De POD DO beleeft een onzekere periode. Wie wordt de nieuwe voorzitter? Wanneer zal dit beslist worden? Overleeft de POD DO als federale programmatorische overheidsdienst de regeringsonderhandelingen? Maar deze onzekerheid krijgt ons niet klein. De eerste waarde die de POD DO kenmerkt, is namelijk MOTIVATIE, en dit kenmerk wordt zowel intern als extern bevestigd: op de medewerkers van de POD DO kan je rekenen. Ook in 2010 werden heel wat nieuwe initiatieven opgestart. Een klein gemotiveerd team zoals de POD DO kan de uitdaging van duurzame ontwikkeling natuurlijk niet alleen aan. Gelukkig kunnen we hiervoor samenwerken met de cellen Duurzame Ontwikkeling van de verschillende federale overheidsdiensten, de leden van de ICDO en de vele stakeholders: samenwerking of INTEGRATIE is de tweede
waarde die de POD DO kenmerkt. Zonder deze samenwerking zou de POD DO een klein eiland zijn binnen de federale overheid. Ik wil alle medewerkers dan ook bedanken voor hun inzet en samenwerking van de voorbije jaren. Tijdens een gezamenlijke brainstorming heeft de POD DO besloten om de komende jaren in te zetten op twee belangrijke en vernieuwende dossiers: maatschappelijke verantwoordelijkheid en de langetermijnvisie op duurzame ontwikkeling. Beide dossiers bevatten projecten die ongezien en vernieuwend zijn binnen de federale overheid, in België en zelfs internationaal. Op deze manier geeft de POD DO vorm aan de derde kernwaarde: INNOVATIE. In dit jaarverslag vormen deze drie waarden de rode draad die u leidt langs enkele projecten die in de loop van 2010 zijn uitgevoerd. Heeft u vragen of opmerkingen over de inhoud van dit document? Neem dan zeker contact op met mij of met het communicatieteam van de POD DO. Ik wens u veel leesplezier,
Sophie Sokolowski Voorzitster a.i.
2
De POD Duurzame Ontwikkeling gaat de uitdaging niet uit de weg. We willen een transitie naar een duurzame samenleving op gang te brengen en proberen ook anderen hiertoe te inspireren.
5
Duurzame organisatie van het EU Voorzitterschap
6
Belgisch marktonderzoek naar duurzame producten
7
Duurzame talenten in de kijker op de Dag Duurzame Ontwikkeling 2010
9
Expo “Consumo Ergo Sum” te gast bij 18 organisaties
In 2010 overtuigden we de federale overheidsdiensten om bij de organisatie van de evenementen in het kader van het Belgische EU Voorzitterschap rekening te houden met duurzame criteria.
Het marktonderzoek, dat de POD DO in 2010 uitvoerde, toonde aan dat er op de Belgische markt voldoende duurzame alternatieven beschikbaar zijn. Met dit argument kunnen we nog meer aankopers motiveren om duurzaam aan te kopen en hierbij de online Gids voor Duurzame Aankopen van de POD DO te gebruiken.
Gelukkig staat de POD Duurzame Ontwikkeling niet alleen en zijn er binnen de federale overheid veel duurzame talenten die hun collega’s willen informeren en sensibiliseren.
De consument kan een belangrijke rol spelen in een transitie naar een duurzame samenleving. Met de tentoonstelling “Consumo erg sum” wil de POD DO de federale ambtenaren sensibiliseren tot het maken van doordachte en duurzame aankopen.
4
MOTIVATIE
Van 1 juli tot 31 december 2010 was België voorzitter van de Raad van de Europese Unie. Voor de vele evenementen die hierbij kwamen kijken, streefde ons land naar een duurzame organisatie. Daarom kreeg de POD DO vanaf 2009 de opdracht om aan de organisatoren van evenementen een reeks instrumenten aan te leveren (een handleiding, een charter en een checklist) om hen te oriënteren naar een zo duurzaam mogelijke aanpak. Onder ‘duurzaam’ wordt verstaan: een organisatie die de hulpbronnen in stand houdt en beschermt, de stakeholders aanmoedigt om respectvol om te gaan met het milieu, meerwaarde creëert voor de plaatselijke economie en een pedagogische functie heeft in verband met de positieve gevolgen van duurzame evenementen. Om de organisatoren van de verschillende evenementen tijdens het Belgische voorzitterschap te ondersteunen, organiseerde de POD DO een opleiding over de verschillende instrumenten. Dit druk bijgewoonde seminarie vond plaats op 25 februari en bood de deelnemers de kans om informatie en uitleg te vragen. Nadien kreeg de POD DO twee opdrachten: dit initiatief verder opvolgen en een zo nauwkeurig mogelijke berekening maken van de ecologische voetafdruk van het voorzitterschap. Daarvoor werden twee evaluaties ingepland. Bij de eerste evaluatie in september werd een vragenlijst verstuurd naar de organisatoren om te peilen naar de basisgegevens van elk evenement. Ondanks de eenvoudige vragenlijst kwam er maar weinig respons, hooguit 20 %.
5
BELGISCH MARKTONDERZOEK NAAR DUURZAME PRODUCTEN
Voor de tweede evaluatie in de loop van de maand oktober moesten meer gedetailleerde gegevens worden ingezameld. Deze evaluatieprocedure werd mogelijk gemaakt dankzij een vragenlijst op basis van de checklist die ontwikkeld werd door de POD DO en de CO2-calculator.
Is er in België voldoende aanbod aan producten die beantwoorden aan de duurzame criteria uit de Gids voor Duurzame Aankopen? Creëert de gids geen feitelijke monopolieposities doordat het aanbod te beperkt is? Of is de ambitie in het algemeen gewoon te laag?
Het formulier werd verstuurd naar alle organisatoren van evenementen die plaatsvonden ter gelegenheid van het voorzitterschap. Daarnaast waren er specifieke contacten met de verschillende onderaannemers van de evenemen-ten. De bedoeling van deze evaluaties is enerzijds minstens een deel van de uitstoot, veroorzaakt door de organisatie van het voorzitterschap, te compenseren en anderzijds aanbevelingen te kunnen doen voor een duurzame organisatie van grootschalige evenementen in de toekomst.
Om al deze vragen te beantwoorden, liet de POD DO een marktstudie uitvoeren. Deze studie moest achterhalen of op de Belgische markt voldoende potentiële leveranciers aanwezig zijn die producten of diensten aanbieden die beantwoorden aan de criteria of labels voorgesteld in de Gids voor Duurzame Aankopen.
Een eindverslag over de duurzame organisatie van het Belgische EU-voorzitterschap wordt verwacht in 2011.
De studie onderzocht 34 productcategorieën of fiches uit de gids. In totaal werden bijna 800 enquêtes voorgelegd aan bedrijven, die geselecteerd werden op basis van hun aanbod en grootte.
MOTIVATIE
DUURZAME ORGANISATIE VAN HET EU VOORZITTERSCHAP
Dit geldt onder meer voor beeldschermen, pc’s, drukwerk, catering, schoonmaak, detergenten voor wassen en afwassen, enveloppen, schrijfmateriaal, meubelen, papier, kleding en textiel en personenwagens. Voor inktpatronen, producten voor ongediertebestrijding en lijm kon het milieuvriendelijke marktaanbod echter niet ondubbelzinnig bevestigd worden. We hopen dat de resultaten van het onderzoek de aankopers binnen en buiten de overheid zullen overhalen om de criteria van de Gids voor Duurzame Aankopen te hanteren, zeker voor de productgroepen waarvoor het duurzame aanbod werd bevestigd.
De vragen hadden vooral betrekking op milieucriteria zoals die ook door de Europese Commissie worden gebruikt. Er werd bijvoorbeeld aan de bedrijven gevraagd of zij papier uit gerecycleerde vezels kunnen leveren en of zij meubelen produceren met hout van duurzaam beheerde bossen. Over het algemeen was de respons lager dan verwacht, waardoor de studie over bepaalde producten geen uitspraak kon doen. Voor de producten waarvoor er wel voldoende antwoorden waren, kunnen we stellen dat de Belgische markt van producten die aan de criteria van de Gids voor Duurzame Aankopen beantwoorden, groot genoeg is.
6
MOTIVATIE
Voor de zesde editie van de Dag van de Duurzame Ontwikkeling (Dag DO) wilden de cellen Duurzame Ontwikkeling en de POD DO de personeelsleden van de federale overheid er volop bij betrekken. De doelstelling van dit jaar was intern collega’s zoeken die op één of andere manier toonden dat ze een duurzaam talent hadden – dagelijks of in specifieke situaties – en dit ook wilden delen. Hiermee wilden we de aandacht vestigen op een duurzame passie, kennis of ervaring. De campagne voor de Dag van de Duurzame Ontwikkeling telde twee fases. In de eerste fase, opgestart in juni, kreeg elke administratie de opdracht op zoek te gaan naar duurzame talenten onder haar personeelsleden. Om hen op weg te helpen, werden verschillende instrumenten door de POD DO ontwikkeld, zoals affiches, een elektronische folder en informatie voor op het intranet.
Ter ondersteuning van de overheidsdiensten die de Dag van de Duurzame Ontwikkeling organiseerden, stak de POD DO een activiteit in elkaar om alle federale medewerkers samen te brengen. Het communicatieteam van de POD DO werkte een wandelzoektocht uit die volledig in het teken stond van duurzame ontwikkeling. “Met veel enthousiasme heb ik in groep deelgenomen aan de wandelzoektocht, temeer omdat het een gemeenschappelijke activiteit was voor alle ambtenaren. Het was echt interessant om ongebruikelijke plekken in Brussel te ontdekken die op een meer of minder voor de hand liggende manier te maken hebben met duurzame ontwikkeling!
Om de ecologische voetafdruk van deze campagne zo veel mogelijk te beperken, werden alle affiches gedrukt op FSC-gecertificeerd papier en met plantaardige inkt. De CO2-uitstoot van het productieproces werd gecompenseerd met de aankoop van koolstofcredits. Elke overheidsdienst bedacht een eigen programma: van een duurzaam ontbijt voor de medewerkers tot een dag met workshops, uitwisseling van ervaringen en ontdekkingen van collega’s voor alle personeelsleden van de overheidsdienst. Jammer genoeg moesten heel wat overheidsdiensten hun Dag van de Duurzame Ontwikkeling – oorspronkelijk gepland op 19 oktober – uitstellen of zelfs annuleren door de stakingen van het openbaar vervoer. Toch kon dit het enthousiasme van de deelnemers niet drukken!
Tijdens de tweede fase van de campagne werden alle medewerkers opgeroepen om deel te nemen aan de Dag van de Duurzame Ontwikkeling om er te komen luisteren naar hun ‘duurzame collega’s’. Opnieuw werden er elektronische folders en affiches ontwikkeld, met de mogelijkheid om ze te personaliseren volgens de noden van de administraties. In Fedra, het magazine voor de federale ambtenaar, verscheen ook een artikel over de campagne waarin twee duurzame talenten in de kijker werden gezet. Tot slot creëerde de POD DO een website rond een vijftiental van de origineelste duurzame talenten.
19
r en t natuu n an me heb je ee omga pect n? En de auto van IEL n is met res je gene ver da of is je hu m en akken in urzaa ts je lie rk Zit du ook ingeb hobby, fie lligerswe ie of jwi energ e passie je aan vri am duurz halen, doe n stal te riendelijk? ng ee iev eli ikk energ Ontw duurzaam ame OD lijk et Duurz plane rsoon AANB Ee van de r hoe jij pe geef je de ONS n in Dag a's en ven ove itia op de Kom leg ge je je colleg tie je uit lp f va woord nt. Zo he in de rug. n be je je de P bezig een duwt deel OD n en tee Du atie me urz inform 19 oktober. am meer EER voor a's op eO REAG ranet colleg ntw het int en met je ar ikk na aring eli Surf ng ame erv duurz
okt
PROF
7 Een ini
tiatie
f van
de PO
D Duurz
ame On
twikk
eling
H DNoeve A h el d eb uur jij ? zaa m ob
er
20
10
MOTIVATIE
DUURZAME TALENTEN IN DE KIJKER OP DE DAG DUURZAME ONTWIKKELING 2010
Dit spel werd georganiseerd van 18 tot 31 oktober en bestond uit een wandelroute die de deelnemers van de financiële wijk in het noorden van Brussel naar het Zuidstation leidde, via de kathedraal van SintMichiel en Sint-Goedele, de Kunstberg en de Zavel. Iedere halte legde door een meerkeuzevraag de een link met duurzame ontwikkeling. Deze activiteit werd onder de aandacht gebracht in Fedra, het magazine voor de federale ambtenaar. De opkomst was eerder bescheiden, maar bijzonder enthousiast. De ambtenaren die zo moedig waren om het herfstweer te trotseren, werden beloond met een hele stapel cadeaus rond het thema duurzame ontwikkeling.
De drie grote luiken van duurzame ontwikkeling kwamen aan bod: milieu, maatschappij en economie. Het was onmogelijk om je niet te verdiepen in de verschillende concepten en gegevens die tijdens de tocht werden aangereikt. Bovendien had de POD DO voor de winnaars ontzettend veel cadeaus voorzien in verband met het thema! Ik vind het initiatief een absolute aanrader en het is zeker voor herhaling vatbaar, vooral omwille van de uitdaging en de competitie tussen de FOD’s. Klein minpuntje: het parcours was te lang en we hebben het niet kunnen afwerken.”
Christophe Cuche Coördinator van de cel DO van de FOD Kanselarij van de Eerste minister
Du
urz
Ben aa m duu je b tale hoo rzam enieu nt r je ere wd aa h w er nh enke erel oe je et len d? Op colle wo gra aan de ga’ ord Het m het Dag s zorg ma On volle woo van en en insc twikke dige rd! de voor ins Du hri ling prog urz een jven ch vin ram am bet ri voor dt u ma jve e O ere, Wa ntw n de op h van nd ikke vers et de Van elz ling chill intran Dag oe voor 18 to kto end et van Los alle t 31 e ac . Daa de ch t tivi r ku Duu pri de vr feder okto rz ber jzen ag te n al am iten t u info en e zich e . rm . Surf op amb organ atie naa tijd ten isee ook . r w ens aren rt d met ww dez ee e P een .pod e w n w OD do. and and Duu be/ elin elzo rzam wan g en ek toch e O del zoek maa t in ntwik toch k kan Bruss kelin t vo s op el. g or mee mooie r
Pro
8
MOTIVATIE
De tentoonstelling “Consumo ergo sum” vertelt het verhaal van de verborgen kost voor het leefmilieu en de samenleving van een aantal alledaagse gebruiksvoorwerpen zoals auto’s, gsm’s, jeans en fastfood. Van mei 2009 tot december 2010 reisde de tentoonstelling rond en vond ze tijdelijk onderdak bij 18 organisaties:
• • • • • • • • • • • • • • • • • •
FOD Sociale Zekerheid Koninklijke Bibliotheek Rijksdienst voor Sociale Zekerheid FOD Mobiliteit en Vervoer FOD Buitenlandse Zaken, Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking Regie der Gebouwen ACW Rijksdienst voor Arbeidsvoorziening FOD Economie Rijksinstituut voor ziekte- en invaliditeitsverzekering (RIZIV) FOD Kanselarij van de Eerste Minister Rijksinstituut voor de Sociale Verzekeringen der Zelfstandigen (RSVZ) POD Duurzame Ontwikkeling Service public de Wallonie FOD Financiën - Thesaurie FOD Financiën - North Galaxy FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg POD Maatschappelijke Integratie
MOTIVATIE
EXPO “CONSUMO ERGO SUM” TE GAST BIJ 18 ORGANISATIES Bij iedere overheidsdienst werd na afloop de tentoonstelling geëvalueerd. Het enthousiasme en de positieve reacties waren unaniem: alle bezoekers vonden de tentoonstelling erg boeiend en de organisatoren waren tevreden over de ondersteuning door de POD DO. Toch zijn er ook enkele leerpunten, vooral op logistiek vlak. Zo was de tentoonstelling erg omvangrijk, waardoor een aantal geïnteresseerde overheidsdiensten onvoldoende ruimte hadden om de tentoonstelling te plaatsen. Het vervoer ervan was bovendien complex en niet duurzaam. De diensten van het Patrimonium van de FOD Financiën hebben eind 2010 de tentoonstelling overgenomen. De POD DO bekijkt de mogelijkheden om dit soort projecten in de toekomst te herhalen want het ondersteunen van de cellen DO bij het sensibiliseren van de federale ambtenaren blijft een van onze belangrijkste doelstellingen.
Affiche expo “Consumo Ergo Sum”
9
10
De POD Duurzame Ontwikkeling zoekt naar duurzame oplossingen door een transversale aanpak. Alleen in samenwerking met onze partners kunnen we concreet vormgeven aan duurzame ontwikkeling, zowel binnen de overheid als daarbuiten.
13
Nieuwe organisatie van het federaal beleid duurzame ontwikkeling
14
POD DO organiseert de jaarconferentie van het Europees netwerk duurzame ontwikkeling
15
Sectoren betrokken bij opstellen van productfiches voor Gids voor Duurzame Aankopen
16
Naar meer uniformiteit en samenwerking voor EMAS
Het belangrijkste wapenfeit van 2010 is de wijziging van de wet uit 1997 die het federaal beleid over duurzame ontwikkeling bepaalt. De samenwerking en de rol van alle federale actoren voor duurzame ontwikkeling wordt hierin uitgetekend.
Ook op internationaal vlak is de POD DO actief. Zo zijn we onder meer lid van het European Sustainable Development Network (ESDN), een netwerk dat zijn aandacht richt op beleidsstrategieën over duurzame ontwikkeling.
De nieuwe Gids voor Duurzame Aankopen werd in 2009 gelanceerd. In 2010 werd met de betrokken sectoren overlegd over de criteria in verschillende productfiches. Een draagvlak bij deze stakeholders is immers noodzakelijk om de gids verder te laten groeien.
Het netwerk van EMAS-coördinatoren binnen de federale overheid bestaat al enkele jaren. In 2010 werd er werk gemaakt van een uniformisering op het gebied van EMAS-indicatoren en een samenwerking op het gebied van het wettelijk register.
12
INTEGRATIE
Het federaal beleid inzake duurzame ontwikkeling wordt bepaald door een leercyclus in vier fasen: planning, opvolging, evaluatie en toekomstverkenning. De federale actoren voor duurzame ontwikkeling spelen ieder een eigen rol in deze cyclus. De Interdepartementale Commissie voor de Duurzame Ontwikkeling (ICDO) staat in voor de coördinatie van het federaal beleid via het opstellen van de Federale Plannen voor Duurzame Ontwikkeling en de opvolging van de uitvoering van deze plannen.
Tot slot werd een vereenvoudiging van de beleidsinstrumenten voorgesteld om ze doeltreffender te maken. Belangrijk voor de POD DO is dat zij nu in de wet wordt vermeld als een van de federale actoren voor duurzame ontwikkeling. Als centrale coördinerende overheidsdienst is de POD DO verantwoordelijk voor de coördinatie en financiering
De uitvoering van de plannen is in handen van de cellen Duurzame Ontwikkeling van de federale overheidsdiensten; de Taskforce Duurzame Ontwikkeling van het Federaal Planbureau evalueert het beleid en geeft aanbevelingen en de Federale Raad voor Duurzame Ontwikkeling is een adviesorgaan dat op verzoek of op eigen initiatief advies verleent. De wet in verband met de coördinatie van het federale beleid inzake duurzame ontwikkeling werd in 2010 aangepast om aan drie prioriteiten te beantwoorden. In de eerste plaats moet er tegen 2012 een langetermijnvisie (2050) voor duurzame ontwikkeling worden uitgewerkt. Ten tweede beoogt de wet een betere afstemming van de federale strategie voor duurzame ontwikkeling op de strategieën die werden ontwikkeld door de deelstaten en de Europese Unie.
13
POD DO ORGANISEERT JAARCONFERENTIE EUROPEES NETWERK DUURZAME ONTWIKKELING
Planning
Toekomstverkenning
Federaal beleid duurzame ontwikkeling
Evaluatie
Opvolging
Sinds de oprichting in 2006 is de POD DO lid van de stuurgroep van het European Sustainable Development Network (ESDN). Deze organisatie wil de uitwisseling van goede voorbeelden en ervaringen op het gebied van beleidsstrategieën voor duurzame ontwikkeling bevorderen en ondersteunen, onder meer door de organisatie van een jaarlijkse conferentie. In het kader van het Belgische EU-voorzitterschap stond de POD Duurzame Ontwikkeling in voor de organisatie van deze conferentie met als titel “Towards an economy compatible with sustainable development principles: ‘green’ strategies in the context of sustainable development”. Het evenement vond plaats op 5 en 6 juli 2010 in Het Pand in Gent en was hoofdzakelijk gericht op nationale en Europese overheidsexperts inzake duurzame ontwikkeling en experts van de verschillende nationale en Europese adviesorganen inzake milieu en duurzame ontwikkeling. Gedurende twee dagen van intensieve debatten en discussies werden de honderd deelnemers uitgenodigd om na te denken over de link tussen economische groei en duurzame ontwikkeling. Zo konden nieuwe ideeën worden uitgewerkt om te komen tot een economisch model dat compatibel is met de basisprincipes van duurzame ontwikkeling. Deze denkoefening werd toegespitst op drie actuele dossiers die een prominente rol innemen binnen het internationale debat over duurzame ontwikkeling: 1. de Europa-2020 strategie; 2. de strategie van de OESO inzake groene groei; 3. de “groene economie” als een van de belangrijkste thema’s op de agenda van de komende Conferentie van de Verenigde Naties over Duurzame Ontwikkeling, die doorgaat in Rio in 2012. De resultaten die tijdens de talrijke uitwisselingen van ideeën naar boven kwamen, zullen mee vormgeven aan de strategische positionering van ESDN in het kader van deze drie actuele dossiers.
INTEGRATIE
NIEUWE ORGANISATIE VAN HET FEDERAAL BELEID DUURZAME ONTWIKKELING
“Het Belgische engagement voor een duurzaam Europees voorzitterschap indachtig, hebben we bij de praktische organisatie van deze conferentie ten volle rekening gehouden met de richtlijnen en aanbevelingen uit het handvest voor een duurzame organisatie van evenementen. We kozen voor een lokatie die gemakkelijk bereikbaar is met het openbaar vervoer en voor hotels met een duurzaam beheer. De deelnemers hebben we bevraagd over hun verplaatsingen en de CO2balans van het evenement werd geregistreerd. Voor de catering kozen we menu’s op basis van streek- en seizoensproducten en producten afkomstig uit eerlijke handel en biologische landbouw. We hebben ook bijzondere aandacht besteed aan vegetarische voeding. Het materiaal voor de conferentie –badges, lanyards, mappen, relatiegeschenken en signalisatie – werd gemaakt van producten die herbruikbaar, recycleerbaar, milieuvriendelijk en/ of energiezuinig waren en/of op een sociaal verantwoorde manier geproduceerd werden. Het programma van de side-events, ten slotte, bestond uit bezoeken aan initiatieven uit de lokale sociale economie. De verplaatsingen hierbij werden tot een minimum beperkt of werden afgelegd met de fiets.”
Tim Bogaert Attaché internationale relaties
14
INTEGRATIE
De Gids voor Duurzame Aankopen wordt door de medewerkers van de POD DO voortdurend aangepast en uitgebreid. Daarbij worden ook de vertegenwoordigers van sectorverenigingen en ngo’s betrokken om een zo groot mogelijk draagvlak voor de criteria te creëren. Daarnaast hecht de POD DO er veel belang aan om de gids gebruiksvriendelijk te maken voor aankopers en potentiële leveranciers, gezien het soms erg technische karakter van de documenten. In de lente van 2010 werd er een eerste overleg gehouden over de criteria van een tiental producten en diensten. In het najaar organiseerde de POD DO een vervolg op dit eerste initiatief, met als doel de huidige fiches van de gids eenvoudiger en gebruiksvriendelijker te maken, in de eerste plaats voor inkopers en duurzaamheidsambtenaren die gebruikmaken van de gids, maar ook voor kandidaat-leveranciers. Met de nieuwe fiches wordt het voor de inkoper gemakkelijker om een bestek met duurzame criteria op te stellen en voor de kandidaatleverancier wordt het eenvoudiger om aan te tonen dat zijn product of dienst aan deze criteria beantwoordt. Uiteraard werden de criteria van de Europese toolkit voor duurzame aankopen als minimale ambitie behouden. De POD DO kijkt tevreden terug op deze samenwerking. Het constructieve overleg leverde gebruiksvriendelijkere en kwaliteitsvollere fiches op, die bovendien door de markt worden aanvaard. Er worden steeds meer duurzame criteria ontwikkeld voor producten en diensten en stakeholders geraadpleegd, niet alleen op federaal niveau maar ook binnen de gewesten. Uit het overleg kwam de uitdrukkelijke
vraag van verschillende koepelorganisaties uit het bedrijfsleven naar een meer gecoördineerde samenwerking tussen Belgische entiteiten en een harmonisatie van de criteria. De werkgroep Duurzame Overheidsaankopen van de Interdepartementale Commissie voor de Duurzame Ontwikkeling zal in 2011 bekijken hoe dit het best gecoördineerd kan worden. “Voor onze sector zijn de overheidsopdrachten van groot belang : heel wat bedrijven hebben de overheid (lokaal, regionaal, federaal) als klant. Het gaat om een heel diverse waaier aan producten die rechtstreeks (bv. sokken, meubilair, pullovers, matrassen, …) of onrechtstreeks (bv. stoffen voor uniformen, hout voor de bouw, technisch textiel in aannemingswerken, …) aan de overheid geleverd worden. Vanuit Fedustria waren we dan ook onmiddellijk gewonnen om op een constructieve manier mee te werken aan het stakeholderoverleg van PODDO. Immers, voor een aantal productgroepen waren wij direct of indirect betrokken partij. Het intense, kritische, doch constructieve overleg met PODDO leidde uiteindelijk tot productfiches die door onze sector gedragen worden. Belangrijk hierbij is dat dit alles een vrijwillig karakter behoudt, maar dat het tevens een duidelijke opportuniteit impliceert om de duurzaamheid objectief en adequaat in te schatten.”
NAAR MEER UNIFORMITEIT EN SAMENWERKING VOOR EMAS In november 2009 werd het EMAS-reglement herzien om het efficiënter te maken. Daarbij werd het gebruik van indicatoren inzake milieubeheer versterkt. Naar aanleiding hiervan richtte de POD DO begin 2010 een werkgroep op met als voornaamste doelstelling een reeks gemeenschappelijke eenheidswaarden voor verschillende indicatoren te definiëren voor alle federale overheidsdiensten. Op basis van dit overleg werd beslist dat de POD DO gegevens zou verzamelen bij alle EMAS-gecertificeerde federale administraties om gemeenschappelijke eenheidswaarden te bepalen.
INTEGRATIE
SECTOREN BETROKKEN BIJ OPSTELLEN PRODUCTFICHES VOOR GIDS VOOR DUURZAME AANKOPEN
gemeenschappelijke richtlijnen voor alle administraties. Vervolgens werd er een werkgroep opgericht om fiches op te stellen met een korte samenvatting en de verschillende plichten die ermee gepaard gaan. In totaal werden meer dan tweehonderd fiches opgesteld. In de toekomst zal de POD DO toezien op dit gemeenschappelijke register en zorgen voor de nodige updates.
Het resultaat van dit werk van lange adem werd bezorgd aan het EMASnetwerk in de vorm van een eerste analyse, met een overzicht van de gemiddelde waarden voor het federaal openbaar ambt. Met deze cijfers kan met name het verbruik van water, elektriciteit, gas, stookolie, papier en afval gekwantificeerd worden, evenals de CO2-uitstoot met betrekking tot opdrachten in het buitenland of in België en het aantal duurzame overheidsopdrachten. Dit unieke werk werd in november voorgesteld aan de Europese Commissie tijdens een internationale conferentie over EMAS. Volgens de EMAS-procedure moeten de instellingen overigens de milieuwetgeving naleven. Er moest dus voor alle administraties een gemeenschappelijk wettelijk register worden opgesteld om de getroffen maatregelen te centraliseren. De POD DO nam de inzameling van al deze registers op zich. Het team heeft de registers bekeken en vergeleken om een duidelijke lijst op te stellen met de verschillende
Kris Van Peteghem Fedustria
15
16
19
ISO 26000, een nieuwe richtlijn voor maatschappelijke verantwoordelijkheid
20
Ekomotiv, design in de kringloopwinkels
21
Life Cycle Cost bewijst dat milieuvriendelijke producten niet (altijd) duurder zijn
In 2010 werd na vijf jaar internationaal overleg de nieuwe ISO-norm voor maatschappelijke verantwoordelijkheid gepubliceerd. De POD DO werkte intensief mee aan dit proces.
De POD DO beschikt over een subsidie-enveloppe. Hiermee willen we vernieuwende ideeën en projecten een duwtje in de rug geven. In 2010 maakte de vzw Kowboy Kaos indruk met zijn project ‘Ekomotiv 1.0’, dat economische, ecologische en sociale elementen samenbrengt om design te introduceren in kringloopwinkels.
Op Europees niveau is er veel interesse in Life Cycle Cost (LCC), een nieuw concept dat heel wat mogelijkheden kan bieden voor duurzame aankopen. De POD DO voert onderzoek naar de mogelijkheden en toepassingen ervan binnen de federale overheid.
De POD Duurzamme Ontwikkeling wil met vernieuwende ideeën verandering brengen. Ze houdt de vinger aan de pols wat betreft nieuwe ontwikkelingen en probeert, in de mate van het mogelijke, mee te helpen aan het vormgeven en toepassen hiervan. 18
INNOVAITE
EKOMOTIV, DESIGN IN DE KRINGLOOPWINELS
Op 1 november 2010 stelde de International Organization for Standardization (ISO) haar nieuwste norm voor: de ISO 26000 biedt organisaties (zowel privé als publiek, klein als groot, met winstoogmerk of zonder) richtlijnen om hen te helpen hun maatschappelijke verantwoordelijkheid op te nemen.
VZW Kowboy Kaos ontving van de POD DO een subsidie van 10.000 euro voor een proefproject in samenwerking met de Kringwinkel Vlaamse Ardennen waarin onderzocht werd hoe je van afgedankt meubilair een duurzaam project met toegevoegde waarde kan maken.
Het idee voor een dergelijke ISO-norm dateert al van 2001. Sindsdien is er een heel proces afgelegd. De ISO-werkgroep die deze standaard uitwerkte, is de grootste en meest diverse werkgroep die ooit door ISO is opgericht: er waren zes groepen van stakeholders vertegenwoordigd en een geografisch evenwichtige vertegenwoordiging van organisaties uit de hele wereld. De POD DO nam, als vertegenwoordiger voor de Belgische overheidsorganisaties, deel aan het proces. De werkgroep bestond uit 450 experten en 210 observatoren uit 99 ISO-lidstaten en 42 verbindingsorganisaties. In mei 2010 bereikte deze groep een akkoord over de tekst. Na een finale stemprocedure waaraan alle ISOleden deelnamen, werd de norm begin september 2010 goedgekeurd. De ISO-norm 26000 is gebaseerd op zeven principes van maatschappelijke verantwoordelijkheid (zie tabel) die elke organisatie die haar maatschappelijke verantwoordelijkheid wil opnemen, moet respecteren. De nieuwe norm geeft duiding en richtlijnen over de toepassing van deze principes in de beleidsvoering van de organisatie. ISO 26000 is een niet-bindende norm die niet bedoeld is voor certificatiedoeleinden.
Daarom zal de POD DO in 2011 de eerste Belgische conferentie organiseren over ISO 26000. Bovendien zal de dienst samen met drie andere federale overheidsdiensten de richtlijnen van ISO 26000 toepassen. Hiermee behoren de POD DO en de drie andere pilootadministraties, zowel nationaal als internationaal, tot de voorlopers in maatschappelijke verantwoordelijkheid binnen de overheidssector.
Dieter Van der Beke Attaché duurzame productie & consumptie
19
Acht ontwerpers met zeer verschillende invalshoeken en achtergronden tekenden de ontwerpen. De beschutte werkplaatsen leverden de halffabricaten en in de sociale werkplaatsen van de Kringwinkels werd alles afgewerkt tot een mooi eindproduct.
“Ik heb de afgelopen jaren als Belgische expert uit de overheidssector de onderhandelingen over deze nieuwe ISO-richtlijnen opgevolgd. Het was een interessante ervaring. Nooit eerder verenigde ISO zoveel verschillende stakeholdergroepen uit zoveel landen. Deze culturele diversiteit leidde tot zeer geanimeerde discussies maar uiteindelijk zijn we erin geslaagd om een wereldwijde richtlijn voor maatschappelijke verantwoordelijkheid te definiëren. Het proces heeft ook duidelijk gemaakt dat niet alleen ondernemingen deze verantwoordelijkheid dragen, maar alle organisaties, ook vakbonden, ngo’s en de overheid.”
De POD DO is ervan overtuigd dat maatschappelijke verantwoordelijkheid een van de belangrijkste middelen is om zich te engageren voor duurzame ontwikkeling en dat deze nieuwe ISO-norm 26000 een instrument is dat de toepassing ervan kan vergemakkelijken.
INNOVATIE
ISO 26000, EEN NIEUWE RICHTLIJN VOOR MAATSCHAPPELIJKE VERANTWOORDELIJKHEID
“Het evenement was een groot succes. De reacties waren ongelooflijk, maar de bestellingen liepen met mondjesmaat binnen . Als je met afgedankt meubilair als grondstof werkt, kan je niet op een-twee-drie grote hoeveelheden produceren. Ook voor de sociale werkplaatsen waarmee we samenwerken is het geen evidentie om op korte termijn veel te produceren. In de toekomst willen we het aanleveren van materialen beter kanaliseren zodat we sneller kunnen inspelen op de vraag, maar dit is momenteel nog erg moeilijk. Er komt zeker een vervolg op Ekomotiv 1.0: in het najaar 2011 zijn we met Ekomotiv 2.0 opnieuw van de partij. We hopen ons dan meer te kunnen richten op de verkoop van onze producten.”
Het resultaat, maar liefst 22 prototypes, werden gelanceerd tijdens Ekomotiv 1.0, van 11 tot 21 maart 2010 in Gent. De prototypes waren zeer divers, van een handtas tot een nieuwe keukentafel.
Jan Godier Kowboy Kaoz
20
Hoewel die perceptie zeker niet altijd terecht is, ligt de aankoopprijs van milieuvriendelijke goederen in sommige gevallen inderdaad hoger (wagens, gebouwen … ). Maar de aankoop stelt vaak slechts een beperkt deel voor van de totale kost van een product. De kostprijs voor gebruik (vooral voor energieverbruik) en soms onderhoud van de aangekochte goederen loopt immers ook op. Het is dan ook aangewezen om deze kosten mee op te nemen in de aankoopbeslissing. Om een juist beeld te krijgen van de totale kost kan men gebruik maken van de ‘levenscycluskost’-benadering. Een dergelijke LCC-benadering vraagt wel enkele aanpassingen bij verschillende betrokkenen.
Bestaande voorbeelden uit Europa geven aan dat ‘Life Cycle Cost Analysis’ beschouwd kan worden als een instrument dat overheidsdiensten kan helpen bij de implementatie van een duurzaam aankoopbeleid.
“Het opvolgen van het onderzoek naar de mogelijkheden om LCC toe te passen in overheidsopdrachten is mijn eerste project in samenwerking met een externe consultant en een klankbordgroep. Het begeleiden van dit project is bijzonder leerrijk en ook wel begeesterend. Het onderzoek loopt in fases en in elke fase worden nieuwe aspecten aangeboord die toelaten het project vanuit verschillende invalshoeken te bekijken. Dit maakt het onderzoek boeiend. Het lijkt wel of het inhoudelijk aspect van het onderwerp verrijkt wordt door de synergie van de kleine maar waardevolle klankbordgroep. Hoewel het project nog loopt, geloof ik er nu al in dat dit onderzoek - in het kader van verdere integratie van duurzame aspecten in overheidsopdrachten – in de toekomst nieuwe deuren zal openen.”
Zo moeten aankopers kennis verwerven over de concrete toepassing ervan en moeten de Inspecteurs van Financiën, die advies uitbrengen over de aankoopdossiers, er ook rekening mee houden.
In het kader van het federaal actieplan duurzame overheidsopdrachten startte de POD DO in 2010 een vooronderzoek rond deze thematiek. Terugkoppeling over dit onderzoek aan de ICDO-CCIM werkgroep en het netwerkoverleg van federale aankopers gaf aan dat er voldoende interesse was bij verschillende overheidsdiensten om mee te werken aan een studieopdracht. De studie zal van start gaan in 2011 en zal 11 maanden duren. In de studie komen de technische, juridische en budgettaire aspecten van LCC in overheidsopdrachten aan bod. Tijdens de uitvoering van de opdracht zullen ook twee gevalstudies verder worden uitgewerkt. Het verwachte resultaat is een handboek waarin bovenstaande punten uitgediept worden.
Afval Afval Gebruik
Gebruik
KOST
INNOVAITE
Een van de belangrijkste knelpunten voor de integratie van milieucriteria in overheidsopdrachten is de perceptie dat milieuvriendelijke producten duurder zijn dan hun minder milieuvriendelijke varianten.
INNOVATIE
LIFE CYCLE COST BEWIJST DAT MILIEUVRIENDELIJKE PRODUCTEN NIET (ALTIJD) DUURDER ZIJN
Prijs
Standaard product
Prijs
Groen product
Impact van gebruiks- en afvalkosten op totale kost
Katherina Wallyn Attaché duurzame productie & consumptie
21
22
2010 IN BEELD
Team POD Duurzame Ontwikkeling december 2010
23
Speed date 2010
Expo “Consumo Ergo Sum”
ESDN Conferentie
GPP Day
24
Duurzaam talent Johan Vandevelde
Brainstormsessie logo POD DO
© POD Duurzame Ontwikkeling 2011 Niets uit deze online publicatie mag overgenomen worden zonder uitdrukkelijke schriftelijke toestemming van de POD Duurzame Ontwikkeling. Indien u meer informatie wenst over de gegevens in dit jaarverslag kunt u contact opnemen met de dienst Communicatie, via
[email protected] of via 02/524.88.53. De POD DO wenst de volgende organisaties en personen te danken voor hun bijdrage aan de realisatie van dit jaarverslag: - Christophe Cuche van de FOD Kanselarij van de Eerste minister (pagina 8) - Kris Van Peteghem van Fedustria (pagina 15) - Jan Godier van vzw Kowboy Kaos (pagina 20) - de medewerkers van de POD DO voor hun inbreng - de cel Communicatie van de POD DO voor redactie en lay-out COM DO vergadering in het BIP
25
Actie “Ik zeg neen tegen geweld op vrouwen”
Verantwoordelijke uitgever: Sophie Sokolowski, Voorzitster a.i. POD DO, Kruidtuinlaan 50, 1000 Brussel. Wettelijk depot D/2011/11945/10.
26
