! ! !
!
Onderzoek-naarhet-AtriskeProtocol-bijchronische-PTSS-
!
Onderzoeksrapport-voorRevivendo-B.V.Saxion!Hogeschool!–!Toegepaste!Psychologie!! !
Eline&van&den&Berg& 306408& Karin&Ploegh&&&&&&& Nienke&Boom&&&& Deventer& 18=8=2015&
Voorwoord&& Voor!u!ligt!het!onderzoeksrapport!‘Onderzoek!naar!het!Atriske!Protocol!bij!chronische!PTSS’.!Dit! rapport!is!geschreven!door!Eline!van!den!Berg,!student!aan!Saxion!Hogeschool!Deventer.!Om!mijn! studie!af!te!ronden!heb!ik!een!afstudeeropdracht!uitgevoerd!voor!Revivendo!B.V.!Ik!hoop!door! middel!van!dit!onderzoeksrapport!een!duidelijk!beeld!te!scheppen!van!mijn!bevindingen!met! betrekking!tot!het!Atriske!Protocol.!! ! Deze!afstudeeropdracht!heeft!als!doel!om!te!onderzoeken!of!Revivendo!B.V.!met!het!Atriske! Protocol!een!adequaat!behandelaanbod!heeft!voor!de!behandeling!van!(chronische)!PTSS!zonder! herbelevingen.!Dit!rapport!eindigt!dan!ook!met!de!conclusie!en!aanbevelingen!voor!Revivendo!B.V.!Ik! wil!Ton!Naron!en!Stefan!Adriaansen!hartelijk!bedanken!voor!hun!begeleiding!en!steun!tijdens!mijn! afstudeerstage!bij!Revivendo!B.V.!Vanuit!de!opleiding!wil!ik!mijn!begeleiders!Karin!Ploegh!en!Nienke! Boom!bedanken!voor!de!hulp!en!begeleiding.!De!feedback!die!ik!heb!ontvangen!heeft!mij!enorm! geholpen.!Verder!wil!ik!Karin!Ploegh!en!Janneke!Jolij!bedanken!voor!het!organiseren!van!en!het! delen!van!hun!kennis!tijdens!de!afstudeerklassen.!Tot!slot!wil!ik!Marco!Farfan!bedanken!voor!het! delen!van!zijn!kennis!tijdens!de!afstudeerworkshops.!!! ! Deventer,!juli!2015! ! Eline!van!den!Berg!
&
&
2! !
Inhoudsopgave& ! Samenvatting! ! ! ! ! ! ! ! ! 4! ! Hoofdstuk!1!–!Inleiding!! ! ! ! ! ! ! 5! ! 1.1!Aanleiding! ! ! ! ! ! ! ! 5! ! 1.2!Onderzoeksvraag! ! ! ! ! ! ! 6! ! 1.3!Doelstelling!van!het!onderzoek! ! ! ! ! 7! ! Hoofdstuk!2!–!Theoretisch!kader! ! ! ! ! ! 8! ! Hoofdstuk!3!–!Onderzoeksdesign!! ! ! ! ! ! 14! ! 3.1!Onderzoeksmethode! ! ! ! ! ! 14! ! 3.2!Onderzoeksdoelgroep! ! ! ! ! ! 15! ! 3.3!Onderzoeksinstrument! ! ! ! ! ! 15! ! 3.4!Procedure! ! ! ! ! ! ! ! 17! ! 3.5!Analyses!! ! ! ! ! ! ! ! 18! ! Hoofdstuk!4!–!Onderzoeksresultaten!! ! ! ! ! ! 19! ! 4.1!Uitvoering! ! ! ! ! ! ! ! 19! ! 4.2!Respons!! ! ! ! ! ! ! ! 19! ! 4.3!Resultaten!van!deelvraag!1!!! ! ! ! ! 20! ! 4.4!Resultaten!van!deelvraag!2!!! ! ! ! ! 22! ! 4.5!Resultaten!van!deelvraag!3!!! ! ! ! ! 23! ! 4.6!Resultaten!van!deelvraag!4! ! ! ! ! ! 24! ! 4.7!Resultaten!van!deelvraag!5! ! ! ! ! ! 25! ! 4.8!Resultaten!van!deelvraag!6! ! ! ! ! ! 26! ! 4.9!Kwalitatieve!resultaten!! ! ! ! ! ! 26! ! Hoofdstuk!5!–!Conclusie,!discussie!en!aanbevelingen! ! ! ! 28! ! 5.1!Conclusie!en!discussie! ! ! ! ! ! 28! ! 5.2!Aanbevelingen!! ! ! ! ! ! ! 33! ! Verklarende!woordenlijst!! ! ! ! ! ! ! 36! ! Literatuurlijst! ! ! ! ! ! ! ! ! 38! ! Bijlagen!! 1. Classificatiecriteria!van!PTSS!volgens!de!DSMa5! 2. Deel!1:!Het!Atriske!Protocol!! Deel!2:!Het!Atriske!Protocol!aantekeningen!en!vraagtekens!in!perspectief! 3. Vragenlijsten! 4. Interviews! 5. Plan!van!aanpak! 6. Evaluatieformulieren!opdrachtgever! 7. Eigen!werk!verklaring! 3! !
Samenvatting& ! In!opdracht!van!Revivendo!B.V.!is!onderzoek!gedaan!naar!het!Atriske!Protocol.!Het!Atriske!Protocol!is! een!behandelmethode!voor!(chronische)!Posttraumatische!stressstoornis!(PTSS)!waarbij!geen! gebruik!wordt!gemaakt!van!!herbelevingen.!Er!is!nog!geen!eerder!onderzoek!gedaan!naar!deze! behandelmethode.!Het!doel!van!dit!onderzoek!is!dat!Revivendo!kan!aantonen!dat!Revivendo!met!het! Atriske!Protocol!beschikt!over!een!adequaat!behandelaanbod!voor!PTSS!zonder!herbelevingen.!Het! onderzoek!is!gebaseerd!op!gegevens!die!voorafgaand,!direct!na!de!behandeling!en!op!lange!termijn! zijn!verkregen.!De!meerderheid!van!de!respondenten!is!behandeld!voor!chronisch!trauma,!soms!in! combinatie!met!complex!trauma.!Er!is!kwantitatief!onderzoek!gedaan!door!middel!van! surveyonderzoek.!Om!de!mening!van!mensen!met!chronische!PTSS!over!de!klachten!en!symptomen,! de!kwaliteit!van!leven!en!de!zorgconsumptie!in!kaart!te!brengen,!zijn!gestructureerde!psychologische! vragenlijsten!schriftelijk!afgenomen.!Er!is!ook!kwalitatieve!informatie!verkregen!uit!interviews!en! notitieformulieren,!deze!kwalitatieve!gegevens!zorgen!voor!een!aanvulling!op!de!kwantitatieve! gegevens.!De!verwachting!is!dat!het!Atriske!Protocol!een!positieve!invloed!heeft!op!de!fysieke!en! psychische!gesteldheid!van!mensen!met!PTSS.!Uit!de!resultaten!is!gebleken!dat!er!een!aanzienlijke! afname!is!in!PTSS!klachten!en!symptomen!direct!na!de!behandeling.!Langere!tijd!na!de!behandeling! blijkt!er!een!lichte!toename!te!zijn!in!klachten!en!symptomen!ten!opzichte!van!de!directe!nameting.! Ten!opzichte!van!de!beginmeting!is!er!langere!tijd!na!de!behandeling!wel!sprake!van!een!afname!in! klachten!en!symptomen.!Het!merendeel!van!de!respondenten!heeft!na!de!behandeling!opnieuw! schokkende!en/of!traumatische!ervaringen!meegemaakt.!De!overgrote!meerderheid!van!de! respondenten!ervaart!geen!klachten!meer!met!betrekking!tot!de!traumatische!gebeurtenis(sen)! waarvoor!zij!behandeld!zijn!met!het!Atriske!Protocol.!De!kwaliteit!van!leven!van!de!respondenten!is! na!de!behandeling!verbeterd!ten!opzichte!van!voor!de!behandeling.!Wat!betreft!de!zorgconsumptie! blijkt!er!langere!tijd!na!de!behandeling!een!toename!te!zijn!ten!opzichte!van!voor!de!behandeling!in! het!aantal!respondenten!dat!een!afspraak!had!met!een!psycholoog,!psychiater!of!psychotherapeut,! een!medisch!specialist,!een!alternatieve!genezer!en!het!aantal!respondenten!dat!gebruik!heeft! gemaakt!van!een!zelfhulpgroep.!Verder!blijkt!het!aantal!respondenten!dat!medicatie!gebruikt,!toe!te! nemen!langere!tijd!na!de!behandeling!ten!opzichte!van!voor!de!behandeling!en!er!worden!dan!ook! meer!verschillende!soorten!medicatie!gebruikt.!Het!gaat!voornamelijk!om!medicatie!tegen!een!te! hoge!bloeddruk,!diabetes!en!hartfalen.!Bij!de!behandeling!met!het!Atriske!Protocol!wordt!geen! medicamenteuze!ondersteuning!aangeboden!en!eventuele!medicatie!die!de!cliënt!al!gebruikt!voor! de!behandeling!wordt!veelal!afgebouwd.!Er!blijkt!na!de!behandeling!een!afname!te!zijn!in!het!aantal! respondenten!dat!een!afspraak!had!met!een!huisarts,!een!bedrijfsarts!of!met!een!maatschappelijk! werker.!Ook!is!er!een!afname!zichtbaar!in!het!aantal!afspraken!dat!respondenten!hebben!gehad!met! de!verschillende!hulpverleners.!Het!Atriske!Protocol!lijkt!over!het!algemeen!een!positieve!invloed!te! hebben!op!de!fysieke!en!psychische!gesteldheid!van!mensen!met!chronische!PTSS.!Op!basis!van!dit! onderzoek!lijkt!er!met!het!Atriske!Protocol!een!adequate!behandeling,!zonder!herbelevingen,!te!zijn! voor!PTSS.!Een!kanttekening!die!gemaakt!moet!worden!is!dat!de!uitkomsten!van!het!onderzoek!met! enige!voorzichtigheid!geïnterpreteerd!moeten!worden!aangezien!er!geen!gebruik!is!gemaakt!van!een! controlegroep.!Vanwege!het!tijdsbestek!van!vijf!maanden,!was!het!niet!haalbaar!om!gebruik!te! maken!van!een!controlegroep.!In!dit!onderzoek!zijn!alleen!de!eerste!drie!fasen!en!ten!dele!de!vierde! fase!van!het!protocol!onderzocht!omdat!de!laatste!fasen!pas!in!2014!zijn!geïmplementeerd.!Op!basis! van!dit!onderzoek!wordt!geadviseerd!om!een!effectstudie!te!doen!naar!alle!fasen!van!het!Atriske! Protocol,!waarbij!gebruik!wordt!gemaakt!van!een!controlegroep.!! 4! !
1&–&Inleiding& De#eerste#paragraaf#van#dit#hoofdstuk#bevat#de#aanleiding#van#het#onderzoek.#Na#de#aanleiding#komt# de#onderzoeksvraag#aan#bod#in#paragraaf#2,##gevolgd#door#de#deelvragen.#Tot#slot#begint#paragraaf#3# met#een#beschrijving#van#de#organisatie#en#vervolgens#wordt#de#doelstelling#geformuleerd.## # 1.1&Aanleiding& In!NoordaBrabant!is!een!collectief!gevestigd!dat!gespecialiseerd!is!in!de!diagnose,!therapie!en! coaching!ten!behoeve!van!mensen!die!leiden!aan!de!gevolgen!van!psychotrauma,!genaamd! Revivendo!B.V.!Revivendo!wil!een!longitudinaal!onderzoek!starten!naar!het!Atriske!Protocol!(zie! bijlage!2).!Het!Atriske!Protocol!is!een!behandelmethode!voor!(chronische)!Posttraumatische! stressstoornis!(PTSS)!voor!mensen!van!12!jaar!en!ouder!ontwikkeld!door!dhr.!Naron.!Zie!bijlage!1! voor!de!classificatiecriteria!van!PTSS!volgens!de!DSMa5.!Deze!geprotocolleerde!behandeling!heeft! dhr.!Naron!in!de!periode!van!1999!tot!2005!ontwikkeld!en!ingezet!in!zijn!eigen!praktijk!genaamd! Naron!Praktijk.!In!bijlage!2!wordt!de!achtergrond!van!dhr.!Naron!kort!toegelicht.!In!de!jaren!daarna! heeft!hij!deze!behandeling!verfijnd,!gebruikmakend!van!ervaringen!en!feedback!die!hij!ontving!van! de!getraumatiseerde!cliënten!die!bij!hem!in!behandeling!waren.!In!2014!heeft!hij!deze!behandeling! de!naam!‘Atriske!Protocol’!gegeven.!Het!protocol!bestaat!uit!zes!verschillende!behandelfasen!(zie! bijlage!2).!De!behandeling!maakt!geen!gebruik!van!herbelevingen.!Dat!wil!zeggen!dat!cliënten!bij! deze!behandeling!hun!traumatische!ervaringen!niet!opnieuw!hoeven!her!te!beleven,!hetgeen!bij!de! andere!behandelingen!voor!PTSS!wel!veelal!meerdere!malen!dient!te!gebeuren!(Naron,!2014).! Momenteel!wordt!vaak!exposure,!een!vorm!van!cognitieve!gedragstherapie,!toegepast!om!PTSS!te! behandelen.!Exposure!blijkt!een!effectieve!behandeling!te!zijn!voor!PTSS!patiënten.!Toch!zijn!veel! therapeuten!wat!huiverig!om!de!behandeling!toe!te!passen!bij!patiënten!met!PTSS.!Eén!van!de! redenen!hiervoor!is!de!gedachte!dat!het!zowel!voor!patiënt!als!therapeut!een!belastende! therapievorm!is!vanwege!het!herhaaldelijk!en!langdurig!blootstellen!aan!details!van!schokkende! gebeurtenissen!(Van!Minnen!&!Arntz,!2005).!De!meest!effectieve!vormen!van!cognitieve! (gedrags)therapie!voor!PTSS!bevatten!ook!herhaaldelijke!blootstelling!aan!de!traumatische! herinnering!(Ehlers,!Clark,!Hackmann,!McManus!&!Fennel,!2005).!Vermetten,!Kleber!en!Van!de!Hart! (2012)!geven!in!het!handboek!posttraumatische!stressstoornissen!aan!dat!de!werkzaamheid!van!de! therapeutische!behandeling!van!PTSS!goed!is!aangetoond.!Het!gaat!hier!om!traumagerichte! cognitieve!gedragstherapie,!Eye!Movement!Desensitization!and!Reprocessing!(EMDR),! stressmanagement,!traumagerichte!groepstherapie,!nonatraumagerichte!groepsgedragstherapie,! psychodynamische!therapie,!hypnotherapie!en!ondersteunende!begeleiding.!Zij!melden!hierbij!wel! dat!er!toch!veel!zaken!onvoldoende!bekend!zijn.!Zo!is!de!frequentie!van!behandelen!bijvoorbeeld! niet!goed!bekend!en!is!het!de!vraag!of!het!noodzakelijk!is!om!bij!elke!behandelvorm!over!een! protocol!te!beschikken.!Vermetten,!Kleber!en!Van!de!Hart!(2012)!bevelen!aan!dat!toekomstige! studies!uitdrukkelijker!moeten!kijken!naar!de!ongewenste!effecten!en!de!belasting!van!de! behandeling!voor!de!patiënt.!Een!PTSS!behandeling!vergt!veel!van!patiënten!vanwege!het! herhaaldelijk!blootstellen!aan!schokkende!gebeurtenissen.!Dit!kan!zorgen!voor!een!te!zware! emotionele!belasting!van!de!patiënt!waardoor!de!patiënt!mogelijk!vroegtijdig!stopt!met!de! behandeling!(Vermetten,!Kleber!&!Van!de!Hart,!2012).!Het!Atriske!Protocol!zou!hier!een!uitkomst! kunnen!bieden!aangezien!in!deze!behandeling!nauwelijks!tot!geen!gebruik!wordt!gemaakt!van! herbeleving.!Daarom!is!het!van!belang!om!onderzoek!te!doen!naar!deze!behandeling.!Een!andere! behandeling!die!momenteel!veel!wordt!toegepast!is!EMDR.!EMDR!blijkt!effectief!te!zijn!en!wordt! door!haar!aard!door!veel!patiënten!en!therapeuten!als!relatief!weinig!emotioneel!belastend!ervaren! 5! !
(Landelijke!stuurgroep!multidisciplinaire!richtlijnen!in!de!GGZ,!2003).!Vermetten,!Kleber!en!Van!der! Hart!(2012)!melden!dat!cliënten!tijdens!een!EMDR!behandeling!worden!geconfronteerd!met!de! traumatische!herinneringen.!Dit!kan!er!mogelijk!voor!zorgen!dat!traumaslachtoffers!een!EMDR! behandeling!mijden.!Zoals!in!de!DSMa5!beschreven!staat!is!er!bij!PTSS!sprake!van!een!persisterende! vermijding!van!prikkels!die!geassocieerd!worden!met!de!psychotraumatische!gebeurtenis(sen)!(APA,! 2014).!EMDR!is!een!methode!voor!behandeling!van!acutea!en!posttraumatische!stressstoornissen! (PTSS)!bij!mensen!die!een!eenmalige!traumatische!gebeurtenis!hebben!meegemaakt!(Sharipo,!2001).! Wat!betreft!complexe!PTSS!zijn!er!zeker!mogelijkheden!voor!EMDR.!Van!de!therapeut!wordt!wel!veel! meer!verwacht!dan!bij!‘gewone’!PTSS.!!(Vermetten,!Kleber!&!Van!der!Hart,!2012).!Zo!is!bij!complexe! PTSS!een!langere!voorbereiding!noodzakelijk!en!de!therapeut!moet!beschikken!over!meer!expertise.!! In!bestaand!onderzoek!naar!veel!gebruikte!behandelmethoden!voor!PTSS!wordt!de!effectiviteit!van! de!behandeling!voornamelijk!gemeten!op!basis!van!de!aana!of!afwezigheid!van!PTSS!symptomen! (Vermetten,!Kleber!&!Van!der!Hart,!2012).!Olff!(2002)!geeft!aan!dat!een!traumatische!gebeurtenis! niet!alleen!tot!psychische!klachten!kan!leiden!maar!ook!lichamelijke!klachten!tot!gevolg!heeft.!Het! gaat!hierbij!vooral!om!veel!voorkomende!lichamelijke!klachten!waarvoor!geen!medische!verklaring! gevonden!kan!worden.!Deze!klachten!worden!ook!wel!Somatisch!Onvoldoende!Verklaarde! Lichamelijk!Klachten!(SOLK)!genoemd!en!gaan!gepaard!met!een!aanzienlijk!gebruik!van!de! zorgconsumptie!(Deykin!et!al.,!2001).!Wanneer!SOLK!secundair!is!aan!een!PTSS!dan!zullen!de! klachten!met!een!effectieve!PTSS!behandeling!grotendeels!verdwijnen!(Olff,!2002).!In!bestaande! onderzoeken!naar!de!effectiviteit!van!PTSS!behandelingen!staat!niets!vermeld!over!de!invloed!van! demografische!factoren!op!de!behandeling.!In!dit!onderzoek!worden!demografische!factoren,!zoals! geslacht,!etniciteit,!opleidingsniveau!en!burgerlijke!staat,!onderzocht!omdat!dit!mogelijk!interessante! gegevens!kan!opleveren.!De!genoemde!demografische!factoren!zijn!namelijk!risicofactoren!voor!PTSS! (Trimbos,!2010),!dus!mogelijk!oefenen!deze!factoren!ook!invloed!uit!op!een!PTSS!behandeling.!Met! het!Atriske!Protocol!moeten!niet!alleen!alle!PTSS!symptomen!en!klachten!behandeld!worden.!Het! Atriske!protocol!wil!verder!gaan!in!zijn!behandeling!door!ook!andere!problemen,!die!als!gevolg!van! psychotrauma!zijn!ontstaan,!aan!te!pakken!zoals!schulda,!schaamtea!en!wraakgevoelens,! geblokkeerde!rouwverwerking!en!emotionele!verstrengelingen.!De!behandeling!moet!er!voor!zorgen! dat!mensen!met!chronische!PTSS!zich!weer!gezond!en!weerbaar!gaan!voelen!en!in!staat!zijn!om! volwaardig!te!functioneren!zowel!in!werk!als!privé.!Om!vast!te!stellen!of!het!Atriske!Protocol!een! adequate!PTSS!behandeling!is,!moet!er!onderzoek!worden!gedaan!omdat!er!in!het!verleden!niet! eerder!onderzoek!is!uitgevoerd!naar!deze!behandelmethode.!! ! 1.2&Onderzoeksvraag& Revivendo!B.V.!is!een!longitudinaal!onderzoek!gestart!naar!het!Atriske!Protocol!bij!chronische!PTSS.! De!onderzoeksvraag!luidt!als!volgt:!“Zijn!er!aanwijzingen!dat!het!Atriske!Protocol!invloed!heeft!op!de! fysieke!en!psychische!gesteldheid!van!mensen!met!chronische!PTSS?”! ! Het!Atriske#Protocol#is!een!geprotocolleerde!behandeling!voor!mensen!met!acute!en!chronische! PTSS,!gebaseerd!op!verschillende!protocollen!vanuit!NeuroaLinguïstisch!Programmeren (NLP)! aangevuld!met!interventies!uit!meerdere!therapeutische!richtingen.!Psychoaeducatie!is!in!elke! behandelfase!een!wezenlijk!element!in!de!behandeling!ten!behoeve!van!een!actieve! cliëntparticipatie.!Daarnaast!vormt!het!psychoaeducatieve!aanbod!de!basis!voor!de!ontwikkeling!van! een!bewustzijn,!wat!niet!alleen!bijdraagt!aan!inzicht!in!de!op!de!voorgrond!tredende!symptomen! 6! !
maar!ook!voor!de!(mogelijk)!meer!verborgen!effecten!van!onverwerkt!trauma.!Het!Atriske!Protocol! richt!zich!daarmee!niet!alleen!op!de!verwerking,!waaronder!het!opheffen!van!schulda,!schaamtea!en! wraakgevoelens,!geblokkeerde!rouwverwerking!en!emotionele!verstrengelingen!die!als!gevolg!van! trauma!het!leven!blijvend!zou!kunnen!belasten,!maar!ook!op!de!persoonlijke!ontwikkeling!van!de! cliënt!(Naron,!2014).!! ! In!dit!onderzoek!wordt!de!definitie!PosttraumatischeBstressstoornis#(PTSS)!gebruikt!zoals!beschreven!!! in!de!DSMa5!(zie!bijlage!1).!In!dit!onderzoek!wordt!er!van!chronische!PTSS!gesproken!als!de! symptomen!tenminste!drie!maanden!aanhouden!(APA,!2000).!! ! Een!behandeling!met!het!Atriske!Protocol!moet!zorgen!voor!een!afname!van!de!PTSS!klachten!en! symptomen.!Daarnaast!is!het!de!bedoeling!dat!aspecten!van!welzijn!en!welbevinden!verbeteren.!Zo! wordt!er!gestreefd!naar!een!verbetering!van!de!kwaliteit!van!leven!zowel!in!werk!als!privé!en!de! persoonlijke!ontwikkeling!waarbij!mensen!niet!afhankelijk!zijn!van!hulpverleners!of!medicatie! (Naron,!2014).!Om!de!onderzoeksvraag!te!beantwoorden!zijn!de!volgende!deelvragen!opgesteld:! 1. Zijn!er!veranderingen!waarneembaar!wat!betreft!de!PTSS!klachten!en!symptomen!bij! mensen!met!chronische!PTSS!directa!en!langere!tijd!na!de!behandeling!met!het!Atriske! Protocol?! 2. Welke!verschillen!zijn!er!te!zien!in!PTSS!klachten!en!symptomen!wanneer!er!wordt!gekeken! naar!geslacht,!etniciteit,!opleidingsniveau,!burgerlijke!staat!en!het!soort!PTSS?!! 3. Hoe!is!het!langere!tijd!na!de!behandeling!met!het!Atriske!Protocol!gesteld!met!de! zorgconsumptie!bij!mensen!met!chronische!PTSS?! 4. Zijn!er!aanwijzingen!dat!het!geslacht,!etniciteit,!opleidingsniveau,!burgerlijke!staat!en!het! soort!PTSS!invloed!hebben!op!de!zorgconsumptie?! 5. Hoe!is!het!langere!tijd!na!de!behandeling!met!het!Atriske!Protocol!gesteld!met!de!kwaliteit! van!leven!bij!mensen!met!chronische!PTSS?& 6. Welke!rol!spelen!geslacht,!etniciteit,!opleidingsniveau,!burgerlijke!staat!en!het!soort!PTSS!bij! de!kwaliteit!van!leven!van!mensen!met!chronische!PTSS?& & 1.3&Doelstelling&van&het&onderzoek& Revivendo!B.V.!is!een!bedrijf!dat!gespecialiseerd!is!in!psychotrauma.!Het!Atriske!Protocol!van!dhr.! Naron!voor!chronische!PTSS!is!één!van!de!behandelwijzen!van!Revivendo.!Het!doel!van!dit!onderzoek! is!een!start!maken!met!een!longitudinaal!onderzoek!naar!de!eerste!drie!en!ten!dele!de!vierde!fase! van!het!Atriske!Protocol!bij!chronische!PTSS.!Er!wordt!naar!deze!fasen!van!het!protocol!gekeken! omdat!de!laatste!fasen!pas!in!2014!zijn!geïmplementeerd!en!de!respondenten!uit!dit!onderzoek!voor! die!tijd!zijn!behandeld.!In!dit!onderzoek!wordt!er!gekeken!naar!de!PTSS!klachten,!de!kwaliteit!van! leven!en!de!zorgconsumptie.!Op!basis!van!de!uitkomsten!van!dit!onderzoek!kan!Revivendo!het! verschil!aantonen!voor!en!na!de!behandeling!met!het!Atriske!Protocol.!!Van!groot!belang!is!dat! Revivendo!verwacht!dat!met!dit!onderzoek!kan!worden!aangetoond!dat!Revivendo!met!het!Atriske! Protocol!een!adequaat!behandelaanbod!heeft!voor!de!behandeling!van!(chronische)!PTSS!zonder! herbelevingen.!Wat!dhr.!Naron!heeft!gemotiveerd!in!het!ontwikkelen!van!het!Atriske!Protocol!is!de! ontdekking!dat!veel!ernstig!chronisch!getraumatiseerde!mensen!terugschrikken!of!niet!in! aanmerkingen!komen!voor!een!behandeling.!Volgens!dhr.!Naron!is!een!reden!hiervoor!dat!het! herbeleven!van!de!traumatische!ervaring,!om!tot!een!gewenst!resultaat!te!komen,!een!wezenlijk! onderdeel!uitmaakt!van!de!behandeling.!Revivendo!kan!mogelijk!aantonen!dat!het!beschikt!over!een! 7! !
behandelaanbod,!die!zorgt!voor!een!afname!van!de!PTSS!klachten!en!zorgconsumptie.!Ook!kan! mogelijk!aangetoond!worden!dat!de!kwaliteit!van!leven!van!de!behandelde!cliënten!toeneemt.!Met! de!resultaten!van!dit!onderzoek!kan!de!behandeling!eventueel!waar!nodig!worden!aangepast!en! verbeterd.!Wanneer!er!aangetoond!kan!worden!dat!er!sprake!is!van!een!afname!in!klachten!en! symptomen,!wanneer!er!een!beperkte!zorgconsumptie!is!of!de!kwaliteit!van!leven!toeneemt,!kan!dit! ook!ten!goede!komen!aan!de!fondswerving!voor!de!financiering!van!opleidingen!en!verder! onderzoek!naar!deze!behandeling!van!psychotrauma!waar!Revivendo!momenteel!mee!bezig!is.!Uit! onderzoek!van!Van!Minnen!en!Hendriks!(2008)!blijkt!dat!het!merendeel!van!de!patiënten!met!PTSS! onbehandeld!blijft!of!niet!effectief!behandeld!wordt.!De!preventie!van!een!chronisch!beloop!bij! PTSS!is!van!belang!voor!verbetering!van!de!kwaliteit!van!leven!en!het!verminderen!van!inefficiënt! gebruik!van!gezondheidszorg!voorzieningen!(Van!Minnen!&!Hendriks,!2008).! ! !
2&–&Theoretisch&kader&& In#hoofdstuk#2#wordt#de#theorie#gekoppeld#aan#het#onderzoek.#Er#wordt#aandacht#besteed#aan#de# theoretische#begrippen#en#constructen#van#het#onderzoek.#Dit#hoofdstuk#bevat#ook#het#conceptueel# model#en#de#hypothesen.## ! Er!zijn!in!het!verleden!veel!onderzoeken!gedaan!naar!PTSS!onder!meer!naar!de!oorzaken,! risicofactoren,!gevolgen,!het!verloop!en!de!behandeling!van!deze!psychische!stoornis.!In!de! aanleiding!worden!de!twee!voorkeursbehandelingen!voor!PTSS!genoemd,!EMDR!en!CGT.!Momenteel! is!er!verreweg!het!meeste!onderzoek!gedaan!naar!deze!twee!behandelingen.!Verder!is!er!ook! onderzoek!verricht!naar!psychodynamische!therapie,!hypnose!en!groepstherapie!(Landelijke! stuurgroep!multidisciplinaire!richtlijnen!in!de!GGZ,!2003).!! ! Om!te!kijken!of!er!sprake!is!van!een!adequate!PTSS!behandeling!moeten!verschillende!zaken!bekeken! worden.!Vermetten!et!al.!(2012)!beschrijven!in!het!Handboek!Posttraumatische!stresstoornissen!dat! er!vaak!verschillende!parameters!worden!gebruikt!voor!het!beoordelen!van!de!effectiviteit!van!een! therapeutische!interventie.!Zo!noemen!zij!primaire!parameters!gebaseerd!op!de!ernst!van!de!PTSS,! zoals!gemeten!kan!worden!met!klinische!interviews!of!met!gestandaardiseerde!vragenlijsten.! Daarnaast!zijn!er!secundaire!parameters!waaronder!variabelen!kunnen!worden!gerangschikt,!zoals! symptoomscores!gemeten!met!vragenlijsten!met!betrekking!tot!bijvoorbeeld!angst!en!depressie! maar!ook!meer!indirecte!interventiegerichte!parameters!zoals!bijvoorbeeld!het!uitvalpercentage!van! een!behandeling.!Tot!slot!zijn!er!tertiaire!parameters!zoals!sociaal!functioneren,!werkhervatting,! kwaliteit!van!leven,!behandeltevredenheid,!behandeluitval!en!kosteneffectiviteit.!Zatzick!et!al.!(1997)! concluderen!in!hun!onderzoek!het!volgende:!“The#suffering#associated#with#combat#relatedBPTSD# extends#beyond#the#signs#and#symptoms#of#the#disorder#to#broader#areas#of#functional#and#social# morbidity’.!Het!is!daarom!van!belang!niet!alleen!de!klachten!en!symptomen!in!kaart!te!brengen!maar! bijvoorbeeld!ook!de!kwaliteit!van!leven!en!de!zorgconsumptie.!! ! Klachten&en&symptomen& Om!de!effectiviteit!van!een!behandeling!te!bepalen!wordt!altijd!gekeken!naar!de!klachten!en! symptomen.!In!onderzoeken!van!Kersloot!(2014)!en!Bradley,!Greene,!Russ,!Dutra!en!Westen!(2005)! naar!EMDR!en!Cognitieve!gedragstherapie,!de!voorkeursbehandelingen!van!PTSS,!worden!uitspraken! gedaan!waar!het!belang!van!een!afname!in!PTSS!klachten!naar!voren!komen.!Zo!ook!in!het! 8! !
onderzoek!van!De!Jongh!(2004):!“beide!behandelingen!waren!ten!opzichte!van!de!wachtlijstgroep! effectief!in!het!reduceren!van!PTSSasymptomatologie”.!Een!afname!van!klachten!en!symptomen!is! een!belangrijk!doel!van!een!succesvolle!PTSS!behandeling.!Veel!voorkomende!PTSS!klachten!en! symptomen!zijn!onder!andere!herbelevingen,!vermijding!of!afstomping!en!verhoogde! prikkelbaarheid!(Van!der!Molen,!Perreijn!&!Van!den!Hout,!2010).!Een!adequate!PTSS!behandeling! zou!er!voor!moeten!zorgen!dat!PTSS!symptomen!afnemen.!! ! Kwaliteit&van&leven& Naast!de!klachten!en!symptomen!wordt!ook!de!kwaliteit!van!leven!van!cliënten!in!kaart!gebracht.! Het!label!‘kwaliteit!van!leven’!wordt!gebruikt!om!aan!te!duiden!dat!gezondheid!meer!is!dan!de! afwezigheid!van!ziekte!en!dat!de!ziekteaervaring!van!de!mens!relevant!is!(Bruyninckx!&!Mortelmans,! 1999).!PTSS!heeft!grote!impact!op!iemands!leven,!soms!voor!een!zeer!lange!tijd!wanneer!er!sprake!is! van!chronische!PTSS.!Uit!het!onderzoek!van!d’Ardenne,!Capuzzo,!Fakhoury,!JankovicaGravrilovic!en! Priebe!(2005)!blijkt!dat!PTSS!patiënten!een!lagere!subjectieve!levenskwaliteit!hebben!dan! vergelijkende!groepen.!De!PTSS!patiënten!zijn!vergeleken!met!poliklinische!patiënten!met! schizofrenie,!klinische!patiënten!met!een!depressie!(vrouwen),!klinische!patiënten!met!alcoholisme! (vrouwen)!en!medische!studenten.!Zij!geven!in!hun!onderzoek!aan!dat!bij!de!behandeling!van!PTSS! ook!nagedacht!moet!worden!over!de!hoge!mate!van!ontevredenheid!op!verschillende!sociale! domeinen.!Zo!is!er!een!hoge!mate!van!ontevredenheid!over!het!leven!in!het!algemeen,!de! leefsituatie,!de!familierelaties,!de!vrijetijdsbesteding,!de!sociale!relaties,!de!financiële!situatie,!de! persoonlijke!veiligheid!en!de!geestelijke!gezondheid.!Malik!et!al.!(1999)!melden!eveneens!in!hun! studie!dat!PTSS!geassocieerd!is!met!een!sterk!verminderde!kwaliteit!van!leven,!maar!aanzienlijke! verbetering!werd!bereikt!door!een!medicamenteuze!behandeling!met!Fluoxetine.!De!kwaliteit!van! leven!van!PTSS!patiënten!kan!dus!verbeterd!worden!door!een!medicamenteuze!behandeling.! Mogelijk!is!het!verbeteren!van!de!kwaliteit!van!leven!ook!te!bewerkstelligen!door!een!psychologische! behandeling.!! ! Zorgconsumptie& Ook!de!zorgconsumptie!wordt!in!kaart!gebracht.!Het!Trimbos!Instituut!(2010)!geeft!aan!dat!mensen! met!PTSS!een!relatief!hoog!zorggebruik!hebben!vergeleken!met!andere!psychische!aandoeningen.!Zij! maken!relatief!vaak!gebruik!van!de!somatische!gezondheidszorg!en!ook!het!aantal!bezoeken!aan!de! GGZ!is!relatief!hoog.!Volgens!GGZ!Nederland!(2012)!zal!het!bevorderen!van!de!geestelijke! gezondheid!zich!direct!terug!verdienen!op!andere!maatschappelijke!terreinen.!Zo!leidt!de! behandeling!van!angst!en!depressie!al!tijdens!de!behandeling!tot!een!afname!van!50%!van!andere! zorgkosten,!bijvoorbeeld!die!bij!de!huisarts!en!de!fysiotherapeut.!Op!basis!van!voorgaande! informatie!lijkt!het!logisch!dat!een!adequate!PTSS!behandeling!zal!moeten!zorgen!voor!een!afname! van!gezondheidsproblemen!en!de!daaruit!voortkomende!zorgconsumptie.!Uit!onderzoek!is!gebleken! dat!rampen!voor!veel!spanning!en!stress!zorgen!bij!de!getroffenen!en!hun!omgeving.!Dit!geldt!zeker! voor!de!weken!direct!na!een!ramp.!Maar!ook!op!lange!termijn!kan!het!meemaken!van!een! traumatische!gebeurtenis!gezondheidsproblemen!veroorzaken!(Bromet!&!Dew,!1995;!Donker,! IJzermans,!Spreeuwenberg!&!Van!der!Zee,!2002;!IJzermans!&!Van!der!Zee,!1999;!Kolk,!McFarlance!&! Weisaeth,!1996;!Norris!et!al.,!2002;!IJzermans!&!Gersons,!2002).!Na!een!traumatische!gebeurtenis! kunnen!zowel!lichamelijke!als!psychische!klachten!ontstaan!(Langemeyer!&!Pommée,!2013).!Op!basis! van!deze!informatie!valt!te!verwachten!dat!de!zorgconsumptie!zal!toenemen!na!het!meemaken!van! een!traumatische!gebeurtenis.!Een!kanttekening!die!hierbij!gemaakt!moet!worden!is!dat! 9! !
traumaslachtoffers!mogelijk!niet!in!contact!komen!met!de!gezondheidszorg!vanwege! vermijdingsgedrag.!Zoals!in!paragraaf!1.1!al!beschreven!staat!is!vermijding!volgens!de!DSMa5!een! criteria!van!PTSS.!Traumaslachtoffers!proberen!bijvoorbeeld!niet!aan!de!gebeurtenis!te!denken!om! pijnlijke!gevoelens!te!voorkomen!(APA,!2014).!Vaak!worden!ook!gesprekken!over!het!trauma!en! activiteiten,!situaties!of!mensen!die!herinneringen!oproepen!aan!het!trauma!vermeden!(Van!der! Molen,!Perreijn!&!Van!den!Hout,!2010).!Wanneer!traumaslachtoffers!hulp!zoeken!in!de! gezondheidszorg!moeten!ze!stilstaan!bij!de!traumatische!gebeurtenis!en!zullen!zij!aan!het!trauma! herinnerd!worden.!Naron!(persoonlijke!communicatie,!8!juni!2015)!stelt!dat!hij!in!de!afgelopen! zestien!jaar!de!ervaring!heeft!opgedaan,!dat!een!grote!groep!mensen!die!lijdt!aan!PTSS!buiten!beeld! blijft.!Tientallen!mensen,!over!de!afgelopen!zestien!jaar,!werden!in!eerste!instantie!naar!hem! verwezen!vanwege!een!burnaout,!depressie,!relatiea!en/of!samenwerkingsproblemen!en!stagnatie!in! de!professionele!ontwikkeling.!De!bron!van!deze!problemen!was!op!basis!van!de!intakea!en! onderzoeksgegevens!(4DKL!en!PTSS!klachtenschaal)!chronische!PTSS.!! ! Demografische&factoren& In!dit!onderzoek!wordt!er!dus!gekeken!naar!klachten!en!symptomen,!kwaliteit!van!leven!en! zorgconsumptie!omdat!dit!belangrijke!peilers!lijken!te!zijn!om!het!effect!van!een!adequate! behandelmethode!voor!PTSS!in!kaart!te!brengen.!Daarnaast!wordt!er!ook!gekeken!naar!de!invloed! van!geslacht,!etniciteit,!opleidingsniveau,!burgerlijke!staat!en!het!soort!PTSS.!In!onderzoeken!naar!de! effectiviteit!van!PTSS!behandelingen!wordt!de!invloed!van!demografische!factoren!op!de! behandeling!niet!of!nauwelijks!vermeld.!Wel!blijkt!uit!verschillende!onderzoeken!dat!demografische! factoren!zoals!geslacht,!etniciteit,!opleidingsniveau!en!burgerlijke!staat,!invloed!hebben!op! bijvoorbeeld!het!ontwikkelen!van!PTSS!en!de!manier!waarop!PTSS!klachten!en!symptomen!worden! ervaren!en!geuit!(Breslau,!Davis,!Andreski!&!Peterson,!1991;!Kessler,!Sonnega,!Bromet,!Hughes!&! Nelson,!1995;!Perkoningg,!Kessler,!Storz!&!Wittchen,!2000;!Creamer,!Burgess!&!McFarlane,!2001;! Drogendijk,!et!al.,!2003;!Kirmayer!&!Young,!1998).!Het!is!aannemelijk!dat!demografische!factoren! ook!van!invloed!zijn!op!de!effecten!van!een!PTSS!behandeling.!Hieronder!zal!specifieker!ingegaan! worden!op!de!invloed!van!de!genoemde!demografische!factoren!op!het!ontwikkelen!van!PTSS!en!de! manier!waarop!klachten!en!symptomen!worden!ervaren!en!geuit.! ! Geslacht& Er!zijn!vele!onderzoeken!gedaan!naar!sekseverschillen!bij!PTSS.!Uit!verschillende!onderzoeken!is! gebleken!dat!het!risico!(chronische)!PTSS!te!ontwikkelen!voor!vrouwen!ongeveer!twee!keer!zo!groot! is!als!voor!mannen,!terwijl!mannen!vaker!dan!vrouwen!aan!traumatische!gebeurtenissen!worden! blootgesteld!(Solomon!&!Davidson,!1997;!Kessler,!Sonnega,!Bromet,!Hughes!&!Nelson,!1995;!Breslau,! Davis,!Andreski!&!Peterson,!1991;1997;!Breslau,!et!al.,!1998;!Wolfe!&!Kimerling,!1997;!Tolin!&!Foa,! 2006;!Olff,!Langeland,!Draijer!&!Gersons,!et!al.,!2007).!Dit!kan!deels!verklaard!worden!door!de!aard! van!de!traumatische!gebeurtenis,!zoals!bij!bijvoorbeeld!op!de!persoon!gericht!geweld!(Stein,!Walker! &!Forde,!2000).!Verder!blijken!meisjes!vaker!sterkere!gevoelens!van!schaamte!en!schuld!te! ondervinden!en!zijn!meisjes!meer!geneigd!om!zichzelf!de!schuld!te!geven!dan!jongens!dat!doen! (Herman,!1992;!Wolfe!&!Kimerling,!1997).!Geslacht!blijkt!ook!een!rol!te!spelen!in!hoe!trauma!wordt! ervaren!en!ingeschat.!Uit!onderzoek!is!gebleken!dat!vrouwen!in!vergelijking!met!mannen! overschatten!hoe!lang!een!traumatische!gebeurtenis!duurt.!Vrouwen!zijn!meer!geneigd!traumatische! ervaringen!als!bedreigend,!eng!en!slecht!te!zien.!Verder!overschatten!zij!ook!de!kans!op!gevaar!en! richten!zij!hun!aandacht!op!negatieve!interpretaties!en!uitkomst!verwachtingen!(Schok,!2014).!Naron! 10! !
(persoonlijke!communicatie,!8!juni!2015)!stelt!dat!ontkenning!en!vermijding!meer!voorkomt!bij! mannen!dan!bij!vrouwen.!Vrouwen!praten!doorgaans!makkelijker!over!gevoelens.!Voor!mannen!ligt! het!spreken!over!problemen!als!gevolg!van!onverwerkte!ervaringen!vaak!nog!in!taboe!sfeer.!Dit! wordt!ondersteund!door!het!onderzoek!naar!depressie!van!Warren!(1983).!Warren!stelt!dat!mannen! veel!moeite!hebben!om!over!depressieve!klachten!te!praten!omdat!dit!niet!overeenkomt!met!hun! opvatting!over!mannelijkheid.!Aangezien!kenmerken!van!depressie!zoals!onder!andere!het!uiten!van! negatieve!gevoelens,!huilen!en!schuldgevoelens!worden!gezien!als!‘vrouwelijk’,!zullen!mannen! depressieve!gevoelens!eerder!negeren,!ontkennen!en!camoufleren!volgens!Warren.!Er!is!weinig! bekend!over!de!invloed!van!geslacht!op!een!PTSS!behandeling.!Uit!onderzoeken!naar!depressie! komen!verschillende!resultaten!naar!voren.!Zo!blijkt!uit!onderzoeken!van!Jayson,!Wood,!Kroll,!Fraser! en!Harrington!(1998)!en!Kolko,!Brent,!Baugher,!Bridge!en!Birmaher!(2000)!dat!geslacht!geen!effect! heeft!op!de!behandeluitkomst.!Uit!het!onderzoek!van!Michael!en!Crowley!(2002)!komt!naar!voren! dat!behandelingen!voor!depressie!beter!werken!bij!vrouwen.!Uit!onderzoek!van!Clarke,!Rohde,! Lewinsohn,!Hops!en!Seeley!(1999)!blijkt!daarentegen!dat!een!behandeling!voor!depressie!beter! werkt!bij!mannen.!Om!meer!duidelijkheid!te!krijgen!over!de!rol!van!geslacht,!moet!de!invloed!van! geslacht!op!een!PTSS!behandeling!onderzocht!worden.!!! ! Etniciteit&& Naast!geslacht!wordt!er!onderscheid!gemaakt!tussen!allochtone!en!autochtone!slachtoffers.! Meerdere!onderzoeken!hebben!aangetoond!dat!allochtone!slachtoffers!van!schokkende! gebeurtenissen!een!specifieke!risicogroep!vormen!voor!de!ontwikkeling!van!psychische!klachten! (Norris!et!al.,!2002;!Drogendijk!et!al.,!2003).!Etnischaculturele!verschillen!tussen!westerse!en!nieta westerse!bevolkingsgroepen!beïnvloeden!niet!alleen!de!kans!op!het!ontstaan!van!symptomen!maar! ook!de!kans!dat!symptomen!al!dan!niet!worden!geuit!(Vermetten,!Kleber!&!Van!der!Hart,!2012).!Er! bestaat!empirische!ondersteuning!dat!mensen!uit!nietawesterse!culturen!meer!somatische!klachten! ervaren!en!uiten!bij!extreem!stressvolle!gebeurtenissen!dan!mensen!uit!westerse!culturen!(Kirmayer! &!Young,!1998).!Op!basis!hiervan!valt!te!verwachten!dat!allochtonen!meer!lichamelijke!klachten! zullen!noemen!dan!autochtonen!en!dat!autochtonen!meer!psychische!klachten!zullen!noemen.!Uit! onderzoek!dat!is!gedaan!naar!de!vuurwerkramp!in!Enschede!blijkt!dat!vier!jaar!na!de!ramp!de!meeste! gezondheidsproblemen!(inclusief!PTSS)!voorkomen!bij!getroffen!bewoners!met!zware!schade!aan! hun!huis!en!bij!allochtone!bewoners!(Grievink!et!al.,!2004).!Van!de!getroffen!allochtone!bewoners! voldoet!na!vier!jaar!42%!aan!de!criteria!van!PTSS!tegenover!10%!bij!getroffen!autochtone!bewoners.! Van!RooijenaMutsaers!(2013)!meldt!dat!de!mogelijke!invloed!van!etniciteit!op!het!effect!van! psychotherapeutische!behandelingen!nog!te!weinig!is!onderzocht.!In!het!onderzoek!van!Rohde,! Seeley,!Kaufman,!Clarke!en!Stice!(in!Van!RooijenaMutsaers,!2013)!is!gekeken!naar!de!rol!van! etniciteit.!Uit!het!onderzoek!bleek!dat!bij!depressieve!blanke!jeugdigen!een!cognitieve! gedragstherapeutische!interventie!effectiever!is!dan!een!controleconditie!die!bestond!uit!het! aanleren!van!algemene!levensvaardigheden.!Bij!depressieve!nietablanke!jeugdigen!leken!beide! condities!even!goed!te!werken.!Dit!kan!een!aanwijzing!zijn!dat!etniciteit!mogelijk!invloed!heeft!op!de! behandeling!van!PTSS.& & Opleidingsniveau& Ook!wordt!het!opleidingsniveau!van!de!respondenten!onderzocht.!Uit!het!onderzoek!van!Breslau!et! al.!(1991)!is!gebleken!dat!een!lager!opleidingsniveau!een!risicofactor!is!voor!blootstelling!aan! traumatische!gebeurtenissen.!Een!lager!opleidingsniveau!is!indicator!voor!een!lage!sociaal! 11! !
economische!status.!Een!lager!opleidingsniveau!verhoogt!het!risico!op!PTSS!als!gevolg!van!sociale! omgevingen,!ongeacht!het!individuele!gedrag,!die!worden!geassocieerd!met!een!grotere! blootstelling!aan!trauma.!Hoekenga,!Thewissen,!Bos,!Agnes!en!WillemseaVan!Son!(2010)!schrijven!in! hun!artikel!dat!PTSS!vaker!voorkomt!bij!mensen!met!een!lager!opleidingsniveau.!Onderzoek!door!Van! der!Ploeg!et!al.!(1985)!naar!de!gevolgen!van!gijzelingsdrama’s!in!de!jaren!’70!in!Nederland,!laat!onder! andere!zien!dat!er!meer!negatieve!gevolgen!optraden!naarmate!mensen!minder!schoolopleiding! hadden!genoten.!Er!is!weinig!bekend!over!de!invloed!van!opleidingsniveau!op!een!PTSS!behandeling.! Uit!onderzoek!van!Beutler,!Harwood,!Alimohamed!en!Malik!(in!Vandereycken,!Hoogduin!&! Emmelkamp,!2006)!blijkt!dat!intelligentie!samenhangt!met!een!positief!resultaat!van! psychodynamische!en!experiëntiële!therapie.!Dit!kan!een!aanwijzing!zijn!dat!een!hoger! opleidingsniveau!zorgt!voor!een!positievere!behandeluitkomst!bij!een!PTSS!behandeling.!! & Burgerlijke&staat& Daarnaast!wordt!gekeken!naar!de!burgerlijke!staat!van!de!respondenten.!Uit!verschillende! onderzoeken!is!gebleken!dat!mensen!die!in!het!verleden!gehuwd!zijn!geweest,!zoals!gescheiden! mensen!en!mensen!waarvan!de!partner!overleden!is,!meer!kans!hebben!op!PTSS!dan!gehuwden!of! mensen!die!niet!zijn!gescheiden!of!mensen!waarvan!de!partner!niet!is!overleden!(Kessler!et!al.,!1995;! Creamer,!Burgess!&!McFarlane,!2001;!Silver,!Holman,!McIntosh,!Poulin!&!GilaRivas,!2002).!Uit!een! onderzoek!naar!Nederlandse!veteranen!die!in!1979a1985!naar!Libanon!zijn!uitgezonden!blijkt!dat! mensen!zonder!partner!meer!gezondheidsproblemen!rapporteren.!Het!hebben!van!een!partner!blijkt! samen!te!hangen!met!een!betere!beoordeling!op!alle!of!bijna!alle!aspecten!van!kwaliteit!van!leven! (Mouthaan!et!al.,!2005).!Er!is!een!kans!dat!het!al!dan!niet!hebben!van!een!partner!ook!van!invloed!is! op!een!PTSS!behandeling.!Bij!de!behandeling!met!het!Atriske!Protocol!worden!namelijk!de!partner!en! indien!mogelijk!ook!de!kinderen!actief!betrokken,!onder!meer!door!middel!van!psychoaeducatie!en! ondersteuning!in!de!omgang!met!de!getraumatiseerde!partner!of!ouder!ten!behoeve!van!het! herstelproces.!! ! Soort&PTSS& Tot!slot!wordt!er!onderscheid!gemaakt!tussen!enkelvoudige!PTSS!(type!I)!en!complexe!PTSS!(type!II).! Bij!enkelvoudig!trauma!is!er!sprake!van!een!eenmalige!traumatische!gebeurtenis!(Burggraaff,!2013).! Lanius,!Vermetten!en!Pain!(2010)!geven!aan!dat!complex!trauma!zich!onderscheidt!van!enkelvoudig! trauma!vanwege!herhaalde!en!langdurige!traumatisering.!Niet!alleen!de!schokkende!ervaringen!zijn! meervoudig!maar!ook!de!psychische!en!sociale!gevolgen.!Bij!complex!trauma!is!er!volgens! Vermetten,!Kleber!&!Van!der!Hart!(2012),!naast!herhaalde!en!langdurige!traumatisering!ook!sprake! van!vroegkinderlijke!traumatisering.!De!ingrijpende!gebeurtenissen!kunnen!een!sterk!negatieve! uitwerking!hebben!op!de!ontwikkeling!van!de!stressgevoeligheid,!persoonlijkheid,!identiteit!en! autonomie!(Stöfsel!&!Mooren,!2010).!In!onderzoeken!van!Bremner!et!al.!(1999)!en!Teicher!et!al.! (2003)!komt!naar!voren!dat!het!logisch!te!verwachten!is!dat!de!psychopathologische!gevolgen!van! een!langdurige!periode!van!machteloosheid!en!hulpeloosheid!waarin!de!angstaanjagende! gebeurtenis!zich!steeds!herhaalt!en!niet!kan!worden!vermeden,!verschillend!zijn!in!vergelijking!met! enkelvoudige!trauma’s.!In!hun!onderzoeken!komt!ook!naar!voren!dat!wanneer!de!aanhoudende! traumatisering!in!de!kindertijd!plaatsvindt,!de!gevolgen!daarvan!ook!invloed!hebben!op!de! ontwikkeling!van!de!persoonlijkheid!en!de!ontwikkeling!van!de!hersenen.!Vermetten,!Kleber!en!Van! der!Hart!(2012)!geven!aan!dat!PTSS!en!complexe!PTSS!polen!zijn!op!een!continuüm.!In!dit!onderzoek! heeft!de!behandelaar,!dhr.!!Naron,!per!cliënt!bepaald!of!er!sprake!is!van!enkelvoudige!of!complexe! 12! !
PTSS.!Aangezien!enkelvoudige!en!complexe!PTSS!zich!van!elkaar!onderscheiden!wordt!er!in!dit! onderzoek!gekeken!welke!invloed!het!soort!PTSS!heeft!op!de!behandeling!met!het!Atriske!Protocol.! Uit!het!onderzoek!van!De!Boer,!Schroevers!en!Frets!(2007)!bij!mensen!met!verschillende!psychische! klachten!is!namelijk!gebleken!dat!cliënten!die!meer!klachten!ervaren!aan!het!begin!van!een! cognitieve!gedragtherapeutische!behandeling,!gedurende!de!gehele!behandeling!meer!klachten! ervaren!dan!cliënten!die!minder!klachten!ervaren!aan!het!begin!van!de!behandeling.!Echter!de! mensen!die!meer!klachten!ervaren!aan!het!begin!van!de!behandeling,!ervaren!aan!het!eind!van!de! behandeling!nog!steeds!meer!klachten.!! ! Dhr.!Naron,!ontwikkelaar!van!het!Atriske!Protocol,!geeft!aan!dat!zijn!behandeling!!verder!gaat!dan! alleen!het!symptoom!of!de!klacht!behandelen!waar!de!cliënt!het!meest!last!van!heeft.!Daarom! worden!niet!alleen!de!klachten!en!symptomen!onderzocht!maar!ook!de!kwaliteit!van!leven!en!de! zorgconsumptie.!De!klachten!en!symptomen,!de!kwaliteit!van!leven!en!de!zorgconsumptie!worden!in! dit!onderzoek!samengevat!onder!de!term!fysieke!en!psychische!gesteldheid.!Zie!figuur!1!voor!een! schematische!weergave!van!de!onderlinge!samenhang!van!de!variabelen.!!
& & Figuur#1.!Conceptueel!model!van!de!onderlinge!samenhang!van!de!variabelen! # Op#basis#van#de#literatuur#zijn#de#volgende#hypotheses#opgesteld:## ! HA#=#De#behandeling#met#het#Atriske#Protocol#heeft#een#positieve#invloed#op#de#fysieke#en# psychische#gesteldheid#van#mensen#met#chronische#PTSS## ! HA#=#Bij#mannen#is#er#na#behandeling#met#het#Atriske#Protocol#een#grotere#daling#in#PTSS# klachten#en#symptomen#dan#bij#vrouwen# ! HA#=#De#behandeling#met#het#Atriske#Protocol#slaat#beter#aan#bij#autochtonen#dan#bij# allochtonen#als#er#wordt#gekeken#naar#fysieke#en#psychische#klachten,#de#zorgconsumptie#en# de#kwaliteit#van#leven## ! HA#=#De#behandeling#met#het#Atriske#Protocol#slaat#beter#aan#bij#mensen#met#een#hoger# opleidingsniveau#dan#bij#mensen#met#een#lager#opleidingsniveau#als#er#wordt#gekeken#naar# fysieke#en#psychische#klachten,#de#zorgconsumptie#en#de#kwaliteit#van#leven## ! HA#=#De#behandeling#met#het#Atriske#Protocol#slaat#beter#aan#bij#mensen#met#enkelvoudige# PTSS#dan#bij#mensen#met#complexe#PTSS#als#er#wordt#gekeken#naar#fysieke#en#psychische# klachten,#de#zorgconsumptie#en#de#kwaliteit#van#leven#
13! !
HA#=#De#behandeling#met#het#Atriske#Protocol#slaat#beter#aan#bij#mensen#met#partner#dan#bij# mensen#zonder#partner#als#er#wordt#gekeken#naar#de#fysieke#en#psychische#klachten,#de# zorgconsumptie#en#de#kwaliteit#van#leven! ! Er!is!onvoldoende!bekend!over!het!Atriske!Protocol!en!de!invloed!van!deze!behandelmethode!op!de! psychische!en!fysieke!gesteldheid!van!mensen!met!chronische!PTSS.!Vermetten!et!al.!(2012)!melden!! dat!het!raadzaam!is!om!wetenschappelijk!onderzoek!te!verrichten!naar!de!werking!van!andere! therapieën!dan!EMDR!en!CGT.!Er!bestaan!namelijk!veel!meer!behandelvormen!maar!veel!daarvan! zijn!niet!in!gecontroleerde!studies!getoetst.!Dit!onderzoek!is!van!belang!om,!naast!de!al!bestaande! behandelmethoden,!een!nieuwe!minder!belastende!behandelmethode!voor!PTSS!patiënten!aan!het! licht!te!brengen.!Een!effectieve!behandeling!voor!PTSS!is!niet!alleen!van!belang!voor!het!slachtoffer! zelf!maar!ook!voor!de!omgeving.!Het!Trimbos!Instituut!(2010)!meldt!dat!mensen!met!PTSS!slechter! functioneren!op!werk!of!school!dan!mensen!zonder!een!psychische!stoornis.!Ook!hebben!zij!een! relatief!hoog!zorggebruik!vergeleken!met!andere!psychische!aandoeningen!wat!voor!kosten!zorgt.!Er! is!nog!niet!eerder!onderzoek!gedaan!naar!deze!behandeling,!vandaar!dat!het!belangrijk!is!om!te! kijken!naar!de!invloed!van!het!Atriske!Protocol!op!de!fysieke!en!psychische!gesteldheid!van! chronische!PTSS!patiënten.!! ! ! !
3&–&Onderzoeksdesign& In#paragraaf#1#staat#de#methode#van#het#onderzoek#beschreven.#Vervolgens#komt#in#paragraaf#2#de# onderzoeksdoelgroep#aan#de#orde,#gevolgd#door#de#onderzoeksinstrumenten#in#paragraaf#3.# Paragraaf#4#beschrijft#de#procedure#van#het#onderzoek.#Tot#slot#komen#in#paragraaf#5#de#analyses#aan# bod.## ! 3.1&Onderzoeksmethode&& Het!onderzoek!vond!plaats!binnen!Revivendo!B.V.!Er!is!kwantitatief!onderzoek!gedaan!door!middel! van!surveyonderzoek.!Op!deze!manier!kan!een!grote!hoeveelheid!informatie!gestructureerd!worden! verzameld!om!deze!vervolgens!systematisch!te!analyseren.!Er!is!voor!gekozen!om!gestructureerde! psychologische!vragenlijsten!schriftelijk!af!te!nemen.!Gestructureerde!psychologische!vragenlijsten! kunnen!de!mening!van!de!respondenten!nauwkeurig!in!kaart!brengen!(Perner,!z.j.).!Er!is!gebruik! gemaakt!van!een!verklarende!onderzoeksopzet!genaamd!‘Explanatory!sequential!design’.!Een! ‘explanatory!sequential!design’!bestaat!uit!twee!fasen.!In!de!eerste!fase!wordt!er!kwantitatieve! informatie!verkregen!en!in!de!tweede!fase!kwalitatieve!informatie.!De!kwalitatieve!resultaten! worden!gebruikt!om!de!kwantitatieve!resultaten!te!verklaren!(Creswell!&!Plano!Clark,!2011).!In!dit! geval!zijn!er!eerst!vragenlijsten!afgenomen!en!vervolgens!zijn!er!een!aantal!respondenten! geïnterviewd.!Bij!de!vragenlijsten!zat!ook!een!extra!notitieblad!voor!eventuele!opa!of!aanmerkingen! met!betrekking!tot!de!behandeling.!Zowel!de!interviews!als!de!ingevulde!notitiebladen!zorgen!slechts! voor!een!aanvulling!op!de!kwantitatieve!gegevens.!Er!is!sprake!van!longitudinaal!onderzoek! aangezien!er!meerdere!metingen!zijn!bij!dezelfde!groep!respondenten.!Er!is!een!meting!voorafgaand! aan!de!behandeling!gedaan,!direct!na!de!behandeling!en!nu!zal!er!een!meting!worden!gedaan!na! afloop!van!de!behandeling!met!het!Atriske!Protocol!(zie!figuur!2!op!pagina!15).!De!uitgestelde! nameting!bestaat!grofweg!uit!twee!groepen,!een!groep!die!één!tot!vijf!jaar!geleden!is!behandeld!en! een!groep!die!zes!tot!tien!jaar!geleden!is!behandeld!met!het!Atriske!Protocol.! 14! !
Fysieke!en! psychische! gesteldheid!! (0ametng)!
Behandeling!met!het! Atriské!Protocol! (intervente)!
Fysieke!en! psychische! gesteldheid!(directe! nametng)!
Fysieke!en! psychische! gesteldheid! (uitgestelde! nametng)!
! Figuur#2.!Onderzoeksdesign! ! 3.2&Onderzoeksdoelgroep& De!doelgroep!bestaat!uit!mensen!met!chronische!PTSS!die!hiervoor!behandeld!zijn!met!de!eerste! drie!fasen!en!ten!dele!de!vierde!fase!van!het!Atriske!Protocol!van!dhr.!Naron.!Zoals!in!paragraaf!1.3! beschreven!staat!wordt!er!naar!deze!fasen!gekeken!omdat!de!respondenten!van!dit!onderzoek!niet! behandeld!zijn!met!de!laatste!fasen!van!het!Atriske!Protocol.!De!respondenten!zijn!door!middel!van! een!doelgerichte!selecte!steekproef!gekozen.!De!steekproef!werd!bepaald!op!basis!van!de! aanwezigheid!van!de!Vier!Dimensionale!Klachtenlijst!(4DKL)!en!de!PTSS!klachtenschaal!in!het!dossier! van!de!cliënt!en!er!moest!sprake!zijn!van!een!‘zuivere’!PTSS.!Er!wordt!in!dit!onderzoek!van!‘zuivere’! PTSS!gesproken!wanneer!cliënten!op!de!PTSS!klachtenschaal!(voormeting)!en!tijdens!de!intake! duidelijk!door!dhr.!Naron!konden!worden!gedefinieerd!als!PTSS.!In!een!aantal!gevallen!was!er!sprake! van!enkelvoudige!PTSS!en!verder!was!er!sprake!van!chronische!PTSS!soms!in!combinatie!met! complex!trauma!met!nog!duidelijk!terug!te!halen!herbelevingen.!Zowel!de!cliënten!met!enkelvoudige! PTSS,!als!de!cliënten!met!chronische!PTSS!en!chronische!PTSS!in!combinatie!met!complex!trauma! met!nog!duidelijk!terug!te!halen!herbelevingen!participeren!in!het!onderzoek.!! ! Er!zijn!in!totaal!40!respondenten!benaderd!die!in!het!verleden!zijn!behandeld!met!het!Atriske! Protocol!in!de!particuliere!praktijk!van!dhr.!Naron!of!bij!Revivendo.!Deze!groep!bestaat!uit!26! vrouwen!(65%)!en!14!mannen!(35%).!Uit!verschillende!onderzoeken!blijkt!dat!PTSS!vaker!voorkomt! bij!vrouwen!dan!bij!mannen.!Verschillende!onderzoeken!melden!dat!de!lifetimeprevalentie!voor! vrouwen!ongeveer!twee!keer!zo!hoog!is!(±!10%)!dan!voor!mannen!(±!5%)!(Solomon!&!Davidson,! 1997;!Kessler,!Sonnega,!Bromet,!Hughes!&!Nelson,!1995;!Wolfe!&!Kimerling,!1997).!Op!basis!van! geslacht!is!deze!steekproef!representatief!voor!de!populatie.!De!respondenten!zijn!in!eerste!instantie! telefonisch!benaderd!door!dhr.!Naron!vanwege!privacy!redenen.!Wanneer!zij!niet!telefonisch! bereikbaar!waren!is!er!een!eamail!verstuurd.!Een!groot!deel!van!de!bestaande!cliënten!heeft! aangegeven!mee!te!willen!werken!aan!het!onderzoek!omdat!zij!vanuit!eigen!ervaringen!de!noodzaak! inzien!van!een!goede!PTSS!behandeling.!Daarnaast!was!de!kans!groot!dat!zij!mee!zouden!werken!aan! het!onderzoek!uit!loyaliteit!naar!de!behandelaar!of!uit!interesse!in!de!behandeling!die!zij!hebben! gehad.!! & 3.3&Onderzoeksinstrument& Er!zijn!verschillende!vragenlijsten!ingezet!om!de!gegevens!te!verkrijgen!over!de!klachten!en! symptomen,!de!kwaliteit!van!leven!en!de!zorgconsumptie.!Deze!vragenlijsten!zijn!opgenomen!in! bijlage!3.!De!Vier!Dimensionale!Klachtenlijst!en!de!PTSS!klachtenschaal!stonden!vooraf!al!vast! aangezien!dit!onderzoek!deels!op!dossieronderzoek!is!gebaseerd.!Hieronder!wordt!verder!ingegaan! op!de!ingezette!onderzoeksinstrumenten.!! ! ! ! 15! !
3.3.1#Vier#Dimensionale#Klachtenlijst#(4DKL)## De!4DKL!werd!gebruikt!om!de!klachten!en!symptomen!van!de!respondenten!in!kaart!te!brengen.!De! 4DKL!is!een!zelfbeoordelingsvragenlijst!die!vier!dimensies!van!psychopathologie!meet.!De!dimensies! ook!wel!schalen!genoemd!zijn!distress,!depressie,!angst!en!somatisatie.!Vrijwel!het!hele!scala!aan! psychische!en!psychosomatische!klachten!kan!in!deze!vier!schalen!worden!ondergebracht!(Terluin,! Terluin,!Prince!&!Van!Marwijk,!2008).!De!4DKL!bestaat!uit!vragen!als!‘Had!u!afgelopen!week! hoofdpijn?’!en!‘Voelde!u!zich!de!afgelopen!week!gespannen?’!Volgens!Terluin!(in!Van!Beljouw,!et!al.,! 2010)!hebben!de!4DKLaschalen!een!hoge!betrouwbaarheid,!dit!is!onderzocht!bij!huisartspatiënten! (n=2127),!de!Cronbach’s!alpha!varieert!van!.84!tot!.94.!De!COTAN!heeft!de!4DKL!met!uitzondering! van!de!normering!op!alle!punten!als!voldoende!tot!goed!beoordeeld.!De!normering!is!onvoldoende! omdat!de!normen!zijn!verouderd!en!niet!representatief!zijn!en/of!de!representativiteit!niet!te! beoordelen!is!(Egberink,!Janssen!&!Vermeulen,!2009a2014).!De!respondenten!hebben!de!vragenlijst! voorafgaand!aan!de!behandeling,!aan!het!eind!van!de!behandeling!en!langere!tijd!na!de!behandeling! ingevuld.!! # 3.3.2#PTSS#klachtenschaal# Naast!de!4DKL!werd!de!PTSS!klachtenschaal!ingezet!om!specifiek!de!PTSS!klachten!en!symptomen!in! kaart!te!brengen.!Ook!deze!vragenlijst!hebben!de!respondenten!voorafgaand!aan!de!behandeling,! aan!het!eind!van!de!behandeling!en!langere!tijd!na!de!behandeling!ingevuld.!De!PTSS!klachtenschaal! is!een!zelfrapportage!vragenlijst!om!PTSS!symptomen!te!meten!op!een!vierpuntsschaal.!De! vragenlijst!bestaat!uit!vragen!zoals!‘Hoe!vaak!heeft!u!de!afgelopen!week!last!gehad!van!pijnlijke! gedachten!of!beelden!over!het!trauma!terwijl!u!er!niet!aan!wilde!denken?’!De!betrouwbaarheid!van! de!Nederlandse!versie!van!de!vragenlijst,!onderzocht!bij!patiënten!verwezen!naar!ambulante!zorg!op! symptomen!van!posttraumatische!stress!(n=63),!toonde!een!Cronbach’s!alpha!van!.88!voor!de!totale! score!(Mol!et!al.,!2005).!! # 3.3.3#Manchester#Short#Assessment#of#Quality#of#Life#(MANSA)# De!MANSA!is!een!zelf!in!te!vullen!vragenlijst!die!bestaat!uit!16!items!en!is!ingezet!om!de!kwaliteit!van! leven!te!meten.!De!MANSA!meet!de!subjectief!ervaren!kwaliteit!van!leven!op!twaalf!levensgebieden.! Deze!levensgebieden!zijn!psychisch!functioneren,!lichamelijk!functioneren,!sociale!contacten,! familierelaties,!woonsituatie,!werksituatie,!financiële!situatie,!seksualiteit,!vrijetijdsbesteding,! veiligheid!en!leven!in!het!algemeen!op!een!zevenpuntsschaal!(‘kan!niet!slechter’!–!‘kan!niet!beter’).! Een!vraag!die!wordt!gesteld!is!‘Kunt!vertellen!hoe!u!op!dit!moment!uw!leven!als!geheel!ervaart?’!De! MANSA!wordt!gescoord!door!de!scores!op!twaalf!items!op!te!tellen!of!door!het!gemiddelde!ervan!te! nemen!(Priebe,!Huxley,!Knight!&!Evans,!1999).!Ook!kunnen!de!items!individueel!geïnterpreteerd! worden!indien!nodig.!Een!viertal!vragen!waar!respondenten!met!‘ja’!of!‘nee’!op!kunnen!antwoorden! worden!niet!meegenomen!bij!het!scoren!van!de!vragenlijst.!De!betrouwbaarheid!van!de!MANSA! blijkt!voldoende!uit!het!onderzoek!van!Priebe,!Huxley,!Knight!en!Evans!(1999)!bij!55!mensen!met!een! psychische!ziekte!(α!=!.74).!De!betrouwbaarheid!blijkt!goed!te!zijn!uit!het!onderzoek!van!Bjorkman!en! Svensson!(2005)!bij!92!personen!met!een!ernstige!psychische!ziekte!(α!=!.81).!Wat!betreft!de! constructvaliditeit!werden!hoge!correlatiecoëfficiënten!gevonden!tussen!de!MANSA!en!de! ‘Lancashire!Quality!of!Life!Profile’!(r!=!>.82)!(Van!Beljouw!&!Verhaak,!2010).!Er!was!geen!beginmeting! beschikbaar!van!de!MANSA!vandaar!dat!de!vragenlijst!na!de!behandeling!twee!keer!is!ingevuld.!Eén! keer!werd!de!respondenten!gevraagd!om!de!vragen!in!te!vullen!zoals!zij!zich!voorafgaand!aan!de!
16! !
behandeling!voelden.!En!één!keer!werd!de!respondenten!gevraagd!om!de!vragen!in!te!vullen!zoals!zij! zich!op!het!moment!van!invullen!voelden.!Er!is!dus!sprake!van!een!terugblik!en!een!huidige!meting.!! # 3.3.4#Trimbos/iMTA#questionnaire#for#Costs#associated#with#Psychiatric#Illness#(TiCBP)# De!TiCaP!is!een!vragenlijst!over!zorggebruik!en!productiviteitsverliezen!met!betrekking!tot!betaald!en! onbetaald!werk!bij!psychische!aandoeningen.!De!TiCaP!bestaat!uit!twee!delen!die!afzonderlijk!kunnen! worden!afgenomen!(Bouwmans!et!al.,!2013).!In!dit!onderzoek!is!een!aangepaste!versie!van!het! eerste!deel!van!de!TiCaP!afgenomen.!Dit!deel!brengt!de!zorgconsumptie!in!kaart!bij!mensen!met! psychische!aandoeningen.!Er!worden!vragen!gesteld!zoals!‘Hoeveel!afspraken!had!u!in!de!afgelopen! drie!maanden!met!de!huisarts?’!Er!wordt!een!aangepaste!versie!gebruikt!omdat!de!originele!versie! wordt!gebruikt!om!een!inschatting!te!maken!van!de!kosten!voor!gezondheidszorg.!In!de!handleiding! staat!beschreven!dat!items!die!niet!relevant!worden!geacht!voor!de!onderzoekspopulatie!kunnen! worden!weggelaten.!Voor!dit!onderzoek!is!de!vraag!‘Hoe!bent!u!tegen!ziektekosten!verzekerd?’! weggelaten!omdat!deze!niet!relevant!is!voor!dit!onderzoek.!Algemeen!is!de!betrouwbaarheid!van!de! TiCaP!toereikend!tot!perfect!(ICC!>0,6).!Dit!kwam!naar!voren!uit!een!testahertest!meting!met!data!die! is!verkregen!uit!een!gerandomiseerd!klinisch!onderzoek!naar!de!kosten!en!effecten!van!feedback! gedurende!behandeling!met!psychotherapie!(n=99).!Dit!betekent!dat!er!nauwelijks!verschillen! waarneembaar!zijn!tussen!de!verschillende!metingen!(Bouwmans!et!al.,!2013).!Net!als!bij!de!MANSA! was!er!geen!beginmeting!van!de!TiCaP.!Ook!deze!vragenlijst!is!na!de!behandeling!twee!keer!ingevuld.! Eén!keer!werd!de!respondenten!gevraagd!om!de!vragen,!over!hun!zorggebruik!over!drie!maanden! voorafgaand!aan!de!behandeling!in!te!vullen.!En!één!keer!werd!de!respondenten!gevraagd!om!de! vragen!over!hun!zorggebruik!van!de!afgelopen!drie!maanden!in!te!vullen.!Er!is!wederom!sprake!van! een!terugblik!en!een!huidige!meting.!! ! 3.4&Procedure&& Er!is!gebruik!gemaakt!van!zowel!bestaande!als!nieuwe!gegevens.!De!bestaande!gegevens!zijn! verkregen!uit!de!cliëntendossiers!waarover!Naron!Praktijk!beschikt.!Deze!cliënten!zijn!in!het!verleden! met!de!eerste!drie!en!ten!dele!de!vierde!fase!van!het!Atriske!Protocol!behandeld.!De!respondenten! zijn!geselecteerd!op!basis!van!de!beschikbare!gegevens.!Zo!moest!het!dossier!beschikken!over!een! voora!en!een!directe!nameting!met!de!4DKL!en!de!PTSS!klachtenschaal.!Deze!vragenlijsten!zijn!tijdens! de!intake!en!direct!na!de!behandeling!afgenomen.!Verder!moest!er!sprake!zijn!van!‘zuivere’!PTSS,! zoals!beschreven!in!paragraaf!3.2.!Wanneer!er!sprake!is!van!‘zuivere’!PTSS!kunnen!andere! ziektebeelden!de!behandeling!met!het!Atriske!Protocol!niet!beïnvloeden,!zodat!er!specifiek! onderzoek!wordt!gedaan!naar!PTSS.!! ! Nadat!uit!de!dossiers!de!bruikbare!cliënten!zijn!geselecteerd!werden!deze!cliënten!vanwege!privacy! redenen!telefonisch!benaderd.!Er!is!aan!hen!gevraagd!of!zij!mee!willen!werken!aan!het!onderzoek.! De!cliënten!die!wilden!participeren!in!het!onderzoek!kregen!de!vragenlijsten!met!begeleidende!brief!! inclusief!een!formulier!voor!opa!of!aanmerkingen!thuis!gestuurd.!Zie!bijlage!3!voor!de!begeleidende! brief!en!de!vragenlijsten.!Ook!werd!er!een!enveloppe!meegezonden!zodat!de!respondenten,!na!het! invullen!van!de!vragenlijsten,!alles!naar!de!onderzoeker!konden!retourneren.!Dit!gebeurde!naamloos! en!onder!nummer!zodat!de!anonimiteit!van!de!cliënten!gewaarborgd!bleef.!Deze!laatste!meting! bestaat!uit!grofweg!twee!groepen,!zoals!beschreven!in!paragraaf!3.1.!Zie!figuur!2!(pagina!15)!voor! een!weergave!van!het!onderzoeksdesign.!Verder!zijn!een!aantal!willekeurige!respondenten!van!de! geselecteerde!groep!benaderd!om!te!vragen!of!zij!bereid!zijn!mee!te!werken!aan!een!interview.!Deze! 17! !
interviews!zijn!door!de!onderzoeker!afgenomen!in!de!praktijk!van!dhr.!Naron!en!bij!een!respondent! thuis.!Dhr.!Naron!was!niet!aanwezig!in!zijn!praktijkruimte!op!het!tijdstip!van!het!interview.!! & 3.5&Analyses&& Er!zijn!meerdere!momenten!waarbij!dezelfde!groep!respondenten!vragenlijsten!hebben!ingevuld.!De! totaalscores!van!de!drie!verschillende!meetmomenten!met!de!4DKL!en!de!PTSS!klachtenschaal!zijn! met!elkaar!vergeleken,!door!middel!van!‘ANOVA!with!repeated!measures’.!Ook!worden!de!4DKL! schalen!apart!vergeleken,!door!middel!van!‘ANOVA!with!repeated!measures’.!Er!wordt!van!deze! toets!gebruik!gemaakt!omdat!er!metingen!zijn!op!meer!dan!twee!momenten!bij!dezelfde!groep! respondenten.!Op!deze!manier!wordt!er!gekeken!of!er!verschillen!waarneembaar!zijn!in!klachten!en! symptomen!van!PTSS!patiënten!voor!en!na!behandeling!met!het!Atriske!Protocol.!Uit!de!literatuur!is! naar!voren!gekomen!dat!geslacht,!het!soort!PTSS!en!etniciteit!invloed!hebben!op!PTSS!klachten.!De! ‘MannaWhitney!Uatoets’!wordt!ingezet!om!te!kijken!welke!verschillen!er!bestaan!tussen!mannen!en! vrouwen,!mensen!met!partner!en!mensen!zonder!partner,!enkelvoudige!PTSS!en!complexe!PTSS!en! tussen!allochtonen!en!autochtonen,!wat!betreft!de!klachten!en!symptomen.!Het!opleidingsniveau! blijkt!eveneens!van!invloed!te!zijn!op!PTSS!klachten.!Om!de!verschillen!qua!opleidingsniveau!in!kaart! te!brengen!wordt!er!gebruik!gemaakt!van!de!‘KruskalaWallistoets’.!Deze!toetsen!worden!gebruikt! omdat!de!steekproef!te!klein!is!om!een!‘Tatoets’!uit!te!voeren.!! ! In!welke!mate!mensen!met!chronische!PTSS!voor!en!na!hun!behandeling!gebruik!maken!van! hulpverleners!en!medicatie!wordt!in!kaart!gebracht!met!een!frequentieverdeling.!Ook!wordt!er! gekeken!of!er!een!verschil!is!tussen!de!twee!uitgestelde!metingen!(de!terugblik!en!de!huidige! meting),!hiervoor!wordt!de!‘Wilcoxon!signedarankstoets’!gebruikt.!Of!er!een!samenhang!is!tussen! geslacht,!etniciteit,!burgerlijke!staat!of!het!soort!PTSS!en!zorggebruik!wordt!bekeken!met!‘Cramers! V’.!De!samenhang!tussen!opleidingsniveau!en!zorggebruik!wordt!bekeken!met!‘Spearman’s! rangcorrelatie’.!! ! Verder!wordt!er!gekeken!naar!kwaliteit!van!leven.!Door!middel!van!de!gemiddelde!score!wordt! gekeken!in!welke!mate!mensen!met!chronische!PTSS!tevreden!zijn!met!hun!leven.!Daarnaast!wordt! er!gekeken!of!er!een!verschil!is!tussen!de!uitgestelde!metingen!(de!terugblik!en!de!huidige!meting),! hiervoor!wordt!gebruik!gemaakt!van!de!‘Wilcoxon!signedarankstoets’.!Er!wordt!onderzocht!of!er!een! samenhang!is!tussen!geslacht,!etniciteit,!burgerlijke!staat!of!het!soort!PTSS!en!kwaliteit!van!door! middel!van!‘Cramers!V’.!De!samenhang!tussen!opleidingsniveau!en!kwaliteit!van!leven!wordt! onderzocht!met!‘Spearman’s!rangcorrelatie’.!! ! Tot!slot!worden!er!kwalitatieve!onderzoeksgegevens!verkregen!uit!interviews!met!cliënten!en!uit!de! notitieformulieren!die!met!de!vragenlijsten!zijn!meegestuurd.!Deze!gegevens!zullen!slechts!een! aanvulling!zijn!op!de!kwantitatieve!gegevens.!Deze!gegevens!worden!subjectief!geanalyseerd!en! verwerkt!door!de!onderzoeker.!Hierbij!probeert!de!onderzoeker!zo!systematisch!mogelijk!te!werk!te! gaan!door!de!verkregen!informatie!te!ordenen!en!te!combineren.!! ! !
18! !
4&–&Onderzoeksresultaten&& In#hoofdstuk#4#komen#de#resultaten#van#het#onderzoek#aan#bod.#In#de#eerste#paragraaf#staat#de# uitvoering#van#het#onderzoek#beschreven.#Paragraaf#2#geeft#de#respons#van#het#onderzoek#weer.#In# paragraaf#3#tot#en#met#8#komen#de#resultaten#gericht#op#de#verschillende#deelvragen#aan#bod.## # 4.1&Uitvoering& Het!onderzoek!bestaat!deels!uit!dossieronderzoek.!Alle!oude!cliëntendossiers!zijn!doorgenomen!om! te!kijken!welke!cliënten!geschikt!zijn!voor!deelname!aan!het!onderzoek.!Er!zijn!40!cliënten!naar!voren! gekomen!die!in!aanmerking!komen!voor!deelname!aan!het!onderzoek.!Twee!respondenten!hebben! tijdens!de!directe!nameting!de!4DKL!niet!ingevuld,!één!van!deze!respondenten!heeft!tijdens!de! voormeting!ook!de!4DKL!niet!ingevuld.!Van!de!respondenten!die!overblijven!zijn!de!voora!en!de! directe!nameting!met!de!PTSS!klachtenschaal!en!de!4DKL!ingevoerd!in!SPSS.!Deze!cliënten!zijn,! vanwege!privacy!redenen,!door!dhr.!Naron!benaderd!om!te!vragen!of!zij!mee!wilden!werken!aan!het! onderzoek.!Op!15!april!2015!zijn!de!vragenlijsten!inclusief!begeleidende!brief!en!retourenveloppe! onder!nummer!door!dhr.!Naron!per!post!verstuurd.!De!retourenveloppe!was!naar!de!onderzoeker! geadresseerd.!Er!is!een!periode!van!zes!weken!uitgetrokken!waarin!de!respondenten!de!vragenlijst! konden!retourneren.!Respondenten!die!na!vier!weken!hun!vragenlijst!nog!niet!hadden! geretourneerd!zijn!nogmaals!telefonisch!benaderd!om!te!vragen!of!zij!dit!alsnog!wilden!doen.!Tijdens! de!eerste!twee!weken!van!juni!zijn!de!data!geanalyseerd!en!verwerkt.!Tijdens!het!analyseren!en! verwerken!van!de!data!bleek!dat!de!vraag:!“Ervaart!u!nog!klachten!met!betrekking!tot!de! traumatische!gebeurtenis(sen)!waarvoor!u!bent!behandeld!met!het!Atriske!Protocol?”!niet!te!zijn! gesteld!aan!de!respondenten.!Hierdoor!werd!uit!het!onderzoek!niet!duidelijk!of!de!klachten! betrekking!hebben!op!nieuwe!schokkende!en/of!traumatische!gebeurtenissen!of!dat!de!klachten! betrekking!hebben!op!het!trauma!waarvoor!zij!zijn!behandeld.!Vanwege!de!importantie!van!de!vraag! is!besloten!een!vervolgonderzoek!te!starten!waarin!deze!vraag!alsnog!werd!gesteld.!Op!9!juli!2015! kregen!de!respondenten!opnieuw!een!korte!vragenlijst!inclusief!begeleidende!brief!en! retourenveloppe!(zie!bijlage!3)!per!post!thuis!gestuurd.!Wederom!was!de!retourenveloppe!naar!de! onderzoeker!geadresseerd.!De!respondenten!die!na!drie!weken!hun!vragenlijst!nog!niet!hadden! geretourneerd!zijn!telefonisch!benaderd,!wanneer!zij!niet!telefonisch!bereikbaar!waren!zijn!zij!per!ea mail!benaderd!om!te!vragen!of!zij!alsnog!de!ingevulde!vragenlijst!wilden!retourneren.!De!nieuwe! gegevens!zijn!halverwege!augustus!geanalyseerd!en!verwerkt.!! & 4.2&Respons&& In!tabel!1!(pagina!20)!is!te!zien!hoeveel!respondenten!daadwerkelijk!hebben!deelgenomen!aan!alle! metingen!van!het!onderzoek.!Tijdens!de!voormeting!en!de!directe!nameting!zijn!zowel!de!4DKL!als!de! PTSS!klachtenschaal!ingevuld!en!tijdens!de!uitgestelde!nameting!is!naast!deze!vragenlijsten!ook!nog! de!MANSA!en!de!TiCaP!ingevuld.!13!respondenten,!die!hebben!meegewerkt!aan!de!uitgestelde! nameting,!hebben!het!formulier!voor!eventuele!opa!of!aanmerkingen!ingevuld.!Twee!respondenten! zijn!geïnterviewd.!Tien!respondenten!waren!niet!meer!traceerbaar!tijdens!de!uitgestelde!nameting! vanwege!achterhaalde!contactgegevens.!De!overige!respondenten!hebben!niet!deelgenomen!aan!de! uitgestelde!nameting!vanwege!uiteenlopende!redenen,!zoals!bijvoorbeeld!geen!tijd!kunnen! vrijmaken!vanwege!persoonlijke!omstandigheden.!Er!zijn!18!respondenten,!die!hebben!meegedaan! aan!de!uitgestelde!nameting,!die!zes!tot!tien!jaar!geleden!zijn!behandeld!met!het!Atriske!Protocol.!De! overige!drie!respondenten!zijn!één!tot!vijf!jaar!geleden!behandeld!met!het!protocol.!Bij!16! respondenten!was!er!sprake!van!chronische!PTSS,!in!zes!gevallen!wat!dit!in!combinatie!met!complex! 19! !
trauma.!Er!zijn!vijf!respondenten!behandeld!voor!enkelvoudige!PTSS.!De!respondenten!zijn!voor! diverse!traumatische!gebeurtenissen!behandeld!met!het!Atriske!Protocol.!Het!gaat!om!seksueel! misbruik!zoals!aanranding,!verkrachting!en!incest,!geweldservaringen!waaronder!mishandeling,! ernstige!bedreiging!en!intimidatie!of!betrokkenheid!bij!ongevallen!met!een!dodelijke!afloop,!de! confrontatie!van!suïcide!en!traumatisch!overlijden,!oorlogstrauma!of!getuige!of!direct!betrokken!zijn! vanuit!de!beroepsuitoefening!bij!schokkende!en/of!traumatische!gebeurtenissen!zoals!ongelukken,! suïcides,!intimidatie!en!geweldservaringen.!Voor!het!vervolgonderzoek!zijn!de!21!respondenten!die! hebben!deelgenomen!aan!de!uitgestelde!nameting!opnieuw!benaderd.!Het!is!niet!bekend!wat!de! reden!is!dat!twee!respondenten!niet!hebben!gereageerd,!mogelijk!heeft!dit!te!maken!met!de! vakantieperiode!waarin!het!vervolgonderzoek!heeft!plaatsgevonden.!! ! Tabel!1! Respons#van#het#onderzoek# ! Voormeting! Directe!nameting! Uitgestelde! Vervolgonderzoek! nameting! & N! %! N! %! N! %! N! %! Mannen&& 14! 35,9! 14! 36,8! 10! 47,6! 10! 52,6! Vrouwen&& 25! 64,1! 24! 63,2! 11! 52,4! 9! 47,4! Totaal!! 39& 100& 38& 100& 21& 100& 19& 100& & & 4.3&Resultaten&van&deelvraag&1&“Zijn&er&veranderingen&waarneembaar&wat&betreft&de&PTSS&klachten& en&symptomen&bij&mensen&met&chronische&PTSS&direct=&en&langere&tijd&na&de&behandeling&met&het& Atriske&Protocol?”& Om!te!kijken!of!er!veranderingen!waarneembaar!zijn!wat!betreft!PTSS!klachten!en!symptomen!bij! mensen!met!chronische!PTSS!(N=21),!op!basis!van!de!vier!schalen!en!de!totaalscore!van!de!4DKL,!na! de!behandeling!is!een!‘ANOVA!with!repeated!measures’!analyse!uitgevoerd.!De!resultaten!laten!een! significant!verschil!zien!op!de!totaalscore!van!de!4DKL!tussen!de!drie!meetmomenten,!Wilks’!Lambda! =.18,!F(2,!19)!=!42,34,!p!
20! !
Tabel!2! Klachten#en#symptomen#op#basis#van#de#4DKL#en#de#PTSS#klachtenschaal#voor#en#na#de#behandeling# met#het#Atriske#Protocol# ! Voormeting! Directe!nameting! Uitgestelde!nameting! ! Gemiddelde! STD! Gemiddelde! STD! Gemiddelde! STD! 4DKL& 74,38! 36,75! 14,29! 13,25! 33,00! 40,85! Distress& 34,38! 13,31! 5,62! 4,62! 13,38! 15,12! Depressie& 6,76! 5,43! ,14! ,65! 3,00! 5,55! Angst& 11,81! 8,61! 1,71! 2,67! 3,57! 8,90! Somatisatie& 21,43! 13,65! 6,81! 7,40! 13,05! 14,56! PTSS&klachtenschaal& 35,29! 11,82! 5,76! 3,60! 8,05! 8,63! Noot.#Cijfers!op!basis!van!de!gemiddelde!scores!van!de!21!respondenten!die!aan!zowel!de!voora,!de! directe!en!de!uitgestelde!nametingen!hebben!meegedaan!! ! Als!er!apart!gekeken!wordt!naar!de!drie!meetmomenten!met!de!4DKL!inclusief!de!vier!schalen!van!de! 4DKL!en!de!PTSS!klachtenschaal,!blijkt!dat!er!zowel!op!de!4DKL!inclusief!de!vier!schalen!van!de!4DKL! en!de!PTSS!klachtenschaal!een!significant!verschil!(p!<.01)!te!zijn!tussen!de!scores!op!de!voora!en! directe!nameting!en!tussen!de!scores!op!de!voora!en!uitgestelde!nameting.!Er!is!geen!significant! verschil!(p!>.05)!op!de!directea!en!de!uitgestelde!nameting!tussen!de!scores!op!de!4DKL!inclusief!de! vier!schalen!en!de!PTSS!klachtenschaal.!! ! Er!is!met!een!‘frequentieverdeling’!onderzocht!of!er!tussen!de!directe!nameting!en!de!uitgestelde! nameting!schokkende!en/of!traumatische!gebeurtenissen!hebben!plaatsgevonden,!die!fysiek!of! emotioneel!van!invloed!kunnen!zijn!op!het!huidige!leven!van!de!respondenten.!61,9!%!van!de! respondenten!heeft!opnieuw!een!schokkende!en/of!traumatische!gebeurtenis!meegemaakt!na!de! behandeling!met!het!Atriske!Protocol.!38,1!%!van!de!respondenten!heeft!niet!opnieuw!te!maken! gehad!met!schokkende!en/of!traumatische!gebeurtenissen.!! ! Tijdens!het!vervolgonderzoek!is!er!met!een!‘frequentieverdeling’!onderzocht!of!de!respondenten!nog! klachten!ervaren!met!betrekking!tot!de!traumatische!gebeurtenis(sen)!waarvoor!zij!behandeld!zijn! met!het!Atriske!Protocol.!17!respondenten!(89,5%)!ervaren!geen!klachten!meer!en!2!respondenten! (10,5%)!ervaren!nog!wel!klachten!met!betrekking!tot!de!traumatische!gebeurtenis(sen)!waarvoor!zij! behandeld!zijn!met!het!Atriske!Protocol.!De!twee!respondenten!die!nog!wel!klachten!ervaren!hebben! geen!van!beide!last!van!schaamtegevoelens.!Opvallend!is!dat!één!van!de!respondenten!vijf!keer!of! meer!per!week!pijnlijke!herinneringen,!gedachten!of!gevoelens!met!betrekking!tot!de!traumatische! gebeurtenis!vermijd,!de!andere!respondent!geeft!aan!dit!één!keer!per!week!te!doen.!De!overige! klachten!zoals!herbelevingen,!nachtmerries,!schuldgevoelens!en!wraakgevoelens!komen!bij!de!twee! respondenten!één!keer!per!week!of!helemaal!niet!voor.!De!twee!respondenten!geven!verschillende! redenen!waarom!zij!niet!opnieuw!contact!hebben!gezocht!met!dhr.!Naron.!Eén!respondent!geeft!aan! dat!de!klachten!niet!meer!zo!erg!aanwezig!zijn!als!destijds!en!de!andere!respondent!geeft!aan!met!de! klachten!om!te!kunnen!gaan,!zij!geeft!aan!dit!van!dhr.!Naron!te!hebben!geleerd.!!! ! & &
21! !
4.4&Resultaten&van&deelvraag&2&“Welke&verschillen&zijn&er&te&zien&in&PTSS&klachten&en&symptomen& wanneer&er&wordt&gekeken&naar&geslacht,&etniciteit,&opleidingsniveau,&burgerlijke&staat&en&het& soort&PTSS?”& Om!de!tweede!deelvraag!te!onderzoeken!zijn!zowel!de!‘MannaWhitney!Uatoets’!en!de!‘Kruskala Wallistoets’!ingezet.!De!invloed!van!geslacht,!etniciteit,!burgerlijke!staat!en!het!soort!PTSS!op!de! klachten!en!symptomen,!op!basis!van!de!4DKL!en!de!PTSS!klachtenschaal,!zijn!onderzocht!met!de! ‘MannaWhitney!Uatoets’.!Er!is!geen!significant!verschil!(p!>.05)!tussen!mannen!en!vrouwen!en!tussen! mensen!met!partner!en!mensen!zonder!partner,!wat!betreft!klachten!en!symptomen,!op!basis!van!de! totaalscores!van!de!4DKL!en!de!PTSS!klachtenschaal.!Dit!komt!niet!overeen!met!de!hypotheses!‘bij! mannen!is!er!na!behandeling!met!het!Atrikse!Protocol!een!grotere!daling!in!PTSS!klachten!en! symptomen!dan!bij!vrouwen’!en!‘de!behandeling!met!het!Atrikse!Protocol!slaat!beter!aan!bij!mensen! met!partner!dan!bij!mensen!zonder!partner!als!er!wordt!gekeken!naar!de!fysieke!en!psychische! klachten’.!Er!is!ook!gekeken!naar!de!invloed!van!geslacht!op!vermijdingsgedrag!aangezien!dhr.!Naron! stelt!dat!ontkenning!en!vermijding!meer!voorkomt!bij!mannen!dan!bij!vrouwen.!Dit!is!onderzocht! met!de!‘MannaWhitney!Uatoets’.!Het!blijkt!dat!mannen!bij!de!directe!nameting,!op!basis!van!het!item! met!betrekking!tot!vermijdingsgedrag,!meer!vermijdingsgedrag!vertonen!(gemiddelde!rangorde! score!24,21)!dan!vrouwen!(gemiddelde!rangordescore!is!18,50).!Dit!verschil!is!significant!(Z!=!a2,24;!p! <.05).!Dit!verschil!is!niet!waarneembaar!voorafgaand!aan!en!langere!tijd!na!de!behandeling.!Er!kan! niet!worden!getoetst!of!etniciteit!invloed!heeft!op!PTSS!klachten!en!symptomen!omdat!er!een!te! beperkte!deelname!is!van!allochtone!respondenten!aan!het!onderzoek.!! ! Op!basis!van!de!voormeting!met!de!PTSS!klachtenschaal!blijken!mensen!met!enkelvoudige!PTSS! (gemiddelde!rangordescore!6.00)!minder!klachten!te!ervaren!dan!mensen!met!complexe!PTSS! (gemiddelde!rangordescore!12.00).!Dit!verschil!is!significant!(Z!=!2,449;!p!<.05).!Er!zijn!geen! significante!verschillen!(p!<.05)!tussen!enkelvoudige!en!complexe!PTSS!op!de!directea!en!de! uitgestelde!nameting!met!de!PTSS!klachtenschaal.!Dit!komt!niet!overeen!met!de!hypothese!‘de! behandeling!met!het!Atriske!Protocol!slaat!beter!aan!bij!mensen!met!enkelvoudige!PTSS!dan!bij! mensen!met!complexe!PTSS!als!er!wordt!gekeken!naar!fysiek!een!psychische!klachten’.!Op!basis!van! de!voora,!directea!en!uitgestelde!nameting! met!de!4DKL!zijn!er!ook!geen!significante! verschillen!(p!<.05)!tussen!enkelvoudige!en! complexe!PTSS.!! ! Om!de!verschillen!qua!opleidingsniveau!in! kaart!te!brengen!is!gebruik!gemaakt!van! de!‘KruskalaWallistoets’.!Er!is!geen! significant!verschil!(p!>!.05)!in!klachten!en! symptomen,!op!basis!van!de!4DKL!en!de! PTSS!klachtenschaal,!tussen!mensen!met! een!verschil!in!opleidingsniveau.!Dit! resultaat!komt!niet!overeen!met!de! hypothese!‘de!behandeling!met!het! Atriske!Protocol!slaat!beter!aan!bij!mensen! met!een!hoger!opleidingsniveau!dan!bij! mensen!met!een!lager!opleidingsniveau!als!er!wordt!gekeken!naar!fysieke!en!psychische!klachten’.!!! 22! !
4.5&Resultaten&van&deelvraag&3&“Hoe&is&het&langere&tijd&na&de&behandeling&gesteld&met&de& zorgconsumptie&bij&mensen&met&chronische&PTSS?”& Om!te!onderzoeken!in!hoeverre!mensen!met!chronische!PTSS!na!hun!behandeling!gebruik!maken! van!hulpverleners!en!medicatie!wordt!er!met!een!frequentieanalyse!gekeken!naar!het!aantal! respondenten!dat!een!afspraak!heeft!gehad!met!verschillende!hulpverleners.!Ook!wordt!er!met!een! frequentieanalyse!gekeken!naar!het!medicatiegebruik.!Daarnaast!wordt!er!gekeken!naar!het!verschil! tussen!de!huidige!meting!en!de!terugblik.!De!terugblik!is!net!zoals!de!huidige!meting!na!de! behandeling!ingevuld!en!brengt!het!zorggebruik!over!de!drie!maanden!voorafgaand!aan!de! behandeling!in!kaart.!In!tabel!3!is!een!overzicht!weergegeven!van!het!aantal!respondenten!dat!een! afspraak!heeft!gehad!met!verschillende!hulpverleners!tijdens!de!terugblik!en!de!huidige!meting.!Uit! de!frequentieverdeling!in!tabel!4!blijkt!dat!mensen!met!chronische!PTSS!tijdens!de!huidige!meting!! vaker!medicatie!gebruiken!dan!tijdens!de!terugblik.! ! Tabel!3! Frequentieverdeling#van#het#aantal#respondenten#dat#een#afspraak#heeft#gehad#met#verschillende# hulpverleners#tijdens#terugblik#en#de#huidige#meting# ! Terugblik! Huidige!meting! ! Frequentie! %! N! Frequentie! %! N! Huisarts& 12! 60! 20! 11! 55! 20! Psychiater,&psycholoog&of& 2! 9,5! 21! 5! 23,8! 21! psychotherapeut& Bedrijfsarts& 15! 75! 20! 5! 23,8! 21! Medisch&specialist& 2! 9,5! 21! 5! 25! 20! Maatschappelijk&werk(st)er& 2! 9,5! 21! 0! 0! 21! Consultatie&bureau&voor& 0! 0! 21! 0! 0! 21! alcohol&en&drugs& Thuiszorg& 0! 0! 21! 0! 0! 20! Alternatieve&genezer& 1! 4,8! 21! 3! 15! 20! Zelfhulpgroep& 0! 0! 21! 1! 5! 20! Noot.!Het!gaat!om!het!aantal!respondenten!die!tenminste!één!afspraak,!maar!mogelijk!ook!meer! afspraken,!heeft!gehad!bij!één!van!de!bovenstaande!hulpverleners!! ! Tabel!4! Frequentieverdeling#van#het#medicatiegebruik#tijdens#de#terugblik#en#de#huidige#meting# Medicatie!gebruik! Terugblik! Huidige!meting! & Frequentie! %! Frequentie! %! Ja& 8! 38,1! 13! 61,9! Nee& 13! 61,9! 6! 28,6! Missing&values& 0! 0! 2! 9,5! Totaal! 21& 100& 21& 100& ! De!respondenten!hebben!tijdens!de!uitgestelde!nameting!twee!vragenlijsten!ingevuld!over!hun! zorgconsumptie.!Zoals!in!paragraaf!3.3.4!beschreven!wordt!gaat!het!om!een!terugblik!op!de!situatie! voor!de!behandeling!en!om!een!huidige!meting.!Om!na!te!gaan!of!er!een!verschil!is!tussen!deze!twee! metingen!is!de!‘Wilcoxon!signedarankstoets’!ingezet.!Er!is!een!significant!verschil!(Z!=!a2,39;!p!<.05)!in! het!aantal!afspraken!met!hulpverleners!tussen!de!terugblik!en!de!huidige!meting.!Van!de!17! onderzochte!mensen!met!chronische!PTSS!hadden!twaalf!respondenten!een!minder!aantal!afspraken! met!hulpverleners!tijdens!de!huidige!meting!dan!bij!de!terugblik.!Vier!respondenten!hadden!meer! afspraken!met!hulpverleners!tijdens!de!terugblik!dan!bij!de!huidige!meting.!Bij!één!respondent!was! 23! !
er!geen!verschil!in!het!aantal!afspraken!met!hulpverleners!tijdens!de!terugblik!en!de!huidige!meting.! Tot!slot!blijkt!er!een!significant!verschil!(Z!=!a2,50;!p!<.05)!te!zijn!in!het!aantal!verschillende!soorten! medicatie!die!mensen!met!chronische!PTSS!innemen!tijdens!de!terugblik!en!de!huidige!meting.!Van! de!18!onderzochte!mensen!gebruikten!11!respondenten!meer!verschillende!soorten!medicatie! tijdens!de!huidige!meting!ten!opzichte!van!de!terugblik.!Eén!respondent!gebruikte!tijdens!de!huidige! meting!minder!verschillende!soorten!medicatie!dan!bij!de!terugblik.!Zes!respondenten!gebruikten! evenveel!verschillende!soorten!medicatie!tijdens!de!terugblik!en!de!huidige!meting.!De!verschillende! soorten!medicatie!die!worden!genoemd!door!de!respondenten!worden!weergegeven!in!tabel!5.! ! Tabel!5! Frequentieverdeling#van#de#verschillende#soorten#medicatie#tijdens#de#terugblik#en#huidige#meting# Medicatie!! Terugblik!! Huidige!meting! ! Frequentie! %! Frequentie! %! Tegen&angst=,&depressie=&en&slaapklachten& 5! 25,0! 7! 21,8! Tegen&een&hoge&bloeddruk,&hartfalen&en&diabetes& 7! 35,0! 17! 53,1! Tegen&astma/COPD& 3! 15,0! 3! 9,4! Ontstekingsremmers,&pijnstillers&en&antibioticum&& 2! 10,0! 2! 6,3! Tegen&maagzuur&& 2! 10,0! 1! 3,2! Tegen&plasproblemen&bij&een&vergrote&prostaat& 1! 5,0! 0! 0,0! Niet&geheel&duidelijk&waarvoor&medicatie&specifiek& 0! 0,0! 2! 6,3! wordt&ingezet&& Totaal! 20! 100! 32! 100! Noot.#Eén!respondent!kan!meerdere!soorten!medicatie!hebben!genoemd! ! !4.6&Resultaten&van&deelvraag&4&“Welke&invloed&hebben&geslacht,&etniciteit,&opleidingsniveau,& burgerlijke&staat&en&het&soort&PTSS&op&de&zorgconsumptie?”!!& Om!de!vierde!deelvraag!te!onderzoeken!worden!‘Cramers’s!V’!en!‘Spearman’s!rangcorrelatie’! gebruikt.!Met!behulp!van!‘Cramers’s!V’!is!onderzocht!of!er!een!samenhang!is!tussen!geslacht,! burgerlijke!staat!en!het!soort!PTSS!en!het!aantal!afspraken!met!hulpverleners!of!tussen!geslacht,! burgerlijke!staat!en!het!soort!PTSS!en!medicatiegebruik.!Dit!is!zowel!voor!de!huidige!meting!als!voor! de!terugblik!onderzocht.!Er!blijkt!geen!samenhang!(p!>.05)!te!zijn!tussen!geslacht,!burgerlijke!staat! en!het!soort!PTSS!en!het!aantal!afspraken!met!hulpverleners.!Ook!blijkt!er!geen!samenhang!(p!>.05)! te!zijn!tussen!geslacht,!burgerlijke!staat!en!het!soort!PTSS!en!medicatiegebruik.!De!hypotheses!‘de! behandeling!met!het!Atriske!Protocol!slaat!beter!aan!bij!mensen!met!enkelvoudige!PTSS!dan!bij! mensen!met!complexe!PTSS!als!er!wordt!gekeken!naar!de!zorgconsumptie’!en!‘de!behandeling!met! het!Atriske!Protocol!slaat!beter!aan!bij!mensen!met!partner!dan!bij!mensen!zonder!partner!als!er! wordt!gekeken!naar!de!zorgconsumptie’,!worden!niet!ondersteund!door!deze!resultaten.!! ! Er!kan!niet!worden!getoetst!of!etniciteit!invloed!heeft!op!de!zorgconsumptie!omdat!er!een!te! beperkte!deelname!is!van!allochtone!respondenten!aan!het!onderzoek.!Ook!is!er!gekeken!naar!de! samenhang!tussen!het!aantal!afspraken!met!een!hulpverlener!en!het!opleidingsniveau!van!de! respondenten!door!middel!van!‘Spearman’s!rangcorrelatie’.!Er!blijkt!geen!samenhang!(p!>.05)!te!zijn! tussen!het!opleidingsniveau!en!het!aantal!afspraken!met!hulpverleners.!Ditzelfde!is!gedaan!voor!het! medicatiegebruik.!Ook!hier!blijkt!er!geen!samenhang!(p!>.05)!te!zijn!tussen!opleidingsniveau!en!het! medicatiegebruik.!De!hypothese!‘de!behandeling!met!het!Atriske!Protocol!slaat!beter!aan!bij!mensen! 24! !
met!een!hoger!opleidingsniveau!dan!bij!mensen!met!een!lager!opleidingsniveau!als!er!wordt!gekeken! naar!zorgconsumptie’!wordt!niet!ondersteund!door!dit!resultaat.!! ! 4.7&Resultaten&van&deelvraag&5&“Hoe&is&het&langere&tijd&na&de&behandeling&met&het&Atriske&Protocol& gesteld&met&de&kwaliteit&van&leven&bij&mensen&met&chronische&PTSS?”& De!vijfde!deelvraag!wordt!beantwoord!door!eerst!te!kijken!naar!de!gemiddelde!score!op!de!MANSA! tijdens!de!uitgestelde!nameting!(zowel!de!terugblik!als!de!huidige!meting).!Vervolgens!wordt!er! gekeken!naar!de!scores!op!de!twaalf!levensgebieden!tijdens!de!huidige!meting.!Tot!slot!wordt!er! gekeken!naar!het!verschil!tussen!de!huidige!meting!en!de!terugblik!die!beide!zijn!afgenomen!tijdens! de!uitgestelde!nameting.!De!terugblik!brengt!het!zorggebruik!over!de!drie!maanden!voorafgaand!aan! de!behandeling!in!kaart.!Tabel!6!geeft!de!gemiddelde!score!op!de!MANSA!tijdens!de!terugblik!en! tijdens!de!huidige!meting!weer.!! ! Tabel!6! Frequentieverdeling#van#de#kwaliteit#van#leven#(N=#21)#tijdens#de#terugblik#en#de#huidige#meting## Meting! Gemiddelde! Laagste!score! Hoogste!score! Standaard! deviatie! Terugblik&& 4,53! 1,82! 6,50! 1,22! Huidige&meting&& 5,20! 3,42! 6,25! 0,77! Noot.!De!tabel!is!gebaseerd!op!de!gemiddelde!score!op!de!MANSA.!De!MANSA!heeft!een!schaal!van! 1!‘kan!niet!slechter’!tot!7!‘kan!niet!beter’! ! Er!is!naast!de!gemiddelde!score!op!de!MANSA,!ook!door!middel!van!een!‘frequentieverdeling’! gekeken!naar!de!scores!op!de!verschillende!levensgebieden.!De!scores!zijn!in!twee!groepen! onderverdeeld,!één!groep!gaat!van!‘score!1!a!kan!niet!slechter’!tot!‘score!4!a!gemengd!(tevreden!en! ontevreden)’!en!één!groep!gaat!van!‘score!5!a!meestal!tevreden’!tot!‘score!7!a!kan!niet!beter’.!Op! deze!manier!wordt!er!een!onderscheid!gemaakt!tussen!respondenten!die!ontevreden!zijn!en! respondenten!die!tevreden!zijn.!Zie!tabel!7!(pagina!26)!voor!een!schematische!weergave!van!de! resultaten.!! ! ! !
25! !
Tabel!7! Frequentieverdeling#van#de#MANSA#op#itemniveau#tijdens#de#huidige#meting# Levensgebieden!! Score!1!tot!4! Score!5!tot!7! Totaal!! & N! %! N! %! N! %! Mean! STD! Leven&in&het&algemeen& 6! 28,57! 15! 71,43! 21! 100! 5,00! 1,10! Werksituatie& 6! 28,57! 15! 71,43! 21! 100! 5,05! 1,24! Financiële&situatie& 6! 28,57! 15! 71,43! 21! 100! 5,33! 1,06! Sociale&contacten& 7! 33,33! 14! 66,67! 21! 100! 4,95! 1,36! Vrijetijdsbesteding& 4! 19,05! 17! 80,95! 21! 100! 5,33! 0,80! Woonsituatie& ! ! ! ! ! ! ! ! =&Woonomstandigheden& 1! 4,76! 20! 95,24! 21! 100! 5,90! 0,77! =&Huisgenoten&& 8! 38,10! 13! 61,90! 21! 100!! 5,67! 1,02! Veiligheid&& 3! 14,29! 18! 85,71! 21! 100! 5,62! 0,86! Seksualiteit&& 8! 38,10! 13! 61,90! 21! 100! 4,62! 1,80! Relatie&met&familie& 3! 14,29! 18! 85,71! 21! 100! 5,62! 1,28! Lichamelijk&functioneren& 12! 57,14! 9! 42,86! 21! 100! 4,19! 1,60! Psychisch&functioneren&& 7! 33,33! 14! 66,67! 21! 100! 5,10! 1,00! Noot.#De!MANSA!heeft!een!schaal!van!1!‘kan!niet!slechter’!tot!7!‘kan!niet!beter’! ! Om!na!te!gaan!of!er!een!verschil!is!tussen!de!totaalscores!op!de!MANSA!tijdens!de!terugblik!en!de! huidige!meting!is!de!‘Wilcoxon!signedarankstoets’!ingezet.!Er!is!een!significant!verschil!(Z!=!a2,94;!p! <.05)!in!de!kwaliteit!van!leven!tijdens!de!terugblik!en!de!huidige!meting.!Bij!de!21!onderzochte! mensen!met!chronische!PTSS!was!er!16!keer!sprake!van!een!hogere!score!op!de!MANSA!bij!de! huidige!meting.!In!vijf!gevallen!blijkt!er!een!hogere!score!op!de!MANSA!te!zijn!bij!de!terugblik.!! ! 4.8&Resultaten&van&deelvraag&6&“Welke&rol&spelen&geslacht,&etniciteit,&opleidingsniveau,&burgerlijke& staat&en&het&soort&PTSS&bij&de&kwaliteit&van&leven&van&mensen&met&chronische&PTSS”& Om!de!laatste!deelvraag#te!onderzoeken!zijn!zowel!‘Cramers’s!V’!en!‘Spearman’s!rangcorrelatie’! ingezet.!Met!behulp!van!‘Cramers’s!V’!is!onderzocht!of!er!een!samenhang!is!tussen!geslacht,! burgerlijke!staat!en!het!soort!PTSS!en!kwaliteit!van!leven.!Dit!is!zowel!voor!de!huidige!meting!als!voor! de!terugblik!onderzocht.!Er!blijkt!geen!samenhang!(p!>.05)!te!zijn!tussen!geslacht,!burgerlijke!staat! en!het!soort!PTSS!en!de!kwaliteit!van!leven.!Ook!hier!kan!niet!worden!getoetst!of!etniciteit!invloed! heeft!op!de!kwaliteit!van!leven!omdat!er!een!te!beperkte!deelname!is!van!allochtone!respondenten! aan!het!onderzoek.!Verder!is!er!gekeken!naar!de!samenhang!tussen!het!opleidingsniveau!en!kwaliteit! van!leven!door!middel!van!‘Spearman’s!rangcorrelatie’.!Er!blijkt!geen!samenhang!(p!>.05)!te!zijn! tussen!het!opleidingsniveau!en!de!kwaliteit!van!leven.!De!hypotheses!‘de!behandeling!met!het! Atriske!Protocol!slaat!beter!aan!bij!mensen!met!een!hoger!opleidingsniveau!dan!bij!mensen!met!een! lager!opleidingsniveau!als!er!wordt!gekeken!naar!de!kwaliteit!van!leven’,!‘de!behandeling!met!het! Atriske!Protocol!slaat!beter!aan!bij!mensen!met!een!enkelvoudige!PTSS!dan!bij!mensen!met! complexe!PTSS!als!er!wordt!gekeken!naar!de!kwaliteit!van!leven’!en!‘de!behandeling!met!het!Atriske! Protocol!slaat!beter!aan!bij!mensen!met!partner!dan!bij!mensen!zonder!parter!als!er!wordt!gekeken! naar!de!kwaliteit!van!leven’!worden!niet!ondersteund!door!de!resultaten.!! 4.9&Kwalitatieve&resultaten& De!respondenten!geven!een!positief!signaal!af!met!betrekking!tot!de!behandeling!met!het!Atriske! Protocol.!Op!de!notitieformulieren!zijn!uitspraken!geschreven!als:!“Ik!ben!ervan!overtuigd!dat!de! behandeling!van!dhr.!Naron!mijn!leven!terug!gegeven!heeft,!zelfs!met!betere!inzichten!voor!de!rest! van!mijn!leven”,!“Ik!heb!de!behandeling!bij!Ton!als!zeer!prettig!ervaren”,!“Ton!heeft!me!weerbaarder! 26! !
gemaakt”,!“Ton!Naron!heeft!mij!weer!op!het!juiste!pad!geholpen”!“De!kwaliteit!van!leven!en!de! manier!waarop!ik!ben!veranderd!zijn!zeker!voortgekomen!uit!de!behandeling,!ik!gun!iedereen!die! PTSS!heeft!opgelopen!deze!behandeling”!en!“De!behandeling!heeft!me!veel!inzicht!in!mezelf! gegeven,!ik!ben!er!als!een!sterker!persoon!uitgekomen”.!Een!aantal!respondenten!benoemt!dat!er! nieuwe!zaken!van!invloed!zijn!op!hun!huidige!leven.!Zoals!bijvoorbeeld!de!constatering!van!een! ongeneeslijke!ziekte!bij!één!van!de!respondenten.!Daarbij!geven!zij!aan!na!de!behandeling!geen!last! meer!te!hebben!gehad!van!het!trauma!waarvoor!zij!behandeld!zijn!door!Ton!Naron.!Verder!wordt! een!aantal!keren!specifiek!gemeld!dat!de!klachten!door!de!behandeling!met!het!Atriske!Protocol! geheel!zijn!verdwenen.!Tot!slot!is!er!één!respondent!die!aangeeft!zeer!ontevreden!te!zijn!met!de! gezondheidszorg,!met!betrekking!tot!specialisten!en!ziekenhuizen,!in!Nederland.!Of!deze!respondent! hier!ook!doelt!op!de!behandeling!van!dhr.!Naron!wordt!niet!duidelijk.!! & Uit!de!twee!interviews!die!zijn!afgenomen!blijkt!dat!de!geïnterviewden!tevreden!terug!kijken!op!de! behandeling.!Eén!respondent!omschrijft!de!behandeling!als!‘een!ware!bevrijding’.!De!ander!geeft!aan! dat!de!behandeling!goed!is!aangeslagen.!Hij!heeft!de!behandeling!als!heel!goed!ervaren.!Beide! geïnterviewden!hebben!het!gevoel!gehad!dat!de!behandeling!nut!had!aangezien!zij!al!snel!resultaat! merkten.!Eén!van!de!respondenten!geeft!aan!soms!momenten!te!hebben!gehad!waarin!hij!zich! afvroeg!of!ze!tijdens!de!behandelsessie!wel!of!geen!stappen!hadden!gemaakt.!Hij!geeft!aan!dat!dit! komt!doordat!sommige!sessies!er!qua!voelbare!vooruitgang!enorm!uitsprongen.!Zoals!bijvoorbeeld! de!sessie!waarbij!een!‘stilstaand!beeld’,!met!betrekking!tot!de!traumatische!ervaring,!waar!de! respondent!last!van!had!werd!weggenomen.!Hierdoor!kreeg!hij!soms!het!gevoel!dat!in!andere!sessies! minder!vooruitgang!werd!geboekt.!Hij!geeft!ook!aan!altijd!vertrouwen!te!hebben!gehad!in!de! behandeling.!De!andere!respondent!geeft!aan!na!elke!behandelsessie!met!een!opgelucht!gevoel!naar! huis!te!zijn!gegaan.!Het!contact!met!de!behandelaar!wordt!omschreven!als!prettig!en!professioneel.! Eén!respondent!geeft!aan!vooral!mentaal!een!verandering!te!hebben!gevoeld!en!geeft!aan!weer!grip! te!hebben!gekregen!op!het!leven.!De!andere!respondent!geeft!onder!andere!aan!veel!rustiger!te!zijn! geworden!en!zijn!emoties!meer!onder!controle!te!hebben.!Eén!van!de!respondenten!heeft! voorafgaand!aan!de!behandeling!met!het!Atriske!Protocol!een!behandeling!gehad!waar!gebruik!werd! gemaakt!van!herbeleving.!De!behandeling!met!herbeleving!kenmerkt!hij!als!ontzettend!zwaar! vanwege!het!terughalen!van!details.!De!behandeling!van!dhr.!Naron!vond!hij!minder!confronterend! omdat!er!op!een!afstandje!gekeken!werd!naar!het!trauma.!De!respondent!geeft!aan!dat!de! behandeling!van!dhr.!Naron!intensiever!was!maar!tegelijkertijd!ook!minder!onprettig!en!belastend.! Waar!het!in!de!andere!behandeling!alleen!tot!het!verminderen!van!symptomen!is!gekomen!is!het!bij! de!behandeling!met!het!Atriske!Protocol!tot!verwerking!en!acceptatie!gekomen.!Beide!respondenten! zijn!tevreden!met!de!tijdsduur!van!de!behandeling.!Eén!respondent!vond!de!reistijd!en!het!feit!dat! daar!geen!alternatief!voor!was!bezwaarlijk.!Hij!geeft!daarbij!aan!dat!hij!begrijpt!dat!het!zo!werkt!als! je!naar!iemand!toe!wilt!gaan!die!specialistisch!is!in!zijn!vak.!Verder!hadden!beide!respondenten!geen! bezwaren.!Ook!zijn!beide!respondenten!tevreden!met!de!afronding!van!de!behandeling.!Ze!hebben! niet!het!gevoel!gehad!dat!zij!aan!hun!lot!werden!overgelaten.!Ze!hadden!voldoende!vertrouwen!in! zichzelf!om!alleen!verder!te!kunnen.!Eén!respondent!geeft!aan!nu!nog!profijt!te!hebben!van!de! behandeling!doordat!hij!heeft!geleerd!op!zijn!intuïtie!te!vertrouwen.!Dat!is!ontstaan!na!het!trauma! maar!versterkt!tijdens!de!behandeling.!De!andere!respondent!geeft!aan!nog!elke!dag!profijt!te! hebben!van!de!behandeling.!Hij!heeft!veel!geleerd!van!de!situatie!en!is!zich!blijven!ontwikkelen!en! geeft!aan!dat!de!behandeling!van!dhr.!Naron!daar!een!groot!aandeel!in!heeft!gehad.!De!uitwerkingen! van!de!interviews!zijn!te!vinden!in!bijlage!4.!& & 27! !
5&–&Conclusie,&discussie&en&aanbevelingen& In#de#eerste#paragraaf#van#hoofdstuk#5#worden#de#onderzoeksvragen#beantwoord.#Ook#wordt#de# centrale#onderzoeksvraag#beantwoord.#Verder#wordt#de#bewijskracht#van#de#uitkomsten#van#het# onderzoek#bediscussieerd#in#paragraaf#1.#In#paragraaf#2#volgen#de#aanbevelingen#die#gebaseerd#zijn# op#de#conclusie#en#discussie.## ! 5.1&Conclusie&en&discussie&& Op!basis!van!het!onderzoek!kan!geconcludeerd!worden!dat!er!een!aanzienlijke!afname!is!in!PTSS! klachten!en!symptomen!bij!mensen!met!chronische!PTSS!die!behandeld!zijn!met!het!Atriske!Protocol.! Voor!de!behandeling!is!er!sprake!van!ernstige!problematiek!op!alle!schalen!van!de!4DKL.!Direct!na!de! behandeling!ervaren!de!respondenten!evenveel!klachten!als!de!‘normale’!populatie.!Deze!afname!is! ook!zichtbaar!langere!tijd!nadat!de!behandeling!is!afgesloten.!Bij!de!uitgestelde!nameting!is!er!wel! sprake!van!een!lichte!toename!van!de!klachten!en!symptomen!in!vergelijking!tot!de!directe! nameting.!Dit!kan!mogelijk!verklaard!worden!doordat!de!meerderheid!van!de!respondenten! aangeeft!opnieuw!een!schokkende!en/of!traumatische!gebeurtenis!te!hebben!meegemaakt!na!de! behandeling!met!het!Atriske!Protocol,!die!fysiek!of!emotioneel!van!invloed!zou!kunnen!zijn!op!het! huidige!leven.!Dit!komt!overeen!met!het!onderzoek!van!Najavits!(2010)!waaruit!blijkt!dat!mensen! met!PTSS!een!hoger!risico!hebben!om!opnieuw!een!trauma!mee!te!maken!dan!mensen!zonder!PTSS.! Tijdens!het!vervolgonderzoek!geeft!de!grote!meerderheid!van!de!respondenten!aan!dat!de!klachten! en!symptomen!die!zij!nog!ervaren!geen!betrekking!hebben!op!de!traumatische!gebeurtenis(sen)! waarvoor!zij!door!dhr.!Naron!zijn!behandeld.!Een!mogelijke!verklaring!voor!het!feit!dat!een!paar! respondenten!die!7!en!8!jaar!geleden!door!hem!zijn!behandeld!nog!wel!klachten!en!symptomen! ervaren!met!betrekking!de!traumatische!gebeurtenis(sen)!waarvoor!zij!door!dhr.!Naron!zijn! behandeld!is!dat!de!eerste!drie!fasen!en!ten!dele!de!vierde!fase!van!het!Atriske!Protocol!toen!nog! niet!voldoende!inspeelden!op!de!lange!termijn!effecten.!Factoren!die!mogelijk!de!lange!termijn! effecten!beïnvloeden!zoals!het!behandelen!van!de!overlevingsstrategieën!en!de!ontwikkeling!van!de! weerbaarheid!van!de!cliënt!waren!toen!nog!in!ontwikkeling!en!zijn!pas!later!opgenomen!in!de! behandeling.!De!hypothese!‘de!behandeling!met!het!Atriske!Protocol!heeft!een!positieve!invloed!op! de!fysieke!en!psychische!gesteldheid!van!mensen!met!chronische!PTSS”!wordt!deels!aanvaard.!De! reden!dat!de!hypothese!niet!geheel!aanvaard!wordt!is!dat!enkele!respondenten!aangeven!nog! klachten!en!symptomen!te!ervaren,!die!betrekking!hebben!op!de!traumatische!gebeurtenis(sen)! waarvoor!zij!zijn!behandeld!met!het!Atriske!Protocol.!!!! ! Verder!blijkt!dat!mannen!vaker!proberen!om!activiteiten,!plaatsen!of!dingen!te!vermijden!die!hen! aan!de!traumatische!gebeurtenis!doen!herinneren!dan!vrouwen.!Dit!is!opmerkelijk!aangezien!in! eerdere!studies!juist!wordt!aangetoond!dat!vrouwen!over!het!algemeen!vaker!een!vermijdende! copingsstijl!hanteren!dan!mannen!(SeiffgeaKrenke!&!Klessinger,!2000;!Ullman!&!Fillipas,!2005).!Wel! blijkt!uit!onderzoek!van!Warren!(1983)!naar!depressie!dat!mannen!veel!moeite!hebben!om!over! depressieve!klachten!te!praten!omdat!dit!niet!overeenkomt!met!hun!opvatting!over!mannelijkheid.! Dit!zou!een!mogelijke!verklaring!kunnen!zijn!voor!het!vermijdingsgedrag!van!mannen!direct!na!de! behandeling.!Verder!zorgt!het!geslacht!niet!voor!verschillen!wat!betreft!klachten!en!symptomen.!Het! al!dan!niet!hebben!van!een!partner!en!het!opleidingsniveau!zorgen!niet!voor!verschillen!in!klachten! en!symptomen.!Dit!komt!niet!overeen!met!de!gevonden!literatuur!(Van!der!Ploeg!et!al.,!1985;! Mouthaan!et!al.,!2005).!Het!is!niet!duidelijk!wat!de!oorzaak!hiervoor!is.!Op!basis!van!dit!onderzoek! kunnen!geen!conclusies!getrokken!worden!over!de!verschillen!tussen!allochtonen!en!autochtonen,! 28! !
vanwege!een!te!beperkte!deelname!van!allochtonen!aan!het!onderzoek.!Mensen!met!enkelvoudige! PTSS!ervaren!voorafgaand!aan!de!behandeling!minder!PTSS!klachten!dan!mensen!met!complexe! PTSS.!Na!de!behandeling!is!dit!verschil!niet!meer!waarneembaar.!Dit!is!opmerkelijk!aangezien!uit! onderzoek!van!De!Boer,!Schroevers!en!Frets!(2007)!blijkt!dat!mensen!die!meer!klachten!ervaren!aan! het!begin!van!een!cognitieve!gedragstherapeutische!behandeling!aan!het!eind!van!de!behandeling! nog!steeds!meer!klachten!ervaren.!De!behandeling!met!het!Atriske!Protocol!is!dus!goed!inzetbaar! voor!zowel!enkelvoudige!als!complexe!PTSS.!De!hypotheses!‘Bij!mannen!is!er!na!behandeling!met!het! Atriske!Protocol!een!grotere!daling!in!PTSS!klachten!en!symptomen!dan!bij!vrouwen’,!‘de! behandeling!met!het!Atriske!Protocol!slaat!beter!aan!bij!mensen!met!partner!dan!bij!mensen!zonder! partner!als!er!wordt!gekeken!naar!fysieke!en!psychische!klachten’,!‘de!behandeling!met!het!Atriske! Protocol!slaat!beter!aan!bij!mensen!met!partner!dan!bij!mensen!zonder!partner!als!er!wordt!gekeken! naar!fysieke!en!psychische!klachten’!en!‘de!behandeling!met!het!Atriske!Protocol!slaat!beter!aan!bij! mensen!met!enkelvoudige!PTSS!dan!bij!mensen!met!complexe!PTSS!als!er!wordt!gekeken!naar! fysieke!en!psychische!klachten’!worden!verworpen.!! ! Als!er!wordt!gekeken!naar!de!zorgconsumptie!dan!neemt!het!aantal!respondenten!dat!een!afspraak! had!met!de!huisarts,!bedrijfsarts!en!maatschappelijk!werkster!na!de!behandeling!af!ten!opzichte!van! voor!de!behandeling.!Met!name!de!afname!van!het!aantal!respondenten!dat!een!afspraak!had!bij!de! bedrijfsarts!is!opvallend.!Logischerwijs!kan!dit!verklaard!worden!doordat!het!merendeel!van!de! cliënten!van!dhr.!Naron!in!eerste!instantie!naar!hem!verwezen!worden!door!een!bedrijfsarts,! vanwege!klachten,!zoals!bijvoorbeeld!een!burnaout,!depressie,!relatiea!of!samenwerkingsproblemen! of!stagnatie!in!de!professionele!ontwikkeling.!Hierdoor!valt!het!aantal!respondenten!dat!voorafgaand! aan!de!behandeling!een!afspraak!had!met!een!bedrijfsarts!hoog!uit.!Na!de!behandeling!was!een! afspraak!met!de!bedrijfsarts!niet!of!nauwelijks!nodig.!Er!is!na!de!behandeling!een!toename!in!het! aantal!respondenten!dat!een!afspraak!had!met!een!psychiater,!psycholoog!of!psychotherapeut,! medisch!specialist,!alternatieve!genezer!en!het!aantal!respondenten!dat!deelnam!aan!een! zelfhulpgroep.!Deze!toename!kan!verschillende!oorzaken!hebben.!Ten!eerste!kan!de!behandeling,! mede!door!de!psychoaeducatie!mogelijk!drempelverlagend!gewerkt!hebben.!Hierdoor!zullen!mensen! in!het!vervolg!eerder!de!stap!nemen!om!gericht!hulp!te!zoeken!bij!psychisch!lijden.!Zoals!hiervoor!al! wordt!vermeld!blijkt!dat!het!merendeel!van!de!respondenten!opnieuw!een!schokkende!en/of! traumatische!gebeurtenis!heeft!meegemaakt.!Het!is!aannemelijk!dat!mensen!die!positief!terugkijken! op!de!behandeling!die!zij!hebben!gehad!voor!traumatische!ervaringen,!eerder!de!stap!zullen!zetten! naar!hulpverlening!wanneer!zich!opnieuw!schokkende!en/of!traumatische!gebeurtenissen!voordoen.! Een!andere!oorzaak!kan!te!maken!hebben!met!de!kosten!voor!de!behandeling.!De!behandeling!bij! dhr.!Naron!wordt!vaak!maar!voor!een!klein!gedeelte!vergoed!door!verzekeraars.!In!de!meeste! gevallen!werden!de!behandelingen!van!cliënten!betaald!door!de!werkgever,!door!de!bijzondere! bijstand!van!gemeenten!of!in!enkele!gevallen!door!het!UWV.!Aangezien!een!groot!deel!van!de! respondenten!opnieuw!een!schokkende!en/of!traumatiserende!gebeurtenis!heeft!meegemaakt!valt! te!verwachten!dat!zij!opnieuw!hulp!nodig!hebben!gehad.!Als!deze!hulp!niet!door!de!werkgever!wordt! betaald!of!vanuit!de!bijzondere!bijstand,!is!de!kans!groot!dat!men!terug!valt!op!de!reguliere! geestelijke!gezondheidszorg!omdat!deze!behandelingen!wel!worden!vergoed.!De!zorg!die!reguliere! instellingen!bieden!wordt!betaald!vanuit!de!AWBZ!(Algemene!Wet!Bijzondere!Ziektekosten),!de! Zorgverzekeringswet,!door!Justitie!of!door!gemeenten!(GGZ!Nederland,!2013).!Er!is!na!de! behandeling!wel!sprake!van!een!afname!in!het!aantal!afspraken!die!de!respondenten!hebben!met! hulpverleners!in!vergelijking!tot!voor!de!behandeling.!Zowel!voor!als!na!de!behandeling!is!geen!van! 29! !
de!respondenten!in!aanraking!geweest!met!het!Consultatie!Bureau!voor!Alcohol!en!Drugs!(CAD)!en! de!thuiszorg.!Verder!is!er!gekeken!naar!het!medicatiegebruik.!Bij!de!behandeling!met!het!Atriske! Protocol!wordt!geen!medicamenteuze!ondersteuning!aangeboden!en!eventuele!medicatie!die!de! cliënt!al!gebruikt!voor!de!behandeling!wordt!veelal!in!overleg!met!de!huisarts!of!psychiater! afgebouwd.!Toch!is!er!een!toename!in!het!aantal!respondenten!dat!na!de!behandeling!medicatie! gebruikt.!Ook!gebruiken!mensen!na!de!behandeling!meer!verschillende!soorten!medicatie!dan! voorafgaand!aan!de!behandeling.!Deze!toename!blijkt!voornamelijk!betrekking!te!hebben!op! medicatie!die!gebruikt!wordt!tegen!een!hoge!bloeddruk,!hartfalen!en!diabetes.!Dit!kan!logischerwijs! verklaard!worden!doordat!de!leeftijd!van!de!respondenten!is!toegenomen!bij!de!huidige!meting.! Engelfriet!et!al.!(2012)!melden!dat!onder!andere!diabetes!en!een!te!hoge!bloeddruk!risicofactoren! zijn!voor!hartfalen.!Uit!het!onderzoek!van!Mennen!et!al.!(1995)!blijkt!dat!risicofactoren!voor!harta!en! vaatziekten!bij!ouderen!frequent!voorkomen.!Biessels!en!Brands!(2004)!melden!dat!in!Nederland! ruim!85%!van!de!diabetespatiënten!typea2adiabetes!heeft!en!dat!de!kans!om!dit!type!diabetes!te! ontwikkelen!toe!neemt!vanaf!middelbare!leeftijd.!Er!is!een!percentuele!daling!zichtbaar!bij!medicatie! die!wordt!ingezet!om!angsta!depressiea!en!slaapklachten!tegen!te!gaan.!Mogelijk!hangt!de!toename! van!medicatie!samen!met!de!toename!van!het!aantal!respondenten!dat!een!afspraak!had!met!een! medisch!specialist.!! & Geslacht,!opleidingsniveau,!burgerlijke!staat!en!het!soort!PTSS!hebben!geen!invloed!op!de! zorgconsumptie.!Op!basis!van!de!gevonden!literatuur!werd!verwacht!dat!demografische!factoren!van! invloed!zouden!zijn!op!de!zorgconsumptie.!De!reden!hiervoor!is!dat!deze!factoren!wel!degelijk!van! invloed!blijken!te!zijn!op!het!risico!om!wel!of!geen!PTSS!te!ontwikkelen!en!de!manier!waarop!PTSS! klachten!en!symptomen!worden!ervaren!en!geuit!(Breslau,!Davis,!Andreski!&!Peterson,!1991;!Kessler,! Sonnega,!Bromet,!Hughes!&!Nelson,!1995;!Perkoningg,!Kessler,!Storz!&!Wittchen,!2000;!Creamer,! Burgess!&!McFarlane,!2001;!Drogendijk,!et!al.,!2003;!Kirmayer!&!Young,!1998).!Aangezien!blijkt!dat! de!demografische!factoren!beperkte!invloed!hebben!op!PTSS!klachten!en!symptomen!tijdens!de! behandeling!met!het!Atriske!Protocol,!is!het!logisch!dat!deze!factoren!ook!geen!invloed!uitoefenen! op!de!zorgconsumptie.!Over!de!invloed!van!etniciteit!kan!wederom!geen!uitspraak!worden!gedaan! vanwege!een!te!beperkte!deelname!van!allochtone!respondenten!aan!het!onderzoek.!De!hypotheses! ‘de!behandeling!met!het!Atriske!Protocol!slaat!beter!aan!bij!mensen!met!enkelvoudige!PTSS!dan!bij! mensen!met!complexe!PTSS!als!er!wordt!gekeken!naar!de!zorgconsumptie’,!‘de!behandeling!met!het! Atriske!Protocol!slaat!beter!aan!bij!mensen!met!partner!dan!bij!mensen!zonder!partner!als!er!wordt! gekeken!naar!de!zorgconsumptie’!en!‘de!behandeling!met!het!Atriske!Protocol!slaat!beter!aan!bij! mensen!met!een!hoger!opleidingsniveau!dan!bij!mensen!met!een!lager!opleidingsniveau!als!er!wordt! gekeken!naar!de!zorgconsumptie’!worden!verworpen.!! ! De!respondenten!zijn!tijdens!de!huidige!meting!meer!tevreden!met!hun!leven!dan!tijdens!de! terugblik,!beide!metingen!vonden!plaats!tijdens!de!uitgestelde!nameting.!Deze!hogere!mate!van! tevredenheid!na!de!behandeling!hangt!hoogstwaarschijnlijk!samen!met!de!afname!van!de!klachten! en!symptomen.!Na!de!behandeling!geeft!de!grote!meerderheid!van!de!respondenten!aan!tevreden! te!zijn!over!het!leven!in!het!algemeen,!de!werksituatie,!financiële!situatie,!sociale!contacten,! vrijetijdsbesteding,!woonsituatie,!veiligheid,!seksualiteit!en!het!psychisch!functioneren.!Alleen!wat! betreft!het!lichamelijk!functioneren!blijken!meer!respondenten!ontevreden!dan!tevreden!te!zijn.! Mogelijk!hangt!dit!samen!met!de!toename!van!het!medicatiegebruik!en!de!toename!van!het!aantal! respondenten!dat!een!afspraak!had!met!bepaalde!hulpverleners,!zoals!bijvoorbeeld!een!medisch! 30! !
specialist.!Het!feit!dat!veel!respondenten!opnieuw!een!traumatische!ervaring!hebben!meegemaakt! kan!een!oorzaak!zijn!van!de!beperkte!tevredenheid!met!het!lichamelijk!functioneren.!Lichamelijke! klachten!kunnen!namelijk!het!directe!gevolg!zijn!van!fysiek!of!psychisch!trauma!(Vermetten,!Kleber!&! Van!der!Hart,!2012).!Waarschijnlijk!gaat!het!om!lichamelijke!klachten!met!betrekking!tot!hartfalen,! een!te!hoge!bloeddruk!en!diabetes.!Deze!veronderstelling!is!gebaseerd!op!het!medicatiegebruik!van! de!respondenten.!! ! Er!is!geen!samenhang!tussen!geslacht,!opleidingsniveau,!burgerlijke!staat!en!het!soort!PTSS!en!de! kwaliteit!van!leven!van!de!respondenten.!Net!zoals!bij!de!zorgconsumptie!werd!ook!verwacht!dat! demografische!factoren!van!invloed!zouden!zijn!op!de!kwaliteit!van!leven.!Aangezien!dat! demografische!factoren!een!beperkte!invloed!hebben!op!PTSS!klachten!en!symptomen!tijdens!de! behandeling!!met!het!Atriske!Protocol!is!het!logisch!dat!deze!factoren!ook!geen!invloed!uitoefenen! op!de!kwaliteit!van!leven.!De!hypotheses!‘de!behandeling!met!het!Atriske!Protocol!slaat!beter!aan!bij! mensen!met!enkelvoudige!PTSS!dan!bij!mensen!met!complexe!PTSS!als!er!wordt!gekeken!naar!de! zorgconsumptie’,!‘de!behandeling!met!het!Atriske!Protocol!slaat!beter!aan!bij!mensen!met!partner! dan!bij!mensen!zonder!partner!als!er!wordt!gekeken!naar!de!zorgconsumptie’!en!‘de!behandeling! met!het!Atriske!Protocol!slaat!beter!aan!bij!mensen!met!een!hoger!opleidingsniveau!dan!bij!mensen! met!een!lager!opleidingsniveau!als!er!wordt!gekeken!naar!de!zorgconsumptie’!worden!verworpen.! Ook!hier!is!de!invloed!van!etniciteit!niet!onderzocht.!! ! Er!kunnen!geen!harde!conclusies!worden!getrokken!uit!de!kwalitatieve!resultaten!omdat!er!maar! heel!beperkt!kwalitatief!onderzoek!is!gedaan.!De!kwalitatieve!resultaten!kunnen!wel!een!beeld! schetsen!van!de!ervaringen!van!mensen!die!behandeld!zijn!met!het!Atriske!Protocol.!De!kwalitatieve! resultaten!vormen!hooguit!een!toevoeging!op!de!kwantitatieve!gegevens.!Uit!de!kwalitatieve! resultaten!is!naar!voren!gekomen!dat!respondenten!tevreden!zijn!over!de!behandeling!met!het! Atriske!Protocol.!Zo!blijken!zij!onder!andere!tevreden!te!zijn!over!het!resultaat!van!de!behandeling,! het!contact!met!de!behandelaar,!de!duur!van!de!behandeling!en!de!behandelsessies!en!de!afronding! van!de!behandeling.!Het!Atriske!Protocol!zorgt!al!vrij!snel!voor!een!merkbaar!resultaat.!De! behandeling!blijkt!een!positieve!invloed!te!hebben!op!het!leven!van!de!respondenten.!Revivendo!kan! hiermee!laten!zien!dat!zij!beschikken!over!een!cliëntvriendelijk!behandelaanbod!voor!(chronische)! PTSS.!Eén!respondent!geeft!aan!dat!hij!zich!na!sommige!behandelsessies!afvroeg!of!er!wel!of!geen! stappen!waren!gemaakt.!Volgens!hem!komt!dit!doordat!sommige!sessies!er!qua!voelbare! vooruitgang!enorm!uitsprongen.!Dit!is!een!mogelijk!aandachtspunt!waar!de!behandelaar!op!in!kan! spelen!door!bijvoorbeeld!aan!het!eind!van!elke!behandelsessie!het!nut!of!het!belang!van!de!sessie!te! benoemen.!Op!deze!manier!weet!de!cliënt!heel!specifiek!waar!de!behandelaar!en!de!cliënt!tijdens!de! behandelsessie!mee!bezig!zijn!geweest!en!kunnen!mogelijk!effectieve!elementen!van!de!behandeling! worden!uitgebreid.!! ! Op!basis!van!het!voorgaande!wordt!de!hoofdvraag!“Zijn!er!aanwijzingen!dat!Atriske!Protocol!invloed! heeft!op!de!fysieke!en!psychische!gesteldheid!van!mensen!met!chronische!PTSS?”!beantwoord.!Het! Atriske!Protocol!lijkt!van!invloed!te!zijn!op!de!fysieke!en!psychische!gesteldheid.!Zo!is!er!direct!na!de! behandeling!een!duidelijke!afname!wat!betreft!klachten!en!symptomen,!gemeten!met!de!4DKL!en!de! PTSS!klachtenschaal.!Langere!tijd!na!de!behandeling!blijkt!er!een!lichte!toename!te!zijn!in!klachten!en! symptomen!ten!opzichte!van!de!directe!nameting.!De!overgrote!meerderheid!van!de!respondenten! geeft!aan!geen!klachten!en!symptomen!meer!te!ervaren!die!betrekking!hebben!op!de!traumatische! 31! !
gebeurtenis(sen)!waarvoor!zij!door!dhr.!Naron!zijn!behandeld.!Het!is!zeer!waarschijnlijk!dat!de!lichte! toename!in!klachten!en!symptomen!te!maken!heeft!met!nieuwe!traumatische!en/of!schokkende! gebeurtenissen!die!het!merendeel!van!de!respondenten!heeft!meegemaakt!na!de!behandeling!met! het!Atriske!Protocol.!De!kwaliteit!van!leven!van!de!respondenten!is!na!de!behandeling!verbeterd!ten! opzichte!van!voor!de!behandeling.!Wat!betreft!de!zorgconsumptie!blijkt!er!na!de!behandeling!een! toename!te!zijn!in!het!aantal!respondenten!dat!een!afspraak!had!met!een!psycholoog,!psychiater!of! psychotherapeut,!een!medisch!specialist,!een!alternatieve!genezer!en!het!aantal!respondenten!die! deelnam!aan!een!zelfhulpgroep.!Verder!blijkt!het!aantal!respondenten!dat!medicatie!gebruikt!toe!te! nemen!na!de!behandeling.!Na!de!behandeling!worden!er!ook!meer!verschillende!soorten!medicatie! gebruikt.!Deze!toename!heeft!voornamelijk!te!maken!met!medicatie!die!wordt!ingezet!tegen!een! hoge!bloeddruk,!diabetes!en!hartfalen.!Medicatie!die!wordt!ingezet!tegen!angsta!depressie!en! slaapklachten!neemt!percentueel!gezien!af.&Er!blijkt!na!de!behandeling!wel!een!afname!te!zijn!in!het! aantal!respondenten!dat!een!afspraak!had!met!een!huisarts,!een!bedrijfsarts!of!met!een! maatschappelijk!werker.!Ook!is!er!een!afname!in!het!aantal!afspraken!die!respondenten!hebben! gehad!met!de!verschillende!hulpverleners!na!de!behandeling.!Over!het!algemeen!zijn!de! respondenten!tevreden!over!de!behandeling!en!hebben!zij!de!behandeling!als!positief!ervaren.!Op! basis!van!dit!onderzoek!lijkt!er!met!het!Atriske!Protocol!dus!een!adequate!behandeling!te!zijn!voor! (chronische)!PTSS.!Zoals!in!paragraaf!1.1!beschreven!staat!is!het!Atriske!Protocol!een!unieke! behandeling!voor!PTSS!onder!andere!omdat!er!tijdens!de!behandeling!geen!gebruik!wordt!gemaakt! van!herbelevingen.!Een!belangrijke!conclusie!die!uit!dit!onderzoek!kan!worden!getrokken!is!dat!een! behandeling!waarbij!de!cliënt!genoodzaakt!is!herbelevingen!van!de!traumatische!ervaringen!te! ondergaan!niet!noodzakelijk!is!voor!een!adequate!PTSS!behandeling.!Tot!op!heden!was!het! noodzakelijk!dat!de!cliënt,!ten!behoeve!van!een!adequate!behandeling,!herbelevingen!van!de! traumatische!ervaring(en)!moest!ondergaan.!Deze!herbelevingen!zijn!zowel!voor!de!cliënt!als!voor!de! therapeut!een!zware!emotionele!belasting!(Van!Minnen,!Kroon!&!Keijsers,!1998).!! ! Discussie# De!uitkomsten!van!het!onderzoek!moeten!met!enige!voorzichtigheid!geïnterpreteerd!worden! aangezien!er!geen!gebruik!is!gemaakt!van!een!controlegroep.!Vanwege!het!tijdsbestek!van!vijf! maanden,!was!het!niet!haalbaar!om!gebruik!te!maken!van!een!controlegroep.!Dit!maakt!dat!de! resultaten!van!het!onderzoek!niet!volledig!toegeschreven!kunnen!worden!aan!de!behandeling!met! het!Atriske!Protocol!(Brug,!Van!Assema!&!Lechnerm,!2010).!Wel!kan!dit!onderzoek!gebruikt!worden! als!basis!voor!vervolgonderzoek!door!de!aanbevelingen!die!in!dit!onderzoek!worden!gedaan!in!acht! te!nemen.!Ook!kan!met!dit!onderzoek!worden!aangetoond!dat!er!wel!degelijk!verschillen!zijn!wat! betreft!klachten!en!symptomen,!zorgconsumptie!en!kwaliteit!van!leven!na!de!behandeling!met!het! Atriske!Protocol.!De!resultaten!op!de!4DKL!en!de!PTSS!klachtenschaal!tijdens!de!uitgestelde!nameting! zijn!positiefscheef!verdeeld.!Dit!komt!omdat!er!een!aantal!uitschieters!zijn,!deze!respondenten! ervaren!meer!klachten!dan!de!overige!respondenten.!Een!mogelijke!verklaring!is!het!feit!dat!al!deze! respondenten!na!de!behandeling!opnieuw!een!traumatische!en/of!schokkende!gebeurtenis!hebben! meegemaakt.!Opvallend!in!het!onderzoek!is!de!toename!van!de!zorgconsumptie.!Naast!de! verklaringen!die!eerder!al!genoemd!zijn!kan!deze!toename!ook!te!maken!hebben!met!de!wijze! waarop!de!gegevens!zijn!verkregen.!Er!is!bij!de!afname!van!de!TiCaP!en!de!MANSA!gebruik!gemaakt! van!een!uitgestelde!nameting!waarin!zowel!een!huidige!meting!als!een!terugblik!wordt!gevraagd.!De! respondenten!zijn!vaak!lang!geleden!behandeld!waardoor!het!voor!hen!mogelijk!lastig!is!om!te! bepalen/herinneren!hoe!het!voor!de!behandeling!zat!met!de!zorgconsumptie!en!de!kwaliteit!van! 32! !
leven,!waardoor!er!mogelijk!gegevens!ontbreken.!Dit!wordt!door!een!aantal!respondenten! daadwerkelijk!aangegeven!bij!de!voormeting!van!de!TiCaP.!De!begripsvaliditeit!van!het!onderzoek! komt!hier!in!het!geding!(Tilburg!University,!2015).!Verder!moet!een!kanttekening!geplaatst!worden! bij!de!relevantie!van!het!aantal!respondenten!dat!een!afspraak!heeft!gehad!met!hulpverleners,! aangezien!iedereen!wel!eens!een!afspraak!heeft!met!een!hulpverlener.!De!afname!in!het!aantal! respondenten!dat!een!afspraak!had!met!de!bedrijfsarts!blijft!wel!opvallend!vanwege!de!omvang!van! deze!afname.!Relevanter!is!waarschijnlijk!de!afname!van!het!aantal!afspraken!met!de!verschillende! hulpverleners.!Opmerkelijk!is!ook!dat!vijf!respondenten!hoger!scoren!op!de!MANSA,!de!vragenlijsten! die!kwaliteit!van!leven!meet,!tijdens!de!terugblik!dan!tijdens!de!huidige!meting.!Wanneer!deze! verschillen!in!kaart!worden!gebracht!blijkt!er!eigenlijk!geen!sprake!te!zijn!van!een!verschil!(een! afname!van!0.08!tot!0,59).!Er!is!één!respondent!waar!de!kwaliteit!van!leven!afneemt!met!een!heel! punt,!deze!respondent!heeft!op!het!notitieformulier!aangegeven!ongeneeslijk!ziek!te!zijn.!Ook!geeft! de!respondent!aan!geen!nadelen!meer!te!ondervinden!van!de!gevolgen!van!de!traumatische! gebeurtenis.!De!afname!wat!betreft!de!kwaliteit!van!leven!kan!dus!niet!worden!toegeschreven!aan! de!behandeling!met!het!Atriske!Protocol.!Er!kan!vanuit!worden!gegaan!dat!de!kwaliteit!van!leven! toeneemt!of!gelijk!blijft,!bij!mensen!met!chronische!PTSS,!na!de!behandeling!met!het!Atriske! Protocol!ten!opzichte!van!voor!de!behandeling.!! ! Om!de!betrouwbaarheid!van!het!onderzoek!te!waarborgen!is!gebruik!gemaakt!van!vragenlijsten! waarvan!de!betrouwbaarheid!is!aangetoond.!Zo!is!van!de!4DKL,!de!PTSS!klachten!en!de!MANSA!de! interne!consistentie!aangetoond!door!middel!van!de!Cronbach’s!alpha!(α).!Van!de!TiCaP!is!de! intrabeoordelaars!betrouwbaarheid!aangetoond!door!middel!van!de!Intraclasscorrelatiecoëfficiënt! (ICC).!De!interne!validiteit!is!gewaarborgd!omdat!er!gebruik!is!gemaakt!van!een!doelgerichte!selecte! steekproef.!De!cliënten!moesten!op!basis!van!de!intake!en!de!PTSS!klachtenschaal!(voormeting)! kunnen!worden!gedefinieerd!!als!(chronische)!PTSS.!In!sommige!gevallen!in!combinatie!met!complex! trauma.!Dit!onderzoek!richt!zich!zowel!op!enkelvoudige!als!complexe!(chronische)!PTSS.!Hierdoor!kan! de!steekproef!als!voldoende!representatief!worden!gezien!voor!de!onderzoekspopulatie.!! Momenteel!wordt!de!behandeling!met!het!Atriske!Protocol!niet!buiten!Revivendo!uitgevoerd! aangezien!alleen!Revivendo!beschikt!over!het!Atriske!Protocol.!De!externe!validiteit!kan!vergroot! worden!wanneer!het!Atriske!Protocol!ook!ingezet!wordt!buiten!Revivendo!voor!de!behandeling!van! (chronische)!PTSS!waardoor!de!behandeling!wordt!uitgevoerd!door!een!andere!behandelaar.!Op! deze!manier!kan!er!ook!buiten!Revivendo!onderzoek!gedaan!worden!naar!het!Atriske!Protocol.! Mogelijk!kan!dit!er!in!de!toekomst!voor!zorgen!dat!het!Atriske!Protocol!naast!EMDR!en!CGT!een! voorkeursbehandeling!wordt!voor!PTSS.!! & 5.2&Aanbevelingen& De!vraag!van!Revivendo!B.V.!was!om!onderzoek!te!doen!naar!het!Atriske!Protocol!zodat!zij!kunnen! aantonen!dat!Revivendo!met!het!Atriske!Protocol!beschikt!over!een!behandelaanbod!voor!de! behandeling!van!(chronische)!PTSS!zonder!herbelevingen!en!zodat!indien!noodzakelijk!het!protocol! kan!worden!aangepast!en!verbeterd.!Het!is!gebleken!dat!er!langere!tijd!na!de!behandeling!met!het! Atrikse!Protocol!een!toename!is!van!klachten!die!zeer!waarschijnlijk!wordt!veroorzaakt!door!nieuwe! schokkende!en/of!traumatische!gebeurtenissen.!Wanneer!er!opnieuw!een!traumatische!gebeurtenis! plaatsvindt,!is!het!belangrijk!dat!de!cliënt!weet!wat!te!doen.!Zo!kan!de!behandelaar!met!de!cliënt! afspreken,!dat!wanneer!er!sprake!is!van!nieuw!trauma,!de!cliënt!direct!contact!opneemt!met!de! behandelaar.!Daarnaast!is!het!aan!te!bevelen!dat!de!behandelaar!en!de!cliënt!tijdens!de!behandeling! 33! !
stapsgewijs!doornemen!wat!op!de!persoon!afgestemde!risico!indicatoren!zijn!voor!traumatisering.! Een!voorlichting!blijkt!namelijk!effectiever!te!zijn!wanneer!deze!is!afgestemd!op!de!individuele! wensen,!behoeften!en!problemen!van!de!cliënt!(Brug,!Van!Assema!&!Lechner,!2010).!Ook!zou!de! behandelaar!de!cliënt!handvatten!mee!kunnen!geven!zodat!zij!in!de!toekomst!beter!leren!omgaan! met!schokkende!en/of!traumatische!ervaringen.!De!indicatoren!en!handvaten!kunnen!in!een! persoonlijk!crisis!interventiebeleidsplan!worden!uitgewerkt.!Dit!is!met!name!van!belang!voor!mensen! die!een!beroep!uitoefenen!waar!men!een!hoog!risico!loopt!op!het!meemaken!van!schokkende! gebeurtenissen.!Wanneer!mensen!beter!weten!om!te!gaan!met!nieuwe!schokkende!of!traumatische! ervaringen!kan!dit!mogelijk!positieve!gevolgen!hebben!voor!de!lange!termijn!effecten!van!de! behandeling.!Dit!kan!mogelijk!weer!zorgen!voor!een!afname!van!de!zorgconsumptie!en!een! verbeterde!kwaliteit!van!leven.!!! ! Dit!onderzoek!is!het!eerste!onderzoek!naar!het!Atriske!Protocol.!Om!aan!te!kunnen!tonen!dat!er! sprake!is!van!een!effectieve!behandeling!voor!PTSS!moet!er!in!de!toekomst!meer!onderzoek!gedaan! worden.!Zo!is!het!aan!te!bevelen!om!een!effectstudie!op!te!zetten!waarbij!gewerkt!wordt!met!een! controlegroep!waardoor!de!uitkomsten!van!het!onderzoek!toegeschreven!kunnen!worden!aan!het! Atriske!Protocol.!Dit!onderzoek!is!deels!gebaseerd!op!dossieronderzoek.!De!respondenten!die!aan!dit! onderzoek!hebben!deelgenomen,!hebben!zoals!in!paragraaf!1.3!beschreven!alleen!de!eerste!drie!en! ten!dele!de!vierde!fase!van!het!Atriske!Protocol!doorlopen.!Wanneer!er!een!nieuw!onderzoek!wordt! gestart!kunnen!alle!fasen!van!het!protocol!onderzocht!worden!aangezien!deze!fasen!in!2014!zijn! geïmplementeerd.!Zie!bijlage!2!voor!een!beschrijving!van!de!verschillende!fasen!van!het!Atrikse! Protocol.!De!laatste!fasen!zijn!ontwikkeld!omdat!dhr.!Naron!de!ervaring!had!dat!cliënten!niet! voldoende!het!volle!leven!aangingen!of!stilstonden!in!hun!ontwikkeling.!&Dit!motiveerde!hem!om!de! vierde!fase!verder!door!te!ontwikkelen!en!de!vijfde!en!zesde!fase!aan!de!behandeling!toe!te!voegen.! Zijn!verwachting!is!dat!het!doormaken!van!deze!fasen!ervoor!kan!zorgen!dat!de!weerbaarheid,!de! ontwikkeling!en!de!kwaliteit!van!leven!van!de!cliënt!toeneemt!waardoor!er!een!aanzienlijke!afname! van!maatschappelijke!belasting!en!de!daaraan!verbonden!kosten!kan!worden!gerealiseerd.!Deze! laatste!fasen!hebben!mogelijk!een!positieve!invloed!op!de!lange!termijneffecten!van!de!behandeling.! Het!is!dan!ook!nodig!om!in!vervolgonderzoek!opnieuw!de!lange!termijneffecten!van!de!behandeling! in!kaart!te!brengen,!omdat!er!op!basis!van!dit!onderzoek!toch!een!lichte!toename!blijkt!te!zijn!in!de! klachten!en!symptomen!tijdens!de!uitgestelde!nameting.!Een!Toegepast!Psycholoog!(TP)!kan!de!rol! van!onderzoeker!op!zich!nemen!en!zorgen!voor!het!verkrijgen!van!de!gegevens,!die!nodig!zijn!voor! het!onderzoek!door!bijvoorbeeld!vragenlijsten!af!te!nemen!en!interviews!te!doen.!Als!de!nodige! gegevens!zijn!verkregen!kan!de!TP’er!de!gegevens!invoeren!in!een!statistiekprogramma!om!de! gegevens!vervolgens!te!analyseren.!Op!basis!van!de!statische!analyses!worden!er!conclusies! getrokken!en!aanbevelingen!gedaan!door!de!TP’er.!! ! Momenteel!worden!alleen!de!4DKL!en!de!PTSS!klachtenschaal!afgenomen!bij!mensen!die!behandeld! worden!met!het!Atriske!Protocol.!Deze!vragenlijsten!worden!niet!standaard!bij!elke!cliënt! afgenomen.!Om!in!de!toekomst!verder!onderzoek!te!kunnen!doen!naar!het!Atriske!Protocol!moeten! er!structureel!gegevens!worden!verkregen.!Het!is!aan!te!raden!om!een!standaard!testbatterij!te! ontwikkelen.!Deze!testbatterij!kan!in!de!toekomst!bij!elke!nieuwe!cliënt!structureel!worden! afgenomen.!Wanneer!er!gebruik!wordt!gemaakt!van!een!standaardtestbatterij!die!gericht!is!op!o.a.! klachten!en!symptomen,!kwaliteit!van!leven!en!zorgconsumptie!kan!Revivendo!in!de!toekomst! opnieuw!een!onderzoek!uit!laten!voeren!die!het!effect!van!het!gehele!Atriske!Protocol!bij!mensen! 34! !
met!(chronische)!PTSS!in!kaart!brengt.!Zo!kan!Revivendo!aantonen!dat!Revivendo!beschikt!over!een! unieke!behandeling!voor!PTSS.!Naast!het!inzetten!van!de!testbatterij!voor!onderzoeksdoeleinden!kan! de!testbatterij!ook!gebruikt!worden!tijdens!de!behandeling.!Door!middel!van!vragenlijsten!krijgt!de! behandelaar!een!goed!beeld!van!de!cliënt!tijdens!de!behandeling.!Vragenlijsten!kunnen!in!de! klinsche!praktijk!een!nuttig!hulpmiddel!zijn!in!de!diagnostiek!van!PTSS!ter!ondersteuning!van!de! intakeprocedure,!om!de!ernst!van!de!klachten!vast!te!stellen,!om!behandeldoelen!te!bepalen!en!om! behandeleffecten!te!meten!(Vermetten,!Kleber!&!Van!der!Hart,!2012).!De!TP’er!kan!worden!ingezet! als!psychodiagnostisch!medewerker.!De!TP’er!kan!een!testbatterij!opstellen!en!zorgen!voor!het! afnemen,!scoren,!interpreteren!en!eventueel!rapporteren!van!de!vragenlijsten.!Een!overzicht!van!het! plan!van!aanpak!voor!Revivendo!B.V.!is!te!vinden!in!bijlage!5.!! ! Met!dit!onderzoek!is!de!eerste!stap!gezet!om!te!onderzoeken!of!Revivendo!beschikt!over!een!unieke! behandeling!voor!(chronische)!PTSS.!De!aanbevelingen!voor!Revivendo!kunnen!Revivendo!helpen!om! uiteindelijk!vast!te!kunnen!stellen!dat!het!Atriske!Protocol!een!effectieve!behandeling!is!voor!mensen! met!(chronische)!PTSS.!! ! ! !
&
&
35! !
Verklarende&woordenlijst&& ! Atriske#Protocol:!Een!behandelmethode!voor!chronische!posttraumatische!stressstoornissen!(PTSS)! zonder!herbelevingen!dat!is!ontwikkeld!door!dhr.!Naron.!Het!is!een!geprotocolleerde!gefaseerde! behandeling!gebaseerd!op!verschillende!protocollen!vanuit!NeuroaLinguïstisch!Programmeren!(NLP),! aangevuld!met!interventies!uit!meerdere!therapeutische!richtingen.!Het!gaat!om!gespreksvormen!en! geprotocolleerde!behandelprocessen!met!als!doel!het!opheffen!van!PTSS,!zodat!mensen!zich!weer! gezond!en!weerbaar!gaan!voelen!en!in!staat!zijn!om!volwaardig!te!functioneren!zowel!in!werk!als! privé.! ! Cognitieve#gedragstherapie:!bij!deze!therapie!wordt!gedragstherapie!gecombineerd!met!interventies! die!ontwikkeld!zijn!vanuit!de!cognitieve!therapie.!Er!wordt!verondersteld!dat!zogenaamde!irrationele! cognities!(gedachten)!zorgen!voor!disfunctioneel!gedrag.!Tijdens!de!therapie!wordt!gewerkt!aan!het! veranderen!van!de!inhoud!van!deze!irrationele!cognities.!Op!deze!manier!komt!er!een!objectievere! kijk!op!de!eigen!gevoelens!en!waarnemingen.!Hierdoor!kunnen!negatieve!gevoelens!verdwijnen! waardoor!ook!het!gedrag!verandert.!! ! Emotionele#verstrengeling:#Er!is!sprake!van!een!emotionele!verstrengeling!wanneer!mensen!niet!vrij! in!verbinding!(kunnen)!zijn!ten!aanzien!van!de!eigen!emoties,!gedachten!en!het!gedrag!en!de! ander(en)!niet!vrij!(kunnen)!laten!in!die!van!hem!of!haar.!Er!is!dan!geen!‘ik’!en!‘jij’!meer!mogelijk! omdat!er!geen!toestemming!is!om!van!elkaar!te!verschillen.!Er!kan!pas!weer!een!‘wij’!!zijn,!als!‘ik’!en! ‘jij’!bestaan.!Bij!(chronisch)!PTSS!kan!er!sprake!zijn!van!een!emotionele!verstrengeling!met!de!dader! of!(andere)!slachtoffers.!Emotionele!verstrengeling!komt!voor!bij!het!Stockholm!Syndroom,!trauma! als!gevolg!van!loverboyaverstrengeling!en!generatiefa!of!symbiosetrauma!(Naron,!persoonlijke! communicatie,!4!juli!2015).!! ! Exposure:!Tijdens!een!exposure!behandeling!wordt!iemand!blootgesteld!aan!situaties!die! beangstigend!zijn!voor!die!persoon.!De!behandeling!richt!zich!op!het!veranderen!van! (vermijdings)gedrag.!Wanneer!het!gedrag!verandert,!heeft!dat!een!positief!effect!op!angstgevoelens! en!de!bijbehorende!lichamelijke!verschijnselen.!! ! Eye#Movement#Desensitization#and#Reprocessing#(EMDR):!Deze!therapie!is!ontwikkeld!voor!mensen! die!lijden!onder!de!gevolgen!van!een!traumatische!gebeurtenis.!Tijdens!de!therapie!wordt!iemand! gevraagd!om!aan!de!gebeurtenis!terug!te!denken!en!tegelijkertijd!wordt!die!persoon!afgeleid.!Vaak! wordt!iemand!afgeleid!met!geluiden!die!door!middel!van!een!koptelefoon!afwisselend!links!en!rechts! worden!aangeboden.!Er!wordt!veronderstelt!dat!de!combinatie!van!de!gedachte,!met!de! bijbehorende!emoties,!aan!de!traumatische!gebeurtenis!en!de!aandacht!voor!de!afleidende!stimulus! ervoor!zorgt!dat!het!natuurlijk!verwerkingssysteem!wordt!gestimuleerd.!Het!belangrijkste!doel!is!het! verwerken!van!herbelevingen!en!herinneringen!aan!de!traumatische!gebeurtenis,!om!zo!de!klachten! te!laten!verminderen!of!verdwijnen.!! ! Fluoxetine:!Fluoxetine!verbetert!de!stemming!en!vermindert!angsten!en!angstverschijnselen.! Fluoxetine!remt!de!heropname!van!serotonine!in!de!hersenen,!deze!lichaamseigen!stof!speelt!een!rol! bij!stemmingen!en!emoties.!Fluoxetine!wordt!bij!volwassenen!gebruikt!voor!het!behandelen!van! ernstige!depressie,!angststoornissen,!posttraumatische!stressstoornis,!boulimia!nervosa!en! 36! !
zenuwpijn.!Het!middel!wordt!bij!kinderen!alleen!ingezet!als!er!sprake!is!van!een!matig!tot!ernstige! depressieve!stoornis.!! ! Fysieke#en#psychische#gesteldheid:!Deze!term!wordt!in!dit!onderzoek!gebruikt!als!overkoepelend! begrip!voor!de!klachten!en!symptomen,!de!kwaliteit!van!leven!en!de!zorgconsumptie.!De! zorgconsumptie!wordt!onder!dit!begrip!geplaatst,!omdat!er!van!uit!wordt!gegaan!dat!wanneer!er! sprake!is!van!een!afname!in!zorgconsumptie!de!fysieke!en!psychische!gesteldheid!toeneemt!en!dat! wanneer!er!sprake!is!van!een!toename!de!fysieke!en!psychische!gesteldheid!afneemt.!! ! Kwaliteit#van#leven:!De!subjectieve!evaluatie!van!het!functioneren!van!personen!op!fysiek,!psychisch! en!sociaal!gebied. ! # Somatisch#Onvoldoende#Verklaarde#Lichamelijk#Klachten#(SOLK):!Lichamelijke!klachten!waarvoor! geen!medische!verklaring!gevonden!kan!worden.!! ! Manchester#Short#Assessment#of#Quality#of#Life#(MANSA):!Een!zelf!in!te!vullen!vragenlijst,!bestaande! uit!16!items!die!de!subjectief!ervaren!kwaliteit!van!leven!meet!op!twaalf!levensgebieden.!! ! Naron#Praktijk:!De!particuliere!therapiea!en!coachingpraktijk!van!dhr.!Naron.!! # NeuroBLinguïstisch#Programmeren#(NLP):!Het!is!een!methodiek!voor!training,!coaching!en! communicatieverbetering.!De!kern!van!NLP!is!dat!vaardigheden!waarover!een!ervaren!en!succesvol! persoon!(expert),!door!jarenlange!ervaring,!beschikt!snel!en!efficiënt!wordt!overgedragen!aan! anderen. Men!gaat!er!van!uit!dat!elke!verworven!vaardigheid!overdraagbaar!is!op!anderen.!! ! PTSS#klachtenschaal:!Een!zelfrapportage!vragenlijst!om!PTSS!symptomen!te!meten!op!een! vierpuntsschaal.!! ! Revivendo#B.V.:!Een!collectief!gevestigd!in!NoordaBrabant!dat!gespecialiseerd!is!in!de!diagnose,! therapie!en!coaching!ten!behoeve!van!mensen!die!leiden!aan!de!gevolgen!van!psychotrauma.!! ! Trimbos/iMTA#questionnaire#for#Costs#with#Psychiatric#Illness#(TiCBP):!Een!vragenlijst!over!zorggebruik! en!productieverliezen!bij!psychische!aandoeningen.!! ! Vier#Dimensionale#klachtenlijst#(4DKL):!Een!zelfbeoordelingsvragenlijst!die!vier!dimensies!van! gemeenschappelijke!psychopathologie!meet,!te!noemen!distress,!depressie,!angst!en!somatisatie.!! ! Zorgconsumptie:!Het!gaat!om!producten!of!diensten!in!de!gezondheidszorg!waar!een!verzekerde! gebruik!van!maakt!(AMW,!z.j.)!In!dit!onderzoek!gaat!het!om!afspraken!met!hulpverleners!en!het! gebruik!van!medicatie!door!mensen!met!chronische!PTSS.!!
& &
&
37! !
Literatuurlijst&& & Algemeen!Nederlands!Woordenboek!(z.j.).!Zorgconsumptie.#Geraadpleegd!op! !!!!!http://anw.inl.nl/article/zorgconsumptie#s=0&l=&lp=.!! American!Psychiatric!Association!(2000).!Diagnostic#and#Statistical#Manual#of#Mental#Disorders,#4th!! !!!!!ed.,!Text!Revision.!Washington,!DC:!American!Psychiatric!Association.!! American!Psychiatric!Association!(2014).!Handboek#voor#de#classificatie#van#psychische#stoornissen## #####(DSMB5).#Nederlandse#vertaling#van#Diagnostic#and#Statistical#Manual#of#Mental#Disorders,#Fifth## #####Edition.!Amsterdam:!Uitgeverij!Boom.!!! Beljouw,!I.M.J.!van!&!Verhaak,!P.F.M.!(2010).!Geschikte#uitkomstmaten#voor#routinematige## #####registratie#door#eerstelijnspsychologen.!Geraadpleegd!op!http://www.nivel.nl/sites/default/files/!! !!!!!bestanden/Rapportauitkomstmatenaroutinematigearegistratiea1ealijnspsychologen.pdf.!! Beutler,!L.E.,!Harwood,!T.M.,!Alimohamed,!S.!&!Malik,!M.!(2002).!Are!empirically!supported!! !!!!!treatments!valid!for!ethnic!minorities?!Toward!and!alternative!approach!for!treatment!research.!! !!!!!In!Vandereycken,!W.,!Hoogduin,!C.A.L.!&!Emmelkamp,!P.M.G.,!Handboek!Psychopathologie!Deel!2!! !!!!!Klinische!Praktijk.!Houten:!Bohn!Stafleu!van!Loghum.!! Biessels,!G.J.!&!Brands.!A.M.A.!(2004).!Diabetes!mellitus,!cognitie!en!dementie.!Neuropraxis,#8(3),!59a! !!!!!62.! Bjorkman,!T.!&!Svensson,!B.!(2005).!Quality!of!life!in!people!with!severe!mental!illness.!Reliability!and!! !!!!!validity!of!the!Manchester!Short!Assessment!of!Quality!of!Life!(MANSA).!In!Van!Beljouw,!I.M.J.!&!! !!!!!Verhaak,!P.F.M.,!Geschikte!uitkomstmaten!voor!routinematige!registratie!door!! !!!!!eerstelijnspsychologen.!Geraadpleegd!op!http://www.nivel.nl/sites/default/files/bestanden/! !!!!!Rapportauitkomstmatenaroutinematigearegistratiea1ealijnspsychologen.pdf.!! Boer,!R.!de,!Schroevers,!M.!&!Frets,!P.!(2007).!Voorspellen!de!ernst!en!de!initiële!verbetering!van!! !!!!!klachten!het!behandelresultaat!van!een!cognitief!gedragstherapeutische!behandeling?!! #####Psychologie#en#Gezondheid,#35(4),#158a164.!! Bouwmans,!C.,!Jong,!K.!de,!Timman,!R.,!ZijlstraaVlasveld,!M.,!FeltzaCornelis,!C.!van!der!&!Tan!Swan,!S.!! !!!!!(2013).!Feasibility,#reliability#and#validity#of#a#questionnaire#on#healthcare#consumption#and## #####productivity#loss#in#patients#with#a#psychiatric#disorder#(TiCBP).!Rotterdam:!Insituut!voor!! !!!!!Medische!Technology!Assessment.! Bradley,!R.,!Greene,!J.,!Russ,!E.,!Dutra,!L.,!&!Westen,!D.!(2005).!A!multidimensional!metaaanalysis!of!! !!!!!psychotherapy!for!PTSD.!American#Journal#of#Psychiatry,#162,!214a227.! Bremner,!J.D.,!Narayan,!M.,!Staib,!L.H.,!Southwick,!S.M.,!McGlashan,!T.!&!Charney,!D.S.!(1999).!! !!!!!Neural!correlates!of!memories!of!childhood!sexual!abuse!in!women!with!and!without!! !!!!!posttraumatic!stress!disorder.!American#Journal#of#Psychiatry,#156,#1787a1795.! Breslau,!N.,!Davis,!G.C.,!Andreski,!P.!&!Peterson,!E.!(1997).!Sex!differences!in!posttraumatic!stress!! !!!!!disorder.!Archives#General#Psychiatry,#54,#1044a1048.!! Breslau,!N.,!Davis,!G.C.,!Andreski,!P.!&!Peterson,!E.!(1991).!Traumatic!events!and!postatraumatic!! !!!!!stress!disorder!in!an!urban!population!of!young!adults.#Archives#General#Psychiatry,#48,#216a222.! Breslau,!N.,!Kessler,!R.C.,!Chilcoat,!H.D.,!Schultz,!L.,!Davis,!G.C.!&!Andreski,!P.!(1998).!Trauma!and!! !!!!!posttraumatic!stress!disorder!in!the!community:!the!1996!Detroit!Area!Survey!of!Trauma.!Archives## #####of#General#Psychiatry,#55,#626a632.!! Bromet,!E.!&!Dew,!M.A.!(1995).!Review!of!psychiatric!epidemiologic!research!on!disasters.!Epidemiol## #####Reviews,#17(1),#113a119.!! 38! !
Brug,!J.,!Assema,!P.!van!&!Lechner,!L.!(2010).!Gezondheidsvoorlichting#en#gedragsverandering:#een## #####planmatige#aanpak.!Assen:!Van!Gorcum.!! Bruyninckx,!E.!&!Mortelmans,!D.!(1999).!Kwaliteit!van!leven!en!gezondheidszorg!in!verandering.!! #####Tijdschrift#voor#sociologie,#20(1),#25a50.!! Burggraaff,!E.C.M.!(2013).!Effectiviteit#van#CGT#en#EMDR#bij#Enkelvoudige#en#Complexe#PTSS!! !!!!!(Master’s!thesis,!Universiteit!van!Amsterdam).!Geraadpleegd!op!http://dare.uva.nl/cgi/arno/!! !!!!!show.cgi?fid=518249.!! Clarke,!G.N.,!Rohde,!P.,!Lewinsohn,!P.M.,!Hops,!H.!&!Seeley,!J.!(1991).!Cognitieveabehavioral!! !!!!!treatment!of!adolescent!depression:!Efficacy!of!acute!group!treatment!and!booster!sessions.!! #####Journal#of#the#American#Academy#of#Child#and#Adolescent#Psychiatry,#38,#272a279.!! Creamer,!M.,!Burgess,!P.!&!McFarlane,!A.C.!(2001).!Postatraumatic!stress!disorder:!findings!from!the!! !!!!!Australian!National!Survey!of!Mental!Health!and!WellaBeing.!Psychological#Medicine,#31(7),!1237a!!! !!!!!1247.! Cresswel,!J.W.!&!Plano!Clark,!V.L.!(2011).!Designing#and#Conducting#Mixed#Methods#Research.!! !!!!!Thousand!Oaks:!SAGE!publications.!! D’Ardenne!,!P.,!Capuzzo,!N.,!Fakhoury,!W.K.H.,!JankovicaGravrilovic,!J.!&!Priebe,!S.!(2005).!Subjective!! !!!!!Quality!of!Life!and!Posttraumatic!Stress!Disorder.!Journal#of#Nervous#&#Mental#Disease,#193(1),#62a! !!!!!65.! Deykin,!E.Y.,!Keane,!T.M.,!Kaloupek,!D.,!Fincke,!G.,!Rothendler,!J.,!Siegfried,!M.!&!Creamer,!K.!(2001).!!! !!!!!Posttaumatic!stress!disorder!and!the!use!of!health!services.!Psychosomatic#Medicine,!63,#835a841.! Donker,!G.A.,!IJzermans,!C.J.,!Spreeuwenberg,!P.!&!!Zee,!J.!van!der,!(2002).!Symptom!attribution!after!! !!!!!a!plane!crash:!comparison!between!selfareported!symptoms!and!GP!records.!British#Journal#of## #####General#Practice,#52(484),#917a922.!! Drogendijk,!A.N.,!Velden,!P.G.!van!der,!Boeije,!H.R.,!Christiaanse,!B.B.A.,!Roskam,!A.J.,!Gersons,!B.P.R.!! !!!!!et!al.!(2003).!Turkse!getroffenen!vuurwerkramp!Enschede:!een!vergelijkende!studie.!Gedrag#&## #####Gezondheid,#31#(3),!145a162.!! Egberink,!I.J.L.,!Janssen,!N.A.M.!&!Vermeulen,!C.S.M.!(2009a2014).!COTAN#Documentatie.!! !!!!!Amsterdam:!Boom!test!uitgevers.!Geraadpleegd!op!http://www.cotandocumentatie.nl/test_!! !!!!!details.php?id=!117.!! Ehlers,!A.,!Clark,!D.M.,!Hackmann,!A.,!McManus,!F.,!&!Fennell,!M.!(2005).!Cognitive!therapy!for!posta! !!!!!traumatic!stress!disorder:!development!and!evaluation.!Behaviour#Research#and#Therapy,#43,#413a! !!!!!431.! Engelfriet,!P.M.,!Hoogenveen,!R.T.,!Poos,!M.J.J.C.,!Blokstra,!A.,!Baal,!P.H.M.!van!&!Verschuren,!! !!!!!W.M.M.!(2012).!Hartfalen:#epidemiologie,#risicofactoren#en#toekomst.!Rijksinstituut!voor!! !!!!!Volksgezondheid!en!Milieu!RIVM.!Geraadpleegd!op!http://rivm.openrepository.com/rivm/!! !!!!!handle/10029/255486.! GGZ!Nederland!(2012).!Zorg#werkt!.#!Geraadpleegd!op!http://www.ggznederland.nl/uploads/assets/!!! !!!!!asset_933340.pdf.!! GGZ!Nederland!(2013).!Bekostiging.!Geraadpleegd!op:!http://www.ggznederland.nl/themas/!! !!!!!financiering.!! Grievink,!L.,!Velden,!P.G.!van!der,!Christiaanse,!B.,!Berg,!B.!van!den,!Stellato,!R.K.,!Roskam!et!al.!! !!!!!(2004).!Gezondheid#getroffenen#vier#jaar#na#de#vuurwerkramp#Enschede.#Bilthoven/Zaltbommel:!! !!!!!RIVM/IvP.!
39! !
Hakkaartavan!Roijen!L,!van!Straten!A.,!Donker!M,!Tiemens!B.!(2002).!Handleiding#Trimbos/iMTA## #####questionnaire#for#Costs#associated#with#Psychiatric#illness#(TiCBP).!Rotterdam:!Insituut!voor!! !!!!!Medische!Technology!Assessment.! Hart,!O.!van!der!(1995).!Trauma,#dissociatie#en#hypnose.!Lisse:!Swets!&!Zeitlinger.! Herman,!J.L.!(1992).!Trauma#and#Recovery.#The#Aftermath#of#Violence,#from#Domestic#Abuse#to## #####Political#terror.#New!York:!Basic!Books.!! Hest,!M.A.G.!van,!Vingerhoets,!A.J.J.M.,!Zwartjes,!G.C.!&!Smet,!J.S.!de!(1999).!Posttraumatische! !!!!!stressastoornis:!de!relatie!met!alexithymie!en!coping.!Tijdschrift#voor#psychiatrie,#41(6),#341a348.!! Hoekenga,!P.H.,!Thewissen,!V.,!Bos,!A.E.R.,!Agnes,!H.P.!en!Willemseavan!Son!(2010).!Effectiviteit!van!! !!!!!een!lichaamsgerichte!interventie!op!lichaamsbeleving!en!PTSSasymptomen.!Psychologie#en## #####gezondheid,#38(5),#236a247.!! Jayson,!D.,!Wood,!A.,!Kroll,!L.,!Fraser,!J.!&!Harrington,!R.!(1998).!Which!depressed!patient!respond!to!! !!!!!cognitiveabehavioral!treatment.!Journal#of#the#American#Academy#of#Child#and#Adolescent## #####Psychiatry,#37,#35a39.!! Jongh,!A.!de!(2004).!Eye!Movement!Desensitization!and!Reprocessing!bij!PTSS.!Patiënt#Care.! !!!!!Geraadpleegd!op!http://www.emdr.nl/acrobat/InformatieoverEMDR.pdf.!! Kersloot,!F.J.!(2014).!Klachtenverandering#en#modererende#kenmerken#van#complex#trauma## #####gedurende#EMDR#behandeling#bij#veteranen!(Master’s!thesis,!Universiteit!Utrecht).!Geraadpleegd!! !!!!!op!file:///C:/Users/gebruiker/Downloads/Kersloot,%20Floris%203586073.pdf.! Kessler,!R.C.,!Sonnega,!A.,!Bromet,!E.,!Hughes,!M.!&!Nelson,!C.B.!(!1995).!Posttraumatic!stress!! !!!!!disorder!in!the!National!Comorbidity!Survey.!Archives#of#General#Psychiatry,#52,!1048a1060.!! Kirmayer,!L.J.!&!Young,!A.!(1998).!Culture!and!somatization.!Psychosomatic#Medicine,#60,#420a430.!! Kolk,!B.A.,!van!der,!McFarlane,!A.C.!&!Weisaeth,!L.!(1996).!Traumatic#stress:#The#effects#of## #####overwhelming#experience#on#mind,#body#and#society.!New!York:!Guilford!press.!! Kolko,!D.,!Brent,!D.A.,!Baugher,!M.,!Bridge,!J.!&!Birmaher,!B.!(2000).!Cognitive!and!family!therapies!! !!!!!for!adolescent!depression:!Treatment!specificity,!mediation!and!moderation.!Journal#of#Consulting## #####and#Clinical#Psychology,#68,#603a614.!! Landelijke!stuurgroep!multidisciplinaire!richtlijnen!in!de!GGZ!(2003).!Multidisciplinaire#Richtlijn## #####Angststoornissen.!Kwaliteitsinstituut!voor!d!Gezondheidszorg!CBO/Trimbosainstituut.!Beschikbaar!! !!!!!op:!www.ggzrichtlijnen.nl.! Langemeyer,!M.E.!&!Pommée,!M.P.R.!(2013).!Psychotraumaproblematiek:!niet!weten!=!niet!! !!!!!behandelen.!Modern#Medicine,#3,#93a96.!! Lanius,!R.,!Vermetten,!E.&!Pain,!C.!(red.)!(2010).!The#impact#of#early#life#trauma#on#health#and## #####disease;#the#hidden#epidemic.#Cambridge:!Cambridge!University!press.!! Malik,!M.L.,!Connor,!K.M.,!Sutherland,!S.M.,!Smith,!R.D.,!Davison,!R.M.!&!Davidson,!J.R.T.!(1999).!! !!!!!Quality!of!Life!and!Posttraumatic!Stress!Disorder:!A!Pilot!Study!Assessing!Changes!in!SFa36!Scores!! !!!!!Before!and!After!Treatment!in!a!PlaceboaControlled!Trial!of!Fluoxetine.!Journal#of#Traumatic## #####Stress,#12(2),#387a393.!! Mennen,!L.I.,!Witteman,!J.C.M.,!Geleijnse,!J.M.,!Stolk,!R.P.,!Visser,!M.C.!&!Grobbee,!D.E.!(1995).!! !!!!!Risicofactoren!voor!harta!en!vaatziekten!bij!ouderen:!het!ERGOaonderzoek.!Nederlands#tijdschrift## #####Geneeskunde,#139(39),#1983a1988.! Michael,!K.D.!&!Crowley,!S.L.!(2002).!How!effective!are!treatments!for!child!and!adolescent!! !!!!!depression?!A!metaaanalytic!review.!Clinical#Psychology#Review,#22,#247a269.!! Minnen,!A.!van,!&!Arntz,!A.!(2005).!Behandeling!van!patiënten!met!een!posttraumatischea! !!!!!stressstoornis!met!exposure.!In!B.P.R.!Gersons!en!M.!Olff!(Eds.),!Behandelingsstrategieën#bij## 40! !
#####postBtraumatischeBstressstoornissen.#Tweede,!herziene!druk.!Houten:!Bohn!Stafleu!van!Loghum,!! !!!!!76a85.! Minnen,!A.!van!&!Hendriks,!G.J.!(2008).!Kwetsbaarheidsfactoren!in!het!ontstaan!en!de!behandeling!! !!!!!van!posttraumatische!stressstoornis.!Tijdschrift#voor#Psychiatrie,#50(3),#160.! Minnen,!A.!van,!Kroon,!A!&!Keijsers,!G.!(1998).!Gevolgen!voor!therapeuten!bij!de!behandeling!van!! !!!!!posttraumatische!stressstoornis.!Tijdschrift#voor#Psychotherapie,#24(4),#78a85.!! Mol,!S.S.L.,!Arntz,!A.,!Metsemakers,!J.F.M.,!Dinant,!G.,!ViltersaVan!Montfort,!P.A.P.!&!Knottnerus,!J.A.!! !!!!!(2005).!Symptoms!of!postatraumatic!stress!disorder!after!nonatraumatic!events:!evidence!from!an!! !!!!!open!population!study.!British#Journal#Of#Psychiatry,#186,!494a499.!doi:!10.1192/bjp.186.6.494.! ! Molen,!H.T.!van!der,!Perreijn,!S.!&!Hout,!M.A.!van!den!(2010).!Klinische#Psychologie#theorieën#en## #####psychopathologie.!Groningen/Houten:!Noordhoff!Uitgevers!bv.!! Mouthaan,!J.,!Dirkzwager,!A.,!Vries,!M.!de,!Elands,!M.,!Scagliola,!S.!&!Weerts,!J.!(2005).!Libanon#laat#### #####ons#nooit#helemaal#los.!Geraadpleegd!op!file:///C:/Users/gebruiker/Downloads/onderzoekuita! !!!!!libre.pdf!! Najavits,!L,M.!(2010).!Seeking#safety:#Handboek#behandeling#trauma#en#verslaving.!Houten:!Bohn!! !!!!!Stafleu!van!Loghum.!! Naron,!T.!(2014).!De#behandeling#van#chronische#PTSS#door#middel#van#het!Atriske#Protocol.!! !!!!!Geraadpleegd!op!http://static1.squarespace.com/static/5151b75be4b0b4f3e8fe6950/t/!! !!!!!546b17ebe4b03cdc178e5240/1416304619368/Revivendo+het+Atrisk%C3%A9+Protocol%C2%AE+!! !!!!!voor+op+de+site+versie+0.1.pdf.! Norris,!F.H.,!Friedman,!M.J.,!Watson,!P.W.,!Byrne,!C.M.,!Diaz,!E.!&!Kaniasty,!K.!(2002a).!60,000! !!!!!Disaster!!victims!speak:!part!I.!An!empirical!review!of!the!empirical!literature.!1981a2001.!! !!!!!Psychiatry,#65(3),##207a239.!! Norris,!F.H.,!Friedman,!M.J.,!Watson,!P.W.,!Byrne,!C.M.,!Diaz,!E.!&!Kaniasty,!K.!(2002b).!60.000!! !!!!!disasters!victims!speak:!part!II.!Summery!and!implications!of!the!disaster!mental!health!research.!! !!!!!Psychiatry,#65(3),#240a260.## Olff,!M.!(2002).!De#posttraumatische#stressstoornis#en#onbegrepen#lichamelijke#klachten.!! !!!!!Geraadpleegd!op!http://www.emptyamemories.nl/science/PtSS_olff.pdf.!! Olff,!M.,!Langeland,!W.,!Draijer,!N.!&!Gersons,!B.P.R.!(2007).!Gender!differences!in!posttraumatic!! !!!!!stress!disorder.!Psychological#Bulletin,#133(2),183a204.!doi:!10.1037/0033a2909.133.2.183. Perkonigg,!A.,!Kessler,!R.C.,!Storz,!S.,!Wittchen,!H.U.!(2000).!Traumatic!events!and!postatraumatic!! !!!!!stress!disorder!in!the!community:!prevalence,!risk!factors!and!comorbidity.!Acta#Psychiatrica## #####Scandinavica,#101(1),!46a59.! Perner,!L.!(z.j.).#Consumer#Research#Methods.#University!of!Southern!California.#Geraadpleegd!op!! !!!!!http://www.consumerpsychologist.com/.!! Ploeg,!H.M.!van!der,!Kleijn,!W.Chr.,!Huisman,!S.J.,!Stoffels,!M.L.,!Buuren,!E.T.!van!&!Wöstmann,!M.!! !!!!!(1985).!Late#gevolgen#van#gijzelingen,#een#psychologisch#onderzoek#bij#slachtoffers#van#gijzelingen## #####in#Nederland#(1974B1977).#Lisse:!Swets!&!Zeitlinger.!! Priebe,!S.,!Huxley,!P.,!Knight,!S.!&!Evans,!S.!(1999).!Application!and!results!of!the!Manchester!Short!! !!!!!Assessment!of!Quality!of!Life!(MANSA).!International#Journal#of#Social#Psychiatry,#45(1),!7a12).!! Prosman,!G.J.,!Lo!Fo!Wong,!S.,!Bulte,!E.!&!LagroaJanssen,!A.!(2013).!Zorggebruik!van!vrouwen!die!! !!!!!slachtoffer!zijn!van!partnergeweld.!Huisarts#en#Wetenschap,#56(6),#258a262.! Rohde,!P.,!Seeley,!J.R.,!Kaufman,!N.K.,!Clarke,!G.N.!&!Stice,!E.!(2008).!Predicting!Time!to!Recovery!! !!!!!Among!Depressed!Adolescents!Treated!in!Two!Psychosocial!Group!Interventions.!In!Rooijena!
41! !
!!!!!Mutsaers,!K.!van,!Wat!werkt!bij!jeugdigen!met!een!depressie?!Nederlands!Jeugd!Instituut.!! !!!!!Geraadpleegd!op!http://www.zats.nl/nji/dossierDownloads/WatWerkt_Depressie.pdf.!! RooienaMutsaers,!K.!van!(2013).!Wat#werkt#bij#jeugdigen#met#een#depressie?#Nederlands!Jeugd!! !!!!!Instituut.!Geraadpleegd!op!http://www.zats.nl/nji/dossierDownloads/WatWerkt_Depressie.pdf.!! SeiffgeaKrenke,!I.,!&!Klessinger,!N.!(2000).!Longaterm!effects!of!avoidant!coping!on!adolescents’!! !!!!!depressive!symptoms.!Journal#of#youth#and#adolescence,!29,!617a!630.! Schok,!M.!(2014).!Gender!en!PTSS.!Cogiscope,#214,#22a23.!! Schreurs,!P.J.G.,!Willige,!G.!van!de,!Brosschot,!J.F.,!Tellegen,!B.!&!Graus,!G.M.H.!(1993).!UCL:## #####Utrechtse#Coping#Lijst.!Amsterdam:!Pearson.!! Sharipo,!F.!(2001).!Eye#movement#desensitization#and#reprocessing:#basic#principles,#protocols#and## #####procedures.!New!York:!Guilford!Press.! Silver,!R.C.,!Holman,!E.A.,!McIntosh,!D.N.,!Poulin,!M.!&!GilaRivas,!V.!(2002).!Nationwide!longitudinal!! !!!!!study!of!psychological!responses!to!September!11.!JAMA,#288(10),!1235a1244.! Solomon,!S.D.!&!Davidson,!J.R.!(1997).!Trauma:!prevalence,!impairment,!service!use,!and!cost.!! !!!!!Journal#of#Clinical#Psychiatry,#59,#(suppl.!9),!5a11.!! Stein,!M.B.,!Walker,!J.R.!&!Forde,!D.R.!(2000).!Gender!differences!in!susceptibility!to!posttraumatic!! !!!!!stress!disorder.!Behaviour#Research#and#Therapy,#38,#619a628.! Stöfsel,!M!&!Mooren,!T.!(2010).!Complex#trauma;#Diagnostiek#en#behandeling.!Houten:!Bohn!Stafleu!! !!!!!van!Loghum.!! Tilburg!University!(2015).!Betrouwbaarheid!en!validiteit.!Geraadpleegd!op!https://www.tilburg!! !!!!!university.edu/nl/studenten/vaardigheden/spsshelpdesk/edesk/betrouwb/.!! Teicher,!M.H.,!Andersen,!S.L.,!Polcari,!A.,!Anderson,!C.M.,!Navalta,!C.P.!&!Kim,!D.M.!(2003).!The!! !!!!!neurobiological!consequences!of!early!stress!and!childhood!maltreatment.!Neuroscience#and## #####Biobehavioral#Review,#27(1B2),#33a44.! Terluin,!B.!(1996).!De!Vierdimensionele!Klachtenlijst!(4DKL).!In!Van!Beljouw,!I.M.J.!&!Verhaak,!P.F.M.,!! !!!!!Geschikte!uitkomstmaten!voor!routinematige!registratie!door!eerstelijnspsychologen.!! !!!!!Geraadpleegd!op!http://www.nivel.nl/sites/default/files/bestanden/Rapportauitkomstmatena! !!!!!routinematigearegistratiea1ealijnspsychologen.pdf.!! Terluin,!B.,!Terluin,!M.,!Price,!K.!&!Marwijk,!H.W.J.!van!(2008).!De!Vierdimensionale!Klachtenlijst!! !!!!!(4DKL)!spoort!psychische!problemen!op.!Huisarts#en#Wetenschap,#51(5),#251a255.!! Tollin,!D.F.!&!Foa,!E.B.!(2006).!Sex!differences!in!trauma!and!posttraumatic!stress!disorder:!A!! !!!!!quantitative!review!of!25!years!research.!Psychological#Bulletin,#132,#959a992.!doi:!10.1037/0033a! !!!!!2909.132.6.959.! Trimbos!Instituut!(2010).!Feiten#en#cijfers#posttraumatische#stressBstoornis.!Geraadpleegd!op!! !!!!!http://www.trimbos.nl/onderwerpen/psychischeagezondheid/posttraumatischeastressa! !!!!!stoornis/feitenaenacijfers.!! Trimbos!Instituut!(2010).!Oorzaken#en#risicofactoren#posttraumatische#stressBstoornis.#Geraadpleegd!! !!!!!op!http://www.trimbos.nl/onderwerpen/psychischeagezondheid/posttraumatischeastressa! !!!!!stoornis/oorzakenaenarisicofactoren.!! Ullman,!S.E.,!&!Fillipas,!H.H.!(2005).!Gender!differences!in!social!reactions!to!abuse!disclosures,!posta! !!!!!abuse!coping!and!PTSD!of!child!sexual!abuse!survivors.!Child#abuse#and#neglect,!29,!767a782.! Vermetten,!E.,!Kleber,!R.J.!&!Hart,!O.!van!der,!(2012).!Handboek#Posttraumatische#stressstoornissen.## #####Utrecht:!De!Tijdsboom.!! Warren,!L.W.!(1983).!Male!intolerance!of!depression:!a!review!with!implications!for!psychotherapy.!! #####Clinical#Psychology#Review,#3,!147a156.! 42! !
Wolfe,!J.&!Kimerling,!R.!(1997).!Gender!Issues!in!the!Assessment!of!Posttraumatic!Stress!Disorder.!In:!! !!!!!J.!Wilson!&!T.!Keane!(Eds.),!Assessing#Psychological#Trauma#and#PTSD#(pp.!192a238).!New!York:!! !!!!!Guilford!Press.!! IJzermans,!J.!&!Gersons,!B.P.R.!(2002).!The!chaotic!aftermath!of!an!airplane!crash!in!Amsterdam:!A!! !!!!!second!disaster.!In!Havenaar,!J.M.!et!al.!Toxic#turmoil:#Psychological#and#societal#consequences#of## #####ecological#disasters.#Plenum#series#on#stress#and#coping.!New!York:!Kluwer!Academic/Plenum!! !!!!!Publishers,!85a99.! IJzersmans,!C.J.!&!Zee,!J.!van!der,!(1999).!Gezondheidsklachten#en#de#vliegramp#Bijlmermeer.#Een## #####inventariserend#onderzoek.!Amsterdam/Utrecht:!Academisch!Medisch!Centrum/NIVEL.!! Zatzick,!D.F.,!Marmar,!C.R.,!Weiss,!D.S.,!Browner,!W.S.,!Metzler,!T.J.,!Golding,!J.M.,!Stewart,!A.,!! !!!!!Schlenger,!W.E.!&!Wells,!K.B.!(1997).!Posttraumatic!Stress!Disorder!and!Functioning!and!Quality!of!! !!!!!Life!Outcomes!in!a!Nationally!Representative!Sample!of!Male!Vietnam!Veterans.!The#American## #####Journal#of#Psychiatry,#154,#1690a1695.!
43! !
Bijlage&1&=&Classificatiecriteria&van&PTSS&volgens&de&DSM=5& !
Posttraumatische=stressstoornis&(309.81)&
Posttraumatic#stress#disorder## # NB!De!volgende!criteria!zijn!van!toepassingen!op!volwassenen,!adolescenten!en!kinderen!ouder!dan! 6!jaar.!! A. Blootstelling!aan!een!feitelijke!of!dreigende!dood,!ernstige!verwonding!of!seksueel!geweld! op!een!(of!meer)!van!de!volgende!manieren:! 1. Zelf!ondergaan!van!de!psychotraumatische!gebeurtenis(sen).! 2. Persoonlijk!getuige!zijn!geweest!van!de!gebeurtenis(sen)!terwijl!deze!anderen! overkwam(en).! 3. Vernemen!dat!de!psychotraumatische!gebeurtenis(sen)!een!naast!familielid!of!goede! vriend(in)!is!(zijn)!overkomen.!Bij!een!feitelijke!of!dreigende!dood!van!een!familielid! of!vriend(in),!moet(en)!de!gebeurtenis(sen)!gewelddadig!van!karakter!zijn!of!een! ongeval!betreffen.! 4. Ondergaan!van!herhaaldelijke!of!extreme!blootstelling!aan!de!afschuwwekkende! details!van!de!psychotraumatische!gebeurtenis(sen)!(zoals!bij!hulpverleners!die! stoffelijke!resten!moeten!verzamelen;!politieagenten!die!herhaaldelijk!worden! geconfronteerd!met!de!details!van!kindermisbruik).!! NB!Criterium!A4!is!niet!van!toepassing!op!blootstelling!via!elektronische!media,! televisie,!films!of!foto’s,!tenzij!deze!blootstelling!werkgerelateerd!is.!! B. De!aanwezigheid!van!een!(of!meer)!van!de!volgende!intrusieve!symptomen!die! samenhangen!met!de!psychotraumatische!gebeurtenis(sen)!en!die!zijn!begonnen!nadat!de! psychotraumatische!gebeurtenis(sen)!heeft!(hebben)!plaatsgevonden:! 1. Recidiverende,!onvrijwillige!en!intrusieve!pijnlijke!herinneringen!aan!de! psychotraumatische!gebeurtenis(sen).! NB&Bij!kinderen!die!ouder!zijn!dan!6!jaar!kan!er!sprake!zijn!van!repetitief!spel!waarin! thema’s!of!aspecten!van!de!psychotraumatische!gebeurtenis(sen)!tot!uiting!worden! gebracht.!! 2. Recidiverende!onaangename!dromen!waarin!de!inhoud!en/of!het!affect!van!de! droom!samenhangt!met!de!psychotraumatische!gebeurtenis(sen).! NB!Bij!kinderen!kan!er!sprake!zijn!van!beangstigende!dromen!zonder!herkenbare! inhoud.!! 3. Dissociatieve!reacties!(zoals!flashbacks)!waarbij!de!betrokkene!het!gevoel!heeft!of! handelt!alsof!de!psychotraumatische!gebeurtenis(sen)!opnieuw!plaatsvindt! (plaatsvinden).!(Dergelijke!reacties!kunnen!zich!op!een!continuüm!bevinden,!waarbij! de!extreemste!uiting!de!vorm!kan!hebben!van!een!volledig!gebrek!aan!besef!van!de! actuele!omgeving.)! NB!Bij!kinderen!kan!het!voorkomen!dat!ze!de!psychotraumatische!gebeurtenissen! naspelen.!! 4. Intense!of!langdurige!psychische!lijdensdruk!bij!blootstelling!aan!interne!of!externe! prikkels!die!een!aspect!van!de!psychotraumatische!gebeurtenis(sen)!symboliseren!of! erop!lijken.!! C. Persisterende!vermijding!van!prikkels!die!geassocieerd!worden!met!de!psychotraumatische! gebeurtenis(sen),!die!begon!nadat!de!psychotraumatische!gebeurtenis(sen)!heeft!(hebben)! plaatsgevonden,!zoals!blijkt!uit!een!of!beide!van!de!volgende!kenmerken:!
44! !
D.
E.
F. G. H.
1. Vermijding!of!pogingen!tot!vermijding!van!pijnlijke!herinneringen,!gedachten!of! gevoelens!over,!of!sterk!samenhangend!met,!de!psychotraumatische! gebeurtenis(sen).!! 2. Vermijding!of!pogingen!tot!vermijding!van!externe!aspecten!die!aan!de! psychotraumatische!gebeurtenis(sen)!herinneren!(mensen,!plaatsen,!gesprekken,! activiteiten,!voorwerpen,!situaties),!die!pijnlijke!herinneringen,!gedachten!of! gevoelens!oproepen!over,!of!sterk!samenhangend!met,!de!psychotraumatische! gebeurtenis(sen).!! Negatieve!veranderingen!in!cognities!en!stemming!gerelateerd!aan!de!psychotraumatische! gebeurtenis(sen),!die!zijn!begonnen!of!verergerd!nadat!de!psychotraumatische! gebeurtenis(sen)!heeft!(hebben)!plaatsgevonden,!zoals!blijkt!uit!twee!(of!meer)!van!de! volgende!kenmerken:!! 1. Onvermogen!om!zich!een!belangrijk!aspect!van!de!psychotraumatische! gebeurtenis(sen)!te!herinneren!(gewoonlijk!door!dissociatieve!amnesie!en!niet!door! andere!factoren,!zoals!hoofdletsel,!of!alcohola!of!drugsgebruik).!! 2. Persisterende!en!overdreven!negatieve!overtuigingen!of!verwachtingen!over!zichzelf,! anderen!of!de!wereld!(bijvoorbeeld:!‘Ik!ben!slecht’,!‘Je!kunt!niemand!vertrouwen’,! ‘De!wereld!is!door!en!door!gevaarlijk’,!‘Mijn!hele!zenuwstelsel!is!voor!altijd! verwoest’).!! 3. Persisterende,!vertekende!cognities!over!de!oorzaak!of!gevolgen!van!de! psychotraumatische!gebeurtenis(sen),!die!ertoe!leiden!dat!de!betrokkene!zichzelf!of! anderen!er!de!schuld!van!geeft.!! 4. Persisterende!negatieve!gemoedstoestand!(bijvoorbeeld!angst,!afschuw,!boosheid,! schuldgevoelens!of!schaamte).!! 5. Duidelijk!verminderde!belangstelling!voor,!of!deelname!aan!belangrijke!activiteiten.!! 6. Gevoelens!van!onthechting!of!vervreemding!van!anderen.! 7. Persisterend!onvermogen!om!positieve!emoties!te!ervaren!(zoals!onvermogen!om! geluk,!voldoening!of!liefdevolle!gevoelens!te!ervaren).!! Duidelijke!veranderingen!in!arousal!en!reactiviteit,!gerelateerd!aan!de!psychotraumatische! gebeurtenis(sen),!die!zijn!begonnen!of!verslechterd!nadat!de!psychotraumatische! gebeurtenis(sen)!heeft!(hebben)!plaatsgevonden,!zoals!blijkt!uit!twee!(of!meer)!van!de! volgende!kenmerken:! 1. Prikkelbaar!gedrag!en!woedeauitbarstingen!(met!weinig!of!geen!aanleiding),! gewoonlijk!tot!uiting!komend!in!verbale!of!fysieke!agressie!jegens!mensen!of! voorwerpen.!! 2. Roekeloos!of!zelfdestructief!gedrag.! 3. Hypervigilantie.! 4. Overdreven!schrikreacties.! 5. Concentratieproblemen.! 6. Verstoring!van!de!slaap!(zoals!moeite!met!ina!of!doorslapen!of!onrustige!slaap).!! De!duur!van!de!stoornis!(criteria!B,!C,!D!en!E)!is!langer!dan!één!maand.!! De!stoornis!veroorzaakt!klinisch!significante!lijdensdruk!of!beperkingen!in!het!sociale!of! beroepsmatige!functioneren!of!het!functioneren!op!andere!belangrijke!terreinen.!! De!stoornis!kan!niet!worden!toegeschreven!aan!de!fysiologische!effecten!van!een!middel! (zoals!medicatie,!alcohol)!of!aan!een!somatische!aandoening.!!
! ! ! "!Specificeer!of:! Met&dissociatieve&symptomen&De!symptomen!van!de!betrokkene!voldoen!aan!de!criteria!voor!de! posttraumatischeastressstoornis,!en!bovendien!ervaart!de!betrokkene!als!reactie!op!de!stressor! persisterende!of!recidiverende!symptomen!van!een!van!de!volgende!typen:! 45! !
1. Depersonalisatie&Persisterende!of!recidiverende!ervaringen!van!gevoelens!of!vervreemding! van!de!eigen!psychische!processen!of!het!eigen!lichaam,!alsof!de!betrokkene!zichzelf!van! buitenaf!waarneemt!(zoals!het!gevoel!in!een!droom!te!zitten;!het!gevoel!alsof!het!zelf!of!et! lichaam!onwerkelijk!is,!of!alsof!de!tijd!langzaam!gaat).! 2. Derealisatie!Persisterende!of!recidiverende!ervaringen!van!gevoelens!alsof!de!omgeving!niet! echt!is!(bijvoorbeeld!de!wereld!rondom!de!betrokkene!wordt!ervaren!als!onecht,!als!in!een! droom,!veraf!of!vervormd).!! NB!Om!dit!subtype!te!kunnen!gebruiken!mogen!de!dissociatieve!symptomen!niet!kunnen!worden! toegeschreven!aan!de!fysiologische!effecten!van!een!middel!(zoals!blackaouts,!gedrag!tijdens!een! alcoholintoxicatie)!of!een!somatische!aandoening!(zoals!complexe!partiële!convulsies).!! ! "!Specificeer#indien:! Met&uitgestelde&expressie!Indien!gedurende!minstens!de!eerste!zes!maanden!na!de!gebeurtenis!niet! volledig!wordt!voldaan!aan!de!classificatiecriteria!(hoewel!het!begin!en!de!uiting!van!sommige! symptomen!onmiddellijk!op!de!gebeurtenis!kunnen!volgen).!! !
&
46! !
Bijlage&2&& PSYCHOTRAUMA&=&Het&Atriske&Protocol&–&Deel&1& Het#Atriske#Protocol#is#ontwikkeld#door#de#heer#Ton#Naron## Het&Atriske&Protocol&kent&6&fasen.&& Fase&1=3#zijn!gericht!op!de!behandeling!van!de!directe!gevolgen!van!psychotrauma.!!Het!betreft! zowel!!enkelvoudig!als!meervoudig!trauma.!Uniek!in!deze!behandelfase!is!dat!de!cliënt!de! traumatische!ervaringen!tijdens!de!behandeling!niet!hoeft!her!te!beleven.!Dat!betekent!dat!er!bij!het! Atriske!Protocol!geen!gebruik!wordt!gemaakt!van!een!behandeling!met!exposure,!dit!in!tegenstelling! tot!andere!therapieën!voor!PTSS.! Fase&4=6!staan!ten!dienste!van!de!weerbaarheid,!de!ontwikkeling!van!de!cliënt!en!zijn/haar!kwaliteit! van!leven.!!Te!verwachten!is!dat!dit!deel!van!de!behandeling!ook!leidt!tot!een!aanzienlijke!afname,! zeker!op!langere!termijn,!van!maatschappelijke!belasting!en!de!daaraan!verbonden!immateriële!en! materiële!kosten.!& Ton#Naron#is# =
= = = = =
NLPt#therapeut,#door#de#European#Association#for#Psychotherapy#volwaardig#EAP# gecertificeerd#therapeut.#Hij#is#aangesloten#bij#de#NVGH,#de#beroepsvereniging#voor# psychotherapie#en#bij#de#NAP,#Nederlandse#Associatie#voor#Psychotherapie.## Gestalt#therapeut# #NLP#Master#Practitioner## NLP#Health#Practitioner#Internationaal#NLP#Trainer## Master#Destination®#Coach#en#Master#Destination®#Therapeut## Als#basis#het#diploma#Psychiatrisch#Verpleegkundige#en#een#HBO#–VO#opleiding:#Opleiden,## Supervisie#en##Deskundigheidsbevordering.##
Hij#is#ruim#31#jaar#werkzaam#geweest#in#de#psychiatrie,#als#verpleegkundige,#creatief#therapeut,# sociotherapeut,#hoofd#sociotherapie,#hoofd#psychiatrische#dagbehandeling#en#innovatiemedewerker# behandeling.#Daarna#werkte#hij#negen#jaar#als#parttime#senior#consultant#bij#de#Arbo#Unie#naast#het# hebben#van#zijn#eigen#therapieB#en#coachingBpraktijk.## Sinds#1999#heeft#hij#zich#toegelegd#op#het#behandelen#van#Psychotrauma#en#de#ontwikkeling#van#het# Atriske#Protocol.#Ton#Naron#is#ook#ervaringsdeskundige#met#betrekking#tot#PTSS#en#complex#Trauma.# Vanaf#2008##is#hij#fulltime#werkzaam#in#Naron#Praktijk#samen#met#zijn#vrouw#Laury#Naron.#Zij#was# voor#ze#in#2004#naar#Nederland##kwam#18#jaar#werkzaam#in#Amerika#als#Psychotherapeut#o.m.#in#het# behandelen#van#Complex#Trauma.## Vanaf#1999#tot#heden#heeft#Ton#Naron#meer#dan#100#mensen#behandeld#met#de#eerste#drie#fasen#en# ten#dele#de#vierde#fase#van#het#Atriske#Protocol.#Vanaf##2014#is#de#vierde#fase#als#geheel#toegevoegd# aan#de#behandeling#en#in#2015#de#fasen#vijf#en#zes.#Het##uitvalpercentage#d.w.z.#het#percentage# cliënten#dat#de#behandeling#voortijdig#afbrak#is#zeer#laag,#minder#dan#5#%.## De!naam#Atriske#staat#symbool#voor#de#weg#die#mensen#hebben#te#gaan#door#pijnlijke,#schokkende# en#traumatische#ervaringen#heen,#om#te#verwerken#wat#men#heeft#doorgemaakt.#Deze#weg#wil# betekenis#geven#aan#wat#men#heeft#doorgemaakt#zodat#men#weer#in#vrijheid,#liefde#en#respect# volwaardig#kan#leven.# 47! !
Het&Atriske&Protocol&in&6&fasen.&& Fase!1!t/m!3!werden!van!1999!tot!2004!ontwikkeld!en!geïmplementeerd.!Deze!fasen!zijn!gericht!op! de!behandeling!van!de!directe!gevolgen!van!psychotrauma.!Het!betreft!zowel!enkelvoudig!als! meervoudig!(gestapeld)!trauma.!!Ook!bieden!deze!drie!behandelfasen!uitkomst!voor!mensen!die! ernstig!getraumatiseerd!zijn!als!gevolg!van!oorlogsgeweld!en/of!onderdrukking.!Indien!als!gevolg!van! trauma!vergeving,!schuld,!schaamte!of!een!blokkade!in!de!rouwverwerking!het!leven!belasten! kunnen!deze!drie!behandelfasen!meestal!uitkomst!bieden.!Tot!slot!kan!er!sprake!zijn!van!emotionele! verstrengelingen!die!de!mogelijkheid!van!adequate!behandeling!in!de!weg!staan.!Ook!hier!biedt!het! Atriske!Protocol!processen!die!een!uitweg!bieden!en!de!persoonlijke!vrijheid!teruggeven!aan!de! verstrikte!persoon.! Het!onderzoek!van!mevrouw!Eline!van!den!Berg!in!2015!richt!zich!in!bijzonder!op!de!resultaten!van! deze!drie!behandelfasen.!! Toen!bleek!dat!in!het!bijzonder!de!ernstig!getraumatiseerde!cliënten!(met!meervoudig!PTSS)!!na!hun! behandeling!nog!niet!echt!het!volle!leven!aangingen!of!bleken!stil!te!blijven!staan!in!hun! ontwikkeling,!heeft!Ton!Naron!de!fasen!4a6!ontwikkeld.! De!veronderstelling!is!dat!de!fasen!4a6!van!grote!betekenis!zijn!voor!het!opheffen!van!blokkades!en! een!wezenlijke!bijdrage!leveren!naar!een!actief!leven!in!verbinding!en!het!ervaren!van!betekenis!en! zingeving.!!Dit!is!van!groot!belang!!voor!de!cliënt!en!zijn!naasten;!partner,!kinderen,!familie!en! vrienden.!Ook!is!te!verwachten!dat!een!behandeling!van!deze!cliënten!met!meervoudig!trauma!en! chronisch!PTSS,!volgens!!het!volledige!protocol,!!de!samenleving!veel!zal!opleveren,!zowel!materieel! als!immaterieel.!! Van!mogelijk!toekomstige!betekenis!is!Narons!ervaring!in!het!behandelen!van!allochtone!cliënten.!In! de!jaren!2007!tot!2012!heeft!hij!±!40!allochtone!mensen!behandeld,!die!vanuit!de!sociale!dienst!en! andere!instellingen!naar!hem!werden!verwezen,!met!ondersteuning!van!een!bij!de!behandeling! aanwezige!tolk.!Deze!mensen!waren!ernstig!getraumatiseerd!als!gevolg!van!oorloga!en! onderdrukkingsgeweld,!seksueel!misbruik,!verkrachtingen!en!trauma!als!gevolg!van!eerwraak.!De! behandeling!met!de!eerste!twee!fasen!bleek!zeer!goede!resultaten!te!geven.!Zo!had!men!geen!last! meer!van!herbelevingen!en!nachtmerries!en!was!er!een!aanzienlijke!afname!van!depressieve! klachten!en!slapeloosheid.!Ook!!gaven!de!!cliënten!aan!veel!minder!last!te!hebben!van!schaamte,!! schuld!en!wraakgevoelens.!Helaas!was!er!maar!een!zeer!beperkt!herstel!van!lichamelijke!klachten,! zoals!hoofdpijn,!ruga!en!buikpijn,!fybromyalgie!ed..!Ook!bleven!er!depressieve!klachten!bestaan!die! sterk!verband!hielden!met!rouw,!het!afscheid!hebben!moeten!nemen!van!land,!de!vertrouwde! cultuur,!familie!en!het!verlies!aan!betekenis,!zingeving!en!status.!Door!veranderingen!in!het! overheidsbeleid!stopte!de!doorverwijzing!ten!behoeve!van!het!behandelen!van!deze!categorie! cliënten.!Daardoor!heeft!Ton!Naron!helaas!niet!verder!kunnen!werken!aan!de!ontwikkeling!van!deze! behandeling,!specifiek!gericht!op!de!narratieve!en!fysieke!klachten!van!deze!!categorie!cliënten.!! ! & & 48! !
De&zes&fasen&in&vogelvlucht:!& Fase&1:&De&intake,&inclusief&psycho=educatie.& Naast!de!eerste!verkenning!en!inventarisering!van!de!klachten!van!de!cliënt!maakt!psychoaeducatie! een!wezenlijk!onderdeel!uit!van!de!intake.!In!die!psychoaeducatie!wordt!kennis!overgedragen!over! het!ontstaan,!de!effecten!en!de!mogelijke!behandeling!van!PTSS,!zonder!herbeleving!van!de! traumatische!gebeurtenis.!Eerst!wordt!de!werking!van!de!hersenen!uitgelegd:!hoe!door!schokkende! ervaringen!de!bilaterale!integratie!in!de!hersenen!kan!stagneren!met!als!mogelijk!gevolg! herbelevingen!en!nachtmerries.!Vervolgens!worden!de!effecten!van!onbehandelde!PTSS!uitgelegd,! zoals!stagnatie!in!groei!en!ontwikkeling!en!hoe!overlevingsstrategieën!het!leven!gaan!beheersen,! door!hun!noodzaak!om!in#control!te!zijn.!Verder!wordt!uitgelegd!welke!effecten!dat!heeft!op! microniveau!en!op!de!ontwikkeling!van!kinderen;!en!hoe!dat!generatief!en!op!macroniveau!kan! doorwerken!in!de!samenleving.!Ook!komen!onder!andere!schuld,!schaamte,!mogelijk!gestagneerde! rouw,!emotionele!verstrengeling!en!de!noodzaak!tot!vergeven!aan!de!orde.!! De!anamnese!is!gericht!op!het!traumatisch!gebeuren.!Daarnaast!wordt!de!achtergrond!van!de!cliënt! in!kaart!gebracht,!zoals!de!kindertijd!en!de!levensa!en!overlevingsstrategieën!die!men!van!huis!en! vanuit!de!cultuur!heeft!meegekregen.!Tenslotte!worden!de!klachten!en!symptomen!in!kaart!gebracht! door!middel!van!de!4DKL!en!de!PTSS!klachtenschaal!en!vanaf!2015!worden!de!overlevingsstrategieën! in!kaart!gebracht!door!middel!van!de!UCLa90.! In!een!vervolgintakegesprek!wordt!de!partner!geïnformeerd!over!de!behandeling!en!wordt!eventuele! aanvullende!informatie!verkregen.!Soms!worden!ook!de!kinderen!hierbij!betrokken.!! Het!eerste!intakegesprek!duurt!gemiddeld!2,5!uur,!de!vervolgintake!gemiddeld!1,5!uur.!! !
Fase&2:& De&memorybank&integratie! In!de!tweede!fase!worden!de!herbelevingen!!en/of!nachtmerries!behandeld!die!heftige!gevoelens! van!angst!en/of!walging!oproepen.!Eerst!de!stilstaande!beelden!(shockbeelden)!die!heftige! herbelevingen!oproepen.!Daarna!de!‘film(s)’!die!herbelevingen!of!nachtmerries!tot!gevolg!hebben.! Door!de!behandeling!in!fase!2!worden!de!ervaringen!een!herinnering!aan!de!traumatische! gebeurtenis!die!voorbij!is.!De!schokkende!traumatische!ervaringen!kunnen!dan!niet!meer!in! herbeleving!worden!opgeroepen.!Ook!de!met!het!trauma!samenhangende!herbelevende! nachtmerries!behoren!na!deze!behandeling!tot!de!verleden!tijd.! Uniek!in!deze!behandelfase!is!dat!de!cliënt!de!traumatische!ervaringen!tijdens!de!behandeling!niet! hoeft!her!te!beleven.!! Ook!in!deze!fase!is!psychoaeducatieve!een!wezenlijk!onderdeel!in!de!behandeling.!Daarbij!gaat!het! ook!om!interventies,!adviezen!en!activiteiten,!die!gericht!zijn!op!stabilisatie,!symptoomreductie!en! veiligheid.!Met!name!voor!chronisch!getraumatiseerde!cliënten!is!dit!van!groot!belang.!De!adviezen! en!activiteiten!zijn!o.m.!gericht!op!het!verbeteren!van!zelfzorg,!herstellen!van!daga!nachta!en!slaapa waakritme,!dag!structurering,!ontspanning!en!grounding,!activeren!van!een!constructief!sociaal! netwerk!en!het!afbouwen!en!stoppen!van!mogelijk!destructief!gedrag.!! Memorybankintegratie!en!stabilisatie!gaan!hand!in!hand.!Door!de!bilaterale!integratie!ervaart!de! cliënt!een!indrukwekkende!afname!van!de!lijdensdruk.!Er!komt!een!eind!aan!herbelevingen!en! nachtmerries.!Dit!motiveert!de!cliënt!en!stelt!hem!in!staat!het!stabilisatieprogramma!uit!te!voeren.! 49! !
Deze!fase!duurt!afhankelijk!van!het!aantal!en!de!duur!van!traumatische!ervaringen!drie!tot!tien!uur.! De!zittingen!duren!één!tot!anderhalf!uur!en!vinden!één!keer!per!week!of!per!twee!weken!plaats.!! &
Fase&3:& De&Narratieve&integratie! In!de!ontwikkeling!van!deze!fase!werd!Naron!zich!steeds!meer!bewust,!dat!getraumatiseerde! mensen!vaak!meer!lijden!aan!gevoelens!van!schaamte!dan!van!schuld.!De!schaamtegevoelens!die!de! eigenwaarde!aantasten.!De!gedachten!en!gevoelens!die!daardoor!kunnen!ontstaan!van! machteloosheid!en!waardeloosazijn!kunnen!leiden!tot!suïcidegedachten!of!–handelingen!,! zelfdestructief!gedrag,!het!verlangen!te!ontsnappen,!zichzelf!terug!te!trekken,!te!isoleren!en! vervreemding!of!ze!kunnen!de!bron!worden!van!obsessieve!wraakgevoelens!en!agedachten!of! agressieve!daden.! In!deze!behandelfase!worden!schulda,!wraaka!en!schaamtegevoelens!behandeld!door!middel!van! geprotocolleerde!processen.!De!processen!zijn!gericht!op!het!oplossen!van!schaamtea!schulda!of! wraakgevoelens!!a!op!vergeving,!herstel!van!eigenwaarde,!zelfrespect!en!weerbaarheid.!! Dit!is!van!wezenlijk!belang!voor!het!integreren!van!de!traumatische!ervaring(en)!zodat!vanuit! verbinding,!respect!en!mededogen!de!ervaringen!een!betekenisvolle!plaats!krijgen!in!het!leven!van! de!cliënt.!! Er!kan!ook!sprake!van!gestagneerde!rouw.!Deze!stagnatie!kan!in!deze!fase!door!een!specifiek! daarvoor!ontwikkeld!behandelingsproces!worden!opgeheven.!! In!geval!van!emotionele!verstrengeling!maakt!een!ontstrengelingsproces!daar!een!einde!aan.!Soms! blijkt!tijdens!de!intake,!dat!dit!proces!in!de!eerste!fase!uitgevoerd!moet!worden.!Waar!nodig!is!er!ook! in!deze!fase!psychoaeducatieve!inbreng.!! Aan!het!eind!van!deze!fase!met!een!doorloop!naar!fase!4!wordt!de!cliënt!aangemoedigd!om!in! zijn/haar!dagelijks!leven!allerlei!situaties!te!bezoeken!die!de!cliënt!opnieuw!met!de!traumatische! ervaring(en)!in!verbinding!brengen.!De!ervaringen!die!de!cliënt!daarbij!opdoet!dienen!als!een! evaluatie!op!de!behandeling!die!in!de!eerste!drie!fasen!heeft!plaatsgevonden!en!ze!zijn!de!input!naar! activiteiten!in!de!4de!en!5de!fase.! De!Narratieve!fase!wordt!afgesloten!met!het!vertellen!of!op!schrift!stellen!van!het!levensverhaal.!! Naast!positievea!en!andere!sleutelervaringen!krijgt!de!traumatische!gebeurtenis(sen)!en!de!daarmee! verbonden!ervaringen!een!plek!ten!behoeve!van!erkenning!en!herkenning.!Ook!legt!de!cliënt! daarmee!getuigenis!af!van!de!manier!waarop!hij/zij!de!ervaring!!een!waardevolle!betekenis!heeft!of! wil!gaan!geven!in!zijn!of!haar!leven.!Deze!activiteit!is!de!basis!voor!en!de!brug!naar!fase!4a6!van!het! Atriske!Protocol.!!! Fase!3!duurt!vijf!tot!vijftien!uur,!afhankelijk!van!wat!er!speelt.!
Fase&4:& De&Ego=state&integratie& Negatieve!cognities!(NC),!zoals!bijvoorbeeld!ik!ben!stom,!ik!ben!een!laf!mens,!ik!ben!waardeloos,! hopeloos!of!machteloos,!die!in!de!fase!2de!en!3de!niet!zijn!opgelost!worden!opgelost!in!de!4e!fase.!! Daarvoor!zijn!in!de!4de!fase!twee!specifiek!daarop!gerichte!protocollen!inzetbaar!die!de!negatieve! cognitieve!cognitie!volledig!ontkrachten!door!deze!in!te!wisselen!voor!een!positieve!cognitie!(PC)! d.w.z.!een!krachtige,!geloofwaardige!persoonsgebonden!uitspraak!die!lijnrecht!staat!tegenover!de! NC;!ik!voel!me!goed!over!mezelf,!!ik!voel!me!veilig,!ik!ben!baas!in!eigen!huis!ed..!! 50! !
Vaak!zijn!negatieve!cognities!ook!de!bron!van!ikazwakte!of!van!depressieve!gevoelens!die!dan,!indien! aanwezig,!aan!het!begin!van!de!4de!fase!dienen!te!worden!geëlimineerd!om!zo!de!volgende!fasen!tot! een!succes!kunnen!maken.! Fase!4!richt!zich!op!de!overlevingsstrategieën.!De!cliënt!is!zich!meer!bewust!van!zijn/haar!negatieve! overtuigingen!en!overlevingsstrategieën!als!gevolg!van!trauma.!Processen!worden!aangeboden!en! programma’s!met!de!cliënt!ontwikkeld,!die!zijn!gericht!op!het!volle!leven,!op!het!herwinnen!van! vertrouwen!in!eigen!vermogens,!op!ontwikkeling,!weerbaarheid!en!verbinding.!Daardoor!verwerft!de! cliënt!positieve!probleemoplossingsstrategieën,!die!het!leven!dienen.! Deze!fase!heeft!meer!het!karakter!van!coaching,!met!eventuele!therapeutische!interventies.!Daarbij! worden!ook!allerlei!zaken!en!activiteiten!betrokken!die!in!de!samenleving!te!vinden!zijn!en!die!men! op!eigen!kosten!kan!ondernemen.!Opnieuw!is!psychoaeducatie!van!groot!belang!en!gericht!op! bewustwording!en!het!motiveren!van!de!cliënt!om!overlevingsstrategieën!te!ontmantelen!en!in! plaats!daarvan!weer!het!volle!leven!in!te!stappen,!inclusief!het!aangaan!van!de!normale! levensrisico’s.!! Zo!nodig!is!er!multidisciplinaire!inbreng!op!maat.!! De!duur!van!!fase!4!is!moeilijk!vast!te!stellen,!minimaal!10!uur!bij!chronisch!PTSS!en!Complex!Trauma.! &
Fase&5:&& Interpersoonlijke&integratie! Deze!fase!staat!in!het!teken!van!zelfactualisering.!Nadat!de!eerste!vier!fasen!zijn!doorlopen!is!er!bij! cliënten!sprake!van!een!verrijkt!bewustzijn.!Hij/zij!voelt!zich!weer!meer!mens!in!verbinding!met!het! leven.!De!cliënt!wordt!gestimuleerd!tot!ontwikkeling!van!een!persoonlijke!visie!op!zichzelf!en!het! leven:!‘Wie!ben!ik!nu!met!al!deze!levenservaringen,!hoe!wil!ik!nu!leven,!wat!wil!ik!zijn!en!doen!en!hoe! ga!ik!daar!vorm!aan!geven?’!!In!deze!fase!is!ook!een!programma!voor!koers!en!talentonderzoek!naast! coaching!en!begeleiding.!Indien!nodig!is!er!multidisciplinaire!inbreng!op!maat.!! &
Fase&6:& Vrij&bewustzijn! In!deze!fase!gaat!het!om!het!vormgeven!van!die!visie:!De!persoonlijke!missie!in!verbinding!met!het! leven!op!aarde.!Door!de!zelfactualisatie!uit!fase!5!!heeft!fase!6!!zijn!eigen!motor.!Naar!de!!uitwerking! ervan!kunnen!we!alleen!maar!nieuwsgierig!!zijn.!Het!Atriske!Protocol!heeft!hier!alleen!mogelijk!nog! een!rol!te!vervullen!als!supporter!en!getuige.!!
De&gemiddelde&behandelduur&tot&op&heden&is,&inclusief&de&intake,&voor:! Acute!Stress!stoornis:!4uur!!Enkelvoudig!PTSS:!10!uur! Meervoudig!Chronisch!PTSS!!Complex!Trauma!met!herbelevingen!a!behandeling,!talent!onderzoek!en! coaching:!!30!tot!50!uur!
Indicaties&en&contra=indicaties&
De!behandeling!volgens!het!Atriske!Protocol,!zoals!nu!ontwikkeld,!is!geschikt&voor!mensen!van!±12! jaar! en! ouder,! die! lijden! aan! een! psychotrauma! –! enkelvoudig! PTSS,! chronisch! PTSS! en! complex! Trauma.! De! precieze! voorwaarden! en! grenzen! voor! ! de! behandeling! van! kinderen! tussen! 12! en! 14! jaar!dient!nader!te!worden!onderzocht.!Daarbij!gaat!het!met!name!om!de!competenties!die!het!kind! moet!hebben!om!deze!behandeling!te!kunnen!volgen.!& 51! !
! Absolute!contraaindicatie!is!er!voor!mensen!die!lijden!aan!een!psychose!of!aan!Complex!PTSS!(DES! NOS)!en!ernstige!persoonlijkheidsstoornis!Deze!behandeling!is!ook!niet!geschikt!voor!mensen!die!zo! gedissocieerd!zijn!van!het!traumatisch!gebeuren!dat!ze!alleen!rationeel,!zonder!emoties!te!beleven,! kunnen!reflecteren!op!wat!men!heeft!ervaren.!.! Voor! het! Atriske! Protocol! zijn! andere! coamorbide! stoornissen! doorgaans! geen! bezwaar.! Ook! complexe!omstandigheden!hoeven!geen!contraaindicatie!te!zijn.! augustus!2015! !
Het&Atriske&Protocol&=&deel&2& & Kanttekeningen&en&vraagtekens&in&perspectief&& Ton&Naron&–&10&augustus&2015& &
• • • • •
de&behandeling&&in&relatie&tot&Acute&Stress&Stoornis&/&PTSS&/&Chronisch&PTSS&en& Complex&Trauma& een&positiebepaling&in&vergelijking&met&EMDR&en&CT=CGT& enkele&hypothesen&ten&behoeve&van&verdere&ontwikkeling&en&onderzoek&& een&blik&op&de&toekomst& dankwoord&
&
De&behandeling&met&het&Atriske&Protocol&in&relatie&tot&Acute&Stress&Stoornis&=&PTSS&=& Chronisch&PTSS&en&Complex&Trauma&& Deze!behandeling!is!geschikt!voor!het!behandelen!van1:! •
Acute&stressstoornis&
•
Enkelvoudig&PTSS&&
Fase!2!van!het!behandelprotocol!kan!in!een!aantal!gevallen,!bij!Acute!Stress!Stoornis,!het! ontstaan!van!PTSS!voorkomen.!Dat!is!met!name!het!geval!wanneer!men!na!een!schokkende! gebeurtenis!last!heeft!van!een!of!meer!stilstaande!Shockbeeld(en)!waarbij!men!intense!! herbelevingen!ervaart.!!Door!!direct!de!twee!behandelprotocollen!van!fase!2!toe!te!passen!!is! er!een!aanzienlijke!kans!dat!de!schokkende!ervaring!wordt!opgenomen!in!het!biografisch! geheugen!en!daarmee!kan!een!Post!Traumatische!Stress!Stoornis!worden!voorkomen.!! De!gemiddelde!investering,!inclusief!de!intake,!is!4!uur.! !
Bij!Enkelvoudig!PTSS!kunnen!we!doorgaans!volstaan!met!de!eerste!en!tweede!behandelfase! en!naar!alle!waarschijnlijkheid!een!enkel!proces!vanuit!de!derde!fase,!bijvoorbeeld!gericht!op! vergeving!en/of!het!opheffen!van!geblokkeerde!rouwverwerking.!! De!gemiddelde!investering,!inclusief!de!intake,!is!10!uur.! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 1 !De!hieronder!genoemde!uitspraken!zijn!gebaseerd!op!15!jaar!ervaring!met!het!behandelen!van! meer!dan!honderd!patiënten!die!leden!aan!de!gevolgen!van!psychotrauma.!!
! ! 52! !
! ! •
•
Chronisch&en&meervoudig&en&Complex&Trauma&&
De!behandeling!met!het!Atriske!Protocol!is!in!het!bijzonder!geschikt!voor!cliënten!die! extreem!veel!last!hebben!van!herbelevingen,!nachtmerries!en!andere!PTSS!symptomen.! Hierbij!gaat!het!om!cliënten!die!lijden!onder!gestapelde,!onverwerkte!traumatische! ervaringen,!zoals!we!dat!kunnen!tegenkomen!bij!de!geüniformeerde!beroepen!(politie,! brandweer,!hulpdiensten,!strijdmacht)!en!bij!ontwikkelingsmedewerkers,!bijvoorbeeld! Artsen!zonder!Grenzen.!Ook!geldt!dit!voor!cliënten!die!gedurende!!een!lange!periode! slachtoffer!zijn!geweest!van!bedreigingen,!geweld,!misbruik,!intimidatie!en!voor!hen!die! getraumatiseerd!komen!uit!oorloga!of!onderdrukkingsgebieden.!! Waar!andere,!in!meer!of!mindere!mate!op!exposure!gerichte!behandelingen,!stagneren,!kan! het!Atriske!Protocol!een!beter!resultaat!biedend!alternatief!zijn.!Beter,!omdat!deze! behandelwijze!minder!belastend!is,!dus!cliëntvriendelijker,!omdat!al!in!een!vroeg!stadium! positieve!behandeleffecten!worden!ervaren,!omdat!het!werkt!met!kortdurende! geprotocolleerde!behandelingen!gericht!op!schuld,!schaamte,!wraak,!rouw,!emotionele! verstrengelingen!e.d.!en!omdat!de!zo!nodige!multidisciplinaire!reaintegratie!wordt!ingezet!.!! Inclusief!intake!en!ook!afhankelijk!van!wat!er!nodig!is!aan!behandeling!of!coaching!in!fase!4! en!5,!is!de!investering!30!tot!50!uur.!! &
Vanwege&deze&voordelen&biedt&het&Atriske&Protocol&een&grotere&kans&op&behandeling&bij&cliënten& die&nu&niet&behandeld&(willen)&worden&of&die&de&behandeling&voortijdig&afbreken&uit&angst&voor& herbeleving.&Zij&leiden&een&gedissocieerd&leven&van&&ontkenning&en&vermijding,&met&alle& ziekmakende&gevolgen&voor&henzelf,&hun&omgeving&en&de&samenleving.! & &
Overeenkomsten&en&verschillen&tussen&het&Atriske&Protocol,&&EMDR&en&&Trauma&Gerichte&& Cognitieve&Gedragstherapie&(TG=CGT)& EMDR!en!TGaCGT!zijn!beide!gekwalificeerd!als!eerste!keusabehandelmethode!voor!PTSS!vanwege! empirisch!aangetoonde!effectiviteit.!Er!zijn!overeenkomsten!en!verschillen!te!onderscheiden!die! betekenisvol!zijn.!Het!Atriske!Protocol!maakt!gebruik!van!een!geheel!andere!weg!die!leidt!naar! verwerking.!Om!hier!meer!informatie!over!te!geven!zal!ik!summier!de!overeenkomsten!en!verschillen! weergeven!van!EMDR!en!TGaCGT!en!het!Atriske!Protocol.!Ik!maak!t.a.v.!de!overeenkomsten!en! verschillen!gebruik!van!een!beschrijving!uit!het!handboek!Posttraumatische!Stressstoornissen!van! Vermetten,!Kleber!en!Van!der!Hart!(2012)!(in!cursief!weergegeven)!en!vul!dit!aan!met!mijn!kennis!en! inzichten!t.a.v.!het!Atriske!Protocol.!
Overeenkomsten& Er#zijn#overeenkomsten#in#conceptueel#en#in#procedureel#opzicht.#Gemeenschappelijk#uitgangspunt#bij# beide#methoden#is#dat#symptomen#een#gevolg#zijn#van#betekenisgeving#en#dat#herinneringen#aan#een# traumatiserende#gebeurtenis#niet#verbonden#zijn#met#andere#herinneringen#in#het#autobiografisch# geheugen#indien#er#traumatiserende#klachten#zijn.### 53! !
Bij#beide#methoden#worden#procedures#ingezet#om#relevante#herinneringen#te#activeren,#verandering# in#betekenisgeving#na#te#streven#en#uitdoving#te#bewerkstelligen#van#de#geconditioneerde# angstreacties#op#de#herinneringen#en#ook#op#de#gerelateerde#stimuli.#Doel#en#focus#blijven#steeds:# bewerkstelling#van#veranderingen#in#cognities,#emoties#en#gedrag,#gekoppeld#aan#traumatische# herinneringen.# Beide#methoden#delen#het#gemeenschappelijke#lot#dat#we#(nog)#slechts#beschikken#over#hypothesen# ten#aanzien#van#de#werkzame#processen#c.q.#factoren#die#verantwoordelijk#zijn#voor#de#beoogde# veranderingen.#Met#andere#woorden:#wat#werkt,#waardoor#het#werkt#en#wat#de#relatieve#bijdrage#is# van#de#werkzaamheid#van#onderdelen#voor#het#gewenste#eindresultaat#is#nog#grotendeels#onbekend.## Het!Atriske!Protocol!richt!zich!in!fase!2!van!de!behandeling!ook!als!eerste!op!de!bilaterale!integratie! met!als!doel!dat!de!herbeleving!wordt!opgenomen!in!het!autobiografisch!geheugen!–!de! memoriebank.!!In!het!Handboek!Posttraumatische!Stressstoornissen!spreekt!men!over!uitdoving!van! de!geconditioneerde!angstreacties!en!de!gerelateerde!stimuli.!Alhoewel!het!resultaatdoel! overeenkomt,!namelijk!dat!de!cliënt!geen!herbelevingen,!geen!angstreacties!en!geen!andere!PTSSa symptomen!heeft!als!reactie!op!gerelateerde!stimuli,!zijn!er!tussen!deze!twee!methoden!en!het! Atriske!Protocol!aanzienlijke!verschillen!in!zienswijzen!en!uitvoeringsaspecten.!! Een!andere!overeenkomst!!is!de!Psychoaeducatie!die!als!een!rode!en!verbindende!lijn!door!de! behandeling!heen!loopt,!maar!ook!hier!zijn!er!inhoudelijke!verschillen.! Bij!CTaCGT!wordt!gebruik!gemaakt!van!leer!theoretische!principes!gericht!op!onder!meer!het! behandelen!van!vermijdingsgedrag!en!cognities!(bijvoorbeeld!de!gedachte!dat!terugdenken!aan!het! trauma!onverdraaglijk!is).!Bij!het!Atriske!Protocol!!is!dit!een!!beperkt!onderdeel!in!de!behandeling.!! &
De&verschillen&tussen&EMDR&en&CT=CGT&en&het&Atriske&Protocol.&& Bij!het!Atriske!Protocol!is!de!doelstelling!van!de!behandelprocessen!in!de!2de!fase!een!integratie!te! bewerkstellingen!zodat!de!traumatische!gebeurtenis!een!onlosmakelijk!deel!gaat!uitmaken!van! iemands!verleden!en!toekomst.!Dat!betekent!dat!de!schokkende!ervaring!als!een!herinnering!kan! worden!opgeroepen,!of!dat!men!onder!bepaalde!omstandigheden!wat!men!heeft!meegemaakt!als! een!herinnering!kan!ervaren.!Mijn!hypothese!is!dat!de!schokkende!traumatische!ervaring!!geen!plek! heeft!gekregen!in!de!memorybank!en!verwacht!kan!worden!dat!het!daardoor!in!nachtmerries!of!als! bewust!ervaren!herbeleving!weer!terugkomt,!waarbij!!men!nog!steeds!als!machteloos!object! aanwezig!is!in!de!traumatische!gebeurtenis.!Daardoor!zullen!ook!andere!PTSS!symptomen!en! daarmee!verbonden!coping!mechanismen!worden!geactiveerd.!! Dat!het!ervaren!niet!in!de!memorybank!is!terechtgekomen!betekent!dat!de!traumatische!ervaring!los! staat!van!het!leven!vóór!én!het!leven!ná!het!trauma.!Tegen!mijn!cliënten!zeg!ik!altijd!dat!de!ervaring! van!de!schokkende!gebeurtenis(sen),!als!op!zichzelf!staand,!los!van!het!leven!wat!men!voor!en!na!het! trauma!heeft!geleid,!ronddoolt!in!het!onderbewuste.! !
54! !
Het!Atriske!Protocol!richt!zich!dan!ook!in!de!tweede!fase!!door!middel!van!twee!verschillende! geprotocolleerde!processen,!die!ontwikkeld!zijn!door!Robert!McDonald!2!op!de!bilaterale!integratie.! Aangaande!de!herbelevingen!maakt!het!Atriske!Protocol!onderscheid!tussen!herbelevingen!die!zich! als!een!stilstaand!beeld!(shock)!aandienen!en!herbeleving!in!bewegende!beelden,!als!een!film.!! Bij!het!stilstaande!beeld!valt!op!dat!de!cliënt!doorgaans!zeer!snel!opkomende,!heftig!intense!angstige! en/of!emoties!van!walging!ervaart.!Bij!de!herbeleving!als!film!zijn!er!ook!de!heftige!emoties,!alsof! men!weer!is!teruggekeerd!in!de!traumatische!gebeurtenis.!! Doorgaans!nemen!bij!de!bewegende!beelden!de!emoties!echter!minder!explosief!het!bewustzijn!in! beslag.!De!ervaring!is!dat!als!eerste!de!stilstaande!beelden!behandeld!moeten!worden.!!! In!de!afgelopen!15!jaar!heb!ik!meer!dan!1000!stilstaande!beelden!succesvol!behandeld!met!dit!door! Robert!MC!Donald!ontwikkelde!NLP!protocol.!Door!de!behandeling!met!het!eerste!behandelprotocol! in!fase!2!zal!de!cliënt!geen!emoties!van!herbelevingen!meer!kunnen!ervaren!als!hij/zij!zich!het! stilstaande!beeld!weer!voor!de!geest!haalt.!De!behandeling!van!één!stilstaand!beeld!vraagt!met! voorbereiding!!±!1!!uur.!Wanneer!mensen!meerdere!stilstaande!beelden!hebben,!wat!vaak!het!geval! is!bij!meervoudig!PTSS!en!Complex!Trauma,!zoals!bij!slachtoffers!van!seksueel!geweld,! beroepsbeoefenaren!die!uit!hoofde!van!hun!beroep!geconfronteerd!worden!met!dreiging,! intimidatie,!geweld,!!ongelukken,!traumatisch!overlijden,!!slachtoffers!van!oorlog,!marteling!en! onderdrukking!!ed.,!vraagt!de!behandeling!vanaf!het!2de!stilstaande!beeld!ongeveer!30!minuten!tijd! per!beeld.!! Het!feit!dat!de!cliënt!na!de!behandeling!van!het!digitale!stilstaande!beeld!geen!herbelevingen!!meer! kan!ervaren,!wanneer!hij/zij!het!beeld!weer!voor!de!geest!haalt!betekent!m.i.!dat!het!shockbeeld!is! opgenomen!in!de!film!d.w.z.!in!de!analoge!representatie!van!de!traumatische!gebeurtenis.!!!! ! ! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 2"Destination®&methode&ontwikkeld&door&Robert&McDonald!
Destination®! methode! biedt! effectieve,! kortdurende,! resultaatgerichte! behandelstrategieën! voor! een! groot! scala! aan! problemen.! De! behandelstrategieën! worden! aangeboden! in! geprotocolleerde! processen! die! leiden! tot! toetsbare! resultaten.! Uniek! is! de! effectiviteit! en! snelheid! waarmee! gewenste! veranderingen! worden! gerealiseerd.! In! de! periode! van! 15! jaar! waarin! honderden! mensen! met! deze! geprotocolleerde! processen! zijn! behandeld!zijn!er!geen!aanwijzingen!dat!de!behandelprocessen!tot!een!toename!van!klachten!heeft!geleid.! De!in!eigen!beheer!uitgevoerde!onderzoeken!in!de!periode!1999!tot!op!heden!hebben!dit!uitgewezen.!Daarbij! werd! gebruik! gemaakt! van! de! ‘PTSS! klachtenschaal’,! een! gevalideerd! onderzoeksinstrument.! Daarnaast! de! 4! DKL,!een!gevalideerde!vragenlijst,!die!!klachten!van!disstress,!depressie,!angst!en!somatischeaklachten!in!kaart! brengt.! Door! bij! de! intake,! gedurende! de! behandeling! en! aan! het! eind! van! het! traject! de! cliënt! deze! vragenlijsten!voor!te!leggen!of!in!detail!de!bij!de!intake!aanwezige!symptomen!op!resultaat!te!bevragen! kon! het! effect! van! de! behandeling! worden! vastgesteld.! Tevens! werd! de! cliënt! uitdrukkelijk! gevraagd! om! bij! terugkerende!klachten,!onmiddellijk!contact!op!te!nemen!voor!een!kosteloze!nabehandeling.!Deze!vraag!werd! mede!gesteld!teneinde!zo!de!behandelmethode!te!kunnen!verfijnen!en!verder!te!!ontwikkelen.!De!eerste!8!jaar! deden! 8! cliënten! een! beroep! op! een! nabehandeling.! De! laatste! 6! jaar! kwam! 1! cliënt! terug! t.b.v.! een! nabehandeling!waarbij!in!alle!gevallen!bleek!dat!of!een!shockbeeld!niet!was!behandeld!of!de!informatie!van!de! cliënt!aanleiding!was!om!het!protocol!in!een!detail!aan!te!passen.!!
! 55! !
Na!de!behandeling!van!het!stilstaande!beeld(en)!worden!de!filmische!herbelevingservaringen! behandeld!door!middel!van!een!geprotocolleerd!behandelproces.!Met!het!protocol!kunnen!we!in! twee!sessies!meerdere!traumatische!ervaringen!die!met!elkaar!verband!houden,!en!die!zich!ook!! over!een!lange!periode!hebben!afgespeeld!!behandelen.!Daartoe!worden!de!scènes!van!de! traumatische!film!!zoveel!mogelijk!in!chronologische!volgorde!achter!elkaar!gezet.!De!cliënt!hoeft! daarvoor!niet!in!detail!te!vertellen!wat!hij!heeft!meegemaakt!en!hoe!hij!zich!daarbij!heeft!gevoeld!of! nu!nog!voelt.!Hij/zij!geeft!alleen!in!telegramstijl!een!duiding!van!de!traumatische!ervaring.!Als!het! script!van!de!film!is!“geschreven”,!wordt!de!film!geleid!teruggespoeld.!Een!tot!twee!weken!later! wordt!het!behandelproces!met!een!kleine!wijziging!herhaald.!Gebleken!is!dat!cliënten!na!deze!twee! behandelingen!de!traumatische!ervaring!alleen!nog!als!een!herinnering!kan!oproepen.!Dat!betekent! dat!de!schokkende!traumatische!ervaring!zijn!plaats!heeft!gekregen!in!de!memorybank!c.q.!in!het! biografisch!geheugen!is!opgenomen.!De!ervaring!is!ook!dat,!na!afronding!van!de!2de!behandelfase,! triggers!gerelateerd!aan!het!trauma,!ook!geen!herbelevingen,!angst!of!walging!of!meer!oproepen.!! Wel!zien!we!vaak!nog!emoties!en!symptomen!die!verband!houden!met!schulda,!schaamtea,! wraakgevoelens!!en/of!onverwerkte!rouwbeleving(en)!die!gerelateerd!zijn!aan!de!traumatische! ervaring.!Ook!zijn!er!bij!!chronisch!en/of!Complex!Trauma!vaak!nog!overlevingsstrategieën!! reflexmatig!actief.!Dan!moeten!de!coping!strategieën!worden!afgebouwd!en!omgebogen!naar!een! effectieve!gezonde!coping,!!afgestemd!op!de!actuele!realiteit!van!het!bestaan.!Dit!gebeurt!!in!de!3de! en!4de!fase!van!het!Atriske!protocol.! Mijn!hypothese!is!dat!CTaCGT!niet!volledig!kan!werken!als!er!bij!een!cliënt!sprake!is!van!een!of!meer! stilstaande!(shock)!beelden,!die!in!herbeleving!worden!ervaren!naast!de!bewegende!filmische! herbelevingservaringen.!Dat!wil!zeggen!dat!herbelevingen!en!nachtmerries!het!normale!leven!blijven! verstoren,!ondanks!het!feit!dat!men!er!naar!alle!waarschijnlijkheid!mee!heeft!leren!leven.!Een! stilstaand!beeld!is!geen!verhaal,!maar!een!gedigitaliseerde!trigger!en!kan!als!zodanig!dan!ook!niet! worden!opgenomen!in!het!biografisch!geheugen,!dat!analoog!is.!!! Bij!EMDR!wordt!ook!de!traumatische!ervaring!in!exposure!opgeroepen!waarna!een!afleidende! stimulus!(uitgelokte!oogbewegingen!of!geluidprikkels!of!in!de!vorm!van!tactiele!ervaringen! afwisselend!links!en!rechts)!wordt!toegediend.!Via!een!proces!waarbij!spontane!associaties!optreden! en!de!cliënt!uiteindelijk!steeds!meer!ontspanning!ervaart,!wordt!de!traumatische!herbeleving! langzamerhand!verzwakt.!Door!deze!methode!worden!m.i.!ook!de!mogelijke!stilstaande! shockbeelden!behandeld.!De!hypothesen!dat!de!stilstaande!beelden!uit!hun!neutrale!netwerken! worden!bevrijdt!én!dat!door!de!afleidende!stimuli!de!traumatische!ervaring(en)!in!het!werkgeheugen! aan!een!verwerkingsproces!worden!onderworpen!zouden!m.i.!wel!eens!beide!waar!kunnen!zijn!als! gevolg!van!het!proces!waarbij!negatieve!cognities!worden!ingewisseld!voor!positieve!cognities.!Hoe! dat!precies!in!zijn!werk!gaat!weten!we!nog!niet,!maar!feit!is!!dat!behandeling!met!EMDR!effect!heeft,! met!name!bij!enkelvoudig!trauma.!De!cliënt!wordt!uit!het!trauma!gehaald!en!de!schokkende!ervaring! wordt!opgenomen!in!het!biografisch!geheugen!waardoor!herbelevingen!uitblijven!en!herinneringen! zonder!reacties!van!angst!of!walging!daarvoor!in!de!plaats!komen.!Ook!genereren!triggers!na!deze! behandeling!!geen!angsten!of!reacties!van!walging!meer.!In!deze!werkwijze!wordt!de!film!als!zodanig! opgeknipt!in!losse!beelden!en!neemt!de!!traumatische!ervaring!!zijn!plek!in,!in!de!memorybank.!! ! ! 56! !
Deze!behandelwijze!kenmerkt!zich!door!cruciale!verschillen!ten!opzichte!van!van!EMDR!en!CTaCGT.! Zo!wordt!ook,!in!tegenstelling!met!de!behandeling!met!CTaCGT!en!EMDR,!bij!een!behandeling!met! het!Atriske!Protocol!de!cliënt!niet!blootgesteld!aan!exposure.!Dit!zeer!belangrijke!en!aanzienlijke! verschil!met!CTaCTG!en!EMDR!betekent!dat!de!cliënt!bij!de!behandeling!met!het!Atriske!Protocol!niet! in!detail!over!zijn!traumatische!ervaringen!hoeft!te!spreken.!Daardoor!is!deze!behandeling!voor!de! cliënt!en!voor!de!therapeut,!aanzienlijk!minder!stresserend!en!belastend.!!Daarnaast,!doordat!na!elk! ingezet!behandelprotocol!er!doorgaans!een!positieve!resultaat!beleving!aanwezig!is!bij!de!cliënt! raakt!hij/zij!steeds!minder!gestrest!en!blijft!de!cliënt!gemotiveerd!aan!zijn!behandeling!werken.!! Pas!in!de!overgang!van!de!3de!naar!de!4de!fase!!in!het!Atriske!Protocol,!wanneer!er!geen! herbelevingen!meer!zijn!op!te!roepen!en!ook!andere!symptomen!!(schuld,!schaamte,!rouw,! symbiotische!verstrengelingen)!zijn!behandeld,!vindt!er!in!het!kader!van!de!narratieve!integratie!een! uitwisseling!plaats!waarbij!de!cliënt!spreekt!over!de!wezenlijke!ervaringen,!zowel!de!positieve!als! negatieve,!in!zijn/haar!leven.!In!detail!wordt!dan!ook!vertelt!over!de!traumatische!gebeurtenis,!de! emotionele!ervaringen!en!betekenis!die!dit!in!het!leven!heeft!gehad!en/of!die!men!eraan!wil!(gaan)! geven.!Tevens!werkt!deze!exercitie!als!een!test!of!de!behandeling!tot!dan!toe!het!gewenste!resultaat! heeft!geleid.!! Zoals!hiervoor!al!opgemerkt!maakt!de!behandeling!met!het!Atriske!Protocol!ten!behoeve!van!de! verwerking!in!het!geheel!geen!gebruik!van!exposure.!De!behandeling!van!de!stilstaande!shock! beelden!en!van!de!traumatische!film!vindt!plaats!vanuit!dissiociatieve!toestand,!waarbij!zeer! verfijnde!geavanceerde!dissociatiea!en!associatieatechnieken!worden!ingezet.!Bij!het!protocol!dat!de! stilstaande!shockbeelden!behandelt,!vindt!er!een!proces!plaats!waarbij!het!stilstaande!beeld!geheel! vervaagt!en–oplost.!Het!!wordt!in!een!analoog!proces!vervangen!door!een!beeld!van!de!cliënt!in!het! hier!en!nu,!zoals!hij/zij!eruit!zou!zien!als!hij/zij!geen!last!meer!zou!hebben!van!het!stilstaande!beeld.!! Het!is!magisch!om!steeds!weer!a!en!de!laatste!8!jaar!zonder!uitzondering!a!te!ervaren!dat!er!na!dit! behandelproces!!ook!later!geen!herbeleving!meer!oproepbaar!is!aangaande!het!behandelde! shockbeeld.!! Nadat!de!stilstaande!beelden!zijn!behandeld!en!!in!de!film!!opgenomen,!wordt!het!trauma!als!film!in! behandeling!genomen.!Bij!de!film!wordt!ook!gebruik!gemaakt!van!een!minutieus!geprotocolleerd! proces!!waarbij!verschillende!vormen!van!dissociatie!worden!afgewisseld!met!geassocieerde! belevingsmomenten.!Deze!zijn!gericht!op!één!het!lijden!erkennende!verbinding!vanuit!het!huidige! zelf!met!het!getraumatiseerde!zelf.!Dat!gebeurt!door!middel!van!geprotocolleerde!boodschappen! vanuit!het!huidige!zelf!naar!het!getraumatiseerde!zelfadeel.!Op!details!worden!ze!aangepast!aan!wat! de!cliënt!heeft!meegemaakt!en!de!cliënt!kan!in!deze!geassocieerde!verbinding!met!zijn! getraumatiseerde!zelfadeel!nog!iets!toevoegen!wat!voor!het!getraumatiseerde!deel!als!bevrijdend! wordt!ervaren.!Nadat!deze!verbinding!is!gelegd!wordt!er!op!ingenieuze!wijze!een!verbinding!tot! stand!gebracht!tussen!het!leven!vóór!het!trauma,!het!traumatische!ervaren!en!het!leven!ná!het! trauma.!Daardoor!kan!de!ervaring!thuis!!komen!in!de!memorybank!in!via!een!erkende!en!liefdevolle! verbinding!!zijn!plaats!innemen!in!het!biografisch!geheugen.!! Ook!in!het!!vervolg!verschilt!de!behandeling!van!de!hiervoor!genoemde!behandelingen.!! Bij!het!!Atriske!Protocol!wordt!in!de!3de!en!4de!fase!elk!ander!probleem/symptoom!op!zichzelf! behandeld.!Dit!gebeurt!steeds!in!verbinding!met!het!biografisch!geheugen!waar!de!traumatische! ervaring!nu!zijn!eigen!plek!heeft!gekregen.!!! 57! !
Zoals!in!de!korte!beschrijving!van!de!fase!is!weergeven!is!er!specifiek!vergevingsproces,!waardoor! problemen!en!angsten!die!verband!houden!met!schulda!en!schaamtegevoelens!worden!opgelost.! Daar!waar!de!rouwverwerking!stagneert!is!er!een!proces!waarmee!deze!stagnatie!wordt!opgeheven.! Er!zijn!specifieke!processen!waarmee!negatieve!overtuigingen!die!zich!hebben!vastgezet!worden! ontmanteld,!!of!emotionele!verstrengelingen!die!de!cliënt!nog!gijzelen!in!een!symbiose!!worden! doorbroken,!zodat!men!vanuit!een!onafhankelijk!‘ik’!kan!en!mag!leven,!keuzes!mag!maken!en! grenzen!kan!stellen!die!mogelijk!anderen!niet!welgevallig!zijn.!!! In!de!overgang!van!de!derde!naar!de!vierde!fase!staat!de!biografie!centraal!waarbij!de!cliënt!zijn/haar! levenspad!deelt:!de!wezenlijke!positieve!en!pijnlijke!ervaringen!,!inclusief!de!!traumatische! ervaringen.!Dit!gebeurt!in!het!bijzijn!van!de!therapeut!en!zo!mogelijk!en!gewenst!met!een!of!meer! getuigen.!! In!de!4de!fase!gaat!de!behandeling!meer!richting!coaching!en!worden!naast!NLP!processen!ook! cognitieve!gedragstherapeutische!interventies!en!activiteiten!ontplooid.! Ook!de!5de!!en!6de!fase!worden!op!maat!en!naar!behoefte!vorm!gegeven,!waarbij!de! zelfwerkzaamheid!centraal!staat!en!men!wordt!uitgenodigd!cq.!uitgedaagd!om!deel!te!nemen!aan! contacten!en!activiteiten!die!gericht!zijn!op!ontwikkeling,!geluk!en!zingeving!in!het!leven.!!! !
Het&Atriske&Protocol&is&als&een&bewegwijzerde&route&die&wordt&afgelegd&ten&behoeve&van& heling&en&zingeving.&& De&eerste&3&fasen&van&het&Atriske&Protocol&zijn&geheel&uitgekristalliseerd,&stabiel&en&overdraagbaar.& Naar&ik&hoop&en&verwacht&zullen&de&4de&en&5de&fase&zich&blijven&ontwikkeling&als&gevolg&van&de& inbreng&van&multidisciplinaire&professionals,&van&cliënten&en&vanuit&de&samenleving.&& Ik&zie&het&als&een&boom&die&groeit&en&steeds&meer&vrucht&voorbrengt.&& ###& & &
Hypothesen&die&bepalend&zijn&geweest&voor&de&ontwikkeling,&de&keuze&van& behandelinterventies&en&de&procesmatige&opbouw&van&het&Atriske&Protocol.& Ik!vermoed!dat!er!vier!van!elkaar!te!onderscheiden!oorzakelijke!groepen!zijn!die!een!rol!kunnen! spelen!bij!het!ontstaan!van!!Psychotrauma,!!PTSS,!Chronisch!en!Complex!Trauma!!en!andere! stoornissen!waar!het!ervaren!van!een!traumatische!gebeurtenis(sen)!aan!ten!grondslag!!ligt.!! Deze!oorzaken!kunnen!zelfstandig!!of!in!combinatie!!de!bron!zijn!waarvan!uit!de!symptomen!en! stoornis(sen)!zich!ontwikkelen.!Vermoedelijk!dat!in!de!tweede,!derde!en!vierde!groep!oorzaken!in! relatie!tot!het!ontstaan!van!PTSS!nog!verdere!differentiatie!nodig!is.& & 58! !
Oorzaak&1&! 1.1.
herbelevingen!als!gevolg!van!shock!in!reactie!op!extreme!geweldservaringen!(seksueel! misbruik!/!doodsangst!ed.).!Shock!kan!worden!gediagnostiseerd!doordat!de!cliënt!!last!heeft! van!één!stilstaand!beeld!of!meerdere!beelden!die!bij!hem/haar!zeer!heftige!herbelevingen! oproepen.! 1.2. herbelevingen!als!extreem!overweldigende!zintuigelijke!ervaringen!van!een!schokkende! gebeurtenis(sen)!gekenmerkt!door!onmacht.!! Oorzaak&2& 2.1. 2.2.
Op!een!existentieel!niveau!opererende!schulda,!schaamtea!en!wraakgevoelens!als!reactie!op! een!schokkende!gebeurtenis.!! Gestagneerde!rouw!als!gevolg!van!oorzaak!1!of!als!gevolg!van!een!systemische!emotionele!! verstrengeling!die!samenhangt!met!dat!wat!onder!2.1!staat!vermeld.!!
Oorzaak&3:& 3.1.
Heftige!emotionele!verstrengeling(en).!Deze!zijn!ons!bekend!vanuit!het!stockholmsyndroom.! Maar!ik!denk!hierbij!ook!aan!PTSS!als!gevolg!van!intimidatie,!seksueel!misbruik!en! geweldservaringen!die!we!tegenomen!bij!meisjes!en!vrouwen!die!slachtoffer!zijn!van! loverboys.!! 3.2. Ook!cultuur!gedreven!normen!en!waarden!en!de!daaruit!voortvloeiende!systemisch! emotionele!verstrengelingen!kunnen!aan!de!bron!liggen!van!PTSS!zoals!we!bijvoorbeeld!zien! bij!eer/wraak!verstrengeling,!of!vanuit!existentiële!stam,!geloofsverbanden.!! Oorzaak&4:&& 4.1.
Co!morbiditeit.!Daar!waar!andere!fysieke,!psychische!of!neurologische!aandoeningen!reeds! aanwezig!zijn!en!er!een!relatie!is!!tot!schokkende!gebeurtenissen!of!traumatische!ervaringen.!
! Mijn!hypothese!is!dat!de!bilaterale!integratie!!van!wat!men!heeft!ervaren!niet!tot!stand!is!gekomen,! omdat!er!kennelijk!sprake!is!van!een!blokkade!in!de!transmissie!in!de!hersenen!tussen!de!amygdala,! thalamus,!de!hippocampus,!de!mediale!en!de!prefrontale!cortex.!Het!is!voorstelbaar!dat,!als!we! kijken!naar!bovengenoemde!oorzaken!vanuit!de!verschillende!neurologische!gebieden,!verschillende! hersenactiviteiten!een!rol!spelen!in!het!ontstaan!van!PTSS.!Gezien!deze!complexiteit!!is!er!nog!veel! onderzoek!nodig!naar!het!ontstaan!van!PTSS!en!stoornissen!waarbij!traumatische!ervaringen!een! wezenlijke!component!zijn!van!de!betreffende!stoornis.!Dit!zou!aantoonbaar!moeten!leiden!tot:! 1. Beter!onderbouwde!en!mogelijk!meer!gedifferentieerde!diagnoses.! 2. De!ontwikkeling!van!!meer!effectief!gedifferentieerde!behandelingen.!! 3. Een!effectief!aanbod!van!diverse!programma’s!op!maat!en!losstaande!activiteiten!die!te! maken!hebben!met!preventie!en!diagnose.!! ! ! ! ! !
59! !
DE&UITDAGING&IN&EEN&OPROEP&TOT&SAMENWERKING&VERWOORD&&&& De&positieve&effecten&van&de&behandeling&van&psychotrauma&met&het&Atriske&Protocol&&vragen&om& een&gerandomiseerd&onderzoek,&zodat&de&effectiviteit&wetenschappelijk&kan&worden&vastgesteld&en& onderbouwd.&Ook&meer&theoretisch&onderzoek&is&nodig,&gericht&op&kennis&over&het&ontstaan&van& PTSS&en&op&de&werkzame&behandelprocessen&–&&wat&werkt,&waardoor&het&werkt&en&wat&is&de& werkzame&&bijdrage&&van&de&geprotocolleerde&onderdelen&ten&aanzien&van&het&bereikte& eindresultaat.&& Mijn&hartewens&is&dat&ik&het&Atiske&Protocol&mag&overdragen&aan&volgende&generaties;&aan& professionals&die&ik&mag&gaan&opleiden&om&ermee&te&gaan&werken&en&aan&onderzoekers&die&een& bijdrage&willen&leveren&aan&de&legalisering&van&deze&behandeling.& Dit&alles&ten&behoeve&van&de&samenleving&in&het&algemeen&en&&cliënten&en&hun&dierbaren&die&lijden& onder&&onverwerkt&trauma&in&het&bijzonder.&& Ik&hoop&op&en&vraag&om&steun&van&wetenschap,&politiek,&overheid&en&verzekeraars&om&mijn&&boek&& over&het&Atriske&Protocol&te&voltooien,&&om&&logistiek&en&fondsen&ten&behoeve&van&het&opleiden&van& professionals,&verder&onderzoek&en&het&legaliseren&van&deze&behandeling.& Als&hierdoor&&uiteindelijk&&het&Atriske&Protocol&zijn&plek&krijgt&bij&de&groep&eerste&keus& behandelingen&voor&PTSS,&Chronisch&PTSS&en&Complex&Trauma,&dan&biedt&dat&uitkomst&voor&een& grote&groep&getraumatiseerde&mensen,&die&nu&niet&wordt&behandeld&of&de&behandeling&voortijdig& afbreekt.&&Het&tot&op&heden&zeer&lage&drop=out&percentage&van&onder&de&5%&is&in&dit&verband& hoopvol&te&noemen&& Naar&ik&hoop&zal&het&onderzoek&van&mevrouw&Eline&van&den&Berg&uit&2015&en&het&lezen&van&deze& bijlage&instellingen,&prominente&deskundigen&en&behandelaars&er&toe&te&brengen&deze& behandelmethode&te&willen&leren&kennen&en&objectief,&ad&random,&diepgaand&te&willen& onderzoeken.&& ! Daarbij!gaat!het!als!eerste!om&!een!onderzoeksetting!om!deze!behandeling!ad!random!uit!te!voeren.! Vervolgens!kunnen!we!de!methodiek!via!opleiding!overdragen.!Als!eerste!aan!psychotherapeuten!en! psychiaters!en!in!een!vervolgstadium!kunnen!aspecten!van!het!Atriske!Protocol!worden! overgedragen!aan!andere!professionals!zodat!er!samenhangend!multidisciplinair!mee!kan!worden! gewerkt!in!het!kader!van!preventie,!diagnose!behandeling,!reaintegratie!en!nazorg.& De!verschillende!behandelprotocollen!die!worden!ingezet!zijn!complex!en!vragen!een!gedegen! opleiding.!Voor!hoofdbehandelaars!is!mijn!inschatting!2!jaar!–!60!trainingsdagen!=!supervisie!en! intervisie!trajecten.! Daarnaast!hoop!en!wil!ik!door!uitwisseling,!onderzoek,!opleiding!en!deskundigheidsbevordering!het! Atriske!Protocol!met!andere!professionals!en!ervaringsdeskundigen!dynamisch!!en!systeemgericht! verder!ontwikkelen.!Die!ontwikkeling!is!in!het!bijzonder!gewenst!voor!!de!4de!en!5de!!fase.!! Van!belang!is!ook!om!te!kijken!wat!de!verschillende!methoden!die!er!nu!zijn!ook!voor!elkaar!kunnen! betekenen.!!Ik!verwacht!dat!er!kruisbestuivingen!mogelijk!zijn!die!deze!en!andere!behandelingen!nog! meer!effectief!kunnen!maken.!! 60! !
Een!volgende!en!wenselijke!verdere!ontwikkeling!van!het!Atriske!Protocol!betreft!meer!systemische! inzichten!en!interventies.!Dat!is!van!belang!omdat!partners!en!zeker!ook!kinderen!in!hun! ontwikkeling!vaak!worden!getroffen!als!ouder(s)!chronisch!getraumatiseerd!zijn.!Daarbij!gaat!het!met! name!om!de!negatieve!gevolgen!van!het!aanschouwen!van!lijden!en!de!effecten!van! overlevingsstrategieën!op!de!ontwikkeling!van!het!kind!en!het!gezinssysteem!en!in!!groter!verband! op!de!samenleving.!Volgende!generaties!kunnen!daardoor!gaan!leiden!aan!multiagenerationala trauma.!Professor!Franz!Ruppert!spreekt!over!Symbiose!Trauma!en!hij!laat!in!zijn!indringend!werk! zien!hoe!diepgaand!de!overdracht!is!van!de!effecten!van!psychotrauma!op!kinderen,!kleinkinderen! en!zelfs!hen!die!daarna!komen.!Hij!is!van!mening!dat!vele!stoornissen!ook!fysiek!in!belangrijke!mate! uiteindelijk!zijn!terug!te!voeren!naar!onverwerkt!trauma.!Deze!negatieve!gevolgen!kunnen!ook!weer! de!belevingsaen!zijnswereld!van!de!latere!generaties!belasten.!!Om!te!voorkomen!dat!over!generaties! heen!mens!en!samenleving!worden!belast!door!een!onvolledige!of!mogelijk!inadequate!behandeling! van!psychotrauma!(PTSS!–!chronisch!PTSS!e.d.)!wil!ik!me!ook!samen!met!andere!deskundigen! inzetten!ten!behoeve!van!voorlichting!en!deskundigheidsbevordering!aan!huisartsen,!bedrijfsartsen,! (bedrijf)maatschappelijk!werkende,!eerste!lijn!hulpverleners!en!systeemtherapeuten.!!Onze!uitdaging! is!om!vanuit!een!multidisciplinaire!samenwerking,!symptomen!van!systemische!overdracht!in!kaart! te!brengen!en/of!verder!te!onderzoeken,!!voorlichting,!!ondersteuning!en!mogelijke!interventies! verder!te!ontwikkelen!en!overdraagbaar!te!maken.! &
Het&Onderzoek&naar&de&behandeling&met&het&Atriske&Protocol&2015& In!opdracht!van!Revivendo!B.V.!is!er!onderzoek!gedaan!naar!de!eerste!3!fasen!en!een!deel!van!de!4de! fase!van!het!Atriske!Protocol.!Het!Atriske!Protocol!is!een!unieke!behandelmethode!voor!het! behandelen!van!(chronische)!Posttraumatische!stressstoornis!(PTSS)!waarbij!geen!gebruik!wordt! gemaakt!van!herbelevingen.!Er!is!nog!geen!eerder!onderzoek!gedaan!naar!deze!behandelmethode.! Het!doel!van!dit!onderzoek!is!dat!Revivendo!kan!aantonen!dat!Revivendo!met!het!Atriske!Protocol! beschikt!over!een!adequaat!behandelaanbod!voor!(chronische)!PTSS!zonder!herbelevingen.!! Het!onderzoek!is!gebaseerd!op!gegevens!die!voorafgaand,!direct!na!de!behandeling!en!op!lange! termijn!zijn!verkregen.!De!meerderheid!van!de!respondenten!is!behandeld!voor!chronisch!trauma,! soms!in!combinatie!met!complex!trauma.!Er!is!kwantitatief!onderzoek!gedaan!door!middel!van! surveyonderzoek.!Om!de!mening!van!mensen!met!chronische!PTSS!over!de!klachten!en!symptomen,! de!kwaliteit!van!leven!en!de!zorgconsumptie!in!kaart!te!brengen,!zijn!gestructureerde!psychologische! vragenlijsten!schriftelijk!afgenomen.!Er!is!ook!kwalitatieve!informatie!verkregen!uit!interviews!en! notitieformulieren,!deze!kwalitatieve!gegevens!zorgen!voor!een!aanvulling!op!de!kwantitatieve! gegevens.!De!verwachting!is!dat!het!Atriske!Protocol!een!positieve!invloed!heeft!op!de!fysieke!en! psychische!gesteldheid!van!mensen!met!chronische!PTSS.!!
Vanaf&eind&augustus&2015&is&het&onderzoek&te&lezen&op&de&site&en&te&downloaden&van&de& site&van&www.revivendo.nl&& & &
61! !
Dankwoord! Voor!mij!betekent!dit!onderzoek!en!het!schrijven!van!deze!bijlage!een!soort!van!uit!de!kast!komen.!Ik! ben!dankbaar!voor!de!ontwikkelingen!die!ik!heb!mogen!doormaken!waarbij!vele!situaties!en!mensen! in!mijn!leven!hebben!gefungeerd!als!step!stones!waardoor!ik!ben!wie!ik!ben!en!vanuit!mijn!hart!kon! gaan!leven!en!werken.!Met!betrekking!tot!het!Atriske!Protocol!wil!ik!hier!mijn!dank!uit!spreken!naar! een!aantal!mensen!die!voor!mij!!en!voor!de!ontwikkeling!van!het!protocol!van!grote!betekenis!zijn! geweest.!! Ik!wil!een!aantal!van!mijn!leermeesters!in!bijzonder!danken.!Vanuit!het!IEP!in!Nijmegen!!Anneke! Meyer,!Jaap!Hollander,!Lucas!Derks!en!Anneke!Durlinger.!Zij!waren!in!1995!en!1998!mijn!leraren!in! de!Practitioner!en!Master!NLP!opleiding.!!Tim!Hallbom,!Suzi!Smith!en!Robert!Dilts!bij!wie!ik!diverse! workshops!volgde!en!!een!jaartraining!in!2000!t.b.v.!het!Certificaat!Health!Pra!ctitioner!in!Neuro! Linguïstisch!Programmeren.!!! In!bijzonder!gaat!mijn!dank!uit!naar!Robert!McDonald!en!Henk!de!Vos!die!Robert!naar!Nederland! heeft!gehaald!en!altijd!als!zeer!toegewijd!tolk!en!ondersteuner!zijn!bijdrage!leverde!in!de!opleidingen! die!ik!bij!Robert!heb!gevolgd.!In!de!4!jaar!opleiding!en!trainingen!(±500)!uur!heeft!!Robert!Mc!Donald! me!de!belangrijkste!bouwstenen!gegeven!waardoor!ik!in!staat!werd!gesteld!de!2de,!3de!en!een! gedeelte!van!de!4de!fase!van!het!Atriske!Protocol!vorm!te!geven.!!Het!is!door!zijn!kennis!en!de! diepgaande!verfijningen!waarmee!hij!de!bestaande!NLP!processen!heeft!verrijkt!waardoor!de! effecten!van!de!behandeling!zo!indrukwekkend!zijn!en!ik!dit!werk!kan!doen.!In!de!15!jaren!dat!ik!met! de!geprotocolleerde!processen!van!Robert!Mc!Donald!werk!heb!ik!alleen!op!details!nog!verfijningen! en!verbeteringen!kunnen!aanbrengen!die!vooral!ook!in!verband!stonden!met!de!totale!proceslijn!van! deze!behandeling.!Ten!behoeve!het!behandelen!van!schaamte!en!walging!heb!ik!de!afgelopen!jaren! aanvullende!processen!ontwikkeld!waarin!ik!ook!gebruik!heb!kunnen!maken!van!hetgeen!ik!van! Robert!McDonald!heb!geleerd.! Ik!voel!me!dankbaar!voor!wat!ik!heb!geleerd!en!heb!ervaren!in!de!ruim!30!jaar!dat!ik!in!de!geestelijke! gezondheidzorg!heb!gewerkt.!!! Ik!ben!dankbaar!voor!het!vertrouwen!wat!de!Arbo!Unie!in!me!heeft!gehad!waar!ik!9!jaar!als!senior! consultant!mocht!werken!t.b.v.!mensen!die!vastgelopen!waren!in!hun!werk!in!bijzonder!als!gevolg! van!traumatische!ervaringen.!! Ik!ben!de!verwijzers!en!cliënten!dankbaar!(ik!noem!ze!zelf!nooit!patiënten)!voor!hun!vertrouwen!en! wat!ik!van!hun!aan!de!feedback!kreeg!en!heb!geleerd.!!! In!bijzonder!wil!ik!Stefan!Adriaansen!bedanken,!de!bedenker!en!drijvende!kracht!achter!REVIVENDO.! Hij!was!ook!de!initiator!van!het!onderzoek,!legde!de!contacten!en!voerde!de!nodige! onderhandelingen!en!was!op!de!achtergrond!gedurende!het!onderzoek!van!Eline!van!den!Berg! paraat.!!Bij!het!dank!zeggen!aan!Stefan!Adriaansen!horen!ook!de!andere!leden!van!de! Revivendogroep,!Lars!Scheurer,!mijn!partner!Laury!voor!hun!liefde!en!support.!! Ester!!Klein!Gunnewiek!en!!Lilianne!Schuurman!van!de!Revivendogroep!voor!hun!feedback! gedurende!het!afgelopen!jaar!dat!ze!bij!mij!in!opleiding!zijn.!Ik!hoop!dat!zij!later!mee!zullen!!werken! aan!de!verdere!ontwikkeling,!aan!opleidingen!en!trainingen.!! 62! !
Eline!van!den!Berg!wil!ik!bedanken!die!met!zo!veel!inzet!en!zorgvuldigheid!dit!onderzoek!heeft! uitgevoerd.!Integer,!kritisch!en!steeds!aanspreekbaar!ten!aan!zien!van!het!onderzoek.!!Eline!veel! dank!voor!je!mooie!werk.!! Belangrijk!in!mijn!kennis!omtrent!trauma!zijn!ook!mijn!eigen!traumatische!ervaringen!in!het!leven,!als! kind,!in!mijn!puberteit!en!later!in!mijn!werk!als!psychiatrisch!verpleegkundige.!Door!eigen!ervaringen! van!angst!en!herbelevingen!en!behandelingen!heb!ik!veel!kennis!opgedaan.!Zonder!ze!bij!naam!te! noemen!wil!ik!daarom!ook!hier!mijn!behandelaars!bedanken!die!me!bij!het!bevrijden!van!mezelf!uit! PTSS!hebben!geholpen.!Mijn!eigen!traumatische!ervaringen!en!de!weg!die!ik!zelf!heb!afgelegd,! waaronder!intensieve!behandelingen,!om!thuis!te!komen!in!mezelf,!in!een!verbinding!met!de! mensen!en!het!leven!om!me!heen!vormen!mijn!drive!om!het!Atriske!Protocol!te!ontwikkelen!en!me! in!te!zetten!voor!de!behandeling!van!getraumatiseerde!mensen.!!! Tot!slot!wil!ik!Kees!van!de!Zwaard!bedanken!die!deze!bijlage!heeft!geredigeerd,!overbodige! uitweidingen!heeft!verwijderd!en!mijn!taalfouten!eruit!heeft!gehaald.! ! !!! Tilburg,!12!augustus!2015! Ton!Naron! ! !
63! !
4DKL& Vier&Dimensionale&Klachtenlijst& (Dr.#B.#Terluin)# # De!volgende!vragenlijst!betreft!verschillende!klachten!en!verschijnselen!die!u!mogelijk!hebt.! Het!gaat!steeds!om!klachten!en!verschijnselen!die!u!de&afgelopen&week!(de!afgelopen!7! dagen!met!vandaag!erbij)!hebt!ervaren.!Klachten!die!u!daarvoor!wel!had,!maar!de!afgelopen! week!niet!meer,!tellen!niet!mee.!! Wilt!u!per!klacht!aangeven!hoe!vaak!u!dit!in!de!afgelopen!week!bij!uzelf!hebt!opgemerkt,! door!het!cijfer!te!omcirkelen!dat!staat!voor!het!meest!passende!antwoord.!! ! Antwoordmogelijkheden:!! ! 0!=!nee! ! ! ! ! ! 1!=!soms! ! ! ! ! ! 2!=!regelmatig! ! ! ! ! ! 3!=!vaak! ! ! ! ! ! 4!=!heel!vaak!of!voortdurend! ! Had!u!de!afgelopen!week&last!van:! ! 1. Duizeligheid!of!een!licht!gevoel!in!het!hoofd?! ! 0! 1! 2! 3! 4! 2. Pijnlijke!spieren?! ! ! ! ! ! 0! 1! 2! 3! 4! 3. Flauw!vallen?! ! ! ! ! ! 0! 1! 2! 3! 4! 4. Pijn!in!de!nek?! ! ! ! ! ! 0! 1! 2! 3! 4! 5. Pijn!in!de!rug?! ! ! ! ! ! 0! 1! 2! 3! 4! ! 6. Overmatige!transpiratie?! ! ! ! ! 0! 1! 2! 3! 4! 7. Hartkloppingen?! ! ! ! ! ! 0! 1! 2! 3! 4! 8. Hoofdpijn?! ! ! ! ! ! ! 0! 1! 2! 3! 4! 9. Een!opgeblazen!gevoel?! ! ! ! ! 0! 1! 2! 3! 4! 10. Wazig!zien!of!vlekken!voor!de!ogen?! ! ! 0! 1! 2! 3! 4! ! 11. Benauwdheid?! ! ! ! ! ! 0! 1! 2! 3! 4! 12. Misselijkheid!of!een!maag!die!‘van!streek’!is?! ! 0! 1! 2! 3! 4! 13. Pijn!in!de!buik!of!maagstreek?! ! ! ! 0! 1! 2! 3! 4! 14. Tintelingen!in!de!vingers?! ! ! ! 0! 1! 2! 3! 4! 15. Een!drukkend!of!beklemmend!gevoel!op!de!borst?! 0! 1! 2! 3! 4! ! 16. Pijn!in!de!borst?! ! ! ! ! ! 0! 1! 2! 3! 4! 17. Neerslachtigheid?! ! ! ! ! 0! 1! 2! 3! 4! 18. Zomaar!plotseling!schrikken?! ! ! ! 0! 1! 2! 3! 4! 19. Piekeren?!! ! ! ! ! ! 0! 1! 2! 3! 4! 20. Onrustig!slapen?! ! ! ! ! ! 0! 1! 2! 3! 4! ! 21. Onbestemde!angstgevoelens?! ! ! ! 0! 1! 2! 3! 4! 22. Lusteloosheid?! ! ! ! ! ! 0! 1! 2! 3! 4! 23. Beven!in!gezelschap!van!andere!mensen?! ! 0! 1! 2! 3! 4! 24. Angsta!of!paniekaanvallen?! ! ! ! 0! 1! 2! 3! 4! 64! !
Antwoordmogelijkheden:! ! 0!=!nee! ! ! ! ! ! 1!=!soms! ! ! ! ! ! 2!=!regelmatig! ! ! ! ! ! 3!=!vaak! ! ! ! ! ! 4!=!heel!vaak!of!voortdurend! ! Voelde!u!zich!de!afgelopen!week:! 25. Gespannen?! ! ! ! ! ! 0! 1! 26. Snel!geïrriteerd?! ! ! ! ! ! 0! 1! 27. Angstig?! ! ! ! ! ! ! 0! 1! ! Had!u!de!afgelopen!week!het!gevoel:! 28. Dat!alles!zinloos!is?! ! ! ! ! 0! 1! 29. Dat!u!tot!niets!meer!kon!komen?! ! ! 0! 1! 30. Het!leven!niet!de!moeite!waard!is?! ! ! 0! 1! 31. Dat!u!geen!belangstelling!meer!kunt!opbrengen!! 0! 1! !!!!!voor!de!mensen!en!dingen!om!u!heen?! 32. Dat!u!het!niet!meer!aankunt?! ! ! ! 0! 1! 33. Dat!het!beter!zou!zijn!als!u!maar!dood!was?! ! 0! 1! 34. Dat!u!nergens!meer!plezier!in!kunt!hebben?! ! 0! 1! 35. Dat!er!geen!uitweg!is!uit!uw!situatie?! ! ! 0! 1! 36. Dat!u!er!niet!meer!tegenop!kunt?! ! ! 0! 1! 37. Dat!u!nergens!meer!zin!in!hebt?!! ! ! 0! 1! ! Had!u!de!afgelopen!week:!! 38. Moeite!met!helder!nadenken?! ! ! ! 0! 1! 39. Moeite!om!in!slaap!te!komen?! ! ! ! 0! 1! 40. Angst!om!allen!het!huis!uit!te!gaan?! ! ! 0! 1! ! Was!u!de!afgelopen!week:! 41. Snel!emotioneel?!! ! ! ! ! 0! 1! 42. Angstig!voor!iets!waarvoor!u!helemaal!niet!bang!zou!! 0! 1! !!!!hoeven!te!zijn!(bijv.!dieren,!hoogten,!kleine!ruimten)?! 43. Bang!om!te!reizen!in!bussen,!treinen!of!trams?!! 0! 1! 44. Bang!om!in!verlegenheid!te!raken!in!gezelschap!van!! 0! 1! !!!!andere!mensen?! ! ! ! ! !
2! 2! 2!
3! 3! 3!
4! 4! 4!
2! 2! 2! 2!
3! 3! 3! 3!
4! 4! 4! 4!
2! 2! 2! 2! 2! 2!
3! 3! 3! 3! 3! 3!
4! 4! 4! 4! 4! 4!
2! 2! 2!
3! 3! 3!
4! 4! 4!
2! 2!
3! 3!
4! 4!
2! 2!
3! 3!
4! 4!
65! !
Antwoordmogelijkheden:! ! 0!=!nee! ! ! ! ! ! 1!=!soms! ! ! ! ! ! 2!=!regelmatig! ! ! ! ! ! 3!=!vaak! ! ! ! ! ! 4!=!heel!vaak!of!voortdurend! ! 45. Had!u!de!afgelopen!week!wel!eens!een!gevoel!of!u!! 0! 1! 2! 3! 4! !!!!!door!een!onbekend!gevaar!bedreigd!werd?! 46. Dacht!u!de!afgelopen!week!wel!eens!was!ik!! ! 0! 1! 2! 3! 4! !!!!!maar!dood?! 47. Schoten!u!de!afgelopen!week!wel!eens!beelden!in!! 0! 1! 2! 3! 4! !!!!!gedachten!over!(een)!aangrijpende!gebeurtenis(sen),!! !!!!!die!u!hebt!meegemaakt?! 48. Moest!u!de!afgelopen!week!wel!eens!uw!best!doen!! 0! 1! 2! 3! 4! !!!!!om!gedachten!of!herinneringen!aan!(een)!! !!!!!aangrijpende!gebeurtenis(sen)!van!u!af!te!zetten?! 49. Moest!u!de!afgelopen!week!bepaalde!plaatsen!! 0! 1! 2! 3! 4! !!!!!vermijden!omdat!u!er!angstig!van!werd?! 50. Moest!u!de!afgelopen!week!sommige!handelingen!! 0! 1! 2! 3! 4! !!!!!een!aantal!keren!herhalen!voordat!u!iets!anders!kon!! !!!!!gaan!doen?! ! 51. Hebt!u!de!afgelopen!week!misschien!nog!meer!klachten!en/of!verschijnselen!bij!uzelf! opgemerkt!die!niet!in!de!bovenstaande!lijst!voorkomen?!Zo!ja,!wilt!u!die!dan!hieronder! vermelden?! ! ……………………………………………………………………………………………………………………………………………! ! ……………………………………………………………………………………………………………………………………………! ! 52. Wanneer!zijn!uw!huidige!klachten!begonnen?!(a.u.b.!één!hokje!aankruisen)! Minder!dan!een!maand!geleden! 1a3!maanden!geleden! 3a6!maanden!geleden! 6a12!maanden!geleden! 1a2!jaar!geleden! 2a5!jaar!geleden! Langer!dan!5!jaar!geleden! ! ! ! Wilt#u#even#controleren#of#u#geen#vragen#hebt#overgeslagen?# ! ! ! !
66! !
PTSS&KLACHTENSCHAAL& & Omcirkel!het!antwoord!dat!weergeeft!in!hoeverre!u!de!afgelopen!week!last!heeft!gehad!van!de!genoemde! klacht! & 1. Hoe&vaak&heeft&u&de&afgelopen&week&last&gehad&van&pijnlijke&gedachten&of&beelden&over&het&trauma&terwijl& u&er&niet&aan&wilde&denken?& 0&=&nooit& 1&=&1x&per&week& 2&=&2&tot&4x&per&week&& 3&=&5x&of&meer&per&week&& & 2. Hoe&vaak&heeft&u&de&afgelopen&week&onprettige&dromen&of&nachtmerries&gehad&over&de&traumatische& gebeurtenis?& & & 0&=&nooit& 1&=&1x&per&week& 2&=&2&tot&4x&per&week&& 3&=&5x&of&meer&per&week&& & 3. Hoe&vaak&heeft&u&de&afgelopen&week&de&ervaring&gehad&dat&de&traumatische&gebeurtenis&er&weer&was,&of&u& handelde&of&zich&zo&voelde&als&toen?& 0&=&nooit& 1&=&1x&per&week& 2&=&2&tot&4x&per&week&& 3&=&5x&of&meer&per&week&& & 4. Hoe&vaak&heeft&u&de&afgelopen&week&meegemaakt&dat&u&emotioneel&overstuur&raakte&wanneer&u&aan&de& traumatische&gebeurtenis&werd&herinnerd?& 0&=&nooit& 1&=&1x&per&week& 2&=&2&tot&4x&per&week&& 3&=&5x&of&meer&per&week&& & 5. Hoe&vaak&heeft&u&in&de&afgelopen&week&lichamelijke&reacties&gehad&(bijv.&hartkloppingen&of&hevig&zweten)& wanneer&u&aan&de&traumatische&gebeurtenis&werd&herinnerd?& 0&=&nooit& 1&=&1x&per&week& 2&=&2&tot&4x&per&week&& 3&=&5x&of&meer&per&week&& & 6. Hoe&vaak&heeft&u&de&afgelopen&week&geprobeerd&niet&aan&de&traumatische&gebeurtenis&te&denken&of& geprobeerd&niet&de&gevoelens&die&erbij&horen&te&voelen?& 0&=&nooit& 1&=&1x&per&week& 2&=&2&tot&4x&per&week&& 3&=&5x&of&meer&per&week&& & 7. Hoe&vaak&heeft&u&de&afgelopen&week&geprobeerd&om&activiteiten,&plaatsen&of&dingen&te&vermijden&die&u& aan&de&traumatische&gebeurtenis&herinneren?& 0&=&nooit& 1&=&af&en&toe& 2&=&vrij&vaak& 3&=&bijna&altijd& &
67! !
& 8. In&hoeverre&heeft&u&de&afgelopen&week&moeite&gehad&om&zich&belangrijke&delen&van&wat&gebeurd&is&(tijdens& de&traumatische&gebeurtenis)&te&herinneren?& 0&=&helemaal&niet& 1&=&beetje& 2&=&nogal& 3&=&erg&veel&& & 9. Was&u&de&afgelopen&week&minder&geïnteresseerd&in&dingen&die&u&gewoonlijk&belangrijk&of&leuk&vindt&(bijv.& hobby’s&of&sociale&activiteiten)?& 0&=&helemaal&niet& 1&=&beetje& 2&=&nogal& 3&=&erg&veel&& & 10. Voelde&u&zich&de&afgelopen&week&op&afstand&of&afgesneden&van&andere&mensen?& 0&=&helemaal&niet& 1&=&beetje& 2&=&nogal& 3&=&erg&veel&& & 11. Voelde&u&zich&de&afgelopen&week&gevoelloos&(bijv.&niet&kunnen&huilen,&niet&reageren,&onmogelijk&om& gevoelens&van&liefde&te&voelen)?& 0&=&helemaal&niet& 1&=&beetje& 2&=&nogal& 3&=&erg&veel&& & 12. In&hoeverre&voelde&u&de&afgelopen&week&dat&uw&toekomstplannen&of&verlangens&de&grond&ingeboord&zijn& ten&gevolge&van&de&traumatische&gebeurtenis&(bijv.&nooit&kunnen&werken&of&carrière&maken,&geen& gelukkige&relatie&kunnen&hebben,&geen&gelukkige&kinderen&kunnen&hebben,&niet&lang&zullen&leven)?& 0&=&helemaal&niet& 1&=&beetje& 2&=&nogal& 3&=&erg&veel&& & 13. Hoe&vaak&heeft&u&de&afgelopen&week&problemen&gehad&met&inslapen&of&doorslapen?& 0&=&nooit& 1&=&1x&per&week& 2&=&2&tot&4x&per&week&& 3&=&5x&of&meer&per&week&& & & 14. In&hoeverre&heeft&u&de&afgelopen&week&last&gehad&van&snel&geïrriteerd&zijn&of&van&woede=uitbarstingen?& 0&=&nooit&& 1&=&soms& 2&=&vaak& 3&=&erg&vaak/voortdurend& & 15. In&hoeverre&heeft&u&de&afgelopen&week&moeilijkheden&met&uw&concentratie&gehad&(bijvoorbeeld&de&draad& kwijt&raken&tijdens&een&gesprek,&de&TV&niet&meer&kunnen&volgen,&niet&meer&weten&wat&u&zojuist&gelezen& heeft)?& 0&=&nooit&& 1&=&soms& 2&=&vaak& 3&=&erg&vaak/voortdurend& &
68! !
& 16. Was&u&de&afgelopen&week&erg&waakzaam&of&op&uw&hoede&(bijv.&controleren&of&er&niemand&in&de&buurt&is,&u& ongemakkelijk&voelen&als&u&geen&overzicht&heeft)?& 0&=&nooit&& 1&=&soms& 2&=&vaak& 3&=&erg&vaak/voortdurend& & 17. Was&u&de&afgelopen&week&erg&schrikachtig/snel&geschrokken?& 0&=&nooit&& 1&=&soms& 2&=&vaak& 3&=&erg&vaak/voortdurend& & 18. Voelde&u&zich&de&afgelopen&week&erg&schuldig&over&de&traumatische&gebeurtenis?& 0&=&nooit&& 1&=&soms& 2&=&vaak& 3&=&erg&vaak/voortdurend& & 19. Heeft&u&zich&de&afgelopen&week&erg&geschaamd&over&wat&er&gebeurd&is?& 0&=&nooit&& 1&=&soms& 2&=&vaak& 3&=&erg&vaak/voortdurend& & 20. Had&u&de&afgelopen&week&gevoelens&van&kwaadheid&over&wat&er&gebeurd&is?& 0&=&nooit&& 1&=&soms& 2&=&vaak& 3&=&erg&vaak/voortdurend& & 21. Was&u&vooral&kwaad&op&uzelf&of&op&anderen?&(omcirkel&1&antwoord)& 0&=&alleen&op&anderen& 1&=&vooral&op&anderen,&maar&ook&op&mezelf& 2&=&vooral&op&mezelf,&maar&ook&op&anderen& 3&=&alleen&op&mezelf& 4&=&niet&van&toepassing:&ik&voel&me&nooit&kwaad& & 22. In&hoeverre&was&u&er&de&afgelopen&week&van&overtuigd&dat&u&heel&erg&gewond&zou&kunnen&raken&tijdens& de&traumatische&gebeurtenis?& 0&=&helemaal&niet&& 1&=&beetje& 2&=&nogal&sterk& 3&=&helemaal&van&overtuigd& & 23. In&hoeverre&was&u&er&de&afgelopen&week&van&overtuigd&dat&uw&leven&op&het&spel&stond&tijdens&de& traumatische&gebeurtenis?& 0&=&helemaal&niet&& 1&=&beetje& 2&=&nogal&sterk& 3&=&helemaal&van&overtuigd& & ! Wilt!u!even!controleren!of!u!geen!vragen!hebt!overgeslagen?!
69! !
&
Vragenlijsten&over&uw&kwaliteit&van&leven&
Hierna!volgen!er!twee!vragenlijsten.!Deze!twee!vragenlijsten!zijn!nagenoeg!hetzelfde!en!bestaan!uit! vragen!over!uw!kwaliteit!van!leven.!! ! Bij&de&eerste&vragenlijst!wil!ik!u!vragen!om!in!gedachten!terug!te!gaan!naar!de!situatie!zoals!het!was! voor!de!behandeling!bij!Ton!Naron!met!het!nu!zo!genoemde!Atriské!Protocol.!In!welke!mate!was!u! toen!tevreden!met!de!kwaliteit!van!uw!leven?!Het!is!logisch!dat!u!het!misschien!niet!meer!precies! weet!maar!probeer!de!vragen!zo!goed!mogelijk!te!beantwoorden.!! ! De&tweede&vragenlijst!bestaat!uit!precies!dezelfde!vragen.!Het!is!de!bedoeling!dat!u!de!vragen! beantwoordt!zoals!beschreven!staat.!Het!gaat!om!uw!kwaliteit!van!leven!op!dit!moment,!zoals!u!het! nu!ervaart.!! ! Elke!vragenlijst!bestaat!uit!16!vragen.!In!totaal!zijn!er!dus!32!vragen.!Ik!wil!u!vragen!om!alle!vragen!te! beantwoorden.!!
! !
!
70! !
Manchester!–!verkorte!Kwaliteit!van!Leven!meting!2! Instructie&bij&het&invullen&–&VOORAFGAAND&AAN&DE&BEHANDELING&
Hieronder!staan!16!vragen!die!gaan!over!uw!leven.!Graag!willen!we!van!u!weten!hoe!tevreden!u!over! uw!leven!bent.!U!kunt!dat!aangeven!door!steeds!een!kruisje!te!zetten!bij!het!antwoord!dat!het!beste! uw!mening!weergeeft.!! ! Per!vraag!staat!er!steeds!!een!rij!van!‘kan!niet!slechter’!tot!‘kan!niet!beter’.!We!willen!u!eerst!vragen! om!het!antwoord!in!te!vullen!dat!het!best!past!bij!uw!leven!VOOR!de&behandeling!bij!Naron!Praktijk.! We!vragen!u!dus!om!het!antwoord!te!kiezen!dat!weergeeft!in!welke!mate!u!tevreden!was!met!de! kwaliteit!van!uw!leven!VOORAFGAAND!aan!de!behandeling.!! ! Uw!antwoorden!zijn!van!belang!voor!het!evalueren!van!het!Atriské!Protocol.!Daarom!willen!we!u! vragen!om!alle!vragen!zorgvuldig!te!beantwoorden.!Bij!vraag!2!en!12!kiest!u!welke!situatie!op!uw!van! toepassing!is.!Alvast!hartelijk!dank!voor!uw!medewerking!! !
De&vragen&
1. Kunt!u!vertellen!hoe!!u!voorafgaand!aan!uw!behandeling!uw!leven!als!geheel!ervoer?!
! VOOR:! ! ! ! !
a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a !
Kan!niet! slechter! ! !
!!!!!!!!!!!Ontevreden!!!!!Meestal!!!!!!!!!!!!!!!Gemengd!!!!!!!!!!!!Meestal!!!!!!!!!!!!Tevreden!!!!!!!!!!!!Kan!niet !!!!!!!!!!!! ! !!!ontevreden!!!!!!!(tevreden!en!!!!!!!!tevreden!!!!!!!!!!! !!!!!!!!!!!beter! ! ! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!ontevreden)! ! ! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!ontevreden)!
!
Kies#uit#2a#en#2b# 2. a.!Als!u!een!betaalde!baan!had!(of!op!een!sociale!werkplaats!werkte,!of!onderwijs/opleiding! volgde!als!voornaamste!daginvulling):! Hoe!tevreden!was!u!met!uw!betaalde!baan!of!onderwijs!/!opleiding?! ! VOOR:! ! ! !
a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a !
Kan!niet! !!!!!!!!!!!Ontevreden!!!!!Meestal!!!!!!!!!!!!!!!Gemengd!!!!!!!!!!!!Meestal!!!!!!!!!!!!Tevreden!!!!!!!!!!!!Kan!niet slechter! !!!!!!!!!!!! ! !!!ontevreden!!!!!!!(tevreden!en!!!!!!!!tevreden!!!!!!!!!!! !!!!!!!!!!!beter! ! ! ! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!ontevreden)!
!
! 2.!! b.!Als!u!geen!betaalde!baan!had!of!gepensioneerd!bent:! ! Hoe!tevreden!was!u!met!het!feit!dat!u!geen!betaalde!baan!had!of!gepensioneerd!bent?! ! VOOR:! ! ! ! !
a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a !
Kan!niet! !!!!!!!!!!!Ontevreden!!!!!Meestal!!!!!!!!!!!!!!!Gemengd!!!!!!!!!!!!Meestal!!!!!!!!!!!!Tevreden!!!!!!!!!!!!Kan!niet slechter! !!!!!!!!!!!! ! !!!ontevreden!!!!!!!(tevreden!en!!!!!!!!tevreden!!!!!!!!!!! !!!!!!!!!!!beter! ! ! ! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!ontevreden)!
!
3. Hoe!tevreden!was!u!met!hoe!goed!u!bij!kas!zat?! ! VOOR:! ! ! !
a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a !
Kan!niet! !!!!!!!!!!!Ontevreden!!!!!Meestal!!!!!!!!!!!!!!!Gemengd!!!!!!!!!!!!Meestal!!!!!!!!!!!!Tevreden!!!!!!!!!!!!Kan!niet slechter! !!!!!!!!!!!! ! !!!ontevreden!!!!!!!(tevreden!en!!!!!!!!tevreden!!!!!!!!!!! !!!!!!!!!!!beter! ! ! ! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!ontevreden)!
!
! 4. Had!u!iemand!die!u!een!goede!vriend!of!vriendin!zou!noemen?! ! VOOR:! !
!Ja! Nee!
71! !
5. Heeft!u!in!de!week!voorafgaand!aan!uw!behandeling!een!vriend!of!vriendin!ontmoet!(op! bezoek!geweest!bij!een!vriend!of!vriendin,!bezocht!door!een!vriend!of!vriendin,!vriend!of! vriendin!ontmoet!buitenshuis!of!buiten!het!werk)?! ! VOOR:!
!Ja! Nee!
!
6. Hoe!tevreden!was!u!met!het!aantal!en!de!kwaliteit!van!uw!vriendschappen?! ! VOOR:! ! ! ! !
a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a !
Kan!niet! !!!!!!!!!!!Ontevreden!!!!!Meestal!!!!!!!!!!!!!!!Gemengd!!!!!!!!!!!!Meestal!!!!!!!!!!!!Tevreden!!!!!!!!!!!!Kan!niet slechter! !!!!!!!!!!!! ! !!!ontevreden!!!!!!!(tevreden!en!!!!!!!!tevreden!!!!!!!!!!! !!!!!!!!!!!beter! ! ! ! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!ontevreden)!
!
7. Hoe!tevreden!was!u!met!de!dingen!die!u!in!uw!vrije!tijd!deed?! ! VOOR:! ! ! !
a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a !
Kan!niet! !!!!!!!!!!!Ontevreden!!!!!Meestal!!!!!!!!!!!!!!!Gemengd!!!!!!!!!!!!Meestal!!!!!!!!!!!!Tevreden!!!!!!!!!!!!Kan!niet slechter! !!!!!!!!!!!! ! !!!ontevreden!!!!!!!(tevreden!en!!!!!!!!tevreden!!!!!!!!!!! !!!!!!!!!!!beter! ! ! ! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!ontevreden)!
!
! 8. Hoe!tevreden!was!u!met!de!woonomstandigheden?! ! VOOR:! ! ! !
a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a !
Kan!niet! !!!!!!!!!!!Ontevreden!!!!!Meestal!!!!!!!!!!!!!!!Gemengd!!!!!!!!!!!!Meestal!!!!!!!!!!!!Tevreden!!!!!!!!!!!!Kan!niet slechter! !!!!!!!!!!!! ! !!!ontevreden!!!!!!!(tevreden!en!!!!!!!!tevreden!!!!!!!!!!! !!!!!!!!!!!beter! ! ! ! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!ontevreden)!
!
! 9. Bent!u!in!het!jaar!voorafgaand!aan!uw!behandeling!beschuldigd!van!een!misdrijf?! ! VOOR:!
!Ja! Nee!
!
10. Bent!u!in!het!jaar!voorafgaand!aan!uw!behandeling!slachtoffer!geweest!van!lichamelijk! geweld?! ! VOOR:!
!Ja! Nee!
!
11. Hoe!tevreden!was!u!met!uw!persoonlijke!veiligheid?! ! VOOR:! ! ! !
a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a !
Kan!niet! !!!!!!!!!!!Ontevreden!!!!!Meestal!!!!!!!!!!!!!!!Gemengd!!!!!!!!!!!!Meestal!!!!!!!!!!!!Tevreden!!!!!!!!!!!!Kan!niet slechter! !!!!!!!!!!!! ! !!!ontevreden!!!!!!!(tevreden!en!!!!!!!!tevreden!!!!!!!!!!! !!!!!!!!!!!beter! ! ! ! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!ontevreden)!
!
# Kies#uit#12a#en#12b# 12. a.!Als!u!met!anderen!woonde:! Hoe!tevreden!was!u!met!de!mensen!met!wie!u!samenleefde?! ! VOOR:! ! ! !
a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a !
Kan!niet! !!!!!!!!!!!Ontevreden!!!!!Meestal!!!!!!!!!!!!!!!Gemengd!!!!!!!!!!!!Meestal!!!!!!!!!!!!Tevreden!!!!!!!!!!!!Kan!niet slechter! !!!!!!!!!!!! ! !!!ontevreden!!!!!!!(tevreden!en!!!!!!!!tevreden!!!!!!!!!!! !!!!!!!!!!!beter! ! ! ! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!ontevreden)!
!
! 72! !
12. b.!Als!u!alleen!woonde:! Hoe!tevreden!was!u!met!het!feit!dat!u!alleen!woonde?! ! VOOR:! ! ! ! !
a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a !
Kan!niet! !!!!!!!!!!!Ontevreden!!!!!Meestal!!!!!!!!!!!!!!!Gemengd!!!!!!!!!!!!Meestal!!!!!!!!!!!!Tevreden!!!!!!!!!!!!Kan!niet slechter! !!!!!!!!!!!! ! !!!ontevreden!!!!!!!(tevreden!en!!!!!!!!tevreden!!!!!!!!!!! !!!!!!!!!!!beter! ! ! ! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!ontevreden)!
!
13. Hoe!tevreden!was!u!met!uw!seksuele!leven?! ! VOOR:! ! ! !
a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a !
Kan!niet! !!!!!!!!!!!Ontevreden!!!!!Meestal!!!!!!!!!!!!!!!Gemengd!!!!!!!!!!!!Meestal!!!!!!!!!!!!Tevreden!!!!!!!!!!!!Kan!niet slechter! !!!!!!!!!!!! ! !!!ontevreden!!!!!!!(tevreden!en!!!!!!!!tevreden!!!!!!!!!!! !!!!!!!!!!!beter! ! ! ! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!ontevreden)!
!
! 14. Hoe!tevreden!was!u!met!uw!relatie!met!uw!familie?! ! VOOR:! ! ! !
a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a !
Kan!niet! !!!!!!!!!!!Ontevreden!!!!!Meestal!!!!!!!!!!!!!!!Gemengd!!!!!!!!!!!!Meestal!!!!!!!!!!!!Tevreden!!!!!!!!!!!!Kan!niet slechter! !!!!!!!!!!!! ! !!!ontevreden!!!!!!!(tevreden!en!!!!!!!!tevreden!!!!!!!!!!! !!!!!!!!!!!beter! ! ! ! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!ontevreden)!
!
! 15. Hoe!tevreden!was!u!met!uw!lichamelijke!gezondheid?! ! VOOR:! ! ! ! !
a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a !
Kan!niet! !!!!!!!!!!!Ontevreden!!!!!Meestal!!!!!!!!!!!!!!!Gemengd!!!!!!!!!!!!Meestal!!!!!!!!!!!!Tevreden!!!!!!!!!!!!Kan!niet slechter! !!!!!!!!!!!! ! !!!ontevreden!!!!!!!(tevreden!en!!!!!!!!tevreden!!!!!!!!!!! !!!!!!!!!!!beter! ! ! ! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!ontevreden)!
!
16. Hoe!tevreden!was!u!met!uw!psychische!gezondheid?! ! VOOR:! ! ! !
!
a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a !
Kan!niet! !!!!!!!!!!!Ontevreden!!!!!Meestal!!!!!!!!!!!!!!!Gemengd!!!!!!!!!!!!Meestal!!!!!!!!!!!!Tevreden!!!!!!!!!!!!Kan!niet slechter! !!!!!!!!!!!! ! !!!ontevreden!!!!!!!(tevreden!en!!!!!!!!tevreden!!!!!!!!!!! !!!!!!!!!!!beter! ! ! ! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!ontevreden)!
!
!
73! !
Manchester!–!verkorte!Kwaliteit!van!Leven!meting!2! Instructie&bij&het&invullen&–&OP&DIT&MOMENT&
Hieronder!staan!opnieuw!16!vragen!die!gaan!over!uw!leven.!Graag!willen!we!van!u!weten!hoe! tevreden!u!over!uw!leven!bent.!U!kunt!dat!aangeven!door!steeds!een!kruisje!te!zetten!bij!het! antwoord!dat!het!beste!uw!mening!weergeeft.!! ! Per!vraag!staat!er!steeds!een!rij!van!‘kan!niet!slechter’!tot!‘kan!niet!beter’.!We!willen!u!vragen!om!het! antwoord!in!te!vullen!dat!het!best!past!bij!uw!leven!OP&DIT&MOMENT.&U!kiest!het!antwoord!dat!op! dit!moment!het!beste!uw!mening!weergeeft,!dus!NA&de&behandeling!bij!Naron!Praktijk.!!! ! Uw!antwoorden!zijn!van!belang!voor!het!evalueren!van!het!Atriské!Protocol.!Daarom!willen!we!u! vragen!om!alle!vragen!zorgvuldig!te!beantwoorden.!Bij!vraag!2!en!12!kiest!u!welke!situatie!op!uw!van! toepassing!is.!Alvast!hartelijk!dank!voor!uw!medewerking!! !
De&vragen&
1. Kunt!u!vertellen!hoe!op!u!dit!moment!uw!leven!als!geheel!ervaart?!
! NA:!! ! ! ! !
a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a !
Kan!niet! !!!!!!!!!!!Ontevreden!!!!!Meestal!!!!!!!!!!!!!!!Gemengd!!!!!!!!!!!!Meestal!!!!!!!!!!!!Tevreden!!!!!!!!!!!!Kan!niet slechter! !!!!!!!!!!!! ! !!!ontevreden!!!!!!!(tevreden!en!!!!!!!!tevreden!!!!!!!!!!! !!!!!!!!!!!beter! ! ! ! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!ontevreden)!
!
Kies#uit#2a#en#2b# 2. a.!Als!u!een!betaalde!baan!heeft!(of!op!een!sociale!werkplaats!werkt,!of!onderwijs/opleiding! volgt!als!voornaamste!daginvulling):! Hoe!tevreden!bent!u!met!uw!betaalde!baan!of!onderwijs!/!opleiding?! ! NA:!! ! ! !
a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a !
Kan!niet! !!!!!!!!!!!Ontevreden!!!!!Meestal!!!!!!!!!!!!!!!Gemengd!!!!!!!!!!!!Meestal!!!!!!!!!!!!Tevreden!!!!!!!!!!!!Kan!niet slechter! !!!!!!!!!!!! ! !!!ontevreden!!!!!!!(tevreden!en!!!!!!!!tevreden!!!!!!!!!!! !!!!!!!!!!!beter! ! ! ! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!ontevreden)!
!
! 2.!! b.!Als!u!geen!betaalde!baan!heeft!of!gepensioneerd!bent:! ! Hoe!tevreden!bent!u!met!het!feit!dat!u!geen!betaalde!baan!heeft!of!gepensioneerd!bent?! ! NA:!! ! ! ! !
a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a !
Kan!niet! !!!!!!!!!!!Ontevreden!!!!!Meestal!!!!!!!!!!!!!!!Gemengd!!!!!!!!!!!!Meestal!!!!!!!!!!!!Tevreden!!!!!!!!!!!!Kan!niet slechter! !!!!!!!!!!!! ! !!!ontevreden!!!!!!!(tevreden!en!!!!!!!!tevreden!!!!!!!!!!! !!!!!!!!!!!beter! ! ! ! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!ontevreden)!
!
3. Hoe!tevreden!bent!u!met!hoe!goed!u!bij!kas!zit?! ! NA:!! ! ! !
a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a !
Kan!niet! !!!!!!!!!!!Ontevreden!!!!!Meestal!!!!!!!!!!!!!!!Gemengd!!!!!!!!!!!!Meestal!!!!!!!!!!!!Tevreden!!!!!!!!!!!!Kan!niet slechter! !!!!!!!!!!!! ! !!!ontevreden!!!!!!!(tevreden!en!!!!!!!!tevreden!!!!!!!!!!! !!!!!!!!!!!beter! ! ! ! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!ontevreden)!
!
! 4. Heeft!u!iemand!die!u!een!goede!vriend!of!vriendin!zou!noemen?! ! NA:!! !
!Ja! Nee!
74! !
5. Heeft!u!de!afgelopen!week!een!vriend!of!vriendin!ontmoet!(op!bezoek!geweest!bij!een! vriend!of!vriendin,!bezocht!door!een!vriend!of!vriendin,!vriend!of!vriendin!ontmoet! buitenshuis!of!buiten!het!werk)?! ! NA:!!
!Ja! Nee!
! 6. Hoe!tevreden!bent!u!met!het!aantal!en!de!kwaliteit!van!uw!vriendschappen?! ! NA:!! ! ! ! !
a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a !
Kan!niet! !!!!!!!!!!!Ontevreden!!!!!Meestal!!!!!!!!!!!!!!!Gemengd!!!!!!!!!!!!Meestal!!!!!!!!!!!!Tevreden!!!!!!!!!!!!Kan!niet slechter! !!!!!!!!!!!! ! !!!ontevreden!!!!!!!(tevreden!en!!!!!!!!tevreden!!!!!!!!!!! !!!!!!!!!!!beter! ! ! ! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!ontevreden)!
!
7. Hoe!tevreden!bent!u!met!de!dingen!die!u!in!uw!vrije!tijd!doet?! ! NA:!! ! ! !
a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a !
Kan!niet! !!!!!!!!!!!Ontevreden!!!!!Meestal!!!!!!!!!!!!!!!Gemengd!!!!!!!!!!!!Meestal!!!!!!!!!!!!Tevreden!!!!!!!!!!!!Kan!niet slechter! !!!!!!!!!!!! ! !!!ontevreden!!!!!!!(tevreden!en!!!!!!!!tevreden!!!!!!!!!!! !!!!!!!!!!!beter! ! ! ! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!ontevreden)!
!
! 8. Hoe!tevreden!bent!u!met!de!woonomstandigheden?! ! NA:!! ! ! !
a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a !
Kan!niet! !!!!!!!!!!!Ontevreden!!!!!Meestal!!!!!!!!!!!!!!!Gemengd!!!!!!!!!!!!Meestal!!!!!!!!!!!!Tevreden!!!!!!!!!!!!Kan!niet slechter! !!!!!!!!!!!! ! !!!ontevreden!!!!!!!(tevreden!en!!!!!!!!tevreden!!!!!!!!!!! !!!!!!!!!!!beter! ! ! ! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!ontevreden)!
!
! 9. Bent!u!het!afgelopen!jaar!beschuldigd!van!een!misdrijf?!
! NA:!!
!Ja! Nee!
! 10. Bent!u!het!afgelopen!jaar!slachtoffer!geweest!van!lichamelijk!geweld?! ! NA:!!
!Ja! Nee!
!
11. Hoe!tevreden!bent!u!met!uw!persoonlijke!veiligheid?! ! NA:!! ! ! !
a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a !
Kan!niet! !!!!!!!!!!!Ontevreden!!!!!Meestal!!!!!!!!!!!!!!!Gemengd!!!!!!!!!!!!Meestal!!!!!!!!!!!!Tevreden!!!!!!!!!!!!Kan!niet slechter! !!!!!!!!!!!! ! !!!ontevreden!!!!!!!(tevreden!en!!!!!!!!tevreden!!!!!!!!!!! !!!!!!!!!!!beter! ! ! ! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!ontevreden)!
!
! Kies#uit#12a#en#12b# # 12. a.!Als!u!met!anderen!woont:! Hoe!tevreden!bent!u!met!de!mensen!met!wie!u!samenleeft?! ! NA:!! ! ! !
a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a !
Kan!niet! !!!!!!!!!!!Ontevreden!!!!!Meestal!!!!!!!!!!!!!!!Gemengd!!!!!!!!!!!!Meestal!!!!!!!!!!!!Tevreden!!!!!!!!!!!!Kan!niet slechter! !!!!!!!!!!!! ! !!!ontevreden!!!!!!!(tevreden!en!!!!!!!!tevreden!!!!!!!!!!! !!!!!!!!!!!beter! ! ! ! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!ontevreden)!
!
! ! 75! !
12. b.!Als!u!alleen!woont:! Hoe!tevreden!bent!u!met!het!feit!dat!u!alleen!woont?! ! NA:!! ! ! !
a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a !
Kan!niet! !!!!!!!!!!!Ontevreden!!!!!Meestal!!!!!!!!!!!!!!!Gemengd!!!!!!!!!!!!Meestal!!!!!!!!!!!!Tevreden!!!!!!!!!!!!Kan!niet slechter! !!!!!!!!!!!! ! !!!ontevreden!!!!!!!(tevreden!en!!!!!!!!tevreden!!!!!!!!!!! !!!!!!!!!!!beter! ! ! ! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!ontevreden)!
!
! 13. Hoe!tevreden!bent!u!met!uw!seksuele!leven?! ! NA:!! ! ! !
a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a !
Kan!niet! !!!!!!!!!!!Ontevreden!!!!!Meestal!!!!!!!!!!!!!!!Gemengd!!!!!!!!!!!!Meestal!!!!!!!!!!!!Tevreden!!!!!!!!!!!!Kan!niet slechter! !!!!!!!!!!!! ! !!!ontevreden!!!!!!!(tevreden!en!!!!!!!!tevreden!!!!!!!!!!! !!!!!!!!!!!beter! ! ! ! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!ontevreden)!
!
! 14. Hoe!tevreden!bent!u!met!uw!relatie!met!uw!familie?! ! NA:!! ! ! !
a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a !
Kan!niet! !!!!!!!!!!!Ontevreden!!!!!Meestal!!!!!!!!!!!!!!!Gemengd!!!!!!!!!!!!Meestal!!!!!!!!!!!!Tevreden!!!!!!!!!!!!Kan!niet slechter! !!!!!!!!!!!! ! !!!ontevreden!!!!!!!(tevreden!en!!!!!!!!tevreden!!!!!!!!!!! !!!!!!!!!!!beter! ! ! ! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!ontevreden)!
!
! 15. Hoe!tevreden!bent!u!met!uw!lichamelijke!gezondheid?! ! NA:!! ! ! !
a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a !
Kan!niet! !!!!!!!!!!!Ontevreden!!!!!Meestal!!!!!!!!!!!!!!!Gemengd!!!!!!!!!!!!Meestal!!!!!!!!!!!!Tevreden!!!!!!!!!!!!Kan!niet slechter! !!!!!!!!!!!! ! !!!ontevreden!!!!!!!(tevreden!en!!!!!!!!tevreden!!!!!!!!!!! !!!!!!!!!!!beter! ! ! ! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!ontevreden)!
!
! 16. Hoe!tevreden!bent!u!met!uw!psychische!gezondheid?! ! NA:!! ! ! !
a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a a!a!a!a!a!a!a!a!a!a !
Kan!niet! !!!!!!!!!!!Ontevreden!!!!!Meestal!!!!!!!!!!!!!!!Gemengd!!!!!!!!!!!!Meestal!!!!!!!!!!!!Tevreden!!!!!!!!!!!!Kan!niet slechter! !!!!!!!!!!!! ! !!!ontevreden!!!!!!!(tevreden!en!!!!!!!!tevreden!!!!!!!!!!! !!!!!!!!!!!beter! ! ! ! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!ontevreden)!
!
! !
76! !
Tilburg,!8!juli!2015! ! Beste!…! ! Als!eerste!wil!ik!je!hartelijk!danken!dat!je!aan!het!onderzoek!van!Eline!van!den!Berg,!met!betrekking! tot!de!Trauma!behandeling!die!je!destijds!bij!mij!hebt!gehad,!hebt!willen!meewerken.!! Het!onderzoek!heeft!waardevolle!informatie!opgeleverd!voor!verder!ontwikkeling!en!naar!ik!hoop! kunnen!doorgeven!van!deze!behandelwijze.!Toen!mevrouw!van!den!Berg!de!gegevens!had!verwerkt! bleek!er!toch!een!belangrijke!vraag!niet!te!zijn!gesteld!waardoor!er!vragen!reizen!met!betrekking!tot! de!uitkomsten!van!het!onderzoek.!! De!vraag!die!niet!is!gesteld!is!of!je!nog!klachten!hebt!van!de!traumatische!ervaringen!die!bij!mij!zijn! behandeld.!Een!aanzienlijk!aantal!mensen,!zo!bleek!uit!de!antwoorden!die!Eline!van!den!Berg! ontving,!hebben!na!de!behandeling!bij!mij!opnieuw!schokkende!en/of!traumatische!gebeurtenissen! meegemaakt.!!De!eventuele!!PTSS!klachten!of!symptomen!waar!men!nu!nog!last!van!heeft!kunnen! daarmee!samenhangen.!Hierdoor!is!er!geen!helder!eenduidig!beeld!ontstaan!met!betrekking!tot!de! effecten!van!de!behandeling!die!je!bij!mij!hebt!gehad.!! Ik!heb!Eline!van!de!Berg!gevraagd!om!een!klein!na!onderzoek!te!doen!om!hieromtrent!duidelijkheid! te!krijgen.! Het!betreft!enkele!vragen!die!na!verwachting!niet!meer!dan!5!tot!10!minuten!tijd!van!je!zullen! vragen.!! Wederom!stuur!ik!deze!vragen!naar!je!toe!met!een!retourenveloppen!geadresseerd!naar!mevrouw! Eline!van!den!!Berg,!onder!nummer,!zodat!de!anonimiteit!gewaarborgd!blijft.!! Deze!gegevens!zullen!in!een!bijlage!aan!de!huidige!resultaten!van!het!onderzoek!worden! toegevoegd.!! De!uitwerking!van!het!onderzoek!kunt!u!vanaf!8!augustus!lezen!op!de!site!van!www.!revivendo.nl! ! Hartelijk!dank!voor!jullie!medewerking!! Ton!Naron!! !
!
77! !
Datum:!……………………………………………..! ! 1. Ervaart!u!nu!nog!klachten!met!betrekking!tot!de!traumatische!gebeurtenis(sen)!waarvoor!u! bent!behandeld!door!dhr.!Naron?!(zet#een#kruisje#bij#het#juiste#antwoord)! Ja!(ga!door!naar!vraag!2)! Nee!(u!kunt!dan!de!hierna!volgende!vragen!overslaan)!! ! 2. In!hoeverre!heeft!u!nu!nog!last!van!onderstaande!klachten!als!gevolg!van!de!traumatische! gebeurtenis(sen)!waarvoor!u!door!dhr.!Naron!bent!behandeld?! Omcirkel#het#antwoord#dat#weergeeft#in#hoeverre#u#de#afgelopen#week#last#heeft#gehad#van# de#genoemde#klacht# ! 1!=!nooit! 2!=!1x!per!week! 3!=!2!tot!4x!per!week! 4!=!5x!of!meer!per!week!! ! Herbelevingen! !
!
!
!
!
1!
2!
3!
4!
Nachtmerries! !
!
!
!
!
!
1!
2!
3!
2!
3!
4!
Vermijding!van!pijnlijke!herinneringen,!gedachten!of!! 1!
4!
gevoelens!m.b.t.!de!traumatische!gebeurtenis! Schuldgevoelens!
!
!
!
!
!
1!
2!
3!
4!
Schaamtegevoelens!
!
!
!
!
!
1!
2!
3!
4!
Wraakgevoelens!
!
!
!
!
!
1!
2!
3!
4!
! Zijn!er!nog!andere!klachten!waar!u!nu!nog!last!van!heeft!als!gevolg!van!de!traumatische! gebeurtenis(sen)!waarvoor!u!behandeld!bent!door!dhr.!Naron?!Zo!ja,!om!welke!klacht(en)! gaat!het?! ! …………………………………………………………………………………………………………………………! ! …………………………………………………………………………………………………………………………! ! …………………………………………………………………………………………………………………………! 78! !
! …………………………………………………………………………………………………………………………! ! 3. Wat!is!de!reden!dat!u!niet!opnieuw!contact!heeft!gezocht!met!dhr.!Naron!met!betrekking!tot! de!klachten!die!u!nu!nog!ervaart!als!gevolg!van!de!traumatische!gebeurtenis(sen)!waarvoor!u! door!dhr.!Naron!bent!behandeld?! ! …………………………………………………………………………………………………………………………! ! …………………………………………………………………………………………………………………………! ! …………………………………………………………………………………………………………………………! ! …………………………………………………………………………………………………………………………!
79! !
Bijlage&4&=&Interviews&& & Interview&1& Afgenomen!op!11!juni!2015.!De!duur!van!het!interview!bedraagt!30!minuten.!! ! Eerst#volgt#een#korte#inleiding#waarin#de#interviewer#zich#voorstelt#en#uitlegt#waarom#het#interview# wordt#afgenomen.#Er#wordt#ook#gevraagd#of#het#interview#opgenomen#mag#worden#en#vervolgens# start#het#interview.## # I#=#Interviewer# G#=Geïnterviewde## *#Om#de#privacy#van#de#geïnterviewde#te#waarborgen#zijn#bepaalde#gegevens#(zoals#namen)#gewijzigd# of#weggelaten#in#de#uitwerking#van#het#interview# # I:!Hoe!kijkt!u!terug!op!de!behandeling!van!Ton!Naron?! G:!Met!heel!veel!tevredenheid.!Toen!ik!bij!Ton!terecht!kwam!zat!ik!heel!diep!in!de!put!en!ik!heb!de! behandeling!ervaren!als!een!ware!bevrijding.! ! I:!Hoe!lang!bent!u!in!behandeling!geweest?! G:!Ik!denk!een!maand!of!4!à!5.!Twintig!behandelingen!in!twintig!weken.! ! I:!Met!welk!gevoel!kijkt!u!terug!op!de!behandeling?! G:!Tevreden!en!bevrijdend! ! I:!Wat!vond!u!prettig!aan!de!behandeling?! G:!Het!contact!met!Ton!vond!ik!heel!prettig.!Hij!scoort!heel!hoog!op!de!ambiance!tussen!hulpverlener! en!cliënt,!dat!wekte!veel!vertrouwen.!Het!stelde!mij!in!staat!om!me!ook!gewoon!over!te!geven!aan! de!behandeling.!Hij!heeft!een!aantal!dingen!gedaan.!Hij!begon!met!een!aantal!basale!dingen!maar!op! een!gegeven!moment!ging!het!al!snel!over!een!!traumatische!ervaring!waar!ik!mee!te!maken!heb! gehad,!die!te!maken!had!met!het!overlijden!van!mijn!zoon!en!met!name!het!beeld!dat!ik!daar!aan! over!heb!gehouden.!Het!beeld!dat!ik!hem!het!laatst!gezien!had!spookte!alsmaar!door!mijn!hoofd!en! daar!kon!ik!niet!los!van!komen.!Ton!heeft!met!mij!een!procedure!doorlopen,!waarin!hij!mij!dingen! heeft!laten!doen.!Ik!was!op!twee!manieren!aan!het!kijken.!Ik!ben!zelf!ook!onderzoeker.!Ik!ben!heel! erg!geïnteresseerd!in!processen!en!hoe!zich!die!afspelen.!Ik!ben!sterk!analytisch!ingesteld!dus!ik!heb! ook!terwijl!hij!die!procedure!met!mij!doorliep!te!maken!gehad!met!twee!niveaus!tegelijkertijd.!Één! had!te!maken!met!het!feit!dat!ik!meedeed!in!de!procedure!en!precies!deed!wat!hij!vroeg!en!het!zo! aan!het!ervaren!was.!Maar!er!was!ook!een!ander!niveau!waarop!ik!naar!mezelf!keek!en!als!het!ware! zag!wat!hij!aan!het!doen!was:!hij!laat!me!gevoelens!schetsen!en!die!reframed!hij!ook!een!beetje!en! op!een!gegeven!moment!liet!hij!die!twee!gevoelens!bij!elkaar!komen!en!toen!was!die!analytische! kant!in!één!keer!verdwenen!en!zat!ik!alleen!nog!maar!in!die!gevoelskant.!Op!dat!moment!heb!ik!het! laatste!moment!met!mijn!zoon!afgemaakt.!De!avond!voor!mijn!zoon!overleed!heb!ik!ruzie!met!mijn! zoon!gehad,!een!pedagogisch!verantwoorde!ruzie.!Ik!was!boos!op!hem!en!hij!was!naar!boven!gegaan! en!was!op!een!gegeven!moment!terug!gekomen!om!sorry!te!zeggen!en!toen!deed!ik!een!beetje!bozig! en!zei!“daar!heb!ik!de!hele!zolder!mee!vol!liggen”!en!“doe!nou!maar!eens!een!keer!wat!je!belooft”.! Toen!zat!ik!op!die!stoel!aan!het!bureau!en!hij!stond!in!de!deuropening!en!hij!liep!de!trap!weer!op.!! 80! !
De!laatste!keer!dat!ik!hem!levend!zag!was!dus!dat!hij!schuldig!naar!mij!keek!en!ik!bozig!naar!hem!en! die!blik!bleef!hangen.!Daar!voelde!ik!me!heel!schuldig!over.!En!op!dat!moment!in!die!behandeling! ben!ik!achter!hem!aan!naar!boven!gelopen!en!heb!ik!hem!een!aai!over!zijn!bol!gegeven!en!ben!ik! weer!naar!beneden!gelopen!en!alles!waar!ik!last!van!had!was!gewoon!weg,!alle!schuldgevoelens!bij! mezelf!en!de!pijn!van!dat!moment.!Ik!kan!er!nu!gewoon!over!praten.!Ongeveer!4!jaar!na!het! overlijden!van!mijn!zoon!zat!ik!bij!Ton!en!ik!heb!in!die!periode!met!niemand!over!dat!moment! kunnen!praten.!Ik!ben!heel!gemakkelijk!in!het!praten!over!wat!er!allemaal!gebeurt!is.!Dat!geldt!ook! voor!mijn!vrouw!en!voor!onze!dochter.!We!zijn!er!altijd!heel!erg!open!over!geweest,!over!alles.! Behalve!dat!moment,!daar!kon!ik!niet!over!praten!en!vanaf!dat!moment!kon!ik!dat!wel.!! ! I:!Toen!heeft!u!het!dus!positief!af!kunnen!sluiten!als!ik!het!goed!begrijp?! G:!Ja,!heel!erg.!Dat!heeft!zodanig!verlossend!gewerkt,!dat!was!dusdanig!bevrijdend!dat!ik!daarna!ook! in!alle!andere!stappen!die!ik!in!de!therapie!gezet!heb,!er!vol!voor!gegaan!ben.!Maar!vanaf!dat! moment!was!mijn!primaire!doel!al!bereikt!en!dat!was!al!vrij!vroeg,!ongeveer!na!vier!gesprekken.!Het! gevoel!dat!ik!wat!had!aan!de!behandeling!kwam!al!heel!snel.! ! I:!Wat!vond!u!van!de!tijdsduur!van!de!behandeling?!! G:!Dat!was!niet!bezwaarlijk.!Het!enige!wat!ik!bezwaarlijk!vond!aan!de!behandeling!was!dat!deze!in! Tilburg!plaatsvond!en!ik!daar!niet!in!de!buurt!woon!en!dat!daar!geen!alternatief!voor!was.!Dit!is!nou! eenmaal!het!geval!als!je!te!maken!hebt!met!iemand!die!specialistisch!is!in!zijn!vak!en!je!wilt!daar!naar! toe!gaan.!Ik!ben!bij!Ton!terecht!gekomen!op!verwijzing!van!een!bedrijfsarts.!! I:!Er!was!helemaal!niets!wat!u!minder!prettig!vond!aan!de!behandeling?!! G:!Nee,!alleen!de!reisduur.! ! I:!Hoe!lang!moest!u!reizen?! G:!Als!je!geluk!hebt!dan!doe!je!er!vijftig!minuten!over!maar!dan!moet!de!weg!echt!helemaal!vrij!zijn.! Er!zijn!ook!dagen!dat!het!een!uur!en!drie!kwartier!duurde.!! ! I:!Hoelang!duurde!één!behandeling?! G:!Een!uur! ! I:!Was!dat!voldoende?! G:!Als!je!daar!zit!heb!je!soms!het!idee!dat!het!nog!wel!een!uur!mag!duren.!Maar!de!duur!van!een!uur! was!wel!goed!want!het!kost!natuurlijk!ook!een!hoop!energie!waardoor!de!meerwaarde!van!een! tweede!uur!af!zou!nemen.!Ik!kan!me!ook!heel!goed!voorstellen!dat!het!zinvol!is!om!de!dingen!die!je! gedaan!hebt!en!die!we!hebben!besproken!ook!te!laten!bezinken.!Vanwege!de!effectiviteit!kan!ik!me! best!wel!voorstellen!dat!juist!één!keer!in!de!week!afspreken!goed!is.! ! I:!Als!ik!het!goed!begrijp!had!u!één!keer!in!de!week!één!uur!behandeling?! G:!Ja!en!ik!denk!dat!ik!in!het!begin!een!keer,!twee!keer!in!de!week!ben!geweest.!Ik!weet!het!niet! meer!precies.! ! I:!Op!welke!manier!heeft!de!behandeling!u!geholpen!bij!de!verwerking!van!het!trauma?!U!vertelde! net!al!dat!het!stilstaande!beeld!dat!u!had!is!weggenomen…!
81! !
G:!Ja!dat!is!heel!bevrijdend!geweest.!Het!tweede!wat!bij!ons!speelde,!bij!mijn!vrouw!trouwens!ook! dat!stukje!therapie!hebben!we!gemeenschappelijk!gevolgd,!ging!eigenlijk!over!de!hele!periode!tussen! het!overlijden!van!onze!zoon!en!de!begrafenis.!Dat!zijn!vijf!dagen!geweest!en!die!zijn!zo!waanzinnig! indrukwekkend!geweest,!met!zoveel!hele!intense!indrukken!variërend!van!heel!verdrietig!tot!ook! dingen!die!als!je!er!op!terug!kijkt!heel!mooi!zijn.!Dit!was!de!meest!intens!verdrietige!periode!in!ons! leven!die!je!je!maar!kan!voorstellen!en!die!hebben!we!behandeld!als!een!film.!Ton!heeft!ons! geholpen!om!met!die!film!op!zo’n!manier!om!te!gaan!dat!het,!zoals!hij!het!steeds!uitlegde:!“als!de! herinneringen!die!je!hebt!niet!goed!gronden!of!aarden!in!je!memorybank!dan!blijven!ze!rond!zweven! als!losse!herinneringen!en!die!blijven!de!kracht!van!herbelevingen!hebben.!Als!ze!wel!een!plaats! krijgen!in!de!memorybank,!dan!worden!het!herinneringen!die!in!de!loop!van!de!tijd!wat!zachter! worden!en!dus!krijg!je!daar!andere!emoties!bij”.!Wat!voor!ons!heel!erg!speelde!was!het!rouwen!van! de!emoties!waarvan!we!steeds!last!bleven!hebben.!We!konden!er!wel!mee!omgaan!maar!we!hadden! er!ook!last!van,!het!koste!ons!heel!veel!energie!om!daarmee!om!te!gaan.!Bij!mij!was!dat!ook!nog!eens! gecombineerd!met!heel!veel!stress!in!mijn!werk.!Ik!was!eigenlijk!een!kaars!die!aan!twee!kanten!aan! het!branden!was!want!ik!liep!ook!tegen!een!burnaout!aan,!daarom!kwam!ik!bij!Ton!terecht.!Samen! hadden!we!vastgesteld!dat!die!burnaout!te!maken!had!met!gestagneerde!rouwverwerking.!Daar! waren!twee!belangrijke!aspecten!in,!het!laatste!moment!‘de!foto’!zoals!Ton!hem!beschreef!en!‘het! filmpje’!en!daar!hebben!we!allebei!het!nodige!aangedaan.!Daarna!hebben!we!nog!een!deel!van!de! behandeling!gebruikt!om!te!reflecteren!op!mijn!eigen!leven.!Wat!doe!ik?!Waarom!doe!ik!dat?!Hoe! doe!ik!dat?!Wat!vind!ik!eigenlijk!belangrijk?!Wat!zijn!mijn!eigen!primaire!drijfveren?!Waar!wordt!ik! gelukkig!van?!En!waarom!doe!ik!niet!waar!ik!gelukkig!van!word?!Dat!heeft!er!bij!mij!toe!geleid!ten! aanzien!van!het!werk!dat!ik!op!dat!moment!deed!heel!specifiek!in!staat!werd!gesteld!om!te! formuleren!wat!ik!wel!wilde!vasthouden!in!mijn!werk!en!waar!ik!vanaf!wilde.!Op!basis!daarvan!kon!ik! heel!goed!omschrijven!wat!voor!een!baan!ik!eigenlijk!zou!willen!hebben.!Dus!ben!ik!op!zoek!gegaan! naar!die!baan!en!nu!heb!ik!die!baan!ook!en!voel!ik!me!vele!malen!prettiger.!! ! I:!Dus!daarmee!is!eigenlijk!ook!een!stap!gezet?! G:!Ja.!Ik!werkte!bij!een!Bureau!voor!onderzoek!en!advies.!Daar!was!ik!directeur!toen!mijn!zoon! overleed.!Ik!heb!toen!na!een!aantal!maanden!reaintegreren,!waarin!het!eigenlijk!niet!zo!goed!ging,! mijn!directie!taken!neergelegd!zodat!ik!ook!meer!ruimte!kreeg!om!tijd!te!besteden!aan!mijzelf!en!aan! mijn!vrouw!en!mijn!dochter.!Toen!ik!in!mijn!werk!niet!meer!verantwoordelijk!was!voor!andere! mensen!en!gewoon!kon!doseren!daarin!kon!ik!dingen!rustiger!aan!doen!zoals!ik!dat!zelf!nodig!vond.! Dus!toen!ben!ik!weer!gaan!werken!in!het!soort!werk!dat!ik!al!die!jaren!daarvoor!heb!gedaan!in! opdracht!van!allerlei!opdrachtgevers.!Dat!vond!ik!op!een!gegeven!moment!niet!meer!leuk!en!toen! ben!ik!gaan!nadenken!over!wat!wil!ik!dan!wel.!Wil!ik!weer!directeur!zijn?!Wil!ik!weer!! eindverantwoordelijk!zijn?!Of!wat!is!het!dan!wat!ik!mis!en!tegelijkertijd!wat!ik!in!het!werk!wat!ik!doe! wat!ik!niet!leuk!vind?!Toen!ben!ik!tot!de!conclusie!gekomen!dat!het!voor!mij!heel!erg!ging!om!het! langdurig!kunnen!samenwerken!met!een!groep!mensen!en!daarmee!een!ontwikkeling!kunnen! doormaken!en!daarmee!kunnen!sturen!in!die!ontwikkeling.!Nou!daar!hoef!je!geen!directeur!voor!te! zijn!maar!dat!betekent!wel!dat!je!in!een!organisatie!moet!werken!en!niet!voor!heel!veel!verschillende! organisaties.!Dus!je!moet!ook!echt!deel!gaan!uit!maken!van!een!organisatie!want!ik!wist!ook!goed!op! wat!voor!een!positie!dat!moest!zijn.!Wel!strategisch!niet!eindverantwoordelijk.!! Het!moest!in!de!buurt!zijn!want!die!reisafstanden!was!ook!niet!meer!wat!ik!wilde.!Zo!had!ik!gewoon! een!eisenlijstje!waardoor!ik!heel!precies!wist!wat!ik!zocht!en!zo!ben!ik!gewoon!opzoek!gegaan!naar! wat!daar!bij!past.!En!nu!werk!ik!in!zo’n!functie!bij!een!hulpverleningsinstelling.!Ik!zit!in!een!sector! 82! !
waar!heel!veel!dynamiek!is!en!waar!heel!veel!aan!het!gebeuren!is!en!waar!ik!ook!een!rol!in!kan! spelen!maar!ik!ben!niet!eindverantwoordelijk!voor!wat!er!gebeurt!dus!ik!slaap!’s!avonds!lekker.!Dus! het!is!voor!mij!wel!spannend!maar!minder!spannend.!Ik!zit!op!een!leuke!plek!waar!ik!veel!kan!doen.! Het!is!hier!in!de!buurt,!ik!kan!op!de!fiets!naar!mijn!werk.!Het!is!een!thema!waar!ik!gepassioneerd!van! kan!raken.!De!jeugdzorg!of!zorg!voor!gehandicapten!of!zorg!voor!ouderen!spreekt!mij!aan,!met!echte! mensen!en!echte!problemen!werken!waar!je!warm!voor!kunt!worden.!Dat!is!allemaal!goed!gelukt.! Dat!heeft!Ton!me!gebracht.!! ! I:!Dus!door!de!behandeling!bent!u!er!achter!gekomen!wat!u!echt!wilt?! G:!Ik!heb!het!zelf!gedaan!dat!snap!ik!maar!Ton!heeft!me!daar!heel!nadrukkelijk!bij!geholpen.!! ! I:!Welke!veranderingen!heeft!u!gemerkt!door!de!behandeling?! G:!Lichamelijk!denk!ik!niet.!Ik!had!geen!lichamelijke!klachten.!Ik!kon!goed!slapen,!daar!heb!ik!nooit! last!van!gehad.!Het!is!dus!niet!dat!dat!in!één!keer!beter!ging!en!ik!was!ook!niet!iemand!die!met! zweethanden!en!hartkloppingen!en!dat!soort!dingen!allemaal!rond!liep.!Dat!had!ik!allemaal!niet.!Ik! was!wel!heel!moe.!Dat!verbeterde!ook!maar!niet!op!dat!moment!dat!is!pas!daarna!gekomen.!Ik!ben! me!vooral!mentaal!anders!gaan!voelen.!! ! I:!Kunt!u!verder!uitleggen!wat!u!daarmee!bedoeld?! G:!Ja!bevrijdend.!Ik!heb!me!bevrijd!gevoeld!dat!is!één!en!daarna!heb!ik!op!het!eind!van!het!traject! heb!ik!ook!weer!grip!gekregen!op!mijn!eigen!leven.!Doordat!ik!veel!beter!kon!omschrijven!wat!ik!wel! wilde!en!wat!ik!niet!wilde.!Hierdoor!kreeg!ik!ook!de!gelegenheid!om!het!heft!weer!in!handen!te! nemen.!Eigenlijk!is!het!dat!wel.!Als!je!kind!dood!gaat!dan!ben!je!ook!het!stuur!in!je!leven!kwijt.! Blijkbaar!stuur!jezelf!niet!anders!was!je!dat!niet!overkomen.!Daar!kreeg!ik!wel!weer!grip!op!mijn! eigen!leven.!! ! I:!Heeft!u!ook!verandering!ervaren!in!sociale!contacten?! G:!Dat!is!wel!redelijk!hetzelfde!gebleven.!We!hebben!een!heel!actief!sociaal!leven.!Dat!hadden!we! daarvoor!ook!al.!Het!heeft!vooral!voor!verandering!gezorgd!op!de!manier!waarop!ik!in!het!leven!sta.! Een!paar!hele!grote!belemmerende!factoren!die!waren!verdwenen!maar!tegelijkertijd!heb!ik!dus! vooral!ruimte!gekregen.!! ! I:!Was!de!behandeling!van!Ton!Naron!uw!eerste!behandeling!of!bent!u!al!eerder!behandeld?! G:!Dit!was!de!eerste!keer.!Dat!hangt!er!vanaf!wat!je!behandeling!noemt.!We!hadden!op!mijn!werk! een!bedrijfsarts!en!die!is!op!een!gegeven!moment!weggegaan.!Ik!had!met!die!bedrijfsarts!een!heel! goed!contact!en!toen!mijn!zoon!overleed!schreef!hij!mij!een!brief.!In!die!brief!vertelde!hij!mij!dat!hij! niet!zoveel!voor!mij!kon!doen!en!dat!hij!dat!erg!vond!maar!dat!hij!in!zijn!rol!als!coach!en!begeleider,! dat!hij!daar!wel!iets!in!kon!betekenen.!Zo!bood!hij!aan!om!voor!mij!een!gesprekspartner!te!zijn.! Omdat!hij!mij!goed!kende!in!mijn!werk!en!omdat!we!persoonlijk!goed!contact!hadden!ben!ik!met! hem!ook!een!serie!gesprekken!aangegaan!rondom!die!periode.!De!gesprekken!gingen!vooral!over! dingen!als!hoe!ga!ik!nu!ruzie!met!iemand!maken!over!reiskosten!declaratie?!Over!zoiets!onbenulligs,! terwijl!dat!voor!die!ander!misschien!wel!belangrijk!is!maar!wat!betekent!dat!nou!in!het!licht!van!wat! ik!zelf!heb!meegemaakt?!Ga!ik!niet!veel!harder!worden!in!mijn!oordeel!naar!mensen!toe?!Dus!ik! worstelde!met!een!aantal!dilemma’s!en!daar!hebben!we!het!samen!vooral!overgehad.!Wat!kun!je!
83! !
dan!wel!doen!en!wat!kun!je!niet!doen?!En!waar!moet!je!voor!oppassen.!Maar!dit!was!iets!heel!anders! dit!was!geen!behandeling.!! ! I:!Hoe!kijkt!u!tegen!het!leven!aan?! G:!Ik!heb!een!hele!positieve!levenshouding.!Die!had!ik!altijd!al,!die!is!ook!nooit!in!het!geding!geweest! ook!na!het!overlijden!van!mijn!zoon!niet.!Die!heeft!ons!toen!zelfs!overeind!gehouden.!Ik!heb!uit!die! periode!een!aantal!dingen!overgehouden!die!mij!heel!erg!belemmerde!in!mijn!functioneren!en!dat! heeft!Ton!juist!weggenomen.!! ! I:!Zijn!er!nu!nog!specifieke!dingen!waar!u!profijt!van!heeft!naar!aanleiding!van!de!behandeling?! G:!Wat!bij!mij!heel!anders!is!geworden!is!dat!ik!heb!geleerd!veel!meer!op!mijn!intuïtie!te!vertrouwen.! Dat!is!iets!dat!is!ontstaan!na!het!overlijden!van!mijn!zoon!maar!dat!is!bij!Ton!zeker!versterkt.!Ik!was! van!oudsher!iemand!die!altijd!heel!erg!analytisch!was!ingesteld.!Echt!een!wetenschapper,!ik!moet! het!kunnen!verklaren!en!ik!moet!het!kunnen!begrijpen,!zitten!er!gegeven!achter?!En!nu!ben!ik!instaat! om!gewoon!echt!op!basis!van!eerste!indrukken!al!te!weten!wat!er!gaat!gebeuren!en!daar!zelfs!ook!al! beslissingen!op!te!nemen.!Ik!zie!ook!dat!mensen!een!probleem!hebben.!Als!iemand!bij!mij! binnenkomt!dan!weet!ik!gewoon!dat!ik!op!dat!moment!even!de!deur!dicht!moet!doen!en!dat!ik!eerst! even!ga!vragen!van!“hoe!gaat!het!nou!eigenlijk!met!je?”!want!dan!zie!ik!gewoon!dat!er!iets!speelt.! Die!ander!komt!daar!helemaal!niet!over!praten!maar!ik!zie!wel!dat!het!zo!is.!Vroeger!zou!ik!dat!nooit! gezien!hebben.!Ik!ben!voor!andere!signalen!gevoelig!geworden.!Dat!is!wel!belangrijk,!ik!zie!mensen! meer!en!voel!ze!beter!aan.!! ! I:!Heeft!u!ook!het!gevoel!dat!het!door!de!behandeling!naar!voren!is!gekomen?! G:!Dan!kom!je!weer!bij!de!wetenschapper.!Ik!heb!in!een!periode!een!ontwikkeling!doorgemaakt!en!in! die!periode!is!de!behandeling!van!Ton!een!onderdeel!geweest.!Dus!of!het!nou!dat!was!of!dat!ik! gewoon!zo!diep!mijn!emoties!ben!ingegaan,!dat!ik!ook!geleerd!heb!andere!niveaus!van!mezelf!te! herkennen!en!dat!ook!te!gaan!gebruiken!en!aan!te!spreken.!Het!is!een!samenloop!van!wat!er!in!zo’n! periode!gebeurt.!! ! I:!U!heeft!al!genoemd!dat!het!contact!met!Ton!heel!goed!was.!De!duur!van!de!behandeling!was!ook! niet!bezwaarlijk!en!hoe!was!het!verdere!verloop!van!de!behandeling?!! G:!Ik!heb!wel!eens!sessies!gehad!waarin!ik!dacht!wat!hebben!we!nou!gedaan!eigenlijk.!Hebben!we! nou!stappen!vooruit!gezet!of!niet?!Wat!dat!betreft!waren!er!sessies!die!qua!voelbare!vooruitgang!er! echt!uitsprongen.!Zo’n!sessie!als!waar!hij!me!door!zo’n!procedure!laat!gaan!en!waarin!ik!zo’n!‘beeld’! of!‘film’!aanpak,!dat!laatste!moment!met!mijn!zoon,!dat!ik!het!gewoon!voel!wegglijden!en!de! gigantische!bevrijding!die!dat!met!zich!meebrengt.!Dan!is!per!definitie!de!sessie!daarna!wat! tammetjes!qua!opbrengst.!Dat!is!hetzelfde!als!wanneer!je!een!presentatie!moet!geven!en!voor!jou!is! iemand!anders!en!die!is!spectaculair!goed!en!dan!moet!je!zelf!nog,!dan!denk!je!ga!ik!dat!nog!halen?! Dan!kun!je!zelf!een!acht!zijn!maar!als!die!vorige!een!tien!was!dan!is!het!twee!punten!lager.!Terwijl! een!acht!super!goed!is.!Soms!had!ik!dat!wel!maar!ik!had!ook!het!vertrouwen!dat!ik!het!proces! gewoon!zijn!gang!moest!laten!gaan!en!dat!ik!het!aan!Ton!moest!overlaten!wanneer!de!momenten! waren!dat!we!gas!moesten!geven!of!juist!een!beetje!moesten!temporiseren.!! ! I:!Bent!u!ook!weleens!met!een!negatief!gevoel!weggegaan!na!een!behandelsessie?! G:!Nee.!! 84! !
! I:!Dus!u!heeft!ook!nooit!het!gevoel!gehad!dat!u!met!de!behandeling!wilde!stoppen?! G:!Nee.!Ik!had!al!vrij!vroeg!die!ervaring!van!gigantische!bevrijding!dus!het!vertrouwen!was!wel! enorm.!! ! I:!Hoe!was!het!behandeleffect?!! G:!Groot.!Ik!noem!het!bevrijdend.!Veel!groter!kan!eigenlijk!niet.!! ! I:!Hoe!heeft!u!de!afronding!van!de!behandeling!ervaren?!! G:!Als!ik!het!me!goed!herinner!hebben!we!een!klein!beetje!tijd!laten!zitten!tussen!de!één!na!laatste! behandeling!en!de!laatste!behandeling.!Een!week!of!drie!denk!ik!en!daarna!was!ik!gewoon!klaar.!! ! I:!Had!u!ook!het!gevoel!dat!u!klaar!was?! G:!Zeker!als!je!gaat!praten!die!belangrijk!zijn!in!je!leven!en!hoe!je!verder!wilt!gaan!in!je!leven!dan!ben! je!eigenlijk!nooit!klaar!als!je!dat!doet!met!iemand!waarin!je!veel!vertrouwen!hebt.!Maar!ik!was!wel! ver!genoeg!om!weer!losgelaten!te!worden.!Ik!zou!met!die!man!best!iedere!week!een!gesprek!willen! hebben,!nu!nog!maar!dat!kan!ik!niet!betalen!en!dat!wil!ik!ook!niet.!! ! I:!U!had!dus!wel!het!gevoel!dat!het!op!dat!moment!goed!was!om!te!stoppen?! G:!Ja!het!was!een!goed!eind!en!ik!had!het!gevoel!dat!ik!het!zelf!aan!kon.!! ! Het#interview#is#afgerond#met#de#vraag#of#de#geïnterviewde#nog#vragen#of#opmerkingen#heeft#of#nog# wat#kwijt#wil#met#betrekking#tot#de#behandeling#of#het#interview.#De#geïnterviewde#geeft#aan#dat# alles#wel#genoemd#is#tussen#de#regels#door#en#dat#hij#erg#tevreden#is.#Daarna#volgt#nog#een#kort# gesprek#over#de#voortgang#van#het#onderzoek.#Het#interview#wordt#afgesloten#door#de#geïnterviewde# hartelijk#te#bedanken#voor#zijn#medewerking#aan#het#onderzoek#en#het#doen#van#zijn#verhaal.## ! !
Interview&2& Afgenomen!op!12!juni!2015.!De!duur!van!het!interview!bedraagt!35!minuten.!! ! Eerst#volgt#een#korte#inleiding#waarin#de#interviewer#zich#voorstelt#en#uitlegt#waarom#het#interview# wordt#afgenomen.#Er#wordt#ook#gevraagd#of#het#interview#opgenomen#mag#worden#en#vervolgens# start#het#interview.## # I#=#Interviewer# G#=Geïnterviewde## *#Om#de#privacy#van#de#geïnterviewde#te#waarborgen#zijn#bepaalde#gegevens#(zoals#namen)#gewijzigd# of#weggelaten#in#de#uitwerking#van#het#interview# ! I:!Hoe!kijkt!u!terug!op!de!behandeling?!! G:!De!behandeling!op!zich!is!goed!aangeslagen.!Het!is!in!2011!gediagnosticeerd!bij!mij,!PTSS.!Van! daaruit!ben!ik!eerst!een!jaar!bij!een!andere!psycholoog!geweest,!een!GZapsycholoog.!Die!heeft! eigenlijk!aan!symptoombestrijding!gedaan.!Zoals!het!slechte!slapen,!het!piekeren,!het!herbeleven!en! 85! !
de!bekende!knoop!in!de!maag!hebben.!De!klachten!werden!eigenlijk!geminimaliseerd.!!Maar!na!een! jaar!merkte!ik!eigenlijk,!er!is!wel!wat!gedaan!aan!symptoombestrijding,!ik!kon!ook!beter!slapen!en! dergelijke!maar!ik!merkte!aan!mezelf!dat!ik!nog!niet!helemaal!de!oude!was.!Ik!merkte!ook!dat!er!nog! wel!aan!geschaafd!kon!worden!in!ieder!geval.!Toen!ben!ik!ook!via!de!bedrijfsarts!en!vanuit!de!politie! en!toen!nog!via!een!arbeidsdeskundige!volgens!mij!in!contact!gekomen!met!Ton.!Die!had!een!hele! andere!behandeling.!Dat!was!eigenlijk!meer!gebaseerd!op!de!onderliggende!laag!en!daar!heb!ik!wel! heel!veel!aan!gehad.!Bij!het!eerste!was!het!meer!het!herbeleven!om!het!trauma!beter!te!kunnen! verwerken!en!ik!merkte!ook!dat!ik!dat!ontzettend!zwaar!vond!want!ik!kon!heel!veel!details! terughalen.!En!hier!bij!Ton!was!het!alsof!ik!op!een!afstandje!kon!kijken!naar!wat!er!gebeurt!is!zodat! het!minder!confronterend!was.!De!behandelmethode!zelf!was!volgens!mij!bedoeld!om!jezelf!als!je! nog!ergens!een!schuld!gevoel!over!zou!hebben!om!dat!zoveel!mogelijk!een!plaats!te!geven.!Ik!heb! het!gewoon!als!heel!goed!ervaren.!! ! I:!U!merkt!dus!ook!heel!goed!het!verschil!tussen!het!werken!met!herbelevingen!en!zonder! herbelevingen?! G:!Bij!Ton!was!het!intensiever!want!je!moet!je!verplaatsen!in!een!situatie.!Je!zit!als!het!ware!voor!een! televisiescherm!naar!jezelf!te!kijken.!Het!was!wel!intensiever!om!je!in!te!kunnen!leven!maar! tegelijkertijd!heb!ik!het!ook!als!minder!onprettig!en!belastend!ervaren!omdat!je!van!een!afstand!naar! de!situatie!kijkt.!! ! I:!Welk!gevoel!had!u!bij!de!behandeling?!! G:!Ik!ben!er!heel!open!ingegaan.!Ik!had!eigenlijk!geen!verwachtingen!van!de!behandeling.!Ik!ben!in! de!behandeling!een!confrontatie!met!mezelf!gehad!en!die!deed!heel!veel!met!mij.!Ik!heb!eigenlijk! tegen!mezelf!kunnen!zeggen!van!het!is!zoals!het!gelopen!is!en!je!kunt!er!eigenlijk!vrij!weinig!aan! doen,!het!is!goed!zo!en!je!hebt!goed!gehandeld.!Vaak!zit!er!ook!een!stuk!faal!gevoel!bij!omdat!je!toch! een!vak!beoefend!waarbij!nu!nog!steeds,!maar!er!komt!steeds!meer!verbetering!in!bij!de!politie,!! waar!toch!nog!een!taboe!heerst!op!het!uitkomen!voor!bepaalde!heftige!dingen.!Het!hoort!erbij!maar! er!is!toch!een!bepaalde!manier!waarop!er!binnen!de!organisatie!mee!om!wordt!gegaan.!Dat!wordt! steeds!beter!en!ik!merk!dat!nu!ook!nog!steeds.!Dus!de!behandeling!is!goed!maar!alleen!de! organisatie!zelf,!de!politie,!heeft!nog!een!hele!hoop!te!leren!qua!omgang!met!dit!soort!situaties.!! ! I:!Als!u!kijkt!naar!de!behandeling?!Wat!vond!u!dan!prettig!aan!de!behandeling?! G:!Ik!ging!vaak!met!een!opgelucht!gevoel!naar!huis.!Dat!je!ook!echt!het!gevoel!hebt!dat!je!dingen! afgesloten!had.!Echt!het!gevoel!van!je!hoeft!er!geen!last!meer!van!te!hebben,!het!is!goed!zo.!! I:!Dat!gevoel!had!u!na!elke!behandelsessie?! G:!Ja!je!moest!zeg!maar!van!tevoren!aangeven!welke!traumatische!ervaringen!je!had!en!die!zijn! eigenlijk!behandeld!stuk!voor!stuk.!En!allemaal!op!dezelfde!manier!en!er!zat!ook!elke!keer!dezelfde! lijn!in.!Volgens!mij!is!dat!ook!heel!belangrijk!in!die!behandeling,!dat!je!elke!keer!weer!hetzelfde! riedeltje!afwerkt!om!zo!weer!een!hoofdstuk!af!te!kunnen!sluiten.!Ton!heeft!ook!altijd!gezegd!tegen! mij!mocht!je!nog!ergens!last!van!krijgen!of!hebben,!bel!dan!gaan!we!het!aanpakken.!Maar!ik!heb!tot! nog!toe!niet!hoeven!bellen.!Ik!kom!nog!elke!dag!met!verhalen!in!aanraking!van!verschrikkelijke! dingen!zoals!verhangingen!en!treindoden,!zelfmoord,!moord!en!doodslag.!Die!worden!verteld!door! de!ogen!van!de!collega’s!die!het!dus!wel!gezien!hebben!en!mee!hebben!gemaakt!want!ik!werk!op! zo’n!afdeling!maar!ik!heb!er!zelf!niet!direct!meer!mee!te!maken.!Ik!heb!een!andere!functie!gekregen.! In!eerste!instantie!heb!ik!altijd!in!de!noodhulp!gezeten,!elf!jaar!lang,!meldingen!rijden.!En!in!die!elf! 86! !
jaar!is!het!emmertje!overgelopen!met!verschrikkelijke!incidenten!en!op!een!gegeven!moment!zegt!je! lichaam!dit!kan!zo!niet!meer.!Of!de!mensen!die!dicht!bij!je!staan!want!die!zien!je!veranderen.!Ik! betrek!de!verhalen!van!collega’s!nu!minder!op!mezelf.!Want!dat!was!ook!nog!een!dingetje.!Je!krijgt! eigenlijk!op!het!moment!dat!je!bij!de!politie!gaat,!tenminste!dat!vond!ik!toen,!onvoldoende! handvatten!om!jezelf!te!beschermen!en!om!jezelf!in!bescherming!te!nemen!op!momenten!dat!jij! voelt!dat!dat!zou!moeten.!Achteraf!kun!je!dan!denken!was!het!dan!nooit!gebeurt,!ja!misschien!wel! dat!is!niet!te!achterhalen.!! ! I:!Hoe!kijkt!u!terug!op!het!contact!met!de!behandelaar?! G:!Ik!denk!dat!hij!het!gewoon!ontzettend!professioneel!aanpakt!en!ook!tot!de!kern!komt!van!het! probleem.!Hij!stuurde!me!door!de!behandeling.!Hij!gaf!richting!aan!waar!hij!naar!toe!wilde!en! stuurde!mij!dan!daar!naar!toe.!Maar!je!moet!wel!visueel!ingesteld!zijn!volgens!mij!om!de!behandeling! te!kunnen!doen.!Als!je!niet!in!plaatjes!kan!denken,!of!met!je!ogen!dicht!een!voorstelling!van!iets!kan! maken!dan!denk!ik!dat!die!behandeling!heel!moeilijk!is.!Misschien!nog!wel!te!doen!maar!minder! makkelijk.!! ! I:!U!gaf!aan!dat!u!na!de!behandeling!vaak!opgelucht!naar!huis!ging,!ging!de!behandeling!voor!u!snel! genoeg?! G:!Ja!de!behandeling!op!zich!wel!ja.!! ! I:!Hoe!lang!bent!u!in!behandeling!geweest?! G:!Één!jaar.!!! ! I:!En!hoeveel!behandelingen!had!u?! G:!Volgens!mij!was!het!in!het!begin!elke!week!en!daarna!werd!het!verder!uitgespreid!en!was!het!één! keer!in!de!drie!weken!denk!ik.!! ! I:!Hoe!was!dat!voor!u?! G:!Dat!voelde!goed.!Het!is!denk!ik!ook!afhankelijk!van!degene!die!behandeld!word!en!hoe!ver!het!al! is.!want!was!ik!nou!nog!tien!jaar!doorgegaan!met!hetzelfde!werk!en!had!ik!mijn!hoofd!in!het!zand! gestoken!dan!was!in!eerste!plaats!mijn!vriendin!opgestapt,!want!dat!gaf!ze!toen!ook!aan,!zo!van!jij! bent!niet!meer!de!persoon!die!ik!tegen!ben!gekomen!zoveel!jaar!geleden,!ga!alsjeblieft!iets!doen!aan! jezelf.!Had!ik!toen!mijn!hoofd!in!het!zand!gestoken!en!was!ik!tien!jaar!doorgegaan!met!hetzelfde! werk,!dan!denk!ik!dat!het!steeds!moeilijker!wordt!om!bepaalde!dingen!aan!te!pakken.!! ! I:!Dus!eigenlijk!zegt!u!dat!u!erop!tijd!bij!bent!geweest?! G:!Ja,!het!is!nooit!te!laat!volgens!mij!maar!het!maakt!het!wel!makkelijker!misschien.!! ! I:!Wat!vond!u!van!de!tijdsduur!van!een!behandelsessie?! G:!Het!heeft!nooit!te!lang!geduurd!voor!mij.!Wat!is!lang,!als!het!goed!is!dan!maakt!lang!ook!niet!meer! uit.!! ! I:!Hoe!lang!duurde!zo’n!behandelsessie?! G:!Volgens!mij!hadden!wij!anderhalf!uur!meestal.!Vaak!was!het!maar!één!incident!wat!dan!aangepakt! werd.!Dus!per!keer!anderhalf!uur!één!incident.!Als!het!dan!nog!niet!helemaal!weg!was,!want!dat! 87! !
moest!ik!aangeven!de!eerst!volgende!keer,!en!ik!zat!nog!te!hoog!in!mijn!emotie!daarin!dan!werd!het! wel!weer!aangepakt!totdat!het!weer!goed!was,!stabiel.!! ! I:!Zijn!er!dingen!die!u!minder!prettig!vond!aan!de!behandeling?! G:!Ik!stond!er!in!het!begin!best!wel!sceptisch!tegenover!omdat!het!me!een!beetje!zweverig!in!de!oren! klonk.!Achteraf!ben!ik!ontzettend!blij!dat!ik!gewoon!door!heb!gezet!want!het!heeft!me!echt!wel! geholpen.!Ik!ben!veel!rustiger!geworden!innerlijk,!tenminste!weer!hetzelfde!als!van!voordat!er!PTSS! gediagnosticeerd!was.!Ik!voel!me!ook!weer!meer!prettig!in!drukke!omgevingen,!dat!heb!ik!ook!een! hele!tijd!als!vervelend!ervaren.!De!scherpe!kantjes!zijn!er!een!beetje!vanaf.!Ik!heb!mijn!emoties!meer! onder!controle!en!weet!het!beter!te!reguleren.!Want!PTSS!is!eigenlijk!gewoon!dat!je!constant!op!je! hoede!bent!en!dat!je!die!knop!niet!meer!uit!kunt!zetten!maar!die!knop!is!volgens!mij!wel!uitgezet.!! ! I:!Er!zijn!niet!echt!specifiek!zaken!die!u!als!minder!prettig!heeft!ervaren?! G:!Nee,!tijdens!de!behandeling!heb!ik!ook!echt!niet!het!gevoel!gehad!van!waar!zijn!we!meebezig.!Ik! had!echt!het!gevoel!dat!het!nut!had.!Ik!merkte!ook!gewoon!dat!het!resultaat!had.!Ik!ben!er!heel!open! ingegaan!want!je!moet!er!open!voor!staan.!Als!je!er!niet!voor!open!staat!gaat!het!ook!niet!werken.! Dat!is!ook!een!instelling!die!je!moet!hebben.!Als!je!die!instelling!niet!hebt!dan!wordt!het!ook!lastig.!Ik! wilde!er!ook!echt!vanaf,!dus!die!drive!die!was!er!wel.!! ! I:!Welke!veranderingen!heeft!u!verder!gemerkt!na!de!behandeling?!(lichamelijk,!sociaal,! medicatiegebruik)! G:!Ik!heb!nooit!medicatie!gebruikt.!Dat!is!me!ook!nooit!voorgeschreven.!In!het!begin!was!ik!best! depressief.!Het!is!eigenlijk!begonnen!bij!de!zwangerschap!van!onze!eerste!dochter.!Dat!kan!een! ‘trigger’!zijn!geweest!van!alles,!dat!weet!ik!niet.!Ik!weet!niet!hoe!dat!ontstaan!is.!Maar!het!is!wel! frappant!dat!als!je!later!terugkijkt!dat!ik!in!die!periode!eigenlijk!tot!uiting!is!gekomen.!In!die!periode! ook!na!de!zwangerschap!toen!onze!dochter!geboren!was,!deed!ik!eigenlijk!niet!heel!veel!met!mijn! dochter.!Ik!zat!meer!op!de!bank!en!was!met!mijn!eigen!sores!bezig!dan!dat!ik!ergens!anders!mee! bezig!was.!Die!tijd!heb!ik!nu!wel!ingehaald.!Ik!kan!nu!weer!meer!genieten!van!dingen.!Je!maakt!een! hoop!leuke!dingen!mee!tijdens!je!politiecarrière!maar!over!het!algemeen!is!het!als!er!gebeld!wordt! geen!feest.!Dus!je!zit!eigenlijk!ook!in!een!heel!negatief!beroep.!Je!wordt!niet!gebeld!als!er!een!feestje! is.!Je!weet!ook!nooit!van!te!voren!waar!het!eindigt!dus!het!is!ook!altijd!heel!onvoorspelbaar.!Nu!ik! ander!werk!heb!binnen!de!politie!en!ik!zet!mijn!beste!beentje!voor!kan!ik!weer!heel!veel!dingen!aan.! Ik!zit!eigenlijk!weer!op!hetzelfde!niveau!als!dat!ik!voordat!ik!PTSS!had!kreeg.!Dat!merk!je!ook!aan!je! beoordelingen!en!dergelijke.!Ik!zit!in!de!ondernemingsraad!dus!ik!kan!er!weer!veel!meer!dingen!bij! doen.!Ik!ben!volwassen!geworden.!Ik!heb!heel!veel!geleerd!van!deze!situatie!en!ik!heb!het!ook! aangepakt!als!leermoment.!Ik!ben!me!blijven!ontwikkelen!en!ik!denk!dat!Ton!daar!wel!met!zijn! behandeling!een!groot!aandeel!in!heeft!gehad!omdat!te!kunnen,!om!weer!dingen!aan!te!kunnen.!! ! I:!We!hebben!het!net!al!gehad!over!het!feit!dat!u!ook!al!eerder!behandeld!bent!kunt!u!nog!meer! toelichten!over!de!verschillen!tussen!beide!behandelingen?! G:!De!andere!behandeling!was!meer!op!herbeleving!gericht.!Dus!ik!zat!in!een!stoel,!met!mijn!beide! benen!op!de!vloer,!ik!moest!contact!maken!met!de!grond!en!mijn!ogen!sluiten.!Ik!moest!vervolgens! vertellen!wat!ik!zag!en!wat!dat!met!mij!deed,!dus!meer!over!mijn!gevoel!praten.!Terwijl!dat!ik!hier! mezelf!heb!leren!vergeven.!Je!maakt!ook!bepaalde!situaties!mee!waarin!je!eigenlijk!machteloos!bent,! “had!ik!niet!meer!kunnen!doen?”!van!dat!soort!situaties.!En!me!heel!veel!emoties!aantrekken!van! 88! !
mensen!terwijl!dat!het!eigenlijk!hun!verdriet!is!en!niet!mijn!verdriet.!Dat!kan!ik!in!mijn!hoofd!wel! zeggen!maar!voor!mijn!gevoel!is!dat!anders.!De!behandelingen!waren!eigenlijk!totaal!verschillend.! Het!eerste!jaar!waar!ik!in!behandeling!was!bij!een!GZapsycholoog!dat!hielp!wel!wat!alleen!het!leek! net!of!dat!het!een!klein!beetje!afgeschaafd!was.!Maar!hier!bij!Ton!is!het!eigenlijk!pas!echt!tot! verwerking!gekomen.!En!acceptatie,!dat!dingen!zo!zijn!gelopen!als!dat!ze!zijn!gelopen!en!dat!ik!het! gewoon!goed!heb!gedaan.!Ik!ben!gewoon!een!ontzettend!goede!politieagent!geweest!in!die!elf!jaar! en!het!is!menselijk!dat!je!tegen!sommige!traumatische!ervaringen!gewoon!niet!tegen!kunt.!Of!niet! tegen!kunt,!dat!je!er!moeilijker!mee!om!kan!gaan.!Het!is!gewoon!ontzettend!zwaar.!Het! politieberoep!is!niet!normaal!dat!heb!ik!ook!meerdere!malen!tegen!mijn!vriendin!gezegd.!Normaal! gesproken!zou!een!burger!daar!van!weglopen,!dat!soort!dingen!wil!je!niet!zien.!En!wij!moeten!er!juist! naar!toe.!Dat!is!heel!onnatuurlijk.!Vooral!als!je!in!de!laatste!twee!jaar!echt!wel!het!gevoel!hebt! gehad,!dat!is!achteraf!hè,!wil!ik!dit!nog!meemaken?!Wil!ik!dit!nog!wel?!Kan!ik!dit!nog!tot!aan!mijn! pensioen!doen?!Het!antwoord!was!nee.!Dat!bleek!wel!naar!twee!jaar!want!toen!knakte!ik.!Toen!zei! mijn!lichaam!“nou!is!het!klaar”.!Ik!heb!een!voorbeeld!waarbij!ik!gewoon!trillend!naar!huis!ben! gereden,!80km!over!de!snelweg!omdat!ik!iets!had!meegemaakt!waarvan!ik!in!shock!ben!geweest.! Dan!doe!je!je!werk,!dan!gaat!er!een!knop!om!en!dan!ga!je!aan!de!slag.!Achteraf!gezien!komen!al!die! emoties,!bij!mij!in!ieder!geval,!dubbel!zo!hard!binnen.!Terwijl!iemand!anders!daar!misschien!wel!heel! snel!van!af!kan!stappen.!Bij!mij!kwam!dat!ontzettend!binnen.!Ik!was!gewoon!in!shock!van!wat!ik! gezien!had!en!mee!had!gemaakt.!Een!man!die!op!de!grond!ligt!met!twaalf!messteken!en!dat!daar!nog! kinderen!omheen!dartelen!en!die!je!dan!op!moet!vangen!en!dat!je!naar!boven!gaat!en!met!de!vrouw! gaat!praten.!In!combinatie!met!alles!wat!je!ziet!en!voelt!en!hoort!en!ruikt,!want!het!is!niet!alleen!wat! je!ziet!maar!ook!wat!je!ruikt.!Ik!ben!daar!waarschijnlijk!heel!gevoelig!voor,!emoties!en!reuk!en!al!mijn! zintuigen.!! ! I:!Hoe!zou!u!achteraf!de!behandeling!van!Ton!Naron!omschrijven?! G:!Eigenlijk!krijgen!je!hersenen!een!‘reset’!door!die!behandeling.!Hoe!zou!ik!hem!dan!omschrijven?! Dat!vind!ik!lastig!omdat!ik!deel!uitmaakte!van!die!behandeling.!Als!ik!nou!zou!zeggen!van!ga!er!eens! naast!staan!en!kijk!dan!eens!hoe!dat!het!gegaan!is!dan!is!dat!makkelijker!denk!ik!voor!mij!dan!dat!ik! er!zelf!onderdeel!van!ben!geweest.!Dat!is!lastig.!! ! I:!Hoe!kijkt!u!op!dit!moment!tegen!het!leven!aan?! G:!Mijn!gezin,!mijn!leven!op!zich!eigenlijk!mag!ik!helemaal!niet!klagen.!Ik!zie!het!heel!positief.!Alleen! is!de!politieorganisatie!degene!die!niet!door!heeft!wat!ik!de!afgelopen!jaren!heb!doorgemaakt!om! weer!mezelf!te!zijn.!Natuurlijk!heb!ik!dat!wel!verteld!tegen!een!aantal!mensen!maar!er!zijn!toen! beslissingen!genomen;!ik!was!hoofdagent,!ik!ben!teruggezet!in!rang!en!in!schaal.!Het!voelt!al!heel! vervelend!om!er!voor!uit!te!komen!dat!ik!niet!meer!kan!en!als!je!dan!ook!nog!eens!een!keer!terug! wordt!gezet!in!rang!dan!voelt!dat!helemaal!als!een!afgang!eigenlijk.!Dat!is!in!die!drie!jaar!nog!niet! gerepareerd!maar!ik!heb!binnenkort!een!gesprek!met!iemand!hogerop.!Dat!is!per!toeval!of!dat!het! toeval!is!dat!weet!ik!niet!maar!toen!zat!ik!in!een!informeel!gesprek!samen!met!de!eenheidsleiding!en! de!ondernemingsraad.!Toen!heb!ik!mijn!verhaal!gedaan!omdat!het!kon,!want!normaal!als!je!in!de! ondernemingsraad!zit!dan!praat!je!over!groepen!mensen!en!niet!over!individuele!casussen.!Maar!in! dit!geval!was!het!informeel!dus!ik!dacht!‘nou!ja!als!je!toch!naast!me!zit!dan!zal!ik!ook!maar!eens! vertellen!wat!mij!is!overkomen’!en!die!persoon!was!heel!geïnteresseerd!en!hij!vroeg!ook!“hoe!ben!je! er!zelf!achtergekomen!dan?”!ik!ben!er!eigenlijk!zelf!niet!achter!gekomen!maar!mijn!vriendin!is! erachter!gekomen.!Zij!zei!op!een!gegeven!moment!dit!kan!niet!meer.!Dat!was!op!een!vrijdag,!dat!was! 89! !
mijn!vaste!vrije!dag!en!toen!zei!ik!ook:!“ik!ben!nu!al!drie!dagen!op!vrijdag!voor!de!organisatie!bezig”.! En!mijn!vriendin!zei:!“je!bent!nu!al!drie!dagen!op!rij!voor!de!organisatie!bezig,!maar!wat!doet!de! organisatie!terug!voor!jou”.!Dat!verhaal!heb!ik!toen!verteld!en!toen!werd!gevraagd!of!ik!in!gesprek! wou!gaan!met!hem!en!of!ik!mijn!vriendin!mee!wilde!nemen.!Want!hij!wou!eigenlijk!in!gesprek!met! mijn!vriendin.!Dat!aanbod!heb!ik!aangenomen.!Dus!dit!verhaal!loopt!nog.!En!ik!hoop!dat!als!dit! allemaal!weer!recht!getrokken!is,!want!dan!heb!ik!ook!mijn!waardering!eigenlijk!terug,!dat!je!niet! afgeschreven!bent!met!PTSS!en!dat!je!nog!ontzettend!nuttig!kan!zijn!voor!de!organisatie.!Want!het! voelt!alsof!je!gewoon!aan!de!kant!wordt!gezet!in!het!begin.!Dan!hoop!ik!dat!als!ons!verhaal!wordt! gehoord,!dat!gaat!geen!zielig!verhaal!worden,!dat!daar!iets!mee!gedaan!kan!worden.!Als!dat!achter! de!rug!is!dan!kan!ik!dat!hoofdstuk!ook!afsluiten.!Dan!is!het!klaar!en!dan!kan!het!niet!meer!kapot.!Dan! is!het!plaatje!rond.!Ik!heb!nu!al!een!prima!leven.!Daar!moet!ik!mezelf!af!en!toe!nog!een!keer!aan! herinneren!omdat!je!op!je!werk!nog!steeds!geconfronteerd!wordt!met!die!periode.!Maar!over!het! algemeen!lacht!het!allemaal!op!dat!puntje!na.!Maar!ook!dat,!ik!blijf!er!in!doorgaan.!Ik!blijf!mijn! verhaal!tegen!mensen!vertellen!tot!dat!ik!de!juiste!ben!tegen!gekomen!die!het!recht!kan!trekken.!! ! I:!Heeft!u!op!dit!moment!nog!profijt!van!de!behandeling?! G:!Elke!dag.!Ik!ben!blij!dat!ik!die!behandeling!heb!mogen!doormaken.!Mede!dankzij!die!behandeling! kan!ik!weer!dingen!aan!en!ook!dit!soort!dingen,!waar!ik!het!net!over!gehad!heb.!Er!komt!weer!ruimte! vrij!in!je!hoofd.!Ik!was!ook!ontzettend!vergeetachtig!in!die!periode!en!ik!ben!nog!wel!verstrooid!maar! niet!meer!in!die!mate!van!toen.!Mijn!vader!is!hier!ook!in!behandeling!geweest!want!hij!zit!ook!bij!de! politie!en!die!heeft!ook!PTSS!en!die!heeft!hier!ook!zijn!behandeling!gehad.!Ik!heb!tegen!mijn!vader! gezegd:!“Ik!heb!veel!aan!de!behandeling!gehad!en!ik!gun!jou!dat!ook”.!Ik!heb!er!elke!dag!nog!profijt! van!en!dat!blijf!ik!heel!mijn!leven!houden.!Anders!was!ik!ermee!blijven!zitten!denk!ik!en!nu!niet!meer.! Ik!heb!nu!het!gevoel!dat!het!afgesloten!is!en!afgerond.!Als!ik!nu!langs!die!plekken!rij!en!daar!kom!ik! nog!dagelijks!langs,!langs!één!plek!waar!ik!te!maken!had!met!een!dodelijk!ongeval.!Dan!kijk!ik!naar! rechts!en!dan!weet!ik!precies!waar!het!gebeurt!is!maar!ik!denk!dat!er!een!minuut!of!anderhalf!of! twee!overheen!gaat!en!dan!is!het!weg.!Ik!zal!er!niet!meer!emotioneel!zo!erg!van!onderste!boven! raken!dat!als!ik!thuis!kom!dat!ze!dat!meteen!aan!mij!merken.!! ! I:!Ik!heb!eigenlijk!al!van!alles!gevraagd!of!het!contact!met!de!behandelaar,!de!duur!en!het!verloop! van!de!behandeling!maar!ik!zou!graag!nog!willen!weten!hoe!u!de!afronding!van!de!behandeling!heeft! ervaren.!Had!u!het!gevoel!dat!u!zelf!verder!kon!na!de!behandeling?!! G:!Nou!ik!moest!zelf!verder!of!ik!dat!nou!wilde!of!niet.! ! I:!Had!u!het!gevoel!dat!u!dat!aan!kon!op!dat!moment?! G:!Ja!want!ik!heb!daarna!eigenlijk!geen!cursus!meer!gevolgd!of!iets!dergelijks.!Ik!heb!daarna!nog!wel! een!keer!iets!gedaan,!volgens!mij!heette!dat!‘mentale!kracht’.!Er!worden!namelijk!regelmatig! opleidingen!of!cursussen!gegeven!binnen!de!politie!en!daar!kun!je!dan!gebruik!van!maken.!Destijds! heb!ik!toen!‘mentale!kracht!voor!mannen’!gevolgd,!volgens!mij!noemde!ze!dat!zo.!Ik!sta!er!wel!open! voor!om!aan!mezelf!te!werken,!ik!vind!dat!ook!belangrijk.!Maar!dat!heb!ik!eigenlijk!na!de! behandeling!niet!meer!gehad.!Wel!tijdens!de!behandeling!met!Ton!nog!maar!ik!voel!me!wel! compleet!zo!eigenlijk.!Ik!heb!niet!het!idee!gehad!dat!ik!aan!mijn!lot!werd!overgelaten,!van!het!is!klaar! en!zoek!het!maar!uit.!Ik!heb!het!meegenomen!en!dat!is!het!eigenlijk.!Mijn!verhaal!stopt!niet,!de! behandeling!stopt!maar!ik!zelf!niet!dus!ik!ga!gewoon!door!met!ontwikkelen.!De!dingen!die!ik!bij!Ton! heb!meegekregen!die!neem!ik!mee!en!daar!heb!ik!heel!veel!aan!gehad!en!dagelijks!nog.!! 90! !
! Het#interview#is#afgerond#met#de#vraag#of#de#geïnterviewde#nog#vragen#of#opmerkingen#heeft#of#nog# wat#kwijt#wil#met#betrekking#tot#de#behandeling#of#het#interview.#De#geïnterviewde#bleek#nog# geïnteresseerd#te#zijn#in#wat#de#rol#van#de#interviewer#was#in#het#geheel.#Er#volgde#een#kort#gesprek# over#het#Atriské#Protocol#en#de#voortgang#van#het#onderzoek.#De#geïnterviewde#geeft#nogmaals#aan# dat#het#voor#hem#alleen#maar#positief#was.#Het#zou#voor#hem#al#goed#zijn#geweest#als#het#maar#een# fractie#verbeterde#maar#hij#geeft#aan#dat#het#veel#meer#dan#een#fractie#is#geweest,#“Het#heeft#mij# weer#in#mijn#kracht#gezet”.#Het#interview#wordt#afgesloten#door#de#geïnterviewde#hartelijk#te# bedanken#voor#zijn#medewerking#aan#het#onderzoek#en#het#doen#van#zijn#verhaal.## ! !
91! !
Bijlage(5(*(Plan(van(aanpak(Hier-volgt-een-stapsgewijze-uitwerking-van-de-stappen-die-Revivendo-B.V.-kan-ondernemen-omte-zorgen-dat-er-in-de-toekomst-een-effectstudie-uitgevoerd-kan-worden.--
Stap(1(–(Vragenlijsten(uitzoeken(voor(een(testbatterij(Het-is-belangrijk-dat-er-een-testbatterij-wordt-ontwikkeld-die-bestaat-uit-vragenlijsten-dievoldoende-betrouwbaar-en-valide-zijn.-Dat-betekent-dat-een-vragenlijst-in-staat-moet-zijn-ombetrouwbare-informatie-op-te-leveren-en-dat-de-vragenlijst-meet-wat-het-moet-meten.-Er-moetgekeken-worden-welke-vragenlijsten-er-ingezet-dienen-te-worden-om-het-effect-van-debehandeling-te-meten.-De-behandeling-met-het-Atriske-Protocol-moet-niet-alleen-zorgen-voor-eenafname-in-PTSS-symptomen-en-klachten-maar-het-protocol-moet-ook-zorgen-dat-mensen-met(chronische)-PTSS-zich-weer-gezond-gaan-voelen-en-in-staat-zijn-om-volwaardig-te-functionerenzowel-in-werk-als-privé.-De-vragenlijsten-die-ingezet-worden-moeten-hier-op-aansluiten.Wanneer-bestaande-vragenlijsten-niet-toereikend-zijn-is-het-aan-te-raden-om-een-nieuwevragenlijst-te-ontwikkelen.-Hierbij-moet-weer-rekening-worden-gehouden-met-debetrouwbaarheid-en-validiteit-van-de-vragenlijst.-Het-is-aan-te-raden-dat-iemand-met-voldoendekennis-van-psychodiagnostiek-de-testbatterij-opstelt.-Op-deze-manier-kan-er-een-gedegentestbatterij-opgesteld-worden-bijvoorbeeld-door-een-Toegepast-Psycholoog-(student)-ofPsychodiagnostisch-medewerker.--
Stap(2(–(Testmomenten(bepalen(Wanneer-duidelijk-is-welke-vragenlijsten-afgenomen-dienen-te-worden-moet-bepaald-worden-opwelke-momenten-de-vragenlijsten-afgenomen-moeten-worden.-Het-is-belangrijk-dat-elke-cliëntde-vragenlijsten-op-hetzelfde-moment-invult.-De-behandelduur-varieert-per-cliënt-dus-het-is-aante-raden-om-tijdens-de-behandeling-de-verschillende-fasen-te-gebruiken-om-te-bepalen-wanneerde-vragenlijsten-afgenomen-moeten-worden.-De-behandelaar-kan-het-best-bepalen-welkemomenten-tijdens-de-behandeling-geschikt-zijn-om-de-vragenlijsten-af-te-nemen.-Verder-moet-ergekeken-worden-wanneer-en-hoe-vaak-de-vragenlijsten-na-de-behandeling-afgenomen-wordenom-op-deze-manier-de-lange-termijn-effecten-van-de-behandeling-in-kaart-te-brengen.-Het-israadzaam-om-de-vragenlijsten-op-te-nemen-als-onderdeel-van-het-protocol,-zodat-devragenlijsten-adequaat-worden-ingevuld.-Er-kan-indien-gewenst-ook-een-Excel-bestand-wordenaangemaakt-die-wordt-gebruikt-als-checklist.-Per-cliënt-kan-dan-worden-bijgehouden-wanneer-devragenlijsten-ingevuld-moeten-worden-en-of-dit-daadwerkelijk-gebeurt-is.-Stap-2-kan-uitgevoerdworden-door-de-behandelaar.--
Stap(3(–(Bestand(aanmaken(voor(testgegevens(Om-in-de-toekomst-de-gegevens-te-kunnen-gebruiken-is-het-raadzaam-om-een-Excel-of-SPSSbestand-(statistiekprogramma)-aan-te-maken.-Op-deze-manier-kunnen-de-testgegevens-digitaalworden-ingevoerd-zodat-een-onderzoeker-de-testgegevens-kan-analyseren.-Indien-het-mogelijk-isom-een-SPSS-bestand-aan-te-maken,-wordt-dit-verkozen-boven-een-Excel-bestand-aangezien-inSPSS-ook-statische-analyses-gedaan-kunnen-worden.-Het-aanmaken-van-een-Excel-of-SPSSbestand-moet-gedaan-worden-door-iemand-met-voldoende-kennis-van-deze-programma’s.--
Stap(4(–(Afnemen(van(de(testbatterij(Wanneer-de-voorbereidingen-zijn-getroffen-kunnen-de-vragenlijsten-ingezet-worden.-Het-isverstandig-om-de-vragenlijsten-onderdeel-te-laten-worden-van-de-behandeling.-De-cliënt-moetdaarbij-op-de-hoogte-gebracht-worden-van-het-belang-van-de-vragenlijsten.-Wanneer-de-cliënthet-belang-van-de-vragenlijsten-inziet,-zal-de-cliënt-gemotiveerder-zijn-om-de-vragenlijsten-in-tevullen.-De-behandelaar-of-een-psychodiagnostisch-medewerker-kan-uitleg-geven-over-devragenlijsten-waarna-de-cliënt-de-vragenlijsten-zelf-in-kan-vullen.-Er-kan-gekozen-worden-om-decliënt-de-vragenlijsten-schriftelijk-of-digitaal-in-te-laten-vullen.-( 92! !
Stap(5(–(Scoren,(interpreteren(en(rapporteren(Nadat-de-vragenlijsten-zijn-afgenomen-moeten-deze-ook-gescoord,-geïnterpreteerd-en-eventueelgerapporteerd-worden.-Het-is-belangrijk-om-dit-te-laten-doen-door-iemand-met-voldoende-kennisvan-psychodiagnostiek.-Voor-het-behandelproces-kan-het-nuttig-zijn-om-de-uitkomsten-van-devragenlijsten-te-verwerken-in-een-diagnostisch-rapport.-Op-deze-manier-kan-de-behandelaar-ofeen-psychodiagnostisch-medewerker-de-uitkomsten-makkelijker-terugkoppelen-aan-de-cliënt.Het-diagnostisch-rapport-kan-toegevoegd-worden-aan-het-dossier-van-de-patiënt.-Het-isbelangrijk-dat-de-vragenlijsten-voor-onderzoeksdoeleinden-onder-nummer-worden-verwerkt-inplaats-van-onder-naam,-om-op-deze-manier-de-privacy-van-de-cliënten-te-waarborgen.--
Stap(6(–(Verwerken(van(de(gegevens(voor(onderzoeksdoeleinden(Het-is-belangrijk-dat-de-gegevens-die-voortkomen-uit-de-vragenlijsten-per-cliënt-wordeningevoerd-in-een-Excel-of-SPSS-bestand,-zoals-beschreven-in-stap-3.-Dit-moet-gedaan-wordendoor-iemand-met-voldoende-kennis-van-deze-programma’s.-Wanneer-dit-zorgvuldig-enconsequent-gebeurt-kunnen-de-gegevens-gebruikt-worden-voor-onderzoeksdoeleinden.--
Stap(7(*(Evalueren(Tot-slot-is-het-belangrijk-om-het-voorgaande-proces-te-evalueren.-Er-moeten-vaste-momentenworden-gekozen-waarop-een-evaluatie-plaatsvindt.-In-het-begin-is-het-verstandig-om-dit-vaker-tedoen,-bijvoorbeeld-maandelijks.-Wanneer-het-proces-eenmaal-is-geïmplementeerd-kan-datbijvoorbeeld-ook-om-de-drie-maanden-of-om-het-half-jaar.-Tijdens-de-evaluatie-moet-er-gekekenworden-naar-de-gang-van-zaken.-Er-kunnen-vragen-gesteld-worden-zoals:-“Wat-werkt-goed?”,“Wat-kan-er-verbeterd-worden?”-en-“Is-het-mogelijk-om-het-proces-efficiënter-te-latenverlopen?”.-Het-is-belangrijk-om-te-blijven-evalueren-om-het-proces-te-blijven-verbeteren-en-omeventuele-problemen-op-te-lossen.-93! !
! !
94! !
! !
95! !
Bijlage(6(Evaluatieformulier(opdrachtgever(( Naam student: Eline van den Berg G e g e v e n s o v e r d e o r g a n is a t ie Naam organisatie: Revivendo BV Adres: Prins Alexanderstraat 18 Postcode en plaats: 5616 BL EINDHOVEN Telefoonnummer: 06-41837830 Naam contactpersoon: Stefan Adriaansen De beoordeling die we van u vragen, kent de onderstaande v ie r k w a lif ic a t ie s . U moet de ‘gestelde eisen’ zien als datgene wat u redelijkerwijs mag verwachten van een b e g in n e n d b e r o e p s b e o e f e n a a r . Indien een vraag niet van toepassing is, hoeft u deze niet in te vullen. K w a lif ic a t ie
O m s c h r ij v in g
Goed (G)
Op alle punten beter dan de gestelde eisen
Ruim Voldoende (RV)
Volgens de gestelde eisen, maar op meerdere punten duidelijk beter
Voldoende (V)
Op alle punten volgens de gestelde eisen
Onvoldoende (O)
Niet volgens de gestelde eisen
I
U w m e n i n g o v e r d e s c r i p t i e (aankruisen wat volgens u van toepassing is) OV
V
RV
1. Inhoud van de scriptie (duidelijk, juiste weergave van
G G
feiten, voldoende diepgang etc.) 2. Argumentatie (m.n. van de conclusies/aanbevelingen)
G
3. Bereiken afgesproken doelen
G
4. Bruikbaarheid voor de organisatie
G
Evt. aanvullende opmerkingen over de scriptie? Bijv. welke nieuwe gezichtspunten heeft het opgeleverd? H e t h e e f t e e n e e r s t e a a n z e t g e g e v e n v a n h e t A t r is k e p r o t o c o l m e t e e n o n a f h a n k e lij k e v is ie o p e f f e c t iv it e it e n b e h a n d e lin g v a n c lië n t e n . D it v o r m t e e n m o o ie b a s is v o o r a a n t o o n b a a r h e id v a n e f f e c t iv it e it v a n d it p r o t o c o l v o o r e x t e r n e k la n t e n .
! !
96! !
! 97! !
