E
ntrepreneurship Our new generation
2
Before I start I need to thank a few people. I would have failed miserably if it weren’t for those people that helped me during my research process and the creation of my product. First of all I would like to thank my 10 lovely interviewees: Carlie, Helen, Menno, Martin, Enno, Rosiane, Maikel, Malou, Angelo and Eva, thank you for your participation! Secondly I need to thank my brother, sister, mum and dad for their brainstorming sessions and late night chats. Also my friends Romee, Tom, Lisa and Naiara were a great help; we have all rocked this semester! Of course last but not least Sven Carlin, my supervisor during this project: “Do your best, trust yourself, be an entrepreneur in this thesis”. Thank you for your trust and support!
3
I
ndex
4 Executive summary 6 Introducing the topic 7 Methodology 8 Structure 9 Introducing: the young entrepreneurs 10 Introducing: the experts 11 Introducing: the experienced entrepreneurs 12 Deficiencies & Definition 13 First question 1.1 The image of entrepreneurs 14 1.2 The after effects of the GFC 15 1.3 Fear and pessimism in West-European society 17 Starting the conversation 20 Second question 2.1 Traditional funding methods 21 2.2 The era of Crowdfunding 2.3 Crowdfunding in the Fashion Industry 23 Starting the conversation 24 Third question 3.1 A generation of young entrepreneurs 25 3.2 The over-saturated industry 3.3 A new type of fashion brand 27 Starting the conversation 29 Final question 4.1 Sustainable actions and demand 30 4.2 Sustainable strategy vs. Greenwashing 31 4.3 Pioneering with sustainable fashion 33 Starting the conversation 35 Conclusion 38 Sources 40 Nederlandse Samenvatting 42 Appendix
E
xecutive summary
Over the past couple of years there has been a decline in entrepreneurial activity within Europe. This decline does not seem fitting with today’s entrepreneurial landscape. The new generation graduates has, more than ever, the opportunity find innovative ways of realising their ideas, nationally and globally. In fashion one could explain this shy behaviour with the fact there are already so many brands. The industry seems oversaturated. But still, isn’t there always room for innovation? This had les to the following research question: If in today’s climate of the seemingly oversaturated fashion industry is there good reason for young fashion graduates to be shy of starting their own business, or is this preventing them from seeking opportunity?
Talking to entrepreneurs I feel a certain amount of confidence is necessary for setting up a business. Dutch students however seem to be underestimating their capabilities which prevents them from acting on their ideas. If someone does decide to act on an idea, finding funding seems to be one of the biggest obstacles. As banks are still hesitant to fund young entrepreneurs, new non-traditional funding methods have been created. Crowdfunding has become increasingly popular among young entrepreneurs, and not only in the digital and ICT areas. Fashion crowdfunding platforms have been created to support starting designers. But even though this seems the perfect solution, these platforms are not necessarily a guarantee for success. More ideas get funded than can possibly return capital. Most of the entrepreneurs I’ve been talking to are therefore hesitant to use a crowdfunding platform. They feel al lot of platforms keep popping up without actually generating much. The experts tell me that instead of looking at it as a way of making money, these platforms are a perfect way to find demand. Especially for fashion this is something very interesting. Bringing supply and demand closer together is getting more and more important. Platforms can help young entrepreneurs to find what their customer is looking for. Money is not so much the issue, it’s a means: what you do with it is the important part.
Over the years the image of the entrepreneur have gone from incubators of innovation, to heroes of society, to overconfident risk takers. Due to scandals during the financial crisis the latter has become most prominent. Such an image creates difficulties when it comes to finding financing to fund a new project. In a time of crisis banks and investors are hesitant to help ‘rampant entrepreneurs’. The crazy thing is that supporting entrepreneurs creates development and helps economies grow. So why not stimulate entrepreneurship in the post-crisis economy? Because of this attitude people in Europe seem overly cautious to start up their own business. Fear of failure and a negative environment have a lot to this with this. Talking to entrepreneurs I hear the same reactions. Dutch society isn’t as supportive towards entrepreneurs as one would expect of such a developed economy. Entrepreneurs try to find support with each other, friends and families. Experts believe this negative environment is about to change. Society is being more supportive than before and also the interest towards entrepreneurship is growing. But being interested and actually doing something are two very different things.
Looking at today’s global innovations, young entrepreneurs can find opportunity by using techniques of our time like new communication technologies. Also in the fashion industry here opportunity can be found. Brands that use today’s technological developments in an innovative way are the ones surviving. Online developments can help brands find new ways to connect with the consumer. This again helps bring supply and demand closer together. 6
So in order to succeed, fashion brands need to use the strength of today’s generation instead of following the traditional path. It is ok to be the ‘nerd’ of fashion and to be new and innovative. Today’s fashion industry has such a dull landscape because everyone seems to be afraid to try out something new. But being a fashion entrepreneur means to take to leap of faith and create something extraordinary. Failure is part of being an entrepreneur, cutting down on social activities as well. But when I talk to the entrepreneurs these doesn’t seem to hold them back at all. Sacrificing some of your social life in order to grow and become something worth mentioning is always worth it. Experts explain that even though we haven’t reached the acceptance towards failure like America has, we (the Netherlands) are on the right track. Failure can help someone grow and be even better the next time. Furthermore great opportunity can be found in the way we can connect nowadays. This is something too little people in our generation make use of. We can connect with anyone in the world, in any industry. We just have to distinguish ourselves and put some effort into creating proper relationships.
Talking to entrepreneurs I notice that the sustainability issue is important for all of them. However it seems they feel like they need to be a 100 % sustainable, whilst being less damaging than before can also be an accomplishment. As long as you communicate this to the customer you cannot be accused of greenwashing. Experts tell me to not try everything at once; growing organically can also be used with sustainability. Start small and grow gradually. In conclusion I’ve found that it is not surprising my generation seems shy to start up something new. Young graduates are not stimulated enough to take certain risks. Fear of failure is one obstacle and underestimating one’s own capabilities may be an even bigger one. A little overestimation might be necessary for starting entrepreneurs. Failing is part of that process, and that is something our society needs to start realising. Furthermore in regards to all topics discussed my generation needs to interact more with the spirit of our time instead of copying older generations. Traditional funding methods are not always the best option. New smart ways can be found to fund a project. Money is just a means, and one should never let their project depend on it. We live in a time of endless new possibilities, why not take advantage of that? Change the seasons, change the production locations: Young graduates are free to do whatever they want. They can see changes in the industry, target them, and adapt accordingly. The same applies to sustainability; why not create our own version of sustainability? Educate the consumer in what is damaging and what is not. Be transparent and show the options available. This will create more credibility than for example claiming to be a 100% sustainable. Of course there are also downsides to being a young entrepreneur. The most prominent one being the lack of connections. Fashion students need to understand that the younger we start with connecting, the more possibilities we have after graduation. Being able to have such a community at a young age will help close the gap between students and the labour market. And hopefully, with the help of this new generation, we will grow towards a more exciting fashion landscape.
Also some distinguishing is necessary when it comes to sustainability. Consumers are expecting brands to be more aware. Contradicting is that consumers don’t necessarily seem to change their buying behaviour themselves. This brings a lot of confusion in regards to the necessity of creating a sustainable business plan. If being sustainable doesn’t necessarily means that your customer base will grow that much, is it worth changing your strategy? This moral issue keeps brand busy and especially young entrepreneurs are put on the spot. It is expected from new brands to be green. But that said, consumers are not as easily convinced as before and a lot of brands are accused of greenwashing. Claiming to be completely sustainable is easy, actually being sustainable takes a lot of effort and money. Sustainable leaders in the industry are trying to shift manufacturing closer to home and want to show designers that being transparent towards customers is the first big step towards becoming sustainable.
7
I
ntroducing the topic
During four years at AMFI students are being taught how to create collections, brands, business plans and strategies. Especially Fashion & Management students really get the chance to see how collections are created and brands are being formed. Taking the next step however, setting up an actual brand, is a far more vast and complex area than we’ve ever experienced before. In general, it is scary to think about doing something in the real world instead of in just the classroom. I have met several students and graduates that are interested in setting up their own business, but are too afraid or unfamiliar with it to actually get started. I find this contradicting with today’s western society, as I believe that my generation has far more possibilities and opportunities then previous generations. We can profit from Internet research and international connections, globalization in production and marketing. Not to forget a high level of education. So what is the hold up? For some it might be a lack of motivation, but for most I believe it is lack of confidence and fear of failure. It is socially more accepted to first work for a couple of years before even thinking about such plans. When researching this subject further I found I am on the right track with these statements.
This entrepreneurial decline is however not a global issue. Asian regions for example seem to experience the opposite. Entrepreneurial activity in Asia has reached an ultimate high and start-up businesses seem to be popping up like mushrooms all over the continent. According to the China Daily Asia is filled with great business opportunities and young people are encouraged to make the plunge and start-up their own business. [Cecily Liu, 2015] All in all this seems to be the complete opposite of what is happening in Europe and I am very eager to discover why it is that western graduates are not finding this encouragement. The aim of this project is to find an answer to my ultimate research question:
In today’s climate of the seemingly oversaturated fashion industry is there good reason for young fashion graduates to be shy of starting up their own business or is this preventing them from seeking opportunity?
When thinking about highly successful young entrepreneurs, I think about the US and their ‘American Dream’. Success according to the American can be achieved through hard work and grabbing opportunity. However, according to the wall street journal, young private business ownership in America has reached a 24-year low in 2015. Financial difficulties and fear of taking risks are some of the reasons being mentioned, but also young workers doubting their own abilities seems to come up as a big reason. (Simon, 2015) Also Europeans seem to be equipped with this overly cautious attitude. Not only do people not seem to be confident enough to take certain risks, also the attitude of outsiders seems to be negative towards starting entrepreneurs.
This report can be seen as an advice report for the new generation fashion graduates. Although I believe it is an interesting read for any type of entrepreneur, the report is mostly focused on the fashion industry. In order to find answers to my main research question I need to explore the opportunities and threats today’s generation faces in regards to fashion entrepreneurship and doing business in general. When weighing these against each other I can find a conclusion to my initial question. I do however have to guide my research in a certain direction, as this topic can be very broad and complex. My research questions help me with this 8
1
How does today’s entrepreneurial climate differ from previous years and in this regard how does this affect starting entrepreneurs?
2
In regards to funding enterprises a lot of thing have changed and are still changing. What options do young entrepreneurs have nowadays?
3
Is it more difficult to achieve success at a young, inexperienced age, or can we also find advantages in being a young – fashion - entrepreneur, just out of school?
4
When one takes the steps into creating a new fashion brand, sustainability issues cannot be overlooked. How important is sustainability for young fashion brands and is it even possible to be completely sustainable?
Methodology With all secondary research I focus mainly on fashion entrepreneurship in West-European society. I have defined my research object to be most interesting in this area because of earlier explained reasons. My qualitative research will be focused on Dutch society. The main reason for this is that here I have the most connections within the industry, and I do not have the time or funds to travel around west Europe for interviews.
For question 3.0 I will be focusing on success and failure stories of young entrepreneurs. Again, first I will do second hand research on the subject and afterwards I will create interviews to help me finalize the conclusions. For this section it is important to talk to experienced and young entrepreneurs to see how they experienced starting at a young age. The final question, 4.0 involves researching sustainable brand strategies, but also the perception on sustainability in the eyes of the customers. I will form certain statements from my second hand research and then interview brands and a sustainability expert.
With question 1.0 and 2.0 I have to dive into the history of –fashion- entrepreneurship and funding. I need to find the differences in the current climate and discuss projections for the future. As a starting point I will research this subject through papers, books and online research (second hand). After doing this I can form certain statements that I can then use to create interviews with professionals in the industry. With the complete research I will form the final conclusions. 9
S
tructure
The report will first of all review papers, theories and other research I’ve gathered. With this I hope to create a clear view of today’s opportunities and obstacles for people like myself that think about starting up their own brand. This information will help me form statements that I can use in my interviews later on. A lot of information can be found when it comes quantitative research. For example success and failure rates, start-up percentages and so on. However the thing I’m missing in these studies is the emotional aspect of entrepreneurship. Being an entrepreneur is about a mental state of mind, about daring to dream and challenge oneself. About the support one gets from his or her environment and about the Zeitgeist of a certain time and place. In order to research these aspects I’ve decided that for my primary research I will focus on qualitative research. Others have found the numbers; it’s my turn to connect these with more human information. I will do this by interviewing different people related to this subject. Quoting professional and entrepreneurs will also increase the credibility of this paper, and help illustrate my findings. The interviewees are divided in three main groups.
10
Introducing: the young entrepreneurs This interviewee is a young, starting entrepreneur; my generation entrepreneurs. Preferably in a fashion or at least creative segment (AMFI graduate). The 3 young entrepreneurs I’ve interviewed are Malou van Soest, Eva wagensveld and Angelo Vaudo. Angelo Vaudo started his first business when he was still in school. He is a young entrepreneur with a passion for innovation and excited about new challenges. Because of that he is currently working on not 1, but 3 start-up businesses. One of these businesses is a fashion brand called Untitled. Initially he invested more time and effort in this business, but after a while he decided he would have better chances with his other businesses. Because of this he now mainly focuses Last year Eva graduated from AMFI, fashion & on his two other projects (Vaudo, 2015). design. Since then she’s been working in a clothing shop and has been busy setting up her own jewellery line: blackbleachbyeva. This small business is not what she initially had planned for herself, but because of money issues this was the best option for her. In the future she would love to have her own brand or work as a designer for a cool brand, unfortunately a good job is hard to find (Wagensveld, 2015). Malou has graduated from AMFI fashion & management a while ago. After for a short while working for brands she decided to start her own company: Santa Che. This brand is specialised in leather goods. Malou’s business is growing but she is still struggling to make enough money to survive. Because of this she works non-stop and invests a lot of money in her pr (Van Soest, 2015).
11
Introducing: the experts This Interviewee is in some way specialised in entrepreneurship. He or she most likely will be an (university) professor as these have the most up to date info. I’ve spoken with 4 experts; Rosiane Kuijper, Maikel Bauer, Martin Haring and Enno Masurel. Last year Rosiane graduated from AMFI. Currently she works for the by AMFI store and busy working with young graduates and entrepreneurs. Her AMFI graduation project was focused on creating a creative community. Initially this was something she wanted to continue with but after getting offered the job at by-AMFI she set different priorities for herself (Kuijper, 2015). Maikel Bauer has entrepreneurship written all over him. Not only does Maikel help young entrepreneurs find their way, he is an entrepreneur himself as well. On his website he advises young start-ups and he teaches innovation classes. In the past he has had a fashion company but after a while he decided to shut this down. Now he focuses on ICT (Bauer, 2015).
Martin is the coordinator of the minor entrepreneurship at the HVA. He wants to motivate students to be more entrepreneurial, also within companies. Besides that he is also program manager entrepreneurship. It is his mission to integrate entrepreneurship in the core DNA of the HVA (Haring, 2015). Enno works as professor sustainable entrepreneurship at the VU. Together with Amsterdam Centre for Entrepreneurship he tries to integrate entrepreneurship in different studies and curriculums. Like Martin he hopes to inspire students and universities to become more interested in entrepreneurship (Masurel, 2015).
12
Introducing: the experienced entrepreneurs This interviewee will be someone that is experienced with entrepreneurship. Either someone that has set up a business successfully or has tried in the past. This person could also be someone that has had a failure in on of his/her businesses. Carlie Consemulder works as head of marketing at the Dutch brand Yaya. Helen de Kluiver works here as well as head of design. Both women have seen the company grow over the past years and are willing to tell me all about the reason they created a new brand image a couple of years ago. Carlie is considering setting up a brand for herself in the future, but she loves her job so much at this moment she feels she is not ready to leave it yet. (Consemulder & de Kluiver, 2015).
13
Together with his partner Rene, Menno opened his first retail store in 2008: Tenue Denimes. At first they had a lot of difficulties convincing people of their plan. Because of this they hardly had any outside support. Together with their parents they put a lot on the line for this company. Now, almost 7 years later, they have opened their third store and have made name for themselves all over the world. (v. Meurs, 2015).
Deficiencies During my interviewing process I preferred to concentrate on the Netherlands and will therefore leave room for further research around the rest of Western Europe. Because all my interviews were in Dutch these texts in the appendix are in Dutch as well. Translating all of them would consume a lot of time and sometimes it is better to let somebody explain things in their mother tongue. Furthermore I have chosen a very broad topic. Entrepreneurship is integrated in all sectors of our society and a lot of information can be gathered. In order for me to keep track of what I’m actually researching I had to leave out certain topics that I still think are very interesting. Still my research sometimes may seem a bit broad, but all topics I discuss are in my opinion too important to leave out.
Definition Before I start answering the first questions I need to form my own definition of the word entrepreneur, to first of all avoid confusing, and more importantly get a better understanding of what I’m writing about. Being an entrepreneur is more than mere creation of a business. Its about possessing certain characteristics that include seeking opportunity, taking risks and having a vision in how to make something work. It is about believing in yourself and believing in your own capacities. Fashion entrepreneurship is no different. It is about having a certain entrepreneurial mind set that you are either born with or, according to Peter Ducker, can develop: “Most of what you hear about entrepreneurship is all wrong. It’s not magic; it’s not mysterious and it has nothing to do with genes. It’s a discipline and, like any discipline, it can be learned” ( Frederick, 2013, p 6-15) In terminology most articles I read use the word entrepreneur to describe those people that set up their own businesses in the form of a product, brand or service. This shouldn’t be confused with self employment like free agents or freelancers. The biggest difference is that as an entrepreneur you are a business owner (CEO of your own company), and you acquire an entirely different skill set than for example an design freelancer. Duties like managing employees and handling finances but also international relations are not uncommon for entrepreneurs.(LaMarco, 2012)
14
F
irst question
How does today’s entrepreneurial climate differ from previous years and in this regard how does this affect starting entrepreneurs?
1.1
The image of entrepreneurs To properly answer this question we have to take a trip down memory lane and see what has happened in the history of entrepreneurship. Throughout the ages there have been those certain individuals who ceased opportunities in times that others didn’t. Perhaps billions have tried, but only those few succeeded in a way that made them be remembered throughout history. Certain names like Thomas Edison and Henry Ford are never to be forgotten. For young fashion students like myself when thinking about famous entrepreneurs names like Coco Chanel and Giorgio Armani spring to mind. Entrepreneurship happens in all different segments of our economy and can therefore be seen as a very versatile word. Innovation expert Gifford Pinchot talks about the ‘dreamers who do’: People that have done anything as far as risking their own livelihood and even lives, to realize a certain dream. (Frederick, 2013, p 8-31) Over time these ‘dreamers’ have developed into a certain phenomenon: The so-called entrepreneur. The recognition of this word dates back all the way to the eighteenth century and the Industrial revolution. Around this time the entrepreneur was the person that was taking risks and transforming industrial resources into something new. Mostly engineers were the ones pushing boundaries at that time and their inventions eventually have led to people thinking of a way to describe these innovators. Since then all kinds of economists and writers have thought of different ways of defining the entrepreneur. Joseph Schumpeter is one of the most famous examples (1883- 1950). 15
‘The Theory of Economic Development’ (1911) is still very famous in the world of economics and is abundantly being used in the study of entrepreneurship. He wrote about entrepreneurship, even created several theories and linked entrepreneurial impact to economic development: “carrying out innovations is the only function which is fundamental in history”. Because of people like Schumpeter in the 20th century the word capitalism was now inextricably connected with entrepreneurship. Entrepreneurs create change within societies and, quoting Schumpeter, again: “entrepreneurship is innovation”. It’s not surprising that some entrepreneurs are seen as the heroes of today’s society. By setting up new businesses these entrepreneurs have contributed to job creation and economic growth. Of course Silicon Valley and digital entrepreneurs immediately springs to mind. Bill Gates and Steve Jobs are a few of those names that are now glued to history. But also outside of the technology scene, closer to my bedside, we find very successful entrepreneurs that have provided positive change within society. Europe has shown that over the years their Fashion designers and entrepreneurs have been capable of big successes. Take for example Vivienne Westwood. This British designer and businesswoman was almost singlehandedly responsible for introducing modern punk into mainstream fashion. This may be seen as a very different influence than for example Steve Jobs has had, but also Westwood’s businesses have inevitable contributed to job creation and economic growth.
Another good example is Stella McCartney. Not only has she created an emporium that is reaching all over the world, her influence can also be seen in her environmental campaigns. She not only designs sustainable fashion but also advertises a sustainable lifestyle, which includes other eco friendly products and for example ‘Meat Free Monday’. She is constantly trying to improve and wants to influence others to do the same. This is similar to what Bill Gates is doing now with his Malaria foundation. Like I said, these entrepreneurs are seen as heroes in today’s society and, like heroes, people listen to what they have to say. Not everyone is a hero though. When we look throughout history there are always some bad apples to be found. Everyone who’s seen the movie “Wolf of Wall Street’ knows the story of an 80’s entrepreneur who has created this huge pump-and-dump scam. And also the fashion industry has known some scandals. Just recently for example, both Dolce and Gabbana were convicted of failing to declare £850 m in income tax. In today’s society it seems such scandal stories have had an effect on the entrepreneurs image. West-European society doesn’t seem to notice the hero’s as much as they notice the bad apples.
1.2
The after effects of the GFC During the GFC several big financial scandals have lead to what you can maybe call a ‘downfall’ of the word entrepreneur. ‘Rampant Entrepreneurship’ was blamed for more than one of these scandals and this has lead to a somewhat negative and maybe suspicious attitude towards 21st century entrepreneurs. A good example if such a recent scandal is Bernard Madoff. He is a famous entrepreneur, but not famous in a good way. The stockbroker was responsible for one of the largest financial frauds in the US (Ponzi scheme) and was convicted of fraud in 2008. Because of scandals like this more and more economists and experts have pointed their finger at entrepreneurs in general. Entrepreneurs are called the ‘agents of economic ailments’ and ‘beneficiaries or crises’. (Bikard 2010)
The crisis has had huge global consequences. Major businesses seized to exist, there were reductions in personal wealth and overall a great downturn in economic activity. [Jackson, 2010) Making entrepreneurs partly the scapegoat for this does not make the prospect of being an entrepreneur more attractive. Another after affect of the GFC is that it has become more difficult to obtain loans and find financing. Mainly because certain regulations have been put into place by governments affected by the crisis. This serves to reduce impact of the current crisis (and after effects) and prevent recurrences. Such regulations include compensation with which they want to reward long-term performance rather than excessive risk-taking. Also certain big investment institutions that acted like banks have been broken down in order to be better regulated. These regulations make it more difficult to acquire loans for ventures that could be seen as somewhat of a risk taking. (Jackson, 2010) Because this is an important issue for young start-ups I will discuss raising capital more in-depth with question 2.0. There is however a need for (long term) growth in the post-crisis global economy of Europe. According to the Worldbank the economic recovery in advanced economies like Europe is showing signs of strengthening. But despite progress, Europe remains fragile when it comes to economic stability and growth prospects. Stimulating growth will be central to create job growth and create a stable economy, and therefore stimulating business creation is inevitable for governments. (World Bank, 2014) According to Roberto Di Meglio, a specialist in local development and social economy, the importance of financing new enterprises after the crisis cannot be overstated. (Di meglio, 2014) SME stimulation will lead to improved production methods and expanding markets. Looking at it this way it seems that despite the financial difficulties, this is the perfect time to be an entrepreneur. The economy seems to be in need of someone who is willing to take a risk.
16
1.3 Fear and pessimism in West-European society But even though we can conclude that the post crisis economy’s needs to stimulate entrepreneurship, this doesn’t mean this will actually happen. When looking at the numbers, in regards to the entrepreneurial economy, Europe was considered an emerging market until recently (Hege et al. 2003). The European venture capital market has become very small and this can be explained by its underperformance: entrepreneurs are hesitant to enter early-stage financing (setting up their own business) because of unsatisfactory ‘risk-rewards ratios’. (Hege et al. 2003) Simply said people in Europe find the risks not worth the rewards. As I mentioned before, after the crisis it has become especially difficult to find financing. Because of the lack of private and institutional investments in early stage company’s government agencies are now the biggest VC contributors (EVCA, 2012) in Europe. But apparently this is not enough to encourage the necessary entrepreneurial developments. As said in the introduction fear of failure seems to be one of the big reasons for today’s entrepreneurs to be hesitant. This fear of failure is not uncommon for our generation, and is not being helped by the certain attitude outsiders have towards entrepreneurs. This is something I noticed in my environment as well. One would expect people to be excited and curious when hearing about such endeavors. Instead, the usual responses are quite sarcastic and pessimistic. When I for example mentioned that I think about setting up my own brand, people tend to start blurting out things like “such big risks” and “aren’t you too inexperienced”. Such responses can be very discouraging. But then again maybe being an entrepreneur means being tough enough not to listen to such negativity and believe in ones own capabilities. According to an article in the Economist ‘Europe’s culture is deeply inhospitable towards entrepreneurs’. It seems to be socially challenging to begin a start-up and responses tend to be unsupportive. 17
Furthermore data shows that even when Europeans try, in general they are not very successful in creating start-ups destined for growth. (Economist Berlin, 2012) A study from Medjad et al in 2008 among French entrepreneurs showed that the participants did however have a very different perception from performance than what was happening in reality. European entrepreneurs tend to overestimate their successes and simply ignore the notion of failure. This overconfidence in European countries certainly is something that should not be overlooked when discussing the venture capital success rate issues. Medjad et al explained it as the following: ‘the underperformance of the French venture capital was inevitably compounded by a gross misconception of success and failure by its actors”. ( Peris-Ortiz, 2015) This common problem has led to overambitious and badly written business plans, which does not help when talking to a bank about financing. Banks expect to see serious business proposals with viable business plans. (Dowling & Schmude (2007) ) Don’t get me wrong, confidence is important for young entrepreneurs. Daring to take risks as well, but in some cases this confidence can become recklessness that leads to failure. The decision making process should be somewhat calculated in order to create a viable plan. Maybe this is one of the reasons that today’s failure rates of innovative young start-ups are startlingly high among Europeans. Ucbasaran et al (2013) points out that such failures are often followed with psychological, social and financial difficulties. Even though European governments have a better financial safety cushion than for example the VS, the psychological and social risks may seem too big for some people. According to Alan Patricof, Greycrofts Partners founder, this failure rate is only going to rise higher in 2015. He states that young people are entrepreneurs for the wrong reasons: “because their friends are doing it, instead of building something out of passion”. (Roof, 2014)) This statement seems to neatly link with the recklessness I was talking about earlier. Passion and confidence may go hand in hand, but without the passion and the vision confidence is just arrogance.
“More people were against it to be honest” - Menno about his now very succesful stores
S
tarting the conversation
During and in the aftermath of the GFC the affection towards entrepreneurship seems to have declined. Entrepreneurs can be made scapegoats easily because of the attention certain scandals have drawn. This creates difficulties for young people trying to become entrepreneurs, not only because people are hesitant to invest in them but also because of pessimistic and suspicious opinions. Menno van Meurs is a good example of someone who ignored all that negativity. He started working on the plans for his shop in times of the banking crisis; this of course made people very hesitant towards such a risky endeavor. This however did not stop him to start en become successful. He risked his families entire fortune and probably his own future, but he was persistent and succeeded. He does tell me it is difficult in times of crisis, you don’t het loans and people tend to not support you. “More people were against it to be honest, luckily our parents helped us out and believed in us”. Someone who can relate to this is Malou. She started about 2 years ago and tells me it is still impossible to find a loan. ‘If it wasn’t for the support from my parents I could not have done this.’ She believes money in the main reason people are shy to start something. These young entrepreneurs may not have gotten the support from banks and society, but they did have their family’s support. However not all parents are able to give such support. Eva Wagensveld for example has to work full time next to her own brand in order to support herself. This might hold her back in finding the full potential of Blackbleachbyeva. She does tell me she thinks it is great to be able to support herself while doing the thing she loves, designing. For YAYA the crisis resulted into them completely changing their brand image. “Something had to change in order to survive. A lot of brands dyed during the crisis and it isn’t over for everyone”. They were entrepreneurs within their already existing business. 19
Changing your entire collection is a big risk Carlie tells me. Loosing some customers but gaining more important ones is however worth it in the end. As a young brand you are flexible and can adapt to any changing circumstances. Growing bigger it is difficult to keep that flexibility. Because of that at Yaya they are doing everything they can to preserve this willingness to innovate. “We truly are an entrepreneurial company”. Martin Haring feels that the decline in entrepreneurship is shifting because more students are thinking more and more about entrepreneurship. They are more interested than every before. For me this however raises a question: if the interest has grown why aren’t more students starting their own businesses? A feeling of interest and actually doing something is a completely different thing. Enno agrees with me that the step to actually start an enterprise is a different story that having interest in it. He calls it going from -1 to +1. The nascent entrepreneurs are bubbling under the surface, but only keep dreaming about their own business. All the entrepreneurs I’ve been talking to wanted to be an entrepreneur their entire lives. As if it was in their DNA. In this sense it doesn’t really matter if you get extreme support from society, you just do it. Angelo tells me that even though he almost didn’t pass his school year, still he kept creating new projects. Now he has three quite successful businesses that all make him extremely happy. Of course having financial support from your family is a big plus, but also this can be found in creative ways. I will research this further with my second question.
The lack of encouragement entrepreneurs receive seems to be contradictory with the fact that post-crisis countries need entrepreneurship to boost their economy. Shouldn’t we be more encouraging towards entrepreneurs? Martin Haring believes this negativity is something of the past. People are getting more excited about entrepreneurship and it is also easier to get financed nowadays. That however is quite a big contradicting in what I’m hearing from some young entrepreneurs I’ve been talking to. Malou still has to find support with her parents and Eva tells me she has had zero support from school. The AMFI Design course teaches students a lot of things, but apparently entrepreneurship is not one of them. Malou explains that she gets a lot of support from her parents and, funnily enough, from other starting entrepreneurs. “You have to stick together and help each other out a bit.” This feeling of community seems to be integrated in today’s entrepreneurial climate. If nobody else is willing to help, then it’s better to help each other out. She meets other young labels during certain events and shows, and together they see each others labels grow. Also Malou is working with one AMFI design graduate who helps her with patterns and drawings. ‘Why do it yourself is somebody else can do it better’. But like Martin also Maikel Bauer doesn’t necessarily think Europe is inhospitable towards entrepreneurs. “I wouldn’t say there is a lot of encouragement but Europe makes it quite easy to start a new business, there aren’t a lot of complex rules in that regard.” Maybe these experts are right, and is the entrepreneurial climate changing in Europe. It might just not be the case for fashion entrepreneurship as it is such an oversaturated industry. Angelo for example felt very encouraged with his App and Website businesses. He knew he was taking risks but in the end it’s your own life and you choose to do with it what you want. He did however make the choice to leave his fashion business be, and focus more on his more successful app businesses.
Furthermore it might be the case that America is for example more encouraging towards entrepreneurs, but at cost of what? Enno tells me he believes that we might be a little less encouraging towards entrepreneurs, but that is because we have to think about our social safety net. In America Silicon Valley kids might get rich and famous, meanwhile people are literally starving in the southern states. That is something you don’t see on TV though. However Enno does have to amid that even though he is working hard on integrating entrepreneurship in every curriculum, it is still not welcomed at every course. It is his mission to change this, but that will take some time. Eva Wagensveld confirms this statement by saying she has never had a prober entrepreneurial education. She, a young designer, has to figure out everything by herself without support from school or the background knowledge to help her. This issue is the reason Rosianne Kuijper tried to create a sort of ‘help kit’ for young graduates. A book that could help them brand themselves. The book itself has never been properly realized, also because of lack of encouragement from school, but the idea is definitely worth mentioning. Young people in Europe seem too frightened to set up their own business because of, a lot of the times, fear of failure. However the ones that do decide to set up their own business generally seem to be over confident and because of that overlook chances of failure. This is a very peculiar contradiction.
20
Martin Haring tells me that this overconfidence can also be seen a youthfulness and freshness that helps young people be brave just start without knowing were the road ends. They dare to walk up to the CEO of some company to ask for advice. ‘You don’t need to act like your going to conquer the world, but that youthfulness is definitely very important to succeed.’ He also believes this is why it is not necessary for young people to have a business plan anymore. ‘That time has passed, burn the business plan’. Enno tells me he doesn’t believe in this overconfidence in Europe. “I don’t see overconfidence, I see young people underestimating their own capabilities.” He tells me that because of this young graduates are hesitant to take risk, they simply don’t believe in themselves. Overconfidence might not be the right way of seeing young entrepreneurs. It is more about believing in your own skills and having that certain youthfulness that will help you take risks.
Talking to Menno he seems to be very confident about the future of the shop. They are very content with the products they are selling in the shop at the moment, and quite frankly he knows he can get any brand he wants ‘ We are known worldwide’. He also tells me fear is a very bad advisor, and money is just a means. You need to invest wisely, think creatively and work your ass off. He is a perfect example of that freshness and willingness to take risks, he is not overconfident but does truly believe in himself. Also Angelo was never afraid to fail. He knows what can happen and feels like you learn from those moments. Being young and failing is much more satisfactory than being old and never having tried. He might have been a little overconfident by thinking he could handle setting up three businesses almost at once. Like mentioned before because of that he now has decided to take a step back with his brand fashion brand Untitled. “Luckily my team understand my situation and lets me explore my chances with the other companies”. He still believes having a fashion brand has thought him a lot, but it might not be the scene he finds the most opportunities.
“I don’t see overconfidence, I see young people underestimating their own capabilities.” - Enno
21
S
econd question
In regards to funding enterprises a lot of thing have changed and are still changing. What options do young entrepreneurs have nowadays?
2.1
Traditional funding methods As mentioned in 1.1, finding the proper funding is one the bigger issues for young people starting up their owns business. A survey of failed businesses in 2004 showed that 79 percent of respondent blamed their collapsing on “starting out with too little money”. (Sugars, 2015) Not everyone has a big enough piggy bank or some other source of capital to help him or her start. To be clear, there are several forms of entrepreneurial capital namely economic, cultural, human, social and natural capital. I will be focusing on financial capital during this research question, which is part of economic capital. (Frederick, 2013, p486-491) When looking at the traditional stages of financial funding there are several steps that can be followed to fund ones business. It mostly starts with founders and family, which means having enough savings or looking for that long lost rich uncle. This however is not reserved for everyone. As a second step people tend to ask friends or acquaintances for help. This could be viable if they have enough funds and like you enough to help. Most of the times this does require an already existent quite large network. After having asked family and friends, angel financing seems the way to go. Apparently many wealthy people are looking for ways to invest their money and find new opportunities. We call these people business angels. Angel investors can differ from someone that is an entrepreneur themselves to someone who is simply an enthusiast with money to spend.
Angel investors are not the same as venture capitalists. The main difference is that angel investors are devoted to start-ups rather than large firms. Venture capitalist is hard-core strategic investors, while angels are more informal and most likely see themselves as mentors. (Frederick, 2013, p 496-502) In 1.1 the conclusion could be drawn that in today’s European climate banks and venture capitalist seem to be hesitant to invest in young overconfident entrepreneurs. It would be safe to say that Angel investors have become more cautious as well. However, according to Alan Patricof it is less costly to start a business nowadays than before. He mentions this is mainly because of crowdfunding and other types of venture capital: “almost everybody can raise some money to get started”. So what are these, not traditional, funding methods Patricof is talking about?
22
2.2
2.3
The era of Crowdfunding
Crowdfunding in the Fashion Industry
We all know the famous stories of previously unknown people (nobody’s) who all of the sudden raised thousands or even millions of dollars through crowd funding websites. Crowd funding is about raising money for your project through a group of people you probably don’t know, with the help of platform that brings all these different people and parties together. This certainly is a very young phenomenon as it only started to occur around 2003 (with for example ArtistShare). Nowadays lots of similar sites have emerged, probably the most famous being Indiegogo (2008) and Kickstarter (2009). At first I assumed this crowd funding was mostly happening in the US as this is the birthplace of a lot of these platforms, but crowd funding has now reached successes in Europe as well. The European Commission even founded this ‘Startup Europe’ initiative that is aiming to help European entrepreneurs let their ideas and businesses grow and succeed. This is however mainly focused on web and ICT entrepreneurs . Europe seems to want a silicon valley of their own. Nevertheless crowdfunding has also had many successes in other creative fields like fashion and design. Waveborn, an Italian sunglasses brand, being a good example. In 2013 they completed a successful crowdfunding campaign which enabled them to take their brand to the next level. They used Indiegogo as a crowdfunding platform and are now successfully selling their glasses. So looking at this way of funding your start-up fashion brand may not be such a bad idea. All different kinds of crowdfunding platform have emerged all over the world it has become somewhat difficult to separate the wheat from the chaff. It’s probably important to stay close to home when looking for a trustworthy platform. This makes is easier to connect and ask around. Symbid for example is a platform founded by two Dutch guys. They promote safe investments in new, promising, fast-growing businesses and these investments already start with the low amount of 20 EUROS. This makes it easier for people to invest a little bit and therefore creates a lower threshold. 23
Crowdfunding has not only made it possible for some young fashion brands to become big, but it slowly seems to be changing the face of the industry. According to Dennis Mitzner, specialized in startups, crowd funding is having a big effect on the manufacturing norm. Certain crowd funding platforms like Before the Label, I Am La Mode and OutOfX are using their ‘power’ to provide the opportunity for small start ups to produce low quantities, at local manufacturers. They want to respond to a growing demand for personalized and unique clothing and make it possible for smaller labels to survive. Shany Elkin, creative director of OutOfX, says they are trying to create a database of manufacturers in countries where designers are based. “Manufacturing in Asia is only meaningful if you make huge amounts.” Instead of estimating a season’s demand months in advance, crowd funding sites like OutOfX let designers and ‘the crowd’ decide what the demand is of a certain product. This makes the process more efficient and creates a positive result for both the seller and the buyer. Platform likes this truly seem to be the answer for starting entrepreneur, looking for funding. Especially because a lot of entrepreneurs seem to lack certain knowledge in the area of financing. These platforms are however not a guarantee for success. According to the Stanford center for entrepreneurial studies, more ideas get funded today than can possibly return capital. The percentage of success is apparently slowly decreasing and soon some new regulations have to be set in place. Another downside is that by using such platforms, entrepreneurs put ‘less of their own skin in the game’. Meaning they no longer have to convince investors one-on-one, which creates a certain distance and less possibilities for proper feedback. (Dupree, 2015)
“Kickstarter helped them find their demand” - Rosiane
S
tarting the conversation
Traditional funding methods like bank loans and finding proper investors is almost impossible for young fashion companies. If one cannot have the support from family or friends they have to find new ways to get their starting capital. Crowd funding can be seen a solution for such entrepreneurs as it is a less risky method of raising capital. Also it allows the entrepreneur to reach bigger crowds than could have been done with only his or her own network. However nowadays crowdfunding sites fund a lot of small businesses that in the end are not successful. Looking at it that something can be said for choosing a more difficult path. If you are able to persuade a professional investor it is highly likely you have higher chances of success with your business. Martin Haring believes that today’s entrepreneurs have better chances of getting funded than before. If crowdfunding is the way to go he doesn’t know. “It truly depends on the kind of crowdfunding campaign, this is not something that happens that easily anymore. The time of quick kick starter campaigns is long gone.” He also tells me that when you are looking for bigger investments it’s always better to look for a proper investor. Most of the time these investors want to see a track record first, so then an option would be to first find a small investor, like family and friends, and try growing organically. If this becomes successful you have more power to persuade an investor. According to Enno this organic growth has lots to do with finding demand for your product. He states ia good way of doing this is by having a crowdfunding campaign. Seeing if there is demand for your product is more valuable than the actual money Also Menno tells me money is not important, it’s important what you do with it. “It’s about looking for demand, seeing if you can sell your product or service. In my case selling the brands in the shop.”
25
A great example of this approach is the brand Dick Moby. When Robbert Wefers Bettink and Tim Holland started this brand they wanted to see if there was enough demand for their sustainable sunnies. They started a crowdfunding campaign with kickstarter and raised more money then they initially targeted. Rosiane, a friend of Robbert, tells me for them this was a way to make it less risky, and their first own true investment came after they found people were willing to pay money for the product; “Kickstarter helped them find their demand”. Malou is very skeptical when it comes to crowdfunding. “All these platforms keep popping up but most some people have to pay back their funding within a year.” She doesn’t think that works when you just started your business. Also she believes the Dutch are too sober for most of these crowdfunding projects. “In America people are willing to spend a lot of money on nonsense projects, here it’s a different story’. She agrees it is better to work with someone you trust or look for a proper investor. Someone that is willing to invest more than just money, also time and effort. Angelo looks at this issue in a different way. He tells me it might not be easy to find investments, but he didn’t need investments! He just started with a computer screen and because of the connection he made with his first start-up rolled into different projects. This of course might not be an option for every brand as you have production costs to consider. But finding more creative and less costly ways of doing things is definitely something worth your time. Find your own ways of not needing that big investment.
T
hird question
Is it more difficult to achieve success at a young, inexperienced age, or can we also find advantages in being a young fashion entrepreneur, just out of school?
3.1
A generation of young entrepreneurs Many people throughout history repeat Oscar Wilde’s famous quote “With age comes wisdom”. But is this true in the case of young entrepreneurs, do we first need age and experience to create success? One of the most flourishing areas when it comes to young entrepreneurs is the world of digital and web technology. In Silicon Valley the youngest people seem to be the ones to watch out for. In the documentary ‘The Startup kids’ you see some of these young visionaries. They have grown up with the Internet and are now becoming the founders of the world most influential companies. This is a recent development, as ten years ago young people couldn’t have done anything like setting up their own online business. Now anyone with a laptop and WiFi can accomplish great things. According to Kristian Segerstrale, entrepreneur and founder of Playfish, entrepreneurs dare to have dreams that other have not. And more importantly, dare to chase these dreams and take risks to realize that vision. He also mentions it is less risky to be an entrepreneur when you come straight out of university. You have less to lose, no responsibilities, no mortgage. But is this truly the case; is it less risky for young people to start up a business?
Bootstrapping, building a business with little to no money, is the most common way to go in world of internet entrepreneurship. This means working day and night, seeing vacations disappear, sleepless nights and no money. Hermione wWy, video director of The Next Web, mentions that she’s worried about those young entrepreneurs that will spend the next 10 years of their lives trying to become the next big thing. If they don’t succeed this will not only mean their dreams are shattered, they will also have lost the best years of their lives. So looking at it this way there is truly a big risk for young entrepreneurs to consider; loosing your youth. But failure is a part of the start-up culture, and you don’t hear the entrepreneurs that did make it, like from Kipp and Soundcloud, complain about their lost years. You cannot have everyone succeed, that’s simply not a tangible situation. But when they do fail it can be a great lesson and a lot of people learn from their mistakes and try again.(Siegler, 2012) In Silicon valley failure is accepted as part of the society. Entrepreneurs even put failed projects on their CV as to show they at least tried and have experience.
26
3.2 The over-saturated industry Not every industry is like Silicon Valley when it comes to opportunities for the younger generations though. So where do we stand in the fashion industry? In an interview with the Belgian Olivier Theyskens, former head of two Parisian fashion houses, he discourages students to set up their own brands because there are too many new names in the industry. (Howarth, 2015) He states there is an over-offering’ of new brands in every season and at every fashion week. Oliver himself started his first fashion label in 1977, apparently a ‘boring moment’ in fashion. At that time there wasn’t as much competition as there is now. He feels that nowadays the rise of the internet has made it harder for people to get noticed. There’s an overload of websites and brands trying to crab someone’s attention.He suggests young fashion graduates should move into different aspect of the industry like merchandising or sales. Funnily enough this is the complete opposite of what the silicon valley experts tell young entrepreneurs. Tim draper, professional investor, for example advises to follow your hart: “Do the thing that really matters to you and your life. Do that and you become a success” and also Jessica Mah, founder of inDinero, explains that you can always come up with excuses. The hardest thing is to just start. Looking at the failure rate of start-up in general, it is about 90 percent. Apparel and Accessories as an industry is ranked number 10 in the list of most dead companies in the year 2013. Meaning a lot of fashion labels are dying or slowly getting there. So what can be done to succeed as a young fashion entrepreneur?
3.3 A new type of fashion brand According to Lawrence Lenihan, founder of FirstMark Capital, many of these entrepreneurs are failing to see the importance of the internet on the fashion industry. 27
Like discussed before the internet can help entrepreneur find funding for their brands. But Lenihan is talking about a different use of the internet: connecting directly with customers. He believes new brands must put focus on these relationships instead of just focusing on distribution channels. Brands have to decide how they want to connect with their customers. Selling your product on Net-a-Porter instead of your own website for example is not only about distribution but more about branding. A good site can engage customers in a way they feel the need to buy your product because of emotional attachment, not so much necessity. Creating an online shopping experience that is compatible with a physical store is a thing new brands should aim for. Modcloth is a good example as this website gives customers the opportunity to ‘be the buyer’ and help decide which design eventually get created. Lenihan also states he, being a professional investor, would only want to invest in brands that are using technology to create this special and intimate relationship. Focused on emotions, values and interest instead of where they live. As an example he gives Norisol Ferrari, a brand that is trying to create a special customer relationship by being different than the standard luxury brands. (Lenihan, 2012) So seeing how venture capitalists and silicon valley are boosting young internet entrepreneurs into becoming something amazing, why not connect this with the customer online interaction just discussed? That seems a perfect solution for young designers. Be the ‘geek’ of fashion brands and invest in creating a technological fashion brand. Use the strength of our generation in something other than what you would expect. Like Brian Wong, founder of Kiip, says: “Everyone starts a company in a different way, if you follow someone else’s path you’re not a true entrepreneur.” This is exactly what is going wrong in the fashion industry with young start-ups. Fashion designers and brand are trying to become the new Alexander Wang, instead of becoming something unique. A brand that is connected with this time and our generation. Of course this does not mean the brand has to be focused on connecting with a consumers emotion like Lenihan mentions, it can just be anything new and exciting.
“I’ve had a great social life, now it’s time to really make something of myself.” - Malou about her brand Santa Che
S
tarting the conversation
One the one hand starting a business on a young age seems to be less risky because of fewer responsibilities like a family or mortgage. On the other these young entrepreneurs invest years of their young lives into something that may or may not succeed. One could say they sacrifice part of their social life and youth. However a life doing nothing is a life wasted, is it not? Martin Haring says there is no reason to be fearful at a young age. “You don’t have that much to loose. When you get older you get a mortgage and a house. When you don’t have those ties there is almost no reason not to start.” He thinks the sacrifice of youth is nonsense. Because how can it be a waste of time when you put a lot of effort in something and learn from it. That knowledge is maybe more important than succeeding. Martin stimulates students to start and wants to show them that failure is part of the process. A similar approach is of course Silicon Valley in America. Over there failure is something that can be put on your CV. It shows that you’re skilled, ambitious and have experience. Martin: “It is true we don’t have that American climate yet, but our society is also getting more positive towards failure.” Overall Martin seems to be very optimistic when looking at the future possibilities for young entrepreneurs. This is not surprising as it is his mission to integrate the entrepreneurial spirit in the DNA of the HVA. Also Enno Masurel believes there are a lot of new opportunities for entrepreneurs, especially here in Amsterdam. Amsterdam Center of Entrepreneurship for example stimulates entrepreneurial activity within students. This initiative helps you start and grown, and helps you create a community. He does however also tell me he feels older people are more experienced and have formed a certain vision of life and the business world. This is something young graduates may have not.
29
That is probably the reason Enno himself created a community for VU alumni that have started up their own business. “These alumni help by talking to and even coaching students that are considering entrepreneurship.” He, together with ACE, wants to close the gap between students and the actual labor market. “Students should be made aware of their possibilities in an early stage so they can start thinking and preparing before they graduate”. Angelo is an example of someone who started while he was still in school. He tells me if you start young you have time to build up a community. “People know you are starting your business and with time these people will get jobs and can help you out in a later stage.” The reason Malou thinks she was able to start is that she wasn’t used to a fancy lifestyle yet. After graduation she quickly started up her company and because of that never could get used to the comfort of earning a normal wage. The fact that her social life has declined is something that doesn’t bother her that much. “I’ve had a great social life when I was studying and now it’s time to really make something of myself.” Even though she looks a bit tired and worn out, she still has that entrepreneurial spark in her eyes that makes me believe it is all worth it. Young fashion entrepreneurs can find their advantages by using the knowledge of our generation, knowledge that others have difficulties understanding. Think about new technologies and online improvements. In this over-saturated industry, trying to create a traditional fashion brand without being innovative will be very difficult. There is only room for people that think smart and understand what is needed to be the new generation entrepreneurs.
Martin Haring agrees we live in this day and age of technology and endless possibilities and entrepreneurs should make us of this. He also believes that nowadays having great connections is extremely important. We can meet people all over the world and try to connect with people in all different business segments. Martin: “You need to distinguish yourself, look for your good qualities and build op your network.” Online Linked-In can be used but he tells me students should also go to Open Coffee meetings and look for those people that are willing to help them further. If you don’t spend enough time on creating this network you will feel the consequences in some stage of your business. For example Malou found out she didn’t have enough connections in the world of magazines and now has to hire an expensive PR agency. This while she graduated from AMFI, a school with a branding department and alumni that are now working for magazines like Vogue and Elle. Now she spends almost all her earnings on her PR, which has consequences for her liquidity. If she would have had a bigger network this might not have been necessary. Also Eva tells me she has a lot of struggles with finding the right connections. Luckily she knows a lot of creative people that can help her out sometimes, but she still feels she needs to learn a lot in this area. If she had started creating such a database earlier in her AMFI career she wouldn’t have to work so hard now to find the right people. Menno doesn’t completely agree with my statement that entrepreneurs should always use the new technology of our generation. Because their shop is focused on quality service, he believes for them it is not necessary to set up an online shop. “If I set up an online store all of the sudden someone in Sao Paolo becomes my competitor.” The traditional system of distribution and territory is not existent anymore; the Internet has changed all that. Menno feels that online people are looking for price instead of products. Price has become the goal. That has made traditional strategies impossible and he believes that is also why so many fashion businesses are failing nowadays.
Menno tells me most of these companies see the changes that are happening but don’t know how to keep up with them. That would mean changing their core business almost. “It’s like trying to learn a new language when your 50”. In this regards young entrepreneurs can find their advantage in this changing environment. A startup is not yet stuck in traditional strategies and this makes such a company flexible. Menno does believe that the new generation should try to be more innovative instead of following already existed brands. “Everyone is trying to copy others instead of thinking for themselves”. Doing something someone else is already doing is easy; creating something truly innovative is what makes you an entrepreneur. Carlie feels the same way about this: “Everyone copies each other nowadays. Because of the aftermath of the crisis brands are afraid to try something edgy and different”. She tells me her boss always does things a little different than people expect. When they go right he goes left. This creates a certain authenticity that is so necessary in today’s boring fashion landscape. Malou thinks about this in a similar way. “If the season color is purple, but I don’t like that color, no way I’m going to use purple in my collections.” With Santa Che she makes what she thinks is pretty and what she would like to buy. Maikel Bauer tells me that because the world has become smaller, you can reach almost everyone nowadays. New techniques are made available for everyone, not just the big firms. As a small company you can make use of this. The difficult thing is not getting the knowledge, but being creative in using this knowledge. “It’s a great time to start”. Having a great web presence can be very positive as it helps you reaching different markets and countries you wouldn’t before. But like Menno told me as well, having an online shop is something you have to think about carefully. You can really mess it up. Carlie tells me an online shop should be seen as an entirely separate company, which takes a lot of time and effort to have working perfectly.
30
F
inal question
When one takes the steps into creating a new fashion brand, sustainability issues cannot be overlooked. How important is sustainability for young fashion brands and is it even possible to be completely sustainable?
4.1
Sustainable actions and demand The current global economy is slowly growing towards entering a true sustainable pathway. Still this seems not to be happening fast enough as business leaders from all over the world still believe we are lagging behind in our sustainability progress. A recent gathering from 1000’s CEO’s that participated in the UN Global CompactAccenture CEO on sustainability showed that it is not that simple to incorporate sustainability in the core of a business or market. The majority of CEO’s seemed feel their sustainability plans are a ‘frustrated ambition’. Consumers are giving of signs that they expect more sustainability within companies and transparency in the way they are doing business. This consumer is empowered by today’s technologies and knowledge and therefore has bigger and new expectations. For companies it is however difficult to see the rewards from doing sustainable business, as consumers are not changing their buying actions in such a way it makes a big difference. It is much easier to say you expect one thing from companies, but doing it yourself is a completely different issue. In order to have an effective sustainable business plan companies need to get a better understanding of what is expected and how this should be translated into a viable plan. (Johnson, 2014: p 3,4)
31
The UN survey showed that 72% of the surveyed find that businesses are failing to live up to certain expectations when it comes to sustainability. Also 67% of the surveyed business leaders believe they are not doing enough themselves to help the planet. Especially western European respondents seem to be very critical towards companies and their poor sustainability actions. Today’s consumer is no longer satisfied with traditional sustainability plans. Trying to be green is simply not enough. People want to see how the sustainable business is truly integrated in products and services. Markets where sustainable branding has been implemented longest, like Western Europe and the US, seem to be most critical. (Johnson, 2014: p 5) Brands need to find a way to convince their customers of their sustainable story and make it to that the customer feels like it has effect on them personally. Connecting with the consumer in a new more intimate way, like the previous discussed online attachments, seems to be the issue of this time. Furthermore 85% of people surveyed hold companies directly responsible for their quality of life. Meaning that customers expect companies to make certain changes to improve their lives. This is a big contrast with the only 44% percent that actually buys from more responsible brands. (Johnson, 2014. P 8) It seems that brands in order to make that change the consumers are desperately waiting for, they need to take action themselves. Brands should stop looking at consumer demand and decide for themselves what is important in their sustainability strategy.
4.2
Sustainable strategy vs. Greenwashing Especially for young entrepreneurs sustainability is an important issue. As a start-up you are not bound to your traditional ways of doing business. From the first steps one can implement a sustainable business strategy instead of needing to change the traditional strategy. In developed countries the consumer demands a lot from a companies in regards to being sustainable. (Johnson, 2014. P 9) Of course this differs per target group, age group and country but in general the West-European consumer is more engaged and therefore has higher expectancies. Especially from companies that already claim to be very sustainable and transparent. Consumers will investigate and not just fall for another Greenwasher. A great example is H&M’s new mission to create a sustainable business model, while in the mean time they are one of the biggest sellers of fast fashion. Can fast fashion even be sustainable, is a question a lot of consumers have asked themselves. Also Nike and Adidas have ones again failed to commit to their green promises. After having taken measures because of Greenpeace’s zero discharge campaign, both companies promised to make a change. Recently however high levels of toxic chemicals were found in both companies’ swimwear collections.(Brones, 2014)
It seems to be clear that traditional (fast) fashion business models will not survive in the future. Not only because of earlier mentioned changing consumer awareness, but also because recourses continue to shrink and will eventually affect production. (Gould, 2013) According to journalist and filmmaker Leah Borromeo however, the major high street retailers will not risk profit in order to make necessary change. Again this statement targets the demand driven economics. After this somewhat pessimistic statement Borromeo does explain he is happy about the fact that new design students seem more conscious and ambitious to integrate sustainability in their designs. The old generation might not be willing to make a change, but the new generation definitely is. He advices students to take a good look in where their textiles come from and how they are produced. Starting with those basics will ultimately help creating a sustainable product.
Examples like this show that even though companies may want to commit to these sustainable strategies, it is apparently not as simple to stick with it than it seems. For a start-up brand it is almost inevitably to focus of sustainability. But you better do it the right way and create a proper sustainably business plan. Otherwise it may be better to not even try claiming being sustainable at all. Consumers are smart and bad publicity in such issues can kill a small company within hours.
32
4.3
Pioneering with sustainable fashion When we look for sustainability leaders in the business one name cannot be ignored. Orsola de Castro is being called the pioneer of sustainable fashion. She is a visionary when it comes to integrating sustainability in her business models. In 1997 while people hardly had heard of sustainable fashion, she was already Up-Cycling wit her first label “From Somewhere’ (see picture). Since she has collaborated with some of the biggest in the industry and launched other labels focused on sustainability. In an interview with ‘Honest by.’ she mentions how important it is we go back to local manufacturing and appreciate the skills and craftsmanship of our own countries. In the UK large companies are already returning to local manufactures and more importantly, students are being encouraged to take up more technical professions instead of all trying to become fashion designers.
33
This shift towards more local manufacturing is very similar of what is happening with the earlier mentioned crowd platforms like OutOfX. These also stimulate and help young fashion labels to start production closer to home. Orsola also emphasizes that the system we have today is not working, something needs to change environmentally but also socially. According to her ‘transparency’ is sexy and she believes company’s need to start exploring new solutions in the fashion and textile industry. And like Borromeo also Orsola believes in the next generation’s green ambitions. She explains studies have shown that students all over the globe, including china, are interested in sustainable development. She believes young designers will need to think differently and be more intelligent in the way of designing their products: “I very much believe that changing the world is a very exciting proposition indeed”. (Pieters, 2015)
“When we are a 100 % sutainable, we will tell our customers. If we do it now it will feel like we are cheating.” - Carlie about YAYA
S
tarting the conversation
Most brands seem to be waiting for consumer demand to drive them into sustainable action. Instead they should take power their own hands and create a sustainable strategy when they believe it’s important. This means creating your own story and moral value. That way a brand will look more genuine and provoke consumer to buy more sustainable as well. Martin believes that if you want to seize opportunity, you should do it in the area of sustainability. If you think of a new way of being green in techniques or methods, you have something very special. Malou tell me her sustainable approach is something she chooses to do because of her own vision. Not so much because she thinks consumers are looking for it. She also explains that it has gotten easier for her to find sustainable textiles, and if the choice is there she will always pick the green option. Enno Masurel still believes the consumers are the ones that can change the world. He does agree with me that companies shouldn’t let their sustainable actions be driven completely by consumer demand, but he believes that we, consumers, can make the difference. “Consumers shouldn’t stimulate this offensive behavior”. Like mentioned earlier in order for our generation entrepreneurs to get noticed they need to think in a newer more intellectual way. Also in the area of sustainability. This not only includes smarter design, but also for example manufacturing closer to home. This can also mean being entrepreneurial in a different area than design, manufacturing for example. Here something beautiful can be done as well.
35
Menno explains we need more people that want to do instead of just ‘think’. The manufacturing industry is getting more and more important within Europe because brands are finally realizing, partly because of sustainability issues, it is better to produce closer to home. Also manufacturing prices in countries like China keep rising. The sad thing however is that because everyone left for Asia years ago, a lot of the local European manufacturing plants dyed out. Currently we don’t have enough plants to make up for that loss. Menno: “Manufacturing is important in every sector of our society. I wish kids would get rid of that laptop and get their hands dirty once in a while.” He himself thinks sustainability is a very important issue. He is however so disappointed in the fact that consumers seem to always complain about sustainability, but never act on it. “Everyone was wired up because of Bangladesh, but meanwhile people are still buying Primark”. Malou produces close to home, in Spain. Not so much for sustainability reasons, much rather time related issues. “I can’t afford to wait 3 weeks for my products to arrive.” Also communication with factories closer to home works much better and more efficient. “They are very professional and efficient in Spain, much better than the factory I was working with in Turkey”. Enno Masurel tells me a lot of young entrepreneurs don’t fully use their own green potential. Malou is a great example. She only buys something sustainable when she has the option to do so. She never looks for a sustainable manufacturer of fabric. Enno believes that a sustainable strategy doesn’t have to be done in a complicated way. “Just make sure it is integrated in the core of your business. Start for example by thinking about green energy and trade systems.”
For young start-ups having a sustainable business plan can be very beneficial for their reputation. However West-European consumers are very suspicious towards brands claiming sustainability and green washing is not something you want to be accused of. Menno tells me he believes we are doing something wrong in educating the consumer in the right way. “There is no such thing as truly sustainable jeans, and still brands are profiling their products like they are”. It is better to show customers the difference between a slightly damaging and a heavily damaging product. An example of doing this is by producing jeans without heavy use of chemicals and water. Such jeans are still not great for the environment, but they are not as bad as some other versions. It’s the same story with bio-cotton. H&M for example claims to use organic cotton, but still they fly that product from one country to the other to spin it, weave it and produce it. Why not use less sustainable cotton, but closer to home. That might not be as commercial, but it is morally more responsible. Malou tells me she is suspicious as well, not only towards the brands but also towards the factories. She tells me she never really knows if something is truly sustainable or not: “they need certain certificates but I will never know if they are really not using chemicals for example.”
Enno tells me that because of issues like Greenwashing it’s important to start from scratch and integrate sustainability in your core business. You shouldn’t do it because it’s going to earn your more money, you should do it for moral reasons. “ I think doing business sustainably truly makes you a happier person”. When you do it for these reasons, you can never become a Greenwasher. You shouldn’t feel forced to so it, you should want to do it. Martin agrees with this “there is a lot of fake stuff indeed, but I think consumer can see what is authentic and what not”. He for example believes that the Blue economy is a very credible organisation because they have very elaborate principles and scientific research to support it. Also YAYA is working hard to on a social and ecological strategy, but they haven’t openly shown this yet. “ When we are a 100 % sustainable, we will tell our customers. If we do it now it will feel like we are cheating.” Because it is so difficult to be completely sustainable I wonder when they think it is the right moment to be sustainable. Maybe being a little sustainable is better than not even at all. But the fact is that customers will trash greenwashers if they find out their statements are false. Made organically and made in Bangladesh simply don’t match up.
“ I think doing business sustainably truly makes you a happier person.” - Enno
36
C
onclusion
In today’s climate of the seemingly oversaturated fashion industry is there good reason for young fashion graduates to be shy of starting up their own business or is this preventing them from seeking opportunity? The great financial crisis has had its effect on almost all sectors of our society. Entrepreneurs have suffered the consequences as well. Not only have certain scandals led to entrepreneurs having a less popular reputation, people were very hesitant to invest in general. Because of this a lot of new businesses have had problems getting financed, and still in the aftermath of the crisis I notice a lot of young fashion brands have extreme difficulty finding a loan or sponsor. To set up a business in a climate like this means taking grave risks. Not only the risk of failing but also the risks of borrowing money from people that you love, people that trust in you. It’s no surprise that such an environment has made young entrepreneurs more hesitant to actually start. Even though students are more interested in entrepreneurship than ever before, they keep bubbling under the surface with their idea. Most of them are not living up to their potential. This shyness to start also has something to do with the way young graduates (taking AMFI as an example) are encouraged, or better said, not encouraged. Even though the HVA and VU experts I’ve been talking to are trying to integrate entrepreneurship in all the schools’ curriculums, we have not reached a stage of proper support yet. Especially young fashion designers are struggling to set up their own brand because they simply don’t know where to start. Not so much fear of failure is holding them back, much more the underestimation of their own capabilities. There is nothing wrong with being a little overconfident as a young graduate and it might even be necessary. 37
In order to be an entrepreneur you have to be very sure of yourself and you have to dare to take chances because you believe in your idea. All the young entrepreneurs I’ve been talking to told me there is no such thing as being afraid of failing. They followed their dreams and started something they loved. But following your dreams is not integrated in everyone’s system and if you never had examples or encouragement in this regard, how can you be confident of your own plans? In order for young graduates to make something of themselves, whether this is becoming an entrepreneur or finding a job, they have to learn to brand themselves. Be the best person they can be. This is something that can and should be taught. Luckily people like Martin Haring and Enno Masurel are working hard to realize this vision; at least we are on the right track. Coming back to the issue of funding, entrepreneurs have to be a little more creative than before. Banks are very hesitant in giving loans and especially with so many start-up fashion brands it is very difficult to stand out. Investors will therefore be looking for brands with somewhat of a track record or good connections. If you don’t have this you can either look for a family member or friend that can play beneficiary, or you can think of new smarter solutions.
Crowd funding is one of those smarter solutions, and a very popular one. Hundreds of crowd funding platforms all over the world have popped up on the web, specializing in all different things, including fashion. Smart platforms are focusing on more than only making money. Certain platforms for example help small young designers get a stronger position in the market. Some try to connect with the consumer in a new way. And the thing I have come to realize is that the same should be expected of the start-ups. They shouldn’t just look at the platform as a form of making money. Crowdfunding should be seen as a measure system that can show you whether there is demand for your product or not. If in the end there is enough demand, you can walk up to a proper investor and show people want your product. The crowdfunding platform is a way to connect with your consumer; something lots of brands are failing at. It’s about doing things for the right reason. Becoming an entrepreneur is something you do because you have a passion and a dream. Creating a crowdfunding campaign should be something you do because you want to show the world your product, not because you want to make a lot of money in a short time. Of course also other funding options can be considered. In the time of high speed internet and worldwide connection people can find very creative ways of funding their projects. The fact remains however that most start up fashion brands need some starting capital to fund their first production orders. And looking at the traditional fashion seasons, 4 in a year, multiple collections have to be funded without yet getting the returns. Liquidity is a proper issue for these start-ups as they have to find a way to pay their partners. Partly selling your company could of course be an option, if you find someone interested. This might however mean loosing part of the ownership and power over the business. Also solving the liquidity problem by pumping more money in might not be the right way to go. A more sensible solution would be growing organically. Meaning letting your company grown slowly and only using the money you earn for new collections. For a fashion brand this of course means not letting your brand be driven by traditional seasons, but times are always changing and people are desperately looking for some brands that dare to be different.
So seeing that there are quite some obstacles to consider, one could wonder if it is even worth starting. Setting up a business means putting al your time and effort in a project that might not even succeed. I have talked to struggling entrepreneurs whom are putting their social life aside and are risking all their savings, whilst always being unsure of the future. But talking to all these people I also realized that all that time and effort they spent was never time wasted. Even if their businesses will not succeed they will have learnt from it and they will have met people in the industry that can help them further. Not following your dreams is a true waste of time, with that I agree with all the entrepreneurs I’ve met. One can look at failure rates and see how small the chances of success are, but this is not something that will stop someone whom is truly inspired. And with that said, there are some pretty great upsides about being a young entrepreneur. First of all there is not that mortgage to consider; young and free people are flexible to do whatever they want and go in every direction they want. Having a flexible company is truly important nowadays as so many factors are constantly changing. Technology is developing, shopping experiences are changing and customers are getting more knowledgeable. Young entrepreneurs can seize opportunity here by directly targeting those changes and adapting accordingly. More settled companies would have more difficulties incorporating such changes. This is not the time to follow the traditional path; consumers are looking for brands that dare to be different. The one thing that makes our generation different is the knowledge we have that older generations have difficulties comprehending; technology and innovation. Not only on a high tech level, but also innovation on a social level. For example brands that can be fully transparent towards their consumers can gain the trust that has been lost for so many other brands. Also in this age of worldwide easy communication building up a proper network at a young age has become a possibility. Students can make sure that by the time they graduate they don’t have to start with nothing, they already have their community. With some more encouragement from their university such a community could mean closing that gap between students and the labor markets. 38
And following up on being transparent, consumers are expecting certain things of brands nowadays. Sustainability is one of the bigger issues brands are confronted with. It is almost inevitable to consider a sustainable brand strategy nowadays, but a lot of brands seem to be approaching this in a incorrect way. More than one brand has been caught on greenwashing their collections; claiming to be sustainable seems to be the hype of the decade. By acting as if an entire collection is made sustainable whilst it is not, not only do you cheat the consumer, you also don’t educate them. This education may be the most important focus points for the fashion industry, because as long as people keep buying the cheap, unsustainable products, brands will keep producing such products. Demand is still the biggest driver for brands becoming more sustainable, but this demand simply doesn’t seem to be big enough for brands to fully change.
39
That said it is easier said than done to be completely sustainable, but also educating the consumer in what is less damaging can make a difference. And like with new technologies also in the area of sustainability brands can find new ways to adapt to a green concept. Considering producing closer to home might not only be more sustainable now, but also cheaper in the future. China’s prices are rising and at one point most brands won’t have a choice but to move their production. Therefore chances are that local manufacturing will be the future for a lot of fashion brands and here opportunity can be found. Especially for those smart entrepreneurs interested in setting up a manufacturing business. Because all in all it’s not just about being the next big fashion brand, it’s about seeing opportunity where others don’t and believing, without doubt, in your own capabilities to create something great. If you can do that, you can truly call yourself an entrepreneur.
S
ources
Anna Brones, 2014. 5 Examples of greenwashing in the fashion industry. Care2. Viewed 8/3/16. Available: http://www.care2.com/causes/5-examples-of-greenwashing-in-the-fashion-industry.html Bauer, M. (2015). Interview entrepreneurship Brad Sugars, The 6 biggest mistakes in raising startup capital viewed 4/3/15 available: http:// www.entrepreneur.com/article/184350 Bruno Pieters, 2015. Interview with Orsola de Castro. Honestby. Viewed 9/3/15. Available: http://www.honestby.com/en/news/171/interview-with-orsola-de-castro.html Cecily Liu, 2015. The growth of entrepreneurship in Asia. China Daily. China-Europe Relations. Consemulder, C. and de Kluiver, H. (2015). Interview Yaya. Dan Howarth, 2015. The Fashion industry is saturated. Dezeen magazine. Viewed 4-3-15. Available: http://www.dezeen.com/2015/01/30/ olivier-theyskens-interview-fashion-industry-saturated-seoul-design-week-2014/ Dennis Mitzner(2014). Crowdfunding startups are looking to refashion the business of fashion. TechCrunch. viewed 23/02/2015. Available: http://techcrunch.com/2014/12/27/crowdfunding-startups-are-looking-to-refashion-the-business-of-fashion/ Development Committee World Bank (2014). Growth in the post-crisis global economy. P 2-8. Viewed 15-02-2015. http:// s i t e re s o u rc e s . w o r l d b a n k . o r g / D E V C O M MINT/Documentation/23554308/DC20140002%28E%29PostCrisis.pdf
Economist berlin, 2012. Les Miserables. The economist, from the print edition. Viewed 9/02/2015, http://www.economist.com/ node/21559618 Hannah Gould, 2013. Alternative business models for sustainable fashion. Theguardian.com Viewed 8/3/15. Available: http://www.theguardian.com/sustainable-business/sustainable-fashion-blog/sustainable-fashion-alternative-business-live-chat Haring, M. (2015). Interview Entrepreneurship HVA Howard Frederick, Allan O’Connor (2013) Entrepreneurship theory process practice. Edition 3. Chapter 1 p 6-15 Viewed 12-02-2015. Howard Frederick, Allan O’Connor (2013) Entrepreneurship theory process practice. Edition 3. Chapter 1, p 8-31 Viewed 12-02-2015. Kevin T Jackson (2010) The scandal beneath the financial crisis. p 741-746 Viewed 15-02-2015. Available: http://www.harvard-jlpp.com/332/735.pdf Howard Frederick, Allan O’Connor (2013) Entrepreneurship theory process practice. Edition 3. Chapter 14 p 486-502 viewed 22/02/2015 Katie Roof (2014). Patricof: Startup failure rate is going to be ‘ a lot higher’ viewed 21/02/2015. Available: http://www.foxbusiness.com/technology/2014/05/28/patricof-startup-failure-rate-isgoing-to-be-lot-higher/ Kuijper R, (2015). Interview byAMFI
40
Lawrence Lenihan, 2012. The problem with most fashion start-ups. Business of Fashion, Viewed 5/3/15. Available: http://www.businessoffashion.com/2012/10/op-ed-the-problemwith-most-fashion-tech-startups.html
Priti Ambani (2014). Top 15 crowdfunding platforms in Europe. Crowd Sourcing Week. viewed 23/02/2015. Available: http://crowdsourcingweek.com/top-15-crowdfunding-platforms-ineurope/
Marta Peris-Ortiz, Jean-Michel Sahut 2015. New Challenges in Entrepreneurship and Finance: Examining the Prospects for Sustainable Business Development, Performance, Innovation, and Economic Growth (online) chapter 2. Return expectations from venture capital deals in europe: a comparative study. Viewed 20/02/2015
Roberto Di meglio (2014) Local economic development in post-crisi situations. opeational guide 4.1.1 Viewed 18-02-2015.
Masurel, E. (2015). Interview UVA
Ruth Simon, 2015. Endangered Species: Young U.S. Entrepreneurs. The Wall Street Journal small business. Viewed 9/02/2015, http://www. wsj.com/articles/endangered-species-young-us-entrepreneurs-1420246116
M. Bikard 2010. Are entrepreneurs the source of economic crises? Entrepreneurship review. Viewed 15-02-2015. Available: http://miter.mit. edu/articleare-entrepreneurs-source-economiccrises/
Sharon Johnson, 2014. From Marketing to Mattering. Accenture. Viewed 8/3/16. Available: http://www.accenture.com/SiteCollectionDocuments/PDF/Accenture-Consumer-Study-Marketing-Mattering.pdf
MG Siegler, 2012 investor and columnist crunchfund. The startup kids. Viewed 3-3-15
Steven Dupree, 2015. Crowdfunding 101: pros and cons. Viewed 4/3/15Available: http://www. gsb.stanford.edu/ces/crowdfunding-101
Michael Dowling, Jurgen Schmude (2007) Empirical entrepreneurship in Europe. p 35-36 viewed 20/02/2015 Nicole Glordano (2013). Lessons on successful crowdfunding from emerging label Waveborn. Viewed 23/03/2015. Available: http://startupfashion.com/successful-crowdfunding Nicky LaMarco (2012), Entrepreneurship is more than just being your own boss. Viewed 12-022015. Available: http://www.brighthub.com/office/entrepreneurs/articles/60059.aspx
41
Van Meurs, M. (2015). Interview Tenue De Nimes. Van Soest, M. (2015). Interview Santa Che. Vaudo, A. (2015). Interview Untitled. Wagensveld, E. (2015). Interview Blackbleachbbyeva.
N
ederlandse samenvatting
De afgelopen jaren is er in Europa een afname in ondermende activiteit waargenomen. Dit lijkt een wat vreemd fenomeen in maatschappijen waar er zoveel kansen voor ondernemers lijken te liggen. De nieuwe generatie afgestudeerden lijkt meer dan ook kansen te kunnen pakken om hun ideeën te realiseren, nationaal en international. In de mode is dit terughoudende gedrag misschien ietwat begrijpelijker aangezien de industrie overstroomd met nieuwe merken. Toch moet er altijd ruimte zijn voor innovatie. Is er vandaag de dag, in de overvolle mode industrie, gegronde reden voor jonge afgestudeerden om terughoudend te zijn om iets op te zetten, of weerhoud dit ze ervan om kansen aan te grijpen? Over de jaren heeft de reputatie van ondernemers erg gewisseld. Ze gingen van de helden in onze samenleving, tot roekeloze risico nemers. Door bepaalde schandalen tijden de financiële crisis heeft dit laatste het meest de overhand gekregen. Een dergelijk imago maakt het niet gemakkelijk een lening te vinden voor jonge ondernemers. Banken en investeerders zijn behoorlijk terughoudend tegenover zulke ‘roekeloze ondernemers’. Wat wel typerend is, is dat in tijden van crisis ondernemerschap juist gestimuleerd zou moeten worden om de economie weer op gang te krijgen. Gek genoeg is de attitude tegenover ondernemers in europa nog steeds erg terughoudend. De angst om te falen is vaak reden om niet te beginnen, maar ook zeker het gebrek aan stimulans uit de omgeving. De Nederlandse samenleving, ontwikkeld als het is, lijkt ondernemerschap niet aan te moedigen. Ondernemers zoeken daarom steun bij elkaar, vrienden en familie. Volgens experts die ik heb gesproken is dit negatieve gevoel wel aan het veranderen. Onze maatschappij zal ondernemerschap weer meer gaan accepteren en er is al zeker meer interesse voor ondernemerschap onder jongeren. Geïnteresseerd zijn en ook daadwerkelijk iets ondernemen zijn alleen twee zeer verschillende dingen.
Nederlandse studenten lijken hun eigen capaciteiten wat te onderschatten waardoor ze minder snel daadwerkelijk iets beginnen. Een tikkeltje overmoedigheid is toch nodig om die stap te zetten. Als iemand dan toch besluit daadwerkelijk iets te starten, is het vinden van financiering vaak een van de grootste problemen. Banken zijn terughoudend naar jonge ondernemers en daarom zie je dat er nu nieuwe manieren gevonden worden om geld op te halen. Crowdfunding is erg populair geworden, niet alleen in de digitale wereld maar ook in andere industrieën zoals de mode zie je meer platformen opduiken. Ondanks dat deze platformen een ultieme oplossing lijken, geven deze nog geen garantie voor succes. Over het algemeen zijn er meer succesvol gefinancierde campagnes dan er uiteindelijk geld kunnen gaan genereren. Hierdoor is het ook niet vreemd dat de ondernemers met wie ik heb gesproken ietwat terughoudend zijn naar deze platvormen toe. Experts die ik hierover sprak vertelde dat crowdfunding campagnes niet gezien moeten worden als een manier van geld verdienen, maar als een manier van vraag vinden. Vraag en aanbod kunnen op deze manier dichter bij elkaar gebracht worden: ondernemers komen er zo makkelijker achter of hun product gewild is, en klanten kunnen aangeven waar ze naar op zoek zijn. Het gaat niet zozeer om het geld, dit is niet meer dan een middel: het gaat erom wat je ermee doet. Jonge ondernemers kunnen vandaag de dag veel kansen vinden binnen globale ontwikkelingen zoals nieuwe communicatie technologieën. In de mode industrie zijn de merken die kansen zien en innovatief denken degene die overleven. Online ontwikkelingen kunnen merken helpen contact te maken met de consument waardoor weer vraag en aanbod een stukje dichter bij elkaar gebracht kan worden. 42
Om te slagen als mode merk moet er gekeken worden naar de kansen in ons huidige klimaat in plaats van kijken naar kansen uit het verleden. Het saaie landschap van de mode industrie is gecreëerd door merken die bang zijn iets nieuws te proberen. Ondernemers zijn juist degene die dit patroon kunnen doorbreken en iets speciaals en innovatiefs kunnen doen. Dat dit dan misschien faalt is niet erg, dat is onderdeel van ondernemerschap. Volgend experts zijn we in Nederland op weg naar meer acceptatie voor gefaalde ondernemers, zoals dit in Amerika ook gebeurt. Toch blijft dit een teer punt voor jonge ondernemers. Daarnaast is een deel van je sociale leven opofferen onderdeel van ondernemer zijn, maar dit is altijd de moeite waard als dat betekend dat je jezelf ontwikkeld en ontplooid. Verder zijn er voor jonge ondernemers veel kansen te vinden in nieuwe manieren van contact leggen. Hier maakt alleen nog niet iedereen gebruik van. We kunnen contact maken met iedereen over de hele wereld, in alle verschillende industrieën. Zolang we onszelf enigszins onderscheiden en moeite doen voor die contacten kunnen we belangrijke relaties opbouwen voor de toekomst. Dat onderscheiden is ook belangrijk als het aankomt op duurzaamheid. De consument vandaag de dag verwacht dat merken bewuster handelen. Dit loopt nogal haaks op het feit dat de consumenten zelf vaak weinig veranderen in hun koopgedrag. Dit creëert twijfel of het wel de moeite waard is voor duurzaamheid te gaan als merk. Als dit niet per se betekend dat er een grote klantenbasis bijkomt, waarom zou je het dan doen? Als jonge ondernemer kan je bijna niet om dit duurzaamheids thema heen. Nieuwe merken moeten op zijn minst enigszins ‘groen’ zijn. Dit moet dan wel op een oprechte manier gebeuren want anders worden ze beschuldigd van ‘groenwassen’. Doen alsof je duurzaam bent is makkelijk, dit ook echt waarmaken is een ander verhaal. Groene leiders in de industrie proberen te laten zien dat duurzaamheid op verschillende manieren mogelijk is. Door bijvoorbeeld productie dichter bij huis te brengen en transparanter te zijn naar de klant toe. In mijn gesprekken met ondernemers merk ik dat dit onderwerp voor iedereen belangrijk is. Het probleem is dat 100% duurzaam bijna onmogelijk is in de mode industrie. 43
Daarom is het een goede optie om de klant te laten zien dat het merk bezig is minder schadend te zijn. Als je als merk transparant bent over de opties, kan je nooit beschuldigd worden van groenwassen. En ook met duurzaamheid kan een merk organisch groeien en stapje voor stapje groener worden. Concluderend kan ik zeggen dat het niet verassend dat mijn generatie wat terughoudend is om iets nieuws op te zetten. Jonge afgestudeerden worden niet genoeg gestimuleerd bepaalde risico’s te durven nemen. De angst om te falen en een onderschatting van eigen vermogen staan vaak in de weg de uiteindelijke stap te nemen. Een tikkeltje overschatting is misschien hetgeen wat nodig is voor beginnende ondernemers. Falen is onderdeel van het proces en dat moet onze samenleving zich nog iets meer realiseren. Verder voor alle besproken onderwerpen is het van uitermate belang dat ondernemers kijken naar de kansen van deze tijd en dit klimaat, in plaats van te kijken naar oudere generaties. Traditionele financiering methodes werken niet meer altijd en nieuwe slimme manieren kunnen gevonden worden om geld op te halen. Weet wel dat geld slechts een middel is, iets waar je niet je project van af mag laten hangen. We leven in een tijd met eindeloze mogelijkheden, waarom maken we daar niet beter gebruik van? Als mode ondernemer kan je je eigen seizoenen en productie locaties bepalen: net afgestudeerden kunnen in principe alles doen wat ze willen. De jonge generatie zit midden in de veranderingen in de industrie, kunnen deze benoemen en zich hierop aanpassen. Ook op het gebied van duurzaamheid. Waarom creëren de jonge merken niet hun eigen variant van groen zijn. We kunnen de consument leren wat slecht en minder slecht is en door middel van transparantie samen de opties bekijken. Uiteraard zitten er ook nadelen aan jong ondernemen. Het tekort aan de juiste connecties is misschien wel een van de grootste. Mode studenten moeten begrijpen dat des te eerder we beginnen met dergelijke connecties maken, des te meer we hier aan hebben als we afstuderen. Dit zal er voor zorgen dat het gat tussen studenten en de arbeidsmarkt minder aanwezig is. En hopelijk gaat, met behulp van onze generatie, de mode industrie een interessantere toekomst tegemoet.
A
ppendix
43 Carlie Consemulder & Helen de Kluiver 47 Menno van Meurs 52 Martin Haring 55 Enno Masurel 58 Rosiane Kuijper 61 Maikel Bauer 63 Malou van Soest 66 Angelo Vaudo 68 Eva Wagensveld
44
C
arlie & Helen
Carlie Consemulder works as head of marketing at the Dutch brand Yaya. Helen de Kluiver works here as well as head of design. Both women have seen the company grow over the past years and are willing to tell me all about the reason they created a new brand image a couple of years ago. Wat doe je precies bij Yaya (carlie)? Concept en creatie. 2 jaar was er nog geen marketing afdeling op yaya. Niks van branding? Nee nul, foldertjes. Meer niet. Maar het komt uit 1992? Ja het was een voorraad merk met een kleine showroom. Het heeft niks te maken met wat het nu is, het is gewoon compleet veranderd. Ik werk hier nu 3 jaar en toen kwam die crisis vol in gang. En dan wordt je echt gedwongen iets te doen. Mijn baas was altijd wat terughoudend met dat merkgedoe omdat je je dat moet kaderen. Hij liet gewoon altijd dingen maken, zonder doelgroep of iets. Dus het zag er heel anders uit? Ja extreem anders. Die showroom was een chaos eerst. Ik snapte niet hoe dat kon werken. Ik heb ook bij een groot merk in duitsland gewerkt en dat was een heel contrast, echt een geoliede machine was dat. Maar dus ook veel minder ruimte. Wat dus juist zo leuk is aan yaya nu. Dus ruimte voor interne onderneming? Ja extreem. Wat ik zeg 2 jaar geleden was er niet eens een marketing afdeling. Want zodra iemand gaat zeggen : ja dat moet, dat hoort, dan vind mijn baas het niks. Als iedereen rechts gaat, gaat mijn baas links.
Is dat niet lastig? Ja wel lastig maar juist heel leuk. Echt authentiek. Wij hebben bijvoorbeeld geen nieuwsbrief. Echte marketeers willen dat altijd, maar ik zeg ; Die gooi ik altijd weg hoor! En ik ben de doelgroep, ik lees ze nooit. Dus dan doen we het ook gewoon niet, ookal doet ieder ander merk het wel. We worden dus gedwongen na te denken of het wel echt nodig is. Dat is dus zo leuk aan Yaya, mijn baas zegt; daar ben je goed in; kijk maar of het lukt! Maar Yaya is eigenlijk dus super nieuw? Ja de hele collectie, design alles is nieuw. Die collectie is 180 graden gedraaid. Dat is natuurlijk wel een groot risico ook voor bestaande klanten die we hadden. Een heleboel klanten waren daar echt niet van gediend. Dus hoe zijn jullie toen gaan verkopen? Winkels? Ja maar rustig aan mee begonnen hoor. Onze winkels zijn echt een soort huizen, concept stores. Dat hebben we gedaan om te laten zien wat we willen worden. Toen zijn we gaan verkopen, maar dat gaat heel geleidelijk omdat sommige klanten je oude kleding opeens kwijt zijn. Maar dan krijg je weer nieuwe klanten, sommige oude klanten groeien met je mee, die nemen er andere merken bij die er bij passen. Maar nu zijn we er wel denk ik, in Nederland zitten we redelijk vol.
45
En de online verkoop? Is dat meer? Nee dat is veel minder, dat pakken we rustig aan. Onze website staat nog maar een jaar online en eerst moet alles wel echt lekker lopen. We zijn nu net in Duitsland actief. Maar het is nog een beetje aftasten, het is eigenlijk een heel nieuw bedrijf: een aparte winkel echt. Daar moet je wel echt rekening mee houden. En logistiek moet je alles regelen, zeker ook voor onze home collectie. Je look en feel moet daar ook weer helemaal bij passen natuurlijk. Maar willen jullie uitbreiden in heel europa? Ja we liggen al in heel Europa, Australië, Japan noem maar op. Maar dat gaat via agenten, die krijgen onze collectie en verkopen het daar in een showroom. Hoe zorgen jullie er dan voor dat jullie die hele brand identiteit die je net hebt beschreven behouden bij die agentschappen? Ja dat is een hele belangrijke, we hebben dus agentmeetingen hier. Dan ga je zorgen dat ze de collectie ruiken en voelen zoals jij dat doet. De look en feel en de gedachte erachter. Een stukje aspiratie is heel belangrijk, maar je moet het ook wel commercieel maken natuurlijk. Maar onze nieuwe agenten doen dat wel beter dan voorheen. Doordat zij ons alleen maar zien zoals we nu zijn, snappen ze precies wat we willen. Oude agenten kennen ons ook van toen we nog heel anders waren, en dan gooien we het hele roer om en zitten zij met oude klanten. Heel geleidelijk moet dat gaan. Het was moeilijker geweest als je al heel veel aan marketing had gedaan en dan was omgeslagen. Ja zeker en we zijn er ook nog is vol in de crisis begonnen. Waarom denk je dat jullie het gered hebben in de crisis? Ik denk omdat we heel flexibel zijn. Normaal zitten er allemaal shareholders achter een bedrijf, nu alleen gewoon de eigenaren. Alles kan veranderen, daardoor ga je heel erg mee met dingen die gebeuren in de markt. Mexx deed tien jaar hetzelfde en die redden het gewoon niet.
46
Nee ze willen wel veranderen maar kunnen niet veranderen. Ja het is gewoon heel log. Er zit dan geen hart meer in ook. We zijn altijd heel druk met vernieuwingen, en gooien niet een oude jurk telkens weer in de collectie. En het gaat niet om geld, geld, geld. Het is echt een emotie bedrijf. Mijn baas en ik doen samen de brandshoot, en hij gaat soms gewoon huilen zo mooi vind hij het. Wij zijn wel daardoor ook vaak net wat anders. Ipv leuke quotes op social media hebben wij bijvoorbeeld een hele cynische quote, moody monday, en die wordt echt heel veel geliked nu. Het lijkt me lastig die flexibiliteit te behouden als je groter aan het worden bent, hoe doe je dat? Hoe houden de bazen controle? Ze bemoeien zich vol met de business en zullen altijd wel controle houden. Uiteindelijk moet je dan wel structuur aanmaken omdat het groeit, maar omdat we korte lijntjes hebben is het makkelijk. Je komt makkelijk bij iemand uit binnen het bedrijf. Laagdrempelig? Ja precies. En verder zeg ik dus ook op dit moment niet tegen alles ja. Langzaam groeien. Niet overhaast. Ja precies dat is het goede woord. Niet alleen maar alles doen om geld te verdienen, maar omdat het bij je past. We moeten niks. En we willen ook niet onze klanten ergens in laten trappen. Je wilt je klanten ook niet voor de gek houden natuurlijk. Ja en ik denk dat dat dus de toekomst is. Iedereen is tegenwoordig zo geïnformeerd je kunt ze niet eens voor de gek houden. Dat vraag en aanbod gaat daardoor dus ook steeds dichter bij elkaar liggen. Dat klopt, het is echt een samenwerking ook met winkeliers. We moeten alles doen met die klanten om te zorgen dat yaya werkt. Een open eerlijke relatie. Persoonlijker maken. Ja zeker, maar een hele leuke weg, heel leuk om mee te maken. Ook wel eens link, want mensen stellen soms ook lastige vragen op social media. Met het angora konijn bijvoorbeeld. Dat moesten we er op het laatste moment allemaal uithalen. Alles hebben we om moeten zetten naar Mohair, het moest echt anders kochten mensen het niet. Maar dat is het voordeel dat we geen log bedrijf zijn.
Doen jullie überhaupt veel aan duurzaamheid? Ja we zijn er mee bezig maar we communiceren het nog niet. Want we zijn het nog niet volledig dus dan communiceren we dat nog niet. Net als H&M dat is natuurlijk onzin die conscious collectie. En het is ook heel lastig te controleren of je kleding in India nou echt helemaal ok is. Het is zo vaag in die landen. Maar in china werken we met bepaalde fabrieken die keurmerken hebben, dus dan weet je wel dat het ok is. En in india zien we ook wel echt dat het prima is. Maar moeten we het nu zo communiceren als we het niet 100% zijn? Dat is ook een beetje voor de gek houden he. Want waar is het geweven, waar gemaakt? Het is een hele lastige uitspraak. Ook omdat veel merken betrapt zijn natuurlijk. En dan komt die klap 2 keer zo hard. Ja tommie hilfiger bijvoorbeeld. Bij die grote bedrijven gaat het echt om geld en ze knijpen die mensen echt uit om lagere prijzen te krijgen. Wij letten wel heel erg op de prijzen, dat ze dus niet te laag zijn. Het moet wel eerlijk zijn. Primark bijvoorbeeld is gewoon niet te doen, die prijzen. En china is natuurlijk echt een welvarend land inmiddels dus het is nu allemaal een stuk duurder. Op een gegeven moment is dat echt niet te doen meer voor ons en moet je ergens anders heen met je productie. Maar ik pakte laatst dus een jasje, en daar stond op: ecologisch verantwoord jasje, biologisch katoen etc. Maar daarnaast ‘made in bangladesh’. Nou woedend was ik! Ik vond het zo een onzin! Maar 2 weken later waren die kaartjes eraf, dus meer mensen was dit opgevallen denk ik. Steeds meer mensen valt het op en die gaan het er voor opnemen. Is het ecologisch verantwoord voor jullie of voor wie het maken? Die keten wil meegaan in ‘wij zijn groen’, maarja dat gaat niet zomaar. Maar made in china staat tegenwoordig ook in high fashion producten. De chinese kwaliteit is beter geworden. Ja het is natuurlijk ook wat voor associatie de consument er mee heeft. Overwegen jullie europa met productie? (helen)Nou nog niet echt. We hebben toevallig Portugal en Macedonië, omdat China gaat veranderen ook met invoerrechten. Maar Portugal is ook duurder natuurlijk.
Heb je zelf wel eens overwogen te gaan ondernemen? (carlie) Ja maar ik moet zeggen mijn baan is nu steeds leuker. Maar het blijft wel kriebelen hoor. Ik geloof heel erg in de kleine merkjes waar echt heel veel liefde in zit. Niet om er rijk mee te worden maar het gewoon ernaast te doen. Wanneer is het punt dat je dan begint? Ja als ik mijn baan zat ben denk ik. Maar bij yaya is er heel veel ruimte om te veranderen en door te groeien. Maar misschien ooit ernaast. En als je binnen een bedrijf al zo ondernemend kan zijn heb je misschien minder die behoefte. Ja zeker als je zoveel vrijheid hebt. Voorheen werden alle shoots uitbesteed en toen waren wij er niet tevreden over. Nu mogen we dat gewoon samen doen, marketing en hoofd design samen. Wij geloven ook echt heel erg in beeld. Een advertentie in de spits is 30.000 bijvoorbeeld, maar wij stoppen dat in onze brand shoot en heel veel bladen bellen ons op omdat ze onze beelden heel mooi vinden. En wie zijn jullie grootste competitors nu? (helen) 10 days bijvoorbeeld. Die zijn heel groot in Nederland, Maar ze hebben meer een sweat collectie, heel relaxed, terwijl wij meer vrouwelijk zijn. Dus het is meer waar je dan naast ligt in de winkel. We worden er daardoor mee vergeleken. En verder zijn een aantal merken natuurlijk inspiratiebronnen, maar die zijn veel duurder en een andere sector. En verder kijken we ook weinig naar competitie eigenlijk. We doen ons eigen ding. Veel designers lijken wel veel elkaar na te doen. Kijk naar scotch&soda die op die manier gingen presenteren, dat vintage. Heel veel merken gaan mee. Zeker in de crisis, jij doet het goed en ik ga mee. Een heel saai merklandschap. Dan moet je wel echt goed zijn wil je iets geks doen. En nog steeds vallen veel winkeliers om nu. Diegene die gingen verbouwen en een apart concept hebben gedaan tijdens de crisis doen het nu goed, ipv die winkels die niks nieuws durfde te doen. Ontwerpers zijn ook goedkopere collecties gaan maken omdat het anders niet te doen is, zoals Wang met zn Tee collectie. Ze moeten wel ergens van leven.
47
Denken jullie dat het landschap nu gaat veranderen, merken meer weer durven? (helen) Nou dat vlakke blijft nog wel even denk ik. Maar het gaat ook echt om marketing, zorgen dat mensen je merk zien. Maar daarnaast een sterk product hebben? (carlie) Ja natuurlijk. Maar dus ook zorgen dat ze naar je winkel komen. En bij duurdere merken kopen mensen het ook soms om de merknaam. Maar in de toekomst denk ik dat mensen heel bewust worden van wat ze kopen. Deze nieuwe generatie is bezig met bewust eten, en met waar producten vandaan komen. Dus ze gaan kijken of ze het nodig hebben, kwaliteit, bewust kopen. Merktrouw komt echt weer terug denk ik. Door marketing krijgen ze dan een gevoel ergens bij te horen.
48
En merken moeten dus transparanter worden? (helen) Ja 100 procent. Dat nep gedoe, daar trappen mensen minder in. Wij zijn zo geïnformeerd, ook door internet. En Lidewij zei dat het tegenwoordig meer om product groep gaat, en dat je daar dan heel goed in bent. Bijvoorbeeld alleen maar bloezen, die dan super kwaliteit hebben.
M
enno van Meurs
Together with his partner Rene, Menno opened his first retail store in 2008: Tenue Denimes. Now, almost 7 years later, he has opened his third store and has made name for himself all over the world. Wilden jullie al langere tijd samen iets beginnen of was het vrij plotseling? Eigenlijk waren we 16 toen we elkaar ontmoetten en dan besluit je samen de wereld te veroveren. We hadden wel een hele andere loopbaan, hij (Rene) is heel erg van de praktijk en heeft zichzelf echt opgewerkt. Van stofzuiger verkoper naar winkelbediende naar Gstar. Ik ben juist veel naar school geweest, communicatie en economie gestudeerd. De baan die hij fulltime had deed ik parttime en daar ontmoette we elkaar dus ook. We hebben elkaar in het oog gehouden, maar ook verloren, en toen we een jaar of 23/24 waren hadden we allebei nog die droom om samen een winkel te openen. Rene zat toen al 6 jaar bij Gstar en ik had 2 studies erop zitten, beetje freelance werk deed ik. Maar ik wilde juist weer graag terug naar die winkel. Het is niet heel normaal dat je de retail ambieert na die studies die ik heb gehad natuurlijk. Maar ik vind gewoon winkels heel erg leuk en ik ben dol op spijkerbroeken. Als je je werk goed doet in retail krijg je alleen maar met blije mensen te maken, een lekkere energie is dat. Het leuke is dat doordat Rene andere loopbaan had en ander persoon is, we hele andere kwaliteiten hebben en elkaar goed aanvullen. Werd het aangemoedigd door je omgeving? Weet je wat het is, het is al 7 jaar lang crisis. De banken crisis begon het mee en daarna de financiële crisis. Er waren dus mensen tegen dan voor, maar mijn ouders hebben me gesteund. Dus je ouders hielpen vooral qua financiele steun? We hebben inderdaad veel centjes bij elkaar weten te schrapen maar dat neemt niet weg dat we bij wijze van iedereen op het spel hebben gezet.
Het was echt een risico dus? ja mega risico want m’n vaders pensioen zat gewoon in die zaak. Dingen die je je op dat moment nier realiseert omdat je dat vertrouwen hebt en krijgt. Was je dan daardoor niet bang om te falen? Nee geen moment gehad, angst is sowieso een hele slechte raadgever en geld is eigenlijk alleen een middel. Als je dat goed inzet werkt het. Net als elektriciteit, je moet het licht ‘s avonds aandoen in je winkel en niet overdag. Het geld was ook niet van ons maar van de winkel. Je moet er erg mee oppassen, we gaven ook weinig aan die status. We wilden investeren in de winkel en daardoor in 2010 al een 2e winkel openen en in 2012 een 3e. Denk je dat het tegenwoordig makkelijker is om geld te verwerven? Crowdfunding is bijvoorbeeld erg hip nu. Nou ja daar ga ik weer, ik vind geld echt een middel. Als je het verkeerd toepast, zeggen ook die crowdfunders: mag ik mn geld terug? Dan mag je echt niet opeens al dat geld uitgeven. Het gaat er niet om waar je het geld vandaan haalt. Waar gaat het dan om? Nou in de verkoop dat je iets inkoopt waar vraag naar is. Basis, dat je gaat zorgen op tijd hoe je spullen kwijtraakt, en dan weer inkoopt om je boterham te verdienen. Heel simpel spelletje. En jullie hebben nu ook een eigen tenue denims merk toch? Waarom? Dat is iets wat een probleem is in de retail, door de tijd waarin we leven moet je je goed leren manoeuvreren. Een private label is geen geilig idee maar een bloody noodzaak. Met onze huidige producten gaan we het niet redden, niet succesvol worden. Iets heel bizar. 49
Hoe komt die switch zo dan denk je? Ik denk dat deze wereld heel erg onder druk staat. Vroeger was de retail een simpel verkaveld speelveld. Iedereen eigen vakje, Amsterdam bv , en dan maakte je afspraken met distributie en territorium. Maar door de komst van internet is het territorium verdwenen. Iemand in sao paolo is nu mijn competitor. Uniciteit krijgt een nieuwe lading. Vroeger kon je mooie producten hebben en verkopen, tegenwoordig moet je met de hele wereld rekening houden. Op zn zachts gezegd een uitdaging. Winkeliers hebben ook concurrentie van merken die zelf winkels beginnen bijvoorbeeld. Dan moet je de afweging maken in hoever dat een probleem is. En prijs is ook een doel op zich geworden. Mensen zijn niet langer opzoek naar producten, maar naar prijzen. Ze zijn eigenlijk alleen maar mad opzoek naar uitverkoop. Maar jullie focussen juist of kwaliteit, zoals acne en wang, en dus op hogere prijzen? Ja maar alsnog is de tendens dat we onze mond vol hebben van Sri Lanka, iedereen vind het erg die misstanden, en vervolgens wel naar de Primark. Maar vind je duurzaamheid dan dus belangrijk? Ja mega , extreem. Ontzettend belangrijk. Als ik weet dat ik niet voor de planeet zorg is er geen leven voor mijn kinderen. Hoe voer je dat dan door, in producten die je inkoopt? Ja en ook door vast te stellen dat spijkerbroeken business per definitie vervuilende business is. Ik word kotsmisselijk van die bedrijven die doen alsof je het water uit de fabriek kunt drinken, het is bullshit. We zijn heel slecht bezig met de opvoeding van de consument. De bio spijkerbroek is complete nonsens. Hoe doe je dat met eigen spijkerbroeken? Niet wassen, scheelt 80 percent van de ellende; geen water en chemicaliën. En met fabrieken werken die water recyclen. In portugal hebben we een fabriek die al het regenwater hergebruikt voor het proces en ook al het water wat uit de fabriek komt. Soort eco systeem opzich. Maar nog steeds is er nog steeds veel narigheid met het wassen van een broek, het is nog steeds slecht.
50
Je zal je broek nooit sustainable noemen dus? Ik denk dat je mensen beter kunt laten zien wat het verschil is tussen een belastende en een ontsettend belastende broek. Maar dat is meer een morale dan een commerciele inslag. H&M is grootste afnemer biologisch katoen, maar nog steeds fast fashion. Dus wat heeft dat precies dan nog voor waarde? En als ze dat katoen vanuit portugal kopen, naar zwitserland vliegen om te spinnen en weven ergens anders en distributie in stockholm. Hoe kan het dan sustainbale zijn? Dan is het misschien slimmer om een katoen in Scandinavië te gebruiken die misschien niet helemaal bio is, maar wel dichterbij. Waardoor je niet al die vlieguren maakt. Komt productie daarom ook dichterbij? Ja weet ik wel zeker. Alleen het droevige is dat heel veel facilities in europa niet meer leven omdat iedereen naar het verre oosten is gegaan. Ze komen daar nu van terug, maar ja die fabriek in Portugal is nu weg. Dus er moeten nieuwe fabrieken komen. Zou je dat stimuleren voor nieuwe studenten om ipv een merk op te zetten, bijvoorbeeld een productie bedrijf op te starten? Ik denk dat productie in alle gelederen van onze maatschappij belangrijk is. We kunnen niet alleen denkers hebben, we moeten ook doeners hebben. De hele chain moet kloppen. Maar mensen zitten eerder met een laptopje op schoot dan dat ze hun mauwen opstropen. Zou je überhaupt design studenten nog aanraden ontwerper te worden? Ik vind dat er juist te weinig gedesigned wordt in onze wereld. Meer gekopieerd. Dus ik zou dat zeker meer willen zien en stimuleren maar dan moeten ze dat ook echt gaan doen. Koop je dan ook jonge labels in voor de winkel? Ja alleen het probleem is, het klinkt allemaal romantisch, maar ik betaal een godvermogen per jaar dus ik moet gewoon mijn spullen op tijd hebben. Anders kan ik niet verkopen en huur betalen. Dus juist een grote Acne die super strak leveren,factureren en verkopen, daar werk je fijn mee. Want als klein bedrijf weet ik hoe lastig het is om alles strak te hebben, corporate machines hebben veel meer ervaring en minder hobbels.
Kunnen ze dan beter online verkopen? Ja long tail is een Amerikaans model , vraag en aanbod wordt op een nieuwe manier in de grafiek gezet. Iedereen kan alles vinden op het internet. Als je helemaal in een puntje zit met je niche product, kan dat wel gevonden worden tegenwoordig. Heel interessant. Een Japanse techno distel armband , daarvoor hoef je niet helemaal naar Tokyo. Ook met super niche kan je goede business hebben. Maar het idiote is dat je onderscheiden veel lastiger is. En iedereen wil de nieuwe Wang worden lijkt het wel.. Ik vind dat mensen vooral gewoon bij zichzelf moeten blijven. Juist inspirerend dat er in Le Marais opeens een winkel is gespecialiseerd in cactussen, dat is toch te gek. En daar praten wij nu over. Het werkt dus wat ze doet. Je instinct blijven volgen, niet kopiëren maar bedenken en disrupten. Zelf in deze crazy krioelende wereld zijn er nog heel veel mogelijkheden om met een dienst of product het leven van iemand makkelijker te maken. Geef eens een voorbeeld? Nou ACNE had nooit gedacht een mode bedrijf te worden. Geld en grootheidswaanzin mag nooit een drijfveer zijn. Ze waren een media bedrijf en ze wilde 1 hele goede unisex broek maken. Dat is toen helemaal uit de hand gelopen. Wetransfer hetzelfde verhaal, hij vond het irritant dat hij geen grote bestanden kon vesturen. Zon simpel idee! Het is de kunst om van de madness op te stijgen en te vinden waar je passie ligt en goed kijken wat er gebeurt. Niet lullen maar poetsen. Heb je veel mensen zien falen? Ja met bosjes, ik zit in de retail he, zelf de V&D doet het slecht nu. Het is 10.000 jaar zo geweest dat ik iets van het land pak en dat verkoop in mijn winkeltje. Dat was de chain. Soms ging het nog via een importeur naar een andere winkel, maar thats it. Kan je je voorstellen hoe gek het is dat dat nu helemaal anders is. Ik kan via internet verkopen als boer, de winkeltjes ook, distributeur weg. Als ik echt succes wil hebben alles voor een lagere prijs verkopen. Een grote craziness.
Denk je dat het dan niet juist makkelijker voor kleine bedrijven zich te ontpoppen nu omdat ze minder aan restricties vastzitten en makkelijker kunnen veranderen dan van die mega bedrijven? Absoluut ja want die zijn niet gewend aan de oude manier. Dat was ook het probleem in de retail een hele tijd, bedrijven wilden wel veranderen, ze zagen het aankomen, maar wisten niet hoe. Alsof je een nieuwe taal moet leren op je 50e. Wie zijn daar dan wel goed mee omgesprongen? Liberti and Libertine zijn altijd heel true gebleven naar hun eigen gevoel en inzicht en opvatting. Als ik kijk naar jullie website zie ik dat jullie een bepaald gevoel uitstralen, een nieuwe manier van communiceren als het ware. Iets heel persoonlijks. Denk je dat die nieuwe manier van communiceren nu onvermijdelijk is? Ja tuurlijk moet je met veel van dat soort dingen als het internet rekening houden. Maar ik heb een leuk boekje gelezen van 2 Zweedse economen, funki business heet het, en die zeiden dat het internet nu hetzelfde is als elektriciteit vroeger. Mensen dachten dat ze daar iets mee moeten doen, maar alleen de toepassing van elektriciteit zorgt ervoor dat je je winkel bv beter kan runnen. Maar heel weinig mensen hebben iets verdient aan elektriciteit als absoluut ding. Hetzelfde met het internet, echt niet iedereen hoeft een website of op pinterest etc. Voor mij is pinterest bijvoorbeeld echt niet zo relevant. Leuk om plaatjes de wereld in te slingeren, maar voorderest.. Wat is dan nu relevant voor de winkel? Vind ik heel moeilijk. Ik wil gewoon de basis retail goed voor mekaar hebben, klanten goed helpen en dat service en product kennis goed is. Goede spullen. Tuurlijk kan ik door internet meer verkopen maar ik doe hier nooit aan uitverkoop bijvoorbeeld. Maar je zegt net dat klanten alleen op zoek zijn naar goedkoper, hoe doe je dat dan? Ja ik verkoop echt een service aan mijn klant, dan is het geen issue meer. Met geld als middel gaat het om value for money. Ik moet zorgen dat de klant zich niet geflasht voelt, zeker als ze dus wat meer betalen als ergens anders. Maar dat schept ook een hele vertrouwelijke sfeer. Belangrijk is dat je gewoon goede spullen hebt. 51
Maar net kwam een vrouw binnen die een acne shirtje hier vergeleek met eentje uit de acne outlet, je concurrent dus. Daar was het shirtje 50% minder, hoe ga je daar dan mee om? Ja tuurlijk spelen dat soort dingen. Het is niet mijn filosofie die sale. Als er een knoopje van die bloes afvalt krijg je bij die acne outlet niet een nieuw shirt, bij mij wel. Je bouwt dus een betere band op met je klant? Absoluut Maar dat kan ook via het internet denk je niet? Door een blog ipv standaard site? Veel mensen vinden ons knettergek dat we geen webshop hebben. Maar dan blijft uniciteit gewaarborgd, en omdat prijs een ding opzich is kan ik mezelf echt voor lul zetten op internet. Ik kan niet dit gesprek hebben, emotie tonen, geur laten ruiken. Ik ben dan gewoon de duurste van 2 tabbladen. Dat is een heel ander business model. Ben je altijd op zoek naar nieuwe merken? We zijn extreem content met wat we verkopen, maar nu komen we op een punt dat je van goede huizen moet komen om een merk te laten vallen voor jou. Dan moet je dus echt heel vet zijn om daartussen te komen, ik kan mijn winkel maar 1 keer vullen. Dat maakt onze positie interessant, we kunnen kritisch zijn. Ga je naast kwaliteit voor naamsbekendheid? Nee totaal niet. Waar dan voor? Uiteindelijk moet je iets kopen wat je kunt verkopen. Dus we kopen dingen in die dusdanig mooi zijn dat we ze kunnen verkopen. In de huidige wereld is een enorme naamsbekendheid juist een ballast, veel competitors verkopen het ook in de sale. Dus dat helpt niet per se. Het ligt er ook aan in hoe verre je partner zich aan jouw filosofie houd. Kijk die idioten bij de bijenkorf, je weet allang dat die gewoon doen waar ze zin in hebben.
Zie je de Bijenkorf als competitors? Het is een andere doelgroep, niet? Ja het is zeker een competitor. Het goedkoopste verhaal onthoud men gewoon altijd, zeker in nederland. Je moet ook niet onderschatten wat voor impact een instituut als de bijenkorf heeft. Ze zijn best machtig. Dus tegen acne moet je dan bijvoorbeeld zeggen, realiseer je dat je de markt niet goed opvoed als je bij de bijenkorf gaat verkopen en in de sale hangt met de doldwaze dagen. Welk nieuw merk zou je echt nog in je winkel willen hebben? Ja met Wang zijn we super excited, maar voor derest zijn er nu niet zo gek veel mensen. Meestal kunnen we de dingen die we willen krijgen ook wel hebben. Hoe komt dat? Ja iedereen kent ons gewoon. Ik zeg wel elke keer dat internet niet belangrijk is, maar we zijn daardoor wel wereldberoemd geworden. Klinkt arrogant maar dat bedoel ik niet zo. We zijn zo actief geweest met internet en collaboraties en hypebeast enzo. Iedereen kent tenue denimes nu. Dat maakt het ook moeilijk, er word vreselijk op je gelet. Maar het kan ook dat je dan een hype bent? Nee dat gaat meestal om een product. Ik zou willen dan ik een hype was soms. Maar dit betekend wel dat we op de lange termijn ons ding kunnen doen, en continuïteit hebben. Een spijkerbroek is onze basis, en iedereen wil altijd een spijkerbroek. Een goede core business is zo fucking belangrijk. Een goede core business definiëren is alles. Je moet knallen, niet lullen maar poetsen. Niet met je laptopje in de koffie company zitten. Er zijn zo veel luie mensen in deze wereld die alleen maar mekkeren. Dat hoor je ook vaak van jonge merken, dat ze overmoedig zijn en niet hard genoeg werken? Ja een inspirerende gast is haider Ackermann, Hij wil het besef van tijd helemaal kwijtraken met zijn kleding. Ik wil dat als je mijn kleding draagt je het besef van tijd ook even helemaal kwijtraakt. You smell the flowers along the way. Even als je stress loslaten, genieten en voor jezelf zorgen. En dat krijg je dus nooit in een online shop? Nee.
52
Dus je gelooft volkomen dat echte shops altijd blijven bestaan? Ja, mensen zijn sociale dieren. Net zoals je nog steeds een boek wilt ruiken? Nah een boek is lastig, meer praktisch. Maar daar zit ook emotie aan? Ja opzich is het wel een goede vergelijking. Maar mensen hebben behoefte aan andere mensen, en daardoor zullen ze gewoon blijven gaan. Ondanks wat voor technologie. Dus je wilt laagdrempelig zijn, mensen een goed gevoel geven, kopje koffie etc. Ja precies.
53
M
artin Haring
Martin is the coordinator of the minor entrepreneurship at the HVA. Besides that he is also program manager entrepreneurship. It is his mission to integrate entrepreneurship in the core DNA of the HVA. Wat is precies je achtergrond met betrekking tot ondernemen? Ik was de coördinator van de minor ondernemerschap en ben nu programma manager ondernemerschap aan de hva. Het is mijn missie om ondernemerschap in het dna van de hva te krijgen. Dus dat als je naar een ondernemende hogeschool wilt, je naar de hva gaat. Dus je stimuleert studenten iets voor zichzelf te beginnen? Nee niet alleen dat maar ook vooral studenten helpen ondernemend gedrag te vertonen. Dat ze zich realiseren dat je in de maatschappij er echt niet meer komt met een houding van ik ga wel ergens solliciteren, dan verzinnen ze het daar wel. Nee je moet jezelf onderscheiden, zelf aantrekkelijke eigenschappen ontwikkelen en eigen netwerk opbouwen. Wat doet u daar dan aan? Ik ontwikkel programma’s en de minor ondernemerschap, maar ook stage in eigen bedrijf en afstuderen met een eigen bedrijf zijn mogelijkheden. En over jaar of 4 willen we een master entrepreneurhip doen aan de hva. Bestaat al bij de uva maar die is heel theoretisch. Het praktischer maken voor hbo studenten. Kent u veel studenten die iets voor zichzelf zijn begonnen? Ik doe dit al 10 jaar en heb veel studenten gezien die een eigen bedrijf gestart zijn en omdat ik hier ook onderzoek naar doe heb ik contact met ze gehouden en interview ik deze studenten van hoe gaat het er nu mee.
Gaat het goed met veel studenten? Het is moeilijk een onderneming levensvatbaar te maken, van zon 100 bedrijfjes vanuit de hva moet je blij zijn na een jaar nog 10 over te hebben. Na 3 jaar nog 5 en hoogstens daarna nog 1 of 2 . Het is een hele hoge failure rate. Door de opleiding willen we die ondernemende attitude stimuleren en de success rate omhoog krijgen. Ja want weerhoud die failure rate studenten er niet juist van iets voor zichzelf te beginnen? Winston Churchil zei: going from failure to failure without losing enthusiasm. Je moet ook een keertje gefaald hebben. Ik amerika is het alleen maar een voorrecht om dat te hebben gedaan, ervaring. Ookal is het niet van de grond gekomen. Dat kan je weer gebruiken bij de volgende stap. Hebben ze dat klimaat ook hier in europa? Op dit moment nog niet maar het klimaat is aan het veranderen, die positieve vibe erin krijgen. Amsterdam wil start-up city van europa worden . Ze hebben Neelie Kroes aangetrokken om hier de boel op te schudden en al jaren zijn steeds meer studenten geïnteresseerd. Maar het aantal ondernemingen neemt wel af, die echt eigen business opstarten? Ja maar dat is een golfbeweging, de ene keer neemt het wat af de andere keer toe. Maar de interesse neemt zeker toe en ondernemerschap binnen een bestaand bedrijf word gestimuleerd, innovatie en initiatief is belangrijk. Een ondernemende houding moet je toch ontwikkelen en daarmee hoef je niet per se een bedrijf te starten.
54
Ja dus ondernemen in een bredere zin. Is het dan misschien wat minder eng ook? Ondernemen is sowieso niet eng, maar als je niet op je bek durft te gaan zul je nooit iets leren. Het lijkt spannend, maar het blijft altijd onzeker of het een succes word. Als je het nooit probeert zul je het nooit weten. Proberen een initiatief tot succes te maken is altijd de moeite waar. Maar van wat ik merk wordt dat niet gestimuleerd in Europa? Nee juist nu, die tijd is echt voorbij hoor. Er zijn ook qua financieringen allemaal nieuwe mogelijkheden nu. Zoals crowdfunding, vind u dat succesvol? Nou ja succesvol weet ik niet, maar het is wel een mogelijkheid. De ene is de andere niet, die moet je heel goed voorbereiden. Dat gaat ook niet meer 1,2,3 vanzelf. Je hebt wel een andere band binnen crowd dan met investors, het lijkt minder persoonlijk. Ligt eraan hoe je zon campagne inkleed, sommige hebben ook mensen die betrokken zijn na het initiatief. Als je zon communitie kunt ontwikkelen is het al gauw wat duurzamer. Maar als je echt veel geld nodig hebt dan is het misschien handiger om met een investeerder in zee te gaan. Bijvoorbeeld een angel investor. Ziet u dat vaak gebeuren? Nee dat gebeurt pas in een latere fase, ze willen een track record zien, dus pas na een paar jaar gaan mijn studenten de financiële markt op. Het ligt ook aan de markt. En venture capitalist is al helemaal iets wat je pas na 10 jaar gaat gebruiken tenzij je bedrijf echt als een tierelier loopt. Bent u het er mee eens dat jongeren in europa die een business starten al gauw overmoedig zijn, een slecht business plan hebben? Maar een business plan is helemaal niet nodig, burn the business plan is de trend. Je moet niet meteen denken dat je de wereld gaat veroveren maar wel het jeugdige elan wat jongeren hebben en maar gewoon beginnen zonder te weten waar ze eindigen. Dat is belangrijk.
55
En denk je dat ze door dat jeugdige elan dan ook meer kans van slagen hebben? Na ze zien minder beren op de weg dan mensen met ervaring en durven dus ook andere direct te benaderen meteen naar de directeur toe te gaan. Een paar studenten zijn meteen naar de directie van de hogeschool gaan om te onderhandelen. Waar wij studenten in begeleiden is dat ze methodes gaan gebruiken als lean start-up method of business model canvas. Lean startup leert je goede vragen te stellen. Heel het plan hoeft niet maar stel goede vragen aan de doelgroep om te kijken of er behoefte is aan dienst product. Initieel onderzoek hoeft niet lang te duren maar wel met de buitenwereld die je niet kent. Dan is kans van slagen ook veel groter. Wat zijn dan de nadelen aan jongen ondernemen, als je net uit school bent? Mensen zullen niet makkelijk in je investeren als je niks bewezen hebt dus je moet een goed netwerk op zien te bouwen. Goed als bv je familie je wilt steunen maar je moet snel connecties opbouwen buitenom vrienden en kennissen, met mensen die je wellicht verder willen helpen. Dit is het meest onderschatte ook, een netwerk van mensen die het je gunnen een bepaald bedrijf te beginnen. Veel ondernemers besteden veel jonge jaren aan hard werken, is dat een risico? Jaren van je leven verspillen? Nee maar dat vind ik geen weggegooide tijd, je steekt er veel tijd in maar leert daar juist heel veel van en kunt daar de vruchten van plukken. Niet weggegooid. Er heerst een angst om te falen maar zo te horen wilt u dat falen juist stimuleren? Ja zeker want juist als je jong bent heb je nog niet zoveel te verliezen, en zodra je ouder word zit je gauw aan een huis en gezin vast. Als je nu die verbinding nog niet hebt is het het ideale moment om te starten. Ja, dus zijn de connecties en de mogelijkheden er, dan is er geen reden om niet te starten eigenlijk? Ja klopt. Waar ziet u nu meeste mogelijkheden voor jonge ondernemers? Op het gebied duurzaamheid is nog steeds veel te doen. Iedereen die iets kan verzinnen op gebied van duurzame technieken en methodes. Dat is altijd heel goed.
U gelooft er volkomen in? Ja ik denk dat we daar alleen maar meer naartoe moeten, zo weinig mogelijk waste, de recycle maatschappij moet tot stand komen. Bezit neemt af en men gaat meer samen gebruik maken van spullen. Kijk naar Peer by. Mensen zijn bereid stappen te nemen zaken met elkaar te delen. In de mode zie je veel greenwashing.. Ja je hebt veel neps voor de buitenwereld, maar daar wordt ook wel weer doorheen geprikt. JEemoet toch tot de kern komen. Dat gebeurt steeds meer. Blue economy is een bedrijf wat veel impact heeft. Heel geloofwaardig. Wat is uw tip voor toekomstige ondernemers? Begin zo snel mogelijk serieus aan je netwerk te werken. Bekijk je zwakke plekken, als je ergens bewust aan wilt werken zoek in die richting. Netwerk bijeenkomsten. Online linked-in maar zoek bijvoorbeeld ook naar open koffie bijeenkomsten, netwerk bijeenkomsten. Ingangen om mensen te ontmoeten die je verder kunnen brengen.
56
E
nno Masurel
Enno works as professor sustainable entrepreneurship at the VU. Together with Amsterdam Centre for Entrepreneurship he tries to integrate entrepreneurship in different studies and curriculums. Begint u mij maar eens wat te vertellen over uw werk bij de VU. Ik ben professor sustainable entrepreneurship. Ik geef les op het gebied van ondernemerschap, ondermeer de master entrepreneurship. Ook les buiten economie en bedrijfskunde, bijvoorbeeld bij bewegingswetenschappen. De ondernemende tandarts. Dus ook buiten economie en bedrijfskunde, want er is veel vraag naar. Het zou in elke richting gegeven moeten worden vind ik. Is het een hele theoretische master? Ja je kan er mee spelen. Learning for and about entrepreneurship. De determinanten en het praktische deel. Hoe maak je studenten betere ondernemers? Ken je ACE? Ja ik heb er toevallig net wat over gelezen hier. Amsterdam Centre for Entrepreneurship, grappig dat je dat hier leest. En niet op je eigen school, dat ligt niet aan jou denk ik. Martin heeft een beetje dezelfde missie als ik op de HVA. Ik denk dat ondernemerschap overal gegeven moet worden, maar het moet wel makkelijk gaan. Wij zijn er klaar voor, maar het is wel graag of niet. Ik heb wel een beetje doorgedrukt dus we zijn nu op verschillende gebieden wel met entrepreneurship bezig we maken best vorderingen. Ondernemerschap is ook geduld he. Daarnaast doe ik ook andere activiteiten zoals summerschool. En stimuleert u studenten echt ondernemer te worden of voornamelijk binnen bedrijven te ondernemen? Allebei wel.
57
En kent u dan ook studenten die echt zijn gaan ondernemen, en succesvol? Ja! En wel redelijk succesvol ook, soms moet je ook wat geduld hebben. Ik zie dat uit onze minoren en summerschool wel goede ondernemers uit gekomen. Ik heb ook een eigen alumni ondernemers netwerk opgezet, ik ken ongeveer 150 VU alumni met een eigen bedrijf. Daar zitten ook echt al grote bedrijven tussen. Wel bij de grotere bedrijven zijn de mensen wat ouder vaak. Zeker ook binnen familie bedrijven. Als je als jongste bediende binnenkomt heb je niet zoveel te zeggen nog. Als je ouder bent heb je wat meer te vertellen omdat je dan een visie hebt ontwikkelt. Moet ik die community zien als een soort linkedin? Het is een gesloten community, ik wil het een beetje monopoliseren. Ik vraag of iedereen nog eens een keer iets voor me wil doen. Iedereen kent me wel een beetje. En ze staan dus een keer studenten te woord, of worden coach van starters bijvoorbeeld. Wat is nou mooier dan een ervaren ondernemer. Worden ze ook investeerders? Ja dat zou heel goed kunnen, dat laat ik ze zelf uitzoeken.Verder heb ik nog als activiteit onderzoek. Onderzoeken naar de determinanten van het succes van ondernemers. Waarom gebruiken ondernemers binnen een klein bedrijf niet hun volledige potentieel voor duurzaam ondernemen.
Ja want zeker startende ondernemers kunnen dat nog goed doorvoeren in hun bedrijf strategie, die zitten nog niet vast aan oude regelgeving. Ja precies. Als je goed duurzaam wilt ondernemen kan je dat beter van de start doen. Maak er je wezenskenmerk van. Als je eenmaal een slecht imago hebt kom je er moeilijk vanaf. Ja en dan ben je op den duur aan het greenwashen dus. Juist. En als je daar from scratch mee begint, zoals charlie + mary, een winkeltje in duurzame kleding. Die zijn daar van het begin mee begonnen. Dat meisje deed ook onderzoek naar duurzaam ondernemen tijdens haar scriptie. Ik heb zelf ook gekeken hoe het nou zit met geld, kost duurzaam ondernemen nou geld of levert het geld op. Je ziet dat voorstanders natuurlijk vinden dat het geld kost en conservatieve mensen zeggen het kost geld, maar de wetenschapper zegt; het ligt dus ergens in het midden. Maar ik denk dat duurzaam ondernemen je echt gelukkig maakt. Als je nadenkt over het milieu en je medemens, word je echt zelf een beter mens. Het is op vrijwillige base, alles wat je doet op duurzaam ondernemen is verder gaan, ik kan je niet dwingen om het te doen. Ja maar als samenleving gaan we daar wel naartoe toch, dat die wetgeving steeds strenger gaat worden op het gebied van duurzaamheid? Ja de wetten schuiven natuurlijk op, als je het vergelijkt met 20 jaar geleden. Er staat dus wel wat druk achter? Ja ik mag hopen dat plofkippen over 20 jaar verboden zijn. Maar ons boek over dit ondernemen ging niet over moraliseren, het is echt je vrije keuze. Maatschappelijk verantwoord ondernemen, en anders doe je het lekker niet. En als consument kan je altijd kiezen en het verschil maken. Ja maar ligt daar niet hypocrisie, bij de consument? Ze vinden alles heel erg maar ondertussen kopen ze alle slechte producten. Moet je je als brand wel laten leiden door die vraag of zelf in actie komen? Juist het aanbod sturen? Nee dat klopt, maar ik wil zeggen dat je als consument dus wel het verschil kan maken. Wat voor kleren je koopt. Normoverschrijdend gedrag moet je niet stimuleren. Maar als zij het niet doen doet de concurrent het misschien, maar dat betekend niet dat ik ze niet mag beoordelen. Maar daar gaat dus mijn onderzoek over.
Verder hebben we nog een management taak binnen het ACE. VU, UVA, HVA en AHK werken hier in samen. Ik heb een netwerk functie om de kloof tussen de universiteit en het bedrijfsleven wat te dichten. Ja dat is precies waar ik nu mee zit, dat er nu een erge kloof is en er niet genoeg platformen zijn om dat te dichten. Nou ze zijn er wel, maar je moet ze soms wel zoeken ja. Ik denk dat als je je aansluit bij onze studentenvereniging ACE connect, dan kom je beter in contact. Maar ja dan moet ik me dus eerst aansluiten bij zo een studentenvereniging.. Ja klopt. Terwijl veel studenten op mijn school er dus pas in het laatste semester over nadenken. Ja die bewustmaking zou eerder moeten gebeuren. Daar zijn we dus met ACE ook echt mee bezig nu, en er zijn wel degelijk mogelijkheden. De bedrijven zijn ook absoluut geïnteresseerd in studenten van verschillende disciplines. Je kunt heel veel kanten op. Belangrijkste is dat je op HBO niveau denkt. Je kan dat heel veel kanten nog steeds op. En dan heb ik nog een 5e activiteit, ik ben supervisor voor de VU voor verschillende projecten in Africa. We trainen daar docenten op het gebied van ondernemerschap en innovatie. Een belangrijk wapen tegen armoede. En de mensen daar zijn niks slimmer of dommer dan wij. Maar de faciliteiten zijn minder. Dus de Nederlandse overheid stimuleert in de ontwikkeling van onderwijs daar. Ik begeleid daar ook een aantal mensen met hun promotie onderzoek. Dat klinkt als een groot project? Ja ik krijg het nog druk. Maar dat is dus wat ik grofweg doe. En duurzaamheid zit altijd in uw lessen? Ja ik zie het als belangrijk onderwerp binnen ondernemerschap dus het gaat er altijd wel over ook. Maar ik voeg het er echt in toe, in heb het ook over andere onderwerpen zoals innovatie. Waar ziet u kansen binnen de duurzaamheid voor startende ondernemers? Ik zie heel veel kansen voor startende ondernemers om zich te profileren op het gebied van duurzaamheid. Dat woord vermeid ik wat. Ik gebruik liever sustainable entrepreneurship. Een hele mooie term ook voor starters. Ik merk ook wel toenemende aandacht bij studenten hiervoor, dus ik zie heel veel kansen om als starter op sociaal en ecologisch vlak je te profileren. 58
Soms kan je daar al heel eenvoudig mee begin- Ja bij mode bedrijven heb je wel echt een nen hoor. Simpel. Groene stroom. En waarom start kapitaal nodig, je moet je liquiditeit zou je van alles gaan kopen, dit is de deel econ- bewaren terwijl je 3 seizoenen voor ligt, dan omie. zet ik het kapitaal wat ik heb op het spel. Vind u het net als martin een contrast met Ja een hele goede. Je hebt er 4 eigenlijk. Dat je Amerika, hoe we hier worden gestimuleerd. het geld wat je investeert kwijtraakt, je tijd kwiOok op het gebied van falen. Dat vind ik jtraakt, je reputatie kwijt of de goodwill van antypisch en zelfs wat vreemd, ondernemers deren. Maar misschien moet je dan ook niet zon zou gestimuleerd moeten worden. dergelijk bedrijf willen beginnen. Dan moet je eiJa de beeldvorming in Amerika is natuurlijk wel genlijk denken aan organisch groeien. altijd typisch he. Als ik het erg generaliseer heb- Dat je tijd kwijtraakt, ondernemers steken ben Amerikanen een veel grotere mond dan soms hun jongere jaren in een bedrijf. Ze Nederlanders en je hebt als snel de indruk dat ze hebben geen sociaal leven meer. Maar als verder zijn. Ons land is typisch een and van de het dan mislukt.. Maar het niet proberen is gemengde economische orde. We hebben een ook misschien een gefaald leven? veel beter vangnet voor mensen die het slech- Ja en ik zeg ook, ga nou niet je product in den ter hebben en leveren daarom misschien wat in treuren oppoetsen, maar breng het in de markt. voor ondernemerschap. Maar we moeten daar Kijk of er vraag naar is. Bied iets aan en laat de juist trots op zijn op dat vangnet. Dat is natuurlijk klanten maar een reageren op je product. Een heel anders in Amerika, kijk eens in die zuideli- beetje een interactief proces. jke staten. En dat is toch wel heel raar dat daar Ja je hebt van die platformen die dat steeds nog zo veel mensen in armoede leven. En kijk meer bij elkaar brengen. Vraag en aanbod. Obama care kost zo veel moeite om doorgezet Maar daar doet de school weinig aan. te worden. Ja dit is heel jammer, zit er dan wel genoeg bedriU denkt dus dat dat niet allebei kan? jfskunde binnen de opleiding. Je kunt als AMFI Nou de richting is natuurlijk wel duurzaam student wel bij Martin die minor doen. Maar hier ondernemen, dan kan je ook goed maatschap- hebben we bijvoorbeeld ook een vak ‘new venpelijke problemen op een commerciële manier te ture creation’, dat betekend dus dat je je eigen lijf gaan. We hebben natuurlijk ook een slechte innovatieve idee op de markt moet brengen. Zelf tijd achter de rug met werkloosheid, maar dat kom je dan met een idee of met opdrachtgevers. stabiliseert nu wel. En dat duurzaam ontwikke- Ja over het algemeen doet de hva er ook len, die bewustwording is heel belangrijk. best wat mee. Zeker martin Haring. En als jij zo kijkt naar je studenten, merk je Ja want denk ook na over die summerschool dat mensen bang zijn om te starten of zijn hier. Wij proberen juist diverse studenten daar je enthousiast? Angst om te falen of juist aan mee te laten doen. Die studenten van Rimisschien overmoedigheid? etveld hebben juist hele leuke ideeën. Ik zie sowieso wel meer aandacht voor het willen starten, absoluut. Ik zie een gretigheid om te leren. Maar doen ze het dan ook echt? Ja van -1 naar 1. Nascant entrepreneurship, bubbling under noem je dat. Menen die dromen een eigen bedrijf te starten. Maar wie gaan dat nou echt doen? Ik zie niet zoveel overmoedigheid. Er zit vrij veel realisme in. Ik zie wel vaak onderschatting van eigen mogelijkheden. Dat je veel meer kunt dan je zelf denkt. Risico geneigdheid is een belangrijk onderdeel van ondernemerschap, dat je inziet wat belangrijk is en waar je risico’s moet nemen. Je ziet dat die risico geneigdheid dus echt slecht ontwikkeld is bij bijvoorbeeld de summerschool. Wat is dan eigenlijk risico, daar ga je over praten. Welk risico neem je eigenlijk? 59
R
osiane Kuijper
Last year Rosiane graduated from AMFI. Currently she works for the by AMFI store and busy working with young graduates and entrepreneurs. Her AMFI graduation project was focused on creating a creative community. Je bent net afgestudeerd? Eigenlijk ben ik officieel in 2014 pas afgestudeerd want ik kwam met mijn afstudeerproject niet door roodlicht heen. Het was te veel coaching, niet genoeg fashion. Maar daardoor heb ik wel deze baan gekregen. Wat was werkplaats dan precies? Ik had veel oudere vrienden van amfi die maar niet aan een baan kwamen, ze vielen in een zwart gat. Veel mensen die ook niet in de mode gingen werken. AMFI leidt je helemaal niet op voor de arbeidsmarkt. Je weet helemaal niet wie je bent, en je hebt geen moment van reflectie welk pad je nou aan het opgaan bent, om iets te worden. Vooral bij branding had ik dat natuurlijk echt door. Eerst wilde ik dat AMFI meer aandacht ging besteden aan de afstudeerder. Dat je bijvoorbeeld tijdens je stage kijkt wat je er aan hebt gehad voor de toekomst. Van en hoe bevalt je loopbaan? Dat werd alleen op veel manieren tegengewerkt en toen deed ik het dus algeheler. Alle creatieveling in een soort ‘hub’ idee. Net als Seats to Meet. Je kan daar een plek huren voor een tijdje, en daar werken om je creativiteit te delen. Als freelancer haal je daar dan een koffietje en ontmoet je mensen bij de koffiemachine en dan kan je misschien een keer iets samen doen. Mensen kunt ontmoeten. Het koffiemachine principe wilde ik ook toepassen op werkplaats, waar mode studenten en creatievellingen kunnen werken aan zichzelf. Jezelf te branden ook, wie ben ik en waar wil ik werken. Het gaat er ook erg om dat je veel praat met anderen, zodat je jezelf leert pitchen. Maar het was niet fashion genoeg.
Maar wel echt branding toch? Ja heel erg branding dus ik baalde als een stekker. En ik viel dus bij de laatste check af. Maar binnen die 8 weken mocht ik het niet nog veranderen. Ik worstelde er eerst lang mee dus ze waren het vertrouwen verloren denk ik. In september mocht ik hier dus ook niet mee door. Maar ik kan er dus wel alles over vertellen, en heb het tot in de details uitgewerkt. En bij m’n werk doe ik nog steeds alumni borrels en we lichten minors uit hier in By Amfi. Dat is dus wel leuk en breng je alsnog die markt en het studeren dichter bij elkaar. Ja deze store is natuurlijk echt die link ook van AMFI en alumni. Ja studenten kunnen zo dus ook zien wat oud studenten hebben gedaan. Maar AMFI heeft toen dus werkplaats gestopt en toen dacht je niet; dat ga ik alsnog doen? Nou als je het alleen voor mode studenten gaat doen is het best moeilijk. Spaces, daar zijn alle creatievellingen welkom. En Nederland is eigenlijk te klein qua mode, dus niet genoeg mensen huren dan zon werkplek. Maar het idee van jezelf op de arbeidsmarkt zetten, jezelf pitchen, dat is heel belangrijk voor een creatief student. Mijn beste vriendjes die cum laude zijn afgestudeerd hebben echt niet eerder een baan. Het gaat echt om jezelf presenteren. Ik ben er nog steeds van overtuigd dat ik of AMFI daar mee door moet gaan.
60
Ja en je komt natuurlijk op veel ideeën want Ja een vergelijkbaar platform is OutOfX, die je werkt veel met alumni en studenten. werken met allemaal jonge designers en Ja eigenlijk alleen maar van AMFI inderdaad. Dus kunnen samen naar fabrieken. Maar laten in dat opzicht. En als je afgestudeerden bij AMFI ook de klanten beslissen wie ze cool vinwilt laten betrekken.. Het is geen harvard met den, en wat dus de vraag is. dat netwerk. AMFI alumni borrels is dan vooral Ja je hebt ook zoiets dat je je concept of logos voor mensen die in Amsterdam zijn gebleven. Al kan testen. Zonder dat dan iemand met je idee die studenten willen gewoon niks met AMFI te wegloopt. Dan kan je dus kijken of er vraag naar maken hebben eigenlijk.. het is een soort haat is. Maar jij vond werkplaats interessant als een liefde verhouding. Hier heb ik ook gesprekken ding van AMFI he? over gehad op AMFI over dit onderwerp. En be- Ja ik schrijf mijn scriptie over ondernemerpaalde meeting gehad en een plan geschreven. schap, en studenten zijn terughoudend om Maarja daar wordt nog niet echt gehoor aan ge- wat te beginnen. Ze worden niet gesteund geven op het moment. Maar in deze winkel heb door omgeving maar ook niet echt door je natuurlijk wel leuk die link met AMFI zonder school. En als je het samen doet voelt het dat het op AMFI is. Want die evenementen op misschien minder spannend. En dan op AMFI werken gewoon niet. En die linkedin van den duur gaan ze werken en komt het er AMFI is ook niet spannend, zo weinig. We had- gewoon niet zo van. den vroeger een website amfialumni.nl, maar die Ja ken je Dick Moby, die zonnebrillen. Over niet verdiende niet genoeg en er is nooit een alter- risico nemen gesproken. Robbert ging samen natief voor gekomen. Yma van der Born, is PR met zn vriend een zonnebril maken. Ze wilden extern, en zij is nog wel bezig met alumni, een het eerst doen met plastic wat op het strand beetje op de hoogte. Maar eigenlijk is het ge- ligt, dat is niet stevig genoeg. Dus nu hebben woon echt te weinig. Er kan nog veel meer mee ze bio acetaat, bio vriendelijk plastic. Toen hebgedaan worden. ben ze een heel verhaal eromheen gemaakt en Ja want er is echt behoefte aan die commu- zijn ze naar een coole fabriek gegaan. Ze wilden nity op dit moment. Samen sta je sterker, toen weten of er markt voor was dus zijn ze een zeker als jonge ontwerpers. crowdfunding campaign begonnen. Als ze hun Ja het zou fijn zijn als je een subpagina hebt op target hadden dan gingen ze het dus ook proAMFI waar je alle alumni die mee willen werken duceren. Ze hebben het er ver boven gehaald. worden uitgelicht, qua wat ze nu doen maar ook Kickstarter om het internationaal te houden. En wat voor pad ze hebben gevolg op AMFI en wat tijdens die campagne hebben ze bij hutspot en voor baan ze daardoor hebben. Een soort da- by amfi gezeten. Dus dan heb je nog het publiek tabase waar je als AMFI student kan inloggen. ook. En 10 procent gaat dan nog naar een surf Misschien gesloten, misschien open. foundation die stranden schoonhouden. Het is Ja iets waar niet iedereen op kan, maar ge- nog steeds een riscio, maar door te kijken of er focust op mode en alumni/studenten. uberhaupt vraag is was het wel veiliger. Maar dat Ja en het is voor AMFI nog een te ongrijpbaar is een goed voorbeeld, het is natuurlijk wel wat iets. Terwijl wij weten dat er echt vraag naar is. unieker. Maar ook ANNEX die zijn met leer beWij zien dat dit overal ook gebeurt, van die gonnen, ook van AMFI. Die zeiden ook van kunplatformen. nen we niet iets organiseren als mode fabriek, Ja Freya Roski (2013) ging heel erg kijken op maar dan waar je niet 2000 euro per kraampje fora, hoe je elkaar advies kan geven. Ik vind bi- voor hoeft te betalen, en dan met bijvoorbeeld jvoorbeeld dat er te weinig aanbod is en iemand alleen AMFI studenten die iets doen met accesanders helpt me daarbij. Er is echt vraag om soires of zelfs leer. meer ervaringen te krijgen van de klant. Slow Fashion. Het is leuk dat je ervaringen kan delen. En op mode beurzen gebeurt dat natuurlijk ook, maar dan betrek je de klant er niet bij. Je slaat dan eigenlijk de meest interessante groep over. Dat forum idee is natuurlijk wat outdated, maar kennis en info delen als een hub idee is wel interessant. 61
Ja ik praatte toevallig net ook met een student met een eigen leer atelier. Ja en lingerie kan er ook nog wel bij. Een avond. Ze zouden het nooit op AMFI willen doen maar wel op by amfi bijvoorbeeld. Net ff anders en lekker centraal. Als AMFI community iets met elkaar doen buiten AMFI zelf. Je bent namelijk wel weer je eigen onderneming en geen student meer. Maar de winkel is dan eigenlijk weer te klein voor wat meer ondernemers. En het is toch juist leuk om dat weer ergens anders te doen. Maar dan moet daar wel een budget voor zijn. Er moet dan wel een bepaalde link zijn aan AMFI dat ze er ook wat aan hebben qua pers bijvoorbeeld. Maar als je met een goed idee naar AMFI komt staan ze er dan open voor denk je? Ja dat denk ik wel. Maar die kleine designers zijn ook wel weer zo ongevestigd, dus dat is natuurlijk onzeker voor zon avond. Welke collecties laten ze zien, gaan ze verkopen of alleen vertellen. Wie nodig je uit, pers of voor iedereen? En aandacht heb je nodig. Want kijk op transit komt ook echt niemand. Je moet mensen dus aan zien te trekken. Vogue, fashion week of al is het glam cult. Dat moet gewoon in Nederland, het is een te kleine markt om het alleen te doen. Ja avonden aan de amstel is zoiets, waar Yma nu weer aan gaat werken. Maar dan heb je wel een partner als Modint nodig om dat te bewerkstelligen. En tijdens de laatste carrière dagen daar kwamen 9 mensen opdagen.. Dus als AMFI het alleen doet werkt het blijkbaar ook niet. Ik geloof er wel in dat het echt moet maar er moet gewoon een beter idee komen. Een innovatieve manier. Ik denk dus dat je zit met een heel goed idee. Neem contact op met mensen als Sally-May, kijk of ze geïnteresseerd zijn. Of werk samen met iemand van branding als Milan bijvoorbeeld. Hij is ook iets aan het doen met oud AMFI studenten.
62
M
aikel Bauer
Not only does Maikel help young entrepreneurs, he is an entrepreneur himself as well. On his website he advises young start-ups and he teaches innovaiton classes. In the past he has had a fashion company, now he focuses on ICT. Wat voor mode bedrijf heeft u precies gehad in het verleden? Een exclusief en eigenzinnig dameslabel, genaamd ‘Hebbeding’ Hoe oud was u toen u dit mode bedrijf begon? Was dit direct na uw vooropleiding of later in uw leven? Dit bedrijf is gestart door de moeder van mijn toenmalige compagnon in een ander bedrijf. Samen met zijn moeder zijn we destijds mede eigenaar geworden van Hebbeding. Werd u gestimuleerd door uw omgeving om zelf iets te beginnen? Niet perse. Direct na mijn studie Natuurkunde aan de TU Delft wilde ik gaan ondernemen en ben ik voor mezelf begonnen in de ICT, wat ik nu nog doe. In de techniek ligt mijn plezier! Waren er ook negatieve reacties van mensen? Ik had net een erg goede studie afgerond, waar ik een goed betaalde baan mee kon krijgen. Uitdagend en internationaal. Niet voor iedereen om mij heen was dat vanzelfsprekend om vervolgens zelfstandig ondernemer te worden. Negatieve reacties waren er niet, soms was het wennen voor sommige mensen. En veel positieve reacties waren er ook! En vind u dat over het algemeen in het Europese landschap ondernemerschap wordt aangemoedigd? Het wordt denk ik niet erg aangemoedigd, maar ook zeker niet tegengewerkt. Regelgeving is allemaal niet zo complex en binnen Europa kun je steeds makkelijker handel drijven.
Vind u crowd funding een goede manier om toch geld op te halen? Waarom wel of niet? Tuurlijk! Als jij een idee hebt en andere mensen spreekt dat aan, waardoor ze jou willen helpen financieel is dat prima lijkt me. Optimaal voorbeeld van vraag & aanbod. Ik denk dat de banken hier iets laten liggen dat heel mooi door de markt wordt opgepakt. Slechte liquiditeit van een bedrijf is vaak een puntje voor jonge ondernemingen (door bv late betalingen). Wat kan je hier het beste tegen doen? Denkt u dat ondernemers er goed aan doen een deel van het eigenaarschap te verkopen om liquiditeit te stimuleren? Slechte liquiditeit komt voornamelijk doordat je structureel meer (of te snel) geld uitgeeft ten opzichte wat er binnen komt. Het is vaak een reden van grote problemen inderdaad. Het verkopen van aandelen stelt dit probleem uit, je koopt als het ware tijd om de zaken op de rit te krijgen, maar dan moet het wel gebeuren. Zelf ben ik meer een ondernemer die eerst verdient, dan uitgeeft. En dat zou ook mijn antwoord zijn aan beginnende ondernemers, neem de tijd. Een onderneming bouwen gaat niet van vandaag op morgen. Bent u het er mee eens dat veel jongeren die tegenwoordig een business starten al gauw overmoedig zijn, en hierdoor niet genoeg nadenken over bv een goed business plan. Dat weet ik niet. Ik denk dat door te doen je snel leert. Een beetje overmoed is daarbij wel handig, anders zou je misschien helemaal niet starten ;-) 63
Wat zijn volgens u tegenwoordig de grootste obstakels om als jonge ondernemers iets te beginnen? Ik denk toch de financiële druk. Steeds meer jonge mensen beginnen hun carrière met een (studie) schuld, waardoor de financiële druk gelijk al groter is. Maar er zitten ook een aantal voordelen aan jong beginnen, een grote kennis van de nieuwste technologieën bijvoorbeeld. Wat denk je dat vandaag de dag het grootste voordeel is voor jonge ondernemers? De wereld is kleiner geworden, je kunt zelf de wereld bereiken met jouw idee. Technieken en middelen om producten te ontwikkelen zijn voor iedereen beschikbaar gekomen, waar ze vroeger alleen voor grote bedrijven beschikbaar waren. Kennis is niet meer het probleem, dat is gewoongoed geworden. Er creatief mee zijn, dat uis de uitdaging. Jongeren zijn tegenwoordig gewend om in creatieve teams te werken en minder op basis van ‘opdrachten’ hun werk te doen. Allemaal voordelen! Een te gekke tijd denk ik om te starten. Als u kijkt naar onze huidige maatschappij , waar denkt u dat de meeste kansen inzitten voor mijn generatie ondernemers? Haha goeie vraag. Die moet je zelf gaan zoeken! Maar goed, groeisectoren kan ik natuurlijk wel noemen; duurzaam voedsel, duurzame energie, ICT zoals uber bijvoorbeeld. Biotech ook. Hoe belangrijk is duurzaamheid voor jonge ondernemers? Gelooft u in een nieuwe generatie echt groene bedrijven? Zeker! Enorm belangrijk punt. We geven de wereld door aan onze kinderen en nu maken we alle fossiele zaken op. Dat kan natuurlijk niet zo doorgaan. Dus op een andere manier met elkaar onze leven organiseren. Duurzaam. Een mooie uitdaging.
64
M
alou van Soest
Malou has graduated from AMFI fashion & management a while ago. After for a short while working for brands she decided to start her own company: Santa Che. This brand is specialised in leather goods. Hoe ben je precies begonnen? Ik heb 2 jaar voor merken gewerkt en toen kwam ik met dit idee en dacht ik nu of nooit. Wilde je het altijd al doen? Ja tuurlijk dat kriebelde altijd al, als ik dan ergens iets zag liggen wilde ik dat zelf ook doen, iets tofs maken. Dat blijft wel. Maar om die stap te zetten met nul zekerheid.. Dat lijkt me best eng? Ja je hebt eigenlijk gewoon weinig geld, maar ik dacht ik ben net uit mijn studie en ik ben gewend aan weinig en niet gewend aan vastigheid. Nu nog steeds niet hoor ik werk in de avonduren nog steeds in de horeca. Maar werd je wel gesteund door je omgeving / familie destijds? Ja mn ouders hebben me hierbij geholpen want je krijgt geen lening bij de bank. Heb je dat wel geprobeerd? Ja niemand geeft je iets, zo onzeker allemaal. De wiinkel verkoop is natuurlijk slecht, dus de bank ziet je al aankomen. Dan mag je wel al heel veel afname punten hebben. Alles is consignatie, je bent dus onzeker of het gaat aanslaan bij mensen/ tof genoeg is. Dus je moet alles voorfinancieren, en je hebt minimum afname natuurlijk. Waar produceer je? Nu in spanje. Eerst in turkije met het leer bij een schoenenfabriek. Maar ik had geen goede ervaringen, afspraken kwamen ze niet na en bijna elke maand zat ik daar weer om dingen op te lossen. Uiteindelijk werden spullen geleverd, maar niet volgens afspraak.. Dus toen heb ik alles verscheept naar Spanje. 65
Heb je bewust gekozen voor europa? Ja ik heb wel gekeken naar India en China. Bali zou nog kunnen. Maar om het hier naartoe te halen is qua tijd ook niet de moeite waard, met de boot is het niet zo duur maar dan duurt het wel 3 weken. Hoeveel stuks produceer je dan precies? 30 per kleur en model maar. En ik heb nu 4 kleuren en 5 modellen. Dus het is wel lastig een goede fabriek te vinden die dat met zo een kleine oplage wilt doen. En duurder. Maar wel een betere kwaliteit? Ja zeker, ook vergeleken met waar ik eerst was. Communiceren gaat ook super gemakkelijk en goed. Die man heeft een productiebedrijf in Spanje en hij is gewoon een ster met leer. Die hoef je niks te vertellen, zo fijn. En werkomstandigheden zijn goed natuurlijk? Ja zon groot verschil met turkije. Waar haal je het leer vandaan? Spanje, Italië, Portugal. Ik heb alles zonder chemicaliën geverfd. Ook die rode. Dus daardoor krijgt het wel een meer vintage look, het krast wat makkelijker omdat je geen chemicaliën gebruikt bij het looien en met het kleuren. Een wat oudere look krijgt het. Kwetsbaarder. Maar dat vind ik juist mooi. Je hebt daar specifiek voor gekozen omdat je vind dat dat moet, sustainable zijn? Nee meer mijn persoonlijke visie. Mensen zijn er veel mee bezig dus het is ook makkelijker mooie materialen te vinden. Ik kies er niet specifiek voor, maar als ik ervoor kan kiezen doe ik het wel. Maar je weet ook niet altijd zeker of het echt zo is. Ze moeten certificaten hebben enzo, maar je weet het nooit zeker.
Hoe doe je de promotie? Via een pr bureau, daar heb ik specifiek voor gekozen want verder doe ik alles alleen. Wel werk ik met iemand die mijn patronen doet, ook van amfi van individuals ken ik haar. Zij werkt gewoon op factuurbasis. Om echt alles alleen te doen is niet te doen. Maar niet een mede eigenaar ofzo? Nee ik doe alles alleen. Wil je dat zo houden? Nee ik sta wel open daarvoor hoor, zeker omdat alleen alles zo veel geld kost. Om te beginnen überhaupt en dan om door te zetten. Als je wilt groeien wil ik best een investeerder zoeken. Maar je moet niet rennen voordat je kan lopen. Maar je maakt nog geen winst natuurlijk? Nee joh, ik loop 3 collecties vooruit. Dus 1 collectie is nog maar in de verkoop. En je investeert dus al in de 2e, 3e en straks 4e. Liquiditeit is dan lastig lijkt me? Ja want je betaald alles al maar verkoopt nog niets eigenlijk. Heb je soms dat je denkt, ik ga bijna failliet? Ja gelukkig helpen mijn ouders me maar op den duur is dat ook op. Maar merk je wel dat het steeds beter gaat? Ja ja dat wel, maar er zijn nu nog amper 2 collecties in de winkel natuurlijk. Je werkt zover vooruit, dus pas na 3 jaar is het realistisch te kijken waar je staat. Ik kan wel al zien wat niet en wel goed gaat. Zwart verkoopt bijvoorbeeld een stuk makkelijker dan de kleuren. Hoe kwam je bij leer? Ja altijd leren jasjes en schoenen dus dat zat er wel in. Ik vind het heel mooi om mee te werken. Leer bewerken gewoon. Miste je dat dan in Amsterdam? Nou best veel jonge meiden zijn er mee bezig, tassen labels enzo. Maar ik miste wel de styling items in leer. Toffe eye catchers. Ja het is wel lastig speciaal te zijn in deze industrie? Ja sowieso voor iedereen in de mode. Een kleine wereld is het, iedereen kent elkaar. En om daar je plekje te vinden, daar moet je hard voor vechten hoor. Hoe probeer je je dan te onderscheiden? Ja we hebben kleine prayerboxjes met een briefje erin voor de nieuwe eigenaar.
Iets persoonlijks? Ja naja eigenlijk ben ik niet zo bezig om te proberen onderscheiden ik maak gewoon wat ik mooi vind. Ja je moet gewoon van je eigen kracht uitgaan ipv maar kijken wat een ander doet. Waar je zelf achterstaat en wat mooi is. Als de seizoenkleur paars is, maar ik vind dat niks, dan ga ik echt geen paars gebruiken. Ben je dan niet seizoensgebonden? Ik ga wel met seizoenen mee, 2 x per jaar, maar het loopt wel door. Geel is dan wel een seizoenkleur dus dat stopt dan wel. Zwart is dan wel weer standaard. En ja leren hoodies zijn echt voor de winter. Verkoop je online? Ja, bij twoll 24, dan is een nieuw platform van Jo Jaan bakker en van het magazine Blend. Hoe werkt dat? Allemaal jonge designers hebben een soort shop die je helemaal mag bijhouden. Een percentage sta je dan af voor alle verkoop die je doet, maar dat is laag. En je kan nog een percentage extra doen en dan doen ze marketing voor je. In een andere continent in een blad bv. Ik heb nu alleen Nederland voor mn pr bureau ook. Anders moet je dus ook elke keer een pr bureau in een ander land doen. Ik betaal nu dus voor Nederland alleen. Betaal je veel voor zon bureau? Ja ik zeg niet hoeveel, maar het is heel veel. Je haalt het er niet uit in het begin. Eerste paar jaar zijn de kosten heel hoog en dat verkoop je niet. Maar dat is een investering. Ik heb niet al die contacten en ken niet al die bladen. Persberichten schrijven kan iedereen, maar er echt wat mee doen, daar zorgen zij dan weer voor. Helpt het? Ja ik haal daar ontzettend veel uit. Elke maand sta ik in een blad, nu weer in Vogue, dan Gratica. Alles wordt gepost, voor je naamsbekendheid is dat echt nodig in het begin. Anders blijf je maar wat aanmodderen. En daar heb je ook helemaal geen tijd voor . Nee dit is wel ff genoeg. Ken je nog meer mensen die zelf iets zijn begonnen of ben je een van de weinige van AMFI? Naja 2 uit mijn jaar, design dan. Management doet dat niet zo snel. Die zoeken veel sneller eerst een baan om ervaring op te doen. Maar dan ben je eigenlijk al te laat. 66
Ja dat is wel het sfeertje he? Ja maar het is ook best lastig als je management hebt gedaan zoals wij en dan moet je opeens alles zelf doen ook designen en patronen. Ik kan alles doen maar niet op het niveau van een designer. Waarom zou je het zelf doen als een ander het beter kan? Gaat het goed met die anderen? Ja als je klaar bent met school ben je 23, nu pas 25. Iedereen vind een beetje z’n weg. Je komt elkaar wel vaak tegen op events waar jonge designers enzo staan. Elke keer dezelfde ook. Hoe gaat het bij jou, hoe doe je dit en dat. Een soort communitie? Ja je moet elkaar wel een beetje helpen. Hoe zie je jezelf in de toekomst dan? Dan hoop ik heel veel mensen voor mezelf te hebben werken. Alleen breekt wel een beetje op. Heb je nog een beetje een sociaal leven dan nu? Nee , nee. Mensen komen naar mij toe als ze me willen zien. Mn vriendinnen ook. Ja voor nu even niet. Maar ze zijn er prima mee en vinden het super tof. Ookal bel ik nooit. Ze bellen mij dan wel en kloppen aan met eten en wijn. Iedereen weet wel hoeveel tijd het kost. En ik heb al een heel goed sociaal level gehad dus nu mag het ook wel even. Het is niet erg om even rustiger aan te doen. Waar verkoop je nu? Den Bosch, Veenendaal en dus online. Maar dat doet m’n pr bureau dus niet, dat doe ik echt zelf. De eerste keer alles inladen en rondrijden, winkels die je tof vind. En bijvoorbeeld de by amfi shop? Ja dat zou ook nog kunnen. Maar ik weet dat ik nu goede punten heb, en via een eigen webshop krijg je gewoon alles ipv dat je 50 procent afstaat. Ik zoek een paar goede verkoop punten in Nederland en dan online verkoop ik goed. Ook met gratis verzenden en terugsturen. En hoe werkt dat platform precies? Ja je hebt een soort overzichtspagina met bv alleen maar schoenen en dan kunnen ze op mij klikken en zien wie ik ben, lookbooks enzo. Het is net gestart in februari. Ik werd gevraagd ervoor. Mensen zijn wel altijd opzoek naar mensen die starten. En ik ben bij rtl boulevard enzo geweest dus dan herkennen ze je wel wat sneller. Maar waar doe je je scriptie precies over?
67
Snel gezegd de terughoudendheid van jonge ondernemers. Ja er is gewoon geen geld, ja kijk dat crowfunding.. Daar geloof je niet in? Weet ik niet, voor sommige mensen werkt het vast maar ik ben sceptisch. Waarom? Ja ze worden uit de grond gestampt, iemand stuurde laatst wat door. Vroeg die jongen 10.000 euro en in een tijdbestek van een jaar moeten ze dat dan weer terugbetalen. Je hebt zoveel vormen. Maar kijk in Amerika geven ze geld voor rare projecten als taartenbakken. Nederlanders zijn daar te nuchter voor bedoel je? Ja veel nuchterder, we gaan daar echt geen 5 euro voor geven. Hier speelt dat wat minder denk ik. Het is misschien best tof als iemand wil investeren in je, maar je betaald het dan wel terug met een super hoge rente. Leuk als je geen bank kan krijgen.. Iedereen kan een beetje voor bank spelen. Maarja. Je kan beter een investeerder vinden die geen rente hoeft en daarom echt in jou wil investeren en je wilt helpen. Of samen met iemand, die je gewoon verder kan helpen. Iemand die er belang bij heeft. Mijn ouders zijn ook altijd ondernemers geweest, dus daar heb je meer aan dan dat je zomaar geld krijgt en zie maar hoe je het terug moet betalen. Ja en je hebt ook van die mensen die zeggen ik wil 50 procent van je bedrijf krijgen. Ja en dan moet je kiezen tussen geld en macht. Ja maar dat is ook niet helemaal erg. Maar ik zou wel altijd zelf willen bepalen hoe bepaalde zaken gaan binnen het bedrijf. Wat er gebeurt ook intern, wel je zeggenschap hebt. Als je wilt gaan groeien is het ook irritant als je elke keuze moet bespreken lijkt me.
A
ngelo Vaudo
Angelo Vaudo started his first business when he was still in school. He is a young entrepreneur with a passion for innovation and excited about new challenges. Because of that he is currently working on not 1, but 3 start-up businesses. Wilde je altijd al iets voor jezelf beginnen? Absoluut! Gedurende mijn studie (Communicatie & Multimedia Design) was ik altijd bezig om wat ik leerde in de praktijk toe te passen. Werd je toen je voor het eerst iets op wilde zetten gesteund door je omgeving? Je ouders en je school bijvoorbeeld? Het enige wat ik nodig had was een computer. Deze heb ik gelukkig gesponsord gekregen van ouders. Verder ben ik door mijn ouders gesteund met de boekhouding en natuurlijk een hoop positieve reclame van mijn omgeving. Waren er ook negatieve reacties van mensen? Niet dat ik weet. Ik denk dat iedereen het je wel aanmoedigt om iets voor jezelf te doen. Al zijn de risico’s wel groot om er uiteindelijk van te gaan leven. Als ik je Facebook bekijk zie ik dat meerdere projecten hebt lopen; Foove, Untitled, Ang design. Vind je het niet genoeg je op 1 project te focussen? Die vraag heb ik mezelf erg vaak gesteld. Tijdens mijn studie ben ik begonnen met Ang Design, hierdoor liep ik al studievertraging op omdat ik meer met andere projectjes bezig was dan school. In mijn 3e jaar werd ik benaderd door 2 gasten die bezig waren om een kledingmerk op te zetten. Ik ben toen bij het team gekomen en zodoende liep ik nog meer studievertraging op. Door het ondernemen ben uiteindelijk ook terecht gekomen bij Foove, wat deels in het verlengde ligt van Ang Design. Dit is nu ook mijn main focus en ik geloof er ook echt in dat hier een goed lopend bedrijf van kunnen maken. Ik merkte dat ik door te ondernemen met verschillende bedrijven mijn focus verloor.
Uiteindelijk moest ik toch een keuze maken om productief te blijven. Het is onmogelijk om overal goed in te zijn. Ang Design doe ik eigenlijk alleen nog voor kleine opdrachtjes tussendoor en Untitled staat helaas op een lager pitje. Ben je dan niet super druk, heb je nog wel tijd voor een sociaal leven? Je kunt inderdaad wel zeggen dat ik het druk heb.. Mijn vrienden en familie zie ik ook niet heel veel. Doordeweeks zijn het vaak lange dagen en in het weekend ben ik ook vaak aan het werk. Het komt niet vaak dat ik een hele dag niets heb gedaan. Ik zaalvoetbal dan met vrienden en familie om zo het sporten en sociaal zijn toch een beetje te combineren. Living the dream, voelt ondernemerschap zo voor jou? Yes it does!! Het is gewoon een geweldig avontuur. Elke dag is anders. Tijdens dit interview zou ik bij wijze van spreken een telefoontje kunnen krijgen dat mijn leven kan veranderen. Ik was bijvoorbeeld op 27 july 2013 een dagje naar Amsterdam met vrienden om naar Ajax te gaan. Heel onverwacht kreeg ik een telefoontje wat heeft geleid dat ik bij een nieuw team ben gekomen en we Foove hebben opgericht. Verder bepaal je zelf wanneer je werkt en wat je doet. Natuurlijk maak je afspraken en zijn er deadlines, maar je hebt gewoon veel vrijheid. Heerlijk! Ben je wel eens bang heel hard op je bek te gaan met een onderneming? Het neemt vaak wel bepaalde risico’s met zich mee. Ik ben er niet bang voor, ik weet dat het kan gebeuren, maar dat betekent dat het een leermoment is. Ik heb liever dat nu ik nog jong ben, 23, hard op me bek ga dan dat ik later mee moet maken als ik groot ben. 68
Heb je ooit moeite gehad 1 van je ondernemingen te financieren? Toevallig zijn we met Foove een lange tijd bezig geweest met het bedenken, uitwerken en realiseren van een eigen app. Ook mijn afstuderen zat in deze periode. In die tijd had ik gewoon geen inkomsten en moest ik leven van een buffer en spaargeld. Je moet financieel wat rustiger aandoen, dat is wel jammer. Je bent keihard aan het werk, maar je krijgt daar financieel geen bevestiging van. Wat vind je van crowd funding platformen, zou je daar zelf als ondernemer gebruik van maken? Ik heb hier zelf nog geen ervaring mee, maar zou hier zeker van gebruik willen maken, bijvoorbeeld voor de financiering van onze app. Je zegt dat je je niet focust op Untitled, ben je überhaupt nog wel bezig met de verkoop van dit merk? Gelukkig zijn we een team van 3 en trekken die andere jongens de kar. Ze hebben begrip voor mijn situatie en kansen met Foove en geven mijn ook die ruimte. Op dit moment zijn we bezig met een nieuwe collectie en een nieuwe webshop. Zou je in de toekomst meer met Untitled willen doen? Ja het is super leerzaam, een eigen kledingmerk. Het is een heel ander wereldje dan de IT-branche. Ook het realiseren van kleding, contact met fabrieken is erg leuk. Als je bijvoorbeeld een sample binnen krijgt uit de fabriek van een product die je zelf ontworpen hebt, heel gaaf! Het geeft ook veel energie om andere mensen je kleding te zien dragen en positieve reacties te ontvangen. Denk je dat er meer kansen liggen in de app/ website wereld dan in de mode? De mode industrie is natuurlijk behoorlijk verzadigd. Dat denk ik wel ja, vandaar dat mijn focus nu ook bij Foove ligt. Ik denk dat je in de mode ook de juiste mensen moet kennen om echt groot en bekend te worden. Wat is volgens jou de toekomst als je kijkt naar apps/ websites? Er is nu een hele trend aan de gang met Big Data. Apps en websites worden slimmer en gaan de gebruiker beter leren kennen en hierop inspelen. Onze app Myke (prototype) doet dit bijvoorbeeld ook. Myke kent je zo goed dat hij feestjes en festivals kan adviseren om naartoe te gaan.
69
Heb je veel gehad aan je bestaande connecties toen je iets voor jezelf begon? Werk je bijvoorbeeld samen met mensen van je school? Connecties zijn alles! Ik heb vrijwel geen acquisitie gedaan om opdrachten te krijgen. Gewoon hard werken, goed werk afleveren en dan komt de rest vanzelf. Via via leer je weer nieuwe mensen kennen of kom je potentiële opdrachtgevers tegen. Vind je dat er genoeg mogelijkheden zijn vandaag de dag om te connecten met mensen in jouw industrie? Qua website en apps wel. Voor de mode weet ik dat eigenlijk niet. Misschien omdat ik nog niet genoeg in het wereldje zit Denk je dat je er veel voordelen aan zitten om jong iets voor jezelf te beginnen? Of juist ook nadelen? Ik denk zeker dat er veel voordelen zitten. Ik ben zelf begonnen op mijn 17e en heb er al veel van geleerd. Veel mensen uit mijn omgeving wisten toen al wat ik deed en hielden mij in hun achterhoofd. Diezelfde mensen gaan na hun studie ook werken/ondernemen en weten mij nog steeds te vinden. Voor mond-tot-mond reclame werkt het goed. Aan de andere kant moet je wel iets inleveren wil je het goed doen. Het kost gewoon veel tijd en zoals ik net al zij zie je je vrienden en familie wat minder. Tot slot is het makkelijker om te ondernemen als je nog thuis woont.. Minder vaste lasten dus meer ruimte om te investeren.
E
va Wagensveld
Last year Eva graduated from AMFI, fashion & design. Since then she’s been working in a clothing shop and has been busy setting up her own jewellery line: blackbleachbyeva. Kan je ten eerste wat meer vertellen over blackbleachbyeva? Wat zijn hiermee je plannen voor de toekomst? Ik werk fulltime om mijn vaste lasten te betalen en heb dus niet veel tijd om te ontwerpen. Daarom ben ik begonnen met sieraden ontwerpen en maken, omdat dit minder tijd kost dan kleding. Blackbleach is een merk totaal gebaseerd op wat ik zelf zou willen hebben, want ik zal vast niet de enige zijn. Ik gebruik materialen die tweedehands zijn en die combineer ik met bijzonder mooie en kwalitatief goede andere materialen (sterling zilver, glas en edelstenen). Graag zou ik Blackbleach willen uitbreiden met kleding en accessoires als tassen. Wanneer de sieraden beter verkopen wil ik dan ook graag minder werken bij mijn baan en meer tijd stoppen in mijn bedrijf en het ontwerpen van kleding. Denk je dat het goed is om op een jonge leeftijd, net klaar met school, te beginnen met een eigen bedrijfje? Het is lastig, omdat er al veel bedrijven bestaan. Zie daar maar eens tussenuit te worden gepikt. Maar ik denk dat het zeker goed is. Ik ben in ieder geval nog bezig met ontwerpen en dat is wat ik het liefst doe. Er zijn ook afgestudeerden die gratis stages lopen en geld van hun ouders krijgen. Ik vind het juist fijn om zelfvoorzienend te zijn en ook al zou ik heel graag bij een ander bedrijf ontwerpen, het is heerlijk om je eigen “baas” te zijn. Natuurlijk moet ik nog veel leren, maar ook van je eigen fouten leer je.
Denk je niet dat het juist beter is eerst wat ervaring op te doen en geld te verdienen? Ja, maar er zijn niet veel banen voor afgestudeerde ontwerpers. Vaak wordt er naar ervaring van minimaal 2-3 jaar gevraagd maar zie die maar eens op te doen als dit overal gevraagd wordt. Tuurlijk zijn stages een optie, maar deze zijn bijna allemaal onvergoed of betalen maar rond de €300 per maand. Dat is nog niet eens mijn huur. Wilde je altijd al iets voor jezelf beginnen of is dit toevallig op je pad gekomen? Het leek me altijd al leuk, maar ik wilde graag eerst ervaring op doen in een bedrijf. Toen ik net afgestudeerd was wilde ik even los van mode zijn en ben ik in de horeca gaan werken. Ik verveelde me stierlijk en voelde me totaal ongelukkig. Toen bedacht ik me dat ik mijn eigen label kon opstarten, zodat ik in ieder geval weer een beetje mijn creativiteit kwijt kon. Hebben je moeite om het merk te financieren, heb je bijvoorbeeld een lening? Of zijn de kosten nog te overzien? De kosten zijn te overzien omdat ik niet veel kwijt ben aan materialen. Ik verkoop mijn sieraden via mijn webshop per order, dus hoef van tevoren nog niet veel materialen aan te schaffen. Wel zou ik als ik meer geld zou hebben minder kunnen werken en meer tijd kunnen besteden aan ontwerpen. Ideaal zou zijn om me totaal te kunnen focussen op mijn label. Stimuleert je omgeving je iets voor jezelf te beginnen? Je ouders en je vrienden? Jazeker, ze vinden het heel leuk en willen me waar mogelijk graag helpen. Heel fijn is dat.
70
Krijg of kreeg je voor je eigen gevoel genoeg steun van school? Steun van school? Heb je het gevoel dat je echt bent klaargestoomd voor het ondernemerschap door AMFI? Of is het nu toch wel echt spannend? Totaal niet. Ontwerpen en hard worden leer je wel, maar alles wat bij een ondernemerschap heb ik in de richting Fashion Design echt niet geleerd. Kom je makkelijk aan al je connecties? Hoe doe je dit meestal? Dit vind ik vrij lastig altijd, maar gelukkig werk ik samen met veel creatieve mensen die me willen helpen en via wie ik nieuwe connecties kan leggen. Op dit gebied kan ik nog heel veel meer vooruitgang boeken, maar ik wordt er al iets beter in. Soms moet je een beetje brutaal zijn en je kaartje gewoon aan mensen geven die je nog maar net hebt ontmoet. Bijna elke dag draag ik ook mijn eigen creaties. Dat merken mensen op en dan vragen ze er naar, of als ze vragen wat ik doe verwijs ik naar wat er om mijn nek hangt. Walking advertisement. Gebruik je bijvoorbeeld ook linked-in hiervoor? Of een ander platform? Ja ik zit wel op Linked-In, maar doe hier te weinig mee. Via Instagram en Facebook ben ik wat actiever. Het is visueel en dat is voor mij de beste manier om te communiceren. Spreek je nog veel andere AMFI jaargenootjes die je kunnen helpen met bepaalde dingen? Nee niet echt nee. Wat is nu je doelgroep? En hoe probeer je deze te bereiken? Mijn doelgroep zijn mensen die van kwalitatief mooie, subtiele en toch onderscheidende producten houden. Ik denk de leeftijdscategorie best groot kan zijn, tussen de 20 en 50 jaar. Vriendinnen van mijn eigen leeftijd willen het hebben, maar ook mijn moeder en haar vriendinnen willen het hebben. Ik probeer ze te bereiken via Facebook, Instagram en door zelf mijn eigen sieraden te dragen.
71
Vind je je merk vernieuwend? Hoe probeer je je te onderscheiden? Wanneer ben je nog echt vernieuwend? Ik probeer dicht bij mezelf te blijven en kwalitatief mooie dingen te maken. Ik onderscheid me door minimalistische dingen te ontwerpen en materialen te gebruiken die al eens gebruikt zijn. Ik blaas ze een nieuw leven in als het ware. Ook het verhaal er achter is voor mij heel belangrijk. Ontwerpen zijn gebaseerd op een bepaald gevoel, een gebeurtenis of iets symbolisch. Ook besteed ik veel aandacht aan de verpakkingen en labels, iets wat het verhaal compleet maakt. Veel Brands beweren duurzaam te zijn maar dat blijkt ondertussen vaak makkelijker gezegd dan gedaan. Dit brengt bepaalde overwegingen met zich mee als ondernemer. Wat doen jij qua duurzaamheid? Ik gebruik materialen van tweedehands voorwerpen. Qua sieraden is dit wat lastiger, maar ik gebruik bijvoorbeeld kralen van een ketting die ik op een markt heb gekocht. De kleding die ik ontwerp is gemaakt van tweedehands kledingstukken die iets totaal anders worden. Ik vind het daarom ook geen ‘customized’ kledingstukken, maar nieuwe ontwerpen. Geen kleine veranderingen, maar compleet andere kledingstukken. Ben je wel eens bang om te falen met dit merk? Wat zou dat voor consequenties hebben? Ja, natuurlijk. Maar het zou niet veel consequenties hebben omdat ik er niet dusdanig veel geld in geïnvesteerd heb. Zou je je schamen als je zou falen? Of denk je daar anders over? Nee, ik zie het als een leerproces en verwacht er ook niet te veel van. Ook al zou het wel te gek zijn als het over een tijdje zal gaan lopen. Ondertussen ben ik gewoon aan het solliciteren voor design jobs.
Mary Jane Bouwense Fashion Management June 2015
