Tweede Kamer der Staten-Generaal Commissie OCW Postbus 20018 2500 EA Den Haag Den Haag, 26 oktober 2009, Aan de leden van de Commissie OCW, Het ministerie van OCW heeft aangekondigd in 2010 fors op het budget voor innovatie en de digitale kennisinfrastructuur in de erfgoedsector te gaan bezuinigen. In 2011 zal dit budget nog verder worden teruggebracht. Nederland wordt in Europa gezien als een gidsland op het gebied van digitaal erfgoed en de inzet van nieuwe media door erfgoedinstellingen. Het bureau van Europeana is niet voor niets in Nederland gehuisvest. Het korten van juist dit budget zal ernstige consequenties hebben voor de snelle ontwikkelingen die momenteel in de sector plaatsvinden om digitale cultuur een vaste plek in de kennissamenleving te geven. Deze bezuinigingen lijken ook in strijd met het algemene beleidsvoornemen om juist nu te investeren in innovatie om de groei van de kenniseconomie te versterken. Er is weliswaar een nieuwe algemene innovatieregeling, maar deze is bestemd voor cultuur in de breedste zin van het woord. Bovendien heeft OCW in de begroting voor 2010 aangekondigd dat ook op deze regeling flink bezuinigd wordt. Met deze brief willen we u als leden van de vaste kamercommissie OCW aanmoedigen vraagtekens te plaatsen bij het beleidsvoornemen dit innovatiebudget voor de digitale kennisinfrastructuur bijna in zijn geheel weg te bezuinigen.
Omvang van de bezuinigingen In de Rijksbegroting 2010 van het ministerie van OCW, artikel 14 Cultuur, wordt aangekondigd dat het budget "voor digitale cultuur voor innovatie en versterking van de kennisinfrastructuur" wordt gereduceerd met 3 miljoen euro in 2010 en 5 miljoen euro vanaf 2011. Deze middelen maken onderdeel uit van de Enveloppe Cultuur. Helaas noemt de begroting van OCW geen concrete bedragen die het resultaat zijn van deze bezuinigingen. Navraag bij het ministerie van OCW heeft duidelijk gemaakt dat het budget gekort wordt van ca. 9 miljoen euro in 2009 naar 3 miljoen euro in 2010. Vanaf 2011 zal iets meer dan 1 miljoen euro overblijven. De werkelijke kortingen zijn dus groter dan
uit de Rijksbegroting blijkt, omdat in 2007 al besloten was tot een reducering van dit budget. Het betreft dus feitelijk een korting op een korting. Hiermee is het innovatiebudget voor de cultureel erfgoedsector (ca. 600 musea, ca. 100 archieven en vele andere honderden erfgoedbeherende instellingen) tot zo'n laag niveau gereduceerd dat van sectorbrede innovatie en versterking van de kennisinfrastructuur feitelijk geen sprake meer kan zijn.
Gevolgen van de bezuinigingen Digitalisering staat aan de basis van het leven van alledag en is alomtegenwoordig. In het digitale tijdperk geldt dat wat niet via de computer vindbaar zal zijn, verminderd zichtbaar zal zijn en zal inboeten aan publieke waarde. Als deze bezuinigingen worden doorgevoerd, zijn verdere investeringen in succesvolle onderdelen van de digitale nationale infrastructuur nauwelijks nog mogelijk. Denk hierbij aan veelgebruikte en gebruiksvriendelijke publieksdiensten als het Geheugen van Nederland, BeeldbankWO2 en WatWasWaar. Deze en andere nationale diensten met digitaal erfgoed hebben het mogelijk gemaakt dwars door collecties heen te zoeken en erfgoed binnen bereik van iedere burger te brengen. Innovatie in het digitaal presenteren van collecties en verhalen heeft nieuwe en onvermoede mogelijkheden voor onderzoek en onderwijs opgeleverd. Onderzoekers, leraren, leerlingen en natuurlijk het grote publiek zijn de laatste jaren goed op dreef gekomen en hebben enthousiaste verwachtingen over verdere ontwikkelingen. Ook kunstenaars en creatievelingen ontdekken via internet steeds meer de kracht van historisch beeldmateriaal en ander digitaal erfgoed. De creatieve industrie verwacht simpelweg aan de slag te kunnen gaan met de digitale 'halffabrikaten' van de erfgoedinstellingen. Kortom, digitaal erfgoed is aantrekkelijk materiaal voor de ontwikkeling van services op het gebied van onderwijs, toerisme en de media. Het is belangrijk hierbij op te merken dat heel veel erfgoed uniek is. Als de erfgoedinstellingen niet in staat worden gesteld te innoveren, zullen belangrijke cultuurcollecties niet of zeer gebrekkig in digitale vorm beschikbaar zijn. Het terugbrengen van het innovatiebudget op het moment dat de boemeltrein een intercity aan het worden is, geeft blijk van een opvatting dat het publiek genoegen zal moet nemen met treinen die op steelkool blijven rijden. De innovatie in de sector betreft ook gemeenschappelijke infrastructurele voorzieningen voor duurzame opslag en toegankelijkheid van digitale cultuur. In het onderzoek naar digitale duurzaamheid speelt Nederland, dankzij instellingen als de Koninklijke Bibliotheek en het Nationaal Archief, een voortrekkersrol. De innovatiemiddelen voor de digitale infrastructuur zijn essentieel om de stap van onderzoek naar sectorbrede implementatie te kunnen maken. Nederland dreigt zijn koppositie op dit terrein te verliezen als we er niet in slagen voorbij de onderzoeksfase te komen. De middelen voor de kennisinfrastructuur zijn in de afgelopen jaren ook benut voor deskundigheidsbevordering op het gebied van ICT en crossmedia. Mediawijsheid van de sector zelf is van cruciaal belang om de maatschappelijke waarde van erfgoed, zeker voor jongere doelgroepen, te borgen. Al met al zal het reduceren van dit investeringsbudget voor een nationale digitale kennisinfrastructuur het transformatieproces van erfgoedinstellingen naar eculturele instellingen vertragen. Dit proces ziet de Raad voor Cultuur als de
belangrijkste ontwikkeling in de sector in de komende jaren, om cultureel burgerschap te ondersteunen. Als de bezuinigingen doorgaan, zal de erfgoedsector een zwakke positie innemen binnen de gehele creatieve sector, toch een van de motoren van de kenniseconomie. Ook zal Nederland genoegen moeten nemen met een zwakke positie in de Europese digitale kennisinfrastructuur (Europeana). We hopen dat u het belang van innovatie en investeringen in de digitale kennisinfrastructuur in de erfgoedsector onderstreept, en bij het ministerie van OCW aandringt op herziening van het voornemen dit budget grotendeels te schrappen. Hoogachtend, Branchevereniging Archieven Nederland (BRAIN): Jantje Steenhuis (voorzitter) Landelijk Contact van Museumconsulenten: Agnes Vugts (voorzitter) Koninklijke Vereniging van Archivarissen in Nederland: Fred van Kan (voorzitter) Nederlandse Museumvereniging: Siebe Weide (directeur) Stichting DEN: Jan Willem Sieburgh (voorzitter Raad van Toezicht) en Marco de Niet (directeur) Virtueel Platform: Floor van Spaendonk (directeur)
Bijlage: relevante passages uit recente beleidsnotities:
1. Kunst van leven, Hoofdlijnen Cultuurbeleid:
"Cultuur levert een bijdrage aan de innovatie van Nederland. Digitalisering en medialisering vergroten deze bijdrage. Daarbij is het van belang dat er wordt samengewerkt binnen de cultuursector en daarbuiten." "Digitalisering biedt dan ook volop kansen voor cultuur. Voor artistieke vernieuwing en experimenten, voor het creëren van digitaal aanbod en de ontsluiting van cultuur, en voor het vergroten van het publieksbereik. Doordat nieuwe generaties ook op andere manieren gebruik gaan maken van bestaande culturele bronnen. Computer, mobiele telefoon, digitale ether en andere digitale technologieën vergroten de economische en sociaalculturele mogelijkheden van cultuur en creativiteit op een wijze die voorheen ondenkbaar was." "Hoe gaan we zorgen voor meer innovatie en een betere benutting van de mogelijkheden van digitalisering? De raad constateert dat dit vraagt om meer samenhang en minder schotten tussen de verschillende sectoren. Alleen dan kunnen de innovatie, het experiment en de vernieuwing die de raad voorstaat van de grond komen. Op enkele terreinen is er de komende jaren bijzondere aandacht voor innovatie en de effecten van digitalisering en medialisering." "Digitale culturele content die door digitalisering tot stand komt draagt bij aan cultuurparticipatie en cultuureducatie." "Ik zet het lopende programma Cultuur en ict met bijbehorende middelen voort." "Het gebruik van archieven kan door digitalisering worden vergroot. Daarbij is het van belang dat er wordt samengewerkt met andere sectoren op dit gebied."
2. OCW-beleidsagenda: www.minocw.nl/publicatie/1596/De-OCWbeleidsagenda.html
"Het kabinet streeft naar een hoogwaardig cultuuraanbod dat voor zoveel mogelijk mensen toegankelijk is. In het cultuurbeleid van het kabinet staan de ontwikkeling van talent en de vergroting van deelname aan cultuur centraal. Vooral jongeren moeten meer in aanraking komen met cultuur."
N.B.: In het onderdeel "Rijk cultureel leven" heeft OCW in het geheel geen oog voor digitale media als vernieuwend onderdeel van de dienstverlening door erfgoedinstellingen. Er wordt alleen geïnvesteerd in traditionele mogelijkheden tot cultuurparticipatie.
3. Rijksbegroting 2009, OCW, Artikel 14: www.rijksbegroting.nl/2009/voorbereiding/begroting,kst119603b_16.html
"Eén van de accenten in de nota «Kunst van Leven» is innovatie. Het gaat daarbij aan de ene kant om nieuwe kansen voor kunsten, erfgoed, bibliotheken en media, die voortkomen uit digitale technologie, en aan de andere kant om de bijdrage van creatieve bedrijfstakken aan de innovatieve kracht van Nederland. Het potentieel van creativiteit en digitalisering wordt beter benut door meer samenhang te scheppen, binnen en buiten de culturele sector."
4. Website OCW, Digitaal Cultureel Domein www.minocw.nl/digitaalcultureeldomein/796/Over-digitaal-cultureel-domein.html
"De overheid wil burgers een betere toegang bieden tot cultuur en culturele informatie. Hiervoor is het noodzakelijk om kunst, cultureel erfgoed en media digitaal toegankelijk te maken. Digitalisering bevordert niet alleen de deelname van burgers aan de informatiemaatschappij, maar is ook goed voor de integratie van inwoners in de Nederlandse samenleving."
5. Inwerkdossier OCW / Cultuur en media www.minocw.nl/documenten/Inwerkdossier-onderdeel-DGCM2.pdf
"Nieuwe media maken deel uit van het dagelijkse leven van iedereen. Voor een bloeiende kennissamenleving zijn digitale toegankelijkheid van kunst en cultuur essentieel. Omdat Nederland een uitstekende digitale infrastructuur heeft, zijn er volop kansen om op het gebied van digitale cultuur een grote stap vooruit te zetten. Het onderwerp staat ook hoog op de Europese agenda (i2010)."
6. Videoboodschap minister Plasterk, Digitaal Erfgoedconferentie, december 2007 www.digitaalallemaal.nl/?p=60
"Als we kwaliteit als uitgangspunt nemen, dan bieden digitalisering en innovatie nieuwe mogelijkheden voor onderwijs, wetenschap, kennisoverdracht en ontwikkeling van games, noem maar op. Zo kunnen steeds meer doelgroepen gebruik maken van ons cultureel erfgoed." "De beoogde innovaties stellen natuurlijk hoge eisen aan de kwaliteit van het digitale aanbod."
7. Raad voor Cultuur, Innoveren, Participeren: www.cultuur.nl/agendacultuurbeleid.php?id=17 "Behalve de burgers van Nederland behoren ook onze culturele instellingen volgens recent onderzoek tot de Europese digitale sprinters." "Het derde aspect, rol- en organisatieveranderingen, zien we nog minder. De omslag die daarvoor nodig is, vergt een proces van jaren – en is daarom typisch een onderwerp dat thuishoort op een agenda."
"De oplossing begint steeds bij ontschotting en samenwerking door middel van wisselende en structurele verbindingen en allianties tussen instellingen, ook uit de werelden van onderwijs en wetenschap."
8. Europe's cultural wealth at the click of a mouse: frequently asked questions EU MEMO/08/546
Date: 11/08/2008
http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=MEMO/08/546&format=HTM L&aged=0&language=EN&guiLanguage=en " Why is digitisation of cultural works important?
Information technologies make it possible to consult cultural material through your computer, but it has to be available in digital format first. Digitisation is therefore a precondition for a better dissemination of cultural content on the internet. Older works in libraries and archives can be difficult for people to access and are susceptible to wear and tear. For example, ancient and rare manuscripts are not put at the disposal of all visitors. Digital versions of old works will not only guarantee survival through the ages, but reach a much wider audience without causing any risk to the original copy. Through digital libraries people will be able to visit the past virtually to find, understand and experience Europe's cultural wealth and history. Sometimes digitisation is the only way to preserve the content. This is the case for a lot of audiovisual material: ten thousands of hours of unique film material are lost every year because the originals in the audiovisual archives are falling apart. This is why the Commission promotes the digitisation of cultural works like books, newspapers, films and photographs from European museums, libraries and other archives."
9. Opening soon: a digital library for Europe
EU IP/08/1255 Date: 11/08/2008 "The Commission today called on Member States to raise digitisation capacities to make their collections available for Europe's citizens, team up with the private sector, and address the following priorities: • More funding needs to be allocated to digitisation, along with plans for how much material will be digitised. • Most countries still lack methods, technologies and experience for the preservation of digital material, vital so that content remains accessible to future generations. • Common standards need to be implemented to make different information sources and databases compatible for and usable by the European Digital Library (Europeana)."
