Digitized by the Internet Archive in
2011 with funding from University of Toronto
http://www.archive.org/details/inlandschlandbouOOheut
(..
.in, kt
bij
11.
M.
\
\N
DORP
8
Go.
Batavia.
Inlandsch
Landbouw-Crediet
op
Duin;
P. J.
F.
VAN HEUTSZ, Assistent-Resident.
(1900 — 1901)
Batavia H. M. van
DORP &
1901.
Co.
Java
HG 205 I5JÜ35
y^RARY
INHOUD. Voorwoord van Raden Mas Adipati van De mak
Hadiningrat, Regent
Ari.i
Bl
Hoofdstuk »
I.
II.
Inleiding
1
Fundamenteele oorzaken van den achteruitgang
van Java's welvaart sedert
1850 »
III.
De
(
.t
postspaarbank
als
versterkend
middel »
» » »
15
IV. Het vrije exploitatie-stelsel
V.
\\
De
20
26 32
drainage
VI. Het
stelsel
der inlandsche belastingen
VIL Het budget van den desaman
.
....
4.*»
VIII. Wenschelijke vorm van het Landbouwcrediet voor inlanders op Java in het
59
algemeen »
IX. Het landbouw-credietwezen
»
X. Het landbouw-credietwezen Engeland en Schotland
»
in
in
Italië
1
.
80
XI. Het landbouw-credietwezen in Duitschland en de pandhuizen op Java ...
»
XII. Het landbouw-credietwezen in België
»
XIII. Het landbouw-credietwezen in Amerika
en
»
Australië
en
het
eerste
wezen in Frankrijk XIV. Het Cheptel-verband XV. Het landbouw-credietwezen
.
XVI. Het land
88 101
crediet-
10S
115 in Zwitser-
121
land »
70
Rusland,
landbouw-credietwezen in Neder126
VI.
Hoofdstuk XVII. Nederland
vergelijk
in
landen »
»
XVIII. Urgentie voor Java? Staatsinmenging 136 of onthouding? XIX. Tegenwoordige regeling van het landbouwcrediet
»
XX.
België: resultaten
in
Tegenwoordige
het
147
Italië
XXI. Het schema van voorbereidend zoek,
»
in
.141
.
van
organisatie
landbouwcrediet »
Bladz. met andere 132
onder-
154
op Java
XXII. Vergelijking
met
Engelsch-Indische
162
ceconomische toestanden »
XXIII. De Madras-regeling en het voorschottenstelsel in
Engelsch-Indië.
— Beginselen
170
eener regeling voor Java »
» » .»
XXIV. Stand
XXV.
179
der zaak op Java
Bedrijfsplan voor Java
XXVI. Het bankwezen voor Java XXVII. (Economisch-wettelijke regeling van
186 196 het
inlandsch landbouwcrediet op Java. » »
XXVIII. De Landbouwwoeker
XXIX. Woekertoestanden
»
XXX.
»
XXXI.
in het
algemeen
Java's toekomst
.
op Java
Rechtsgevolgen en jurisdictie
(Economische
.
....
beschouwingen
204 212 222
236
over
245
VOORWOORD. In een
als
tijd
de tegenwoordige, waarin algemeen geklaagd
wordt over den toenemenden achteruitgang van de materieele welvaart van Java's bevolking, zijn zeer zeker alle geschriften
gemaakte
betreffende
studiën
over
dat onderwerp
aan
alle
belangstellenden hoogst welkom.
De volkswelvaart een
voorname
ook
indirect,
rol is
toch speelt.
is
een factor, die
Ze
te
in
opzichten
alle
helpen bevorderen,
zij
het
zeer zeker de plicht van allen, die daartoe
zijn. Landbouw, handel, scheepvaart en zoowel als het gezag van de Regeering meer zij, wat dies Wat zouden de Nederhangen daarmede ten nauwste samen. landsche bezittingen in Oost-Indië, die vergeleken worden bij een gordel van smaragd, beteekenen, als er steeds armoede
gelegenheid
de
in
wordt geleden? Veel
er reeds over geschreven,
is
herhaaldelijk
is
er zelfs
door bevoegde personen de aandacht op gevestigd, doch van de resultaten valt nog weinig te bespeuren.
Waar
het
natuurlijk die,
zij
geldt
zulk
een belangrijk onderwerp, kan het
niet anders dan dat gevoelens worden gekoesterd,
het ook slechts ten aanzien van de détails of van de
voorgestelde
wijze
Onder de reeds resultaten
Heer
P.
thans
een
van uitvoering, van elkander verschillen. bij
gedeelten in de dagbladen gepubliceerde
van langdurige studiën belmoren ook die van den van HeüTSZ, Assistent-Resident, waarvan J. F. verzameling
in
boekvorm
het
licht
ziet.
Hoewel
VIII
onbekend meer zijn, heb ik evenwel op mij genomen om ze bij het zonder belangstellend publiek in te leiden, omdat ze mededeelingen, wenken en voorstellen inhouden, die bij de behandeling van ze
bij
menigeen
niet
de
aarzelen
de
taak
welke
aangelegenheid,
overdenkingen
ernstige
bovendien
thans
onderwerp
het
van
uitmaakt,
nut
van veler
kunnen
getuigenis afleggen van des schrijvers
het
zijn
en
warme
belangstelling.
Heeft
de
schrijver
door
zijn
beschrijving zoowel van den
van den omvang van den woeker, waaronder de bevolking van Java gebukt gaat, a?conomischen
volks
des
toestand
als
getoond op dat gebied geen vreemdeling gelijkende
van de
studiën
in
te zijn, uit zijn ver-
verschillende landen bestaande
woekerwetten en bank- en credietinstellingen ten gerieve van
kan blijken dat
het volk,
om
heeft
Voldoende de
zaakkennis
zijn
wordt
beschaafde
aangaat
zulks
hij
zich niet weinig moeite getroost
vervolledigen.
te
ook aangetoond, dat er zelfs in gewoekerd wordt, doch dat het niet aan te zien waar gebleken is, dat
daarbij
landen lijdelijk
de volkswelvaart onderdrukt, gelijk
het
De landbouwende bevolking
geval
is.
hul])
noodig, het
is
in
deze streken het
heeft telken jare geldelijke
een periodiek terugkeerende kwaal, des-
kan zij ze nergens vinden zonder zich te werpen in de klauwen van woekeraars van allerlei landaard. Waar zonder eigen kapitaal gewerkt wordt en de rentevoet bizonder hoog is, wordt alleen om de zaken gaande te houden reeds veel verdiend. Immers moet de winst in alle gevallen het bedrag deiniettemin
te
om voordeden te kunnen afwerpen. Het pandhuis, de eenige door de Regeering geauthoriseerde betalen rente overschrijden
inrichting,
die
verondersteld
geldnood lijdende bevolking te
behooren,
die
den
wordt ten gerieve van de aan blijkt tot
te zijn,
nationalen rijkdom doen verminderen
en den pachters groote weelde veroorloven. heeft
behoefte
aan
de zuigpompen
Java's bevolking
hulp, door een ieder wordt dit gevoeld;
de Regeering heeft er hare aandacht reeds op gevestigd, met het
doen
legenheid
gemaakt.
van de noodige stappen te
onderzoeken of voor
om
te
de belangrijke aange-
bereiden,
is
een aanvang
!
IX
Moge
dit
werk
alle
bij
vinden en moge het
iets
belangstellenden een gunstig onthaal bijdragen
tot
het
aanwijzen van den
weg, die ter bereiking van het beoogde doel leidt, nl. bevordering van Java's welvaart, maar dan ook, mogen mijn
juisten
landgenooten,
voor
wie
gewerkt
wordt,
hun
medewerking
verleenen
Hadi NINGBA.T.
Demak, 21 October
MOL
I.
INLEIDING.
eene
In
24
en
hem
jl.
vloeiende
eigen
Java-Bode van
artikelen in de
serie
25 Januari
13,
15,
17,
bespreekt de heer F. Fokkens op de en boeiende wijze de kwestie van het
landbouwcrediet voor inlanders op Java.
Van
artikelen,
die
een
tot
exemplaar,
een
mij
schrijver
overdruk vereenigd, zond de voor
welke
attentie
hem
ik
mijn dank betuig.
Door
Gravenhage in het Indisch Genootschap van 4 Februari 1896, welke ik het genoegen had bijtewonen, tot meerdere studie aangetrokken, verschafte ik mij daartoe tijdens mijn verlof in Europa de zijne lezing over dit
onderwerp,
te
's
met welwillende hulp van den directeur der rijkspostspaarbank te Amsterdam, den heer Arm and P. Th. Sassen. Ook de bibliotheek van het ministerie van koloniën en de koninklijke bibliotheek te 's Gravenhage noodige
gegevens
waren de kanalen, waarlangs ik mijne onderzoekingen aanvulde,
welke ik
later
op
Java,
in
de desa teruggekomen,
uitwerkte tot een tiental hoofdartikelen in de Locomotief van 23, 24, 29 en 31 Juli, zoomede van 6, 17, 18, 19 en 23 Augustus 1897 en met den nom de plume Pandémas
21,
onderteekende.
Ook gaf ik in
de
in
weekblad InsuUnde van 3 Maart 189G
het
opmerkingen ten beste over het verhandelde
enkele lezing
Genootschap
van
van
den
niet anders
heer
4 Februari
deze zaak voor het eerst
was
9
no.
te
F.
Fokkens
te voren.
hebben
in
Ik gaf
ingeleid,
het
Indisch
hem de
eer
doch dat artikeltje
dan eene voorloopige bespreking der zaak. l
2
Nu van
de
25
Fokkens
heer
Januari
V
artikel
zijn
in
de Java-Bode
in
een zeer klein gedeelte van den inhoud
jl.
mijner studie, hierboven bedoeld, bespreekt buiten elk verband
Pandémas'
en
omtrent
opinie
staatslandbouwcredietbank voor inlanders
choc des opinions
De
heer der
belang
jaillit
in twijfel trekt,
gevoel
Enfin,
te stellen.
du
het mij ten goede dat ik in het
ieder
ons,
eener
la vérité!
Fokkens houde door
hem
tegenover
mij
verplicht
mij
ik
risico
groote
het
van
zijn
standpunt voorgestane
zaak, zijne beweringen hier en daar in twijfel moet trekken
en
trachten
zal
aantetoonen,
dat
zijne
aanprijzing van de
zwitsersche bankinrichting als „probatum est" voor Java niet
geheel opgaat.
Nieuwe
denkbeelden
vond
ik
in zijne
verhande-
jongste
ling niet.
Nu
alzoo
bekend
de
is
van
mededeeling
wie
Pandémas
het
hart,
wat
dat
is,
moet mij vooraf
ik ook over land-
bouwcrediet en postspaarbanken moge geschreven hebben, ik
nimmer deed om daarmede aan den weg
zulks
en
de
trachten
te
aandacht
op
te
timmeren
mij ]zelf te vestigen, doch
zuiver en uitsluitend in het belang der zaak, welke ik voor-
In een land als Indië, waar als regel
stond en bestudeerde.
geldt: „il faut juger les écrits d'après leur origine" en
van subalterne ambtenaren
schrijverij
vaak
als
teekende
daar liever
werd
den booze
uit
ik
in
nom
met een
— vooral
beschouwd
in
waar
couranten
en
—
behandeld,
hetzelfde belang der zaak die studiën
de
plume
dan met mijn eigen naam,
om
geen sluimerend vooroordeel optewekken, niet denkende
dat
ik
ooit te
dezer zake zou worden aangevallen door een
ouderen collega!
Nu aan
dat
eene
evenwel toch het geval bespreking
dezer
voor
is,
waag
ik mij nog eens
land en volk zoo kiesche
en urgente aangelegenheid, waarop zeker niet genoeg de aan-
dacht gevestigd kan blijven.
Met den heer Fokkens ben irrigatie
alleen
het
panacee
ik het eens dat niet in betere
van het wel en wee van Java
daarmede
en
voor
goed
een
van
deel
ons koloniaal bezit
moet gezocht worden.
De
waartoe
conclusiën,
Heijde,
van
grond
op
de
ingenieur
werk juich
verschijning van zijn
omdat het
We ze
zeker verre van onbetwistbaar.
zijn
De toe,
der
1885 96 hem aanleiding
statistieken der Koloniale Verslagen
gaven,
van
RoMJJS
becijferingen komt, waartoe de
zijne
weten
toch
en
officieel
ik echter ten zeerste
overdenking en studie aanspoort.
tot
behooren
al
ook deze
reeds, dat
allen
ze
zijn
al
cijfers,
de Koloniale Verslagen,
bij
Er is meer bouwgrond dan te boek staat, er is meer bebouwbare braakliggende grond dan men weet, doch er zijn misschien ook meer zielen dan vertrouwen
weinig
zijn
verdienen.
opgegeven. de
conclusiën,
Heijde
op
bladzijden
vooral)
van
Zijn
waartoe o, 9,
2,
de
heer
werk komt, dan ook
zijn
Homan van der
22 en 23 (de
15,
14,
al
laatste
geen axioma's,
als
rustende op een grootendeels onzuivere basis, aan den anderen
kant acht
toch de verschijning van dit degelijk en goed
ik
overdacht werk
de tegenwoordige tijdsomstandigheden een
in
gelukkig verschijnsel.
Het
ten minste geen mooi-praterij, die al zooveel onheil
is
Het
stichtte.
des
auteurs
voor dat
goed hangt
rustig
Onwederleghaar
!
aangetoond,
deel
rust
op
bezit
van
dit
viervijfde
het
wijn
klare
is
arbeid
dat
de
wordt
door
op
Java
welvaart
den inlandschen landbouw en eiland
en daarmede van een
onzer koloniën in zijn geheel ten nauwste samen-
deel
met een gezonden agronomisch-ceconomischen toestand
des inlandschen landbouwers. Is
aldus
uitgemaakt,
landsche veiligheid
ligt
bouwindustrie en niet
doch plaats
dat als
deze, factor
in
bij
althans
dat
het
zwaartepunt
onze binnen-
de welvaart onzer inlandsche landhare particuliere europeesche zuster, voor
Java,
slechts
in
de
tweede
voor welvaart en rust in aanmerking
mag
komen; wordt deze stelling aan de hand des heeren Homan van DER Heijde als onbetwistbaar aangenomen dan rijst de ;
hoop,
ook
dat
en
naast heffing
van
regeeringswege
van
den
landbouwer
inlandschen
toenemend
en
afhankelijkheid
zal
met verbetering der
gelijktijdig
uitgezien
worden,
irrigatie,
naar op-
uit zijn staat
van
verval, waarin de landbouw-
woeker hem schier overal gekneld houdt. Het moet daarbij natuurlijk onverschillig zijn door welken landaard die woekerhandel wordt gedreven. De heer Fokkens schijnt meer speciaal de Chineezen en Arabieren op het oog te hebben. Hij noemt op bladzijden 14 en 15 van zijn brochure herhaaldelijk de vreemde Oosterlingen. Doch ook inlanders, vooral hadji's, erneeren zich vaak met den landbouwwoeker; ja er zijn zelfs streken, waar weinig Chineezen wonen, waar de opkoop van padi door middel van allerlei systemen die aan woekertransactiën gelijk staan, in handen is van Europeanen. De djoeragankopi zijn in Midden-Java bijna altijd inlanders, in Oost-Java Chineezen.
Doch ook de
visscherij
is
door middel van voorschotten
langs Java's Noordwal verpacht aan Chineezen, de prauwtjes
en netten evenzoo.
Naar
bekend
is, hebben de Arabieren op Java zich landbouwwoeker geworpen en maken zij er op hunne omzwervingen door de binnenlanden meer hun hoofdbedrij f van om geld uitteleenen tegen woekerrenten en het verkoopen van goederen (kleeren en preciosa) met woe-
minder
mij
den
op
kerwinsten.
De
stelsels
bekend
als
en
van afpersing,
„djoewal-gade"
mrapat"
in
zeker
duct
zijns
verboden groene voor
of
een
de
niet
goedhartigen
Fokkens met zooveel
talent beschreven,
methoden om den goedgezinden, nadenkenden desaman van het proontlasten; het algemeen bekende en
eenige
weinig
en
akkers
te
of' het geven van voorschotten op het gewas tegen terugbetaling in rijp product ver beneden de laagste marktwaarde bij den
idjon-stelsel
jonge prijs,
den inlandschen landbouwer "West-Java „maron, mreteloe
Midden-Java, „torogan en pripillan" in Oost-
Java, door den heer zijn
bij
in
oogst (waar die toch al zoo gering
is),
dat
is
de vampier, die
den inlandschen landbouwer met duizenden tongen
Aan
uitzuigt.
dat „idjonuen" doen vooral Chineezen, rijk geworden
(vaak
inlanders
desahoofden en gepensionneerde
hadji's),
in-
landsche ambtenaren van lageren rang, vaak ook Europeanen
van minder Die padi
in
rijst)
oostmoesson,
q.
een
zoo verkregen, wordt dan later in den
de marktprijzen
als
crediet verkocht
zoodat
de binnenlanden mede.
allooi (c.
zijn
wederom op
gestegen,
aan desalieden of uitgevoerd naar den overwal,
groot
deel
van
hoofdproduct
het
door
(vooral
Chineezen) wordt uitgevoerd naar Borneo en Celebes, naar de Soenda-eilanden,
kleine
de Straits en naar Europa door
tus-
schenkomst der expórthuizen.
De
opkoopers
zijn
meest Inlanders, Chineezen en Europeanen.
Eene verbeterde irrigatie en waterloozing zal vooral langs de bevolkte Noordkust van Java, waar de laatste op enkele nog
plaatsen
bouwvelden zal
veel
wenschen
te
kunnen
doen
komen
voor een goed deel
overlaat,
de produktie der
maar dat hooger beschot handen der hierboven aan-
stijgen; in
geduide parasieten en daardoor minder bijdragen
tot
de alge-
meene welvaart der kleine bevolking dan de ingenieur Homan van der Heyde wel vermoedt.
Ware
de
heer
assistent-resident
van
bijfunctiën
hebben tjes
Fokkexs ook
geweest,
van
voor
notaris
zouden
landbouwwoeker
bekend
secretaris
van
hij
korteren
dan
uitgeoefend,
gewestelijk
waardoor
zelf
of langeren
dan
hij
zou
tijd
hem nog andere zijn
en
ook de staal-
thans weet
aantehalen.
Doch
mag
niet
geput worden
en deze staat niet ten dienste van het publiek.
Toch achten
wij
het
staande
het
is
(en
waar, uit die ervaring
ook daarom) een gelukkig idee dat
reorganisatie
bij
de aan-
van het binnenlandsch bestuur de
bij-
functiën van notaris den besturenden ambtenaar in de binnen-
landen
vau
zullen
worden
assistent-resident en
want zoolang de functiën van notaris vereenigd blijven en men
ontnomen
;
de
in
kwaliteit zijn ministerie desvereischt niet
laatste
weigeren, zoolang
blijft
tenaar tweeslachtig. (1)
ook de
positie
Naast den opiumpachter en den pand-
om den desaman
huishouder staat toch de landbouwwoekeraar en
uitteknijpen
Java hebben
van
om
die tweeslachtige
licht te stellen.
words! hoor ik den heer Fokkexs
orily
al
uitroepen
dit leest.
hij
dit
wensch
onJy
Facts, mij
aan de welvaart
ik hieraan niets toetevoegen
positie in het
als
parasieten
drie
het drukst den plaatselijken notaris noodig.
juist
Meer heb Word*,
deze
mag
van een bestuursamb-
facts', de pen
in
hem
ik
te
antwoorden, gaven
!
Zijn bewijs voor de stelling, dat eene staats-landbouwcrediet-
bank
voor
den Inlander op Java
niet
kan
falen
omdat
die
Zwitserland niet gefaald heeft, door zijne beschrijving van
in
de goede resultaten der instelling
De
die
fout,
te
Bern, acht ik zwak.
heer Fokkexs maakt zich hier schuldig aan de groote
nog algemeen begaan wordt en die hierin bestaat toestanden vergelijkt met javaansche door
men europeesche
dat
en den Javaan in één
den Zwitser
adem
de ervaring van Zwitserland conclusiën
zonder
vergelijkende
den Westerling,
zit
studie
hij
uit
trekken voor Java, Spaarzin toch
toestanden.
Zwitser, Italiaan, Duitscher,
Schot
of Brit zijn, in het bloed;
oeconomische trek (behoudens
den Javaan moet deze
bij
noemen, en
te
moge dan
Nederlander,
Oostenrijker,
der
te
uit-
zonderingen) nog opgewekt, en, eenmaal opgewekt, ook levendig
gehouden worden.
Het streven naar coöperatie van den lateren den
is
;
is
in
Europa
(1).
Zie
zit
daarentegen
in
alleen vatbaar voor het demonstratieve en
land
eerst een product
het solidariteits-beginsel
merg en bloed en verraadt zich in alle inen gewoonten van het desaleven. Maar de Javaan
Javaan
stellingen
tijd
'"ik
>
mijne op
en
oud-controleur, de Bdssy 1896
niet spoedig
De Reorganisatie van hei binnenMadoera, wenschen en wenken van een
brochure
Java
neemt
7
Nu
nieuws over.
iets
hij
door jaren lange verdrukking door
eenmaal achterdochtig en wantrouwend
desahoofden
zijne
geworden, acht ik het wenschelijker, dat de zoo
is
uiterst teere
zaak
van het landbouwcrediet door het particulier initiatief worde aangevat met den zedelij ken steun en onder controle van het hoogste europeesche en
inlandsche bestuur in het gewest
of de afdeeling dan wel door den staat en met staatsfondsen.
De
spaarkas tevens landbouwcredietbank
die wijze in het leven geroepen en
Dit
Modjowarno
is
op
mijns inziens een meer afdoend bewijs dan de resul-
is
bank
der
taten
te
werkt met gunstige resultaten.
initiatief
Het bestuur kan toch het
Zwitserland.
in
nemen. Eene andere inrichting van dien aard, waarop
de heer Fokkens doelt, leed door jarenlang oneerlijk beheer
eene
schade
groote
Doch
(f 10.000).
dit
was eene zuivere
spaarkas van inlandsche ambtenaren zonder meer
onderlinge
en zonder toezicht of controle van het europeesch bestuur en het daarin ontdekte deficit
kan
aangevoerd worden voor
niet
de juistheid zijner ideeën.
Daar de heer Fokkens
hem
door
van
4
in
vergadering
de
Februari
niet heeft
1896
doen drukken, houde
werd
hij
geschroomd om hetgeen
van het Indisch Genootschap ten beste gegeven nogmaals te
het mij ten goede dat ik
bij
hetgeen
ook weder gedeelten mijner vroegere studiën zal ten beste moeten geven om mijn plan de campagne te ontwikkelen, dat in hoofdzaak zeer veel van het zijne verschilt, doch in de bijzonderheden zijne denkbeelden weer nadert. volgen
In
zal
een
volgend
aantetoonen, crediet voor
ondervinding,
opstel
hoop ik
ook
nu nog
als
zin en
gemeen hebben en
eenvoud het meest
de gelegenheid
te zijn
het inlandsch landbouw-
in
1897
— 1898
en,
na rijpere
de beste voorkomt, als zijnde
gebaseerd op toestanden, die althans toestanden
in
van
welke Java en Madoera mij inrichting
als
iets
met javaansche
komende door
crediet-
practischen
in de primitieve landbouw-gelegen-
heden van den desaman voor toepassing in aanmerking. Hetzij mij daarbij vergund om aan de hand van de critiek op
het eerste jaarverslag der Postspaarbank in Indië, uit de
van
pen
den
voorkomt
Armand P. Th. Sassen voornoemd, die Algemeen Handelsblad van 8 Januari jl., de bespreken van de mogelijkheid en de wen-
heer
het
in
kwestie nader te
schelijkheid een deel der
voor het steunen van het inlandsch landbouw-
gebruiken
te
dat in Nederland nog niet heeft
crediet, iets
Er
geldmarkt
toch, ten einde de
is
débouché
een
de Postspaarbank ingelegde gelden
bij
rijksinrichting
drukken,
voor de hier ingelegde gelden, nu de
noodig
Nederland
in
kunnen gebeuren.
niet te veel te
zelf
reeds
80 millioen gulden
heeft te beheeren en te beleggen.
Ook
SASSEN
heer
de
mijne
haalt
studie over „de rijks-
postspaarbank in verband met locale spaarbanken" aan, welke
werd geplaatst in het Soerabaiasch en 8 December 1897, 28 Januari, en 13 April 1898 en vraagt nu de
studie als hoofdartikel eerst
van
Handelsblad
7
6,
Februari, 15 Maart, 7
1
oplossing
van
het
spaarbankwezen
waarop
standpunt, Indië
in
ik
mij
in
zake het
het algemeen en tegenover de
in
Postspaarbank in het bijzonder toen heb geplaatst
Daar de Indië het
resultaten,
nu
tot
met de Postspaarbank
toe
in
verkregen, mij hebben versterkt in mijne meening dat
ware
wenschelijk
geweest
den oeconomischen
eerst
zin
des inlanders demonstratief door locale landbouwcredietbanken tevens spaarkassen optewekken, alvorens
Postspaarbank
overtegaan
landbouwcrediet belegging te
maken
der
een
en
natuurlijk
inteleggen
tot
de oprichting der
vooraf in een gevestigd
aldus
débouché
te
zoeken voor de
en deze later productief
kapitalen
ten voordeele van Indië zelf, zoo hoop ik
en ander nader
te
nu een
ontwikkelen.
Ik herhaal mijne vroegere motto's: „1'Epargne générale joue
du
grand róle dans
la
transformation
prolétariat!".
Les Prolétaires cesseront ils
Ie
seront devenus des étres
„La tumps."
question
d'être des pauvres
au moment oü
raoraux."
du crédit agricóle
est
un problóme de notie
!
II.
FUNDAMENTEELE OORZAKEN VAN DEN ACHTERUITGANG VAN JAVA'S WELVAART SEDERT 1850. Het maleisch-polynesische ras
tot
algemeen, het javaansche
de oeconomisch zwakke
Niet gesteund en geleid door den meer zelfstandigen
volken.
oeconomisch
en
in het
zeker
behoort
bijzonder,
het
in
ondanks
ontwikkelden
beter
Westerling, zouden
vruchtbaarheid van den bodem, allengskens
de
ondergang
financieelen
gedoemd.
zijn
Nergens
is
zij,
tot
het pau-
perisme numeriek sterker, mogelijk nergens ook minder aan
de oppervlakte komende dan
De
de tropen.
juist in
geringe beschaving doet weinig behoeften ontstaan, het
milde klimaat veroorzaakt er geene, de rijke bodem voorziet
met
het
gemak
grootste
in
levensonderhoud van den
het
autochtoon.
Het
vermenigvuldigt
volk
misgewas
rampen
en
van
zich
niet
te
onbegrensd. wijd
om
Zelfs
bij
zich grijpende
omvang, blijven orde en rust bewaard.
De huizenbouw
staat op lagen trap
;
landbouw en nijverheid
worden meestal empirisch en bovendien slordig gedreven.
De
prikkel
pSda mati Zijn
tot
financieel zelfbehoud
— men
in
een
deelt
en
is
gering. PSda" hoerip,
wat men heeft met
zijn
medemensch.
ander reeds vele verontschuldigingen ge-
legen voor de ceconomische onzelfstandigheid van den Javaan,
onzekerheid
de
en
vorsten
dat
bezit
van het
grooten, zelfs
lastig
de
bezit,
de vroegere afpersingen van
onveiligheid in één woord maakten
en de handhaving er van dikwijls ge-
vaarlijk.
En
de
verdeeling
der priesters
des boedels
na overlijden
is
in
handen
10
Het gehalte der desahoofden, vooral in streken met communaal bezit, houdt eiken waarborg voor de zekerheid van het bezit tegen.
De
rechtsmiddelen ter bescherming daarvan
zijn
zwak en
kostbaar en omslachtig.
wonder dat onder deze ongunstige invloeden geen opbouwende oeconomische trek kan ontstaan?
het
Is
spaarzin, geen
Men
bewijzen voor het bovenstaande vragen.
mij
zal
Is
het nog noodig die te leveren'? Ieder,
eenigen
die
in
Indië heeft doorgebracht, kent
in vele streken een
chronische kwaal
politie-rechter
van
begrippen
weet dat
misdrijf,
In de desa
dikwerf
geworden.
wordt verontschuldigd.
houden daar de koorden der beurs de
ploiteeren
rest.
Ook
javaansche
de
volgens onze
(pindjem) wordt
als leening
zelf
stelsel
Een paar meer ontwikkelde
het niet anders.
is
is
feitelijke diefstal
beschouwd en door den beschadigde lieden
elk binnen-
bedienden;
zijner
weet wat voorschotten beteekenen en hoe dat
lander
Elk
tijd
geldnood
voortdurenden
den
in
handen en ex-
kapitalist
ontziet
niets.
met de Postspaarbank
Zijn de zoo uiterst schrale resultaten
verkregen ten opzichte der inlandsche bevolking niet bewijs
genoeg voor de spaarzin
nog
dat er onder die bevolking nog geen
stelling
ontstaan of dat men, zoo die er wel
is
In
twee jaren
bijna
is,
daarvan
blijken.
niet durft te laten
bracht
tijds
die over den geheelen
met 122 kantoren verbreide instelling slechts 7326 inlanders van de meer dan 40.000.000 zielen tot sparen. archipel
Alzoo slechts
De
'
-
:
totaal-inleg
procent.
van inlanders bedroeg
bedrag,
onaanzienlijk
dat
door Europeanen ingelegd.
niet
in
in
dien
tijd
verhouding staat
(1)
En wie waren die inlandsche inleggers? Geen desalieden.
'li
Hm.
2
t<
ui
op de ongeveer
'1
tnillioen
van Europ
men
een zeer tot
dat
11
Ook
het
ook
inleg per hoofd blijft voor
alle categorieën
meer tegen dan voor de
pleit
dit
De
volksinrichting.
postspaarbank
heeft
Indic op deze wijze aangevat,
zal in
blijkt uiterst
procent.
y i0 De gemiddelde
hoog;
vreemde Oosterlingen (535)
aantal
gering ....
instelling als
gepakt
niet
— ze
nimmer populair kunnen
worden.
Waarom ? Omdat
hare
voor
organisatie
werd geboren en
Indië niet deugt, omdat
zij
van vooruitgang en geleidelijke ontwikkeling der toestanden geen levensvatbaarte
vroegtijdig
blijk
als
heid bezit.
De
ceconomische
toestanden
voor de bevolking juist
zijn
van af 1897 sterk achteruit gegaan en de postspaarbank alleen kan dien teruggang niet tegenhouden. Zij belet den woeker niet.
Eene hier
groote instelling, door het rijk gedreven
door
het
verseele
Armand Sassen herhalen
instelling"
geen
risico
lage
rente- uitkeering,
mische door
— gesteund
zin
van
het
plaatselijke
kan
alleen bloeien
ontwikkeld
weinig
deelen
des
allerlei
facili-
met bijna
totaal
spaarkassen,
wanneer de ceconoindividu
zonder
die
tot
in
de
vooraf wordt opgewekt
lands
zegeningen van het sparen onder in
door
voor de inleggers doch daarentegen met een zeer
beschaafde
minst
wij
geincrimineerde woord „uni-
die het rijk alleen bieden kan, alzoo
teiten,
— laten
alle
dwang
reeds de
klassen der maatschappij
klinkende specie hebben gebracht.
Maar
juist
dwang, zedelijke pressie doet deze
het individueel
bezit
wil
regelen
instelling, die
en beheeren, veel kwaad.
Nergens
ter wereld, waar de postspaarbank een hooge nam, bestond niet reeds van lange jaren her een vrij ontwikkeld spaarbank- of spaarkassenleven van gemeentelij-
vlucht
ken
of
steund. (1)
ïu
coöperatieven (
aard,
in
de
scholen
gevoed
en
ge-
!
).
Nederland
naast de scholen van
b.
tiet
de spaarbanken Nut.
v.
tol
Nul van hel algemeen,
12
Toen
nu
naast
die
en
de Rijkspostspaarbank werd opgericht,
1881
in
groote
faciliteiten
den
bij
inleg, over alle deelen
uithoeken des lands verbreid, groote securiteit bood door
karakter van rijksinstelling en hare allersoliedste wijze
haar
van belegging, kreeg deze het superlativum van vertrouwen
van
werden
het publiek en
Nederland door haar oordeel-
in
kundig en voorzichtig beheer
in
nog geen twintig jaren
tijds
77 millioen gulden ingelegd bij zeer kleine bedragen tegelijk
(/U Daarnaast
bleven de particuliere banken en spaarkassen, meer rente konden bieden, bloeien en ook de coöperatieve of vak-instellingen van dien aard ondervonden van de Rijksdie
postspaarbank In telijk
medewerking doch geene concurrentie.
alleen
daarentegen
Indië
bestond nog geen bloeiend gemeen-
spaarbankwezen en was
dit
spaarmiddel uitsluitend
zuinige Europeanen in gebruik, voornamelijk
bij
bij
de klasse der
Geringe kapitaaltjes werden hier gevormd, waartoe
blijvers.
de maximum-bepalingen van bijna gaven.
aanleiding
al die instellingen
toen ook
Door inlanders en vreemde Oosterlingen
werd van de enkele
nog
plaatselijke spaar-inrichtingen bijna
geen gebruik gemaakt. op eens in een tijdperk van overgang voor den
Toen nu van
inlander
een
communaal
lastdier
tot
een
vrij
individu
(dwangcultuur, heerendiensten, opiumpacht, pandhuispacht bestaan
immers nog) de postspaarbank werd opgericht, kon het
resultaat ten opzichte dier inlanders niet anders
dan pover
zijn.
Zelfs voor den spaarzamen Chinees bleek de instelling niets
aantrekkelijks rente
En bij
te
bezitten,
wat natuurlijk alleen
in
de lage
gelegen.
is
in
theorie
blijft
het penningstelsel voor inlanders,
om
gemis aan een burgerlijken stand de indentiteit der terug-
vragers
te
spaarbank Zie
kunnen constateeren, het zwakste punt onzer
post-
(1).
Algem.
Handelsblad dato 8 Januari 1900 No. 22501
:
Naar
rslag betrekkelijk onze Oost-Indische Post-
aanl'
ank
L3
De
post-anibtenaren, die de voedingskanalcn der bank be-
missen
heerschen,
om
zonder uitzondering gelegenheid en
bijna
daarmede gelijkgesteld publiek door overreding en takt de groote o^conomische voordeden van liet sparen onder het oog te brengen. Reeds meer dan slecht bezoldigd voor hetgeen zij moeten verrichten, ontvangen zij buitendien voor hunne werkzaamheden en hunne verantwoortijd
het inlandsch en
delijkheid in zake het postspaarbankwezen geen extra belooning.
De
desa-inlander,
toor
komt,
ook
te
blijft
hoog.
Slechts
komen
inlanders
die
nimmer op een postkanDie gaat hem hoofden en enkele meer ontwikkelde nooit
of
onbekend met de
instelling.
achter en leggen wat in op aansporing
er
Overreding alleen kan echter wei-
der bestuurs-ambtenaren. nig baten.
Dit
instelling
hetwelk
eisch
zij
kon
oogst :
was
niet
dan schraal
oeconomisch
zwakke
niet bewerkt, de
en aan haren eersten
zijn
individu
moedigen, voldeed de instelling alvast
Had men
onder het volk, voor
De bodem was
moest dienen.
niet anders
het
voorbereid
tot
eerst allerwege door oprichting
districts-spaarkassen
sparen aan
te
niet.
van plaatselijke
tevens landbouwcredietbanken op coöpe-
grondslag en met solidaire verantwoordelijkheid der
ratieven inleggers
Raiffeisen),
(stelsel
bestuursambtenaren
het
onder
leiding
van
denkbeeld
toezicht der
en
zorg
voor het
zelf-
den bruinen broeder
behoud en de toekomst van het gezin met voorbeelden en feiten weten optewekken, eerst dan zou mijns inziens het oogenblik gekomen zijn om over te gaan bij
tot
oprichting
der
Postspaarbank van rijkswege,
het door den inlandschen
behoefte
en
directe
zijne
landbouwer boven belastingen
vergaarde,
hooge bescherming van het gouvernement, bewaren voor den kwaden dag.
om
daarin
zijne dagelijksche
onder de
veilig te
kunnen
Eerst volksbanken, daarna postspaarbank en eindelijk eene
landbouwcrediet-
Zoo
stel
of
ik mij
circulatiebank
voor
ook voor dat het
niet
den landbouw.
goed zal gaan met
de door den heer F. Fokkens voorgestane rijkslandbouwcre-
14
oprichting niet voldoende zal zijn voorbereid
wier
dietbank,
Worden
genomen, dan dient dit op worden gedaan, en niet alleen in Trouwens, ik geloof niet enkele meer bevoorrechte streken. is, eene centrale landpostspaarbank er reeds een dat, nu bouwcredietbank tevens spaarbank voor inlanders meer noodig de 'desa.
in
plaatsen
vele
er proeven
tegelijk
te
Misschien later als circulatiebank wel.
is.
Alleen de comptoirs
Ik geloof dan ook veeleer, en naar
agricöles ontbreken nog.
ook medestanders, dat het credietgebouw eerst van onderen af aan zal moeten worden opgetrokken en dat men verkeerd zou doen met de kap van het gebouw te plaatsen, voordat de fundeering werd gelegd. het
heb ik
schijnt
Wel
waar wil de heer F. Fokkens de controleurs
is
binnenlandsch
het
„de
haut
son
bestuur
lieu"
agenten zouden dus fungeeren
dit opzicht
in
;
gedecreteerde
als
de
stijlen
ik ben het
doch
van het opstel
laten
fungeeren
als
bij
agenten der
Deze
credietinstelling.
van het gebouw dienen
te
met den ongenoemden inzender
de Java-Bode van Zondag 18 en Maandag
in
26 Februari gatie
ter
jl., getiteld: Inlandsen landbouwcrediet of Irriverhooging der volkswelvaart op Java in zooverre
eens, dat crediet zonder geoefende controle gevaarlijk
den begunstigde en dat men, beheeren,
eerst
met
het
om
geven
eene credietbank
van
te
is
voor
kunnen
crediet in den goeden
van het woord bekend moet zijn. En dat zijn de ambtenaren van het binnenlandsch bestuur
zin
tot
nu In
toe niet.
zekeren
credietbanken
zin
zouden de plaatselijke spaarkassen tevens
voor plaatselijke behoeften onder solidair ver-
band hun daarvan ondervinding kunnen geven.
III.
DE POSTSPAARBANK ALS VERSTERKEND MIDDEL.
mijn vorig opstel heb ik mij verstout eene welwillende
In
critiek
leveren op de organisatie van enkele onderdeden
te
en op een goed deel der gestie van de Postspaarbank in Indië.
deed
Ik
omtrent
zulks
onder
aanvulling van hetgeen ik vroeger hier-
ter
een pseudoniem heb in
nog ongeboren
deze, toen
het landbouwcrediet. cratische
wijze
„haro,
Nu
En ook
instelling.
hoor ik
sur
Ie
licht
't
al,
gegeven over verband met
in
op echt indisch bureauover
roepen
baudet!"
ongehoorde stoutheid van een subaltern ambtenaar. mij
gemakkelijker vallen dan
niets
uit het
deze
Toch zou
werkelijke leven
het door mij in 1898 en thans betoogde te bewijzen.' Bij
voorbeeld
ondanks
al
de
!
In
zekere
ontvangen
afdeeling
officieële
van Java wilde
het,
aansporingen van hooger
den inleg door Inlanders maar niet vlotten. Europeesche en inlandsche bestuursambtenaren van minderen rang deden hun best om door leiding, leering en aanmoedihand, met
ging inzetten alles
niet
te
Het wilde
verkrijgen van den kleinen man.
baten!
Sparen
op
gezag,
werd de regent er voor gespannen en de desalieden werd groot.
ging
het ...
De aansporing
.
ziet,
niet.
Toen
de inleg van
in heilig
drievoud
—
na een paar maanden was nu langzamerhand op en teruggenomen, van wege de te lage rente. In een ander gewest van Java trachtte, na ontvangen schriftelijken last (verzoek), een resident de regenten over te halen de saldi der moskeekassen op de hoofdplaatsen te deponeeren
hield alles
in
de
Postspaarbank.
Het geld was daar zoo veilig en de Men had gemoedsbezwaren, doch
interest niet verwerpelijk.
—
16
bezwaren werden den beheerders (regenten)
die
Toen,
gepraat.
boven
hadden de districts-moskeekassen het terugbekomen van sommen
eens,
Maar
!
het hoofd
honderd gulden bleek zoovele moeilijkheden opte-
de
beheer van de dzakat-, wakap- en andere
het
dat
leveren,
op
noodig
aanvulling
uit
daardoor
moskee-inkomsten
nam den
inleg
ambtelijk
personeel,
Men
werd opgehouden.
te veel
na enkele mutatiën in het omdat de districtsmoskeekassen
langzamerhand, terug,
telkens meer dan f 100 tegelijk tot aanvulling noodig hadden. In eene afdeeling van Java weigerde het inlandsch bestuur
rondweg en kortweg het beleggen der moskeefondsen Postspaarbank, dat
op grond van een voorschrift
kweeken van
het
interest in het
in
de
in
den Qöraiin,
algemeen van gelden,
aan godsdienstige instellingen behoorende, verbiedt.
Genoeg reeds om aantetoonen, dat en haut strekking en
de
ter,
begrepen
lieu het
karak-
het doel der Postspaarbank niet goed
Vele staaltjes zou ik kunnen bijbrengen, die
zijn.
een werkelijk objectief en deskundig oogpunt beschouwd
uit
het doorslaand bewijs zouden
kunnen leveren van de vermoe-
delijke juistheid mijner vroegere en tegenwoordige beweringen.
Ook de directeur der Rijkspostspaarbank in Armand Sassen, meermalen genoemd,
heer
lectuur
van
„Eerste jaarverslag
het
Postspaarbank"
want
te
verdedigen
te
een
is,
bedrag!)
zoodanige
van Nederlandsch-Indië
hoorende
aan
(1)
NI.
ninklijk.-
derden,
te
taak
voortaan
in de verslagen
Gonvernementsbeslaitea,
ïnstrnctiën, die
zegt de heer
het
(let
wel
tot
een
berustende gelden, toebe-
leggen op de schouders eener
met wier eigenlijk karakter
en
(1),
maken van de onder de
rentegevend
regeering
stelling,
geven"
de vraag of het aantebevelen, ja zelfs maar
het
onbepaald
schrijft:
hij
„Mij veroorloovende dien raad is
de Oost-Indische
blijkbaar iets van het ongezonde dier instel-
ling gevoeld en begrepen,
Sassen,
van
Nederland, de heeft onder de
— dat
in-
van spaarbank
weg te laten de inhoud van Kobenevens dien van ambtelijke
33 van de 57 bladzijden vullen.
•
17 mijns erachtens, volstrekt niet
zulks,
overeen
is
brengen."
te
Die derden, grootcndeels ambtenaren, worden omtrent die belegging
Postspaarbank
de
bij
daardoor
dus
en
laat
denken,
bovendien niet gehoord en
de meest autocratische wijze, die zich
op
behandeld
hun
in
eigendom.
wel
zijn
Zij
aan dergelijke bejegening langzamerhand en vooral
waar
de latere jaren gewoon geraakt, maar eene financieele ling, die zich
instel-
Postspaarbank noemt, verloochent haar karakter
hare eigen bestemming
en miskent
is
in
als zij
die gelden op die
wijze inneemt als inleg.
„Het
mogelijk," zegt de heer SASSEN verder, ,,dat
is
dergelijks, hetwelk ongetwijfeld door
beginsel
in
verdedigd worden, op grond van bijzondere,
zal
aanwezige
ginds
digheden
en
niet
Sassex
heer
omstandigheden hier zeer
mij
genoegzaam bekende omstan-
te billijken is."
durf den
Ik
iets
geen enkelen deskundige
niet
geldinstituten
soliede
de verzekering geven dat die
aanwezig
zijn
en dat er verscheidene
op Java werken, die allen waar-
borg aanbieden voor de veiligheid dier beleggingen en althans
meer
mij
bij
vertrouwen
genieten
omtrent
deugdelijk
een
deskundig beheer dan de Postspaarbank.
„Maar," zegt de heer Sassen, „wat daarvan ook geval
elk
„in
moet,
gelden
mag men,
ja,
opnemen onder de
niet
zijn
moge,
naar mijn oordeel, die
eigenlijke
spaarbank-inlagen,
onder het eigenlijke spaarbank-tegoed: dient men de opgaven daaromtrent, dient
verband
zins in
opgaven
van
—
(')
men
staat,
als in
alles,
wat daarmede ook naar eenigs-
zoowel in de periodieke tusschentijdsche
de verslagen streng afgescheiden
is
stand,
niet
brengt
te
betwisten
men hem,
— een
houden
Anders levert men
het eigenlijk spaarbankmouvement.
't
te
onjuist beeld
van den
toe-
die uit een en ander conclusiën wil
trekken, op een dwaalspoor."
Het verdere van deze (')
den
Die ons trouwens na
dato
toegezonden
?
— bereiken.
in
uiterst welwillende critiek
van de hand
de binnenlanden veel
— drie
Waarom
werd
het
te
laat
eerste
maan-
jaarverslag niet
18
van den zoo bekwamen deskundige, wil ik maar
ken
laten.
Tot zoover dus de heer
Abmand
liefst
onbespro-
P. Th. Sassen
!
Zeker ver genoeg om u te doen inzien, geachte heer F. Fokkens, dat sparen op gezag, evenmin als gelooi' en op last nog gaat in onze dagen. Zoudt u nu meenen, dat crediet-
nemen
op gezag heilzaam zou werken?
wat
al
is,
het
Uwe delijk
zou naar mijne meening, evenmin
controle,
bank welk
Al wat overtuiging
doode bureaucratische omgaat, slaagt
het
omdat het de kiem van leven heeft. omgekeerde dezer stelling blijkt wel eens waar te zijn. centrale landbouwcredietbank met haar, niet onduivoorzeker, aangegeven ambtelijk karakter, beheer en
steeds,
Ook
buiten
kunnen
de Postspaar-
als
van een volk, voor
het-
financieels berekeningen, zich verder uitstrekkende
dan
wortelen
in het hart
het budget van één dag, meerendeels nog rare avis
Een
resident
naar
meer,
van
Maart
jl.
— dat
de
desa
aan
wel
inlanders
eenvoudig weigert
om
den in andere handen overgaan. Die gronden ders
(')
over inlandsch
bij
de Java-Bode van dit geloof ik
met
het verleenen van
altijd zal blijven
dat er
kunnen en zullen voordoen, dat de bevolking
gevallen
eener
moeielijkheid
grootste
in
— en
over hetzelfde onderwerp
landbouwcrediet zich
artikelen
de Locomotief van Juli en Au-
in
1897 en van mijn eerste opstel
gustus
hem
Java
op
gewest schreef mij onder
naburig
van mijne
aanleiding
landbouwcrediet
1
een
zijn.
toetestaan, dat hare gron-
Dit
reeds gebeurd.
is
immers onvervreemdbaar aan
zijn
niet-inlan-
en eene hypotheek, op zulke gronden gevestigd, zou,
ondanks eene uitzonderingswet, althans voor woeste gronden, blijkens
Staatsblad
1875
no.
179,
niet
executabel kunnen
zijn.
Die
uitzonderingswet zelve zou, het moet gezegd wor-
den,
dat
grondbezit,
grond beide, op
De
losse
van
staat souverein, die
M.
h<-t
en
van
onontgonnen
van de gebruikers der ontgonnen gron-
gebruiksrecht daarop, tenzij deze eerst de gebruiksrechten
baar stellen.
ontgonnen
schroeven zetten.
— Staatsblad
<
laarvoor
ten
1875 uu. 180.
genoege
der
regeering
schadeloos
19 den belasting heft
in geld
en niet in natura, die alzoo kunstmatig
een anderen rechtstoestand heeft geschapen dan dien tusschen eigenaar en pachter, kan bezwaarlijk zelf
als
credietgever op-
treden en hypotheek vestigen op zijn eigendom ten eigen behoeve.
Uw
landbouwcrediet zou, mijns bedunkens, dus niet kunnen het
rusten,
hier in het belang
zij
van land en volk gezegd,
op een zakelijk verband op den grond, communaal geoccupeerd,
om
voorkomen dat uw middel, het
te
volgen erger zou worden dan de kwaal
De
— den landbouwwoeker.
desa immers, geachte heer Fokkexs, de gemeente, het
moet u heeft
crediet, in zijne rechtsge-
uwen jarenlangen werkkring op Java bekend
uit
een
zulk
doch
groote,
haar
wellicht
zijn,
nu nog
veelal
onbewuste macht, haar veto heeft zulke ver reikende gevolgen, dat het ontzaglijk groot beleid zou kosten,
van landbouwcrediet aan inlanders, schend communaal
bezit, al is
uitgemeten, speciaal
bij
in
om
bij
het verleenen
streken met o ver heer-
ook het individueel bezeten terrein
het geven van waarborgen aan den geld-
voorkomen dat men hard tegen hard kwam te staan. Die resident had wel gelijk met zijne opmerking. Zijn u procedures bekend van inning van achterstallige, dus vorderbare landrente van communaal bezeten bouwgronden
schieter, te
langs den
weg van rechten? nu toe wijselijk af. Wat is Java federatie van ruim 33,000 kleine erkende
Men
zag
daarvan
anders
dan
eene
tot
republieken, welker innerlijke huishouding
men
tot
dusverre,
zeer oordeelkundig, onaangetast liet?
Geloof inlander
geachte
mij,
staatswege,
op
des
te
bouw woekeraar.
En
het
is
heer
Fokkexs,
ééne
executie
van
eener bankinstelling, zou den desa-
initiatief
zekerder voeren in de armen van den landDit zou
te
gevaarlijk
zijn.
juist ons beider streven dien
woeker
te breidelen,
terug te brengen binnen enge, geoorloofde grenzen, door het
aanbrengen van versterkende oeconomische middelen. Fiscus en crediet, macht en spaarzin zullen blijken onver-
eenigbare grootheden te
zijn.
IV.
HET VRIJE EXPLOITATIESTELSEL. Java's welvaart, alias de nationaal-maatschappelijke rijkdom,
De
gaat hard achteruit.
Homan van der Heijde
ingenieur
het ons onwederlegbaar aangetoond
Ik acht
VI
38
(blz.
zijne nare,
— 50)
aantooningen,
hoog
heeft
cijfers.
zijner latere stellingen in hoofdstuk
prsemissen
van
bekend werk,
zijn
der volkswelvaart op Java politiek
harde
staathuishoudkundig betoog, zijne „millioenen-
zijn
de
studiën",
met
ik
die
gebied
ontwikkelden
op
ooit
over
Indië
Verhooging
een van de helderste
staats-oeconomisch
Een
las.
of sociaal-
aan dezen
eeresaluut
ambtenaar, die met grooten
technischen
moreelen moed en helderen blik ons, bekrompen ambtenaren
van
binnenlandsch bestuur, het oog opende voor wat er
het
om
ons
ksche
sleur
duidelijk
was.
lij
wat zeker
en
voorvalt
der
Als het waar
even goed en
is
voelen het
aleer
Indië het geval
ploeg
zal
lieer
is,
zijn
als
in stede
rend land
te
geheel
ten koste gelegd.
kleinen, dan
tot uitersten
het te hopen dat, Britsch-
in
van verschillende zijden de hand aan den
gevaar
dat
is
komt, zoools nu
te
om
het
keeren.
Homax van der Heijde
verbeteren, i
werk
de
van geld (240 millioenj de te
de dage-
niet
dat de grooten het prangen der behoeften
worden geslagen
nieenschappelijk
de
allen, ond» r
Hij vulde ons gebrek aan ontwikkeling aan.
Veel studie werd aan
vóór
ons
dienstbeslommeringen,
vele
de
maatschappelijk en ge-
Nog
is
aantoont,
liet
irrigatie en waterloozing
productie
voldoende kan
van een rijst-invoerend weder een
doen worden.
tijd,
om met
zooals
kracht
zoodanig
stijgen,
om
rijst-uitvoe-
21
Wij
komen
om
wegen,
trapsgewijze zal kannen
Wij
hopen
zullen
dat
men
zal leenen, onder
het
bedrijfskapitaal machtig te word<-n
noodige
wederom niet aan de staatsgemeenschap te ontDoch het kan zijn nut hebben vooraf eens nategaan
alzoo
trekken.
welke
men
der uit de gewone middelen aangelegde staatsspoor-
verband
dit
dat
cene afdoende verbetering der bevloeiingen van den
waterafvoer.
en
aannemen,
willen tot
de door den heer II<>max van
dan
oorzaken
andere
der Heijde genoemde, buitendien nog den maatschappelijken rijkdom van Java gestadig hebben doen verminderen. Als noodzakelijk gevolg daarvan kunnen wij dan geraken eene beschouwing van het inlandsch landbouwcrediet met
tot
de noodige wetten tegen den landbouwwoeker als versterkende
dienende
daartoe
middelen,
wederom zoo krachtig
te
alom verbeterde
irrigatie
volgend
Want
den, dat
opstel.
aangegeven
ingenieur
woekeraars
voordeelen
en
Dit echter
in
een
tot
HoMAN vax derHeijde
verhooging der volkswelvaart
dezer
groote
financiëele opofferingen titulo toto zou zien
van
patiënt
de zegeningen eener
kunne verteren.
dure middelen de
teringachtigen hij
anders zou het immers mogelijk wor-
men de door den
toepassende,
om den
maken, dat
speculanten,
en
noodzakelijke
geraken
vennootschappen
in
handen
en maat-
medewerkte om de resultaten dier versterkende occonomische middelen wederom Dat mag echter vooral aan het buitenland te doen toekomen. niet. Ik wensch dus zeker hand aan hand te gaan men den meermalen genoemden kundigen technicus, behoudens aanvulAlvorens nu te komen tot eene ling van zijn program. schappijen
en
dat
men
er zoodoende toe
uiteenzetting mijner denkbeelden omtrent de noodzakelijke, oeco-
nomische ontwikkeling des bruinen broeders,
in staat de verschil-
lende zegeningen onzer overheersching naar waarde te schatten
en
te genieten,
lijkt
het mij
noodig ook de aandacht
te
ves-
tigen op andere oorzaken en invloeden, die voortdurend de maat-
schappelijke welvaart van Java deden en nog doen verminderen.
Java,
39 van
^egt
de heer
zijn
>verk, uit
Homan
v\.\
der Heijde op
bladzijde
een staatsceconomisch oogpunt bezien,
22 Tegenover de
verkeert in eene bijzondere conditie.
1899
aan uitgaven
Alzoo wordt één vijfde deel van
geen voordeelige post. j aarlij
En
van
bezitters
gewonnen kapitalen wonen meestal
in Indië
vooral
buitenland,
't
alle
zoo geweest, althans sinds lange jaren.
altijd
is
in
in het land zelf uitgegeven.
ksch e uitgaven ongeveer niet
dit
v.
b.
Nederland besteede 29 millioen, staat
in
De
Nederland.
in
opbrengsten
De in
der
tramwegen, der landbouwindustrie, van
particuliere spoor- en
den mijnbouw, der stoomvaart en van den groothandel komen grootendeels ten bate van buitenslands wonende kapitalisten.
Van den
komt
der stapelproducten
uitvoer
slechts een zeer
ondergeschikt deel ten goede aan het maatschappelijk kapitaal des
De
lands.
van
uitvoer
goederen gaf over het tijdvak
1885 90 gemiddeld een saldo van 56,7 millioen 's jaars aan. Over 1891 96 gemiddeld 43,4 millioen. In ongeveer tien jaren ging dus het saldo-uitvoer met plm. 13,3 millioen achteruit.
tijds
De
op Java aangelegde spoorwegen verhoogen slechts indirect
de
totale
nu
toe
de
totale
Eene fabrieksnijverheid hebben
productie.
zich
niet
doen ontwikkelen. der
productie
inlandsche
Door het gering
verhoogd.
landbouwproducten tot
grootere
de
katjang-kedelei
en
weinig
kapitaal
is
de
af.
hier
de
spoorwegen weinig
de
cassave
Wegens
teelt
landbouwnij verheid niet
dier voortbrengselen.
kunnen wordeQ uitgezonderd.) echter
van
tot
verschil in den aard der inlandsche
droegen
distributie
zij
De spoorwegen hebben
of
bij
(Mogelijk zou
ketela-pohon hiervan
Dit doet aan het groote geheel het
ontbreken van het noodige
export-producten op groote schaal
door de bevolking niet te verwachten.
oorwegen op Java (wij zouden hier ook willen bijvoegen stoomtram wegen) zijn, op de wijze als nu plaats vindt, geëxuitsluitend rentegevend voor
ploiteerd,
Aan
financiëele
mdc liocu
kapitalisten)
wordt
aan Java onttrokken.
leren is
verplichtingen
vertegenwoordigt
dalende.
den ondernemer.
tegenover
het
gemiddeld jaarlijks
buitenland
43,6 mil-
Hot gemiddeld saldo-uitvoer aan jaarlijks
nog 43,4 millioen, doch
Steeds wordt meer vreemd kapitaal in onderne-
23
mingen gaven
Java gestoken, steeds vermeerderen de
op
Nederland
in
terugkeert,
kapitaal
ducten
daalt
minder
het
saldo-uitvoer van goederen en pro-
Java's
grootste exporteur en im-
nederlandsch-indisch gouvernement, voert steeds
aan producten en steeds minder
uit
staatsuit-
behoeve van Java, waarvoor geen
door.
altijd
het
porteur,
ten
aan kapitaal.
in
Ziedaar, de financieele achteruitgang van Java, waarin loopig geen verbetering te voorzien
Voor een Java,
financieele
is
financieele
als
van
zoodanig
land,
is,
Die
ontbloot als
kapitaal bezit
achteruitgang
onmacht.
in
voor-
ampel verklaard. enkele jaren hetzelfde
achteruitgang
den
bedreigt
goeden gang der geheele nederlandsch-indische staatsgemeenBezuiniging op de gewone uitgaven kan daarin geen
schap.
verbetering
brengen,
integendeel.
De europeesche
cultures
kunnen dien naderenden financieelen ondergang genoegzaam tegenhouden. Een jaarlijksch tekort van 5
niet
alleen
10
op de oeconomische balans der volkshuishouding op
millioen
Java
ii
onbetwistbaar,
is
gouvernement
blijkbaar
alhoewel
het
financieel
niet
nederlandsch-indisch is
achteruitgegaan.
Aanhoudend toch kunnen groote sommen worden uitgegeven voor werken en inrichtingen, die slechts zeer indirect de voor sommigen zelfs, productiviteit des lands verhoogen
—
die noch direct, nóch indirect daartoe bijdragen.
Weldra
zal
dan ook mét de toename der dadelijke behoefte,
vermeerdering
de
door
van
het
zielental,
niet
de
alleen
koopkracht der bevolking individueel, doch ook de koopkracht van de gemeenschap voor den absoluut-totale
relatieve
invoer van de (steeds door verminderende geïmporteerd wor-
dende
hoeveelheid)
financieel niet
Houdt ook zal
het
consumptie- en andere gebruiksartikelen,
meer toereikend aanleg
de
noodlottig,
van
dadelijk
zijn.
spoor- en
tramwegen
maatschappelijk
tekort
op,
dan
des
duidelijker in het licht treden en grooter verhoudingen
te
moe-
ten aannemen.
De in
tot
stand gebrachte verbeterde gemeenschapsmiddelen,
absoluten
zin
genomen,
maken de oeconomische verhou-
24 van
dingen
dan
gunstiger
den
De
transportkosten toch
van
aankoop
den
het bui-
aanleg wordt dadelijk ver-
den
voor
kapitaal
het
voor
opgelegd
niet
der productiviteit van
den vorm van renten en dividenden naar
vloeien in
bruikt
de koloniën niet noe-
in
verhooging
tot
medewerken.
weinig
slechts
tenland,
zij
ergo tot vermeerdering van den nationalen rijk-
grond,
dom
omdat
gunstiger,
menswaard bijdragen
het buitenland eer on-
tegenover
bevolking
de
consumptieartikelen,
is
doch vernietigd en bevordert slechts eene
dus tij-
delijke schijn-welvaart.
Tot zoover de Heer premissen,
Zijne
Homan van der
en
onderschreven
gaarne
wij
die
Heijde. zoo
mogelijk hier en daar een weinig aanvulden, toonen duidelijk
meer dan
dat de urgentie
aan
ooit bestaat
om
de bevolking
brengen, op welke wijze dan ook, tot kapitaalvorming en
te
kapitaalbezit.
Dit
bekennen
ronduit
eenvoudig staatsplicht.
is
wij
:
hebben
te
Ons
voor haar gedaan.
weinig
Laten
wij het
veel voor ons zelven, te
stelsel
van
exploitatie
wordt
ons zelven noodlottig.
Waar
wij
vormden
betrekkelijken
in
zin
in absoluten zin achteruitgang.
wij
king, die voor vier vijfde deel zich staan
de
naast
moeten
vooruitgang
middelen,
leiden, drie
de kapitaalvorming,
die
tot
Bij
brachten,
eene bevol-
met den landbouw
erneert,
verhooging der productie
wegen open, die tot het gewenschte doel, kunnen voeren, en deze zijn naar mijn
bescheiden meening: il
het
opwekken met
alle
geoorloofde middelen van den
spaarzin der bevolking op het platteland;
aanwenden van een deel van het gespaarde kapitaal ten dienste van den inlandschen landbouw voor rationeeler cultuur, voor bemesting, verstrekking van zaad en van ploegvee, nede voor tijdelijke voorschotten aan hulpbehoevende desal>.
het
K>ten
grondbezitters
chiet die
de
cultuur
— om
later in
een meer verwijderd
gronden voor een deel dienstbaar
van
producten
de bevolking zelve
;
en
te
maken aan
voor de europeesche markt door
25 c.
en
het tegengaan van staatswege van den het
bestrijden
middel van strenge
Weg tact
van
landbouwwocker
dien kanker op afdoende wijze door
straffen.
n zal vele moeilijkheden opleveren en veel beleid en
vorderen,
doch, in de inlandsche scholen voorbereid en
aangemoedigd, van zelf leiden spaarkassen
tot
de oprichting van
districts-
onder vertrouwd inlandsch beheer met europee-
sche controle. Bij geleidelijke ontwikkeling zullen deze kassen van inleg kunnen leiden naar weg b en zal men kunnen komen tot splitsing van het spaarbank-mouvement in inleg of deposito
en in bedrijfskapitaal voor het inlandsch landbouwcrediet. In den strijd tegen den landbouw woeker zullen deze inrichtingen dan op den
worden.
weg
c
een krachtig wapen moeten gegeven
V,
DE DRAINAGE. Het heid
slechte
geweten van den verkwister
uit zich in gierig-
kleine uitgaven.
bij
deze stelling waar, dan kunnen wij aannemen dat Java's
Is
bevolking een goed geweten heeft en ons eigen vonnis daar-
mede
De
geveld.
is
oeconomische
zijde
van het vraagstuk
voor ons verre van schoon.
is
Het
lijkt
noodig het geschokte evenwicht zoo spoedig doenlijk te
herstellen binnen het land zelf en daartoe rechtstreeks op het doel
aftegaan.
Aan financiëele verplichtingen tegenover het buitenland
wordt gemiddeld jaarlijks 85 millioen aan Java alleen onttrokken Homan vax der Heijde. Momenteel wordt dit
volgens den heer
kapitaalverlies nog vrij wel
opgewogen door de waarde van den landbouw en nijverheid.
uitvoer van inheemsche producten van
Doch buiten en behalve de door den heer J. Homax van der Heijde opgesomde en in rekening gebrachte oorzaken van den merkbaren achteruitgang der maatschappelijke welvan de vermindering van den nationalen rijkdom vaart
—
—
nog vele andere invloeden, die deels voortdurend en zijn deels tijdelijk bijdragen om het evenwicht te verstoren. Het kunstmatig kloppend maken van de jaarlijksche begrooer
tingen en de vaststelling dier begrootingen en latere credieten bij
de
wet,
is
slechts een
gebrekkig administratief- legislatief
werk, zonder staathuishoudkundige beteekenis, doch vaak van nadeeligen invloed op de ontwikkeling van den oeconomischen toestand des lands. (')
Van
af 1867
derland gevoeld.
is
\)in
(')
die uadeelige invloed
controle was niet
der controle van hel moe-
aliij
in
bekwame banden.
27 In de eerste plaats moet als oorzaak van den achteruitgang
van
maatschappelijk
het
houdende
worden genoemd de aan-
kapitaal
van
onttrekking
rijkdom
aan
het
land
door de
vreemde Oosterlingen, vooral door de Chineezen. Bijna iedere singkeh en ook vele pranakan-Chineezen remitteeren
ven
Java
sieraden.
de
officieele
en
10.000
en
sommen aan hunne
groote
jaarlijks
bloedverwanten
China en wel
in
Madoera
tellen
op
dit
achtergeble-
contanten en
in
liefst
oogenblik volgens
opgaven ongeveer 140.000 mannelijke Chineezen mannelijke
Arabieren.
Totaal
150.000 vreemde
Oosterlingen.
gemiddeld elk dezer, door ons kosteloos toegelaten
Stel dat
—
vreemde exploiteurs slechts f 100. 's jaar? uit het land voert, voor welk kapitaal-verlies niets terugkeert, dan is dit reeds 15 millioen per jaar.
Het zal echter wel meer zijn. Doch ook de javaansche bevolking
zelve
den aan
moslimsche
aan
kapitaal
in
in
enz. in Arabië, een vrij
bezittingen, voor hetwelk
onze
bijdragen
het heilige land, godsdienst-
moskeeën
passantenhuizen,
scholen,
groot
instellingen
voor
onttrekt
Hadjz (bedevaart naar Mekka en Medina),
evenmin
veel anders terugkeert dan bidsnoeren, djimats en geloofshaat.
een
In
zeker,
werd
Java
hier niet
voor
van epidemieën
met name
laatstbedoeld
en
schaarschte
te
noemen gewest van
doeleinde,
aan
—
per jaar aan de welvaart f 100.000. vorm van den dzakat voor Mekka. Stel
slechts
zelfs
in
tijden
voedingsmiddelen, nog (?)
onttrokken, in
dat tengevolge dezer zuiver moslimsche
drijf-
—
van f 50 000. 's jaars per gewest van Java aan den nationalen schat wordt onttrokken, dan maakt veeren
deze
een
j aarlij ksche
Ook
het
cijns
van 22
kapitaal
mede Java
(')
bedrag
een
(')
X
aan
godsdienstige
overtuiging reeds
50.000 of 1.100.000 guldens, waar-
telken jare verarmt.
klein-kapitaal,
de jaarlijks
naar Europa terug-
Onder Java wordt hier stilzwijgend ook Madoera gerekend.
28 keerende landgenooten, ambtenaren, particulieren en gewezen
mindere militairen onttrekken geld, aan Java vooral, waarvoor niets terugkeert.
van
dat
Stel
westersche
50.000
de
vreemdelingen
(het
medegerekend) jaarlijks één procent of 500 personen en deze 500 menschen gemiddeld f 10.000.—
leger
repatrieeren
per
aan het indisch maatschappelijk kapitaal onttrek-
hoofd
wederom een
ken, dan gaat op die wijze
per
lioen
jaar
Verder
meer
der
betaald
javaansch kapitaal, beschouwd
uit
als
en plotseling opkomende oorzaken van achteruitgang
de
volkswelvaart,
ramp,
zijn.
de Atjeh-oorlog, de Flores- en Lombok-expeditiën,
voornamelijk tijdelijke
voor welks verlies niets terugkeert.
loor,
te
Dit zal ook wel
schat van vijf mil-
de
sereh-
en
Wes^-Java, de Krakatau-
veepest in
bladziekte
in
suiker
en koffie hebben
bijgedragen tot de verarming van dit schoone land.
Vooral de Atjeh-oorlog, die ons nu nog jaarlijks 6 millioen
aan
extra-uitgaven
kankerachtig
was
kost,
gezwel
aan
in
de laatste kwart eeuw een
Java's welvaart, dat daaruit ruim
800 millioen aan oorlogskosten trok of gemiddeld 30 millioen 'sjaars, welke oorlogskosten nu wel niet zoo heel spoedig land zullen terugkeeren naar Java.
uit dat overigens rijke
Wij
willen
niet
overdrijven, wij willen geen hongersnood
voorspellen en alles slechts matig berekenen.
Wij nemen daarom aan dat de zeven-en-twintigjarige Atjehgemiddeld niet meer dan 30 millioen 'sjaars aan
oorlog
Java's
welvaart
onttrok,
voor welk bedrag niets voor Java
Wij willen gelooven dat deze oorlog heeft gekost dan strikt behoefde.
terugkeerde.
Wij
zullen
pachters die
te
dragen,
niets
verder
en
alleen de jaarlijksche pachten,
opiuniverstrekking 12.6 millioen be-
Java's bevolking halen.
de regie was ingevoerd, was
Wij
willen verder
meer
aannemen dat de opium- en pandhuis-
verdienen
zamen met de uit
niet
dit
In vroegere jaren,
vóór
ruim 20 millioen.
aannemen dat de buitenbezittingen
die,
29
van Palembang, Sumatra's Oost- en West-
met uitzondering
Banka en
kust,
voor
Billiton
en bestuurd worden
uit
het grootste gedeelte gevoed
Java's inkomsten (buiten Atjeh),
niet
meer dan 5.8 millioen per jaar gemiddeld den lande hebben gekost. willen verder onze becijfering, als billijke gemiddelde
Wij
van
wat
ouder
ons
schatting
rijkdom
ken
jaarlijks
aan
maatschappelijken
Java's
beheer werd onttrokken slechts uitstrek-
de tweede helft der negentiende eeuw, alzoo over
over
de 50 jaren, waarin ons gezag behoorlijk was geconsolideerd.
komen
Wij
tot
de volgende berekening, naar aanlei-
het staathuishoudkundig betoog van den ingenieur
van
ding
dan
Homax van der Heijde
J.
en van deze aanvulling op zijne
met verwaarloozing van
becijferingen,
menigte kleine
eene
factoren, die slechts enkele tonnen gouds
kunnen beloopen.
Tijdvak 1851 tot en met 190 0. maatschappelijk
Jaarlijksch
vax J
kapitaal-verlies
dex Javaan.
AVA-DRAI \ A
E
1851
— 1900.
Aan Overbrenging Iverbrenging Verlies van van kapitaal door van gen tegenover kapitaal naar klein-kapitaal expeditiën en China en naai- Nederpacificatiën hel buitenland, buiten Arabië per land en elders gemiddeld per jaar. A zie, per jaar. per jaar. financieele verplichtin-
<
(
)|iimn-
en
pandhuisper
pacht
Bestuurskosten der buitenbezittingen per jaar.
jaar.
jaar.
35
IC.i
millioen.
millioen.
of
totaal
X
50
dat
:
100
f 100.000.000
Alzoo lijke
ruim
millioen.
werd
rijkdom is
juist
in
12.6
millioen.
per jaar.
— In
millioen.
50 jaren
5 milliard gulden.
de laatste halve eeuw Java's maatschappe-
zeker het
=
millioen
30 millioen.
met
vijf
sommetje,
milliard
onder
gulden
welks
verminderd,
verlies la
grande
30 nation
sinds
of
1871,
nu reeds
zoodanig
dertig jaren Lang,
gebukt gaat, dat het dien slag mogelijk ceconoinisch nimmer
boven komt.
te
beheer die vermindering langzaam en
Doordat
onder
ons
geleidelijk
plaats
had,
werd de verarming
niet zoo in eens
gevoeld, alhoewel de tekorten op het staatsbudget al van 1877
Doch
was geheel onze schuld, door gewone middelen. Wel is waar zegt de ingenieur Homan van der Heijde op de bladzijden 44 en 47 van zijn bekend werk, dat daartegenover nu nog een uitvoer van goederen staat van ongeaf zijn
begonnen.
buitengewone zaken
veer
waarde,
millioen
34,8
doch
rugkeert,
dit
bestrijden uit de
te
die als kapitaal in het land te-
staat
cijfer
dit
niet
vast,
is
dalende en de
groote aanvoeren van specie uit Nederland wijzen er op, dat het geflatteerd
Indië
volgens
dan,
de leiding van eminente mannen
onder
den heer G. H. van Soest een rechtstaat geworden
en niet meer als wingewest kunnen worden beschouwd,
zijn
wij
en het evenwicht reeds lang werd verbroken.
is
moge
gelooven
spreken
dichter
de waarheid te
bij
zijn als wij
blijven
van onze verarmde oost-indische bezittingen, waarin
de kern der kolonisten nog in de groote minderheid
is.
Doch laten we met den heer Homan van der Heijde aannemen dat door den uitvoer van goederen en producten jaarlijks
30 millioen nog
dan
wordt
per
annum,
waarvoor
als
dat
kapitaal
een
altijd
naar
in het land terugkeeren,
kapitaal-verlies
Europa en Azië
van 70 millioen geleden,
verhuist,
niets terugkeert.
Dit zal echter niet lang meer kunnen voortduren.
De
inlandsche hevolking van Java, de kinderen des lands
en de klasse der europeesche blijvers hebben recht dat
hierin
integreerend
verandering deel
des
kome,
als
liet
rijks.
te
vragen,
vormende volk
hun land een van Nederland be-
spaarde door de oprichting der rijkspostspaarbank in twintig jaren
ging
(1881
— 1900)
gedurende
vijftig
ruim
70
millioen,
het volk van Java
jaren telken jare dit bedrag in maat-
31
welvaart
schappelijke
voorzeker
administratief-legislatief resultaten,
verlamd en ons
Wij hebben het oordeeld
stede
en gewestelijk
weg van den (zelfs
grippen door
tegenstelling
richtingen hebben
hebben gesteld om zijn
te
dwang en
met behoud
's
lands
verhoogen. dienst ver-
van
enkele
te zijn
ge-
de vervorming langzaam, gaandeweg wij zijn in de
arbeid
vrijen
wij
;
goede jaren den
en van de vrije onbelemmerde
hebben iedereen en nog wat ver-
den Chinees en den Arabier), die exploitatie ter
der
het
beheer bereikte gaanalle
nu waardeloos blijken
te verrichten;
nemen en ...
te
die
van
opgegaan
exploitatie
met
geliquideerd,
waarden,
onverdeelde in
aanleg
in
van groote werken
cultuurstelsel
haastig
en
ons
die
zelfs buiten staat
door
productiviteit
gund hand
Onaangename
!
Ons zuiver deweg deze
worden,
achteruit.
.
wij
hebben gespot met de eerste
staathuishoudkunde,
wier
beoefening
bij
be-
ons
algemeen eerst dateert van de wet op het middel-
baar onderwijs (1863).
Ondanks reeksen van eminente mannen hier en in patria, werd ons beheer, voor Java noodlottig, misschien door onze van ontwikkeling en al te ruim verstand. De waren in ceconomisch opzicht niet schitterend.
overmaat sultaten
re-
—
:
VI HET STELSEL DER INLANDSCHE BELASTINGEN. Bij
al
gebukt
voorgaande
het
spreking de
en
gaat
op
uitoefenen
x
(
liet
)
ik tot dusverre buiten be-
waaronder de javaansche desaman
fiscale lasten,
onbeduidenden invloed
die toch zeker geen
zijn levensstandaard, aldus
nauw verband
hou-
den met de volkswelvaart.
Van de hand van den bekwamen indischen agronoom, den bekenden heer F. A. Exklaar van Guericke, las ik onder meer eenigen
„De
tijd
geleden
zwaarste belastingen, welke op den inlander drukken,
die, welke in geld moeten worden opgebracht. Zij zijn daarom zoo zwaar te torsen, omdat zij door de belastinginners geëischt worden en noodwendig moeten geëischt worden, omdat dit anders bijna niet meer mogelijk is, op een tijdstip dat de Javaan pas den oogst van zijn hoofdproduct (de padi) heeft binnengehaald. Het gevolg hiervan is dat of een groot gedeelte van het padi-product terstond tegen zeer lagen prijs moet worden verkocht óf het noodige geld tegen een rente van 20 pCt. per maand geleend moet worden. Op die wijze wordt de druk der directe belastingen (landrente, bedrijfsbelasting en hoofdgeld) welke te zamen circa ƒ18.000.000.
zijn
Men
(')
zal
tegen mijne berekening van het kapitaal-verlies in het
tijdvak
1851—1900 aanvoeren,
en dal
de
dat de Atjeh-oorlog geen 50 jaren duurde
pandhuispacht van
echter weinig
uit.
buitenbezittingen
Van 1851 plaats,
die
I8fi7 tot
telkens
dan
de
gemiddelde jaarkosten
ook
hel
licentie-stelsel
werd
tot
niet
1880
niet
1873 hadden
van \
niel
Dat maakt
veel
naar de minder hebben gekost
den langdurigen Aijeh-oorlog en dan ora de vele misbruiken
'-Haten
ten nadeele der bevolking van Java.
bestond.
talrijke expedities
—
33 de
voor
En
van
bate
opbrengen,
schatkist
ongeveer verdubbeld.
feitelijk
bedrag dier verdubbeling komt nagenoeg geheel ten
het
ehineesche
andere opkoopcrs van padi, die
en
in
—
maanden tijds 75 100 pCt. met hun kapitaal verdienen. Het zou daarom een zeer groote zegen voor de inlandsche
zes
bevolking die
de
indien
zijn,
belastingen te betalen
directe
rekenen tegen den
van ƒ
prijs
de gelegenheid opende
regeering
2.
in
—
den vorm van padi,
per pikol
een
;
prijs,
kort na den oogst nooit op de open markt te behalen
Werden
in
vangen,
na
die,
Tegen
die
is.
f 18.000.000.— in padi betaald, dan zou het zijne pakhuizen 9.000.000 pikols padi ont-
die
gouvernement
van
verloop
den zeer matigen
prijst
maanden
eenige
ongeveer G.000.000 pikols
wordende,
te
rijst
ontbolsterd
zouden uitleveren.
van f 5.50 per pikol zouden
die 6.000.000 pikols eene waaide hebben van f 33. 000.000.— gekost heeft, Daar deze rijst bij de inname f 18.000.000.
—
—
bedragen. zou de bruto-winst niet minder dan f 15.000. 000. Aannemende dat van die bruto-winst door indroging, muizenvraat,
pakhuishuur
dan zou er overblijven.
vaart
en administratiekosten een derde verloren ging, der schatkist toch nog ƒ 10. 000.000.
tot stijving
En ondanks
beduidend
stijgen
die
winst
zou de algemeene wel-
en een der grootste grieven van de
bevolking tegen het nederlandsch gezag worden weggenomen."
Er valt naar mijn bescheiden meening op dit millioenen-betoog van den geachten, kundigen schrijver nog wel wat aftedingen. Vooreerst
inname
der
evenwel
het
heeft
depotpakhuizen
en
gouvernement
geoefend
belastingen
onaantastbaar,
natura.
in
niet in eens en overal
personeel
namelijk
beschikbaar voor de
Zijn gronddenkbeeld
is
dat door de conversie van
belastingen in natura en in arbeid, door de consequente door-
van directe belastingen van inlanders, de
voering
bevolking oneindig veel zwaarder
zijn
en bevolking beiden daaronder kapitaalverlies Dit
is
vooral
het
geval
lasten der
geworden en dat
in streken,
lijden.
waar weinig of geen
particuliere nijverheid bestaat en dus geen gelegenheid
doorloopend aan contanten
te
staat
is
om
komen. 3
34 lasten zijn in die misdeelde streken (bv. Zuid- Bantam,
Deze
Bagelen, Rembang, Sedajoe, Lamongan, enz.)
Zuid-Preanger,
dragen dan onder het dienst- en dwangsysteem was en zeker dubbel zoo zwaar als de fiscus heeft
zwaarder
te
het geval
bedoeld
en de
buiten
Buiten
regeeririg weet.
de
steden
groote
die
zijn
de
cultuurcentra en overal op vasten,
lasten,
gelijken voet berekend, oneindig veel zwaarder dan op de meer bevoorrechte plaatsen. Ik heb hier meer speciaal het oog op het hoofdgeld, de
en de rijtuigenbelasting voor inlanders.
bedrijfsbelasting
Op
gelijkmatigen druk, een van de noodzakelijke elementen van
een goed belastingstelsel, kan ons fiscaal systeem voor inlanders dan ook allerminst bogen.
Deze
belastingen zijn echter nog
drie
vrij
hoewel
stabiel,
de laatste, die tegelijk met en naast de bedrijfsbelasting wordt betaald, veel te hoog en niet
Daarentegen
meer
betalen,
veel
lichter
meer
te
verdedigen
is.
(')
de Chineezen, die geen rijtuigbelasting
zijn
2 (
)
ondanks hunne 4 procent aan bedrijfsbelasting, dan
belast
Javanen
de
en hen drukken geen
heeren- en desadiensten.
De
struggle
for
daardoor ook voor den inlander
is
life
zwaarder.
Een bedenkelijker geval
het met de landrente die, ge-
is
compliceerder van aard, sinds 1878 nog nimmer op
nu wederom
jaarlijks
streken.
Men
aanslag.
Over den
strektheid,
wordt
zoekt
wordt berekend en aangeslagen
nog
meer
op
altijd
vasten
heenstappende,
gefixeerd
hier
ik
stabiliteit,
zeker een eerste eisch, heeft kunnen bogen en die
wel
hier
naar
factor die
zooveel
betere
van berekening, de
gelukkig
al
uitge-
langer hoe meer
mogelijk juister grondslag, heb
oog op de fluctueerende factoren
het
in vele
gegevens van
:
de op-
brengst en den marktprijs.
men ook omtrent
Tracht '')
De
rijtuigenbelasting
weelde-belasting
Sinds
!-
?
de
jaarlijksche opbrengst door
voor inlanders was
immers oorspronkelijk
35 demonstratie- velden en proefsneden gemiddeld goede gegevens
bekomen, de derde factor, de marktprijs, bederft, als die hoog wordt aangenomen, weder het werk aan de beide
te te
andere factoren besteed.
En de Die
f
2.
belastingheffer heeft hierdoor te veel de vrije hand.
wordt
marktprijs
—
gesteld en
Het
is
/'
1.50 tot
hoog aangenomen.
bijna overal te
gemiddelde,
juiste
een gemiddelde van
op
waarop
invloed
de
der
overige
bovengenoemd, zoo verbazend zich doet tijdens den oogst en kort na dien, inning hare door gelden, worden geschat. Dit zou mag op niet hooger dan /' 1. van regeeringswege overal dienen te worden gefixeerd. De belastingen,
directe
—
geld der inlandsche directe
opbrengst in
jaarlijksche
totale
Java en Madoera bedraagt niet 18 millioen, doch f 21.952.700 ('), zegge met inbegrip van boeten zeker f 22.000.000. Nu worden niet al deze belastingen tegelijk Het hoofdgeld wordt in Maart, April en Mei betaald, geïnd. op
belastingen
de bedrijfsbelasting van Juni af
wordt
geïnd
van
Juli of
tot
December. De landrente
Augustus
af tot en
met December
(evenzoo de vischvijvers-belasting) en grootendeels betaald
uit
de opbrengst der tweede gewassen of van den tweeden padioogst; de belasting op het slachten van vee wordt het geheele door
jaar
Feitelijk
betaald.
de desaman nooit
dus
is
vrij
van fiscale zorgen en deze drukken de waarde van zijne landbouwproducten zeer en doen vele der voordeden van arbeid
zijn
genieten door de geldschieters, alias woekeraars.
Veel hangt hierbij af van het beleid der hoofden van plaatselijk bestuur,
om
door
eene
zoo
mogelijk
billijke
en practische
verdeeling der afbetalingen over een zeker tijdvak, de zwaarte
der inning eenigszins
hoofden
de
vaststelling
van der
te
neutraliseeren
gewestelijk
kohieren
:
bestuur,
nog meer hangt af van
om
door vroegtijdige
en leggers den plaatselijken amb-
tenaar de gelegenheid te geven een langer tijdvak van inning te
overzien (')
Zie
Hoofdstuk
voor
artikelen II.
de 21,
verdeeling 24,
26,
31
Raming der middelen
in
termijnen,
en eindelijk
en 33 der begroeting voor 1899. in
Nederlandsch-Indië.
hangt oneindig veel af van het inlandsch bestuur en van de controleurs
het binnenlandsch bestuur,
bij
die belastingen door de bende
tolgaarders
de
in
petinggi's, arès,
desa,
om
van door ons
djaro's,
te
zorgen, dat
niet bezoldigde
(')
koewoe's, loerah's, bekel's,
kapala's-kampong, kebajan's, kamitoewa's, ka-
petengan's, kendoeroean's, oeloe-oeloe's, tjarik's, modin's, lebe's,
nog wordt
naib's en hoe al dat boeventuig heeten moge, niet
vertiendubbeld in zwaarte
op
phariseeën
Al
33.000.
180.000,
5 a 6 per desa en deze
n.1.
menschen
deze
leven
Voor eiken parasiet f
desaman.
Ik schat het getal dier
de inning.
bij
hoofdzaak
in
50.
—
zijn er
van den
gemiddeld per hoofd
geeft 9 millioen gulden.
'sjaars,
Stempel- en streepjes-systemen, veelal fraaiigheden voor de voor de schrijftafel en voor het Tijdschrift van binnen-
leus,
landsch bestuur, ze beletten in de praktijk niet veel; ze dienen
vaak zou
om meer
alleen
zijn,
aan het
de
brengen en
te
kunnen bewijzen voor
Aanhoudend en onvermoeid
den rechter. in
ongeregeldheden, dan anders het geval
licht te
toezicht ter plaatse,
het volk, op de pasar's en op de koem-
onder
desa,
poelan's der desahoofden, doet meer, doet soms wonderen.
Doch
de
weer
hier
is
de
sta-in-den-weg
van binnenlandsch bestuur
ambtenaar
den
voor
bureaucratie
!
bindt
Zij
ons aan de schrijftafel en eischt steeds meer!
Hetgeen ik daarover op bladzijden 62 en 63 mijner brochure over de reorganisatie van het binnenlandsch bestuur op Java
en Madoera aanvoerde,
Genoeg om worden
geraamd,
...
.
kunnen beweren dat de inlandsche feitelijk
a f verarmen
:J0.000.000
ken en
waar.
die in de begrooting op zeker wel
belastingen,
/'
te
blijft
wel
echter
met
o5.000.000 der bevolking jaarlijks druk;
juist daar,
waar
zij
dien last het minst kan
omdat tegenover dien last geen evenredige lust kan worden gesteld. De meerdere vrijheid, waarom
torsen en
Vooral in
i')
hoofden tuur
Ij
e
M
directe
f 22.000.000 een last van
arme streken kan de 8
p
collecteloon
staat of zij
niet
voor de desa-
weinig apanagebezil moeilijk voldoende geachl worden
uu onderhoud.
37
doch
vroeg,
die
Waardoor heid
moet
100.000 000,
in
liberaal-doctrinaire
en heeft voor haar ook geen waarde.
niet
zij
ondanks mij zelven, mogelijk
ik
alweer,
kleinigheid
haar opdrongen
wij
vlagen, waardeert
terugkeeren
honderd
zegge de
tot
dat
millioen
uit
fatale
gulden,
bekrompencijfer
met
van
welke
javaansche bevolking jaarlijks verarmt en in
Nu
welvaart achteruitgaat.
liet
ik
nog een groote chronische
—
van verarming, de rechtsbcdeeling voor de inlanders buiten beschouwing, uit vrees dat, wanneer vooral in civilibus ik hierover aan de hand van meer bevoegden in beschouwingen
factor
—
trad,
de
cijfers
der naakte waarheid
al te schril
zouden worden.
Zoolang de staat niet voor minstens 30 millioen 'sjaars aan zooveel aanlegt,
mogelijk is
belastingen
dedigen
de
van
en
te
overal verspreide productieve kunstwerken
van een dergelijk bedrag aan directe
heffing
op
inlanders
Java en Madoera
niet te ver-
zwaar gekocht door een weinigje (voor hen)
waardelooze vrijheid.
Genoeg, het was slechts mijn doel de urgentie aantetoonen
van
het
inslaan
kapitalistische,
aantetoonen
dat
noodig geachte te
van
dien
de
een
anderen weg dan de europecsch-
sinds
wij
1871
door den heer
betraden.
Ik trachtte
Homax VAN der Heijde
millioenen in acht a tien jaren tijds dienden
worden verwerkt. Schrijver dezer regelen
landbouw-nij verheid
op
blijft
een voorstander der particuliere
gezonde basis op Java, nu de nood-
zakelijkheid van haar bestaan en bloei voor Java's welvaart, juist
geboren
uit ons
ontkend mag worden
belastingstelsel
van inlanders, allerminst
(').
Vergelijken wij het jaarlijksch verliescijfer van 100 millioen
met het
staatstuk,
dat
sinds
1867 heet:
Begrooting voor
1 Hierbij zij aangeteekend dat voor de suikercultuur een minimum l ). grondhuur van landswege dient te worden bepaald en deze niet maj; worden overgelaten aan de werking van vraag en aanbod. De oude orthodoxe staats-ceconoinisclie theorie van de vrije wilsuiting der partijen werd op dit gebied op bet vasteland reeds lang verlaten
—
waarover
later.
38 Nederlandsch-Indië,
dat feitelijk niets meer
doch
doch alleen eene zuiver
volstrekt geen staathuishoudkundige,
administratieve
derde
twee
contrólewaarde
uitgaven
deel
dan
bezit,
geraken,
gevolgtrekking
onjuiste
dan een
is
balans van inkomsten en bedrijfskosten en alzoo
voorloopige
het
dat
men
zou
van onze tegenwoordige jaarlijksche werkelijkheid
In
betaalt.
is
dit
echter
de
tot
javaansche
volk staats-
het
niet
geval.
Eene eenvoudige optelling van enkele posten op de hoofdIII, IV en V der begrooting van uitgaven, over welk
stukken jaar
zal ons leeren dat
ook,
de jaarlijksche directe bijdrage
van de bevolking van Java en Madoera aan de huishouding van den staat, schommelt tusschen de 28 en 32 millioen, doch gemiddeld niet hooger is dan 30 millioen. Voegen wij hierbij nog eene som van 9 millioen 'sjaars, die wij het volk laten betalen voor de inning onzer belastingen en de uitoefening onzer politie, instede van dit zelf te doen, waardoor
dan
wij
de
in
desa,
harer fiscale lasten vooral,
inning
de
kunnen we zonder
dan
bestaan,
bij
duizenden vormen van wandaden laten voort-
gemakshalve
te overdrijven
gereedelijk
aannemen, dat de bevolking van Java voor 39 millioen bijdraagt
in
jaarlijks
de kosten der staatshuishouding, alzoo voor één
derde deel.
Op juist
eene bevolking van plm. 26.000.000 zielen, maakt 1.50
f
cijfer,
dat
per echter
dit
hoofd per jaar; een oogenschijnlijk gering geheel
andere
proportiën
aanneemt
.
als
nagaan hoeveel een desaman-huisvader-landbouwer gemiddeld van zijn jaarlijksch inkomen aan den fiscus offert, waarbij hij dan zelf nog voor politiediensten in en buiten de desa, desadiensten, heerendiensten en hier en daar ook nog wij
eens
voor
De
cultuur-diensten
in
onbetaalden arbeid
Javaan zwijgt en dat
gaf vaak de gelegenheid met
wat
Maar
men of
verkoos.
deze
wijze
Ik
zal
is
zijne fout!
hem op
te
zorgen heeft.
Deze eigenschap
belastinggebied te doen
daarover niet verder uitweiden.
van doen
worden, betwijfel ik ten zeerste.
eerlijk en fair
kan genoemd
39 Terecht zeide Mr. N. P. van DEK Berg dan ook
Maart
14
op
gehouden rede
jl.
Trouw" en betoogde ZEd. zake
in
de Economist van October 1894
in
Java's bevolking en Java's bebouwing, dat
verhooging der productiviteit van Java's bodem nieuwe waterloozings werken
en
in zijne
de vereeniging „Hou en
in
dient
men
tot
irrigatie-
aanteleggen
en de bestaande
men de
heeren- en desa-
moet verbeteren. ,,
Daarnevens,"
zeide
den
verminderen,
diensten
hij,
,,moet
inlander
vruchten
de
van
zijn
komen en den particulieren landbouw aanmoedigen, want bepaalt men zich slechts tot een gedeelte van het door hem aan de hand gedane programma, dan moet men vastloopen, want het ware b. v. onbegonnen werk om arbeid ten goede doen
vruchtbaarheid
de
tegen
van
de
javaansche
bevolking
te
willen reageeren."
Hoe
echter dit alles moet gebeuren, vergat de redenaar te
zeggen.
Het een
vrije
arbeidstelsel voor
den Javaan
warmste voorstanders
zijner
is
hiermede door
zelf veroordeeld want, zegt
„het zou alleen nuttig kunnen werken als het eene alliantie
hij,
kon aangaan met het Nieuw-Malthusianisme voor den Javaan.
En
deze
alliantie
voorshands onmogelijk
is
de veiligheidsklep der emigratie
La mort zoo
niet
!
Zoodat alleen
overblijft.
sans phrase, die door zekere partij in Nederland nog
heel
lang
geleden
aan het korps ambtenaren van aan „la caserne administrative" op verklaard en de gevolgen van welke voor-
het binnenlandsch bestuur,
Java scheen uitstrevende
even
sleept
te (?)
zijn
worden gevoeld, (') van den Javaan ten
richting reeds hier en daar
zeker
de
totale uitputting
bate van het europeesch kapitaal met zich mede, want zijne
met weinige uitzonderingen belangelooze bescherworden hem daardoor allengskens ontnomen en hun
natuurlijke,
mers
invloed ten goede gebroken.
de (')
strijd Ik
over
Dit inziende, begrijpt
benoembaarheid en opleiding
wijs hier op de toestanden in
meer ongeregeldheden
— in
Bandoeng
Bagelen
— de
men ook
beter, die
nog
voorloopers van
onlansrs en elders.
40 ten einde
niet
is
en die naar ik hoop met eerlijke wapenen
worden volstreden. Juister dan de denkbeelden van Mr. N. P. van den Berg acht ik hetgeen de scherpzinnige denker op indisch-oeconornisch
zal
van der Pol,
gebied, de heer C. bladzijde 36
Leékegedachten op
in zijne
Vragen des Tijds van Maart 1900 schreef
van de
Hij zegt:
over het door ons verlaten cultuurstelsel. ,,Toch had
bevolking
ondanks de demoraliseerende werking voor de
't
paedagogisch nut, want het heeft haar de oogen
zijn
geopend voor de schatten, die vernement
men
den
overal
te
halen
zijn.
te blijven
arbeiden aan de bewerking van haren grond,
te
geheel ten bate van haar Gelijk
haar bodem
gehandeld met toch de bevolking
wijs
dwingen om
uit
cultuur gedeeltelijk prijsgevend, had het gou-
En eenmaal de
in
zelf.
Europa,
schoolplicht
ten nutte der gemeenschap, bijna
invoert,
zoo
is
bij
den inlander de
werkdwang, de cultuurdwang al even noodzakelijk. Zoo bekrompen waren vroeger en zijn nog zijne sociale opvattingen, dat
hij
letterlijk niels uit zich zelf doet.
moet
den rijstbouw,
hij
Tot
gedwongen worden.
alles,
zelfs tot
Liever duldt
hij
wederkeerende rijstschaarschte, wat zoo wat met hongersnood, dien we in Europa slechts bij name meer kennen, dan dat hij nieuwe sawah's zal aanleggen, ook al liggen honderden bouws grond voor het grijpen. (Dit echter wel wat overdreven, althans nu niet meer zoo). is periodiek
eene
staat
gelijk
Vandaar
dat
ik
't
die Indië's bevolking
gangs, waarop
zij
nu
bijna als zeker durf achten dat de man,
van den rand des ceconomischen onderzal weghalen en daardoor tegelijk
staat,
de geldmiddelen voor den openbaren dienst zal bekomen, geen
ander middel zal weten
te
vinden dan die bevolking met
gepaste, strenge en zachte middelen methodisch aan het
alle
werk
te zetten.
„Dit
van het
is
het
dan ook, mijns inziens, de groote fout geweest, dat oogenblik
loslaten
der
dat
Principiënreiterei
cultures,
de bevolking aan haar
lot
deed besluiten
ten bate van den staat, overliet".
tot
men ook
41
daarom
Gelooft
niet dat ik het cultuurstelscl niet al zijne
misbruiken nog aanhang, integendeel, doch elk generaliseerend dat niet rust op ervaring en kennis van de inlandsche
stelsel,
huishouding;, doch eenvoudig een nablailen
waaide
daardoor
en
doctrinairen
woorden
gevleugelde
is
van westersche
geschettcr wordt met overge-
een
Europa,
uit
leidt tot
financieel
koloniaal verlies.
Asl het doel zooals
is
bevoordeeling en bevoorrechting van enkelen,
eenc kapitalistische politiek dikwijls het geval
bij
wordt zulk streven, schouwd,
zelfs
uit
is,
dan
een staathuishoudkundig oogpunt be-
door en door misdadig.
Een regent
mij eens
zeide
,,Er
:
is
gezonder en beter dan geregelde arbeid,
voor mijn volk niets liefst niet
individueel
maar gezamenlijk onder elkander", en deze man, die uit de desa voortkwam en veel daarin rondkeek, had het mijns inziens in absoluten zin genomen bij het rechte eind. Voor den inlander geldt niet ons ,,time is money", voor hem mag dit luiden „labour is money" en betaald werk van staatswege moeten wij hem verschaften om zijn economisch peil te verhoogen en onze belastingen
te
rechtvaardigen.
Als de staat voor 20 a 30 millioen
werken lust
dan
aanlegt,
hersteld
belastingen
en
den
maar
het
moet
in
's
jaars
(')
productieve
evenwicht tusschen
last
en
Daarvoor moet Europa en Amerika komen, Indië worden gezocht en het kan er ook inlander
geen particulier kapitaal meer
gevonden worden.
het
de inning van 30 a 40 millioen directe
is
van
wordt
gemotiveerd.
uit
('-)
Alzoo heeren diensten en cultuurdiensten afschaften, de desadiensten
regelen
en
controleeren, betaalden arbeid aan pro-
ductieve werken scheppen, de desahoofden bezoldigen, ook de desabestuurders, de volkscultures (waaronder ook de padi- en koffiecultuur) leiden en tot beteren arbeid daaraan verplichten
(')
Gedurende 10
a
Hierdoor zullen
\*2
jaar.
tevens
onze werkeloosheid worden sredoemd. ('-')
vele.
bekwame ingenieurs
niet
int
42 en tot
het inlandsch landbouwerediet vestigen en doen strekken
opheffing dier cultures.
Voor de uitvoering van
leend, onder verband der uit
program zullen enkele honderden die nog kunnen worden gede gewone middelen sinds 1878
aangelegde groote, doch niet
altijd
millioenen
guldens
dit
noodig
zijn,
productieve werken.
VIL HET BUDGET VAN DEN DESAMAN.
Alleen zulke armoede draagt den stempel der vernedering,
welke
aan eigen schuld
dan ook
te
wijten
is.
De Javaan
voelt zich
verarmde omstandigheden volstrekt
zijne zeer
in
niet
kan zulks gerust aan ons overlaten. Wij zagen de uitspattingen en de aanmatiging van het kapitaal dagelijks vernederd.
Hij
voor onze oogen en lieten alles eenvoudig hoofdstuk
In
om
aan
ik een algemeen
toe.
program van
actie
betere ceconomische toestanden onder de bevolking
tot
Thans
geraken.
te
IV gaf zal
trachten dit onderwep meer in
ik
bijzonderheden te behandelen.
Ik heb eens ergens gelezen, dat de desaman gemiddeld 50
van
procent
een
In
zijne
Zou
offeren!
dit
vorig
jaarlijksche inkomsten aan den fiscus zou
waar
zijn'.''
opstel zagen wij
dat de geheele javaansche
bevolking per jaar ruim 100 millioen guldens verarmt, hetgeen
ƒ4 's jaars. Hoeveel nu wel het hoofd van een normaal javaansch huisgezin jaarlijks aan den lande'? gemiddeld per hoofd een bedrag geeft van betaalt
Dit
een niet gemakkelijk optelossen vraagstuk, voor welks
is
oplossing velerlei en allerlei factoren in rekening moeten worden
gebracht.
van
streek,
door
Komt men
zaken,
dan
afdeeling
eene
ten slotte tot eene becijferde voorstelling
zullen of
de
gewest
tijdsomstandigheden, waarin een
verkeert
plotselinge oorzaak,
die pas
komt te verkeeren gemaakte berekening
of
weer geheel kunnen omverwerpen. Het is gevaarlijk om in zake heerendiensten, cultuurdiensten
44 en belastingen voor inlanders met gemiddelde cijfers te werken of daaruit conclusiën te trekken.
Dat
is
eenvoudig onmogelijk
!
hoorde ik een jong resident, die nimmer controleur was
Zoo
geweest, van achter zijne schrijftafel, waarlangs
hij
was opge-
klommen, decreteeren, dat de bij de koffiecultuur in zijn gewest ingedeelde desaman jaarlijks gemiddeld 80 dagdiensten van negen uren arbeids aan die dwangcultuur moest wijden. Het was echter veel meer.
Een
toch
controleur
kwam
tot
de
wetenschap,
dat
de
waar de zwaarste diensten van het geheele gewest moesten worden verricht, 411 dagen (sic) per jaar van 9 uur arbeids of 308 dagen van 12 uur arbeids in de tuinen werkte met inbegrip van het verlies van tijd voor bevolking
in
zijne afdeeling,
de wandelingen van en naar de tuinen
Sawah's had die bergbevolking bijna
tot
de desa.
niet.
Zoo decreteerde eens een hoofdinspecteur der cultures van uit reiswagen, dat de sawah's die hij zoo juist was langs gereden, zeker minstens 40 pikols per bouw moesten opbrengen en de erven, zijn
was langs gekomen, geen minder geldswaardige opbrengst Het was er ver per bouw erf. konden hebben dan f 350. die hij
—
van
—
per
—
en ƒ 60. op Die erven brachten tusschen de fbO. bouw per jaar: van de sawah's wier padi zwaar en vol
af!
werden van 22
leek,
— 25
Zeker, een twintig jaren
bouw geoogst. geleden ging men nog op
pikol per
dergelijke
adviseurs, wier uit de lucht gegrepen beweringen alle geloof-
waardigheid misten, af en de uitkomsten van de onderzoekingen der controleurs en assistent-residenten werden vaak door die
alwetenden beoordeeld.
Vreesde vinden ze
—
(J
men
dat
hunne
uitkomsten geen genade zouden
de oogen van Batavia en Buitenzorg, dan werden als onbruikbaar uitkomsten en de onderzoekers
in
e
—
ter zijde geschoven.
hadden zulke hooge functionarissen invloed en soms
Toch
veel vat op den gang van zaken door eene soort van sobere logica
in
hunne voorstellen en adviezen,
onbekendheid met
belijnd door
de volkshuishouding in de desa.
hunne
!
45
De
javaansche
hoofden,
die
hunne beweringen wel naar
waarde
konden schatten, hielden zich stil uit vrees zich de ongenade van den machthebbende op den hals te halen. Vaak stijfden zij nog hunne europeesche superieuren in al hunne apodictische
uitingen.
En
de
subalterne
europeesche amb-
tenaren van het binnenlandsch bestuur? wel, die prezen den resident en vleiden den hooldinspecteur nis,
om
zijn
doorzicht en ken-
En de
namelijk de eerzuchtigen onder hen.
verstandigen
?
Och, die deden er het zwijgen toe Slechts
dit
moed hunne
onzer hadden den zed dijken
enkelen
onderzoekingen
openbaar
cijfers
in
toestand — onder
kenschetst den
later opteheff'en, als het bleek,
maken, doch vaak
te
een pseudoniem,
— en
om
dien
dat hunne beschouwingen niet
zeer werden afgekeurd door hoogerhand. Trad een ambtenaar van het binnenlandsch bestuur in die dagen vrijmoedig in het strijdperk, men kon er bijna zeker van zijn, dat hij de strooman was van een dignitaris van invloed. Ik spreek hier van het tijdperk 1880 1890. Wie zulk een ruggesteun niet had en desondanks zijn vizier opende, die werd gestraft met slechte plaatsingen, achterte
—
uitzetting en miskenning, zoo niet erger.
Zoo
werkte
het
dompersysteem
in
op
het karakter der
bestuursambtenaren, waartegen de beste opleiding, de ijverigste inspanning en de nauwgezetste studiën niets vermochten.
ambt kwamen én het verstand èn de wetenschap Onderzoek en studie waren koeliewerk. Goed omberen en een beetje muziek maken dat was beter! Groenten telen was hoofdzaak. Gelukkig dat dit tijdperk van de heerschappij der bekrompenheid achter onzen rug ligt en laten wij hopen dat de sporen, die dit systeem van besturen der laatste decennia van de negentiende eeuw op het arbeidsveld en het gehalte
Met
van
het
zelf.
—
der nederlandsch-indische koloniale bestuursambtenaren heeft achtergelaten,
zich
doen gevoelen.
Het heeft
mij
in
de
twintigste
eeuw
niet
meer
zullen
————————————
altijd
getroffen dat
de
onderzoekingen op
—
46 gebied
het
de
heerendiensten
Binnenlandsch
— onderteekend 1885
jaren
tot
ferjuistheid
zeer
Bestuur
„Arminius",
18U0
in
den
oeconomischen
gepubliceerd in het en
welke
de Indische
in
studiën
vooral
afstaken
gunstig
in
die tijdschriften verschenen,
van onderzoek, logische inkleeding en
degelijkheid
door
van
en
landbouwers,
javaanschen van
Tijdschrift
Gids
van
des
toestand
bij
cij-
de holle phrasen van
apodictischen aard van enkele anderen uit die dagen.
Wie onzer
herinneit
zich
niet
het schermen in de lucht
de zoogenaamde „draagkracht" der bevolking, een oeco-
met
nomisch
niet te omlijnen
beeld, eene
fictie,
die
bij
een budget
dag van den normalen Javaan eene ongerijmdheid mag heeten en dan ook nimmer anders dan in abstracto mijne van
een
ergernis, in de toepassing mijn medelijden
heeft kunnen opwekken. Voor draagkracht in de
met de
slachtoffers
—
van dien tijd (1878 1886) woord „betaalkracht". Dat begrip kan administratief begrepen worden en kan ook conEn deze betaalkracht was zeker voor de helft creet heeten. der inlandsche belastingschuldigen en voor meer dan een
men dan ook
leze
beter
literatuur
het
derde deel der belastingen zelven bijna negatief,
evengoed
volking
op
dit
minstens negatief
Ook was nog
nu
der
inlandsche
is
uit
onlogisch,
wist
die
men
toen en
het feit van tijdige en volledige afbetaling
belastingen in dit of dat gewest ten opzichte
van de betaalkracht der bevolking trok en
Men
door en overal
geworden.
gevolgtrekking
de
ook
altijd
ook de absolute koopkracht der beoogenblik reeds voor 10 millioen 'sjaars als
trekt.
toch niet met hoeveel ton, alleen
om den
fiscus
kunnen voldoen en aan de pressie der hoofden tegemoet te komen, die haar vaak tegen het einde des jaars met verlies van huis en erf en de strengste straffen dreigden, diezelfde bevolking hare armoede te boven was gegaan en had geleend bij fabrikanten door middel harer desahoofden, tijdig
bij
te
den
Chinees-woekeraar-geldschieter-padi-opkooper
den babah-pandhuishouder-rijsthandelaar.
en
bij
:
47
En men weet
nog
dit
althans
niet,
zouden
„draagkracht"
der
uitvinders
niet
in
cijfers.
naar opkijken
De
als dit
rij 8 tj aar, n'importe in welke streek, nauwkeurig werd nagegaan en onderzocht door onpartijdige, kundige personen, geen ambtenaren. Ze zouden schrikken als ze wisten met hoevele millioenen die betaalkracht (niet draagkracht) van af 1878 door den fiscus werd overschreden
eens, zelfs in een gunstig
hoe
en
oneindig
veel
jammer en wee daardoor over de
be-
volking van Java werd gebracht. In 1878 begonnen de onderzoekingen naar betere gegevens voor
den aanslag
van dien
in de landrente en
tijd
af was het binnen-
landsch bestuur op Java en Madoera a la merci van Batavia.
1878
In
verscheen
drijfsbelasting
ingevoerd;
houden,
enz.,
inlanders;
1885
de
ordonnantie
neesche
Ze zouden schrikken
enz., enz.
handen
en
zij
zouden
het
macht, kracht en mogelijk ook talent
stelsel
van den kleinen man,
De
heer
den
heeft
wisten
in
enkele chi-
met hoeveel hadden medegewerkt
betreuren zij
tot
verarming
vernietiging van nationalen rijkdom
———————————————
op Java.
naar
tot
als ze
van belastingen
den oeconomischen ondergang des Javaans,
tot
de be-
1882 werd het hoofdgeld
in
voor inlanders, gegeven heeft, vooral
geld
op
rijtuigenbelasting voor inlanders be-
opeenhooping van rijkdom ons
welke in
voor
in
nieuwe
eene
FoKKENS,
die
oeconomischen
verricht,
1893
in
toestand
en 1894 het onderzoek
der vreemde Oosterlingen
onder de bevelen van den heer
eerst
W.
P.
Groexeveldt en later zelfstandig, zou hieromtrent meer kunnen mededeelen. Waarom is dit nog niet geschied? Maar om tot Arminius terugtekeeren De controleur II. !
G.
Heijting,
die
het
Arminius,
Batoe
nabij Malang, (') de October-aflevering 1889 van de Indische Gids ons budget van den javaanschen landbouwer blootlegde, dag alias
te
in
voor
dag,
door
onderzoek
gedurende en
een geheel jaar, onder zijne auspiciën ernstige
nasporing opgemaakt, komt
de volgende conclusiCn (')
Nu
Assistent-Resident van Soekaboemie.
tot
48
maar
613
24
en
schuld;
schoven)
beroek's
schuld
beroek)
1
had een restant van maar had 22 potjongs
=
geld
in
hij
padi,
(iets
rijst
of
had Tjawikrama 33 duiten
jaar
het
duiten
(halve
potjongs
3
padi
van
einde
het
Bij
over
meer dan een klapperdop uitgedrukt een deficit van
—
plus afstand van 100 vierkante rijnlandsche plm. f 12. roeden sawah en 20 rijnlandsche roeden tegalan voor één
westmoesson.
Door zoowel geld moest
moesson,
huis
raakte
was
het
met met
'
en
type
toekomst
zijn
van
den
doch
geen
bouw,
Bagelen
in
een
huis
20 vierkante rijnlandsche bezit,
of
buffels
bedroeg Tjawikrama's belasting
desaman
landbouwer,
een paar kippen als
koeien,
wel
een
zestal
de specificatie van den controleur Hei.ttixg
Volgens
geiten.
/i
En Tjawikrama
communalen grond,
den l
langer zoo meer van
bagelensclien
in individueel
tegalvelden
huisdieren,
hoe
bezwaarde.
gezeten
in
dan
kleiner
erfje,
roeden
landbouwer het onbrekende
feitelijk
hij
bouwaandeel
-
leenen en zijn aandeel in
te
javaansche
die
waardoor
aanvullen,
padi
als
en zijn eigen grond aftestaan voor één west-
desagrond
den
— 14.5
— aldus van
pCt.
die
van een normaal
zijne totale uitgaven
in specie.
Deze uitgaven bedroegen in het jaar van onderzoek (1888) /' 52.40. Daarvan betaalde Tjawikramii 6287 duiten of ruim f 6.60 aan belastingen. Zijn jaarlijksch inkomen uit
+
den van
landbouw f
geeft
een theoretisch verliescijfer aan
echter
Tjawikrama geen landrente beDaar echter de inlander in het algemeen eigen
19.36, zoodat feitelijk
talen mocht.
arbeid
en ook gevorderde verplichte diensten niet direct
geldswaardig
beschouwt,
komt rapporteur
tot
als
een effectieve
bate van f 23.81 uit de bewerking van de bouw velden van Tjawikrama. Hiervan en van de verdere nevenbedrijven van man en
vrouw, die een in
nog
belastbaar
1888
/'
/'
8.
—
inkomen
inkomen
6.60
van
belasting,
/'
's
jaars opleveren, alzoo van
31.81
betaalde Tjawikrama
hetgeen een percentsgewijze
last
49 van
geeft
ruim 21
pCt.,
altijd
standpunt dat „time
inlandsche
Nemen we ƒ19.30
no money".
echter het europeesche standpunt in van „time
money", dan mag Tjawikrama,
is
ons houden aan het
wij
als is
die
dan per jaar gemiddeld
verlies heeft, geen cent belasting betalen.
Tjawikrama's
budget was win 1S88.
Hoe zou
nu
het
zijn ?
Zou de heer Mr. N. P. van dex Berg dit kunnen nagaan? Wij willen trachten hem daarbij te helpen. Tjawikrama was en is misschien nog een inwoner van de desa Bendo, district Kemirie, afdeeling Koetoardjo, residentie Bagelen
(>).
had
1889
In
hetzelfde
Wongsowikrama van de desa welke desa
district,
in het gebergte
is
Kalioerip in
gelegen en
gouvernements koffietuinen had aanteleggen en toen had te onderhouden, daarom geen heerendiensten te
vroeger
nog
Wongsowikrama
presteeren.
aanplantingen
tegen
f
hielp
den aanleg van
bij
djati-
12.50 per bouw en zijne vrouw had
nevenbedrijf het weven van stof (loerik) voor kleederen.
als
Wongsowikrama had
sawah's, tegalgrond, boomgaard, huis
300 vierkante rijnlandsche roeden sawah, 50 20 G R- R- tuingrond en GO {J R. R. erf.
en
erf,
R.
R.
Hij
was een bescheiden grondbezitter.
De
n,l.
tegalen
lusten
totale
van. zijn
grond
bedroegen
in geld
per
f 26.92, de totale lasten op den grond f 41.18, met inbegrip van directe en indirecte belastingen, die te zamen
jaar
f 22.57 bedroegen. f 14,26 's jaars en van
desadiensten
Hij
leed
een
theoretisch
verlies
van
betaalde met inbegrip van cultuur- en
zijne totale „uitgaven",
lees des noods „in-
geld ad 3844 duiten of f 32.03 's jaars, ruim aan den fiscus. Uitgaven en inkomsten waren
komsten", in
70 procent gelijk:
3844 duiten.
Hoewel
vrij
van
heerendiensten, was
En in dit gewest werd onder hel flinke bestuur van den resident Burnaby Ladtier in 1888 op zijn krachtig initiatief, de landrente
(')
O.
nog met
+
/'
3.30
l
/3
=
verminderd. f 9.90 of 31
Tjawikrama betaalde pC.
«lus
vóór 1888 f G.GO
4
—
:
50 dus niet beter af dan
hij
lotgenoot Tjawikrama, die wel
zijn
%
van zijne heerendiensten had te presteeren en ruim 21 armoede aan den tiscus offerde. Aan contanten had Wongsowikrama gedurende het jaar van onderzoek gemiddeld op het einde van den dag f 0.35, het hoogste bedrag was/" 2. 20 (gedurende drie dagen); daarentegen zat enkelen
een
op
deficit
deze
zijn
cijfers
En
king?
de
In
stand
had
en
duit
bedrijf als
aan
het
hij
75 dagen zonder
einde van het jaar een
het volgende
tot
overden-
dan?
Malang, residentie Pasoeroean,
afdeeling
Stemmen
landbouwer van f 14,26.
de vrijmakers van den Javaan niet
is
de
toe-
:
1 I
)
Directe belastingen in
Uitgaven in geld.
Landbouwer-
Desa-
Naam.
Naam.
1898 en 1899.
1898.
Sitie
1
X^aiilik
Pa Ngaïsab
2)
Roenten
Pa Saminin
(2)
Daoe
Pa Djaminin
(2
Dinojo
>
2
Dinojo
,
Pa
Pa Kasiran
Pa Kar
Hoofd-
1
geld.
rente,
Bedrijfsbelasting;
f
86.07 f
56.19 ƒ
8.66 f
1.501 ƒ
<
44.12
9
38.22
7.07 »
1.50
81.18
»
29.50
— .—
»
40.99
90.37
— .—
330.38
213.85
Katidjafa
1
2 :;
123.2
111.33
13.65
D
L.50
9
»
13.14
))
1.50
»
9
19.14
D
1.50
9
— .— — .—
1.50
9
—
1.50
9
7.50 u
s.:,7
>>
Opbrengst aan padi en vruchten.
Hebben sawah's en woonerven. Hebben ook koffietuinen.
Alzoo
den
Lebo
fiscus
betalen
procentsgewijze
van
— .— —— •
Kedoengredjo
I'.
Land-
1899.
hunne
uitgaven
aan
i.5d
.
ï.—
51
Naam
uitgaven.
Totaal
aam van den
Totaal belasting.
Procent.
van de
desaman. desa.
Pa Sitie
1898.
1898.
1899.
1898.
1899.
1899.
Ngaglik
86.07
56.19
LO.16
10.16
11.8
IS
'.i
Ngaïsah
Roentoen
44.12
38.22
8.57
8.57
19.4
22
?a
Saminin
Daoe
sl.ls
29.50
16.65
16.65
2o.:.
56.4
?a
Djaminin
Dinojo
40.99
14.64
14.64
—
35.7
?a
Kasiran
Dinojo
20.64
20.64
22.8
—
Mar
MalangRedjo
330.48
213.35
6—
9.—
2.7
4.2
Lebo
123.24
.33
11.07
.07
8.3
9.9
>a
D
a Katidjah
-(1)
-(1)
90.37
1
1
1
1
1
Niet onderzocht.
(1)
nog
het
Is
noodig
het
ons
stelsel
drukkende van
landers nader aantetoonen
onder
Is
dit stelsel
onbillijke,
baten
en
het
van directe belastingen voor
in-
de loonende gouvernernents koffiecultuur ?
administratie van Indië bezwaarlijk zonder de
de
uit
de
gouvernernents
verkeert
evenzoo
ongelijke
?
voor de bevolking niet een zegen
Evenals
het
kan
koffiecultuur
volkshuishouding
de
(zie
uitkomen,
nos. 6 en 7) ten
opzichte van hare verplichtingen tot den staat in betere conditiën als de bevolking
Heeft
zij
slechte
goede koffietuinen
dan
tuinen,
lijdt
de
bezit.
bevolking
meer verlies, adres Wongsowikrama. Het komt mij noodig voor de koffiecultuur die
nog
inlander tuinen ren.
loonend bij
is,
voor
verplichting
ondergang tot
matigen
te
des te
in streken,
behoeden
en
waar den
arbeid in zijne goede
het vruchtgenot daarvan zooveel mogelijk te verzeke-
Dit ben ik met Mr. N. P.
van dex Berü
eens.
52 het verdere liquidatie-proces der dwangcultuur gelieve
Bij
men
op de uitkomsten van de onderzoekingen van
letten
te
den controleur H. G. Heijtixg, in mijn vorig opstel vermeld.
De
matigen
dwang-
van
conversie
en
arbeid
volkscultuur met verplichten,
in
verplichte levering in
tegen billijken, voor ieder jaar
te
bepalen
's
lands pakhuizen
prijs,
met
vrijwillige
keuze van gronden en cultuurwijze geschiede tegelijk met eene grondige herziening van het belastingstelsel, drukkende op de inlanders, dat, zooals wij zagen, aanleiding geeft
tot onrecht-
verdeelde
heffingen.
hooge
vaardig
bovendien
en
Tot nu toe werden
hebben aangetoond. de
van
schepping
woekerbedrijf. is
de inlanders de kleine grondbezitters
bij
door den
zwaarst getroffen
het
ongelijk
meenen
fiscus, zooals wij
te
Het staathuishoudkundig resultaat wordt en de uitbreiding van het
proletariërs
De opeenhooping van rijkdom
in
enkele handen
daartegenover merkbaar.
Het javaansche huisgezin wordt bij het maken van officieele berekeningen vaak gesteld op gemiddeld 5 zielen (man, vrouw en
kinderen).
drie
Heijtixg zonder
Tjawikrama, die volgens den controleur
gemiddelde,
het
particuliere
kapitaalverlies
jaarlijksch
het
gros
der
iandbouwnij verheid
van plm. f 20.
van Tjawikrama van plm. f vermoedelijk meer! het
gezin
En dan
is
kreeg een
4.
—
—
Alzoo in 1889 per hoofd.
Nu
Bagelen, wat den aard der gronden en de water-
bevloeïingswerken
door
voorziening
desalui in streken
aangeeft,
aangaat,
nog
eene der
meest bevoorrechte, edoch ook zwaarst bevolkte streken van
Zoodat
Java.
détailproeven
over
plm.
als
mogelijk en mij vergund
het
conclusiën
20
millioen
trekken,
te
het
mij
is
uit
deze
voorkomt dat
zielen het jaarlijksch kapitaalverlies
van ruim 100 millioen gulden over geheel Java en Madoera niet
te
hoog werd berekend.
preciosa,
andere geweven
stoffen, het
enz. acht ik hiermede
Volgens
Het verdwijnen van sieraden,
de vermindering van den invoer aan katoentjes en
de
gemis van gamelans
in
de desa,
ampel verklaard.
opgaven
van
deskundigen
brengt de suiker-
53 cultuur onder de bevolking jaarlijks niet meer dan een bedrag
van
10
circa
loonen.
aan
gulden
millioen
grondhuur
en
arbeids-
(').
Laten we aannemen dat de gezamenlijke andere cultures van stapelproducten voor de europeesche markt: koffie, thee, kina en indigo, die in het groot verbouwd worden, een
bedrag
gelijk
lang
circulatie brengen,
in
om den
voldoende
niet
dan
nog een schat van plm. 20 millioen 'sjaars
f
—
100
a
rekening
niet
per jaar 20
onbillijk,
20
-}-
verzwaard
nog
het
Is
javaansch
gezin
(-)
vier,
—
zes
in
fiscale lasten
aan directe belastingen
is
aangetoond dat hare
van inning,
wijze
drie-
in
welvaart
fiscale lasten,
a viermaal zoo
de regeering weet en heeft bedoeld.
als
noodig
utiliteits-
hulpverstrekking
uit
een oeconomisch, sociaal, potitiek,
aan
of
millioen hoofden van javaansche
vier
gezinnen nader aantetoonen? de
Uit
een
welk oogpunt ook, de urgentie der van een landbouw-crediet van inlanders, berekend op
humanitair, creatie
de
door
komt er aan tekort. Dat
20 of 60 millioen guldens
-J-
achteruitgaat, waardoor
zwaar drukken
in
procent
den invloed harer
door
nog
alles
vijf, zes maanden tijds. maanden! Dan is de dat de bevolking van Java, alleen
procent
we 100
Rekenen
zamen
den woekeraar moeten worden geleend
'sjaars, die bij
75
tegen
te
fiscus te voldoen, ja
maakt gemiddeld per hoofd van 4.
dit
is
te
betalen
overwinst op den omzet, zou dan een
kunnen
hongersnoodsfonds
:;
( ).
worden gevormd.
Met overal
in
binnenlanden gemakkelijk verkrijgbare voorschotten acht
de
ik het mogelijk
verband
op
eenvoudige treerd,
wijze
J.
door een landbouwcrediet onder zakelijk
roerende
bezittingen
en dat op de meest
behoort te worden ingericht en geadminis-
Javaan voor een goed deel
van De Volkswelvaart HOMAN VAN DER HEIJDE.
Zie blz. 15
(')
door
den
om
zijne
te verlossen uit
den
en het irrigatiewezen op Java,
Op 25 a 20 millioen zielen kan gerekend worden op 5 millioen (•) hoofden van gezinnen op Java. 3 ( )
4/5 deel der bevolking houdt zich bezig
met den landbouw.
54
onereuzen toestand waarin
grootendeels buiten zijn schuld
hij
voornamelijk door de geldpolitiek van het moederland
en
geraakt.
kan
Hij
men
wil werken, doch
en
laat
hem
is
niet
werken, maar eischt geld en nog eens geld van hem.
En de regeering
heeft in den maatregel van 1892, in de
Pasoeroean
Probolinggo,
residentiën
voldoende
om
antecedenten
aan
schottenstelsel
Madioen
en
genomen,
goede uitkomsten van het voor-
landbouwers
inlandsche
spellen en de vertrouwbaarheid der leeners te
En de desaman is te goeder trouw De Postspaarbank in Indië zal
te kunnen voorkunnen schatten.
!
het kapitaal, noodig voor
het inlandsch landbouwcrediet op Java, mijns inziens
Hoewel de
kunnen verschaften.
nog toeneemt,
nimmer zal het
belegde kapitaal in de eerste tientallen jaren nimmer
daarin
het cijfer, dat noodig crediet,
Om zien
inleg
voor de vestiging van het landbouw-
is
kunnen bereiken. met succes te kunnen werken inlandsch
het
zullen,
kunnen optreden
met
millioen gulden, dat
werken
enkele
voor
een
bij
zou, zooals wij nader
lacdbouwcrediet op Java moeten
minimum
credietkapitaal van 20
gelijktijdigen aanleg
van productieve
millioenen 'sjaars in weinige jaren tot
minder zou kunnen terugloopen, bijaldien dat credietkapitaal goed en voorzichtig werd beheerd.
En
zooverre ben ik het met den heer F.
in
hoewel
hij
loopend
niet zegt
dit
zou
crediet
— dat
kunnen
Fokkexs eens
—
alleen de staat een dergelijk
verschaffen
aan de plaatselijk
opterichten spaarkassen tevens landbouwbanken. steld
dat
de
Postspaarbank een ingelegd kapitaal ver-
kreeg van 40 millioen gulden, dan zou hoogstens een tiende deel
daarvan voor het landbouwcrediet mogen worden gebe-
zigd
om
Ik
de daaraan verbonden
heer Ai:mam> P.
Th Sa — i.\
Het
een
il)
risico.
hoop met het bovenstaande mogelijke zou
zeker
Hij ken!
daad
alleen hel kleine
niet te zeer te
illusiën
van nationale eer blijven
Nederland.
van den
hebben verstoord als
(').
een
55
van het
deel
de Rijkspostspaarbank
in
in
Nederland belegde
de noodige waarborgen ten behoeve van en
kapitaal,
onder
aan
landbouwkrediet voor inlanders werd geleend.
het
noemde ik reeds. C. van der Pol
vereisehtc cijfer
Zooals {
Vragen
eenige
de
heer
des
tijds,
in zijne
Het
Leelcegedachten
Maart 1900j terecht opmerkt, heeft nooit duidelijker den ernst van den toestand en
instelling
der mate van armoede in onze koloniën aangetoond dan juist
Postspaarbank.
de
In zooverre heeft het ontijdig doorzetten
harer invoering ook alweer zijn nuttige zijde gehad.
Om mijn
nu onze toevlucht EL
collega
daar
E.
op
groote
zoeken
tot
paardenmiddelen, zoouls
Schualiiaisex
B.
van communaal
zijn conversie
gratie
te
schaal,
enz.,
1889 aangaf,
in
als
in individueel bezit, emi-
welke middelen ook de heer
vax der Heijde naast verhooging der productie van
HOMAJST
het hoofdgewas voorstelt, doch ook weer ten deele verwerpt, is
en
blijft
Midden-
in
mijns inziens gevaarlijk.
en
Oost-Java,
schokken teweegbrengen
in
Deze middelen zouden
met kracht
doorgevoerd, groote
de (economische verhoudingen in
de desa.
Schmalhausen's denkbeelden van wel gewijzigd
Javaan
den
stelsel
de
zijn,
nu
hij
in zijne resultaten
van vrijen arbeid
c.
18cSy zullen,
hoop
ik,
ook
het stelsel van vrijen arbeid voor
a.
volkswelvaart aangesloten
heeft gezien.
hebben zich allerlei
Want aan
als parasieten
het
op
systemen van onbelem-
merde, door geen gezag tegentehouden systemen van exploitatie onder het voor Java valsche motto van „time
There labour
is
is
money".
money!
Een landbouwcrediet,
overal gevestigd en vertegenwoordigd,
dat als „pindjeman" binnen het locaal begrip van den
man
valt
desa-
en zijne overige solidaire desa-instellingen zooveel
kan zeker zonder gevaar voor schokken in de volkshuishouding worden gevestigd, tegen vrij hooge renten bloeien, den woeker fnuiken en daardoor den intransieken toestand enorm verbeteren. Ik stel mij tot
mogelijk
onaangetast
laat,
taak in een volgende reeks opstellen de richting aantegeven,
56 Java zou kunnen
instelling op
waarin deze
stand
tot
komen
en kunnen werken. Uit de indirecte baten van dit landbouwcrediet zullen dan
mogelijk voor een deel de middelen kunnen worden gevonden
den openbaren
voor
Er
dienst.
ik
zooals
is,
meen aangetoond
in
op
geschrift
dit
allerlei
manieren
mom
hebben, voor Java periculum in
te
Het landbouwcrediet voor inlanders op kan, mits goed geleid en gesteund, naar mijne meening een van de middelen worden om oeconomischen ondergang te voorkomen. Van staatswege echter dient hij het scheppen van ccconomisch gebied.
wat
gesteld,
er
om
leiden
kan
verder
te
geschaad,
oeconomisch
het
dieper kan geschokt worden.
evenwicht
Daarom wensch midden
kan
toe
welvaart
nationale
werk te worden voorkomen dat de
alles in het
landbouwcrediet gelijktijdig
dit
nog een bescheiden woord
ik hier
brengen over de voorgenomen
te
in
het
reorganisatie van
het binnenlandsch bestuur op Java en Madoera.
Behoudens de reeds op die
teringen,
moeten van
krijgen,
of
gehouden zouden vernedering
velen
op
ingezetenen
met
de
mij
beslag
opheffing ceco-
omdat door zaken niet gaande de vele loopende kunnen worden, mogelijk marcheeren ze
jeugdiger handen
onder
en
ik
personalia haar
in
staathuishoudkundige
titularissen
lagere
Februari 1900 getroffen verbe-
nog
en zestien assistent-residentiën eene
vijf residentiën
nomische
der
acht
1
daar
en
hier
elke
fout.
er beter om, plaats,
die
maar omdat
het
oeconomische
treft,
Niet
lot
bestuurs-
buiten
benadeeling
schuld
mede
brengt voor de ingezetenen.
Met
den resident
(c.
q.
assistent-resident)
verdwijnen zoo-
vele europeesche en inlandsche titularissen van het tooneel, dat de huurwaarde der op de getroffen plaats gelegen
daardoor
perceelen belangrijk en zeker tot de helft zal dalen.
Mogelijk
handen van Deze eigendommen zelfs meer! Europeanen, deels in handen van vreemde Oosterlingen en ook van inlanders. Dito de hypotheken daarop. Stel dat gemidzijn
deels
in
57 dezer
elk
cleld
Deze
twintig
plaatsen honderd perccelen
f 5000 waarde, 20
in doorslag
maatschappelijke
bestuursreorganisatie
>(
100
f
tengevolge
Oeconomisch
5.000.000.
van
telt
= 10 millioen.
ƒ5000
vermindert
rijkdom
tot
X
der
verlies
f 5.000.000 voor eens. dat al die perceelen bezwaard zijn met gemiddeld aan eerste hypotheken, dan gaan deze verbanden 3000 f terug met 100 X 20 f 1500 - f 3.000.000. Oeconomisch verlies aan rijkdom 5 millioen, plus 3 millioen, gelijk totaal Stel
X
8
millioen
in
eens,
aan
Verlies
daar de
vooral
hypotheken bijzonder hoog
verpondingswaarde en
opgedreven.
zijn
verponding voor
den
per jaar
staat
f 50.000
°
X
—f
37.500
»
3.500
»
9.000
=f
50.000
'. ,
Verlies aan personeele belastingen gemiddeld
plm Terugslag
op
patentrecht
en
bedrij f sbelas-
plm
ting
Totaal getaxeerd verlies.
Om
van
den
vendukantoren enz. den
Bij dit
overschrijvingsrecht,. omzet
van
teruggang
niet eens te spreken.
tegenwoordigen rentestandaard van 4 pet
een kapitaalverlies van
l
maakt
millioen 'sjaars.
1
t
Alzoo een maatschappelijk kapitaalverlies van f 8.000.000 eens en verder van f 1.250.000 in 's jaars oeconomisch
maakt
verlies.
Over 50 jaren
millioen
of f 70.000.000 rond aan vermindering van nationalen
dit
62'
.,
millioen
plus
8
rijkdom.
Daartegenover staat eene besparing van uitgaven voor den
van 50
staat
paring niet
ad.
eens
Xƒ 4
rente
150.000
procent
op rente
(*)
van
—f
dit
7.500.000 plus rentebespakapitaal
berekend).
f 300.000 (nog
Werd
rente op rente
Door de reorganisatie van hel binnenlandse!] bestuur op Java Madoera zou daarop /' 162.000 'sjaars bezuinigd worden, waarvan echter dadelijk weer f 100.000 afgaan voor de buitenbezittingen. Wij hebben echter alleen niet Java te maken. (')
en
3
van
zou
dan
berekend, jaar
/'
plin.
in
50
2.500.000
10 millioen.
of totaal
nenlandseh
voorgenomen
de
brengt
Alzoo
reorganisatie van het bin-
Madoera eene vernietigiDg aan nationalen rijkdom in 60 jaren of geJava
op
bestuur
60 millioen
van
geven eene kapitaalbesparing
dit
7.500.000 en eene rentebesparing van
en
middeld per annum van 1 - millioen gulden mede. In deze critieke economische tijden acht ik den maatregel '
van bestuurs inkrimping dan ook moeilijk langer te verdedigen. De heer H. J. W. van L.vwk k van Pabst heeft wel beweerd (') dat er door die reorganisatie ruim 1900, lees 1926, gelukkigen in de inlandsche ambtenaarswereld zijn gemaakt, wier inkomen voor de eene helft met f 15 's maands, voor de andere helft met f 10 's maands (-) is gestegen, doch
een getal van 014 ongelukkigen aftetrekken,
vergeten
heeft
verdwijnen, van wie alleen 128 in supe-
langzamerhaud
die
en
En aan de belangen
betrekkingen.
rieure die
nakomelingen
hunner
heeft
hij
der ingezetenen
blijkbaar heelemaal
niet gedacht.
Voor
eene
huishoudkundige studie jeremiades
eene
oeconomische,
van
en
sociaal-politieke
de onderwerpelij ke, hebben
als
ambtelijke
zijde,
evengoed
de
als
staatal
de
stoute
beweringen van enkele eerzuchtigen in zake de reorganisatie als beoogende meer speciaal het eigenbelang en niet dat van
om
Het was daarom dat wij de zaken alleen van een zuiver objectief algemeen standpunt hebben willen bekijken, overtuigd dat een nieuw verlies van algemeen, minder
het
1'
millioen
-
het
lijf.
welvaart 'sjaars, op de
maatschappelijke
aan
ruim 100 millioen per annum voor eene bevolking van bijna 26 millioen
reeds geleden, niet veel uitmaakt
Edoch, doet
het
is
overloopen
openlijk
één
slechts
zielen.
druppel, die den vollen beker
en het was slechts mijn eerlijk streven
aantetoonen
de
dat
maat
(economische
dreigt
worden overschreden.
Sur
(') !
i
Rott.
'.'-/.
Namelijk van
van tof
16 /
December 1899 2de
l<»
en sederi
1
blad.
Januari
1901
La. A. i"t
f 15
om te
-
VIII.
WENSCHELIJKE VORM VAN HET LANDBOUW CREDIET VOOR INLANDERS OP JAVA IN HET ALGEMEEN.
„La question du crédil agricóle uu problème actuel pour Java."
esi
Pabdémas.
De
grootste kunst
Een staat gemeenschap geacht
om
onbeleend
rijk te
worden, bestaat niet in geld
na,
als
hij
ten allen tijde sol vent
de renten van zijn schuldenlast
en wordt
is
Het van waardevolle staatsbezittingen, de aanleg openbare werken uit de directe middelen, zijn, te voldoen.
laten
van groote, uit
om
maar in de wetenschap hoe met het zal besteden. komt volkomen zijne verplichtingen tegenover de
sparen,
te
een staathuishoudkundig oogpunt beschouwd, even zoovele
fouten. Van dit standpunt bekeken, Demaksche waterwerken en de Solo-vallei werken
ceconomische
geen andere middelen
te
noemen, die geheel of ten deele
werden
zijn (')
de
— om
de gewone
uit
betaald — staathuishoudkundige
misslagen.
Evenzeer de staatsspoorwegen op Java en Sumatra.
Door
den
aanleg
van
groote
bevloeiings-,
verkeers-
en
beveiligingswerken uit de directe middelen, betaalt het tegen-
woordig
geslacht
de
lusten
eerste bovendien de lasten
En niemand schap,
(')
hoe
van het nageslacht en heeft het
van dien aanleg tevens
betaalt graag voor een ander.
men
als reliefworks,
te
is
het geld besteedt, die de kunst
Beschouwt men deze werken
getwijfeld uut gehad.
Het
dragen.
de weten
om
dan hebben
rijk te
ze
on-
60 worden uitmaakt. En het geld wordt manieren nog altijd slecht besteed, adres van tal van ambtenaren.
Zou
b.
de declaratién
v.
het mogelijk zijn dat een nieuw verlies van maatschap-
pelijke welvaart van
1
millioen 'sjaars, door de aanstaande
-
'
reorganisatie van het binnenlandsch bestuur op af
op velerlei
in Indië
door
lijden,
te
Java van 1901
inlandschc bevolking nog zal kunnen
de
worden vergoed?
Zou
peu
het
Tjawikrama,
Wongsowikrama,
Pa Saminin
zeker naar ieders zin
zal
neen
van
daardoor niet worden verstoord
bestaat,
antwoord
evenwicht op Java dat nu nog tant
ceconomisch
het
soit
c.
Hun
s.
Wij gelooven echter
zijn.
vermeenen dat deze
en
Vraagt
*?
laatste oeconomische slag,
aan Java toegebracht, dat evenwicht zal gaan verstoren.
De
grootste kunst
in geld te
En de gelijk
sparen
om
reorganisatie
is,
rijk te
worden, bestaat immers niet
maar, enz
:
is
eene besparing.
zou deze slag afdoend dienen
te
Als het nog moworden afgewend,
n'en déplaise enkele reputatiën.
Eén mislukte en
rijstoogst,
de balans zal
over een paar gewesten verspreid,
overslaan naar de zijde der lang ver-
i.
ook
niet
meer
de rijstcultuur verbeteren met
nog als
een
keeren geldcrisis.
alle kracht,
!
Dit
Wij moeten
die ons ten dienste
daardoor de productiviteit van het land verhoogen.
staat en
En
te
pessimisme, maar zuivere overtuiging
geen
is
dan
doch
wachte,
o.
hiervoor
eens
noodig, naast irrigatiewerken, geld, geld en
is
geld
in
de
De
desa.
,,don
gratuit" te verschaffen.
goed
rentegevend voorschot
eersten nood
;
daarna kan
men
staat behoeft dit geld niet
Van te
staatswege dient met
worden geholpen
in
den
de ontwikkeling der cecomische
toestanden overlaten aan de ambtenaren van het binnenlandsch inlandschc en europeesche.
bestuur,
dan
kan
worden, bij
eene
rpconomische
betrekkelijk
de onmogelijkheid
doende
mate
en
niet
om
crisis,
lang
Wordt
dit niet
gedaan,
die ons noodlottig
meer op
moet
zich doen wachten
afdoende de directe lasten
in vol-
toch rechtvaardig te verhoogen en de pro-
61
ductie
gelijken
tred
houden
doen
te
met
den aanwas der
bevolking.
Alvorens beelden
meest
overtegaan
bouwcrediet
ampel
een
stand
meest
vorm,
wcnschelijken,
Java dient
op
m.
die
de
worden gegeven,
te
van wat op
overzicht
in
praktijk
aan het inlandsch land-
i.
schijnt mij
gebied elders werd
dit
tot
gebracht, niet overbodig.
Ik lijke
den
omtrent
bruikbaren
uiteenzetting van de denk-
eene
tot
mij voor dat de oprichting
stel
van de noodige
spaarbanken voor inlanders met beperkten inleg
plaatse]
(
)
aan landbouwbanken met beknopten omzet
verbonden
tevens (-)
het
aan het doel zullen beantwoorden.
best
In het kort zal ik de verschillende wetten, het in Europa werkend landbouwcrediet beheerschend, de revue laten passeeren. Een enkel woord zal ook worden gewijd aan het
nederlandsch-indisch landbouwcrediet en de geschiedenis zijner ten behoeve van de cultuur van producten voor de
wording,
europeesche de
markt.
(?)
inlandsche
Na
:;
(
)
dat overzicht hopen wij voor
landbouwtoestanden
op
Java met recht van
eene keuze te kunnen doen.
wetenschap de
meening verdedigen,
en
agronomische
op
Java, een locaal landbouw,
crediet op bescheiden schaal, zonder zakelijk
grond,
om
verband op den
oeconomische motieven de voorkeur verdient boven
een
grondcrediet
den
bouwgrond.
Als
zullen wij
gegeven de huidige agrarische
dat,
toestanden
Daarna
met hypothecair, dus zakelijk verband op
antecedenten
kunnen
den twijfelaars omtrent de
wij
gezonde en spoedige werking van het landbouwcrediet wijzen op
de
werd en
:
)
(
8 (
7
o.
m. gedeeltelijke
)
Als
—
van 1884 1886 voor de met staatshulp verkregen. Toen
instelling
suikerindustrie
uitvoerrecht
(')
met de
resultaten
europeesche
vrijstelling
en opschorting van cyns
verleend aan de benarde industrie,
maximum maximum
per persoon
b.
v.
por
Maart 1880 (Staatsblad No.
later
f 100.
50 op G maanden. bouw b. v. Ordonnantiën van 1 December 1884 (Staatsblad No. Als
om
/'
57).
217) mi van
62
worden gevolgd. Nu zou evenvrijstelling van landrente dienen gegeven in noodlijdende, alias min produceerende te worden streken, maar daarentegen ook de grondhuur der bouwgronden volledige afschaffing te
door
goed geheele of gedeeltelijke
van
staatswege
in
de
cultuurcentra
op
billijken grondslag
worden gefixeerd. Gelijktijdig zou het landbouwcrediet overal moeten werken, waar de woekerhandel zich op het product heeft geworpen en ook daar, waar schrale gronden betere irrigatie en bemesting vorderen. Eerst dan dienen
te
zou de Xed.-indische staat hare verplichtingen tegenover land en volk hebben betracht.
Door den heer F. Fokkens wordt een hypothecair verband op door inlanders geoccupeerde gronden voorgestaan, waarbij conversie van communaal in individueel bezit noodzakelijk absolute
en
Ik acht
wordt
van
hulp
om
dit
staatswege onontbeerlijk zouden
vele redenen gevaarlijk!
verbroken.
te veel
De
nog meer vervreemden van het
geval
In
is.
zijn.
Het desaverband
suikercultuur zal den inlander
zijne
bouwgronden dan nu reeds
de suikercultuur
is
veel buitenlandsch kapitaal gestoken.
veel chineesch en ook
Eene uitlanderskwestie
kunnen verhaasten. De vervreemding der bouwvelden zou niet voldoende meer kunnen worden tegengegaan, nóch door de desa zelve, noch
zou de
crisis
door den staat.
Naast
de
zouden
desa
krijgen
wij
suikerrepublieken
in
stede van suikerondernemingen, werkende op vrijwillige (sic) overeenkomsten met de bevolking. De ordonnantie van 21
1899 (Staatsblad No. 263) zou in gebreke blijven te doen wedervaren. zal de keuze voor Java meening mijn bescheiden
September hare
considerans vol effect
Naar
liggen tusschen een
moeten
landbouwprivilege bestaat
— dan
op
bij
grond
en
de wet erkend conventioneel product
— zooals
in België
wel een eenvoudig oogstverband met preferent
privilege voor den geldschieter, zonder verplichte consignatie
van
het
product
het product ook
aan
de
macht des
geldschieters,
maar na
uitvoerbaar op vee en landbouwgereedschap,
macht van den schuldenaar berustend of aan de gemeente behoorend en haar in bruikleen afgestaan. dus het program, reeds in 1898 door mij onder den
de
onder desa
als
Ziehier
pseudoniem Pandc'mas aan de hand gedaan. De keuze bepaald hebbend tot dezen laatsten vorm in den meest uitgebreiden zin, zal later, aan de hand van de itawet op
liaansche
gebracht.
natuurlijk
Eene
bouwgrond.
worden
bespreking
in
nadert in zijne landbouwtoestanden het meest
Italië
behalve
Java,
omvattend,
materie
deze
geving,
ecne concept-regeling van wet-
dit gebied,
vorm van
den
in
eenvoudige
registratie
van den
bezit
door
bestuur
het
kunnen
zou de rechtsgeldigheid der getroffen overeenkomsten verzekeren of bekrachtigen.
van
Uitgaande verhoudingen,
staatsinmenging, dieper gaande dan toezicht op het beheer,
minder
verleenen
het
en in oeconomischen zin zelfs schadelijk
wenschelijk
De
belemmerend.
en
de creatie van een landbouwcrediet
aan
Inlanders ten grondslag dient te kunnen liggen, achten
voor wij
doch ook een per-
zakelijke
een
alleen
waarborg
soonlijke
denkbeeld dat, gegeven de agrarische
het
niet
zich m.
dient
staat
te
i.
bepalen
tot
een voorloopig en rentegevend voorschot
van
ten dienste der landbouwbanken.
Treedt
het
geldschieter
inlanders
gouvernement dan
op,
de
is
optewekken,
als
rechtstreeksch
risico
groot.
om
en
blijvend
het wantrouwen der
Het denkbeeld mag
geen post kunnen vatten dat het gouvernement alleen daartoe
verhoogen, alzoo
beeld
hen
in het
der schatkist crediet zou verstrekken of zijne bemid-
belang deling
bij
den
verleenen
mogelijk fiscus
spoedig
in
zou
later
om de andere
de hand ontstaan
te
en
inlandsche
belastingen
te
belastingen inte voeren en
werken. nijdig
En zou
dat dit denk-
voortwoekeren,
daarvan geef ik hier de verzekering. Bij alle heerendiensttot
1899
king" in
was de
en landrente-onderzoekingen van 1880
leus „verlichting der lasten
van de bevol-
en het resultaat verzwaring dier lasten door heffingen
geld.
De
fiscus,
eenmaal door jarenlange
actie
boven de
!
64 betaalkracht (1878
— 1899)
mentor hier
tot
de bevolking
bij
tot
van het landbouwcrediet op Java zijn. Hij zal zich de rol van volgeling moeten bepalen en op grooten
afstand het crediet dienen achterna te komen.
de waarheid
ons
den en worden
niet,
wij
nu de nimbus van rijkdom,
dagelijks meer,
dit
Verhelen
de desa impopulair gewor-
wij zijn in
in de oogen des Oosterlings vroeger omgaf,
ons
die
een spooksel,
kan nimmer meer de vertrouwde
gandroewa geworden,
een
is
weg-
getrokken, vooral door de reorganisatie van het binnenlandsch
Aldus geen bank
bestuur.
van
svsteem
Dit
of
banken van gouvernementswege wantrouwen wekken en die
zou
helpen
gevoed door de inblazingen der machtige woekeraars, overal verspreid, den desaman des te zekerder voeren in de twijfel,
macht
hetzij
parasieten,
zijner
Chineezen, hetzij eigen land-
genooten of gedemoraliseerde Europeanen. De veepest in West-Java (1879 1883) bewees wat directe
—
ruwe inmenging van den staat
en
de desahuishouding
in
te-
weeg kan brengen. Er zijn m. i. noodig banken op den voet van de spaarbank onder commissoriaat van het plaatselijk be-
Modjowarna,
te
crediet
stuur,
bestuur —
van met
enz.
Dit
blijvend.
van
vee,
— doch
landbouw-
l
(
)
renten
(l 1 /,
a 2 pCt.
termijn (zes maanden), een soort van
en geen précair hypothecair verband, dat
der
veto
een
tot
korten
dus
grond
macht van den schuldenaar zou moeten worden verleend op ge-
crediet
op
maands),
's
den
de
makkelijke voorwaarden tegen lage oogstverband
van
huisraad,
product,
— onder
grenzen der afdeeling
de
verband
onder
niet
onderzetting
gereedschap,
binnen
verleenend
desa
zou kunnen leiden en buitendien
om
veel omslag met zich brengt
gewild
te
te
kunnen worden.
Voor de invoering van Fokkens' crediet zouden gevaarlijke schokken in de desahuishouding en den bezitvorm der bouwnoodig
velden
(')
75
tol
IS
i
24
Er
zijn.
procenl
100 procent
in
's
is
jaars
slechts
i-
6 maanden.
nog
eene ordonnantie noodig
altijd
laag.
De woekeraar rekent
!
65 den
in
van die
zin
Staatsblad 1886 no. 57,
in
maar nu
ter
bescherming van de oeconomische belangen van den inlander
ook buiten
De op
de cultuurcentra.
van
ordonnantie
welk
product
markt
1886
treft
ook het product, geteeld
inlanders met permanent oogstrecht bezeten grond,
door
volstrekt
bestemd
is
voor de europeesche
niet uitsluitend al
(*),
dan ook
is
de producent
niet
i
de
doch de verwerker van het product (de suikerfabrikant) de geldopnemer, en geeft deze ook de bibit.
inlander),
Dezelfde mannen, die de suikercrisis van 1884 door „crediet" hebben bezworen, behooren thans eens aan het werk te gaan
om
een veel ernstiger
van Java,
De
keeren.
te
crisis, Il
y
de padi-crisis der arme bevolking a de quoi
Inlander heeft het voor drie kwart deel des jaars niet
goed, zelfs niet in de cultuurcentra, in de tot
en met April.
De
het welzijn van 25.000.000 Inlanders staat toch wel
Eilieve,
hooger dan dat van 50.000 Europeanen
van dien goed
)
de
alias
maatschappelijke
bedoelingen
en
slag
worden,
Onze
wij de cijfers
welvaart van 40.000.000
over den archipel verspreid, wel meer wegen dan
egoïstische
allerlei
nemen
geheel door Java gevoed, dan zal het welbegrepen
inlanders,
de
(
of
en beschouwen wij de buitenbezittingen zoo
2
tijd
als
belang,
maanden Augustus
loonen worden ook daar steeds lager.
landaard'?
eischt
tijd
Dit
zal
rechtvaardigheid worden
wil
politiques"
van een 40.000 Europeanen van
wordt
althans
zoo
dienen
te
betracht in Insulinde.
waarheid, niet die welke door „charmeurs
verkondigd,
Ons onbevredigd rechtsgevoel
want dat eischt
het
maar surrogaat!
is
inslaan
van
een
anderen weg.
Duizendmaal zwaarder verwaarloosden buiten
's
wege
het gewicht
van dezen lang
van hen, die in en lands vergaderzalen het wel en wee van Indië verplicht
op
de schouders
Hoeveel suiker toch wordt thans niet op Java aan Ghineezen (') verkocht voor plaatselijke consumptie, enz. Hoeveel gaat er naar Japan, China, Amerika? Hoeveel rijst gaat niet naar Europa?
O
1884
— 1886.
5
66 rneenen
kunnen
te
en
behandelen
te
belang
eigen
daar
partij,
al
die alleen het
vertegenwoordigd door aandeelhouders
beoogt,
door familieleden, vrienden en geldkennissen in dit De Javaan heeft bescherming noodig tegen
en
schoone
vaak en
slechts al te
gewillig de volgelingen waren eener
land.
het kapitaal, den openlijken woekeraar, en tegen den Chinees,
diens verborgen colleg
.
mogen de europeesche cultuurkomen en slechts voor een wegen in de schaal der menschelijke
Slechts voor één vijfde deel
en industriebelangen in aanmerking duizendste deel kunnen
50
gerechtigheid, tijd
om
het
individu
met
het
)
het
demoraliseert,
het
om
urgent
is
zwaar
onevenredig
is
om den
daar
hem daardoor
1
1000.
:
Het
is
noodig
om
die niet
kunnen volvoerd
van
het beheer niet
lasten
drukken
uittescheiden
de schouders van
op
van
lust
en
last:
Inlander oeconomisch verder
te
brengen
begrip
zonder
zijne geldelijke slavernij
uit
toestanden
ceconomische
Java's
de
doen
te
proletariërs,
millioenen
en
=
waar deze vrijheid geen waarde heeft en
1
f
opmaken van programma's,
worden,
is
50 millioen
optehouden met systemen en principes tot vrijmaking
van den Javaan,
tijd
zij
mille op
zijn
door
de
te verlossen.
en
door
rot.
industrie en staatsbeheer zijn op te hooge schroeven
Landbouw,
gesteld en daardoor afhankelijk geworden van één ongunstigen factor in den landbouw van den kolonist of van den inboor-
En onder
ling.
schaarschte
in
de
geldcirculatie kwijnt de
handel.
De van
tactische fout ligt in het regeeringsbeleid uit
moederland
het
kent den drang een
Zulk
van 1871
Een volk
— 1899 als
het
voor vier vijfde deel bestaande uit landbouwers,
javaansche,
klimaat.
aangegeven.
Zijn
tot
kapitaalvorming niet door het gezegende
eenig
volk
heeft
noemenswaardig
bezit
is
de veestapel.
alleen behoefte aan een tijdelijk land-
den grond, waarop het in hoofdzaak en uitsluitend onder allerlei fraaie benamingen een
bouwcrediet,
Artikelen
eisenen
zonder
56
en
verband
57
van
op
het
dringend een andere redactie.
Regeerings-reglemenl
van
1854
67
•
permanent
oogstrecht
Individueel bezit, agrarisch
uitoefent.
eigendom, heeft het dan ook niet van
Het
mogelijk
is
van
verband
noode.
landbouwcrediet
dit
vee
product,
verleenen onder
te
huisraad
en
en
aangezien
hier
nóch eigenaren, noch verpachters, noch notarissen of bankiers, zooals
Europa,
in
en
verleenen
den inlandschen landbouwer
aan
crediet
woekeraars en beunhazen ver-
uitsluitend
dit
schaffen zonder eenig staatstoezicht, zoo wordt het noodig ons
daarmede,
als rechtstreeks
belanghebbenden,
Het zou ook wel mogelijk cash-credit
zg.
te
gaan bemoeien.
ben ik volkomen met den heer FOKKENS eens.
Dit
een persoonlijk crediet, een
zijn
verleenen, onder borgstelling van twee of
te
meer verwanten, zooals in Schotland voor den kleinen boer bestaat, doch dan moet ten alle tijde op goede trouw gerekend kunnen worden en waar de suikerindustrie werkt, bestaat deze niet meer. Rentelooze
van
voorschotten
koffietuinen
mentswege
sinds
als
1892
aan de bezitters
Oost-Java en in Madioen van gouverne-
in
werden
verleend,
kunnen
niet verstrekt
voor de behoeften van een volk van plm. 20
met
20.000.000
circa
in achteruitstrevende richting,
rentegevend
voorschot
Bank kan
Javasche
honderdtal
een
geen
bestuur,
helft
in
van m'.
i.
staatsbudget
zou
onvoldoende blijken. Een
landswege,
door middel van de
echter wel verstrekt
gouvernements-administrateurs, producenten,
Wat
houdingen.
Waar
Het
ondanks de reorganisatie van het binnenlandsch be-
daartoe,
tuur
op
landbouwers.
worden
millioen zielen
maar
worden aan hoofden
van
beheerders der volkshuis-
zou hiertegen zijn?
Europa door
associatie en coöperatie in de
tweede
dezer ten einde spoedende eeuw zooveel
is gedaan ook waar op Java de gemeenschapszin der
landbouwgebied,
bevolking
in
taal
en gewoonten, vorm van grondbezit en wijze
van
opbrengst van belasting in arbeid, waterverdeeling, enz.
ons
zoo
en
der
duidelijk
bevloeiing
blijkt
in
tal
en de literatuur van den landbouw
van
desa-instellingen ons een ge-
meenschapsverband toont van onverbreekbare hechtheid, drale
68
men
niet
Langer
om
ten bate der opheffing en verbetering
van den ceconomischen toestand des iuboorlings partij te trekken van diens solidariteitsgevoel, met behulp waarvan de in Europa op
financieel
hier practisch
landbouwkundig gebied opgedane ondervinding kan worden aangewend.
Hen bevorder e eenvoudig
de oprichting van kleine land-
bouwbanken, verbonden met
locale spaar-
en depositokassen,
zooveel mogelijk beheerd door eene commissie uit de hoogste
inlandsche
ambtenaren, onder toezicht van het plaatselijk be-
stuur.
Voor Java kan de oprichting van kleine plaatselijke spaarbanken voor inlanders, zooals nu reeds te Modjowarna in Oost-, te Soekaboemi in West- en te Poerwakerta in Midden-Java bestaan, in den allereersten landbouwnood voorzien, als het ingelegde
kapitaal
der
desa
gemaakt aan de behoefte aan
voor een deel bruikbaar wordt
crediet
van den landbouw derzelfde
te werken onder worden daarmede resultaten in goeden zin verkregen, dan richte men kleine landbouwbanken als succursales in elk gewest op, met beperkt areaal van werkzaamheid, aldus ageerende als giro-instelling ten behoeve van den inlandschen landbouw en wat daaraan annex is. Dit denkbeeld behoeft geen droombeeld te zijn, dat in de naaste toekomst geen resultaten kan geven, zooals de bewonderaars van het oude reclame systeem mij voor de voeten
afdeeling van beheer.
de
bevolking
Begint dit spaarsysteem
en
werpen.
Men van
versta
mij
wel en legge niet langer het zwaartepunt
ons bestaan als koloniale mogendheid
bij
eene industrie
(de suiker), die, even wisselvallig als de koffie, ons staatsbudget
zonder occonomisch beheer geen vasten steun kan aanbrengen en
buitendien
alleen
hare
eigen
richting moet eens en voorgoed in het
kader der kleine
belangen
bevordert.
hebben uitgediend,
als
Die
behoorende
politiek.
Kleine volkslandbouwbanken, onder beheer dermunicipaliteit,
kwamen gi«
:
,
in
Noord-Italië, in Oost- en West-Duitschland, in Bel-
Frankrijk en Schotland
tot
grooten bloei.
Zij
oefenen daar
69 sinds tientallen van jaren een weldadigen invloed uit op den
kleinen landbouw, die echter daar minder dan hier de eerste
bron
is
der volkshuishouding. Naar mijn bescheiden meeninu',
zeg het nogmaals,
ik
bevolking
der
doch
om
langs den
niet het doel
weg van
in
zijn
het belang
de betaalkracht
van den
fiscus,
het binnenlandsch kapitaal vrede
bewaren en daardoor tevens voor een goed deel
en
rust
de
middelen
te
Daarvoor
verkrijgen tot het bestrijden der kosten van
te
den openbaren geoefende
mag
verhoogen
te
dienst.
zijn
vooral
noodig oeconomisch ontwikkelde en
bestuursmannen, tevens bekend met de volkshuis-
houding en dient voor het stabiel oeconomisch evenwicht het
worden overgebracht naar de volkscultures, viermaal meer beteekenen dan de zg. cultures voor de
zwaartepunt die
te
Europeesche markt.
IX.
HET LANDBOUWCREDIETWEZEN La
question
IN ITALIË.
du
crédil agricole est
nu problême de aotre temps. Panjdémas.
Wie belang
stelt
in
naar het Noorden van
landbouwcrediet en volksbanken moet
Laten
reizen.
Italië
wij een oogenblik
daarheen gaan, getroffen door de overeenkomst
in
agronomische
Daar vindt men een arme, voornamelijk landbouwende, doch zwaar belaste
toestanden dichte,
van Noord-Italië met Java.
plattelandsbevolking, die zich, vooral in de lagunen en in de
van de Po en
delta
in
bij
de meren met rijstcultuur en vruchten-
bezighoudt, en waaronder het woekercrediet, voornamelijk
teelt
handen van Joden, brutaal het hoofd opsteekt. 18
tot
40,
van het geleende.
éischt
tot 20,
ja tot zelfs .100 procent jaarlij ksche rente wordt ge-
Tout comme chez nous!
Ook daar
een milde, zachte natuur met verarmde gronden van oorspronkelijk groote vruchtbaarheid.
Hier
zware, doch ongelijk verdeelde, meerendeels landbouwende bevolking, die in haar vee, haar
een
behoeftige
schamel huisraad en eenvoudig landbouwgereedschap geringen waarborg aan het crediet kan bieden. Daar wordt tot 35 procent zooals
'sjaars wij
geofferd aan den fiscus, hier tot 70 procent,
hebben
gezien.
Beide
heffingen zijn belastingen
op de armoede.
De landen
vruchten van don landbouwarbeid worden groot en deels
aan
den
vreemden landbonwwoekeraar
men
fiscus
geofferd.
en
in
daardoor
deze twee
aan
den
In beide landen vindt
eene plattelandsbevolking, levende van de hand
in
den tand,
!
71
van dag Uier
100
tot
dag, niet zelden overgaande tot diefstal en roof.
tot
een
procent
thans
daar
geregeld
niet- wettelijk
zes
in
een
landbouwkrediet, dat 75
maanden
van
credietbanken,
stel
het geleende eischt,
werkende
onder
eene
credietwet.
Hier neemt de bevolking, vooral van Zuid-Java,
maanden haar toevlucht
tot
in
;
het
Noorden
zich over aan veediefstal en straatroof.
zij
Daar neemt
het
in
zij
Noorden
voedingsmiddelen
aan
schaarschte tot
de schrale
het inzamelen van boschproducten
en voedt zich met gadoeng en wilde pisang geeft
in
handenarbeid,
erfpachtslanden,
zwermt
haar
heerscht,
tot koeliediensten
hier
of
de maanden, waarin
in
in
toevlucht
fabrieken of op
naar andere streken.
tijdelijk uit
In het Zuiden van Italië zijn dan de lazzaroni en de bandieten
legio,
Noorden gaan de
het
in
spelers, de schoorsteenvegers
Door uitzwerming
is
viool-
en mandoline-
en liedjeszangers het land
uit.
op Java de reeds talrijke klasse der
„wong-badjingan" ontstaan, die vooral
in
Oost-Java van onder-
neming naar onderneming trekt om werk bij den koffiepluk te zoeken en ook in Midden-Java zijn deze „wong-badjingan" reeds talrijk en berucht.
Chaque médaille a son revers, Mr. N. P. van den Berg Er zijn dus verschillende aanrakingspunten, doch ook verscheidene verschilpunten met Italië, echter niet in Java's voordeel. Juist
in
Italië
van
Europa,
hier
nog
bank bank
te
vindt
men
thans de grootste spaarbanken
met een uitgebreid net van succursales, maar
niets
van beteekenis
in dat opzicht.
Zoo
telde de
Milaan een paar jaren geleden 112 succursales.
De
met een groot aantal hulpbanken, heeft millioen lire Deze en andere groote 30 (') aan inzet.
te
thans
Bologna,
spaarbanken,
niet
door
het
rijk gesubsidieerd of financieel
gerugsteund, zijn de geldschieters.
Ook (1)
1
vindt
lire
=
men
een
er
ongeveer
1
groot
aantal
franc, bij ons 47'
.,
volksbanken, goed
cent
72
beheerd en krachtig gesteund door de ingezetenen, die voornamelijk crediet verleenen aan den landbouw,
Bergamo,
te Lodi, te
volksbank
Cremona, Bologna,
te
b. v. te
Milaan,
Zoo
telde de
enz.
Milaan, die ook aan de kleine industrie, de hand-
te
werksnijverheid, crediet verleent, een vijftiental jaren geleden
50
raillioen
aan deposito's: nu reeds bijna 90 millioen.
lire
In de meeste dorpen van Noord-Italië vindt
men landbouw-
banken in miniatuur, soms, doch niet altijd, beheerd door den gemeenteraad, dan weer door enkele notabelen. Al deze met
bankjes
staan
centrale
provinciale of stedelijke banken.
hebben
te
rekening-courant
in
gegeven
en
den
dan
thans
in
komt
Italië,
italiaanschen staatsoeconoom Luzzati
zouden
1
f ),
toe aan destijds iets
evengoed die eer moeten geven aan
wij
tijdelijken
tot
stoot
Als er op Java van volksbanken
minister der schatkist.
komt,
den
eer,
op hechten grondslag
tot vestiging
van het spaar- en landbouwbankwezen den grooten
De
de oprichting en verbreiding dezer
tot
volkslandbouwbanken
bovengenoemde
de
minister
der schatkist benoemden
staatsman F. Fokkexs.
De
door
bijeengebracht
wel gestelden
doch
volksbanken
italiaansche
kapitaal,
alle
enkele
werken
kleine
ééne richting samen
in
kapitalisten of
Elke bank werkt zelfstandig,
den omtrek.
uit
werden opgericht met klein
om
de
stoffelijke
welvaart van de landbouwende klasse in de eerste plaats, maar
van de geheele
ook
verdeeld. zijn
tot
nijvere bevolking in het bedrijfsareaal
Elks sfeer van werkzaamheid
verhoogen.
te
Enkele
dier
geeft voor eigen rekening
„schatkistbons" voor den landbouw
opgenomen dan
kapitaal crediet enz.
(I)
nauwkeurig
groepen vereenigd, onder gemeenschappelijk toezicht.
Elke landbouwbank geld
is
volksbanken, niet ver van elkander,
bij
de
de
stedelijke
dorpsbanken,
en
van de groote spaarbanken
Die
uit.
Met
zoogenaamde
die bons
wordt
volksbanken met grooter de te
eerste genieten
weer
Milaan, Bologna, Turijn
groote spaarbanken leenen onder zadelijken waar-
Vergelijk Leon
-
.h
jours dans la haute Italië."
73
borg
aan
volkslandbouwbankcn en deze zetten
de
verstrekt
personeele
of
om
crediet
een persoonlijke
in
borgstelling;
meer landbouwers.
Al
in
dito,
liet
haar
onder reëele
het laatste geval van twee of
en kleinere banken hebben rechtspersoonlijkheid en genieten van rechts- en rijks-
wege
deze
grootere
privilegiën of faciliteiten.
Op
stel ik mij voor dat ook op Java bij eenige van het spaarbank- en hulpbankwezen het land-
deze wijze
uitbreiding
bouwcrediet
Hierover
voor
zou
Inlanders
kunnen worden
Wenden
van
wij
Italië uit
den blik oostwaarts, dan
de graanhuizen, die op bezwarende voorwaarden,
den
bij
oogst,
boer aan zijn
ingericht.
later.
te
zijn het
verrekenen
den rumeenschen en den zuid-russischen graan-
crediet helpen.
Vooral
te
Odessa en
te
Taganrog
Ook
de crediet-gevende graanfirma's gevestigd.
de Zuid-
russische Spoorwegmaatschappij verleent voorschotten op land-
bouwvoortbrengselen, mits deze haar later ten vervoer worden
Een
afgestaan.
soort landbouwcrediet dus in
den vorm van
pandrecht, uit kracht van consignatie en met recht van vervoer.
en
Oostenrijk
Noord-Rusland en geheel Dene-
Hongarije,
marken hebben volksbanken volgens Delitsch,
zooals
Doch deze Keeren
De
voornamelijk
dit
laatste instellingen
daarom naar
wij
het
stelsel
Schultze-
Oost-Duitschland werkt.
in
voldoen vooralsnog voor Java
niet.
Italië terug.
italiaansche volksbanken zijn geen naamlooze en daar-
door
reeds
alleen
vereenigingen
verdachte
van personen,
vennootschappen, maar slechts
van
niet
kapitalen.
Het
zijn
zuiver lichamen op coöperatieven grondslag, waarbij alleen vereischt
wordt dat de leden éénzelfde beroep uitoefenen, gemeen-
schappelijke belangen hebben, in dezelfde streek wonen, solide zijn
en
in
het volle
bezit
hunner
burgerlijke
en
burger-
schapsrechten.
Deze banken
doen
uitsluitend
zaken met de leden.
De
behaalde winst wordt jaarlijks onder de leden verdeeld, naar-
mate ieder zaken met de bank heeft gedaan. Onze chineesche kongsi's a peu prés Door onderlinge samenwerking worden !
:
74
van niet-kapitalisten ge-
behoeften
gemeenschappelijke
hier
makkelijker en beter bevredigd, wordt het gemeenschappelijk
landbouwbelang eu daardoor ook het algemeen belang bevorderd, De volksbanken niet met staatsbladen, maar daadwerkelijk. in Noord-Italië
wat ook
verleenen soms zelfs crediet zonder borgstelling,
Schotland veel voorkomt.
in
Ze zonden nog grooter nut kunnen stichten dan nu, indien de voorrechten van den verpachter, eigenaar van den grond, meer beperkt waren en indien niet de wet, door de bepalingen op het pandrecht, aan het verleenen van zakelij ken waarborg (zonder overbrenging van het pand in handen des geldschieters)"
de ook
ons
bij
lande bekende bezwaren in den
te
Toch komt ondanks landbouwcrediet
banken
— geen
21
stelde.
—
in
den zuiversten vorm
1869 werd aan de volks-
Juni
recht
het
Italië
in
grondcrediet
van
wet
de
Bij
voor.
weg
die bezwaren, in Italië het persoonlijk
verleend landbouwpapier
uitte-
geven, binnen een en negentig dagen na de uitgifte betaalbaar,
doch
met mogelijkheid van
Java
zou
en
dit
eene
verlenging
verlenging tot zes
tot
papier inwisselbaar kunnen worden gesteld
banken in eenzelfde gewest
werd
Tevens
Italië
in
b. bij
v.
Voor
een jaar.
maanden kunnen
volstaan
bij alle
volks-
b.
de wet van 1869 bepaald, dat
de door de regeering goedgekeurde en met name daarbij ge-
noemde bankinstellingen dit landbouwpapier in disconto zouden kunnen nemen. Verder werd haar toegestaan landbouwproen
ducten
pandbrieven
te
beleenen en
tot het volle
bedrag
harer toegelaten operatiën landbouwbiljetten, op zicht betaalbaar, uittegeven, pachten van grondeigenaren te discoDteeren
rekening
en
voor
te
voldoen.
staatswege gesteld,
De
der pachters in rekening-courant pachten
voorwaarden,
welke
daartegenover
van
aan deze gepriviligeerde landbouwbanken werden
waren
Ie geen biljetten uitgeven lager dan 50 lires (circa 25 gulden);
2e een derde van het gestorte kapitaal der bank, berekend tegen kist
den koers van
van het land
te
vijf
procent rente 'sjaars, in de schat-
deponeeren;
<0
de opeischbarc schuld der bank steeds voor een derde,
r>e
muntmateriaal
door
voorhanden
natura
in
de bank,
bij
te
dekken.
bankmouvement
Het
daarmede bepaald
is
tot
een derde
van het gestorte volgefourncerde aandeelen-kapitaal der leden. Onder deze voorwaarden ontstonden, onder sanctie der regeering, spoedig vijf landbouw-circulatiebanken.
Voor Java zouden zeker drie circulatiebanken van dezen te Samarang en te Soerabaija, aan de bete Batavia,
aard
hoefte voldoen.
Ook andere Cassa
della
bankinstellingen,
lïeisparmio
di
Deze
landbouwcrediet.
leende negen millioen
zooals
Bologna
te
de
Credito agricolo
(')
bevorderen
het
laatste spaarbank, eene rijksinstelling
lires
aan de stedelijke landbouwbanken.
De
verslagen dier bank zullen kunnen uitwijzen in hoeverre
het
aanbeveling
de
verdient
hoeveel hiervan dienstbaar
Vooral
op
postspaarbank en
het landbouwcrediet.
beteekenis en de Credito agricolo di Cagüari
omzet
heeft een belangrijken
Langzamerhand Sardinië
der
arme eiland Sardinië kreeg het landbouw-
het
groote
crediet
gelden
maken aan
te
allerlei
in
verrichtten
landbouwpapier. de
landbouwinstellingen
zuiver landbouwbe vorderend karakter uit het oog. dient ook op Java te
Hiertegen
worden gewaakt; het goede doel wordt
anders voorbijgestreefd.
De
op
bankzaken en verloren daardoor hun
soort
(')
volkslandbouwbank
werd in 1864 te Binnen drie jaren telde de vereeniging 500 leden, had voor 300.000 lires landbouwzaken gedaan en 6000 lires winst uitgekeerd. Na dien breideerste
Lodi,
provincie
den
van
zich
snel
Milaan,
(')
('-)
Italië
opgericht.
1866 af deze vereenigingen, vooral uit
in Lombardije,
en tegenwoordig bestaat daar alleen reeds een
duizendtal volksbanken die
bank
in
bij
grooter bloei haar eigenaardig
Eene andere spaarinrichting dan de groote particuliere spaarBologna, waarover vroeger werd gesproken. Het verslap der bank te Poerwokerto over 1900 geefl hiervan
te
het doorslaand bewijs.
TG
van
karakter
bewaard
hebben
volksbanken
door
ook
de
kleinste zaakjes niet te versmaden.
Het komt mij naar mijn beseheiden meening voor, dat verop dezen coöperatieven grondslag, ook in de
eenigingen
landbouwende en van vischteelt en visscherij levende streken van den West- en Noordwal van Java veel nut zullen kunnen stichten,
mits
gestennd
door enkele gepriviligeerdc bankin-
landbouwcirculatiebanken optredend,
stellingen, uitsluitend als
onder controle der regeering, haar
de wet toegekend.
bij
de latere italiaansche wet in zake het landbouwcrediet
Op
van 23- Januari 1887
zullen wij nader gelegenheid vinden
(')
terugtekomen.
Wat
coöperatie op Java in het klein reeds
Europeanen,
onder
Inlanders
Chineezen,
als
schappelijke belangen het medebrengen dat
ophouden
tijd
met
in
vermag zoowel wier
zij
gemeen-
zich geruimen
minder bevoorrechte streken en hoe daardoor
betrekkelijk
worden verkregen,
opofferingen
geringe
resultaten
kunnen
leere het ondervolgende uit het dagelijksche
leven op een dorp van Java's noordwal.
Toen mijne eeni;
r
ik
in
Mei 1898 het genoegen had het bestuur over
tegenwoordige
en
afdeeling
te
aanvaarden,
stond
sinds
de europeesche lagere school der 2e klasse alhier
tijd
worden opgeheven, omdat het aantal europeesche tijd beneden het vastwas gedaald. Java, voor 20, gestelde minimum op het punt
te
schoolgaande kinderen reeds geruimen
Als voorzitter der plaatselijke europeesche schoolcommissie verzocht ik dringend den toenmaligen directeur van onderwijs
voorgenomen opheffing alsnog
die
te willen
verdagen, overtuigd
dat spoedig betere tijden voor de school zouden
breken, in
deze
in
kunnen aan-
verband met den aanleg van twee stoomtramlijnen
afdeeling.
Toen
ik
daarop de zaak met de leden
der schoolcommissie en enkele ingezetenen besprak, deed men mij het middel aan de hand een „schoolfonds" te stichten, uit
maandelijksche
()
Zie
vrijwillige bijdragen
Economist 1887, deel
I
blz.
574
van belanghebbenden tot
en
mei 580.
te
77
vormen en fonds
te
verzocht
belasten,
men mij zich met het beheer van dat üp uitnoodiging mijnerzijds verklaarden
zich een twintigtal ingezetenen in de afdeeling bereid de zaak te
steunen en ook ouders van niet meer schoolgaande kinderen
en zelfs
kwam
richting op
Voor
die geen kinderen hadden, sloten zich belangeloos
zij,
Er
aan.
1
40
/'
f 64 's maands bij elkander, nu sinds de opJuli 1898 teruggeloopen tot f 42.50 's maands.
's
werd een oude, arme Europeaan met
maands
vier schoolgaande kinderen, onder wie twee meisjes,
geimporteerd
en
dus
zuiver liefdadig en
Op
humaan
Augustus 1898
1
een
nevens
van elders
algemeen belang nog een
doel bereikt.
waren
er 21
schoolgaande kinderen
De
van europeeschen landaard en 14 inlandsche leerlingen. school
is
27
er
zijn
voortdurend boven het minimum gebleven en thans europeesche
15
en
laatsten zijn voornamelijk zonen
en
van
ook
inlandsche
De
leerlingen.
van gepensionneerde inlandsche
actieve inlandsche ambtenaren, van welke ver-
scheidene zich voor dokter- djawa willen bekwamen.
Het fonds bestaat nog en onlangs kon ik een aardig saldo op de postspaarbank zetten, ongeacht reeds driemalen
uit
dat
met kinematograaf, goochelaars, pantomines en kleine kindercomedie's werden bekostigd. Hier werd uit een gemeenschappelijk belang dus coöperatie in het klein geboren om eene onpractische minimum-bepaling fonds
kleine
kinderfeestjes
hare schadelijke werking te neutraliseeren.
in
Ook met lingen
het
oog op het
groot getal inlandsche leer-
verkregen.
mede
in de sterkte.
der
school.
het
eenparig
dikwijls
resul-
De inlandsche kinderen toch tellen niet Hun aantal doet dus niets af tot het behoud Waarom? Omdat het inlanders zijn'? Volgens
taten
De
vrij
van onbemiddelde ouders werden hier gunstige
gevoelen
der
onderwijzers
zijn
de inlandsche
de beste, meest bevattelijke en leergrage leerlingen.
geimporteerde familie
is
er
nog en gaat niet weg, doch
wordt op kosten der gemeente, in verband met de voorgenomen reorganisatie
van het binnenlandsch bestuur, aangehouden voor
den kwaden dag?
Zoo
zijn
de toestanden!
78
De
mag
plaats mijner inwoning
drietal
zich
verhengen
(?)
in
een
kampen, hoofdzakelijk door een paar duizend armoedige chineesche ingeTijdens de koortsepidemie 1896 1898 stierven deze
bewoond
chineesche
uitgestrekte
vrij
—
zetenen.
menschen
Die wijken werden
tientallen tegelijk.
bij
in
1879
door brand en in 1890 door aardbeving totaal vernield en zijn sedert voor een groot deel uit tijdelijke materialen herbouwd,
Doordat
evenals de europeesche wijken.
tot
ver boven de kotta
de Djoewana-rivier aan eb en vloed onderhevig
westwoesson veel water afvoert
uit
is
de Uawah-besar,
en in den is
de afvoer
van faeces onvoldoende, werkt de rioleering gebrekkig en den oostmoesson
Onnoodig
is
zeggen
te
welke atmosfeer de Chineezen hier
in
Aan
doorgaans leven en sterven. zijn ten
het begraven van Chineezen
behoeve der wees- en boedelkamers voor
speciaal
in
nóch drinkwater, noch spoelwater voorhanden.
aankoop
den
van
(')
groote kosten,
graven, verbonden.
Deze
konden de arme Chineezen hier sedert vele jaren Alhoewel die gelden nuttig worden aanreeds niet betalen. gewend en door de wees- en boedelkamers worden bestemd retributiën
voor de instandhouding der chineesche hospitalen op de groote
was het
hoofdplaatsen,
niet doenlijk
de
Chineezen hier over
het algemeen die zware lasten te doen dragen.
ook
een
f 1000
kleine
brengen
om
Dit begreep
hoofd hunner natie, die daarom in 1876 een
vorig
door
zijne
landgenooten
wist
te
doen bijeen
voor dat geld een gemeenschappelijk terrein voor
begraafplaats
Dit geschiedde en
aantekoopen.
ments besluit dato 25 November 1877 no.
7
bij
gouverne-
werd voor ƒ800
dit
terrein in de dessa Mentjolo afgestaan voor gemeenschappelijke ii f plaats,
opgemeten,
vlakte voor eiken bong >p
<
der
2
C)
in
vakken verdeeld en de opper-
bepaald
die basis heb ik, in overleg
voortgebouwd
natie
vereeniging (')
(-')
van
is
= chineescb
met het tegenwoordig hoofd het begin van 1899 eene aard tot stand gekomen,
in
coöperatieven
Staatsblad 1828 no. 46
bong
en
d
>>\<
eene regeling
te
Batavia van
79
„Khoen Jeng Hwee" genaamd, met behoorlijk bestuur, reglement onder goedkeuring der municipaliteit.
enz.,
dragen
de
leden
gegoedheid /'0.25
sommetje
kregen
zijn er
(er tot
de
/'
1.50
kosten
ruim 200 bij,
der
om
elk sterfgeval
Bij
naar gelang hunner
)
het
uit
begrafenis
daarmede en
het
onderhoud van het door sterfgeval getroffen gezin
Men begon de
bij
werden
als
lid,
de noodige zaken,
Ook
aantekoopen.
enz.
voor de offerfeesten
ingeslagen
Elke begrafenis
of klenteng.
betalen.
te
de gemeenschappelijke kas, na eersten inleg
toetreding
lijkkleed
roef,
als
draagbaar,
de noodige kaarsen in
het Tepékonghuis
heeft hierdoor een net uiterlijk
menig gezin, waarvan de verzorger overleed, werd
voor
en
uit
ver-
eerste
verval tot volslagen armoede voorkomen.
Op
dezelfde wijze hebben met mijne toestemming de inlandactieve en gepensionneerde ambtenaren, de
sche
moskeebedienden ratief
begrafenis-
leksana
in
het laatst
en
ondersteuningsfonds
Dit fonds
geheeten.
magangs en
van 1899 een dergelijk coöpe-
voorkwam
Darma-
opgericht,
reeds verval tot ar-
moede voor een gezin van een onlangs overleden élève-mantrie van het kadaster en bezorgde dezen overledene en een twintigtal
anderen, voor en na hem, eene eervolle begrafenis.
de oprichting van
dit
fonds gaf de djaksa
Mas Wirja Koesoemo, den 100
leden.
eersten stoot.
bij
Het
Tot
den landraad, telt
nu bijna
()
Uit bovenstaande voorbeelden moge blijken wat coöperatie
vermag en feit
meer
dat is,
distilleeren wij, speciaal voor inlanders, het heugelijke
zorg
voor de toekomst
maar ook de
overheerschte ras
is
bij
struggle for
hen geen vreemde zaak life
in die
mate
tot
het
doorgedrongen, dat zijne meer ontwikkelde
leden zich gaan aaneensluiten
om
zich zelven te helpen.
Het veld van het coöperatief inlandsen landbouwcrediet op Java zal daardoor des te gemakkelijker te bewerken zijn. (')
Ook van andere afdeelingen der oude residentie Japara.
X.
HET LANDBOUWCREDIETWEZEN IN RUSLAND, ENGELAND EN SCHOTLAND. La question du crédit agricole un problème de notre temps.
esl
Pandémas.
In de Indische Gids over Juni
komt op
jl.
blz.
804 toten
aardig, doch oppervlakkig gesteld artikeltje
met 811 een zeer
voor, getiteld a 1'instar van Mr. P.
Brooshooft (Locomotief
„Woeker en
Dit lanclbouwcrediet." van 24 Januari t. v.): opstelletje van de hand van Wong-tanie (ten rechte „tani") doet in dezen alles omvattende dilettant den suikerfabrikant
van
Midden-Java
onderkennen.
terug uit Europa.
tani over inlandsche zaken weergeven niets,
De
oolijkert
is
zoo
Aardig, heel aardig zelfs schrijft deze
heeft
hij
en eenig talent
Over landbouw-woeker zegt
zeker.
g-
van hooren en
wel echter over landbouwbanken voor inlanders.
rakteristiek
juist
Won
hij
Ka-
de volgende zinsnede;
is
„Ik ook was vroeger een warm voorstander van die landbouwcredietbanken, maar na in de binnenlanden mijne oogen en ooren flink gebruikt te hebben, werd ik van mijn enthusiasme op dat gebied
Waardoor,
zal
vrij
men
wel genezen."
zeker vragen?
Doordat de inlander,
bij
gebrek aan
beter, naar de pand-
jeshuizen gaat? .Maar
dezen
moeten
door
het landbouwcrediet juist lang-
zamerhand verdwijnen. Heeft
VVong-tani
zien werk'-n ?
Op Java misschien?
al
wel
eens
volkslandbouwbanken
81
Hier bestaat er no^ geen enkele!
Maar
antwoord
het
evenals
ligt
ruim twintig jaren
ik,
'
wel voor de hand voor hem, in
die,
de diepste binnenlanden van
Java doorbracht.
Naar mijn begrip kan enthusiasme van den europeeschen moeilijk bestaan voor het inlandsen landbouwcrediet,
planter
omdat tigen
de bevolking in de desa allengskens aan den mach-
dit
van het europeesch landbouwkapitaal, vaak ge-
greep
steund van boven, op den duur zal onttrekken.
Ook
de europeesche en inlandsche bestuursambtenaren, wier
benoeming,
plaatsing
vaak van het kapitaal
daardoor onafhankelijker worden.
hingen, zullen
met
waterkwestiën
in
en
ontslag
de
bevolking.
Aan
(-)
af-
Vooral
veel ambtelijke
komen.
Vandaar het gemis aan enthusiasme voor de zaak en de bezwaren van Wong-tani corruptie
een
zal
tegen de instelling
Neen,
einde
!
Wong-tani, toekang nagih
nagèh) behoeft na
(niet
de vestiging van het landbouwcrediet voor inlanders de ambtenaar
van het binnenlandsch bestuur niet
te
Dan
worden.
niet, als gij dat denkt! En ook voor eene metamorphose van gegoede Javanen, leeners der banken, in geldschieters voor den kleinen man, bestaat geen vrees, als de banken goed beheerd worden en nauwkeurig toezien.
kent ge de zaak
Doch wel europeesch
zal
aan vele gebreken en misbruiken, der
vende, door ons beter doordringen
langzamerhand
bouws
van
en
geleidelijk
in
een
Midden -Java, voor de
de inlandsche huishouding, einde
Ook
het
komen.
Elastieke
suikercultuur ingehuurd,
zullen tot het verledene gaan behooren. productiecijfers.
boetenstelsel
Evenzeer geflatteerde voor
koelies
tuinen en in de fabrieken zal moeten worden verlaten.
negatieve
geen vrees (') 2 (
)
werking der volksbanken behoeft te
door
gedreven landbouwindustrie nu aankle-
kapitaal
bij
in
de
Voor
de regeering
worden geboren.
Namelijk op coöperatieven en daardoor hechten grondslag. Men denke slechts aan het ontslag van resident uk Wit in
Besoekie.
6
82 Zonder
gezegd, zullen de resultaten in velerlei
optimisme
richting zeer positief zijn, doch
grondhuur en werkloon zullen
de europeesche cultures moeten
bij
Dat
matig gedrukt worden.
is
stijgen,
positief
:
w aar ze t
nu kunst-
Boten kang-tiang
tani,
mongso rtndöng, tangtoe teiigtrëm sangèt, pikirannipoen, bot^n kenging dipoen bobodo malih datëng ingkang gadah jatra kant jannipoen
Hierop
is
sa-
(')
ons streven gericht!
Ook wordt
het wel noodig, ook op dit gebied eens de waar-
kennen niet door eene oppervlakkige enquête van hoogmogenden, maar door eene nauwgezette voorbereiding in de desa, die aan de invoering van het landbouwcrediet heid
leeren
te
-,
moeten voorafgaan.
zal
Ik schat daartoe drie jaren noodig.
En mand
deze
voorbereiding zal dienen te geschieden door nie-
anders dan door de ambtenaren van het binnenlandsch
bestuur,
inlandsche
en europeesche, maar buiten de gewone'
formatie
zelfstandig
werkende.
leenen, zal eerst de
Om
waarde van het
crediet te
bezit,
kunnen
ver-
van den desarijkdom,
der credietwaardigheid, in een woord desa voor desa bekend
dienen
ten einde te
te zijn,
kunnen oordeelen over de waarkunnen geboden worden.
borgen, die aan het landbouwcrediet
Daarna zal eerst over de gestie der coöperatieve volksbanken een oordeel kunnen worden uitgesproken. En het spreekt van zelf, dat als die voorbereiding goed, nauwkeurig en volgens een bepaald plan geschiedt, vooral in de cultuurcentra, vele misstanden zullen bekend raken, die nu aan het oog van den meest waakzamen controleur ontsnappen en die bij
zijn.
Tegen
den openlijken en den verborgen woekeraar,
zal het
het bestuur ook niet dan vaag
beiden,
bekend kunnen
landbouwcrediet voor inlanders moeten optreden.
Wong-tani, heen
dan
worden
.,!><•
zeer
dat
—
goed begrijpt, waar ondergeteekende
zulks nog met een populair praatje, dat gemakkelijk
wil,
C) hij
die
En
kleine
niet
man
r.A
meer door de
bedroeren.
in
den planttijd zeer zeker gerust zijn, daar
kapitalisten
<-n
hunne
satellieten zal
kunnen
wordt
begrepen
draagt, dit wil
een
en
—
gelukkig voor hem verraadt
pad zoo
is
hij
Maar
doorzichtig geworden.
van desa-kennis met zich
schijntje
voorkomen
gewoonweg menschelijk. zelf en
zieli
niet altijd vindt de
humbug
onder het
effen als ettelijke jaren geleden,
On-
pseudoniem
is zijn
zijn
reclame-
en relatie-systeem. Il y a des juges a Berlin Laat de regenten hun oordeel eens zeggen, !
Van
Wong-tani!
Java's binnenlanden naar die van Europeesch en Azia-
Rusland is slechts één stap. Behalve een paar duizend volksbanken (systeem Schultze-Delitsch) heeft Noord- en Midden-Rusland, waar de landbouwtoestanden zeer primitief zijn tisch
en absolute autocratie heerscht, nog een leeftoch'-voorzieningsfonds, een regeeringsfonds tegen hongersnood ter beschikking
der
provinciale
in zaaikoren
besturen
welke voorschot
districtsbesturen,
kunnen ontvangen
volksbanken
de
wijzen
kunnen -worden
De
dit fonds.
uit
aan
aan,
in geld
of
provinciale
welke credieten
geopend en bepalen tevens de leeningsvoor-
waarden. In het vaderland van Richard
Owex,
in
Engeland, de ba-
kermat der coöperatie, voorziet het crediet in aller behoeften en maakt geen onderscheid tusschen een boer, een koopman of een ondernemer.
In Schotland
het bedrijfscrediet groot.
is
elk gehucht zelfs,
In elk dorp, in
een bank gevestigd, eene
filiale
van een
der tien groote schotsche circulatie- en depositobanken.
Iedere
is
boer heeft een open rekening
gewaarborgd
door
deze locaal-banken, meestal twee verwanten. Dit crediet heet „cash-
Het wordt verleend
credit."
bij
contanten of wel door middel
in
van tegen contanten dadelijk inwisselbare
De
schuldenaar
geheel
of
is
ten
allen
tijde
gedeeltelijk aantezuiveren.
over het gemiddeld bedrag, dat
Het voordeel aan
dit
crediet niet langer en
hij
biljetten
gerechtigd
Hij betaalt zijne rente
per jaar
is
schuldig gebleven.
credietsysteem verbonden
ook
niet tot een
der bank.
zijne schuld
is,
hooger bedrag
gevraagd, dan de geldopnemer strikt behoeft.
dat het
wordt
84 Terwijl de geldopnemer dus voortdurend in de gelegenheid
schuld
is
en
rentelast
verminderen, wordt ook van de
te
krachten der banken niet meer gevergd dan strikt noodig
is.
Practica est multiplex! zit een agent der bank in een kraampje weg om de boeren gelegenheid te geven een gekocht
markten
de
Oj)
langs den
stuk vee, een ingeslagen partij
van
overschrijving
kaas of een zak zaaikoren door
op
koopers
des
's
verkoopers rekening
betalen met gesloten beurs.
te
lijken
de rijstcultuur kunnen winnen onder een derge-
zou
"Wat
van zaadpadi
ruil
als
de op den pasar zittende agent
der bank van zaadpadi en rijstcultuur verstand had en hoeveel
zaadpadi zou aldus op crediet van hand
De
boeren
en voldoen
Schotland bewaren
in
stipt
is
en in Schotland bijna
de
altijd
geheel
bestuur
durven
maken
aan
de
van
in het
Noorden van Engeland
Java zou ik
in
gemoede
volgens
operatie.
van het binnenlandsch
een hun vooraf kenbaar
Het tegenwoordig korps
daartoe in alle rangen nog goede krachten te over.
de
In
van
cultuurcentra
,
het
durven aanbevelen en de leiding
ambtenaren
overlaten,
plan
!
de goede trouw
persoonlijk en niet zakelijk.
op
cultuurcentra
daarvan
te
dan ook
credietstelsel wel
schotsche
hand gaan
tot strijd
aan hunne verplichtingen tegenover de banken.
Het landbouwcrediet Buiten
om
Java
telt
(')
met meer gecompliceerde
landbouwtoestanden, met grootere behoeften en meer ondeugden, zou ik voor het Noord-Italiaansche stelsel van landbouwcrediet zijn en daar de
ambtenaren meer met de ondernemers
commissoriaal willen zien optreden.
Want Wong-tani den grond wel
van
en
den
gelijk,
in
de Indische Gids over Juni heeft in
dat de belangen van hem, ondernemer,
eigenlijken
wong-tani desa
bij
de vestiging van
het landbouwcrediet voor inlanders op Java beide ten nauwste C) -
1
*
,,|,
[).•
hel
- 1 1
Java
heer W. I'. Groeneveldt, die Java en Britsch-Indië bereisde, tegenwoordig korps ambtenaren van hel binnenlandsch bestuur lager dan de leden van the convenanted civil service in niel
Britsch-Indië.
85 zijn
betrokken, mogelijk tegenover elkander zullen "Wel
staan.
won
landbouw
europeesche
ook
nu
ze
zijn
niet altijd
te
homogeen, doch de
nog steeds van hare bruine
liet
want de kansen stonden nog nimmer gelijk. koloniale wereld is vol van vreemde en onbegrijpelijke
zuster,
De
verschijnselen; hoe meer wij opmerken, hetgeen
hoe
valt,
komen
onbegrijpelijker
vele
om
ons voor-
dingen ons nog zullen voor-
komen.
Daarom, Wong-tani, gebruik uwe oogen en ooren inde binnenlanden voortaan nog wat flinker!
Maar om
Europa terugtekeeren
tot
Noord-Engeland
In
en
ander eredietmiddel, de zoogenaamde bill
sale
of
van
den
worden,
macht van den schuldenaar geraken,
een
Met den
te
beleenen.
of sale. Slechts voor een schuld van ten pond ( /' 360 ) en daarboven mag hij worden En dan moet de betrekkelijke akte geregistreerd bill
terwijl
faillissement de op die wijze beleende of
bij
verpande goederen
den
in
Voor Java acht ik den zullen
zijn
en
sale verbonden,
Wat
faillieten bill
de
groot
te
—
mogelijk
dit
is
majoraat
het
omdat
—
is.
Midden- en Zuid-Engeland
en
boedel terugvallen.
of sale minder bruikbaar,
van f 10 tot f 50 noodig omslag, aan de werking van den bill of
sommetjes
kleine
hier juist
van
nog
dertig
opgemaakt.
het
bestaat of sale".
vruchten op de halmen maken vaak het onderwerp
Vee en minste
,,bill
het mogelijk zelfs roerende goederen, zonder
is
dat deze uit de
uit
!
Schotland
in
en
betreft,
merkwaardig
blijft
toeteschrijven aan de rechtsinstelling
dientengevolge,
dat
men daar
slechts
groote boerderijen aantreft, dat in dit land, waar de wieg der
moderne
coöperatie
stond
en reeds oneindig veel werd ver-
kregen door sociale samenwerking, dat het energieke engelsche volk
het
veld
der
landbouw-coöperatie zoo goed
als
braak
heeft laten liggen.
Ook
in
zijne
koloniën,
in
Britsch-Indië,
heeft
Engeland
alleen in het laatste tiental jaren iets gedaan, doch blijkbaar
lang niet genoeg
tot
opheffing van den ceconomischen toestand
86
hebben
afdoende
dit
De
landbouwers.
inlandschen
des
bewezen
der
feiten
administratie der regeering, heeft in de jongste
zeer onvoldoende
De
rampen
die haren leden zulke groote
tegen
het
ambtenaren
korps
afteleggen
voordeden
ons slecht betaald,
van
het
Dit
is
civil service,
dan ook miskend en gehoond biedt, heeft
binnenlandsch
bestuurs-invloed.
in
slechts
kunnen tegemoet komen.
allerwege zoo hoog geprezen convenanted
getoond
laatste jaren
het hongersnoodfonds onder
:
bestuur op Java
ook volstrekt
niet
wanneer men nagaat dat slechts één besturend ambtenaar gevestigd is op iedere 64 vierkante geographische mijlen. 6.800.000 hongerlijders tegelijk kwamen op Java nog niet voor; wel 68.000, doch het laatst in 1881 in Bantam, Dat is dus 20 jaren geleals gevolg van een slecht bestuur. den. En toch zijn er onder de „outsiders" nog bewonderaars (') van de engelsche koloniale bestuursorganisatie, wat tet onbegrijpelijk,
getal ambtenaren betreft. Ook bij de reorganisatie van het binnenlandsch bestuur vindt men deze geleende denkbeelden doorschemeren, alhoewel bevoegde beoordeelaars eenparig verklaarden dat één besturend ambtenaar op de 14
geringe
vierkante geographische mijl, die er op Java
voldoende
voor
is
ons
zijn,
nauwelijks
intensiever bestuur dan het
zooveel
engelsche exploiteerende systeem.
Ook Mr. geroepen
:
C. Th.
van Deventer zou dienen
,,iSchoenmaker, houd
te
je bij je leest!
worden toeHet binnen-
landsch bestuur waagt zich immers ook niet aan dilettantisme
op
uw In
gebied
!"
Midden- en Zuid-Engeland en ook
in
de britsche kolo-
niën bestaan wel eenige coöperatieve landbouwgenootschappen, die het landbouwbedrijf uitoefenen, ook wel enkele winkel-
vereenigingen, die in verband met hunnen verkoop het land-
bouwbedrijf cxploiteeren.
Ook
vereenigingen
door en voor landbouwers en vee-
(')
O.
;i.
uitsluitend
zijn er in
Mr. CL Th. \;m Deventer.
de opleiding der Indische ambtenaren.
Engeland wel enkele
Indische Gids, Juni 1900.
Over
87 hoeders
Doch deze
opgericht.
coöperatieve
vereenigingen
houden hoegenaamd geen verband met de groote ontwikkeling,
spaarbankwezen (the savingbanks) in dat rijk in en buiten Eurapa heeft bereikt. Voor en door den landbouw Engeland zijn de daarin opgelegde kapitalen nog niet gebezigd. die
het
dat
echter, in
scherpte hierin
het eerst de woekerwetten afschafte, heeft thans
parlement een woekerwet in behandeling, welke aan
zijn
niets
wenschen overlaat; en Japan
te
is
Engeland
voorgegaan.
Zouden
wij
op
dit
gebied ook weer achterblijven
V
XI.
HET LANDBOUWCREDIETWEZEN IN DUITSCHLAND EN DE PANDHÜIZEN OP JAVA. La question du crédil agricolc
esl
uu problème de notre temps.
Pandémas.
Ons beknopt buitenlandsch overzicht
1848 de landbouwer zich zelf tracht
dat in Duitschland sinds
.Op
helpen.
te
en
coöperatie
de
bij
vormen
het erediet, dat de
tieve
instellingen,
die
van
blijft
zelfs
De
dit
en
in
en
—
Duitschland
van
die
ondanks het
aan landbouwcrediet nog
vrij
de hand.
in
volksbanken en respectievelijk
met
de
Raiffeisensche
sedert 1H48 en 1849.
De
onbeperkte solidaire aansprakelijkheid
eersten
zijn
in
het vrezen der zaak niets
anders dan gewone vennootschappen. klein
beoogen
veinst
beoogen,
zijn
het
bed rij fs-
zijn
coöperatieve vereenigingen van kleine ondernemers
leden.
ook een
—
tweeërlei coöpera-
bij
Schultze-Delitsch
behoefte
bestaan
landbouwers,
harer
hoofdzakelijk
Schultze-Delitsche
zijn
de volksbanken van
werkt den landbouw-woekcr
Darlehnkassen Beide
bij
crediet
die
aantal volksbanken, dat tot in de duizenden ver-
dringende
de en
groot
Toch
bij
landbouwer behoeft
deze
loopt,
rijk associatie
de Raiffeisensche Darlehn-kassen.
bij
— verkrijgt
overgroote
dat
in
„Genossenschaften",
crediet
Raiffeisen.
men
spaarbanken,
locale
Schultze-Delitsch of
Maar
ziet
groote en kleine ondernemers sluiten zich
en
aan
elkander
vragen
:
gebied
allerlei
voortzettend, zien wij
maatschappelijk en het bestnnr
ze voor
doel niet zijn.
Java
Zij
is
niet
hebben,
Zij
bezoldigd.
aantebevi
zij
het dan
op aandeden.
kapitaal
Omdat
len.
zij
Zij
winst
Dat mag hier
verleenen crediet aan alle categorieën
gg
van ondernemers en nijveren tegen zakelijke, doch veelal tegen zekerheid, op een termijn van hoogstens drie
persoonlijke
maanden.
De met
bestaat
van
hebben meer het karakter van zedelijke lichamen dus beperkten werkkring. De associatie
laatsten
een
localen,
landbouwers alleen en deze neemt slechts boeren of meer bepaalde gemeenten als lid aan. Slechts
uit
een
korten
sedert
de
Winst beoogen woonlijk
bij
zij
niet: geld
dezer
bestuur
den gemeenteraad.
vroegere
slechts het middel, ge<m doel.
is
instellingen
doch ook op langen termijn,
van
wet op de coöperatie
duitsche
nemen zij van hare leden een geringen zelden meer dan tien Reichsmark (f 6) bedraagt.
inbreng, die
liet
door
tijd,
gedwongen,
daartoe
onbezoldigd en berust ge-
is
Zij
verleenen crediet op korten,
zelfs
voor tien jaren, met recht
doch alleen tegen zakelijke zeker-
opzegging,
heid of onder borgstelling van twee personen, wier grondbezit,
na aftrek van lasten, minstens het dubbele van het verleende
waard
crediet
is.
De Darlehnkassen door
om
in
De
ontvangstname
in
crediet
krijgen door leeningen van particulieren,
vragen
te
bij
van
spaarpenningen
en
door
zelt
de Central Darlehnkasse, de middelen
de behoefte van landbouwcrediet
te
voorzien.
Hannover is een naamlooze vennootschap met één millioen Reichsmark kapitaal, waarop Central-Darlehnkasse
tien procent is gestort.
te
In 1876 opgericht, dient
zij
als
bankier
voor de andere Darlehnkassen. dese
Slechts
aandeelhouders
kassen
(oprichters)
en haar bestuur kunnen
zijn.
Deze Central-kasse ontvangt weder hulp van de RheinischeProvincial-Hilfskasse, eene instelling der provinciale regeering, die der Central-kasse een aanzienlijk loopend crediet opende.
Bestuurd
door
de notabelen van de dorpen, die op het per-
soonlijk karakter der debiteuren letten,
werkkring,
5000 a
met beperkten localen
slechts crediet verleenend tot een
10000
Reichsmark
per
hoofd,
maximum van
hebben deze
instel-
lingen veel bijgedragen tot den agrarischen en oeconomischen
90 van
voorspoed
de
Baden en Zuid-
Hessen,
Rijnprovinciën.
Duitsehland.
door de gelegenheid, die
Vooral
van „Untergenossenschaften" voor geraeenschappelijk.cn
aan-
zij
gaven
verkoop,
en
het
tot
vormen
doeleinden, die den
allerlei
onderlinge
de
ver-
zekering, het houden van fokdieren, van kostbare landbouw-
werktuigen
enz.,
werken,
grooten zegen.
tot
Toch
kleven
betreffen,
aan
zijn
zuiver
beide
der
zij
streek,
waarin
zij
duitsche instellingen nog
groote gebreken, die haar voor Java niet aanbevelenswaardig
maken.
De
en
zijn
kostbaar door hare administratie.
de
streek, waarin
Schultze-Delitsche
zij
volksbanken
beoogen
Zij
winst
vorderen van
werken, een zeer geconsolideerd bank-
wezen.
De
Raiffeisensche volksbanken
ook daarbij
doch
zijn
komen ons
plan meer nabij,
de gevorderde waarborgen nog te om-
slachtig.
Ook
deze Darlehn-kassen kunnen alleen gunstige resultaten
opleveren
bij
meer ontwikkelde landbouwtoestanden, dan
op Java hebben, en eischen
als
wij
deelhebbers ook meer gezeten
landbouwers dan de javasche desaman over het algemeen
is.
Het komt ons voor dat onze aanvankelijk coöperatieve volksbanken meer het karakter moeten aannemen van banken van leening
voor
ontaarden
verbonden
in bij
den
kleinen
landbouw, zonder daarom nog
vermonde pandhuizen, met
al
te
het risico daaraan
eerlijk beheer.
Na
degelijke voorbereiding zal het te verleenen crediet bijna
altijd
onder persoonlijken waarborg moeten worden gegeven en
de
onderzetting van zakelijke panden tot de geoorloofde
uit-
zonderingen moeten behooren, althans buiten de cultuurcentra. In
de
worden
cultuurcentra geëischt,
het
zou
ook
pand
zakelijke
blijvende
kunnen macht des
waarborg
onder
de
schuldenaars (Belgische wet).
Die javasche volkslandbouwbanken zouden langzamerhand binnen
de grenzen van haar werkkring den schadelijken
vloed der pandhuizen dienen
te
neutraliscercn.
in-
Met de pacht
'.11
der pandhuizen door exploitatie, van landswege
wederom een
zou tot
verarming
En
is
van
eenmaal
streken
der
den
bruinen
pacht
die
volksbanken
de
te
vervangen,
zoo niet de grootste factor
grootste,
broeder
weggenomen.
zijn
zouden
dan
afgeschaft,
met de pandhuizen
tot
vele
in
één kunnen
vervloeien.
Een
woord over de conversie dezer pacht in eigen hand van den bekwamen regent van Demak,
enkel
exploitatie aan de
Mas Ami-vn
RADEN
HADININGRAT, kan
hier,
als
annex en
coherent aan deze oeconomische studieën, gerust een plaatsje vinden.
mededeelingen en opmerkingen, hier en daar
Zijne
aangevuld
door
ambtenaar
en politierechter
mijne
ervaring
vendumeester, bestuurs-
als
komen
zake deze verouderde
in
instellingen op het volgende neer.
De pandhuizen kwaad
zakelijk
vaak
op
middel
het
Java
om
is
nog
zijn tot
minder
geweest,
om
toe altijd een nood-
de instelling zelve, die
den meest nijpenden nood van
in
desaman dadelijk te voorzien, dan wel waarop ze door de Chineezen, aan wie ze
om
den
de wijze,
zijn verpacht,
worden gedreven. In stede van „monts de piétó" zijn op Java die inrichtingen ,, monts de paavreté et de felonie'.
Het beleenen of in pand nemen van roerende goederen beneden f 100. waarde, was niet zuiver een pachtmiddel
—
en
een
bate van
indirecte
's
Van 1870
lands schatkist.
1880 werd
de
geregeld
de ordonnantie in Staatsblad 1869 No. 85.
zou
mij
bij
te
materie, beheerscht
voeren
ver
waarom de regeering daartoe
Wij
1880
in
aan
de
verwerping van het de
regeering
schaffen
of zijn
en
gemeentelijk
redenen
de
tot
licentiestelsel,
te
Het
ontvouwen,
1869 het pachtstelsel afschafte, om 1880 No. 17) terugtekeeren.
nemen
schatkist
aan, dat niet alleen de mindere
den
doorslag heeft gegeven tot
licentiestelsel.
plannen er
al
het
(Staatsblad
willen hopen en
opbrengst
in
hier
door
bestaan
om
Doch nu
over wordt gedacht de zaak
beheer of exploitatie
er blijkbaar bij
pacht wederom
de
in
afte-
eigen staats-
te
nemen, nu kan het
nut hebben dat de denkbeelden van
Raden Mas Adipati
92 IIvi'ixiv.i;
maar
al
beleeningen
weg
te
zeer den
_
de regent van
„Hadden op het veel een
tot
de
op
tarief
kring
der pandhnizen
acht
|
leidt
itera
het
bekend raken. AYij weten in handen der chineesche oneerlijke exploitatie en dat hun daartoe
ruimer
in
r
\
allen dat de
goed
wijst.
Demak
te
hooge
tarief
slechts
Staatsblad 1891 No.
in
danken aan
te
of'
meer
fatsoenlijke
nimmer aan denken pachters
er
voor
indi-
ergo ook onder de Chineezen
die onder alle volken, zijn,
1(54,
het plegen van zulke
waartegen verschillende straffen
als
dan zouden min
worden,
vinden
te
ongeveer het volgende:
pachters hunne exorbitante winsten, gebaseerd
onrechtmatige handelingen
viduen,
164
(
«Ie
deel
bedreigd
1S .»1 No.
Staatsblad
in
worden,
te
Immers h'et toezicht kan tijdens hunne pacht verscherpt worden en dan loopen zij kans met de justitie kennis te maken. ware
al
alleen
het
uit
vrees voor vervolging.
De pachter behoeft echter om de beleeners aftezetten.
de wet niet Hij
man
teerende, quasi een fatsoenlijk •
j»
owoordige
Staatsblad
hand.
Volgens
boven
50 centen
onderdeel
het
van
De
gulden.
de
In
bepalingen.
1891 No. 164
tarief
tot
en
overtreden
oneerlijk exploi-
ven onder vigueur der
eerste
plaats
geeft
hem
be Lraagt
bij
beleeningen
25 gulden, de rente van een evenveel als die van een vollen
met
gulden
een
pachter
blij
te
altijd al
daartoe de middelen aan de
verordening
die
kan,
daarom
behoeft
slechts te zorgen, dat
bedrag der beleeningssom eene samengestelde of gewone
breuk
is,
namelijk
heele guldens,
Op
— en
iets
meer dan een halven of een of meer
de zaken marcheeren.
de vele kleine panden
geboren
uit
verwerpelijk.
eene
slechte
is
die overwinst,
redactie
De pandhuispachter
van het
gegrond op en
tarief,
lang niet
of liever de onderpachters
werken in den regel met een Een logisch gevolg daarvan is, beperkt, te klein aangebeden goederen veel te laag gedat de ter verpanding Die lage taxatie is jui-t dan vooral notoir, erd worden.
der
verschillende
pandhnizen kapitaal.
als de meeste contanten noodig zijn in de desa.
In
sommige
93 van
tijden
neeml de toevloed van
hei jaar b.
wanneer
landbouwer
ieder
v.
bij
te
beleenen
.
begin der natte Bawahbewerking,
het
dcrt-n zeer toe,
noodig
geld
heeft,
of verder in
den
regentijd, zoodra de prijzen der voedingsmiddelen geste-
gen
zijn,
de poewasa-maand en
in
De onderpachter
zorgt er
dien
in
godsdienstige feesten.
bij
zooveel mogelijk voor,
tijd
ouk te zorgen, dat zijne contanten niet van stagnatie en om niet gedwongen voorkoming opraken, Hij derden te leenen tegen hooge rente. te zijn geld bij
en
daarvoor
dient
ter
dus
taxeert
bijzonder laag en nooit in geheele guldens
dan
afgerond.
De
daarentegen,
beleener
waarde
een
en
bezit
noodzakelijk doel.
een
die
als
van
niets
aanmerkelijke
bedrag toeh noodig heeft voor
zeker
aankoop van zaadpadi, ziet zich, in het pandhnis, genoodzaakt
tengevolge van de lage taxatie
meerdere voorwerpen tegelijk
beleenen en ontvangt daar-
te
van slechts één beleeningsbriefje."
Het eigenaardig staatje, uit een pandhuisboek afkomstig, het slot van dit hoofdstuk geeft dato 5 November l^'.Ui sub numero 210 zulk een voorbeeld aan van de beleening aan
het begin van den regentijd van
bij
badjoe
1
zilveren
woelang
zwart
één
op
ringen
panden
die
of
3 tjintjin perak of
en
baadje
voor
briefje
kain of lendekleedje,
1
f
1.75.
Hoe
het
met
der nooddruft verder gaat, leert ons dat staatje
helder als glas. ,,
Zelfs op dringend verzoek van de
wil
de
voor
panden
door
afzonderlijk
pandbriefje
Eu
voor
het
vaak
tijd
zulks opzettelijk, al zou als
den
van geen andere schikkingen
regel
dan er
denzelfden
desaman
voorzien
den
den
in
op,
dat
hij
niet verplicht
is
elk pand, dat tegelijk met of op hetzelfde tijdstip met
andere een
pachter
Hij beroept zich
weten.
arme belanghebbenden
elk
voorwerp
beleener
aftegeven
wordt ingebracht, Dit
geval
is
niet
maken van combinatiën ontbreken en hij
gelegenheid.
De
pachter doet
aan rente meer kunnen verdienen
afzonderlijk
beleend
werd.
Het
doel
is
beleener buiten staat te stellen de verschillende panden
94 eens
in
vendutie
gemak ziet
uitgeloste
ningssom of
En
dutiën
man
no.
blijven
nog
iets
pachter
optemerken, dat nóch 17,
er
noch
Na
163 werd voorzien.
(c.
q.
al
de
in die
in
de ordon-
van Staats-
afloop der pandven-
namelijk in handen van het bestnur vaak
sommen over
belangrijke
De
gebracht.
dan ook geenszins tegen op om
Staatsblad 1880 no.
1891
blad
den er
meer.
iets
van
worden
zaken
Dergelijke
panden desnoods overtenemen tegen de belee-
hierbij valt
nantie
pachter koopt ze dan op
met voordeel door tusschenpersonen
en
aan
handlangers
onderpachter) niet
panden.
verstane
als
immers met of
De
of tegelijk intelossen.
uit het surplus
der opbrengst van
den verkoop van verstane panden boven de beleeningssommen. Vaak worden die vendutiën lang over den tijd gehouden (de uiterste termijn
vendumeesters anderszins,
de
negen maanden,
is
maanden, die normaal
drie
tot
is),
bij
eene beleening van
welk euvel vele notarissen-
medewerken door
drukte,
verhindering
rechthebbenden
terug
te
geven, die intusschen zijn ver-
naar andere afdeelingen of pachtgebieden, op
huisd
gegaan
dan wel
als
waardoor het zoo moeilijk wordt dat surplus aan
om
handel
te
drijven
of
koeliewerk
reis zijn
te verrichten,
overleden.
zijn
Het dooreen boeken van panden, op verschillenden beleeningstermijn ingebracht, wekt verwarring en deze werkt er ook toe mede dat rechthebbenden of verkrijgenden het hun toekomende niet in handen krijgen. Bij
of
overlijden of ontstentenis der beleeners
die niets van de beleening af wisten,
rechtverkrijgenden,
doordat
vaak
geraakt
of
ontvangen
er
het
pandbriefje
geen
komen de erven
is
met
den
verstrekt, niet op
beleener
om
is
te loor
dat surplus te
en het geld wordt aan den pachter teruggegeven,
die het eenvoudig in zijn zak steekt.
In Bageleo probeerde ik het als assistent-resident-vendumees. ter dit geld, dat niet
was afgehaald, langer dan één jaar
in
de
kas van een ondercollecteur te bewaren (de wettelijke termijn is drie jaren), ter beschikking van rechthebbenden en intus-
95 schen telkens oproepingen
te
laten doen,
doch op reclame van
den pachter moest ik het wel afgeven na één jaar bewarens, geen
daar
bepaling
enkele
verdere aanhouding wettigde.
dan schaadt
op,
De
En
pandhuis-rcglcment
de
treedt het bestuur te Hink
aan volgende pachtsommen.
dit
kosten van den publieken verkoop der verstane panden,
goedgekeurd
om
nog
het
in
door
bestuur,
het
eigenaren
de
over
slaat
de pachter buitendien
panden,
der
die
meer hebben
opgebracht dan de beleeningssom bedroeg.
Het
hoofdstuk
dit
bij
gehouden
der
overzicht
tevens
afgedrukte
vendutie
zende afdeeling, strekke den twijfelaar de
Demak
van
regent
extract-pandhuisboek,
tot
in
eene aangren-
bewijs voor hetgeen
en ondergeteekende alzoo aanvoeren.
Ten aanzien van het afgeven van één pandbriefje voor het ;n pand nemen van verscheidene voorwerpen tegelijk, zegt de regent van Demak, dient hierbij vermelding „dat die houding geenszins vreemd te noemen is, aangezien b. v. geldschieters, die stukken van zeer belangrijke waaide (boven f 100) als onderpand krijgen, ook niet anders handelen. Evenwel zijn de voorwaarden, waaronder bij geldleeningen de
van
aanzuivering
de
anders dan
in
het voorschot geschieden moet, geheel
de pandhnizen en minder bezwaarlijk.
eerstgemoemden
Terwijl
geleende bij payementen kan worden afbetaald, moet het bij den pachter geleende in eens en met de beloopen rente er bij worden aangezuiverd. Dit nu is voor den desaman een struikelblok, dat velen toch
bij
het
buiten staat stelt hunne verplichtingen op
natekomen en voorname factoren gerekend dient te worden, die medewerken tot verarming der bevolking van Java en Madoera. onder
De in
de
die de middelen niet bezit
eigenaar,
eens te lossen,
Dit
zou
afzonderlijk
daar
tijd
in
aanmerking
dit
mindere
briefje
men dan men
waaraan
is
dat
het beleende
mate
het
geval
zijn,
bijaldien een
voor elk pand moest worden afgegeven,
in de gelegenheid zou zijn,
het
om
per se kwijt.
meeste
deze
gehecht was.
datgene
te
lossen,
Neemt men nu
in
toestand opnieuw sedert 1880 bestaat
96 dan
behoeft
verder
niet
worden nagegaan hoezeer de
te
in-
laudsche bevolking onder ons wijs en rechtvaardig bestuur
is
benadeeld en verarmd."
Ik gat vroeger op 12,6 millioen
's
jaars als
minimum
cijfer
verarming van de inheemsche bevolking door opium en Daarvan komt blijkens de raming pandhnispacht te zamen. der
middelen
der
1900
voor
Java en Madoera
/*
(')
ten laste der pandhuispacht op
1.150.000.
Dit bloedgeld, door de pachters
en onderpachters den lande opgebracht drie jaar tegelijk verpacht,
voor
uit
350
pandhuizen
(-)
nog niet een vierde van
De
de pandhuizen den pachters opleveren.
hetgeen
van
ning
is
deze stelling
is
bereke-
door middel van de verkoopstaten
en de pandhuisboeken door iedereen gemakkelijk te
maken.
Alzoo verarmt, volgens matige berekening, door de exploitatie
pandhuizen
der
middeld
's
in
chineesche handen, Java's bevolking ge-
met 6
jaars
In 20 jaren
zakken.
is
overgaan
millioen, die dit
f 120.000.000
is
gelijk 50,4 millioen per jaar door
te
zamen.)
(4
chineesche
in
X
12,6 millioen
opium- en pandhuispacht
komen 40
millioen voor
gaat het op de zoogenaamde publieke
pandvendu-
Van deze 50
millioen ruim
rekening der pandhuizen.
En hoe
Deze
toe?
tiën
pandlokalen
de
te is
houden nog
het
de pasars en niet in
op
meest
gereede middel
ot bij
tot
een
voordeeligen verkoop, voor de bevolking althans.
Op
die
pandverkoopingen komen een paar Chineezen, hand-
der
langers
pacht,
die
om
beurten de panden van waarde
tegen geringen prijs opkoopen, die elkaar niet opjagen,
den inlander wel en later met den pachter afrekenen. die
zijn
al
van
lieten zijn
moeten
dit
niet
(') |
i
opkoopers tevens opjagers, familieleden of
komen de
den
pachter en zoo
(?).
Het meestentijds
en ook de vendumeester
Staatsblad 1900 No.
blijkens het venduregle-
7.
364 waren in 1897 toegestaan; 350 gegund.
kwamen
_•
Waarover
idigden op later,
satel-
waar ze publiek merkt
preciosa,
niet talrijke is
maar
Meest-
Koloniaal
Voor 14 pandhuizen
Verslag 1899,
l>Iz.
128).
91
ment
in
zoodanig namelijk,
Alhoewel
van
No. 190 onmachtig hiertegen,
bevolkte, armoedige streken die
uur
(
.)
als
doen
te
iets
zwaar
in
soms
datiën
1889
Staatsblad
's
voormiddags
drie uur
tot
ven's
na-
middags duren, woonde ik ze op de hoofdplaats steeds bij en smaakte dan het genoegen, als assistent-resident-vendumeester machteloos mijne
tegen
staan
te
onder
bevolking,
al
waarmede werd
kunstgrepen,
die
der
sanctie
wet,
kunstmatig
geplunderd.
„Onnoodig pand huizen
dan
het
is
„om nu nog
niet
exploitecren, als zulks zelfs,
doch ze
bevolking
de
dat
bloot zou
behoeven
's
de
eigen beheer te
in
maar eenigszins mogelijk
dat er dan minder geld in
voordeel,
beter ware
dat het oneindig
verpachten,
te
Demak,
ook", zegt de regent van
betoogen,
te
Aangenomen
is.
lands kas zou vloeien, het
eigen exploitatie niet meer
bij
staan aan de vexatièn van hen, die de
te
tot dekmantel bezigen om te plunmoet van grootere waarde zijn dan een
wet en hun pachterschap deren en
te
beetje geld.
gelegenheid
ronselen,
Al moge de tegenwerping gegrond tot
knoeien
bij
zijn,
pand huizen ook zou bestaan, de vraag of van
der
dat de
eigen exploitatie door het personeel die gele.
genheid overal evenveel en op even verfijnde manier gebruik zou worden gemaakt, moet zeer zeker ontkennend beantwoord
worden. uit
Immers,
eigenbelang
daarentegen
de
gaat
pachters en onderpachters begunstigen
plegen
het
van
tegen
die
en
knoeierijen
zoo
de
;
noodig,
regeering
zelfs
gestreng
tegen".
Dat de
pandhuizen
bij
eigen
exploitatie
zullen opbrengen, het licentiestelsel van 1870
reeds
bewezen
verwacht, wijze
en
—
deze uitkomst kan ook als zeker worden
aangezien
gedreven wordt.
meerdere
minder dan nu 1880 heeft dit
pandhuizen,
bij
eigen
beheer
de zaak
op eerlijke
Mogelijk zou door de oprichting van
dan
nu
zijn
verpacht
('),
bij
eigen
worden genivelleerd. Evenwel verklaart zich de regent van Demak, en mijns inziens terecht, tegen het denkbeeld om daar, waar de pandexploitatie het nadeelig verschil
7
M weinig zullen opbrengen, de exploitatie
vermoedelijk
huizen
van aan particulieren aftestaan. Juist in armoedige streken moet, zijns inziens, de bevolking worden tegemoet gekomen. Hei tegengestelde past het gouvernement evenwel ook in er
andere zaken opbrengt,
wordt
worden de en
De
meeste aandacht wordt de
aan
dienden
te
Waar
zin.
ambtenaren heen gezonden (-), voor openbare werken; waar
niets.
ter
algemeene secretarie geschon-
terwijl
cultuurcentra,
worden besteed aan de
juist
de
kwam
de
Werd
aan de-
dit
gedaan,
ethische verplichtingen beter na,
zijne
staat
uiterste zorgen
proletariürs-centra,
streken met weinig beschot en veel uitschot.
dan
de streek weinig
suiker geproduceerd worden, kreeg het
veel
gedaan — elders
bestuur alles
ken
slechtste
uitgegeven
minste
het kofrie
veel
algemeenen
in
toe,
mogen de
Niet het geld, het kapitaal
drijfveeren van regeering
en bestuur beheerschen, omgekeerd beheersche en neutraliseere, waar noodig, de staat de drijfveeren van het kapitaal en legge Men verwijdere die ambtenaren, welke de dit aan banden.
toegeworpen kruimels van het kapitaal opvangen en verteren. Doch laten wij de regeering niet te hard vallen in deze moeilijke tijden, nu zooveel, dat op verbetering, afschaffing of totstandbrenging wacht, afstuit op gebrek aan middelen, het
rechtstreeks
Welke de
in
gevolg
der kapitalistische politiek van af 1871.
strafbepalingen er ook
pandhuizen,
hetzij
die
mogen
bestaan, geknoeid zal er
handen van pachters, van
in
particuliere licentiehouders of in eigen beheer zijn, altijd wor-
Zoo worden
den.
nu
in
de pandhuizen door Chineezen ge-
panden van waarde vaak verwisseld van mindere waarde doch volkomen gelijk van uiterlijk, b. v. voorwerpen van mas toewa met idem van mas kodok, penitih's, oorknoppen, haarspelden en armbanden, voor-
ëxploiteerd, de ingebrachte
met
andere
zien van echte edelsteenen
Van de 350 pandhuizen
(•) in
1901;
in
dwijnen ze ran i
j
elk
met volkomen in
1897-
onderdistricl één,
n.1.
zelf.
Tegenwoordig wel eens omgekeerd.
gelijk en gelijkvor-
1900 make men er desnoods in
eigen
bel
r.
Later ver-
mige
maar met
sieraden,
gouden
en
krisscheeden
zilveren
Van
vervangen.
dito
mata-jakoet
valsche
of
steeneü,
koperen en blikken
door
het kwansuis verloren raken door achte-
loosheid der waardevolle panden
bijna altijd het boos opzet
is
tot
misleiding (dolusj moeilijk of niet te bewijzen en rest alleen
de
schuld,
die
desavrouwtje
minnelijk
van
is
(?)
Menig arm
wordt afgedaan.
handigheden
zulke
der pachters dupe
geworden, vooral weduwen en verstootenen. De pachter heeft in
grooten voorraad opgekochte preciosa voor de verwis-
zijn
gelegenheid
seling
meester
en
als
over.
te
mijne praktijk als vendu-
Uit
politierechter
herinner
ik mij verschillende
dergelijke gevallen.
Een ander middel om
zich te verrijken ten koste van den
desaman, bestaat voor de
pachters in de prolongatie van den
beleeningstermijn.
Als
de
de
en
eigenaar
pachters
des
dan
en
termijn van drie of zes
dezelfde
het
opnieuw
kan
pand
ingeschreven
met
het
De tweede boekhouding pandhuispacht
de
inlossen,
in
is
(')
is
verstreken
dan wordt met het geld
ingelost, d.w.z.
beleeningsvoorwaarden,
verdubbeld
rente
niet
maanden
als ingelost
afgeboekt
een vervolg pandboek op
doch ondershands wordt de
bekende gevolg
van drie kanten
bij
de vendutie.
Het mes
niet officieel.
snijdt
bij
tegelijk, ten nadeele der
arme bevolking.
Ook
tegen
dezen
kanker acht
ik
de invoering van het
inlandsen landbouwercdiet dringend noodig.
(')
op langeren
termijn beleent de bevolking zelden. Afzonderlijke
boekhouding op iederen termijn
is
noodzakelijk.
——
"
100 .
o
= §tS
z z "
1•
Oi
p V
1!
l|
I»! J,
-~
CO
-
-
~-
/
-
~=
~
~-
^ 3
IPBfa
X
f—
— °
m
^
1
*
~ X
c
=
—
5
3T
~
—
e o
i|i:nl
si
_ -
i.
--;i|
O
-±
o
s
^ -
°
;i
BB
>
O
=
s
— S
e —
''
-—
S
-
j:
C3
.-,!
l"'0 1
'I!
!'
-* !T
~'
~»
o
o
s
s
—
_
P
s
g
00
ac
—
ac
— —
ï-
1 !
r;
Z 2
<»«
^
o
-51
ac
w
.1
*r-
?i
'ui:|,i|
,„.„„,, ;:!;;;i'
cd
'Hd|UdJ
ju.t;>
-iiüw.'o
i|i:irl
*—
3
es
r-
i
i
— ~
iu.»;) •il. i,
3C
:*
ac
-.s
X
.7
—
o
o
o
=
"
ï
s
<-_
-
e
;2
I[I!I(I VI
,-ui:r
ijuiil
80BM9O
—
~ -
= ie
s
=
ïc
-:
£
u
OS
h
—
S
—
i
'
-JO',1
^^
*—
1
-
=
C r-
*—
|
-
—
— ~
'
f.
.
—
Jl
=
I s
_ï
—
——
X
—
X 's:
~ ^
~
=
—
H.
|
Z
"
!
—
's* ir
=
2
~
-i
-^
z
;f
—
2
§
/
_i
~ V
",
t
=
-£
=
=
?
£
1
§
g
—
-£
~.
- ^ ï
—£
te* = il
~
—
*>
i
* ~
il
—
-i
.
-
—
c
i"
=
c
— —i
_s
- -
OOI
V
_
-
^.
fcdiis
-£
=
—
X
._
f ~ fa
=
a
-
£
Z SS
•
~
'~
a e
""
ISl
— UI
-
-jtaeieq
DOqtJ Dip
ui:|.,
:|
c
-
Q_
O
H
i
;i
\
j[
X
|.,
g'
u
z
-
1-'
ii
n:;.t\\ J.M|I||.....|(|
i^
—
i
UI co
-
i
j.'
m:.i|
ItUCS .Lu UI9AOA
pcd •.i.m|o|i()
qetnaoj ip DBieOq Ui:p
--*
ü xsl
i;..i|i-|
ili:i|ii|. 1 |i:i
|
!'!)S
1
— S.
- ^
M
Z
_ .-
&;
XII.
HET LANDBOUWCREDIETWEZEN
„La
question
IN BELGIJ
du
crédil
uu problème actuel pour
agricóle es1
Ja va."
Pasdémas.
Van de als
pantlhuizen afstappende, omdat deze materie, zoo-
bekend,
thans
in
overweging
specialiteiten
bij
is
gebied en wij ons strikt willen blijven bepalen
openbaar
objectief
kunnen
opmerker,
de
op
dit
rol
van
Duitschland niet
wij
zonder nog het een en ander aan
verlaten,
tot
te
voeren over de
bankinstellingen van Schultze-Delitsch.
Deze voorschotbanken worden voor den kleinen landbouw min bruikbaar geacht, omdat zij alleen aan meer vermogende landbouwers dezelfde diensten prestoeren als een
algemeen
bankier; daarentegen zijn
Toch
nut.
of kassier
het
zij
voor het geldverkeer van groot
zou zonder de minste moeite elk solied bankier
hunne taak kunnen overnemen. Zij bieden alleen aan van cene goede inheemsche geldbelegging
voordeel
voor klein-kapitalisten.
Doch ligt
het
juist in
bewijs
de gestie der iSchultze-Delitsche volksbanken voor
onze
stelling,
dat groote crediet-instel-
met universeel karakter en noodwendig zakelijke waarborgen voor haar crediet eisenend, in de behoeften van den kleinen landbouw niet zoo goed kunnen voorzien als dit met een uitgebreid net van locale banken, tevens spaar- en depolingen
sitokassen, die geen winst beoogen voor de deposanten, doch slechts
En
matige rente, het geval
is.
hierin ligt het cardinale verschil tusschen ons
ontwikkelen
stelsel
van
landbouwcrediet
voor
nader
te
inlanders en
102 dat van
bank,
den
heer
behalve
verbonden,
cene
Fokkkns, wiens rijkshmdbouw-crediet-
F.
omslag
veel
aan
bankinstelling zon worden, die de
centrale
kunnen bevredigen,
allerkleinste behoeften in de desa niet zou
een veel
bezwarende administratie zou moeten voeren en
te
een
buitendien
al
ambtelijk karakter zou aannemen,
te
welke fout ook de indische postspaarbank
waarom
waarborg
zakelij ken
den
beiden
de
in
lagen
onderste
is
vervallen.
—
in
Reden
conglomeraat-
dezer
maatschappij nimmer populair zouden kunnen worden.
De
„Viehleihkassen"
Baden overslaande,
in
die
paaldelijk aan vetweiders voorschotten verleenen tot
van
fokvee
van
en
rasverbetering, zoo ook de graankoopers
tot
Oost-Duitschland,
afbetaling
gaan
leveren,
te
verleenen
voorschotten
die
landbouwers
de
dien
koorn-oogst,
meer beaankoop
op
wij verder
op
nemen hun
zich
den ter
met onze bespreking
van het duitsche landbouwcrediet met het oog op Java.
Tegen
aandeelen-systeem,
een
volksbanken
Delitsche
bestaat,
wichtige bedenkingen op Ie.
Voor
het
zooals
bij
de
Schultze-
komen de volgende zwaar-
:
van
verschaffen
crediet
aandeelen
zijn
onnoodig; 2e.
Door de stortingen op de aandeelen wordt de
termijns-
gewijze afbetaling der geleende gelden verzwaard: )>e.
De
aandeelen niet
administratie te
wordt
groot aantal kleine
een
bij
ingewikkeld, wat op het platteland
zonder bezwaar
fin
de desa)
is.
Van de termijnsgewijze terugbetaling der voorschotten mag echter
nimmer,
om welke
reden
ook,
worden
afgeweken.
Door hieraan streng de hand te houden, ontstaat een soort spaardwang, die opbouwend werkt voor den kleinen boer of grondbezitter 'desaman) en
hem aan
orde, regelmaat en voor-
zichtigheid gewent.
Ook op Java kan coöperatief
voorloopig nog bijna nergens van een
aandeelen-kapitaal
sprake
zijn
— wel
echter van
coöperatieve leeningen met solidaire verantwoordelijkheid van
de
desa
daarnaast.
Waar
het
nemen van meer
of
min
be-
!
103
aandeden
langrijke dit
echter
in
aanmerking
in
bank geen bezwaar
een
knnnen
Dan houdt
komen.
het aandeelen-kapitaal de Vereeniging
den
in
eersten
nog
hing
dadelijk niet
groot
van progressie
tijd
geen
reservefonds nut
oplevert,
is
Hiervoor zouden enkele cnltnur-centra
anders.
iets
bij
is
paniek
bij
als
ieder geval
bedrijfskapitaal, zoo-
gevormd en en
in
elkander: het dient
het heelt zeker
hongersnood,
omdat het
gemakkelijk wegvloeit.
Als aandeelhouders in eene volksbank zouden volgens veler meening onze „orang-tani-desa" voorloopig nog een raar Hguur maken; niet echter de meer ontwikkelden onder de hoofden en
de
desa-aristoeratie,
den
klein
— dient De
kapitalistischen
scepter
worden gebreideld
te
ontbreekt
leiding
ook
plutocraten
het
in
voeren en wier macht
—
en politiek oogpunt beschouwd
staathuishoudkundig
een
uit
waaronder
in
het algemeen belang.
goede wil en kapitaal
nog;
l
( )
zijn
aanwezig.
En de woeker
overal
is
Voor eene goede werking der geldvereffening bij de locale Duitschland ook sinds 1849 banken of kassen dit is in gebleken is het noodig een groot aantal dier banken te
—
—
de
Hoe
samenwerken.
laten
geldvereffening
kan geschieden en met betrekkelijk des
minder kapitaal kan
te
Hoe lijker
Uit
kleiner
De
dit
zij
terrein
plaats hebben.
hunner werkzaamheid, hoe moei-
oogpunt bezien, verdient het door België gegeven overweging.
bijzondere
Daar wilde aanvankelijk
tot ontwikkeling komen. meende destijds, dat daarvan de beide oorzaken waren het grootc vooroordeel bij de
landbouw-crediet
niet
spontaan
belgische regeering
voornaamste (')
het
de organisatie.
voorbeeld het
grooter dat aantal, hoe vollediger
:
Dat hot kapitaal niet ontbreekt, bewijzen de administratiekantoren
der opiumpachters in Midden-Java, waarbij in] vele bestuursafdeelingen per
jaar
bedraagt.
meer wordt
omgezet
dan de geheele aanslag der landrente
104
om
landelijke bevolking
der
cultuur
niet te willen leenen tot verbetering
onzekere
de
en
grondslag
van het landbouw-
crediet.
De
van
wet
belgische
15
April
1884 had ten doel aan te komen.
deze beide hoofdbezwaren zoeveel mogelijk tegemoet
Om
bedoelde vooroordeelen
wet
deze
haar
in
eerste
te
doen verdwynen, machtigde (van de comptoirs agricóles)
deel
eene groote financiëele instelling, opgericht met staatsgarantie
schikbaar
d'épargne
génerale
caisse
(la
te
stellen
et
de retraite)
voor den landbouw.
grondslag van het landbouwcrediet meer
tweede
het
gedeelte
het roerend
Om
l
(
)
gelden be-
den onzekeren
te bevestigen,
ontdeed
dezer wet (van het landbouw-privilege)
goed van den landbouwer van de
kluisters, die
het vasthielden in een bijna volstrekten staat van
onbeschik-
baarheid. (Zie
„van
Boek
II,
van ons Burgerlijk Wetboek dezelfde bekrompen ideeën uit den
waarin
Pand",
—
XX
titel
Code-civil zijn overgenomen).
De
belgische
wet
machtigt de postspaarbank
om
een ge-
deelte harer beschikbare gelden onder bepaalde voorwaarden
aan landbouwers, en dan blijven de panden macht der schuldenaren met droit de suite. Deze leeningen werden gesloten door tusschenkomst van bovengenoemde „comptoirs agricóles", gevestigd op plaatsen, waar
uit
te
onder
leenen
de
het nut ervan wordt erkend.
De algemcene
raad
der postspaarbank bepaalt den rente-
voet en de voorwaarden der leeningen, alsmede de bijzondere
voorwaarden
der
organisatie of de erkenning der comptoirs.
Deze comptoirs agricóles worden georganiseerd in den vorm van en onder de voorwaarden der „sociétés en nom collectif". Behalve de onbeperkte aansprakelijkheid van elk comptoir, verbinden zich zijne leden hoofdelijk en onbeperkt tegenover de postspaarbank tot de algeheele terugbetaling /Ier verleende voorschotten.
O nabij.
Deze
instelling
koml onze nederlandsche rijkspostspaarbank
vrij
105
Voor deze garantie ontvangen de coraptoirs een evenredig van den door de leeners betaalden interest.
deel
De
rentevoet dezer landbou w-leeningen werd aanvankelijk
met inbegrip van het evengenoemd evenredig aandeel daarin, toegekend aan de comptoirs bepaald
en
op
4
procent per
jaar,
van
den
op
vastgesteld
'
',
betaalden
interest
— dus
1
procent.
Later
die rentevoet iets verlaagd.
is
Het comptoir
heeft
eenig
tot
aansprakelijkheid
onbeperkte
waarborgen,
door
die
door de solidaire en
doel,
zijner
de leeningen
leden,
bemiddeling door
zijne
te
landbouwers
van de postspaarbank zijn verkregen. De leden van het comptoir vergaderen zoo dikwijls
als
de
die
aan hunne goedkeuring worden onderworpen,
dit vereischen.
De tegenwoordigheid van de meerderheid der om een wettig besluit te kunnen nemen. vereischt, om te kunnen worden toegestaan, de
operatiën,
leden
noodig
is
Elke operatie
al de aanwezige leden. Al de door tusschenkomst dor comptoirs te sluiten leeningen moeten worden onderworpen aan de voorafgaande goedkeuring van den raad van
goedkeuring van
administratie
postspaarbank.
der
Het
comptoir
afzonderlijke waarborgen leveren aan de
de door zijne
tusschenkomst gesloten leeningen.
borgen mogen bestaan goederen,
hetzij
in
(effecten etc.) bij
in,
zelf
Deze waar-
eene hypotheek op onroerende
hetzij
eene pandgeving van roerende goederen
de Nationale
De
Bank.
roija
dezer hypo-
thecaire inschrijvingen en de teruggave van bedoelde, in
gegeven
goederen
moet
postspaarbank voor
mag
niet
eerder
plaats
hebben
pand
dan na
volledige atiossing der aldus gesloten leeningen.
Het behoeft zeker niemand toirs
weinig
succes
te
verwonderen dat deze comp-
organisatie van het bcdrijfs-crediet
ger.oeg;
zij
eischt
De daardoor verkregen
hebben gehad. veel
te
is
te
stram, niet plooibaar
veel administratieven omslag en
geschrijf.
De
comptoirs verlangen van hunne leden, die wenschen te
leenen,
hypothecaire en andere waarborgen.
Hetzelfde eischt
106 de postspaarbank dan nog eens van de comptoirs en bovendien de
onbeperkt
aansprakelijkheid
solidaire
die wijze legt dus iedere leening
van
één
moge
:
namelijk de eene verschaft door het
klein
om
zijn of groot,
te
comptoir,
kunnen worden
vergadering der leden van het
de
in plaats
Verder vereischt elke operatie,
door den leener.
andere
Op
zijner leden.
twee garanties vast
de zij
toegelaten,
comptoir en de eenstem-
migheid der tegenwoordige leden, buiten en behalve de voorafgaande
goedkeuring
onbruikbaar leeningen
zijn
op
dat
de
comptoirs
goed
zoo
als
gebleken voor kleine landbouwers en voor
korten termijn, waarvoor het landbouw-crediet
de eerste plaats bestemd
in
den raad van administratie der
van
Vandaar
postspaarbank.
Met de ondervinding
in
is.
Ze
zijn
dus niet aan
te
bevelen.
België opgedaan, ons medegedeeld
door een onzer grootste landbouw-oeconomen, den groningschen heereboer
werk: de
is
"Wksterdijk, die buitendien bekend
J. Bs.
„Coöperatie op het gebied van den
vraag
postspaarbank inlandsen
of
in
is
door zijn
Landbouw
het mogelijk zoude zijn een deel der
Indië
belegde gelden
landbouw-crediet
op
Java,
te
e. a.",
bij
de
bezigen voor het
gemakkelijk en over-
tuigend beantwoord.
Wij kunnen dan ook richting, die eene als
niet
genoeg waarschuwen tegen deze
zwakke en grootendcels impopulaire
de postspaarbank op Java, des
te
instelling
zekerder zou blootstellen
aan een échec van bedenkelijken aard, dat zich
in alle
lagen
Mocht het waarheid zijn, dat eene vraag in dien zin werd gesteld, dan kan die slechts zijn geboren uit onbekendheid met het wezen eener zaak, die de hartader raakt van den oeconomischen levensstandaard van hot algemeen. En dat in deze tijden van toenemend der maatschappij zou voortplanten.
pauperisme op Java!
waar de leeners bijna geen waarborg hoegenaamd kunnen bieden voor het crediet en de rechtsgevolgen niet nauwlettend genoeg kunnen worden overwogen, mag er naar mijn bescheiden meening zelfs nimmer aan gedacht worden Hier,
zullen
107 de ingelegde kapitalen en de spaarpenningen der ingezetenen toe
vertrouwen
te
aan
het landbouw-crediet voor inlanders,
wier grondbezit onder verschillende vormen is
feitelijk niet
meer
dan een permanent oogstrecht.
De
lessen,
uit
getrokken, kunnen ons ook lecren
België
dat hoe grooter het terrein van
werkzaamheid
breider het aantal volksbanken, hoe
is,
hoe uitge-
gemak kei'ijker
dit crediet
kan werken en hoe minder kapitaal daarvoor noodig is. Doch de bedrijfssfeer van iedere bank zij daarbij klein en goed Proeven, op enkele plaatsen genomen, kunnen afgebakend. Evenmin een enkel comptoir, dat als hulpons weinig leeren. bank werkt voor groepen van landbouwers, zonder organisatie van boven en dat meer is een vermomd pandjeshuis in het groot, gedreven door een europeesch aandeelen-kapitaaltje
landbouw-credietbank
eene
met
solidaire
dan
aansprakelijkheid
der leeners.
Zulk een bouwcrediet
instelling in
voeren.
Hare
ment op
's
De dat
actie
van weinig waarde voor het land-
is
groot
en kan
slechts op een
dwaalweg
ware een inbreuk op het algemeen
regle-
lands pachten en monopoliën.
verliezen
vóór
het
alles
daarbij
geleden,
hebben voldoende bewezen
onderzoek en eene wettelijke organisatie aan
de invoering van het landbouwcrediet dienen vooraf
te
gaan.
XIII.
HET LAXDBOUWCREDIETWEZEN IN AMERIKA EN AUSTRALIË EN PIET EERSTE CREDIET-
WEZEN
IN FRANKRIJK.
La question du
crédil agricole esl
un problème actuel pour Java.
Pandémas.
Er komt leven
in
de brouwerij
!
Reeds vroeg een ondernemend handelsman, op Midden-Java om zijne energie en ondernemings-geest gunstig bekend, aan de regeering vergunning Batavia,
te
tot
het oprichten van wisselkantoren
Samarang en Soerabaja en tegen
landbouwcrediet
onderpand.
Op
tot
't
verleenen van
Sumatra's Westkust
werd de eerste steen gelegd voor eene coöperatieve volksbank onder inlanders, vermoedelijk van bestuurswege daartoe met zachte hand gedreven.
De regeering overweegt de materie zelf! De oorlog aan den landbouwwoeker is hiermede verklaard. Men wil zich gaan ontdoen van de kluisters van pachters en monopolién weg,
Ce
die n'est
aldus de eerste schreden gaan zetten op den
en
moet
leiden
que
Ie
organisatie
handen
pas, qui coüte!
gouvernement de zaak
voorshands achten wij
en de
de materieele welvaart des volks.
premier
verschijnselen, wil het
en
tot
aan
dit
ook het
bekwame
en
beste,
Afgaande op de ter
hand nemen
mits de leiding
vooral aan practische
worde toevertrouwd en een grondig onderzoek
in
de
desa voorafga. In ons vorig opstel hebben wij aangetoond, welke gebreken in
de praktijk
toirs
agricóles"
stelsel,
zijn
in
gebleken
te
kleven aan de belgische „comp-
het bijzonder en in het algemeen aan het
dat onder een bepaald landbouwprivilege een deel der
109 de
bij
rijkspostspaarbank
belegde
gelden
beschikbaar
stelt
voor het landbouwcrediet. Uit
een
privilege,
met „droit de
(ver)pandrecht
suite''
is
zuiver conventioneel.
Het wordt
om
en,
zijn, in een daartoe bestemd openbaar den ontvanger der registratie worden ingeschreven.
vorm herinnert
In
zijn
of
sale"
— waar
landbouwvoorrecht aan den
Het
blijft
en in wiens handen
mag
toestemming
of
verbonden
de zijn
doen nemen.
verbonden
dit
Schotland.
in
geldschieter
beslag
toe-
overeenkomst telkens bedongen worden
bij
rechtsgeldig te
register bij
rusten
wet en derhalve ipso jure
niet krachtens de
gekend, maar moet
op
het
verpande
ook bevindt. De
dit zich
goederen,
die
zonder
medeweten vervoerd mochten Hij
behoudt
zijn
„bill
goed zijn
zijn,
privilege, mits hij
in
het
goed binnen veertig dagen na den datum van de
verplaatsing gerechtelijk hebbe opgeëischt.
Voor
zooveel
onze
volgens
de
onafgesneden
vruchten
onroerend
rechtsbegrippen
(')
goed
betreft, zijn,
die staat
landbouwprivilege zelfs gelijk met een zakelijk recht
dit
(jus
in re).
De
geldschieter
kan
ingeval
het gewas
op
recht
zijn
van verkoop van het goed
vervolgen.
(Droit
de
De
suite).
rang der vordering wordt bepaald naar de dagteekening der inschrijving, met dien verstande dat de verhuurder boven
den
geldschieter
hebben
afgestaan
gaat,
ten
tenzij
zijn
voorrang mocht
behoeve des geldschieters
leening gestrekt mocht hebben
verhuurder
de eerste
om
of tenzij
de
schuldeischers, boven den
bevoorrecht, te betalen en de geldschieters daar-
door in hunne rechten zijn gesubrogeerd. Is
de schuldeischer eigenaar van den grond, dan volgt de
bevoorrechte landbouw-geldschieter in rang op den vóór
hem
ingeschreven hypothecairen schuldeischer. staats-crediet voor inlanders op Java, wier grondeigen-
Bij
dom is,
(')
bij
het
bijgeval /..
g.
gouvernement berust (Staatsblad 1866 No. 80) belgische wet wordt gevolgd, de landbouw-
de
vruchten óp do halmen.
110
van zelf de eerste bevoorrechte schuldeischer, hunne gronden, voor zoover niet in agrarischen eigendom bezeten, geen hypotheek kan rusten. En gelukkig is agrarische eigendom tot nu toe uitzondering credietgever
daar
op
"Wederom
gebleven.
Het
aan ons op
niet
staat
bezwaren,
verkeerd
rechtsbegrip,
de
belgisch
landbouwcrediet
dan
oogenblik
dit
een juridisch
uit
deze wettelijke regeling van het
aan
oogpunt
stellen
westersch
een
op oostersche toestanden.
toegepast
verbonden, nader
het
in
licht te
reeds deden.
wij
Wij gaven alleen een schema van de uitkomsten der praktijk elders, het aan meer bevoegden, c. q. specialiteiten, als overlatend de zaak beter
altijd
Het
antecedenten.
bekijken.
te
werken
binnenlanders
Wij,
op
de
bureaucratische
praktijk
brengen alleen het zelfgeleerde zooveel mogelijk
waar
doch
de
Zoolang
ons
onthouden.
wij
dus
maar met de
niet
op
Wij
in toepassing,
organisatie nog ontbreekt, moeten
wettelijke
wij
en
vreemd.
ons
is
wet er nog niet
de
is,
zullen
publicatie onzer studiën voortgaan, in
de hoop, dat deze er toe zullen kunnen leiden
doen komen. tot stand Doch mocht het centraalbureau, dat
om
iets
goeds
te
lijks
ïndië
over wij
zullen
niet
meene aandacht
uitstortte,
zooveel onbegrijpe-
weg daarop de
dezen
langs
aarzelen
vestigen, ter wille
te
al
ook ten deze mistasten, dan
(')
alge-
van het publiek belang.
van landbouwcrediet meer wil weten dan wij durven beweren, kunnen wij verwijzen naar de verhandeling van "Wie
professor
J.
bouwcrediet deel,
P.
MoLTZEB over
voor
de
cultures
in
Themis, 17 de
jaargang 1886.
Wij
constateeren
Amerika eene
alleen
Men verzuime Fock
in
ook Frankrijk, Australië en
dat
dergelijke wettelijke
het landbouwprivilege
D.
het nederlandsch-indisch land-
europeesche
ni<-i
regeling bezitten omtrent
als
België.
hel
uitmuntend geredigeerde artikel van Mr. van de Indische Gids van 4900 over
de Augustus-aflevering
de „Decentralisatie van hel bestuur
in
Indië"
te
lezen.
:
111
Het voorrecht
is
strekking onbeperkt en
in zijn
domsovergang niet uitgesloten. In zijne gestie in strijd met de beginselen van ons burgerlijk
is
bij
eigen*
dit privilege
recht, neerge-
legd in de bekende formule
„Les meubles n'ont pus de possession
vaut
Intusschen
1142
en
fait
1152
de meubles bis
B.W.
civil.)
België
bezit
in zijne locale
landbouwkantoren,
het begrensd terrein hunner operatiën in staat zijn
door
die
(Artikelen
titre"
2102 Code
artikel
puisque en
suite,
nauwlettend toezicht uitteoefenen, een groot gemak voor den kleinen
landbouw.
Alleen
bij
linge daling der marktprijzen
worden geleden.
lies
Um
dit
groot misgewas en
bij
plotse-
van het hoofdproduct kan ververlies te voorkomen, moet de
geldschietster, de rijkspostspaarbank, op de comptoirs agricoles
en de land bouwsyndicaten in de eerste plaats een nauwlettend toezicht
kunnen uitoefenen. Daartoe is echter de belgische vanwege het gehalte van haar personeel op
postspaarbank,
kleine plaatsen en dorpen, niet in staat.
En
in
Nederlandsen- Indië
is
dit niet beter!
Of wèl? Wij
lazen daaromtrent niets in het „ Dienstverslag over 1899".
In
Duitschland,
Nederland en België
Italië,
is
door onder-
landbouwbanken als credietinstellingen voor den kleinen landbouw beter aan de behoeften voldoen dan de postspaarbank. Deze is uit haren aard niet vinding
gebleken,
dat
locale
geroepen crediet-instituten te
tot
stand
te
breugen, veel minder
begunstigen en nog veel minder langs kunstwegen of door
pressie het ingelegd kapitaal te doen toenemen.
Haar beheer en belegging moeten zorgvuldig buiten risico worden en alleen ,,force majeure'' mag die risico kunnen doen ontstaan, doch dan moet het gevormde reserve-
gehouden
kapitaal zoo groot zijn, dat aan de eischen der paniek dadelijk
kan worden voldaan. Aan deze criteria voldoet de nederlandschindische postspaarbank nog lang niet. Kleine landbouwbanken vinden gemakkelijker crediet bij zichzelven,
kassen.
als
zij
ook
zijn ingericht als spaar-
en deposito-
!
112 Zelfs circulatiebanken voldoen als zoodanig mits
zij
bevoegd
zijn tot het
disconteeren van landbouwpapier. Met eene kleine
uitbreiding
van
Bank
haar octrooi zou de Javasche
als zoo-
kunnen fungeeren. Het aantal harer bij-kantoren ot kan immers worden vergroot, bijaldien een
danig
agentschappen
verleend door local
eventueel inlandsch landbouwcrediet,
opgerichte
allerwege
vergen voor zijne
en
spaar-
depositokassen,
en
mocht
dit
gestie.
Ondanks grootere risico heeft in 1884 en 1885 de Javasche Bank met energie de europeesche landbouw-industrie geholpen, Doch zij zal zoodat zij met deze taak ten volle bekend is. in de eerste plaats de tegenwerping dienen te maken dat de credietwaardigheid
voordat
der
desa vooraf bekend zal moeten
crediet verschaft aan inlanders.
zij
zijn,
Intusschen eere,
wie eere toekomt
De met
ondervinding
in
België, Schotland en elders
opgedaan
landbouw-crediet zonder eenige hoofdelijke aanspra-
een
leden van een syndicaat van landbouw heeft
der
kelijkheid
geleerd dat bijna altijd op de goede trouw der belanghebben-
den
Nu
kan worden gerekend.
doorgaand
feit
dat ook
bij
is
het
bij
de Javanen een
hen, onder landbouwers en visschers
In beide genoemde groot is. Europa was hat maatschappelijk vermogen der svndicaten in den beginne overal klein en boden de goede onderling,
de goede
trouw
van
landen
trouw en het gemeenschappelijk belang de eenige waarborgen. Vermijding van elke speculatie stond op het program. jaren
enkele
den eersten
bank
tijd
loopt alles op een persoonlijk crediet
De vermeerdering
of een grondeigenaar.
steunt het crediet.
Na
een waarborgkapitaal gevormd, doch in
wordt
Doch de goede trouw
is
eene
bij
der welvaart
de hoeksteen der
iinancieele operatie.
Xa weinige jaren
arbeids
is
het
wantrouwen van den
boer,
indien slechts handelsspeculatir-n worden vermeden, overwonnen.
Dan
is
de omzet gemakkelijk. Het kapitaal
aanwezig.
Het
productief,
ten
wacht bate
slechts
van
liet
op
hen,
land
zelf,
die
is
op Java nog
het
nuttig
en
weten aantewenden.
113
Ook de
Indo, het kind des lands, heeft crediet noodig voor
Ook
beroepen en bedrijven.
allerlei
nooden worden geholpen, waartoe de Indische Bond
uit
zijne
als
aangewezen
is. Een Europeesch aandeelenkapitaaltje zou worden gevormd uit bijdragen van de leden
moeten
hiertoe
kan door coöperatie
hij
van dien Bond en enkele donatiën.
Gaarne
ik ten behoeve der organisatie van dit bedrij fs-
stel
mijne
crediet
hoofdbestuur
geringe
van
wetenschap
ter
van het
beschikking
den Indischen Bond, welks streven zeker
ieders sympathie verdient.
Frankrijk
In
op
heeft
landbouwgebied,
zedelijke
lichamen,
„Syndicats
men
vooral sinds 1883 de coöperatie
zich
ondanks bijzonder
d'irrigation
beperkende wetten op de
de
ontwikkeld.
sterk
d'assainissement
et
Naast
de
de terres" vindt
Frankrijk de „Syndicats agricöles", beheerscht door
in
de wet van 21 Maart 1884: „ sur Blijkens
artikel
10
die
is
les
wet
syndicats professionels."
ook
toepasselijk
op
de
Fransche koloniën Algiers, Martinique Guadeloupe en Réunion en
vindt
de
In
ons
zij
daar ook toepassing. dezer
statuten
Fransche landbouw-syndicaten
treft
vermogen dezer instelHet kapitaal dezer vereenigingen wordt gevormd uit
vooral
lingen.
het bepaalde omtrent het
contributiën der leden, giften en subsidiën van staat, departement, provincie, enz.
Het wordt geadministreerd door een bureau,
welks verantwoordelijk voorzitter de vereeniging
in
en buiten
rechten vertegenwoordigt. Aandeelen worden niet uitgegeven. Eerst
in
de laatste jaren
is
bij
sommige landbouw-vereeni-
gingen in Frankrijk de solidaire aansprakelijkheid ingevoerd
en worden francs bij
ook
wel aandeelen op naam, van ten minste 50
uitgegeven.
Doch
dit is
nog uitzondering en slechts
een dertigtal vereenigingen in zwang.
Toch komt het credietwezen meer en meer
in bloei
en wordt
het particuliere spaarwezen, als credietbron voor den landbouw
bevorderd en aangemoedigd.
De
landbouw-coöperatie ontwikkelde zich in Frankrijk eerst
na de uitvaardiging van de wet op
't
landbouwcrediet van 1883 8
114 hoewel
en
deze aphoristisch
gesteld en daardoor op vele
is
voor den niet-ingewijde
plaatsen
onduidelijk
De
landbouw-syndicaten
meeste
naamlooze
oogenblik
aan
zij
maximum idem van 1000
en
lijkheid der leden
zijn
op
dit
met een veranderlijk met minimum-aandeelen van
francs op naam.
vele syndicaten in Frankrijk
Bij
Frankrijk
in
vennootschappen
kapitaal en een vlottend ledental, f>0
heeft
is,
crediet steun en vastheid gegeven.
dit
nog
is
de solidaire aansprake-
altijd uitgesloten.
Als centrale vereeniging werd
in
Mei 1889 daar opgericht
eene maatschappij voor landbouwcrediet onder den
naam van
„Societé des agriculteurs de France."
Daarnaast werd gevormd het Syndicat centrale des agriculteurs de France, een
om
in rechten,
gewoon syndicaat dat de bevoegdheid
zoowel eischende
als
eenigingen werden daarbij niet als
bezit
verwerende optetreden. Verlid toegelaten,
wel personen.
Het bekende Crédit agricóle de France is een fonds, door laatstbedoelde vennootschap opgericht met een kapitaal van vijf millioen francs, uitsluitend ten dienste van den landbouw. Het verschaft crediet aan landbouw-syndicaten en levert ook en machinerieën. Het fonds telt ver-
landbouw werktuigen
afdeelingen,
schillende
fokkerij afdeeling
en
boerderijen
als
enz.
fabrieken
a.
o.
de veevoeder-afdeeling, de
Eerstgenoemde voor
maatschappij
kunstmest
en
bouwt
andere benoo-
digdheden ten behoeve en ten bate van den landbouw. voert
doormiddel van haar ingenieurs-agricules
zij
en bevloeiingswerken en droogleggingen enz.
De
Ook
draineer-
uit.
Societé des agriculteurs de France werkt geheel zonder
subsidie, garantie of bemoeienis
Voor een
bijzonderen
landbouwcrediet, geweest, te
(')
zij
en
van welken
van staatswege.
meer gecompliceerde vorm van juist
Frankrijk de bakermat
is
het ons vergund in een volgend opstel de aandacht
vragen van den weiwillenden lezer. Ni.-i
M _
:
<
m
.
1 1
•
tr
verwarren mei on/r irrigatie-ingenieurs, die van staats-
opleiding ontvangen op landbouw-scheikundig gebied; leemte.
dit is
XIV.
HET CHEPTEL-VERBAND. La question
du
crédil
agricóle
es1
uu problèrae actuel pour Java.
I'WM.M In Frankrijk bestaat een eigenaardige
bruikbaar
tevens
crediet,
\-.
vorm van landbouw-
verzekering op het vee.
als
"Wij
bedoelen bet Cheptelcontract als landbouw en veeteelt bevor-
derend middel.
Daar
de
landbouwers
inlandsche
karbouwen
geliefde
alleen
op
Java
door
hunne
eenigen waarborg kunnen bieden
voor een persoonlijk landbouwcrediet, onder verband van dat vee,
mag
deze
onbesproken
Wij
oorspronkelijk
Fransche
instelling hier niet
blijven.
zijn het
met Mr. van Xiekop en andere oeconomisten geheel
eens, dat het landbouwcrediet vooral crediet,
de
bijna crediet
Om wij
moet zijn een persoonlijk omdat de inrichting van het landbouwbedrijf zelf over geheele
den heer F. Fokkexs niet
ook wel
toestanden en
bouwcrediet
doch
wereld medebrengt, dat voor een zakelijk
de landbouw minder goed vatbaar
— en
aannemen dat
te
zeer te bestrijden, willen
zeer ontwikkelde landbouw-
goed geregelde oeconomische verhoudingen landhypothecair verband mogelijk zou zijn,
onder
hier zit de
kneep
en niet slechts een recht. betoogden,
bij
is.
onder
onze
— de
hypotheek eischt een
titel
En, zooals wij reeds herhaaldelijk
agrarische
verhoudingen bezitten de
inlanders feitelijk niets anders dan een permanent oogstrecht
op hunne bouwgronden, onder verschillende benamingen en met allerlei restrictiën.
Bij
de bestaande, uiteenloopende en onge-
116 regelde agrarische toestanden op Java, zouden aan de invoering
van
hvpothecair verband op den door inlanders geoccudoor het gouvernement in eigendom bezeten grond,
een
peerden, te
groote bezwaren zijn verbonden. Zelfs West-Java,
peerde
gronden,
met
leent
zijn
hoofdzakelijk individueel geoccu-
zich
nog
lang
voor
niet
den door
voorgestanen vorm van landbouwcrediet.
Fokkens Een zakelij 1c hoogst
gevaarlijk.
onderpand
nemer
macht
de
in
en
pandrecht,
het
het
schuld gesteld worden en dit
van
zekerheid
tot
verblijven
op
wetgeving
bestaande
Frankrijk
in
ook volgens de
en
moet, volgens onze
Echter
wagen.
niet
komt ons op Java niet alleen minder maar zelfs sociaal onmogelijk en politiek Aan een veto der desa moeten wij ons
crediet
voor,
wenschelijk
onder berusting van den pand-
(geldschieter).
België week, zooals wij hebben gezien, van dezen stelregel
reeds
af,
doch beging de fout van de rijkspostspaarbank
créditrice
te
optreden,
waardoor,
groote
als
risico,
uitoefening van den kleinen landbouw met individueel
Bij
crediet
het niet mogelijk het onderpand te brengen onder
is
macht
des
digd
schuldeischers, daar het ploegvee, de gereed-
het zaaikoren, de vervoermiddelen dadelijk benoo-
schappen, zijn.
De javaansche landbouwer, vooral
De
allerminst tijdelijk
geldschieter
de echte ,,wong-tani", die in
noemenswaardig
ploegvee zijn eenig
zijn
Ook
het
niet lang
blijven
en
toch
Men
poogd
heeft
aan
plaatselijk
is
dit
heeft
deze
in
verlegenheid komen.
opgeschuurd kunnen
blijven.
handen van den boer kunnen crediet noodig, dat aan weinig
Gereedschappen en vee moeten formaliteiten
dit
afstaan.
indien vee en landbouw-gereedschap
zou,
product zou
bezit ziet, zou
kunnen en willen
moesten worden overgegeven, evengoed
is.
naast
ontstond in het geldverkeer.
stroefheid
de
laten
in
gebonden, begrensd en gemakkelijk aflosbaar in
Frankrijk
bezwaar
geregistreerde
door
tegemoet
verschillende te
komen.
wetten ge-
Men
heeft de
akte van voorschot of het beschrij-
117
vingsdocument van
liet
genomen
crediet in de plaats gesteld
der roerende goederen, als onderpand daarbij omschreven en die daarbij
en daardoor
beschouwd alsnu feitelijk te berusten in het bezit in de macht des geldschieters. (Possession vaut
titre).
Op
door den pandgever (geldopnemer) heeft
verduistering
men de
406 en 408 Code
artikelen
Toch
schieter altijd mogelijk
een
Zelfs
aan
blijft
en ook in Frankrijk plaats vindt.
droit de suite", zooals in België
,,
conventioneel
het
verpandrecht
halmen (onroerend goed), geeft aan
heid
den
geldschieter,
pachtboer,
de
en
Hoeveel
te
als
werd toegekend
den
op de
oogst
evenmin de noodige zeker-
de schuldenaar pachtboer
verhuurder
als
minder
onderpand
ruilen, least
al
van
van
is
den grond preferent
boven den geldschieter.
blijft
tot
Pc'nal toepasselijk verklaard.
de ondervinding, dat benadeeling van den geld-
leert
—
zekerheid dat
strekt,
bestaat
er
men gemakkelijk
kan dooden, kan verminken kan stelen of laten stelen.
dan
als
het vee
overal kan ver-
en op Java
Tegen deze misbruiken en ongevallen heeft men
—
last not
in Frankrijk,
Duitschland en Zwitserland de zoogenaamde Cheptel-contracten, die in
den Code-civil,
ook
en
in het
in het Pruisische en Saksische landrecht
Züricher wetboek geregeld
zijn.
men ze kunnen Ook zou men ze
Oorspronkelijk eene Fransche instelling, zou heeten
„contracten
tot
verhuur van vee".
kunnen noemen gewone vennootschap tot veehouderij, strekkend om den landbouwer, wien het noodige bedrijfskapitaal ontbreekt, het gebruik van een veestapel te verzekeren, terwijl de eigendom van het vee bij den geldschieter blijft berusten. Dergelijke Cheptel-verbanden
komen tusschen de eigenaren
van particuliere landerijen en hunne opgezetenen ook hier op Java en vooral in West-Java in den vorm van een onderhandsch bruikleen veelvuldig voor en maro-mreteloeniet
geheel
nog geen
en
dit
verband
is
ook aan de
en mrapat-contracten der bevolking onderling al
vreemd.
wettelijke
Maar op Java
regeling
en verschuilt
bestaat ten deze
men
zich
bij
de
;
:
;
!
118 beoordeel in;;
dier
nog steeds
rechtshandelingen
achter den
rekbaren term van: inlieemsche gebruiken en instellingen. Bei
gemakkelijk
zoo
is
als
men
zich in zake de oecono-
arme inlandsche bevolking kan verschuilen achter groote woorden als hadat, piroekoen, hatoeranbelangen
mische
der
boemie, loemrah, sambat sinambat, lelioeran
om
man,
daarachter
etc.
bureaucratische
zijne
van den kleinen
of parlementaire
onkunde en gebrek aan juridische wetenschap te verbergen met een schijntje van ethnographische geleerheid of indologische kennis.
Die volksbelangen, hoe dikwijls zagen aan
aan
carrière-jacht,
werden
die
belangen
nepotisme
en
wij ze niet opgeofferd
protectie.
toevertrouwd aan onkundige, wil-
niet
looze en karakterlooze bestuurders en hoe even
benoemingen
dergelijke
hoofden veroordeeld? en protectie,
Maar
laten wij
daghet
van
zijne
is
Java!
worden Westen" onder de regeering van onze
niet bitter
in het
geëerbiedigde
vaak werden
den kleinen man en
niet door
O, paradijs voor geusurpeerde reputatie
uw naam
,,Het
Hoe vaak
Vorstin,
het
zij
dan ook dat het zwaartepunt
het beheer der koloniën nog altijd niet naar het Oosten
werd verplaatst!
Men kent contract
in
Frankrijk
vier
vormen
van
het
Cheptel-
nl.
gewone cheptel
Ie.
het eenvoudige of
2e.
het cheptel
3e.
het ijzeren ^cheptel" (de fer) van den grondeigenaar
om
de
helft (a
(ordinaire).
moitié)
met
den huurder of met den pachter het oneigenlijk cheptel (extra-ordinaire).
4e.
Dit laatste
is
eigenlijk niets anders
dan een bruikleen van
koeien, zonder betaling van huur. In
het
veestapel,
cheptel
algemeen
wordt
wat onjuist
is.
cheptel
wel
eens
vertaald door
In oeconomischen zin wordt onder
verstaan eene wettelijke verbintenis, waarvan enkele
stuks vee of eene geheele kudde het onderwerp uitmaken
Met de verpachting eener hoeve ging
in
Frankrijk vaak de
119 verhuur van vee gepaard en ook, afgescheiden van den grond, was verhuur of bruikleen eener kudde of van een enkel stuk vee niet zeldzaam.
Deze zoogenaamde ,,baïl a cheptel" is in den Code ei vil Deze onderscheidt ,,le cheptel simple et ordinaire'',
voorzien.
dat
verhuur
eenvoudige
de
is
aandeel in de jongen en moitió", dat
a
in
eener
kudde tegen een
een maatschap, waarbij elke partij de
is
half
de wol (van schapen): „Ie cheptel helft
der beesten inbrengt, met beding dat de vennoot, die het vee
hoeden,
zal
beesten zullen
hebben,
zal
ne
qu'elles
peuvent
propriétaire
doch
„Ie cheptel
blijven;
mest
den
melk,
de
dat
en
het overige genot der
jongen en wol gemeen goed
de fer ou bêtes de fcr
mourir
a
('),
fparce
leur seigneur), donné par Ie
fermier", zoodat het gebruik van het vee
a son
de pacht of huur der hoeve of van den grond
in
en
ten
laatste:
één
waarbij
of
onder beding blijven.
A
is begrepen improprement appelé „Cheptel", meer koeien in bruikleen worden afgestaan,
„Ie contrat
de kalveren
dat
aan den eigenaar zullen ver-
(-)
governo
bij
de behandeling van de administratief-legis-
van het inlandsche landbouwcrediet op Java! De Fransche wet bepaalt dat de verschuldigde arbeidsloonen en
latieve regeling
de
van
koopprijs
oogst
gekochte zaden op de opbrengst van den
bevoorrecht zullen
zijn.
Kan
hier deze bevoorrechting
worden uitgestrekt over de levende werktuigen, die den oogst helpen verkrijgen'? Dat zou juist op Java noodig zijn. Wel is waar is ook de waarborg, die vee als onderpand voor
niet
nu nog maar eenc wettelijke regeling der materie zou die zekerheid kunnen vermeerderen. Het is derhalve noodig eene gelegenhcidswet te creéeren a een
mogelijk
inlandsch
landbouwcrediet
aanbiedt,
onzeker,
1'instar
(*)
van die van 1886.
Ook
in
Nederland
zegde: „ijzervee (-)
Men
sla
sterft
in vroeger tijden bekend, adres bel
niet!"
hierover op de artikelen 1800
— 1830
Cude
Civil.
volksge-
120 goed buiten de macht van den schuldenaar geraakt
Is het
— en
hoe
altijd
geschieden
en gemakkelijk kan
licht
— dan
is
dit
op Java met vee nog
volgens de nu vigeerende wetgeving
het recht des geldschieters illusoir gemaakt, krachtens
feitelijk
het door ons vroeger geciteerd rechtsbeginsel n'ont pas de
suite, puisque,
:
„Les meubles
etc."
Alvorens van Frankrijk voorgoed afscheid
nog vermeld, dat het Crédit agricóle,
te
nemen,
zij
hier
— onder de regeering van
1869 door het Crédit-Foncier in het leven met garantie van een minimum-winst gedurende
Napoleon
III
geroepen,
in
vijf
achtereenvolgende
van
landbouwers
jaren
disconteert,
door den staat
— orderbiljetten
mits voorzien van een tweede
handteekening.
Aldus
daar een persoonlijk crediet, onder borgstelling van
een tweede persoon.
Het
instituut
verstrekt
ook geld aan landbouw-syndicaten
voor hoogstens drie jaar, tegen onderpand van landbouwvoortbrengselen of tegen hypothecaire zekerheid.
Met
dit centraal-instituut staan
toirs agricoles in
In
een
Nederland
ook de binnenlandsche comp-
Frankrijk in giro-rekening.
volgend
opstel
hopen
wij
het Zwitsersche, het in
bestaande landbouw-credietwezen en de daarmede
verkregen resultaten uitvoerig
te
bespreken.
.
XV. HET LANDBOUWCREDIETWEZEN ZWITSERLAND.
La
question
du
IN
crédil
agricóle esl
un problême actuel pour Java
Pandémas.
Wij kunnen nu van Frankrijk afscheid nemen om overtetot cene beschouwing over hetgeen op het gebied van
gaan het
landbouwercdiet
het
vasteland
dat
steeds
een
vooruitstrevende
:
bestaat in de beide kleinste rijken van
Zwitserland
aan
de spits
Nederland.
en
staat,
waar
strooming
is
in het
In Zwitserland,
moderne Europa
waartenemen op
politiek en occonomisch gebied, vinden wij
in
sociaal-
de laatste helft
dezer eeuw grooten vooruitgang op agronomisch en landbouw-
Trouwens, de organisatie van het land-
occonomisch terrein.
bouwcrediet
van Europa
heeft
de
in
groote
laatste
jaren in de meeste landen
vorderingen gemaakt.
de resultaten nog van geringe beteekenis
wordt
derland,
den
de
dag grooter.
belangstelling in
Reeds
En, overal waaizijn,
zooals in Ne-
het onderwerp toch
nu kan met
vrij
bij
groote zekerheid
worden dat er een tijd zal komen, waarin iedere gemeente der europeesche cultuurstaten (misschien alleen met uitzondering van Engeland, waar het grootbedrijf daaraan voorspeld
minder
behoefte
heeft
en
eene
perverse
staatkunde
heeft
geleid tot veronachtzaming van het klein-kapitaal) haar eigen
dorpskas zal bezitten.
Om in de behoefte van den landbouw aan bedrijfscrediet te voorzien, is
kleine
dorp.
beginsel aangenomen, dat noodig zijn werkende vereenigingen, gevestigd in elk De groote bankinstellingen kunnen in deze behoefte niet bijna overal als
coöperatief
:
122
voldoende voorzien, ook niet door middel van agenten. Deze toch
kunnen de credietwaardigheid van eiken landbouwer niet volniet, zooals de koopman,
doende controleeren. De landbouwer kan zich altijd tevreden stellen
kan
hij
met een
crediet op korten termijn
goed onderpand geven.
zoo
niet
kan
Hij
den
bij
langzamen, niet willekeurig te wijzigen gang van zijn bedrijf en
langere termijnen, waarop
de
bij
rente betalen;
kasmiddelen niet
zijne tijdelijk overbodige
behoort
vertrouwen
leent, niet zooveel
groote crediet-instellingen en
toren van goed georganiseerde, hij
hij
woont meestal ver verwijderd van de kan
hij
aan
een
wiens
omtrent
agent,
toete-
soliditeit
geen
voldoende waarborgen bestaan. In
al
komt
daarvan
Het bestuur
gevallen kan de dorpskas helpen.
die
dagelijks
met de leden
in
aanraking en kan
hunne credietwaardigheid oneindig beter beoordeelen en voortdurend controleeren dan de agent eener centrale bank. dorpskassen
Voor de kleine
bestaat echter één bezwaar,
dat de groote commercieele banken veel minder ondervinden,
de plaatsing van tijdelijk
ui.
overbodige kasmiddelen en het
voorzien in de behoefte aan tijdelijk benoodigde gelden.
De
kasmiddelen
der
fluctuatie
betrekkelijk
telkens
groot.
De
bij
is
een
klein
nivelleerende
bankje
invloed
der
Het eene oogenblik is er geld te groote getallen ontbreekt. Tegelijkertijd hebben tal van veel, het andere te weinig. overschot, andere juist geldgebrek.
een
bankjes
Daarom
is
een der eerste voorwaarden voor de ongestoorde, vruchtbare
werkzaamheid plaats
voor
zorgen
te
vereeniging
centrale
groote,
ééne
hare
of hare aansluiting
tot
bank.
Deze
de
onderlinge
heeft
dan
in
bij
de eerste
verevening der geld-
overschotten en geldbehoeften en verder voor het verschaffen
van Dit
het
daarboven
laatste
kooper eerste
dorpskassen kas.
nog
noodige
bedrijfscrediet.
kan door de contrólekas gemakkelijker en goed-
worden dan door de dorpskas, omdat de eigen vermogen bezit en het crediet der het ware wordt gecumuleerd in de centrale eene bevredigende werking der plaatselijke
verkregen een
eventueel
grooter ais
Daarom
is
123 onmogelijk zonder cenU'alc kas en wachtc
bankjes nagenoeg
men -met de
behoefte daaraan
de
reeds
der
oprichting
dan ook
laatste
doen gevoelen, maar vange men met de oprich-
heeft
daarvan dadelijk aan tegelijk met het
ting
niet tot
liefst
een groot aantal locale kassen zich
bij
voor de
initiatief
oprichting der dorpskassen.
De ook
heer
hooging
bank
volkswelvaart
oprichting
daarbij
te
zijne
verhandeling
op
Java
intuïtief gevoeld,
credietwezen
de
beging
hij
aanstellen
willen
dient mijns inziens
begrepen.
Het geraamte van pasklaar te worden ge(')
daar
in
Zwitserland
landelijke
voorschot-
Locale genootschappen hebben zich daar vereenigd
gingen.
„Verbanden."
of
„Verband
te
Luzern
en het
Ostschweizerischer landwirthschaftlichen Genossen-
De
schaften."
aansprakelijk
Aandeelen uitgaven
Verband"
Schweizerischer
„Central
tot
Zoo bestaat het „Verband Berner land-
Genossenschaften", het „Züricher Verband'',
wirthschaftlichen het
treffen
en divergeerende
men
aan, opgericht en gesteund door de landbouwverceni-
kassen
bonden
Wij
waar
plaatselijke
fout
werking van het landbouwcredietwezen heeft best
ver-
stede van kleinere
in
maakt om in eens te worden geplant. Het nut eener tegelijk convergeerende het
tot
rijkslandbouwcrediet-
centrale
dorps- of districtskassen voortestellen. dit
divergeerende kas heeft
in
eener
doch
voorstond,
agenten
centrale,
é<'-ne
FoKKBNS
F.
der
de
hij
aan
behoefte
de
:
leden der locale genootschappen zijn solidair niet de aaneengesloten vereenigingen onderling.
en
maatschappelijk
op de administratie
kapiaal
bestaan
niet.
De
zijn zeer gering.
Naast en boven deze vereenigingen staan de centrale bankinstellingen, is
één ter hoofdplaats van elk kanton.
Van deze
zeker de Berner Hypotheek-, Spaar- en Voorschotbank de
voornaamste
(')
Men
(-).
vergeve
Die bank,
lift
mij
in
in
1846 van regeeringswege op-
Godesnaam,
dat hier de denkbeelden
van een supérieur in traktement openlijk worden geeritiseerd. ('-') Ook door den heer F. Fokkens beschreven.
124 gericht,
voornamelijk in het leven geroepen met het doel
is
om den landbouw
in het
algemeen en den kleinen boerenstand
De
bijzonder met crediet te hulp te komen.
het
in
regeering
aanvankelijk
stelde
5
Bonds-
francs tegen eene
millioen
rente van o procent beschikbaar en breidde later dit bedrijfs-
bank
kapitaal der
Wat
tot
10 millioen francs
uit.
den kleinen landbouwer onder hypothecair
door
de,
men bij de terugDe termijnsge-
verband
geleende
betaling
het zoogenaamde annuïteiten-stelsel.
gelden aangaat, huldigt
gewoonlijk 4 a 5 procent
wijze betaling der rente, die
moet
bedraagt, jaarlijks
1
om
geheel
èn
verdwijnen, terwijl ook tus-
die aan het landbouwcrediet èn
zekerheid,
in
zoodat deze allengskens kleiner te
op de schuld niet zijn uitgesloten.
afbetalingen
Zwitserland
jaarlij ksche
de lage
in
uit
zijn gestort,
slotte
wettelijke
België
in
te
ten
schentijdsche
De
ten grondslag ligt en die zich
rente,
kunnen
wil der wereld, zonder in de agrarische
omkeer teweeg
geheelen
een
landbouwcrediet
waarborgen
te
persoonlijk,
met den besten
wij
verhoudingen op Java
brengen, aan het inlandsch
Dit
verschaffen.
niet
een
een
onder mogelijke
zal
dienen
,,cash-credit"
te
céne of meer contrulebanken boven de plaatse-
worden met lijke
jaars
's
rente wordt
procent gerekend als amortisatie, als afbetaling op
de hoofdschuld
wordt
Van deze
geregeld geschieden.
kassen.
Hoewel schijnt,
deze
is
vaardigd
dit
zij
door
Behalve
uitspraak
mijneizijds
in werkelijkheid niet en
de uitkomsten,
in
en voorbarig
overijld
wordt
vele landen
zij
gerecht-
waargenomen.
de vergemakkelijking van het geldverkeer, bevor-
dert deze organisatie ook in hooge mate een deugdelijk beheer
der
locale
Om
bankjes.
daarvan toch geld
te leenen,
moet
de contróleerende instelling waarborgen hebben voor de nauwgezette
administratie
dier
bankjes en voor hare deskundige
verantwoordelijke gestie,
en
oefenen, dat
(';
In
bij
waarop
zij
toezicht
de wet verplichtend dient gesteld
Duitschland
i-
'lit
geschied
hij
de wet van
1
te
moet
worden
Mei I8H0.
uit(').
125
Waar
de controle niet van regceringswege
is
nemen.
Het verleenen
keuring
der
statuten
is
verwerend optetreden
daartoe
diteit
in
geheel
onvoldoende.
waarmede wij
zooals
staat,
centrale
gezien
tijdelijke geldoverschotten
behoeften
anderzijds
van
om
Die
eischend
rechten, doch waarborgt de
der instelling tegenover het publiek
hoofddoel,
initiatief te
rechtspersoonlijkheid met goed-
van
erkenning geeft alleen het middel aan de hand of
geregeld, zijn
kassen zelf genoodzaakt daartoe het
de centrale
onvoldoende.
soli-
Het
kassen worden opgericht, be-
hebben,
in
het
verevenen van de
eenerzijds en van de tijdelijke geld-
de
bij
haar
als
vennooten aange-
sloten kassen.
Om de
voor dit doel vruchtbaar werkzaam
centrale
te zijn,
behooren
kassen of kas zich uittestrekken over een groot
gebied, met vele locale kassen en liefst verschillende bedrijfs-
systemen,
een
tematisch
Op
de
eene streek geld over heeft gedurende
welken de andere tekort komt.
mag
Éénvormig
sys-
derhalve niet worden opgetreden.
deze grondslagen, door de ondervinding elders versterkt,
zal ons
op
zoodat in
tijd,
nader
Java
kijken.
te
rusten.
ontwikkelen
stelsel
voor het landbouwcrediet
Eerst willen wij echter Nederland nog be-
XVI.
HET LAXDBOUWCREDIETWEZEN NEDERLAND. La question du
IN
crédit agricöle est
problême actuel pour
uu
.lava
Pandémas.
werd
vaderland
het
In
Noord-A merika na 1805, belangen van handel en den
landbouw.
De
1670
na
Holland
tot
te
voor
korten
tijd,
evenals in
veel rekening gehouden
nijverheid,
met de
weinig met die van
te
achteruitgang op agronomisch gebied in
was mede het gevolg van de gebrekkige
organisatie van het landbouwcredietwezen en van de protectie
Door de betere communicatiemiddelen, 1850, wat de staatslijnen en waterwegen aangaat,
der bietsuikercultuur.
na
vooral
veelal aangelegd uit de indische (lees: javasche) overschotten,
daalden op den duur de prijzen der landbouwproducten zeer.
Ken meer intensieve cultuur, die noodig werd om den uitgeputten bouwgrond tegemoet te komen, vereischtc bedrijfskapi-
De wereldmarkt vroeg om ander en beter product. Eene weerspiegeling van deze reeks van oorzaken en
taal.
ge-
volgen zien wij op Java.
Ook
werd onder ons régime de inlandsche landbouw veronachtzaamd, ten koste van de europeesche, lees nederlandsche
hier
industrie
en handel.
De
europeesche suikercultuur
werd sedert de invoering van het cultuurstelsel (1830) steeds aangemoedigd en bevoordeeld, met verwaarloozing harer inlandsche zuster, die bovendien nog werd gedwarsboomd door de
dwangcultures,
de
heerendiensten
beste gronden in huur, in ( )
litiek
De
erfpacht.
staat-koopman-souverein
blijven
voeren.
Zoolang
(economische verhouding
tol
er
en (')
den afstand harer
Met de
laatste
werd
moei immers eene dualistische ponog
dwangcultures
bestaan,
de inlandsche bevolking onzuiver.
is
de
127 handel
deed
de
staats-
landbouw-
der
prijzen
De
oorsprong dalen.
inlandschen
hoofdgewas
het
van particuliere en
exploitatie
trammen
en
van
producten
van
De
gedreven.
spoorwegen
productie
geraakte beneden de behoefte.
Invoer
van
Saigon
het
buitenland, der industrie tegemoet, schatten werden door
en
werd
Siam
kapitalen vloeiden naar
noodig,
enkele maatschappijen aan vrachtloonen verdiend.
De door
wettelijke
eerste
inlanders
aan
regeling
op den verhuur van grond
werd
niet-inlanders
in
1871 geboren en
lang daarna werden door zoogenaamde energieke bestuurders
de grond- en waterbelangen der bevolking ondergeschikt gemaakt aan de voordeelige exploitatie der onder europeesch of chineesch kapitaal
werkende suikerondernemingen en andere
industriën.
De
van
invloed
1870
na
onzer
het
niets
weerspiegelde
natie
exploitatie
ontziend kapitalisme deed zich
De
duchtig gevoelen.
zich
handels- en koopmansgeest in
van het land, van boven
De Chineezen van
de af
onbelemmerde
vrije,
beschermd.
Dit heette
het Oosten en van het
Westen met den grond. De verontwaardiging in de ambtenaarswereld was groot, de Chinees met en zonder staart oefende „en plein air" zijne handelsvooruitgang.
concurreerden,
goocheltoeren
eerst
op, daarna
uit.
ambtenaren, welke hun eigenbelang
Die
voorgrond
stelden
weinig op den
te
en eene te ideale of te eerlijke opvatting
hadden van hunne bestemming en van hunne roeping werden door
het kapitalisme onbruikbaar verklaard, als
kening
om
wisten
de gunsten
te
houden met twee Goden en
van den
kelen werden diplomaten cieel
keerpunt
in
deze
mammon V(
)
fatale,
uitputtende protectionistische (1)
geen
re-
En-
satellieten.
kwam
een
offi-
eenzijdige, land en volk zoo
richting,
om
in
1899 door eene
Bijna geen enkel nieuw optredend bestuurshoofd in de cultuur-
centra van Java in de jaren 1875 latie
en diens
Eerst in 1895
!
zij
niet ijverden
niet
verklaarde
bescbermen.
Van
— 1895
die
bij
zijne
openbare instal-
de belangen der particuliere industrie
die der bevolking
werd soms vergeten
te
te
zullen
reppen.
128
beschermende wet van de ceconomische belangen der bevolking de cultuurcentra te worden gevolgd.
in
Maar de
toelichting op die ordonnantie, die niet gelukkig
beginselen
protectionistische
belangen
eerder denken aan het bestendigen der
doet
uitgevallen,
is
door
ten
groot-kapitaal
het
bate
eener cultuur, welker
toch reeds en toch steeds
worden beschermd in Nederland, onder het motto van onontbeerlijkheid. Voor Nederland'? Op Java is nu reeds bouwgrond te weinig voor de inlandsche cultures en water zoo
flink
ook
er
is
al
niet te veel.
Leest de geschriften van den ingenieur
Heyde,
wat
althans
die,
J.
Homax VAX der
het oeconomisch gedeelte aangaat,
weinig tegenspraak kunnen velen.
En
Hij is geen suiker-enthusiast. ambtenaren van het binnenlandsch bestuur, die bijna
gij,
eeuw en
kwart
een
langer onder dit régime hebt gediend,
raadpleegt de ondervinding, kijkt in de desa rond en ge zult
Het oeconomisch evenwicht
mij niet tegenspreken.
ken sinds lange jaren: Java en
Er
te
is
aan
bewoners
zijn
is
verbro-
arm geworden.
veel gesteund aan den eenen kant, te veel gedragen
anderen
den
voetend
zijne
iets
voor
En
kant. 't
toch wordt nog slechts schoor-
van het geschokte ceconomische
herstel
evenwicht gedaan, zoo ,,im grossen Ganzen". zen kunnen niet meer worden gedaan.
Volgens
de
jongste
berekeningen
Millioenen-rei-
(')
van
den ingenieur
J.
Homa.v van der Heyde brengt de europeesche suikerindustrie jaarlijks 18 (en niet 8) millioen aan baten onder de inlandsche
bevolking.
Volgens stelsel
onze
matige
berekening wordt jaarlijks door het
van directe belastingen voor inlanders de
tatie
en het pachtsysteem 104
aan
de
welvaart
van
Java
-j-
vrije exploi-
38 millioen of 142 millioen
onttrokken,
waartegen
+
34
Java terugkeeren. zielen nog bevolking van millioen 25 Alzoo verarmt Java's jaarlijks met 90 millioen guldens, dat is gemiddeld met f 18 millioen uit de opbrengst van productie naar
(1)
I).-
laatste
had plaats
in
18%.
129 een javaansch gezin, ongeacht de verarming
van
hoofd
per
den landbouwwoeker en door de verschillende woeker-
door
transactiën uit anderen hoofde.
Wie aan den kleinen hollandschcn boer crediet wil vermoet hem persoonlijk kennen en zich in staat stellen
schaffen, zijn
karakter, de doeleinden, waarvoor
aanbiedt,
hij
De
deelen.
Het
der
van
hollaudsche boer
landhuishöudkundigen,
gemeenten
de
kleine
schaal te
winnen.
aanvangskapitaal hebben
Zonder aan de
bijge-
aan het hoofd te
er rusteloos
door voorzichtig beheer het vertrouwen en
leden
der
om
werken en hebben
om
deelen
wordeu
zeker de bestuurders
Nederland twintig jaren
in
naar gestreefd liet
een leidenden
voor den kleinen landbouw
Die inrichtingen begonnen op
zijn
als ze
aangewezen personen,
credietinstellingen
locale
geleden
dikwijls
heeft
den kleinen landbouwer en
op
door
staan.
conservatief en traag.
is
gemeente
der
bestuur
invloed staan
het crediet vraagt
hij
zoomede de waarborgen, die door eigen waarneming volledig kunnen beoor-
bezigen, te doorgronden,
en wil
uit crediet
bij
zij
geput
uit
te
de aan
de notabelen der streek.
gestie der rijkspostspaarbank tekort te
doen
en zonder zich over en weder met elkander intelaten, waren
menige provincie dergelijke
in
locale banken, tevens spaar-,
deposito- en hulpkassen, door het particulier initiatief opgericht;
een zegen voor de streek, waarin
Men
gevestigd werden.
geopenbaarde geest van coöperatie en 'passé op deze teere zaak geene autocratische begin-
deze op particulier niet
zij
negeere daarom ook op Java de zich hier en daar ten
selen toe.
initiatief
Ze zou dan kunnen mislukken. komen bestuurders en leden van aangrenzende
In Nederland
banken van
tijd tot tijd
meenschappelijke
nemen van
bij
belangen,
elkander
tot
bespreking der ge-
het verleenen van credieten, het
deposito's en het uit den
weg ruimen van onder-
linge bezwaren.
Geen enkele
dezer bankjes gelijkt op een andere.
Alles
wijzigt zich naar de plaatselijke behoeften en eene systemati9
:
130 sche inrichting der locale bankjes
aan het groote doel het
is
verleenen van een coulant crediet, dan ook niet bevorderlijk.
Een
maal woonde
enkele
verlof
gen
De
bij.
destijds
plaatsen
verschillende
met
dergelijke
verschillende instellin-
der
statuten
zoodanig
meestal
zijn
op
Nederland,
in
vergaderingen
ondergeteekende,
dat
ingericht,
moeite (hard-
bij
banken zich tot groepen kunnen heid van elkanders crediet, onder ter versterking vereenigen De nederlandsche bank trad daarbij wederkeerig toezicht. Zij fungeerde reeds enkele malen als centrale instelling op. als bankier. Het is onmogelijk om, rekening houdende met van kapitaal de locale
den omvang der zaak, hier te
maar een beknopt overzicht
zelfs
geven van den omvang der behoefte aan landbouwcrediet verschillende
zijne
in
en eischen
vormen
in
zijn in verschillende
te
die
gelijk
onderzoek
daarnaar
zal
jaren
landbouwcrediet
wijden,
dan
de-
Wil men de
duren.
groepeeren,
Een
zijn.
onderscheidene personen en instellingen, die zich
aan
behoeften
zeer uiteenloopend,
dat ook op Java zullen blijken te
zooals
De
ons landje.
streken
in
Nederland
men
zou
ze
kunnen onderscheiden in Degenen, die meer
le.
den kleinen boer helpen,
uit als
genegenheid dan b.v.
uit
winstbejag
een nabestaande, een buur-
man, een landheer tegenover zijne pachters, een groot grondeigenaar, gedachtig aan het noblesse oblige tegenover zijne pachtboeren
arme
hulpbank
mede
te
ten
's
doel
en onderhoorigen, de dorpsspaarbank, de
Hertogenbosch (Nut van het Algemeen), die heeft
voorschotten
aan landbouwers
te ver-
leenen.
Deze
categorie
noblesse 2
.
vooral
bestaat
op
Java
niet.
Il
n'y
a pas de
ici.
De in
kassiers en geldinstellingen van plaatselijken aard,
Friesland,
Noord-Holland,
Zuid-Holland,
Utrecht
en Zeeland, die aan den grooten en kleinen landbouwer geld trekken tegen zakelijken waarborg als hypotheek, schuld-
bekentenis (obligatie) of door promesse, onder borgtocht ver-
zekerd en daardoor vooral den veeboeren
tot
grooten steun
zijn.
;
!
;
:
:
131
Vooral die boeren, welke nog een nevenbedrijf uitoefenen,
kunnen gemakkelijk geld krijgen. Ook zijn er verschillende landbouwbanken, zooals te Alkmaar, te Hoorn, te Schagen, te Purmerend, te Nieuwe Niedorp, de
te
Beemsterland,
Hollandsche
Eibergen
te
landbouwcredietbank
Gelderland,
in te
de Zuid-
's-Gravenhage met ver-
schillende kantoren, die hulp bieden
koopers (opkoopers) van landbouwvoortbrengselen,
de
3'.
vooral de beet wortelsuikerfabrikan ten, die bieten
bij
voorkoop
nemen 4e
de verkoopers van vee en veevoeder,
.
trage markt,
bij
veelal op crediet; 5e.
aan
graanmakelaars
de
den
graanboer,
in
Zuid-Holland, die geld leenen
onder beding dat
zij
den ,,monsterzak"
met andere woorden, dat zij en niemand den verkoop van den oogst zullen worden belast anders met ontvangen,
zullen
6e
de notarissen ten platte lande, de agenten der banken
.
en maatschappijen op enkele hoofdplaatsen
En
in
— de
Joden.
het deel des rijks, aan gene zijde van den oceaan,
veertigmaal
grooter
dan het moederland,
bijna drie
eeuwen
door ons betreden en bewonderd
Het
Ie.
pandjeshuis met een staart, 2e. de hadji, 3e. de
Arabier en 4e. de gedemoraliseerde Europeaan.
Uat
zijn
de
helpers in den nood van den inlandschen boer, den lijdzamen
en volgzamen desaman, den braven Kromo, Taroeno, Seminin, c.s., uitgezogen en gemaszregelt door hun desahoofd, op den voet
gevolgd
procent hadji,
door
den
tjarik-belastinggaarder
ad 21
— 70
mans inkomen, den tjina-gadt', den toewan den prembé tjandoe, den toewan Saïd en den toewan van
's
blanda prokrol-desa
van helpers
in
in
bijna iedere gemeente.
den nood
Illustre reeks
xvn. NEDERLAND
VERGELIJK MET ANDERE LANDEN.
IN
La question du crédil agricóle un problème actucl pour Java.
r-st
Tan dé mas.
Waar nog geen bestaan, het
is
plaatselijke spaar- tevens voorschotkassen
Nederland de notaris de eigenlijke dorpsbankier,
in
middenpunt van het gansche credietwezen
financier
spaarpenningen en
der
verstrekt
hypothecaire zekerheid
bankinstellingen,
ten
zooals
b.
v.
zijnen
omgezet aan
tijdelijk
verleend
met veel
komt
dit gescharrel veel voor,
Holland,
ook
in
stellingen als het
respectievelijk te
de
Ook
het
vaak de bron
is
veiling wordt dan
komt de graan- of vaak met groot verlies en Noord-Brabant en Limburg
Zoodoende
contanten,
altijd
risico.
bij
openbare verkoo-
bij
Van de eene
(').
De
Alkmaar der
landbouwpapier.
zijn
overstaan
landbouwcrediet.
andere
veeboer
Vooral
in
In Utrecht, Noord- en Zuid-
men bepaalde
Gelderland, heeft
crediet-in-
„Noord- en Zuid-Hollandsch landbouwcrediet",
Alkmaar en
Deze transactie, ook Hi-t
het kantoor
bij
van roerend goed ten platten lande,
het
renten.
van koop- en pachtpenningen,
Nederlandsche Bank, dikwijls
op de
verschillende
en herdisconteert promessen en verhandelt
disconteert
pingen
met of zonder
of langeren termijn,
en tegen
notaris garandeert de betaling
voor
omtrek, de
de plattelands-notaris gelden aan crediet-
behoevenden op korteren
crediet,
in de
beschikbare gelden
Uit deze fondsen, vaak vermengd met eigen
der landbouwers. kapitaal,
tijdelijk
te
's
Hage, de landbouwbanken
wel „bieren" genoemd,
verbod wordl echter vaak overtreden.
is
in Indië
verboden.
133 te
Utrecht en
te
Eibergen, alle aangesloten
enkele hulp-
bij
op kleinere plaatsen in den omtrek.
banken
Naar het
mij
voorkomt, werkt van
al
deze crcdiet-instel-
Alkmaar onder de gunstigste Hoorn en te Purmerend hulpbanken
lingen de landbouwcredietbank te
bepalingen.
Zij
heeft te
en kan agentschappen en correspondentschappen vestigen in noord-hollandsehe gemeenten, mits niet zuidelijker dan Pur-
Doch ook
merend. thans
te
Schagen en Nieuwe Niedorp heeft zij is een gewone vennoot-
De alkmaarsche bank
filialen.
schap, voor 2ö jaren aangegaan.
van crediet aan hare leden,
strekken
of persoonlijke zekerheid.
kelijke
heeft ten doel het ver-
Zij
wissels
disconteert
en
in
Zij
handelspapier,
den regel tegen
za-
geeft voorschotten en
bezwaart
effecten
en
goederen door het houden van rekening-courant met de leden
nemen van promessen van hare leden en aangesloten banken. Ook kan zij crediet verstrekken aan publiekrechte-
en
het
lijke
lichamen, zonder dat dezen
handel
roerende
in
en
Verboden
lid zijn.
onroerende
is
zoomede
goederen,
alle alle
speculatie voor eigen rekening, arbitrage en iedere deelname in
industrieele of handelsondernemingen,
en onroerend), die langs den wettelijken
Goederen (roerend
weg van
in
gebreke
gebleven schuldenaren wT orden verkregen, moeten zoodra mogelijk
binnen
twee
daaromtrent
verboden koopen,
worden gemaakt. Indien dit niet is gelukt jaren na den datum van aankomst, dan wordt
gelde
te
bij
eigen
anders
algemeene aandeelen
dan
tot
vergadering
beslist.
Ook
is
het
beleenen, te koopen of te ver-
te
dekking van schuld (handel
in
aan-
deelen).
Het bedrijfskapitaal is vier ton van f 100.000 en iedere
serièn, elk
van f 1000. Behalve aandeel
houdende,
rente
groot,
verdeeld
serie telt
in vier
100 aandeelen
genietende leden, heeft
de vennootschap ook alleen crediet trekkende, rente betalende leden. over,
Het lidmaatschap
is
persoonlijk, gaat niet op erven
behoudens de wettelijke verplichtingen van erfgenamen
tegenover de bank als preferent schuldeischer.
134
Aan geen
mag
lid
een hooger blanco-crediet dan f öOOO
in
eens worden verstrekt.
Het
bedrag
gezamenlijk
van
viervoud
het
der
totaal
liet
verleenen credieten
te
mag
van bedrijfskapitaal, waarborg-
en reservefonds niet overschrijden.
Zoodra
een
gebreke komt omtrent eenige verplich-
in
lid
ting tegenover de vennootschap, hij zijne betalingen staakt of directeur,
dit
wensehelijk acht,
in
met
overeenstemming
de
zijn
alle
nog
de
commissarissen,
niet vervallen verbintenis-
Uit de aandeelhouders en de crediet-
sen dadelijk opzegbaar.
trekkende leden, wier deelname meer dan f 5000 bedraagt, wordt onderling eene commissie van advies benoemd. In
handen
dezer
schap.
Zij
Hare
verplicht. als
lid
lengt
zijn
zij
commissie komen
bestaat
uit
vijf
beslissingen
onherroepelijk.
credieten,
in
alle
aanvragen om lidmaat-
en
leden
is
tot
geheimhouding
omtrent uitsluiting of toelating
Ook
weigert,
overeenstemming
verleent
of ver-
met den directeur
der bank.
Zooals
uit
credietbank,
het
en
bovenstaande
ook
de
blijkt,
Utrechtsche,
zijn
de Alkmaarsche
Zuid-Hollandsche
en
Geldersche instellingen meer geëigend voor den grooten landbouw, voor de graan-, vee- en pachtboeren en de warmoezeniers.
kunnen deze banken ons weing leeren, want hier zullen aandeelen en credieten der locale banken of kassen maxima van geringen omvang dienen aantewijzen en kan ook bezwaarlijk met den individueelcn inlandschen leener Voor Java
worden gehandeld. Dit laatste zal althans uitzondering dienen te blijven. Doch reeds genoeg gaven wij over Nederland, om daaruit te doen zien, dat in het vaderland nog geen wettelijke regeling van het landbouwcredietwezen bestaat en de organisatie van deze materie daar verre ten achteren rijk,
Zwitserland en
Italië,
terwijl
is bij
die in België,
Dnitschland
in
van het landbouweredietverkeer bovenaan staat. >m een klein denkbeeld te geven van hetgeen er op <
in
Duitschland nu reeds omgaat,
zij
Frank-
den omvang
dit
gebied
hier het volgende vermeld
.
135 In
180'.)
bestonden er in Duitschland 32 centrale inrichtingen
voor de vereffening van
De
kassaldo's
de plaatselijke kassen.
bij
oudste drie centrale kassen zijn naamlooze vennootschap-
pen, opgericht vóór de inwerkingtreding der wet van
Al de 29 jongere
zijn
1
Mei 1899.
opgericht volgens genoemde wet en
bezitten beperkte aansprakelijkheid.
Ultimo 1898 waren
bij
de drie centrale inrichtingen aangesloten J205 locale kassen. (
Onderstaand overzicht geeft een blik op hare werkzaamheid. Statistiek der duitsche centrale easseh
voob laudbouwcrediet Passiva
(ReichsDcclir.
Omzet
bedrijfskapitaal.)
Activa
UI.
(
Debet en
Aanmerking.
Credil
mark.)
Eigen.
Vreemd.
samen.
1893
14.435.113 1.588.496
12.789.718
1894
19.635.399 2.270.210
17.185.462
1895
41.943.416 2.708.529
39.148.137
243.813.015 drukt.
1896
63.895.487
3.297.726
60.487.477
459.013.001
1897
83.226.619
L017.481
78.991.539
101.213.586 4.820.462
96.234.857
1898
Alle ll'.t..VJ0.008
zijn
waarden
in
m arken
Reichsuitge-
Kolom
5 geef! aan de
som van hel 818.216.430 debel en credit van de locaal1121.326.950 kassen <'ii locaalbanken )>ij de drie centrale kassen.
1899
Nog
niet
^bekend; het totaal omzetcijfer
zal
uiet
ver van 2
milliard-Reichsmark Mij ven.
Bijna
de
geheele
omzet met de locale kassen en banken
geschiedt in rekening-courant. Bij
toenemenden ouderdom gaan de aangesloten
hare aanvankelijke schulden met de
en spaargelden aflossen.
aan
de
centrale
kassen gaan de aangegane leeningen over-
De
administratiekosten
procent
van
den
bijna
spaarbank zelf
niets in
bedruipen.
haar belegde deposito's
Niet lang duurt het of de betalingen
treffen.
dus
bij
loeale kassen
omzet.
en
kan,
Nederland,
over
1898
bedroegen 0.31
Mits goed geregeld, kost de zaak evenals de administratie der postzich uit de
gemaakte overwinsten
XVIII.
URGENTIE VOOR JAVA? STAATSINMENGING OF ONTHOUDING? La question du crédit agricöle problème actuel pour Java.
est
un
Pandémas.
Behalve de reeds
ia
die
crediet-instellingen,
ons vorig opstel genoemde hollandsche zich
meer bepaaldelijk toeleggen op
het bedrij fscrediet voor den landbouw, bestaan er in Nederland
nog
van credietvereenigingen en andere associatiën van dergelijken aard, meer speciaal op coöperatieven grondslag tal
gevestigd, echter in wezen weinig verschillend van de, ook in
1870 zoo welbekende naamlooze vennootschapalgemeene hypotheekbanken, hypotheek-
sedert
Indië,
pen.
Men
heeft daar
waarborgmaatschappijen, standaard-hypotheekbanken, crediet-
en bankvereenigingen, voorsehotkassen, kasvereenigingen, credietvereenigingen, wisselkantoren, algemeene bankvereenigingen
en
hoe
voor
inrichtingen
beheerscht
instellingen
die
al
door
nog meer mogen heeten.
bedrijfscrediet
worden
in
het
Deze
vaderland
de nederlandsche coöperatiewet van 17 No-
vember
1876.
aan
statuten en bevat overigens vele doelmatige bepalin-
gen,
de die
zijn
Deze wet
laat een groote
mate van vrijheid
neergelegd in een twee-en-twintigtal artikelen,
waaruit het volgende het belangrijkste
is.
Onder coöperatieve vereenigingen verstaat de wet van 1876 vereenigingen van personen, waarbij de opname en uittreding van leden belangen
is
der
toegelaten en die de bevordering van de stoffelijke
leden
onderling ten doel hebben, door middel
van gemeenschappelijke
uitoefening eener nering of van een
ambacht, door het gezamenlijk aanschaffen van benoodigdheden, het verstrekken van voorschotten of crediet onder elkander.
137
Eene vereeniging, die aan deze vereiscliten voldoet, verliest karakter van coöperatief lichaam niet, wanneer de statuten haar veroorloven den werkkring ook tot derden uittestrekken. De akte van oprichting, die van verandering der haar
statuten of der beleenings-voorwaarden
en de verlenging van
duur, moeten ter griffie van het kantongerecht, binnen welks
gebied de vereeniging
moet
inschrijving
gevestigd,
is
worden
openbaar
worden ingeschreven. De gemaakt in de Xeder-
Ittndsche Staatscourant.
De mate
akte van oprichting moet de bepaling bevatten in welke
de de
voor vloeit
leden
de
beperkte
(hoofdelijk)
der
om
voort
vrijheid
eeniging
persoonlijk
verbintenissen
of
onbeperkte aansprakelijkheid
crediet
of
zijn
Uit deze bepaling
nieuwe coöperatieve ver-
elke
bij
voeren en zoodoende de credietbasis
Een minimum van
aansprakelijk
vereeniging.
al
dan
inte-
niet te versterken.
van deelname
is
niet voorge-
schreven.
Wanneer
bij
gerechtelijke of buitengerechtelijke vereffening
van den boedel cener vereeniging goederen
lijke
doen,
zijn
ontoereikend zijn die
zij,
in het jaar
bij
de
blijkt,
om
ontbinding
daaraan voorafgaande
dat de maatschappe-
de crediteuren
te vol-
waren
of die
leden
zijn uitgetreden als
lid,
tot
stukken niet anders werd bepaald,
zijn
de
dekking van het tekort gehouden. Indien leden
de
bij
voor gelijke deelen verplicht het tekort aantezui veren,
met dien verstande, dat zij ook gezamenlijk voor de richtige betaling van ieders aandeel in den omslag borg blijven. A governo voor den Indischen Bond, die in deze richting in zake coöperatie op het gebied van den kleinen landbouw, handel, nijverheid en kleine industrie zeker met vrucht werkzaam zou kunnen zijn en dien wij in dit opzicht gerust durven verwijzen te
's
om
inlichtingen en hulp naar Mr. J.
Gravenhage,
die
zich
Slotemaker
op het gebied der coöperatie in
Nederland een wel verdienden naam heeft verworven.
Voor de wij
voorts
studie der coöperatie op
landbouwgebied kunnen
verwijzen naar hetgeen daarover voorkomt in de
138 jaargangen van de Economist van 1894, 1897, 1899 en 1900, naar het werk van J. Bs. Westerduk, Coöperatie op landen naar het ten
boutcgebied, Parijs
in
heer K.
der
tentoonstelling te
Baron Collot d'Escury over de
A. G.
J.
behoeve
samengesteld rapport met kaart van den
jaar
dit
„sociétéa
coöpératives d'agriculture."
In 1899
is
coöperatie op landbouwgebied in Nederland
de
sterk vooruitgegaan
:
te
Sas van Gent werd de eerste coöpe-
werkt
ratieve bietwortelsuikerfabriek in dat jaar geopend. Zij
volgens de beginselen der wet op de coöperatie van 1876.
Toch
men
is
Europa nog
het er in
niet over eens of
stukken
over coöperatie op landbouwgebied gerangschikt moeten onder
de rubriek
,,
landbouw"
of onder
Baron Collot d'Escury
heer
is
,,
socialen ceconomie".
van het
— De
laatste gevoelen.
A. W. Q.uarles van Ufford pleit in de Economist van September 1900, voor het laatste en wenscht deze wetenschap te rangschikken onder „landbouw".
De
heer Jhr.
In
Indië
heeft
maar
knoop
J.
men „par
doorgehakt
en
droit d'ignorance" argeloos
blijkbaar
het
den
departement van
binnenlandsch bestuur (het oude dito van cultures) competent verklaard voor het landbouwcrediet. als het
tent
is
Dat kan dan ook wel,
departement der burgerlijke openbare werken 'compevoor de Postspaarbank.
is
In de wetenschap der staathuishoudkunde, wier taak het
immer
de verschijnselen van het ceconomisch leven oorzakelijk
te ver-
klaren,
staan bovenbedoelde departementen
van algemeen be-
stuur boven op de voordracht!
Xaar streng logische methode, onpartijdig, ja, tot op zekere hoogte met cynisme voor de uitkomsten, waartoe zij voert, moet de in
staats-reconomie,
wetenschap
een
allerlei
eere
De heeft,
is,
die
krachtens
nergens
het enkele
feit,
dat
schakceringen kan worden beoefend, hier hoog
worden
zij
vruchtbaarder dan op Java
gehouden door de departementale
sociale ceconomie voor Indië in
in
specialiteiten.
handen van deskundigen
ongelukkig voor haar, met begrootingen, jaarrekeningen
!
139
evenmin met de grepen der comptabi-
verantwoordingen,
en
niet de minste verwantschap.
liteit
Nu
ook de vraag
dringt zich
van
regeling
ordonnantie
eener
„Is eene wettelijke
:
Java en daarbuiten noodig, urgent noodig? periculum
van der Heyde vernomen Zij,
die
Java en
het
in
er
Ho.man
klachten
feiten ?"
bewoners kennen, weten immers dat
zijne
nooden
zijne
Is er werkelijk,
Worden
aangevoerd?
Spreken de
?
den vorm
die de heer J.
gronden,
de
heeft
Javaan over
de
op
mora,
in
in
van Staatsblad 1880 No. 57 voor
die
als
ons op
bij
landbouwcrediet
inlandsche
het
nimmer
klaagt, liever berust
onvermijdelijke en dan gezamenlijk met zijne desage-
nooten alle lasten draagt. Zijn
worden die
er of
behoeften, zijn
uitkomst
brengen
er
—
bevredigd moeten en ook kunnen
die
inrichtingen
of
instellingen te
verlichting
althans
zullen
creëeren,
kunnen
aan-
*?
Het antwoord
van
hen,
die
vele
lange jaren in de
en
binnenlanden doorbrachten, die onder en met het volk hebben geleefd zal
en
studie
gemaakt hebben van
„sociale occonomie",
zeker bevestigend luiden.
Kunnen daartoe de pandhuizen gerekend worden? Weder een ander departement wordt hiervoor competent verklaard.
Zijn
hier werkhuizen, verbeterhuizen, opleidings-
en opvoedingsgestichten, coöperatieve ontginningen, bedelaarsgestichten,
voor
slaapsteden
dakloozen, gestichten voor ver-
waarloosde kinderen van inlanders of
verwekt?
Immers neen
—
weer andere departementen In onze koloniën, waar
inlandsche moeders
bij
er zijn scholen en gevangenissen;
een
autocratisch-bureaucratische
regeering zich met alles en nog eens met alles bemoeit, waai-
de
bevolking gewend
zouden last
voor Java
van hooger hand
zoo ja,
is
haast
—
aan bevel en alleen handelt
kunnen zeggen
:
ademt of
—
sterft
wij
op
daar geschiedt weinig organieks en
onvolkomen, dat niet vroeger of
regeering vroeg of heeft gevraagd.
later
den steun der
-
!
140 organiek
dat
Is
de
zucht
Deze
ademt,
en
vallen
dat niet goed, dan
is
dan
het slecht,
is
bestaan
feiten
dan
goed,
bevolking:
niet
stikt
de bevolking.
loochenen,
te
doch
verzwaren de verantwoordelijkheid der centrale regeering en hare adviseurs enorm.
Ik
zie
dan ook voor de tropen geen
oeconomische
heil in
richting geheel buiten staatsinmenging, doch deze
waar
het.
betreft,
mag
in casu,
eene organiek-teere en wijdvertakte aangelegenheid
gegrond
in
hoofdzaak op onderling vertrouwen, locale
kennis en samenwerking der heterogene
bestanddeelen dezer
gaan dan eene wettelijke regeling,
niet verder
maatschappij,
zonder garantie van staatswege.
En zin
samenwerking
deze
acht
ik
onmogelijk
in
wetenschappelijk
zoolang het streven
zich tot het superieure ras rekenen,
maken en
te
samenleving
Om
het
wereld crediet
tot
weer zoo
dit
om
spoedig
dit
mogelijk aan diezelfde
bestaat
en
werkt,
—
belang
die
in België
na 1894,
centrale
Pace
bureau's
tanti
in
de
uogenblik op het gebied van het landbouw
algemeen
!
van hen, die
geld en nog eens geld
gegeven vergelijkend overzicht van wat er op
het
De
opbouwenden
onttrekken.
te
zoo
volledig
zullen wij in enkele volgende opstellen
goede
is
viri
mogelijk te maken,
—
in vergelijkende
hier uitsluitend in
na 1887 en beschouwing nemen.
de toestanden in
Italië
houden ons deze vrijpostigheid ten
XIX.
TEGENWOORDIGE REGELING VAN HET LANDBOUWCREDIET IN BELGIË: RESULTATEN. La question du crédil agricóle un problême actuel pour Java.
esl
Pandémas.
werd eene groote verbetering
België
In
in
de organisatie
van het landbouwcrediet gebracht door de wet van 21 Juni
en
alleen
niet
geld te leenen aan landbouwers,
voornaamste
de
in
plaats
aan
dien zin,
in
werd gemachtigd voor-
postspaarbank uitdrukkelijk
de
taan
wet van 15 April 1884 wijzigde
de
die
1894, dat
maar
ook,
landbouw-
coöperatieve
vereenigingen.
Naast de comptoirs, die geroepen waren hunnen waarborg te
verleenen
geleende
bevorderen
willen
postspaarbank aan
de wetgever van 1894
heeft
ontwikkeling van plaatselijke crediet-
de
aan
uitteleenen
de, door de
gelden,
die gelden
vereenigingen,
wederom
van
tot garantie
landbouwers
om
deze
rekening
der
zouden kunnen opnemen, landbouwers,
voor
vereeniging zelve, alzoo in navolging van het Duitsche systeem
van
Raiffeisen.
In
de
eerste plaats heeft
onbeperkt
solidaire
men
in België
aansprakelijkheid,
de dorpskas met
leenende
uitsluitend
aan hare leden tegen zakelijke of persoonlijke garantie (landhypotheek,
bouwprivilege, stelling).
aaneen
tot
Verscheidene
de
persoonlijke
borg-
dezer plaatselijke kasjes sluiten zich
en voornamelijk dienende als intermediair
aangesloten
postspaarbank. selijke
of
eene centrale coöperatieve vereeniging met beperkte
aansprakelijkheid tusschen
onderpand
Deze
plaatselijke
opent
geen
vereenigingen crediet
aan
de
en
de
plaat-
kassen dan tegen garantie harer centrale kas, waarbij
142
moeten
zij
hare
op
aangesloten en die zich belast met het toezicht
zijn
en
operatiën
bezighoudt met
zich
alles,
wat hare
men
in België
gemeenschappelijke belangen, raakt.
Ten
einde
doel
dit
bevorderen,
te
heeft
ten kantore van alle rijksontvangers een dienst georganiseerd
en -crediteuren.
rekening-courant-debiteuren
van
veroorlooft de plaatselijke bankjes
deponeeren,
te
De
minimale. haar
voor
rente
crediet
het
werd
sans limite stelt
worden
(niet
raad heft de de directeur
ingeschreven
de
aan
lacdbouw-crediet-vereenigingen geleende gelden.
coöperatieve
Deze rente
De algemeene
waarop
Postspaarbank),
der
zijn,
realiseeren, dat haar door de
te
geopend.
rekening-courant-debiteur
den
eerste
rekening-courant-crediteur,
de
laatste,
staat
in
postspaarbank
dagen opvorderbaar
die alle
De
de postspaarbank gelden
bij
is
uniform bepaald op 3'
kening-courant-crediteuren (deposito's)
pet., ,
is
op 3
die voor de repet. vastgesteld.
De rente op de gewone spaarbank-boekjes, niet te boven gaande een bedrag van 3000 fres, bedraagt thans 3 pet. Voor de boekjes, waarvan het saldo gedurende eenig boekjaar meer heeft bedragen dan deze limite maximale van 3000 wordt
francs,
de rente gedurende dat boekjaar berekend op
2 pCt. over de geheele belegde som
Een twaalfde van den
interest,
!
(
).
door de postspaarbank ont-
de leeningen, verstrekt aan de plaatselijke aan de competeerende centrale goedgeschreven kassen, wordt
vangen
wegens
kas.
Twee twaalfden worden
jaarlijks geboekt onder de exploi-
tatiekosten der plaatselijke kassen, ten einde
eene
rekening
afzonderlijke
waardelijke
reserve."
crediteeren,
te
Ingeval
van
met dat bedrag genoemd „voor-
liquidatie
der dorpskas
moet deze reserve worden uitgekeerd aan hare centrale kas, welke zij is aangesloten, na terugbetaling der stortingen. bij i
i
lin
i-«-
hoofd
\
governo voor
\;i-t>-
rente van
<\>-
'l.\
nederlandsch-indische postspaarbank, die met ('• laag maximum van inleg per
procent, haar
'M door de formaliteiten en hel oponthoud verbonden aan de
rugbetaling van inlagen boven
/
ion.
zich zelve beeft
te-
stram gemaakt.
143 Die
eveneens
kan
kas
centrale
de betaling dezer reserve
wijziging van de statuten der plaatse
vorderen, ingeval van
kas of afscheiding van de centrale kas.
lijke
De
dezer nieuwe organisatie van
resultaten
bank
en
landbouwcrediet
bij
eene
rij kspostsp aar-
wet, welke eene gelijk-
convergeerende en divergeerende werking van het crediet beoogt, zijn verrassend geweest Terwijl tot 1895 in België steeds werd beweerd, en dat
tijdig nivelleerende,
niet
aan
zonder grond,
eenerzijds dat er weinig behoefte bestond
en
landbouwcrediet zich
plattelande
dat
de
volksgeest
ten
verzette tegen onbeperkte aansprakelijkheid
gebruiken
het
anderzijds
van
en
tegen
wc
dat er onder ultimo der
crediet in het algemeen, zien
volgende jaren bestonden:
centrale kassen,
plaatselijke kassen.
20.
1895
1.
1896
2.
77.
1897
6.
165.
1898
6.
204.
1899
6.
315.
Gedurende het jaar 1062 leeningen van 157 leeningen van 200 leeningen van 96 leeningen van
1899 sloten de plaatselijke kassen:
minder dan 250 francs; meer dan 250 tot 500 francs;
meer dan 500 tot 1000 francs; meer dan 1000 francs. Voor 58 dorpskassen werd bij de postspaa rbank in België een crediet geopend tot een totaal bedrag van 215.082 francs. Hiervan werd slechts gebruik gemaakt tot een totaal bedrag van 71.544 181
francs.
dezer
wonnen,
vereenigingen,
bezaten
op
31
die daaromtrent inlichtingen in-
December 1898
7.344
leden, die
samen 936.014 francs aan leeningen hadden opgenomen en 2.727.003 francs aan spaargelden hadden gedeponeerd. Van de 193:) in 1898 gesloten leeningen waren er 4'.l gewaarborgd
door
landbouwprivilege met droit de
suite,
16
door hypotheek, 27 door een onderpand en in 1841 gevallen door één simpelen borg.
144
Het persoonlijk en
crediet heeft in België het record geslagen
gewonnen van het zakelijk
glansrijk
het
crediet, terwijl
grondcrediet (hypotheek) en de onderzetting (onderpand)
het
een zeer bescheiden
de zaak spelen.
in
rol
"Wat het landbouwprivilege met de cornptoirs
door
uitwerken
kon
stramheid,
groote
te
agricöles niet
heeft het ,,cash-
geholpen door eene deugdelijke, niet stramme,
credit", bewerkt,
maar zeer eenvoudige en gemakkelijke organisatie der centrale kassen met de als bankier fungeerende nationale instelling, de rijkspostspaarbank, daarboven.
dunkt dat
Hij
de in België en Duitschland verkregen
uit
waar de maatschap-
resultaten veel te leeren valt voor Java,
van het oogenblik het
pelijke toestanden
maken om
onmogelijk
materie over
tot
eene
dezer belangrijke
gaan.
te
Voor de buitenbezittingen moet de
daar
onthouden,
niet bepaald overal
regeling
ik
van een oordeel
mij
mij daar in het geheel niet
toestanden
met enkele uitzonkunnen worden geacht, deringen, ook door het ontbreken van het communaal verband, tot Het feit alleen, dat daar eenige organisatie dezer materie. bekend
doch komt het mij voor
zijn,
die
nog
streken
dat,
niet rijp
postkantoren en hulppostkantoren de werking
een
veertigtal
der
postspaarbank bevorderen,
is
niet
voldoende
van landbouwcrediet
combineerd
stelsel
daar nog
de eerste tientallen van jaren
in
Men moet
om
een ge-
en spaarbankwezen te
kunnen invoeren.
ten deze, wat dikwijls ten opzichte van de bureau's
gebeurt, onzen bestuursinvloed niet oversehatten en ook reke-
ning
houden
vorsten
en
met den trap van ontwikkeling der inlandsche
hoofden, die de facto deze aangelegenheid zullen
dienen voortebereiden, zal
men op
dienen
omtegaan
onderwerp
te
steunen en te leiden.
vele plaatsen nog zeer voorzichtig
en
zal
Zelfs op Java met het crediet
ook deze tak van wetenschap een
moeten gaan uitmaken van voorbereiding aan de
opleidingsscholen voor inlandsche ambtenaren.
Hoe
dit
ook
zij,
uit
liet
vorenstaande
is
gebleken, dat de
145 dorpskassen
de
België
in
voorschotkas.
ook
werd
wet
de
door
Postspaarbank
meer werken
veel
Daarom
de
van
dan
als spaar-
als
van bankier, aan
rol
toegestaan, zeer
18'.)4
klein en gering van omzet.
Duitschland was
In
dit juist
andersom, zooals wij vroeger
landbouwleeningen de deposito's.
zagen*, daar overtreffen de
Dat de invoering der rekening-courant tusschen de Postspaarbank en de centrale-kassen de ontwikkeling der plaatsekassen bevordert,
lijke
De Postspaarbank
directe
vervult
België
dezelfde
als
rol
de
Hare organisatie over het land door de samenwerking met den ontvanger
dei-
belastingen stelde haar tot die functiën in staat.
De
Centralkasse lieele
buiten twijfel.
is
in
Duitschland.
in
ge-
konden daardoor tot een minimum worden beperkt en de marge tusschen den rentevoet der depots en de uitge-
kosten
leende gelden
('
\
procent) eveneens.
Voor kleine landen
daarom
is
het belgische voorbeeld zeer
navolgenswaardig, voor Indië kan mogelijk het duitsche
stelsel
met meerdere contrólekassen preferent zijn. Het is niet de kwestie om voor den landbouwer, waar ook, goedkoop geld beschikbaar te stellen ten koste en uit den zak der overige ingezetenen, alsof de staat eene soort „Voorzienigheid" ware, van welke alle contribuabelen uitkomst kunnen verwachten, maar het is de zaak om een hoogst en
nuttig
practisch
instellingen, risico
die
gebruik laten
te
te
maken van enkele
werken zonder noemenswaardige
en de kosten behoorlijk in rekening
Zoowel Duitschland
geschikte
als België
te
brengen.
hebben geleerd
dat,
op deze
wijze
aangevat, het daarvoor benoodigde kapitaal, na eenige
jaren,
van betrekkelijk geringe beteekeuis
Van de
groote beteekenis
plaatselijke
moreel
blijf
oogpunt
europeesche
ook het
spaarbanken
nuttigen werkkring
Voor Java
is
is.
dat alsdan van zelf
nieuwen
en
politiek-oeconomisch
en
-bankjes
een
kunnen vinden. ik
het
bedenkelijk
kleine
en
feit,
uit
een
achten, dat de spaargelden der
ingezetenen
zouden
disponibel
worden 10.
146 gesteld
aan het landbouwcrediet voor Inlanders, wier bedrijf
nog
op
zoo
geringen
uiterst
trap
terwijl de invloeden eener tropische
nietigend op den oogst
Naar
van ontwikkeling
staat,
natuur zoo dadelijk ver-
kunnen inwerken.
mijne meening zou het geld aan het inlandsch land-
bouwcrediet
moeten
besteed,
gevonden
worden
onder
de
inlandsche bevolking zelve, wijl in de koloniën de postspaar-
bank, evenals tot veilige
taalvorming
En de
al
de particuliere spaarbanken, meer
tijdelijke
opbewaring werkt dan
— althans
als
middel
als doel tot kapi-
onder de europeesche inleggers.
centraliseerende invloed der bureau's, die in staats-
oeconomische richting
altijd
belemmerend en stremmend werkt,
zou geheel moeten worden uitgesloten. brengt
de
op den voorgrond,
die,
Mogelijk
decentralisatie vrij
op
dit
gebied mannen
van ambtelijken druk,
tot bevor-
werkzaam zullen kunnen zijn, kunnen onmogelijk in deze richting
dering der volkswelvaart nuttig
want stroomannen alleen heilzaam optreden.
In een volgend opstel willen wij de Italiaansche organisatie
en na 1887 in beschouwing nemen, die meer aanpast dan de Belgische of Duitsche aan de toestanden op Java.
van
.
;
:
XX. TEGENWOORDIGE ORGANISATIE VAN HET LANDBOUWCREDIET IN ITALIË.
La questiun du crédit agricöle uu problême actuel pour Java
est
Pandémas.
Alvorens
ons
overzicht
werd gedaan om
alzoo
voorzien
woeker
te
over
besluiten
hetgeen elders
de nooden van den landbouw
te
den kankerachtigen invloed van den landbouw-
en te
in
keeren, moeten wij nog in beschouwing nemen de
Italiaansche wet op het landbouwcrediet van 28 Januari 1887,
welker beginselen ons voor Java het meest toepasselijk schijnen,
behoudens uitzonderingen, op Europeesche toestanden gebaseerd. In Italië kan, volgens den eersten
titel
dier wet, tot
waar-
borg van de gelden aan eigenaren of huurders van landelijke
ondernemingen vestigd
opbrengsten daarbij
geleend,
een bijzonder voorrecht worden ge-
op de in hetzelfde jaar ingezamelde vruchten, op de
van
die
goederen,
welke
zich bevinden in de
woningen en werkplaatsen en op al hetbebouwing of stoffeering van het tot waar-
behoorende
geen
dient
borg
aan het crediet strekkende grondstuk voorrecht
kan
vruchten en
alle
Dit alle
tot
gevestigd
worden
zelf.
in het
algemeen op
levende of levenlooze hulpmiddelen, die
op het goed aanwezig mochten zijn, te zamen of afzonderlijk. Het kan ook in het bijzonder gevestigd worden op eenige bij die wet genoemde zaken, volgens eene speciale aanduiding. Voor de geldigheid van dit voorrecht wordt vereischt Ie.
dat het
is
verleend
bij
eene schriftelijke akte
(certificaat)
148
door
goed
deze
dat
2e.
dagteekening heeft, verkregen
eene zekere
de registratie aan het kantoor, binnen welks kring het gelegen (visum);
is
dat het
3e.
richt
ingeschreven in een bijzonder daartoe ingeder hypotheken van de
bewaarder
den
waar het goed
streek,
De
is
door
register
gelegen.
is
worden
inschrijving geschiedt kosteloos; de certificaten
gratis verstrekt.
voorrecht
Dit
huurder;
staat
geval
in
in
ver-
samenloopen, gaat dat
privilegiën
van den verhuurder voor, doch
komen
met dat van den
gelijk
in Italië
beide
later ingeschreven
hypotheken
rang na het landbouwprivilege.
Het voorrecht kan voor
niet langer
dan drie jaren worden
gevestigd; vóór den vervaldag kan deze termijn worden verlengd, doch telkens voor niet langer dan drie jaren en ook de
worden ingeschreven.
verlenging moet Indien
de debiteur de aan het voorrecht onderworpen goe-
vervreemdt,
deren
andere
zonder
daarvoor in de plaats
te
stellen, die verwaarloost of de bebouwing staakt, dan wel, op welke wijze ook, door kwade trouw of nalatigheid den gegeven waarborg aanmerkelijk vermindert, kan de credietgevende bankinstelling de ontbinding der overeenkomst vorderen op
den
van
voet
Het privilege kan ook gevestigd worden tot waarwissels, door eigenaar of huurder van landerijen
"Wetboek.
borg
1163 van het Italiaansche Burgerlijk
artikel
voor
op eene landbouwcredietinstelling getrokken of door haar gedisconteerd, en eveneens tot zekerheid van eene door dergelijke
instelling
aan eigenaar schade
door
courant.
Bij
voorrecht
onderworpen
assurantiepenningen tenzij
zij
besteed
Het talen,
huurder geopende rekening-
goederen betaling
zijn
de geleden schade
bedrag aan
van
den
de
aan
het
verzekerd, strekken de
der
met goedvinden der betrokken
om
voorrecht
tot
of
rampen en indien
bevoorrechte
schuld,
geldinstelling
worden
te herstellen.
interest,
door
den houder van het
de betrokken landbouwcredietinstelling
te be-
wordt jaarlijks vastgesteld door den minister van land-
149
bouw, handel en nijverheid,
mag
en
financiën
huurders en
van rechtswege
In den tweeden
wet aan eigenaren,
toegekende voorrechten hunne kracht
pachters
zijn
met den minister van
die aan de door deze
Overeenkomsten, ontnemen,
in overleg
dit cijfer niet overschrijden.
nietig.
der Italiaansche wet op het landbouw -
titel
van 28 Januari 1887 worden omschreven de hypothe-
crediet
caire leeningen tot landverbetering en cultuuromzetting en de
leeningen
aan
van landbouwers,
vereenigingen
waaruit wij
alleen het voornaamste willen, aanstippen.
Deze leeningen worden aangegaan voor een tijdvak van niet korter dan drie en niet langer dan dertig jaren. Ze zijn gedeelten aflosbaar, evenwel met bevoegdheid van den bij
om
debiteur
van
vóór den vervaldag af telossen, zonder bijbetaling
(A governo
interest.
bij
zekere instelling hier
te lande).
Het kapitaal wordt geleidelijk gefourneerd, naar gelang van den voortgang der werkzaamheden. De te betalen interest
mag ook een
de leening aan bijzondere personen,
hier, evenals bij
maximum,
zeker wettelijk
van landbouw,
handel
en
vastgesteld door de ministers
nijverheid
en van financiën, niet
welke
bepalingen
overschrijden.
In
de
gelden,
voor
contracten,
kan
de
geldschietende
de
instelling
te
dezer wet
haren behoeve
bijzonder voorrecht bedingen op de meerdere waarde, die het
met het geleende geld aangebrachte en wel ten bedrage van de waarde der verbetering of van de daarvoor gemaakte kosten,
goed ten
gevolge
verbeteringen
indien tract
deze
der
verkregen
heeft
lager
privilege
zijn.
bezit,
is
De
instelling, die blijkens het con-
bevoorrecht boven alle andere inge-
al
draagt hunne inschrijving eene vroegere
het
goed en van de latere verbeteringen
schreven crediteuren, dagteekening.
De waarde van wordt
getaxeerd door een deskundige, op verzoek der beide
contracteerende
partijen,
door
de
betrokken
rechtbank be-
noemd. Het bewijs dezer taxatiën wordt vastgehecht aan het document van de ten behoeve der credietinstelling genomen
150 Beide taxatiën moeten
inschrijving.
worden worden den
bladen
gelden voor andere doeleinden gebruikt
geleende
de
Als
in de plaatselijke
gepubliceerd.
of
als
meer dan
eigenaar
bevoorrechte
de waarde van het goed door de schuld van een
tiende
achteruitgaat,
vorderen
ontbinding
credietinstelling
kan van
de het
contract.
den derden
Volgens
gewone en
de
spaarbanken, het
afzonderlijk
van
verleenen
voorgaande Bij
titels
credietinstellingen
of
in
vereeniging
landbouwcrediet
op
den
zoomede de met elkander,
voet der beide
uitoefenen.
koninklijk besluit
bevoegdheid
der Italiaansche wet kunnen de
titel
coöperatieve
worden
kan aan deze
toegekend
credietinstellingen de
en rentegevende
aflosbare
landbouwbiljetten uittegeven, mits tegen bewijs, dat een vijfde
van het volle beloop daarvan door inschrijvingen is gedekt. Deze biljetten vertegenwoordigen de gedane leeningen en mogen in nominale waarde het in handen der debiteuren gestorte De duur van dit land(geleende) bedrag niet overtreffen. bouwcrcdietpapier Gelijke
onbepaald.
is
kan
bevoegdheid
worden toegekend aan vereeni-
gingen van landbouwers, mits drie millioen
lire
aan onroerende
goederen bezittende.
De nadere biljetten
bepalingen omtrent
worden
de uitgifte van landbouw-
een afzonderlijk reglement, door de
bij
geering goed te keuren, bepaald.
De
minister
zenden in
van landbouw houdt toezicht
vereenigingen
en instellingen aan
van uitgegeven en ingetrokken papier en
—
hem
elke
re-
maand
eene opgave
in geld
verleend
crediet.
Zooals
men
ziet,
bevat
de
eerste
titel
der
Italiaansche
landbouwprivilege
a van het Belgische van 1884, doch beter geregelden met meer waarborgen. Door de gelijkstelling met de rechten van den verhuurder, die bij het coïncideeren van beide rechten in rang het landlandbouwcredietwet 1'instar
een
conventioneel
151 bouwcrediet
de
voorafgaat,
ingezamelde
ook
is
aan
dit
voorrecht een droit
Aangezien het privilege
suite toegekend.
van
vruchten
hetzelfde
in
oogstjaar
hoofdzaak de betreft,
als
werd verleend, nadert het Italiaansche landbouw-voorrecht meer tot het bij ons ook bestaande gepri-
waarin
het
oogstverband in de ordonnantie van 1886 No. 57.
viligeerde
Wegens
voor
toepassing
tot
onder
zijne geringe formaliteiten
zich
privilege
aan
crediet
verplichte
op
beveelt het Italiaansche
landbouwvereenigingen bijzonder
kleine
inlandschen landbouw op Java,
den
op
registratie
de bestuursbureau's,
op de
wijze der verhuurordonnantie van gronden door inlanders aan
minderen
geoogste
plaatselijk
De
240, onder voorbehoud
no.
op
het
ongeoogste
als
het
afzonderlijk
of
te
zamen,
zou
het
voorrecht
moeten kunnen worden gevestigd, geregistreerd op kantoren en ingeschreven ter
plaatselijke
landraad
Zoowel
omslag.
product, verwerkt of onverwerkt, vee en landbouw-
gereedschap,
de
1900
in Staatsblad
niet-inlanders
van
van de streek
— natuurlijk
verbeterings-hypotheek
Italiaansche
wet
is
iets
in
nieuws
griffie
van den
alles kosteloos.
den
tweeden
titel
van de
en op het overig vasteland
weinig bekend en niet te verwarren met de ook hier bekende crediethypotheek.
Deze zou voor de kwijnende europeesche landbouwindustrie Java (koffie en indigo) van veel nut kunnen zijn, de lasten mogelijk veel kunnen beperken en de aflossing van opgenomen kapitalen kunnen vergemakkelijken. Ze doet hier op
.
echter
minder
ter
zake
voor
het
landbouw-
inlandsch
crediet.
Het landbouwcredietpapier van den derden titel der Itawet is wel is waar n et nieuw, doch de wijze van uitgifte en intrekking van dit credietpapier is bijzonder eigenliaansche
,:
aardig en het staatstoezicht, als daarbij geregeld,
is
zeker zeer
aantebevelen.
Toch komt het papier
in
Italië
geschieden en
voor, dat de uitgifte van landbouwcrediet-
onder
te
weinig verplichte waarborgen kan
minstens één vijfde van het bedrag van elke
152 emissie,
door
niet
inschrijvingen,
wezig muntmateriaal zou dienen de
Blijkens
mijn bestek
de wet van 1887 in
den
aan-
zijn gedekt.
mede-
niet gedoogt, is het doel
dit
bereikt en
Italië
oude wijze van
de
in
maar door werkelijk
die ik hier niet verder zal
resultaten,
omdat
deelen,
te
is
met
verbetering gebracht
van lamlbouwcredietpapier op
uitgifte
der wet van 1869, die aanleiding had gegeven tot
voet
groote verliezen, omdat het staatstoezicht bleek niet intensief
genoeg
zijn geregeld.
te
in onze opstellen VIII tot en met XX wat tegen den kanker van den land-
Wij hebben getracht cene schets
te leveren,
bouwwoeker,
die
overal
ter
wereld bestaat,
binnen streng
kan worden verricht en ook werd verricht Wij hebben onder de ter zake en met welke resultaten. werkende stelsels en regelingen op wetgevend gebied, van
wettelijke grenzen
welke
wij
keuze
gedaan
de voornaamste onder de aandacht brachten, eene
voor
eene
mogelijk wettelijke regeling dezer
materie op Java, ten behoeve der inlandsche bevolking. Wij
hebben
voortgebouwd
niet
hebben getracht de door
van in
op
het
verwerken, zonder
stof te
te
compileeren,
de eerste zeven artikelen een oorspronkelijk beeld
in
van
ontwerpen
te
goede bekenden werk van derden. Wij
niet geleend bij anderen, hij buurlui of
ook
en
Java's
den
huidigen
Wij
bevolking.
verband gebracht
toestand
der
welvaart
(?)
hebben telkens het gesprokene
met javaansche toestanden,
ons door
langdurige ervaring eenigszins bekend geworden. Wij hebben getracht daardoor van mogelijke geheime tegenstanders, wier
gedachtenkring zich slechts kelijk in den
mond
oppervlakkigheid,
te
om
personen beweegt, de gemak-
nemen beschuldigingen van
halfwetenschap,
onvoldoende
compilatie,
bekendheid
met, overdrijving, opgewondenheid, onverzettelijkheid en dergelijke
te
ontzenuwen.
Wij
hebben
personen lieten wij daarbuiten. te
zaken
De zaak
besproken,
de
zelve staat daarvoor
hoog! In
volgende
opstellen
hopen
wij
langs den driedubbelen
!
153
weg van ervaring, volharding komen een schema te ontwerpen, den
toets
althans
Dat staat
van deskundigen
trachten
daartoe
zal
een
zeker
vast,
Mr.
ontworpen
J.
stelsel
bescheiden
moeten
landbouwcrediet
daarna
mislukken
en
Men
duide
daarom
Immers ook het streven Salvo meliore!
zal
poging zijn
te
zullen
wagen.
en blijven,
MoLTZEB, het door hem voor Nederland
van
zien
mij
kunnen
de grootste deskundige op dit gebied,
nu B.
studie er toe te
dat mogelijk in de praktijk
kunnen doorstaan. Wij
die poging uiterst bescheiden
professor
en
in
de praktijk heeft
zich zelf onbevoegd verklaarde.
die
alleen
bescheiden is
goed
poging niet euvel
als het belangeloos
is.
XXL HET SCHEMA VAN VOORBEREIDEND ONDERZOEK OP JAVA. „La question du crédit agricöle un problème actuel pour Java."
est
Pandémas.
Alvorens een vijand
te
gaan bestrijden, moet men trachten Het terrein
diens krachten en zijn eigene te leeren kennen.
der aanstaande actie moet eerst terdege worden verkend, wil men op succes mogen hopen. Dit vordert de wet tot zelf-
behoud. Omtrent den omvang van den landbouw-woeker, meer bepaald van het woekercrediet op Java, bestaan nóch Zelfs een benaderend officieele, noch semi-officieele gegevens. begrip heeft
men daarvan niet. Evenmin kent men den nationalen
inlandschen rijkdom en de macht van het chineesche kapitaal. Ieder besturend ambtenaar weet wel eenigszins wie zich in
rayon met landbouw-woeker afgeven, welke Europeanen en welke Inlanders of met dezen gelijkgestelden gelden uitleenen tegen onderpand met woekerrente, welke Chineezen
zijn
voorschotten geven aan inlandsche landbouwers op het groene of rijpende gewas, welke rijstopkoopers of padihandelaren
zaadpadi leenen tegen woekerrente in natura, welke individueel bezeten gronden bij Europeanen en Chineezen of hadji's zijn
bezwaard, doch de groote omvang van het kwaad, zij De verbreiding en uitkomsten zijn nog voor velen een gesloten boek en
zullen
dit,
als
wel immer blijven.
niet
een
anderen weg wordt ingeslagen,
evenzeer het geval met de gestie
Dit der pandhuispacht en de vele beleeners daarbuiten. C)
Aan
buispachl hechten.
officieele
genoegzaam
is
verzekeringen dat bekend zouden
de zijn,
misbruiken is
niet
bij
veel
(>)
de pand-
waarde
te
Telkens toch worden nieuwe misbruiken gepleegd en ontdekt.
155
met monniken- en compilatiewerk van
Overladen
om
aard, steeds ingespannen
vakmannen op de
en
verbonden
personen
zoekingen
verkregen,
ambtenaren
niet
aan
centra van bestuur of aan de daaraan
gegevens
door hunne onder-
te leveren,
de
zijn
en controleerende
besturende
voldoende
zich
staat
in
allerlei
allerlei collegiën, autoriteiten
op
de hoogte
te
stellen van de gewichtige aangelegenheid, waarvan de acteurs
En
schermen.
de
achter
spelen
begrijpelijkerwijze
inlandsch
het
bestuur
beschouwingen van eerzuchtige bestuurders
Rooskleurige
Een
min vertrouwbaar.
is
het geven van inlichtingen gereserveerd.
bij
zijn
opzettelijk intestellen onderzoek naar
den oeconomischen toestand van den inlandschen landbouwer in het algemeen zou noodig vooraf dienen te gaan en tot verrassende
uitkomsten en
beleid
groot
velen
door
besturend
moeten
tegelijk,
geroepen,
daarvoor
se
weinigen
dan
door
velen
hierop neer. Doel
de
is
desa's,
Met
(*)
Doch uit
ieder
niet
kracht van zijn velen
zijn
Dat onderzoek zou kunnen geschieden als het !
bepaald plan, van hetwelk de bijzonder-
om
credietwaardigheid
daarna
is
Integendeel,
geschikt.
tegelijk
geven.
onderzoek, spoedshalve
geschieden.
heden vooraf werden geregeld. de
kunnen
dit
uitverkoren
zijn
een
volgens
afliep
zou
tact
of controleerend ambtenaar
ambt per alleen
aanleiding
fijnen
die
Dat plan kome
in
hoofdzaak
zooveel mogelijk te weten te
komen
desa als eenheid beschouwd,
der
gelijke
in
of
om
nagenoeg gelijke om-
standigheden verkeeren, wat haar welvaart of armoede betreft,
kringen
tot
te
vereenigen, als basis voor latere coöperatieve
landbouwvereenigingen.
Het
lijdt
geen
twijfel
of het
eindresumé der onderzoekingen
voor eene nieuwe landrenteregeling, op Java van 1880 in
alle desa's
zijn,
beter
bruikbaar
in
dezen geest dan voor eene nieuwe
landrente-ordonnantie, zooals
zou
dit
— 1885
gehouden, zou ten deze een richtsnoer kunnen
onderzoek
niet
is
gebleken.
mogen worden
Doch oppervlakkig
ingesteld.
Een dergelijk onderzoek op de kust van Bantam, in 1883 na de Kra(') katau-ramp ingesteld, bracht rijkdom in stede van armoede aan het licht.
156
Voor
iedere
desa
der daartoe behoorende
inbegrip
(met
worden aangelegd een
gehuchten') zou moeten
register, bevat-
omvang
tende het zielental volgens de jongste telling, den
in
bouw's en de geldswaardige opbrengst der bebouwbare velden, verdeeld
uitgestrektheid
totale
en aantal der erven, het vee (groot en klein eggen,
ploegen,
aantal
het
vee),
idem der
bouwgronden,
droge
en
natte
in
patjol's,
vischvaartuigen,
zoomede de hand werks-ger eedschap pen en voorts de bijzondere bronnen van inkomsten, als van modderwellen, zoutpannen, zee- en zoetwater visch vijvers, boomgaarden, bosschen, enz., alles met zoo nauwkeurig mogelijk getaxeerde fuiken,
en
netten
geldswaardige opbrengst of waarde.
Het ondervolgend model van dezen legger van den nationalen inlandschen rijkdom geef ik voor beter
TIJDVAK Gewekt.
1901
-
LEGGER OP DEN OEf.ONOMISCHE.N TOESTAND VAN JAVA.
1910.
Afdeeling.
:
Nonimer.
Desa.
DistrikL
i
Totaal
Bouw's
nat-
velden
te
Totaal
product in
zielental. 2.
1.
Bouwdroge velden
Totaal prodii'
nj-t,
9.
t
in
Geschatte
opbr
in.
11.
Landbouw-
van het
werktuigen
in geld.
Aantal'
bouw's erf.
Waarde vee
i
geld
\;mtal
Tolaal
Aantal
Aantal
bouw's -il'' gewas
opbrengst
stuks
stuks
irroot vee. (')
klein vee. ( 2 )
per jaar.
in
geld.
lö.
16.
Gelds-
per jaar.
Totale crediel waardigheid aan roerend goed.
23.
24.
14.
13.
Bijzondere
Got;i\
Getaxeerde
18.
8.
12.
reedscbappen, grauwen, nellen.
bronnen van
waardige
waarde.
waarde.
inkomsten.
opbrengst
19.
20.
21.
22.
(pi. e
17.
geld.
7.
.
Lr t'ld.
in
(rijst).
6.
ö.
3.
\A> DE DESA yVERD EEN
TOTAAL CREDIET VERLEEND
IN:
M;j\imum crediet.
1M3. 26.
'
1904. 87.
L907.
1908.
1909.
1910.
30.
81.
:ï2.
88.
29.
28.
(i;
Hieronder
te
verslaan buffels, runderen en paarden.
-
Hieronder
te
verstaan geiten, BCbapen en kippen.
te
verstaan die van boomgaarden,
<
3; i
Toelichting.
84.
!'
Hieronder
all batikken,
weven, drukken
va
i
koffletuinen, karverhuurderyeri en kleine industrlén >nz.
157
Het onderzoek, noodig voor de opmaking van dezen legger, het levend beeld van den toestand, kan met de voorhanden gegevens
het
bij
kadaster en de europeesche en inlandsche
Het
bestuursambtenaren betrekkelijk spoedig arloopen. cijfer
aan
directe
belastingen,
door
desa
elke
totaal
betalen,
te
kan ter controle op de uitkomsten van het onderzoek worden aangewend en moet van de geheele jaarlijksche worden afgeverdienste der desa dadelijk gelds waardige trokken! In
(»)
algemeen
het
zou
regel dienen te
als
aangenomen, dat aan een dc?a,
als
moeten worden
eenheid beschouwd, niet meer
mocht worden geleend dan een tiende gedeelte van de geheele waarde van haar totaal bezit, zooals dat uit den legger harer Die waarde zou in casu credietwaardigheid was gebleken. moeten worden beschouwd als een vijfvoud van de geschatte jaarlijksche opbrengst harer onroerende goederen, vermeerderd
met éénmaal de waarde van haar roerend bezit. Deze waardebepaling komt ongeveer overeen met die onder inlanders onderling in gebruik. Het totaal credietcijfer zou
nimmer de helft der geschatte jaarlijksche opbrengst in geld mogen overtreffen, doch een minimum behoeft niet te worden bepaald voor de desa-leening.
Om
de
onderzoek
tien
als epizoöthiën,
ziekten
in
jaren zou de legger, bovenbedoeld, na nieuw
moeten het
worden
herzien.
Bij
groote calamiteiten
overstroomingen, langdurige en ver verbreide
gewas,
zou
het
maximum-crediet
tot vijftig
procent van de waarde van het onroerend bezit moeten kunnen stijgen,
doch dan alleen na bekomen machtiging der regeering
en tegen lagere rente en op langeren termijn, dan het gewone
Voor dit crediet zou de desa, waar commugemengd bezit voorkomt, bij eenvoudige acte of contract,
„cash-credit"'.
naal of in
de landstaal èn
telkens
(')
in het
Hollandsen gesteld, moeten verbinden,
voor een westmoesson (6 maanden)
De waarde van de
belasting
in
al
hare roerende
arbeid (beerendienst en desa-
dienst) blijve bier buiten beschouwing, als zijnde te variabel.
158 en onroerende bezittingen, met uitsluiting der ambtsvelden en individueel bezeten gronden.
l
( )
Verband op langeren termijn zou dienen behoudens
sloten,
verlenging
tot
één
te
jaar
worden
uitge-
na
(burgerlijk),
verkregen machtiging der betrokken centrale kas.
Aan
contract, geregistreerd bij en door de hoofden
dit
plaatselijk bestuur, zou
als
uitvoerbaar moeten worden verklaard
op
van
van af den datum
registratie en
van rechtswege gelijke kracht moeten worden toeaan de grosse eener akte van hypotheek en het
daarvan,
gekend
na de
de
goederen
roerende
daarna
op
onroerende
de
der
desa
goederen
bij
voorraad en voorrang
in
de eerste plaats en
gemeente,
der
zonder
nadere ingebrekestelling of executoir-verklaring door een recht-
Een landbouw-privilege dus met ,,droit de suite", in den geest van het Belgische, doch uitvoerbaar bij voorraad. bank.
Bij
verzet van de desa in haar geheel of
verbonden waarden, moedwillig zou de eisch
in civilibus
bij
of opzettelijk
onttrekking der
aan het verband,
voor den betrokken landraad moeten
worden behandeld, indien de vordering meer dan f 50 bedroeg. De onderverdeeling van het crediet zou, onder controle van het inlandsch bestuur, moeten worden overgelaten aan de desa, doch alle crediettrekkenden zouden hoofdelijk en solidair,
aldus onbeperkt, dienen aansprakelijk gesteld te worden voor het
geheel
roerende plaats
van
het
verleende
crediet,
verhaalbaar op
alle
bezittingen der gezamenlijke beleeners in de eerste
en zoo deze niet voldoende bleken, ook op de onroe-
Het recht zelve zou als landbouwvoorrecht en niet als oogstverband bij wet moeten worden geregeld en vervolgbaar moeten blijven vijf jaren na rende goederen der waarborgende desa.
het ontstaan der vordering en zoo nog niet was geoogst binnen
180 dagen vervolgd moeten worden op het westmoesson-gewas, voor zooveel (')
dit
rijpe
en gesneden
mogelijk ware.
2 (
)
Agrarisch eigendom, als bijna niel voorkomend, kan hier gerust
buiten beschouwing blijven. (*)
Men
zou
30 dagen kunnen
ook,
in
stellen.
navolging van België, dezen termijn op 40
a
159 de vereeniging van meerdere desa's tot coöperatieve landbouwvereenigingen zou de beperkte aansprakelijkheid kunnen Bij
worden ingevoerd en alzoo iedere desa slechts aansprakelijk moeten worden gesteld voor een evenredig deel der aan de vereeniging verstrekte credieten plus beloopen renten, berekend naar de grootte van het aan elke desa verleende totaal-crediet.
De
desa's,
behoorende
tot
denzelfden
waardigheid en gelegen in hetzelfde
van
bestuur,
zouden
toegelaten
of
kring van crediet-
aangrenzende districten
kunnen
worden
tot
eene
coöperatieve landbouwvereeniging.
In
streken
met
uitsluitend
individueel
bezit (West-Java),
zoo ook omtrent het beleenen van ambtsvelden, zou in hoofd-
zaak de regeling van het „cash-credit" met den ,,bill of sale" van den Schotschen boer, zooals door den heer Fokkens op de bladzijden 33 en 34 zijner brochure Verhooging der Volkswelvaart op Java beschreven, kunnen worden gevolgd. Hypotheek zou echter niet moeten worden gevestigd, alleen een landbouwvoorrecht onder borgstelling van twee gegoede desalieden, mededeelhebbers in de apanage of medebezitters van onbezwaarde individueel bezeten gronden in dezelfde desa. In dat geval zou het individueel maximaal crediet op f 60 moeten worden gesteld tegen 6 maanden. Men verge niet van mij de modellen hier aan te geven, noodig doeld,
voor
het
nominatief
van het contract
tot
bezitsregister
als
hieronder be-
het vestigen van het gemeentelijk
of individueel landbouwvoorrecht, enz.
Dit zouden altegader
uitvoeringsvoorschriften zijn, voor welke in Indië gemeenlijk op
de
meest
paradoxale
wijze
bureau-specialiteiten
of adepten
van dien worden aangewezen. Wij zullen ons dus alleen bepalen tot een schema van voorbereiding. Van elke voorgenomen executie zou vooraf, onder mededeeling van alle omstandigheden daarop van betrekking, aan de regeering moeten worden kennis gegeven, die bij wet bevoegd zou moeten worden verklaard de uitvoering van het voorrecht (c. q. vonnis) opteschorten en den termijn van betaling, bij
gebleken buitengewone omstandigheden, onder zoo
!
160 beleenings voorwaarden te verlengen tot maxi-
noodig nadere
maal drie jaren.
Hiervoor zou een centrale raad van toezicht
moeten worden
in het leven
geroepen
adviseur der regee-
als
den rentevoet der beleeningen jaar voor jaar
ring, die tevens
zou
moeten tixeeren.
den
communalen grond, de
Per desa zou van bezitters
alle
deelhebbers in
van individueel bezeten
gronden, van erven, van vischvijvers, van huizen, van vee en
landbouw- of visscherijgereedschappen, van gamelan's, karren of pedatie's, enz. een afzonderlijk nominatief register moeten
worden aangelegd,
raadpleging door de dorpskas van den
ter
kring, de centrale kas en de als bankier fungeerende bankin-
verleent aan de centrale of gewestelijke
stelling, die credieten
Doch hierover
kassen.
later
Dit nominatief register zou moeten bevatten de
nummers van inlandsch
samengesteld
van
hoofden
alle
onder
bestuur uit
van
en zou door het
gezinnen
degelijke
namen en
controle
moeten worden
de bestaande desaregisters en onder toezicht
de betrokken controleerende ambtenaren
bij
het binnen-
landsch bestuur door de administratie der dorpskassen moeten
worden bijgehouden. Uitdrukkelijk
l
(
andere heilige gronden koeboerau,
tanah-astana,
blijven
worden bepaald, dat wakaf- en
als poesaka-,
barang-angker
sieraden,
zouden
)
zou moeten
negara, tanah-mesdjid en
huizen, opstallen, kleederen en of
pamalie,
enz.
uitgesloten en dat slechts
lijf-
van het verband bij
uitzondering en
bekomen machtiging der regeering de schuld zou mogen worden verhaald op gemeentegronden (gemeene weiden of bosschen erven en communale bouwvelden. na
alleen
,
Indien
verzet der desa tegen de credietkas door den betrokken landraad vonnis was gewezen ten nadeele der desa, zou de regeering zich in ieder geval de executoir-verklaring van het vonnis moeten voorbehouden en aldus op het bepaalde bij
artikel
worden (')
wat
bij
In wij
81 van het
toegelaten. de
registers
hier noodig
In
Kegeerings-reglement inbreuk moeten
de praktijk zal evenwel blijken, dat
der jongste volkstelling
hebben voor
dit
vinden wij bijna
„bezitsregister'
alles,
!
161
goed
zoo
het
nimmer
als
inmenging
Verdere
kunnende
legenheid
hiertoe
de
in
zal
behoeven
rechtskwestiën,
voortspruiten,
dan
zij
komen.
te
deze
uit
ook
aange-
niet
toe-
gelaten.
Voor het onderzoek en de werkzaamheden, verbonden aan nauwkeurig opmaken van den legger en van hetdesa-bezits-
het
register
bovenbedoeld,
als
acht
ik
bij
voortdurenden, goed
geleiden arbeid minstens twee jaren noodig. toch
heid
met zich
gevolgen
toestanden
er toe
zaak op touw
Eene
dan dat men zonder ernstige
te sleepen,
en
voorbereiding
Deze aangelegen-
en zal blijken te verstrekkende
ingrijpend
te
is
wetenschap
bepaalde
mag overgaan
de
van
oeconomische
hoogere organisatie der
te zetten.
business-like manier
van handelen zou ten deze goede,
maatschappelijke toestanden kunnen schaden en enorme oeco-
nomische verliezen kunnen leerde ons
Zoo acht derde
een
ik
het
deel
(of
weeg brengen, De geschiedenis
van
voorloopig
gehuchten
geraden
om
die desa's, die
gewoon
zijn
meer) harer communale gronden telken
aan bestaande ondernemingen van landbouw,
jare te verhuren
of
te
dit.
deze
op
maatregelen uittesluiten, dito de desa's
erfpachts- en
eigendomslanden en
op de
particuliere landerijen beoosten en bewesten de Tjimanoek,
(')
zoomede
die
poetihan-
en midjin-desa's op Java. Van deze laatste zou de
toetreding
in
altijd
Men rekene
de Vorstenlanden en ook de perdikan-, ke-
facultatief
bovendien
moeten
blijven.
op een
machtig en zich nu reeds
organiseerend verzet van het chineesch kapitaal. averti
(')
crediet
— Un homme
en vaut deux
Ook reeds onnoodig geworden door de oprichting derlandbouwbank,
de
eerste van hare soort te Batavia voor de landerijen
bewesten de Tjimanoek. 41
XXII. VERGELIJKING MET EXGELSOH-INDISCHE (ECONOMISCHE TOESTANDEN.
La question du crédit agricóle problême actuel pour Java
est
un
Pandéma.9.
Het
nu
zal
in
de eerste plaats onze vrijwillig opgenomen
om, geleid door de ervaring en de resultaten in andere landen verkregen, een schema te ontwerpen voor het bankwezen, dat als motor, als bewegende kracht van het taak wezen
landbouwcrediet voor Inlanders zal kunnen worden gecreëerd. Tot nu toe hebben wij ons in onze vroegere studiën stel-
van
onthouden
selmatig
het
leenen
bij
onze
naburen,
de
Engelschen.
Om
Waarom? In
de
gerekend worden antecedenten
meer
het
(bij
velerlei
plaats
eerste
te
redenen!
uit
principe,
behooren
tot het
omdat
wij niet wilden
kader dergenen, die op
anderen) zeilen, daar hierdoor n.
b.
m.
altijd
denken wordt belemmerd en het doorDe moeilijke zaak wordt tegengehouden.
zelfstandig
dringen
in
mensch
is
eene
nu eenmaal
tot
traagheid geneigd.
Eigen studie
o. i. hooger dan navolging. tweede plaats omdat de oeconomische toestanden èn Engeland èn in Britsch-Indië en in andere Britsche koloniën
en onderzoek staan In in
ons
de
verre
van
bevredigend
schenen
voor het gevaar, wat lang niet door nabootsing van wat daar Bpoedig koloniën
van zou
de
illusoir
en is,
wij
dat
beducht waren
men zou
heette geregeld te
trachten
zijn,
zich
zaak aftemaken en eene regeling voor onze die tot vcrslimmcring in stede van
ontwerpen,
163 verbetering
tot
der
ceconomische toestanden hier zou leiden.
Voor eene dergelijke behandeling nu, namelijk waar de Staat de rol van voorzienigheid tracht te spelen, is deze aangelegenheid op Java allerminst vatbaar en veronachtzaamt men het denkbeeld van solidariteit, van coöperatie geheel en al. de derde
In
koloniaal
aan
gevaar,
plaats,
gebied
kan
onze
omdat wat eene groote veroorloven
kleine
natie
natie zich op
noemenswaardig
zonder
per se niet zou passen, nog
gezwegen van de huidige financieele omstandigheden.
En
in
de vierde plaats, omdat het steeds ons eerlijk streven
waarschuwen tegen het voortdringen van den van uit de centrale bureau's in Patria en hier komt en aan lieden met weinig of geen ervaring in bestuurszaken een soort relief geeft door aanhalingen uit de werken van Britsche en Britschis
geweest
te
van
geest
dilettantisme op koloniaal bestuursgebied, die
indische schrijvers, onder het verkeerde motto, dat de toestan-
den
de Engelsche koloniën veel overeenkomst zouden ver-
in
toonen met die in onze bezittingen.
Dat de landbouwtoestanden in Europa, oppervlakkig bezien, meer van die in Indië verschillen dan de Britsch-Indische, wil ik wel toegeven, doch waar wij in agraria westersche ideeën hebben overgeplant,
Het
is
zijn
de rechtsverschillen juist minder groot.
nu onze taak, wat
in
de landbouwstreken van het
vasteland en in de koloniën van andere landen resultaat heeft opgeleverd, te onderzoeken en wat uit de regelingen daar ook
kan worden toegepast in een eigen en oorspronkelijke samen te vatten. Dat wij daarbij 'het tot weinig resultaat gevoerd hebbende
hier
regeling
Engelsch-Indische behoeft
Het
o.
staat
zwarende
staatslandbouwcrediet niet zullen vergeten,
geen nader betoog.
i.
niet
en
aan ons, op
verderfelijke
dit
zijde
oogenblik althans, de ver-
van
al
dit
pogen van het
dilettantisme op koloniaal bestuursterrein aan te toonen.
geen
stelsel
van bestuur bestaat en sinds 1867 ook
bestaan heeft, kunnen wij dit gerust aan den
en niet
te
tijd
Waar
niet
meer
en het logisch
weerstaan verloop der feiten overlaten.
Qui vivra
164 verra
Doch wie geen doove
!
Jeruzalem, die zal mij
in
is
hebben gehoord en begrepen. Wij hebben dan ook toegegeven aan den wenk, ons niet lang geleden door het
lang
al
niet
om ook
Soerabajasch Handelsblad gegeven,
het Britsch-Indische
systeem van bestrijding van den landbouwwoeker daar wij
brengen
wilden
voor
de
bij
bouwcredietwezen voor inlanders. mij
bekwaam
een
Zooals eens
systeem
van het land-
(')
Indisch journalist van grooten
wordt
schreef,
van onze ideeën van het
publicatie
wenschelijke
meest
Indië
ons
raadplegen,
te
die toestanden het allerlaatst onder de aandacht
juist
er
juist
in Indië
naam
door de pers op
bepaald technisch gebied zooveel gebeunhaasd, dat het niemand zal
verwonderen, dat de journalistieke appreciatie mij volko-
men koud pen
Om
laat.
worden,
te
een
het gevaar te vermijden van niet begre-
dat naar ons
euvel
eenzijdige publicatie van den controleur
wij
zullen
bij
onze poging
de
geven voor
wij gaarne
mogelijk
goede eene
ten
menteele
te
uit
de
in het
Zooals
gezegd, zal
daaraan
totaal
geene aspiratiën
Wij willen dan ook
niet in
de
den schrijver over de gouverne-
van
vervallen
ons plan de campagne
zijn.
uiterst bescheidene blijven, die
beter, als
voor ons zelven verbindend.
aanmatiging
van
uiteenzetting
„plain"
zoo
trachten
gebleken
binnenlandsch bestuur wel degelijk bestaat,
voor
Tijdschrift
is
van Vleutex
voorschotten-verstrekking
aan
den kleinen man
in
Britsch-Indië (ter navolging op Java) en nog veel minder ons
zelven
in
deze zoo uiterst moeielijke en belangrijke aangele-
genheid als gids opwerpen, met verwerping of verdachtmaking van hetgeen reeds door anderen van meer ervaring en studie werd aanbevolen of ter overweging gegeven. Integendeel, diensten
van
anderen,
waar
(')
wij
de
erkenden
ten deze steeds de groote ver-
hoeren X. P. van DEH BEEG, Fokkexs en
deze
De studiën door ons waren nog
ibliceerd,
geschikt, ontbrak er nog
zakelijk bleven,
schrijvers
i
niet
aan.
7-
-
Homan van
onder den pseudeniem Pandémas
compleet.
Hel
schema voor toepa
!
165
dek Heijde prijzing
is
ook
wij
Voor eene kermisachtige aan-
vergeten.
niet te
deze zaak waarlijk
goeden smaak
veel
te
te ernstig te
en daarvoor raeenen
Het landbouw-
bezitten.
worde geen „article de mode", zooals een dasspeld, een charivari, enz. dan wel onderwerp van promotie- of lintcrediet
jes-jacht
!
Gelukkig voor ons en voor Nederland verschillen de landbouwtoestanden in Britsch-Indië zoo hemelsbreed van die op Java, dat wij, alhoewel hier gevaren van oeconomischen aard voorziende, toch nog dankbaar
„Wij
Sedert
einde der vorige
hongersnood geweest.
tigmaal
de
het
laatste, die wij
De
verbetering
Engelsen bestuur
—————
Bij
is
in Britsch-Indië der-
ons op Java driemaal en juist
Hij eisehte plm. 200.000 offers.
den oeconomischen toestand onder het
in is
eeuw
Bantam mede doorbrachten, kwam
in
jaren geleden voor.
twintig
mogen denken:
deze zondaren!"
zijn niet als
Voor-Indië in deze eeuw van betrekke-
in
lijk
weinig beteekenis geweest, doordat de belastingen in geld
tot
het
werden opgedreven.
uiterste
Na 1888 zagen
wij
in
ons Indië de landrente dalen.
Alleen in 1896
kwam
eene tijdelijke verhooging voor.
In hare resultaten zijn de ceconomische regelingen in BritschIndië
van 1883 en 1884 een wassen neus gebleken en land-
bouwcredietbanken bestaan in Britsch-Indië nog nergens.
Enkele In 1871
cijfers slechts
kwamen
tien millioen
Hindoes van honger om,
in
1877 slechts vier millioen.
Volgens de jongste opgaven van
den
1897 dertig millioen Hindoes
hongersnood vielen
slachtoffer
jaar
in
van gebrek aan voedingsmiddelen en
stierven bijna zeven millioen inlanders
als
in het vorig
den hongerdood.
Totaal 51 millioen in dertig jaren. Tijdens
menschen steuning deel
dier
den
jongsten
onderstand geniet
tot
hongersnood
genoten,
ja
is
hebben het
4
1 ,
millioen
aantal, dat onder-
over de 6 millioen gestegen.
Een groot
hongerlijders ontving dien onderstand in betaalden
arbeid, doch het loon
bij
de reliefworks betaald was zoo karig,
166 dat
prefereerden
velen
om
uitputting
Het
komen
te
gouvernementeele
of de krachten voor arbeid misten.
ondersteunings-
met 125 millioen gulden, een
hielp
nomisch
als
tinancieele gevolgen dezer aanmatiging.
hongersnood veel
ontzaglijk
doen
lang
De
den
gekend,
worden.
te
inlandsche
Het den
landbouwers in
der bevolking zullen zich
Streken, die een
als
Bij
gevolgen van roekeloosheid
veestapel
gevoelen.
hebben
gebrek
de
verloren
ploegvee.
de verzorging van
een failure
bleek
staatslandbouwcrediet jongsten
beging de
voorzienigheid te willen optreden, doch schrikte
de
voor
hongersnoodfonds
of
peulschilletje in dit ceco-
Engelsche gouvernement
Het
debacle.
van
fout
terug
dus
desa of langs de wegen van
de
in
eeuw lang geen
Kottiawar en Baroda, de welva-
rendste gedeelten van Voor-Indië, hebben nu geducht geleden.
Het
van
alleen
feit
1899 1900
het
doorkomen der winterregens
late
een groot gebied, was van deze ontzettende
over
ramp de oorzaak.
ook ons overkomen!
kan
Dit
Met de
verstrekking van voeding bemoeit het Engelsche gouvernement
nimmer gedaan.
zich niet en heeft dit
Daartegen gunstig
voor
maatregelen
onze
1881
in
Bantam
van do Krakatau-ramp (1883).
Wat
geleden en hoe daarin op onbekrompen wijze gedu-
de
eerste
maanden
medemaakte,
alles
voorzien,
is
van
bekend,
Oedjoeng Koeion, 1883/1884. (') In dezen tijd van vooruitgang op
St.
is
in
Britsch-Incliü
verscheidene
sociaal- (economisch gebied,
droevig
is
de heerschende
en ontzettend.
In
hebben dertig procent van de bevolte leven, dan hetgeen zij van de staats-
om
liefdadigheid ontvangen.
steuningswerken Op
tot
districten
king niets anders
mijne
Zui'l-Bantarn
dubbel
ondergeteekende,
Nicolaaspunt af
overal ter wereld, zooals wij gezien hebben, ellende
(')
in
de openbare liefdadigheid zorgde schitterend
ongelukkigen
is
rende die
en
af
de
toen
steken
de noodlijdenden van de onder-
afteschrikken, 27-daagsche
(September
en medegeleden.
Om
1883),
maakt
voetreis
heb
ik
het
Engelsch bestuur
t<><-lii door hel verwoeste de uiterste ellende aanschouwd
of
167
den arbeid zoo zwaar mogelijk en de loonen zijn daarenboven verminderd. Men laat de ongclukkigen tot een minimum den
dag
geheelen
en
hun
betaalt
avonds een belachelijk hongerloontje
's
om hun
ternauwernood voldoende
kunnen
te
rampen
dezer
famine
handel
en
het
in
om
helft
hoofdoorzaak
de
ligt
dat de binnen- en buitenlandsche
van
bijna
Indië
Engelschen en Armeniërs
der
meer dan de
sterft
Boinbay"
in
feit,
industrie
daar
en
uit,
één dagelijkschen maaltijd
het jongste „Blue-book of the causes
Volgens
recent
the
of
Hier
betalen.
op het werk.
stuk slaan in de brandende zon
steenen
is,
binnen den kortst mogelij ken
geheel
in
handen
wier streven het uitmaakt tijd
met het verdiende geld
het land weder te verlaten, waardoor ontzaglijk veel kapitaal
aan de koloniën onttrokken wordt, nog vermeerderd door de
hooge traktementen van „the convenanted civil-service", „the service of the law", ,,the
comme
tout
Chineezen
chez
en
de
nous, slecht
army and the navy," Aldus weder als men voor Armenianen leest betaalde inferieure ambtenaren van
het binnenlandsch bestuur en leger en marine uitzondert.
De
arme bevolking in Britsch-Indië is dan ook zwaar belast en kan niets oversparen, ternauwernood zich voeden. 360 millioen guldens worden jaarlijks aan de welvaart van VoorIndië onttrokken en gaan naar Engeland om nimmer terugEvenmin als hier vindt men in de binnenlanden tekeeren. van Britsch-Indië philanthropen bij de vleet, maar toch ken landhuurders
ik
op
Java,
die
zich
persoonlijk ontzettende
opofferingen getroosten voor het welzijn en de welvaart hunner
bevolking
ook
en
de
bij
nu de regeering
oogen zullen
geopend
zijn,
grippen tegenover den inlander post vatten. Bij
ziekte
( )
ningen
Dat
(
)
afgrijselijk.
heeft deze calamiteit nog vergroot.
tenlooze handelaars van allerlei natiën l
be-
l
slechten oogst in Engelsch-Indië slechts wordt de
één
keeren ellende, gelijk tegenwoordig,
te
twijfel ik niet of
meer en meer humanitaire
ik
niet
verkeerd
ter bestrijding der
De
vee-
Slimme en gewe-
maken van den
toestand
heb gezien, bewijzen de jongste voorzie-
volksrampen
in
Grobogan, Demak en Djoewana.
168
om
gebruik
de inlanders hunne runderen af
om
spotprijzen,
huiden en de horens
de
te
koopen voor
verhandelen, en
te
bij
de armoede en het geldgebrek onder de bevolking bestaat
er
geen kans, dat deze
plaats
kunnen
zal
later
Java van 1879
—
Het
Britsch-Indië
nu
is
een
en
in
over
verspreid
groot ceconomisch debacle,
Bombay,
de
de Rajapoetna
Van de 85
der Midden-provinciën.
deel
in
één
presidentschap
het
groot
zielen
lioen
l
andere runderen er voor in de
koopen. Hetzelfde zagen wij in Westvv 4 gebeuren, gelukkig op kleine schaal.
mil-
streken lijden er 62 millioen
geteisterde
gebrek.
Doch ook het presidentschap Madras, waarop de controleur vax VliEUTEH ons heeft attent gemaakt, heeft van deze ellende veel
naar
in
kerkhof,
dit
beleid
in
deel
naar
En
deze hel van ceconomisch bestuurs-
verkeerde richting zou de voorbarige jeugdige gids
XX,
afleveringen
binnenlandsch stelling
hoewel minder dan het Oosten.
gehad,
lijden
te
bestuur,
van
al
wat
in
van het Tijdschrift van met terzijde-
en 2
1
ons
willen heen leiden,
Europa,
in
de Fransche koloniën, in
Amerika en elders werd beproefd op coöperatieven grondslag met goede, zelfs schitterende uitkomsten. Hij, die den heer Fokkens gebrek aan ernst durft verwijten, wat hem allerminst past, kan moeilijk zelf als ernstig, ook niet als competent worden beschouwd. schrijver in
De buitengewone
omstandigheden, door
op bladzijde 37 zijner verhandeling bedoeld, komen
telkens en telkens terug, zijn dus niet meer maar periodiek wederkeerend en wijzen er voldoende op dat de wet van 1884 in Britsch-Indië doel gemist en waarschuwen ons tegen het staatslandbouw-
Voor-Indië
buitengewoon,
m.
i.
heeft
crediet tien
op
jaren
Engelsch-Indischen tijds
slechts
leest.
Het
feit
alleen dat in
gemiddeld een bedrag van
per jaar aan landbouwvoorschotten werd uitgegeven enz. tegen eene jaarlijksche kapitaal-onttrekking
millioenen, bewijst
gelegenheid
in
meer dan
duidelijk, dat het
Britsch-Indië geen ernst
is
/'
in
van ettelijke met deze aan-
geweest.
die resultaten zoo treurig zijn, ligt geheel in
82.000
Madras
En
dat
den Engelschen
169 exploitatie-geest,
die
de noodzakelijkheid
der oprichting van
landbouwcredietbanken op solidairen grondslag over het hoofd heeft gezien èn in Engeland zelf èn in zijne koloniën. Van
1892
af dateert in onze koloniën het Britsch-Indische navol-
gings-systeem,
anglo-jingoïsme,
het
dat
helaas
richtingen reeds heeft geleid tot onpractische, ja
voerbare
hebben het
regelingen.
wij
kon
erfdeel
Dat
hier
ontgaan
niet
nomie
die
richting
te
zooveel
waarschuwen,
ons tot taak gesteld, louter uit belangstelling voor
schoone
doelingen.
Tegen
in
zelfs onuit-
onzer
vaderen, zonder baatzuchtige be-
en daar harde waarheden zijn gezegd,
worden.
De wetenschap
der sociale oeco-
cynisme en kent geen personenvrees. Of er de van enkele zijden zoo hooggeprezen Britsch-
leidt tot
daarom Indische
in
regelingen
niets
bruikbaars
is
voor Java,
tweede kwestie, die wij ons voornemen nader
te
is
eene
behandelen.
!
XXIII.
DE MADRAS-REGELIXG EN HET VOORSCHOTTEN-
—
STELSEL IN ENGELSCH-INDIË. BEGINSELEN EENER REGELING VOOR JAVA.
La question du crédit agricóle un jiroblème actuel pour Java.
est
Pandémas.
Les
mais
marchent,
idees
marche pas
(si)
de Madras-regeling
Bij
vernements-voorschotten culturist's
Loans Act.
empirischen
langs
1
f )
agricöle
aan
inlandsche
Men als in
is
Java ne
XII van
no.
landbouwers
1884) heeft
merkwaardige
als
men
te
(Agri-
getracht
keeren met
persoonlijken waar-
wijze
grond-crcdiet
Jandbouw-crediet door elkander gehaspeld, zooals regeling
a
omtrent het verleenen van gou-
zoowel zakelij ken
eene
op
en
borg
crédit
weg den landbouwwoeker
tegen
staatscrediet
Ie
facilement
in
en
§ 2 dier
te lezen.
beging daarbij nog de groote
inlandsche
ambtenaren
fout,
zoowel europeesche
zelfstandig gouvernements-gelden
voorschot tegen interest te laten geven, met het natuurlijk
gevolg,
dat
de
zaak
niet
slaagde
en ook niet slagen kon.
Daarvoor waren de Engelsch-Indische ambtenaren ceconomisch te weinig onderlegd en werd het systeem zelf te ondoordacht
Toen de zaak te duur werd en de schatkist de Ieder voorschotten niet meer kon dragen, moest men terug. ingevoerd.
voerde naar beste weten de administratie; in het geheel zat geen verband en de resultaten waren dan ook uiterst gering De overige regelingen in Engelsch-Indiê, als uitgaande van hetwij maar buiten bespreking laten.
zelfde grondbegrip, zullen
171
—
zelfs
is,
dient te
Tegen zulk een systeem, als het er een worden gewaarschuwd. In 1897 stond ons gouvernement voor mijne afdeeling renteloos toe een bedrag van f 12.825, ter verstrekking aan de bevolking voor den aankoop van zaadpadi, ten einde de gevolgen der koortsepidemie van 1896/97 te keeren. Ultimo 1898 was dit geheele voorschot terugbetaald. Onlangs geschiedde dit weder voor de afdeeling Grobogan negatief.
in dit gewest, ten
wederom In uit
bedrage van f 8100
om
dezelfde redenen
—
renteloos.
1880 voerde ons gouvernement 10.000 karbouwen van de Preanger in Bantam in en verdeelde dat ploegvee
onder
de
om
bevolking,
de
gevolgen van de epizoöthie in
dat gewest te keeren.
Herhaalde kreeg
steeds als
malen
de
het
land
hulp op Java en
dergelijke
zijne voorschotten of uitgaven terug,
oorzaken, die de verstrekking noodzakelijk maakten,
waren opgeheven. (zonder
geschiedde
Dit gouvernementeele voorschotten-systeem
rentebetaling)
is
hetzelfde,
beter dan het Engelsch-Indische,
doch royaler en daarom
maar
nog geen landbouw-
is
crediet.
De Poerwokertosche (?)
van
als
1896,
Hulp-, Spaar-, Voorschot- en
Landbouw-
deed ongeveer hetzelfde volgens hare statuten
credietbank
in
Britsch-Indië
geschiedde,
doch
niet
met
gouvernementsgelden, maar met een deel der ingelegde spaar-
penningen van Europeanen en inlanders, hetgeen
meen, mijns inziens, niet groepen
van
is
aantebevelen.
landbouwers met solidaire
!
(
)
(?)
Zij
in het alge-
verleende aan
verantwoordelijk-
heid in hoofdzaak voorschotten voor den aankoop van zaadpadi
tegen interest, doch een landbouw-credietbank in den engeren
was zij tot nu toe niet. Zij zelve had geen crediet en ook niet gerechtigd tot bankactiën. Mogelijk is zij dit nu wel, door de jongste goedgekeurde wijziging in hare statuten, mij nog niet bekend, geworden.
zin
was
(')
Een gemengd aandeelen-kapitaal
leidt allicht tot
bevoorrechting
der meest ontwikkelde alias Europeesche aandeelhouders.
!
172
Om
moer van
er niet
en
hulp-
instelling
als
maar
eredietbank
als
te zeggen heeft de Poerwokertosehc spaarbank met veel succes gewerkt,
nu
heeft ze tot
toe weinig of niets te
beteekenen gehad.
werkte
Ze
iu
zaadpadi
voor
gelden
richting
die
tegen
doch hare gestie
groepen,
alleen door het uitleenen
aan
interest
bovengenoemde ondanks
credietinstelling was,
als
toewijding harer directie, van luttele beteekenis.
de
De
studie
van het landbouwcrediet juridische
eene agrarisch
van
is
(')
eene tweeledige,
eene sociaal-oeconomische.
en
nl.
De
omvat de theorie, de tweede eischt de practische Zonder de eerste is de tweede onmogelijk. De toepassing. voorstander van de navolging van het Britsch-Indische syseerste
staatslandbouwcrediet
van
teem
het binnenlandsch bestuur deel
verdienen
niet
gelijk
naam van
den
dat
interest,
kan.
('-)
prijst
klakkeloos een
voorschottenverstrekking
gouvernementeele
van
stelsel
het Tijdschrift voor
(afleveringen 1 en 2) heeft
over het hoofd gezien en
blijkbaar
dit
in
(?)
XX
op
landbouwcrediet in het geheel
Zijn medevoorstander van een der-
doch veel beter uitgewerkt dan het Engelschvolgens de voorstelling in genoemd tijdschrift, den
stelsel,
Indische
oud-resident F. Fokkens, bestrijdt
hij
bovendien op de meest
vinnige wijze.
humanum
Errare
Toch deed
zijn er
est
gelukkige momenten in zijne verhandeling en
een goed werk met
hij
iets
op
dit
moment
te publiceeren,
wat, volgens de resultaten, juist niet voor navolging vatbaar en waaraan de regeling van het bankwezen geheel ontis breekt-,
waarover
later.
Reeds in 1897 hebben wij onder den hom de plume Pandémas onze stadie De rijksposUpaarbank in oerband mei dr locale spaarbanken (Soerabajasch Handelsblad) de fouten der Poerwokertosche iu
omschreven. De Engelsen-Indische ambtenaar F. Nicholson heeft dit begrepen daarom in zijn werk, dal niel in den handel i^ en \\;it bij de retarie onbekend bleek, de invoering van landbouwcre-
instelling
(j
en
dietbanken
in
Madras aanbevolen,
173
oplossing
dige
de tijdgeest
geval
ieder
In
van
zoo
dit
vraagt eene practisch- eenvou-
uiterst moeielijke en
voor onze
koloniën meer ingewikkeld vraagstuk dan ergens ter wereld,
met
verband
in
door
de
ons
zoo
gecompliceerd gemaakte
agrarische en fiscale toestanden der inlanders op Java, te meer
nog aangezien het woekeren den vreemden Oosterling en den javaanschen kapitalist in het bloed zit, zoodat van vele zijden groote tegenwerking en oneerlijke concurrentie
is
Volgens de jongste berichten schijnt men ook plan
te
wachten.
van
in Patria
zijn de theoretische zijde van de practische zijde te
te
willen
gaan
willen
komen
afzonderen
de
tot
en
den
langs
theorie,
tot
de
empirischen
weg
te
regeling in juridisch-
agrarischen zin der aangelegenheid.
Zooals wij reeds vroeger aantoonden,
proefnemingen,
die
bij
de
is
dit
onderwerp voor
uiteenloopende oeconomische toe-
ons weinig kunnen leeren, niet geschikt.
standen
Wat
een zekere streek goed en deugdelijk kan blijken, zal
grenzende
daaraan
Proeven,
mislukken.
door
onbevoegden
„Pour savoir quelque chose,
niets.
onze
naar
standen
een
totaal
genomen, bewijzen
faut 1'avoir apprise" en
meening moet de theorie de praktijk voorafgaan. onderzoek zijn daarom noodig vóór de toepas-
aangezien
en
rische
il
weg
en
Studie sing
streek langs den empirischen
voor
in
en en
juridische
van
de
deze
studie
omvat
wetenschap, inlandsche
staatsceconornie, agra-
kennis
van
landbouwtoe-
huishouding, bovendien een
zekere mate van handelskennis en boekhouding vereischt en in het
zoo
is,
algemeen der coöperatie-wetenschap zeer nauw verwant
hadde
men naar
mijn bescheiden meening de zaak
commissoriaal dienen te moeten aanvatten. In de voorbereidings-commissie hadden zitting moeten
nemen
een paar europeesche en inlandsche hoofdambtenaren van het binnenlandsch bestuur, een
jurist,
een bekend landhuurder of
landeigenaar (planter) en een bevoegd handelsman of bankier,
na beëindiging van hun onderzoek eene regeling van de zaak zouden hebben moeten ontwerpen, gebaseerd op hunne
die
gemeenschappelijke kennis en ondervinding.
174
Door
aan
reiding te
langen
van voorbe-
die commissie een zekeren termijn
had men het euvel kunnen vermijden van dat gewoonlijk dergelijke commissiün in Indië
stellen,
duur,
aankleeft.
Deze zaak, die goed aangevat, een ommekeer ten goede kunnen brengen in den geheelen occonomisch vervallen toestand onzer koloniën en meer dan gewone kennis van verschillende vakken van wetenschap vordert, is zeer omVoor één man, welke zijne physieke vangrijk en belangrijk. en intellectueele krachten ook mogen zijn, is die taak te zwaar, zal
omvangrijk,
te
ernstige
oenen
stelsel
neming
te is
de
dat
hier
dient
men
een goed
tot
uitvoering of proef-
in
de richting van het
alvorens
kunnen overgaan.
men den weg
ingeslagen
op empirische wijze, dien ik op grond
opgedane ervaring ten
in België en in Britsch-Indië
zeerste
moet
kleine
staat,
ontraden,
geene
vooral omdat een staat, en juist een
kan
„voorzienigheid"'
zijn
en de
risico
voor buitengewoon groote staatsuitgaven en verliezen niet
Waar eenmaal
loopen. als
het
en dat zal toch zeker wel
te zijn
hebben,
te
staatslandbouwcrediet
van
veronderstelling,
Na nauwgezette overweging
!
omlijnd
Nu
de
in
bestaat in het belang van zoovele milli-
werkzaam
inlanders
wezen
zoo
altijd
voornemen
rijkszaak erkent en door eene speciale wet regelt,
staatsgarantie
mag
toch de staat zelf eene bankinstelling
onvermijdelijk.
Die
niet
wettelijk
te
is
ook
geven,
zou gelijk staan met het niet instaan van aandeelhouders voor de
soliditeit
hunner eigen
worden opgevat
als
instelling en
zou alzoo onmiddellijk
een votum van wantrouwen van den staat
zelf tegenover een officieel lichaam.
Om I
de zaak te
te
beginnen met een bedrijfscrediet, door den
geven, zooals de minister in zijne Memorie van Ant-
woord op het Voorloopig Verslag der Eerste Kamer over de begrooting van 1001 heeft gezegd,
huishoudkundige stap
in
is
een bedenkelijke staat-
slechte financieele tijden.
Ik schatte vroeger voor het eerste bedrijfscrediet van miniraaal 20 millioen noodig en zeker is dit niet
staatste veel
175 het geven van den eersten stoot aan de zaak over den
voor
geheelen
Java
zooals
archipel,
+
telt
bedoeling schijnt te liggen-
de
in
5 millioen hoofden van landbouwende gezinnen
en zou dit aanvangsbedrijfkapitaal reeds alleen eischen.
Wil de geven
„don gratuit" aan de
staat voor eens een
van gcringeren omvang, dan
is
instelling
daartoe wel een beter
middel, dat wij in een volgend opstel zullen aangeven.
Men
nu wederom deze regelen op indisch-bureaucra-
vatte
tische wijze niet op als eene onwelwillende critiek op hetgeen
werd
reeds
zaak en
verricht,
voortgang
erkennen dankbaar, dat met deze
wij
werd gemaakt, maar
alle
begin
is
moeiclijk
verkeerd aangevat, kunnen de oeeonomische na-
eenmaal
ook in verband met onze heerschappij, worden geschat.
niet te licht
Zoolang de geheele regeling niet vaststaat,
daarenboven
deden,
de risico voor verliezen langs den empirischen en
zou
het
om
leidden
zeer
geene
minister
weg
aangegeven,
rusten.
van de
en
bestuur opleiding
tisch-empirischen
niet gering
aangevat door ambtenaren van het
blijft
bureau's,
die
voor deze
genoten, noch daarvan meer
hebben
studiën maakten,
speciale
leenen.
te laten
uitsluitend
binnenlandsch
zaken
weg
betreuren zijn als deze verliezen er toe
te
de zaak
Bovendien,
is
het inslaan van den autocra-
gevaarlijk, voor welke richting, door
den
de tijdsomstandigheden zich allerminst
Het woekerkapitaal toch
zal
de uitvoering in niet geringe
mate tegenwerken en het zou verkeerd wezen door het gelijktijdig of voorafgaand losmaken van het groote pachtkapitaal (pandhuizen) deze concurrentie kunstmatig te vergrooten.
Als
het
landbouwcrediet voor inlanders eerst goed werkt,
kan naar mijn bescheiden meening pas worden overgegaan tot het nemen der pandhuizen in eigen beheer, al is ook de pacht
daarvan een gruwel
bestuurder.
Wat
in
het zwaarste
de oogen van elk rechtvaardig is,
moet ook het zwaarste wegen.
Vertrouwt men het landbouwcrediet voor inlanders tend toe aan het binnenlandsch bestuur, dan ambtelijke
zinnelijkheid
in
is
uitslui-
het gevaar voor
bank- en credietzaken bovendien
176 niet
gering
loslaat,
opgedragen, ook
Om
al
bekende feit, dat men in de koloniën aan wie men eenmaal de zaak heeft
het
bij
hen
nioeielijk
al zijn
de resultaten negatief of twijfelachtig.
deze en nog meerdere redenen, hier niet
te
noemen,
acht ik het overhellen naar den kant van het staatslandbouwcrediet
voegd
met staatslandbouwcredietbank(en) gevaarlijk, financieele onzelfstandigheid,
Indië's
bij
landbouwrampen
van
ongelegenheid
groote
in
zou kunnen
brengen en ons bestuurscrediet zou kunnen schaden.
Engeland kunnen afwachten,
XIX
Dat moge
Zooals ik reeds in opstel
wij niet.
zeide, is het niet de kwestie
dat, ge-
ons in tijden
om
voor den inlandschen
waar ook, goedkoop geld beschikbaar te stellen uit den zak der overige ingezetenen, alsof de en ten koste staat eene soort aardsche „voorzienigheid" ware, van welke alle contribuabelen uitkomst kunnen verwachten, maar is het de zaak om een nuttig en practisch gebruik te maken van enkele geschikte instellingen, die te laten werken zonder landbouwer,
noemenswaardige te
en de kosten behoorlijk in rekening
Zijn die instellingen er nog niet, dan dienen ze eerst
brengen.
gecreëerd
risico
te
Het
worden.
solidariteits-beginsel in het desaver-
zelf zal ons daarbij, vooral in streken
band communaal
Met
bezit,
Dr.
G.
J.
D. Mounier
het noodig
is,
credietzaken
te
zijn.
Archief van de verze-
vakken
(4de
deel,
6de
ben ik het dan ook geheel eens, alvorens tot de uitvoering van eenig plan
aflevering, pagina 628
in
in het
aanverwante
en
keringswetenschap
dat
met overheerschend
een machtige hulpfactor blijken
v.
v.)
overtegaan,
alles
eerst
goed en grondig
te
overwegen, de mogelijke en waarschijnlijke gevolgen nategaan, waarbij vooral dient te worden gelet op de complicatiën, die zich
kunnen voordoen.
delsman, elke overtuigd
zijn
jurist,
En
ik geloof zeker dat iedere han-
ja zelfs de grootste bestuurs-optimist zal
dat het hier geldt een van de moeielijkste en
meest gecompliceerde vraagstukken van den dag, van welke de rechts- en commerciecle gevolgen eerst behoorlijk dienen te
worden overwogen en zooveel mogelijk dienen
voorzien.
te
worden
177
De
voor deze zaak op de schouders
verantwoordelijkheid
van één man
een
is
Geloof daarom
zware
te
last.
dat het schema, dat wij met de meeste
niet,
bescheidenheid
durven publiceeren na jarenlange
ledig
maar
of
durven
want
zelfs
in
studie, vol-
een enkel opzicht bruikbaar
wij
is,
daaromtrent niet de minste verwachtingen koesteren, en telkens zal het blijken, dat wij zaken over
telkens
het hoofd hebben gezien en complicatiën zich zullen voordoen,
afwijkingen
belangrijke
die
maken.
Ook
(')
aan — ,,voor
in
verbeteringen
en
gaven
1897
wij
een plan
Locomotief de dato 21, 23, 24, 29 en 31
Wel kunnen overweging
resumptie
beter", (vide bladzijde 45 van den overdruk der
en 23 Augustus, doch werkten wij
Juli,
6,
17,
18,19
dit niet uit.
zeggen, dat
gerust
wij
na nauwgezette
zake het bankwezen eene keuze hebben gedaan
in
de Italiaansche richting,
in
noodzakelijk in
zake het spaarkassenwezen in
in
de Duitsche en wat betreft het rechtsverband in de Belgische richting. J'ai pris
mon
bien; partout je
Voor Java staan ders,
den
d.
w.
een
z.
vereenvoudigingen. loopig
wij voor een landbouwcrediet voor stelsel
komt
.
bankinrichtingen
om
tot
kunnen komen. lijk
slagen,
bezit, die in
een resultaat,
men
voor,
der
zaak voor-
dat Java reeds
alleen nog in aantal
een credietverband dient
te
een geraamte der zaak
te
tot
Zonder dat verband kan deze zaak onmoge-
zooals wij
eigenlijk overal
ons
het
moet uitbreiden en vervolgens brengen,
inlan-
van landbouwbanken, geschoeid op
Het juridisch gedeelte
rusten,
latende
enkele
trouvé.
Italiaansche wet van 1887, behoudens enkele
der
leest
1'ai
o.
m.
in
België en in Duitschland en
hebben gezien en zooals Britsch-Indië
,,a
force
d'argent perdu" heeft bewezen. l In onze studie in 1897 over dit onderwerp bespraken wij den meest ( ) wenschelijken en in de praktijk meest bruikbaren vorm der plaatselijke spaarkassen. De woud-be-criticus in hel Tijdschrift voor hei binnen-
landsch bestuur verwart hier spaarkassen met landbouwcrediet 12
;
178 In
de
plaats
eerste
Javasche Bank
niet
haar
hebben
dan
wij hier
vijfj aarlij ksch octrooi,
op het oog de
de spaarbanken,
ook voor inlanders, te Batavia, Samarang en Soerabaija en de meer speciale spaarbanken voor inlanders te Poerwokerto,
Modjowarna
Kendal Pajak en Pas-rêpên, om
l
(
),
lijke
krachtig
het
Cheribon op
initiatief
alle
niet te ver-
spaarinrichtingen met centraal toezicht door
van
den voortvarenden resident van
afdeelingshoofdplaatsen in dat gewest opgericht.
Dat voorbeeld verdient navolging
in elk gewest.
Uit het voorgaande valt gemakkelijk afteleiden dat wij ons
schema hebben a.
gesplitst in vier deelen.
de voorbereidende onderzoekingen, betreffende den na-
tionalen
rijkdom
en
omvang van den landbouwwoeker
den
(reeds behandeld in hoofdstuk b.
XXI).
h^t spaarbank- of spaarkassen- en credietbankwezen als
bewegende kracht der zaak c.
de
agrarisch-juridische
regeling
der zaak
regelende het toezicht door de regeering uit d.
te
bij
een wet
oefenen.
de landbouwwoekerwet als repressief tegen den woeker
en ter bevordering der goede werking van het landbouwcrediet.
i
)
Ongetwijfeld
„separbang djawa".
de
$>este,
al
heet
ze
ook
alleen
maar eenvoudig
XXIV. STAND DER ZAAK ÜP JAVA.
La question du crédit agricole un problème actuel pour Java.
est
Pandémas.
Op
gebied
het
van het bankwezen voor het drijven van
het inlandsch landbouwcrediet op Java
vooruitgang
te
bespeuren.
Zooals
is
altijd
in
den laatsten
het particulier initiatief het eerst de vrees voor échec. wij
in ons vorig opstel wijzen
den resident van Cheribon,
J.
tijd
overwint wederom
Konden
op het gelukkig
initiatief
W.
het oprichten
MesmaïT,
tot
van
van spaarbanken voor inlandsche ambtenaren en hoofden op afdeelingshoofdplaatsen van dat gewest (onder centraal
alle
toezicht
eener commissie ter gewestelijke hoofdplaats), welke
inrichtingen
later,
als
zij
crediet verdienen, mogelijk in een
credietverband ten behoeve van den kleinen inlandsclien land-
bouw
zullen
brachten
van
het
Batavia
kunnen worden opgenomen, de jongste nieuwsbladen de heugelijke tijding, dat, dank zij de energie
ons
bestuur
eene
der
Bataviasclie
laudbouwcredietbank
landerijen bewesten de
Landbouwvereeniging, voor
Inlanders
op
te
de
Tjimanoek werd opgericht, op den voet
eener naamlooze vennootschap.
Bravo, resident van Cheribon, u heeft gedaan wat mogelijk
was binnen de perken uwer ambtelijke bevoegdheid, u heeft getoond te begrijpen, dat uw gewest bij de viering van het huwelijk van Hare Majesteit onze geëerbiedigde Koningin geen beter
op
geschenk kan worden gegeven dan dezen eersten stap
den
weg der oeconomische ontwikkeling der inlandsche
180 bevolking
wekken, solidair
Het
!
volkomen
is
daarna
orn
juist
middel
door
verband overtegaan
eerst
van
den spaarzin optegeldleeniugen onder
opheffing van den kleinen land-
tot
bouw, van de levensader van het javaansche volk. Ik kan dit stelsel van aetie dan ook eerder aanbevelen, dan een systeem van proefbanken naar een gegeven model, dat, evenals in Engelschlndië is gebleken, moet leiden tot
De proefbanken
decepties.
Poona (Bombay) en
te
te
Songad
(Midden-provinciën) hebben dit voldoende bewezen en het zou mij niet
verwonderen
als
ook de derde proefbank,
in
Baroda
opterichten, hetzelfde lot zal ondergaan.
Het is minder de zaak dat eene bank of kas ruimte moet hebben in hare statuten zieh te vervormen naar plaatselijke behoeften
eigenaardigheden,
of
convergeerend
het
is
de kwestie dat een
en divergeerend stelsel van geldcirculatie tus-
schen de verschillende credietinstellingen worde gecreëerd, dat overschotten wegneemt, waar die ontstaan op een
andere
gelijksoortige
instellingen
eischen
waaraan dadelijk moet worden voldaan. Om concreet en ook plain genoeg te begrepen, In
tijd,
dat aan
worden
gesteld,
om
worden
zijn
te
het volgende tot toelichting medegedeeld.
zij
verschillende
gedeelten
van Midden-Java, genoegzaam
bekend, doen zich periodiek misoogsten voor of wordt de tijd van den padi-oogst door overstroomingen, tijdens het gewas zeer
jong
vertraagd,
Daar ontstaan in
en die langer dan zes weken aanhouden,
is
daar in
de maanden Januari
gelukkiger streken
gevoeld
viermalen moet worden geplant.
drie-,
of gekend.
tot Mei behoeften, die Banjoemas en Bagelen nimmer worden Stel nu dat over eenige jaren overal
als
voldoende spaarkassen, tevens landbouwcredietinrichtingen verrezen, dan
is
het credietverband noodig
zijn
om den nivelleerenden
kunnen aanwenden, dan behoort de eene bank aan de andere te kunnen leenen onder zekere invloed der groote getallen
waarborgen
en
transactiën te
dan
kunnen
te
behoort
de
leiden.
Zonder credietverband tusschen
hoofdcredietinstelling
deze
de centrale en de plaatselijke kassen, Duitschland en België
!
181
hebben
zoo
het
prachtig
hoofdcredietinstelling,
zonder de leiding eener
het
landbouwcrediet een hoogst ge-
Men
vervalt dan in allerlei systemen
is
vaarlijke onderneming.
bewezen,
en methoden van voorschottenverstrekking op pand, op termijn,
op prolongatie en het t'ehec
daar, zoodra in eenige streek
is
cene calamiteit van eenigen omvang zich doet gevoelen.
Wij moeten dan ook nog eens voor proef houdend
empirische
c.
waarschuwen tegen
al
A
toepassing van statuten of reglementen, te
proefnemingen,
gebleken q.
op de plaats B. C. D. en dergelijke
generaliseerende of uniformiseerende
stelseis,
gedreven door weinig onderlegd personeel en door bureaucraten beoordeeld. Die zich aan een ander spiegelt, spiegelt zich zacht
Laten wij ons aan Engelsch-Indië spiegelen.
De landbouwcredietbank „Tjimanoek", werkende
als ven-
nootschap, begint met een kapitaal, gefourneerd door aandeel-
dat
houders,
aanvankelijk
f 50,000 bedraagt.
Het bestuur
bepaalt naar gelang der behoefte het uitgeven van de serieën.
Deze aandeelen zijn elk f 100 groot. De eerste serie bedraagt f 5000 en werd in opvolging der wet dadelijk volgefourneerd. Het dagelijksche beheer wordt uitgeoefend door een directeur, onder controle der directie van de bataviasche landbouwverceniging.
De maximum
rente
voor de leeningen
is
bepaald op
l
1 .,
procent 's maands of 18 procent 's jaars, maar voorloopig werd besloten niet meer dan 1 procent 's maands te berekenen.
Aan de aandeelhouders wordt procent
de
uit
van hun geld gegarandeerd
overwinst wordt
vijftig
procent
in
te
maken winsten
vijf
als
dividend en van de
de
kas gestort
tot
het
vormen van een reservefonds; de overige vijftig procent zullen worden verdeeld tusschen den directeur en het bestuur der Bataviasche tot
Deze eene
inrichting
matige,
meer zou is
Landbouwvereeniging,
in
de verhouding van 2
3
die
zijn te
bepaald, dat hel
beoogt bij
derhalve winst, doch zooals blijkt
het houden eener grootere reserve nog
billijken.
minimum
Bij
de instructie voor den directeur
voorschot per hoofd f 120 bedraagt.
182
De
van
wijze
wordt geregeld door den
terugbetaling
di-
recteur.
De
voorschotten worden verleend op zes maanden
tot tien
maanden. van
wijze
Bij
aankoop van
bouwgronden termijn dan drie maanden. van
ken,
De
de
speciaal
tot
en bestuurders
ons niet bekend)
is
en met 56 van het
39
artikelen
op het bepaalde
voorts
lette
doch op geen langeren
aandeelhouders
der
geregeld door de artikelen 36
Koophandel,
padi voor de voeding
of
bovenstaande (meer
het
blijkens
rijst
bezitten,
die
aansprakelijkheid
wordt
kunnen ook gelden worden
uitzondering
verstrekt voor den
Wetboek van
Men
en met 48.
tot
de artikelen 40 en 50 van
bij
Wetboek van Koophandel voor Nederlandsch-Indië. Voor zoover wij de statuten uit het voorgaande mogen
het
hebben
beoordeelen,
hier
wij
met
doen
te
eene jeugdige
landbouwcredietinstelling, geschoeid op den voet der Schulze-
volksbanken
Delitsche
een
en
ander
Omtrent deze
Duitschland.
in
werking hebben
hare
en
lingen
gezegd,
dat
wij
in
Hoofdstuk
thans
wij
niet
instel-
XI
het
zullen her-
halen.
wenschen het jeugdige
Wij
crediet-instituut, dat wij als de
landbouwcredietbank voor
eerste
Inlanders op Java kunnen
begroeten, alle mogelijke succes toe.
Door het
bestuur
feisen-Banken
haar
verspreid,
derland)
dat
voor
landbouwvereenigingen,
en
hoofdzetel
der coöperatieve vereeniging van Raif-
heeft,
per
5
onlangs
is
welke
te
100 exemplaren (franco per post
centen
was,
verkrijgbaar
Utrecht
propaganda-geschrift
een
van landbouwvereenigingen op aanvraag
in
Ne-
terwijl besturen
gratis een
exemplaar
kunnen bekomen. In
dat geschrift zijn in
statuten
voor
coöperatieve
centrale
bank
te
ressante
inleiding,
voordeelen,
1,'trecht,
waarin
haar geheel opgenomen de model-
leenbankcn,
aangesloten
bij
voorafgegaan door eene zeer duidelijk
worden
de inte.
aangetoond de
verbonden aan een goed georganiseerd landbouw-
183
Het
eredietwezen.
behelst
bijzonderheden betrekkelijk
vele
het in Duitschland geboren en door
werking
zijner
navolging aan
van
begrip
genoemde bank
te
Utrecht
gehandhaafde zoogenaamde „Raiffeisen-stelsel" en
principieel
in
Zonder
van andere landen.
tal
te sporen,
kunnen
direct tot
wij dit geschrift tot
meerder
land bouwcrediet wezen gerust ter lezing aan
het
Het
bevoegden en onbevoegden aanbevelen.
is
daartoe popu-
genoeg gesteld.
lair
In
Nederland
de
zijn
behoeften
op
punt
dit
reeds zoo
overtuigend gebleken, dat het Nederlandsche Landbouwconii'u'
1894
in
eene
bestaande
heeren Mr. N. G. Piersox, voorzitter,
Bultman, F. F.
F.
Jacob, F. B. Löirxis,
s'
P. F. L,
als secretaris fungeerde.
verricht door het Nederlandsche
bevat
de
het
Sassen,
Het verslag der handelingen, Landbouwcomité over 1897,
uitvoerige en zakelijke rapporten dezer commissie.
De meerderheid op
Armand
II.
W. H. de Savornix Lohman, Mr. A. Slotem.vker, Waldeck en J. Bs. Westerdijk leden, terwijl .Mr.
Jhr. Mr.
Ferf
commissie van onderzoek benoemde,
speciale
de
uit
plaatste zich
standpunt
der
met meer of minder voorbehoud doch
staatshulp,
zeker niet de minst competente, Pierson,
de s'
minderheid en
Jacoi;,
Bultman
de Savornin Lohman, op het standpunt van de niet-wen-
en
schelijkheid van staatshulp in credietzaken voor den landbouw.
Wat nog
Java
speciaal
ik
betreft,
steeds uit
aan
de
een
zuiver
staatslandbouwcrediet,
overwicht
op
heb mij aangesloten en schaar mij dezer
zijde
intellectueele
sociaal-politiek
bij
gering
échec
den inlander dadelijk en
minderheid,
oogpunt, omdat een zelfs,
ons koloniaal
in zijn geheel in
de
vormen eene kleine natie, die tegenover millioenen Aziaten slechts kunnen blijven heersenen door geldelijk overwicht. Omtrent intellectueel overwicht waagschaal
make men en komen de
mammon
stelt.
zich niet
Wij
niet
terug.
toch
langer illusiën; die tijden zijn voorbij Inclië
is
en
blijft
een geldland, waai-
troont en zal blijven tronen en waardoor zelfs het
onmogelijke mogelijk wordt. Het kapitalisme heeft geen moraal.
Kigenbelang en plichtsbetrachting worden hier geïndentiticeerd.
!
184 de geheele oude wereld, ook
bijna
In
Amerika,
in
het
is
van banken, waarvan Raiffeisex de uitvinder is, min meer gewijzigd, naar gelang der plaatselijke behoeften en
stelsel
of
eischen,
de
in
praktijk
het
en minst kostbaar
doelmatigst
gebleken.
Ook
en vergelijking
studie
jarenlange
komen — zooals
betoog behoeven dat wij na
verder
geen
wel
ook
P a n d é m a s'
uit
tot
de overtuiging
gewijzigd Raiffeisen-systeem van banken,
!
(
)
geble-
voor het inlandsen
landbouwcrediet de voorkeur moet verdienen onkostbaarheid,
is
naar omstandigheden
•
om
verband en individueel
solidair
ge-
zijn
studiën van 1897 98
zal blijken, dat een
ken en nu ook nader
Het
koloniën vinden wij ze terug.
verschillende
in
dan
zal
zijn
eenvoud,
opbouwend
oeconomisch karakter, daar aller directe belangen daarbij
zijn
betrokken.
Daar
wel
staat
waar tegenover dat alsdan de
is
niet-ont-
wikkelde javaansche boer, de tani of gogol (Soend. djèlèmakoewat) aandeelhouder zou heeten in de bank. A priori wel
ook
weinig zonderling.
een
Doch
als
men
klinkt
dit
verder
bedenkt dat de javaansche desaman (ook de soendamadoereesche)
en
neesche
is
en
blijft,
ondanks
onze
al
agrarische mixta composita en bestuurs-hocuspocus, een deel,
een
en
lid
zelfs
een verantwoordelijk aandeelhebber in
alle
zaken zijner desa, en beschouwt men daarbij iedere desa als een republiekje met eigen bestuur en verantwoordelijkheid,
dan komt ons stade
te
verband
dit stoffelijk
hetgeen
bij
voor
van
een van zin
En (')
dat
hun
nu gaan beschrijven: het
wij
solidair
inlandsch landbouwcredietwezen op Java.
het
Te zamen dragen lusten
en zedelijk desaverband prachtig
zij
tot in
de
lasten,
te
zamen genieten
de
—
den dood
verband,
dat
een verlicht koloniaal beheer
altijd
een deel der zaak mei het geheel, zooals de Men verwarre van Vleuten deed in zijn betoog in hel Tijdschrift van > i ï
•
•
t
controleur hel
zij
ons bestuur, pada hoerip, pada mati
en
binnenlandsch bestuur, deel XX, bladzijde 3
tot
en met
8.
185 heeft erkend als het incarnaat van alle inlandsche organismen
op
Java,
kunnen
die wij
hoeksteen op
van ons financieel koloniaal
onkostbare
wijze
versterken
en
tot
beleid,
eigen
voordeel benutten door een op kennis van land en volk, van toestanden, van nooden en behoeften ingericht plaatselijk land-
bouwcredietwezen voor inlanders, werkende door middel van een goed georganiseerd bankwezen op solidairen grondslag.
XXV. BEDRIJFSPLAN VOOR JAVA. La question du crédit agricöle un problême actuel pour Java.
est
Pa xi ui Mas.
Het was op het
in
Augustus 1900 periodiek
te Parijs ge-
houden Congres international colonial, politique et sociologique, waar de hooge vertegenwoordigers van alle koloniale mogendheden vergaderden om van gedachten te wisselen over proef-
houdend gebleken beginselen van koloniaal bestuursbeleid, dat met algemeene stemmen als wensch werd aangenomen het begindat elke koloniale regeering er naar dient te streven
sel,
om
de
inlandsche bestuursorganismen ongeschonden te bewaren en dat
eene waarlijk vrijzinnige politiek in de eerste plaats de bescher-
ming van de materieele en inboorling dient voor
Voor Java
is
te
intellectueele belangen
van den
staan.
de eigen desalmishouding
(')
van den inlander
bewoog ons bestuur
het palladium zijner vrijheid en
zich tot
nu toe slechts langs de groote wegen. Alleen de controleurs kennen de desa. Wij hebben als een der oudste koloniale mogendheden gelukkig deze vrijheid der desa-huishouding altijd erkend en de alinea's 1, 2 en 3 van artikel 71 van het U<-_reeringsreglement zijn tot
waren
al
ook de
enquêtes
nu
toe geen doode letter gebleven,
en regelingen van den huur en
verhuur der desagronden, van de desapantjen-diensten en van het apanagebezit op het kantje af van inbreuk te
maken op
de inheemsche instellingen. i
)
Wel
uitsluitend
''•ii-
verward mei de
verkiezingsprerogatief.
vrije
verkiiv.in^ 'I
187
Nu
meer en meer nadert, dat de desa-Javaan lastdier gaat worden een individu, dat beschikking gaat krijgen over zijn tijd en goed, nu
het o-ogenblik
van
communaal
een
de volle het
oogenblik
meer
zich
dat onze koloniale regeering
gaat bemoeien met de stoffelijke belangen
nu wordt het gevaar des
bevolking,
der
aangebroken,
is
direct
te grooter,
dat op
het fundamenteele bestuursbeginsel inbreuk zal
het allereerste,
worden gemaakt, des te gevaarlijker, nu, ten gevolge der reorganisatie van het binnenlandsch bestuur op Java, geleidelijk
het aantal deskundige bestuurders
Bij
de
is
en wordt verminderd.
invoering toch van een staatslandbouw-
onverhoopte
crediet op Java, dat zich in de gouvernementslanden al spoe-
zou gaan bemoeien met de desahuishouding en daardoor
dig
de
onbewust
om
korten,
rechten
van
het desabestuur zou
kunnen
ver-
de terugbetaling der geleende gelden en een
zich
behoorlijken gang der credietzaken te kunnen verzekeren, zou het palladium der Javaansche vrijheid in
menig opzicht gevaar
omvang voor onze koloheerschappij zouden daarvan het gevolg kunnen worden,
kunnen niale
Rampen van
loopen.
grooten
want ontevredenheid in de desa blijkt slechts Laten wij daarom dubbel voorzichtig buiten.
plotseling naar zijn bij
de
in-
voering van het landbouwcrediet voor inlanders op Java, dat
den anderen kant, mits goed geleid, ons grooter macht over het vrijgekomen individu. geven zal Het landbouwcrediet zal ons veel kunnen leeren van de aan
verborgen wanverhoudingen
om
een
des
te
onbevoegden
en
in de desa,
doch
zal juist daar-
gevaarlijker middel worden in de hand van
Tegen eene richting te waarFokken* werd voorgestaan en en in patria werd nageblaft, stellen
dilettanten.
schuwen, die door den heer F. reeds wij
door
ons
Java
enkelen hier
tot taak.
bekend,
dat
Het
is
toch eiken ervaren politierechter op
groote misdrijven in vele gevallen slechts
een schuld van enkele guldens, ja soms van een paar dubbeltjes, niet op tijd terugbetaald, maar waartoe aangemaand werd, tot
oorzaak hebben.
Hiervan zouden de omgaande rechters,
thans ook al afgeschaft, kunnen medepraten.
188 Gewoonlijk wordt de schuldeischer
zelf,
huis, zijn vee,
zijn
Met deze eigenaardigheid van het rekening gehouden te worden en de hier-
kind het slachtoffer.
zijn
volkskarakter dient
voren aangegeven volgorde
is
zuiver inlandsch.
Zooals overal elders ter wereld
gebleken,
is
is
ook de desa-
Javaan, noodgedwongen leener dikwijls, zeer gevoelig beurs,
alias
tijdstippen
stige
lander.
Bij
en
is
blijft
gevaarlijk voor Chinees en In-
werk ontvangen ook vaak de
dit
in zijne
Het „nagih" op ongun-
hoofddoek of buikriem.
tollegaarders
van den lande, de desa-politiebeambten, beleedigingen, verwonOok dit weet een politiedingen zelfs, in stede van geld. Aan een veto der desa in haar geheel tegen eene rechter. wij
executie,
hebben het reeds meermalen betoogd, mogen
wij
ons niet wagen.
Eene wijze van inning der voorschotten op de
wijze, waar-
op de landrente geïnd wordt (Britsch-Indië) kunnen wij ons zonder
verzekeren
niet
gevaar voor ernstig verzet.
op vee en landbouwgereedschap
en
is
blijft
Beslag
een oeconomisch
want het staatsbudget in ons Indië is minder afhanvan den koffieoogst, doch veel meer van het welslagen
gevaar, kelijk
van het hoofdvoedsel der bevolking, van den padi-oogst. Al wat daarneven staat, suikercultuur, koffiecultuur, tweede gewassen, het is slechts kinderspel bij den oogst van ongeveer
bouws sawah- en
o. 000. 000
velden.
De
beplant
blijven
iedere
bijna
1
'
.,
millioen
bouws
tegal-
jaarlijksche afschrijving door mislukking en on-
van de bouwvelden der bevolking geven op
koloniale
begrooting verliesposten, dikwijls niet opge-
wogen door de baten
uit
de particuliere suiker- en koffiecul-
tuur en de andere cultures.
En
één
misoogst
kan de Welaan dan —
het
ons,
zwaarste
is,
van
het hoofdgewas, Britsch-Indië leert
noodlottigste laat
rampen met
zich voeren.
dan ook het zwaarste wegen, wat het
laten wij zorgen dat de bevolking zoo mogelijk
de volle inkomsten trekke uit hare hoofdcultuur en deze bevrijden van den parasitairen aanwas, die daaraan knaagt,
den
landbouwwoeker,
door
een
op coöperatieven grondslag
189 rustend
landbouwcrediet van staatswege beschermd.
brengst
der
kundige
bouwvelden
irrigatie
en
wetenschappelijk,
op
vcrgrooten
te
waterloozing,
door
dat
is
eene
De
op-
oordeel-
de taak van een
landbouwscheikundige
onderzoekingen
berustend irrigatiewezen.
De dat
zorg voor eene rationeele cultuur met wisselbouw enz.
de taak van een goed georganiseerd korps landbouw-
is
kundigen,
Java en Madoera de
door
zijn ;
tel
niet kwijt
van
het
ben geraakt
binnenlaudseh
verdeeld in 17 gewesten en 73 bestuursafdeelingen,
bestuur,
waaraan er nog twee
men de
er
(')
staan te worden toegevoegd. Rekent
Vorstenlanden
beide
van
uitzondering blijven
den
als ik
reorganisatie
geleidelijke
de
en de residentie Batavia
afdeeling
Buitenzorg)
niet
met
mede, dan
14 gewesten met 06 bestuursafdeelingen of in het
80 bestuursrayons over, waar het inlandsen landbouwcrediet zal kunnen worden geregeld.
geheel
Dit
zal
echter
blijken
niet
overal
op
dezelfde wijze te
kunnen geschieden; men zal rekening dienen te houden met nooden en eischen, met toestanden en individuen soms, met 's
lands en particuliere belangen.
Het spreekt dus als van zelve, dat bij de inrichting en werkzaamheid van het landbouwcrediet voor inlanders de hulp en de loyale medewerking der plaatselijk bekende inlandsche bestuursambtenaren
niet zal
kunnen worden ontbeerd en
het
europeesch bestuur, zonder directe inmenging, de zaak zedelijk zal dienen te steunen.
die
worden, zoo min mogelijk
moeten motie
Voorts zal het aanbeveling verdienen,
personen, welke direct in de zaak betrokken
ambtelijke
slechts
te
doen
streek ongeveer reeds
te
verplaatsen en
bij
pro-
vervangen door hen, die in dezelfde met het landbouwcrediet vertrouwd zijn
geraakt.
Doch
dit zijn
alle
betreffen,
van
welke
(')
In Djokdjakarta.
zaken van later zorg, die de uitvoering maatregelen
ik mij het voorrecht heb
190 voorbehouden ze
niet te
behoeven
bespreken
te
— althans nu
niet.
het onderzoek naar gegevens voor eene betere regeling
Bij
Java
op
landrente
der
Madoera
en
Dr. Sollewijx Gelpke (1880
onder leiding van
('),
— 1885)
werd elke
bestuursaf-
deeling verdeeld in een zeker aantal kringen van desa's, die
nagenoeg gelijke ceeonornische omstandigheden
in dezelfde of
Men kwam
verkeeren(den).
de
tot resultaten, die,
van
opmetingen
der
juistheid
gezwegen van
bouwvelden en
de
der
hebben de gouvernementslanden van Java en Madoera. Het zou mij te ver voeren, wanneer ik hier ging mededeelen, waar die gegevens uit het onderzoek van 1880 1885 nog dienen voor den aanslag in de landrente en waar niet, waar geleid tot
productie,
landrente
een kringsgewijzen aanslag der
in
—
uitkomsten
de
als
vrij
worden aangemerkt. Dit ligt nu ook
juist
en waar die als onjuist moeten
niet op mijn
weg en
landrente-onderzoekingen van 18*0
het eindresumé der
— 1885
staat op dit oogen-
blik mij dan ook niet ten dienste.
aantal kringen per bestuursafdeeling op 5
Het gemiddeld stellende
en 3
(er
zouden
1,
er van
zijn
komt
in gelijke of
verkeerende.
omstandigheden
zijn
er
ook van
komen op ongeveer 400 kringen van
wij
binnen elks kring
het
10 en meer, er
'2
desa's,
nagenoeg gelijke oeconomische Stel
dit
aantal
vast
op 400
er niet op aan voor dit betoog hoe groot het juiste
aantal dier kringen
is
.
Welnu, dan moeten er ook op Java
en Madoera in 400 desa's of daartoe geschikt bevonden plaatsen der gouvernementslanden, ten behoeve van het inlandsch
volksbanken
landbouwcrediet
spaarkassen
tevens
van
conomisch
bij
coöperatieven
op
worden opgericht, eene
jen op de hoofdplaats
(>)
van eene
Staat, blad
in iederen
kring
elkander behoorende desa's en, zooals
Duitschland en België onontbeerlijk
beheer
grondslag,
is
in
gebleken, met centrale
van ieder gewest, onder het hoofd-
rijksinstelling of
1878 QO. 110.
meer speciaal daartoe van
191
Wij
bankinstelling.
gepriviligeerde
regceringswegc
komen
hierop nader terug.
Het komt mij voor om verschillende redenen hier als ambte noemen, dat de vroegere indeeling in gewesten en afdeelingen vóór de reorganisatie van het binnenlandsch
tenaar niet
bestuur eene voor dit doel meer geschikte was.
Wij
willen
die
aangelegenheid,
daarom ons
die
de verdere bespreking dezer
bij
koloniaal beleid tot in zijne nieren
Dan
raakt, in het oog blijven houden.
400
volksbanken,
instituut of
19
zullen er noodig zijn
banken en een hoofdcrediet-
centrale
gereerende bankinstelling.
Hoe verder naar onze bescheiden meening de
inrichting
dienen te zijn en op welke
dezer
verschillende
banken
wijze
haar
en administratie zoo eenvoudig mogelijk
bestuur
belmoren
zal
worden
te
te
zal
worden geregeld, zonder
gebonden,
zullen
wij
in
te
veel aan regels
volgende opstellen be-
spreken.
Doch
in
gang
den
de eerste plaats zal het noodig
de zaak aan
zijn
helpen en daartoe van landswege den stoot te
te
geven. In
slaagt
Indië
uitgaat
steun
weinig organieks, dat niet van landswege
meerdere of mindere mate gouvernementcelen ondervindt. Zoo zal het zeker ook gaan met deze of
in
belangrijke aangelegenheid.
middel
Het.
op
ligt
gelukkig voor de hand
om
Madoera aan deze zaak den eenvoudige wijze met een bedrijfskapitaal
geheel
Java en
tegelijk over
stoot te l
(
),
geven
voor eens
van landswege verstrekt, geheel renteloos, zonder garantie. In 1882 en latere jaren werden eenige bezwarende heerendiensten afgeschaft en als equivalent daarvoor ingesteld eene belasting bezitter
„hoofdgeld" geheeten, ad f 1 per persoon, bouwgrond of erf, aangezien van het beginsel
in geld,
van
wordt uitgegaan dat (>)
Men
lette
de heerendienstplichtigheid rust op het
wel: geen
van voortdurenden aard.
„bedrij fserediet"
en dus geen staatshulp
192
Alhoewel dit nu niet altijd juist is, laten bezit van grond. dan ook de bepalingen de erkenning van andere inheernsche gebruiken en instellingen toe. Met die afschaffing van belasting
arbeid
in
is
Regeerings-reglement
van
bedrag
het
dit
opvolging
in
sedert
van
1882
artikel 57
steeds
van het
voortgegaan en
is
des ondanks niet verhoogd,
equivalent
behalve in Pasoeroean, waar het op f 1.50 is gebracht. Uit dit hoofdgeld is in vrijen arbeid verricht en betaald,
wat
vroeger
jare
verbleef in de schatkist een excedent of overschot, dat
gerucht
volgens in
onbetaalden
in
niet altijd ten
goede
eigenbelang
landbouwcrediet,
voor v.
eens
nu ook de minister van
om,
de instelling van het inlandsch
wege van eersten
bij
stoot,
1902,
overal
tegelijk
zooals
wij
te
Daardoor zou het
bestemmen.
onder
de
overzichten van andere landen hebben is.
zou elke desa voor het bedrag van den aanslag
Daardoor
het hoofdgeld solidair aandeelhouder
zou dienen
Door
den
te
zich
volksbank
den
in
de volks-
tot
sparen
verschaffen.
aan
tevens
onzekerheid
deze indeeling
stipt te
houden, zou iedere
spaarkas een goed afgebakend en gemak-
der
credietwaardigheid te
in
de gelegenheid
kring
kelijk te overzien veld van actie
kelijk
worden
kring, die daarnevens als spaarkas voor elk
individu
inlandsch
crediet
en gelijkelijk kunnen worden gevestigd, wat,
gezien, een voordeel voor de zaak
bank van
een bedrijfskapitaal
schenken, hiertoe het hoofdgeld van een jaar,
te
van
zijn,
om aan
koloniën er over denkt
de
aan Java, doch
zou het zeker eene daad van billijkheid, zoo niet van
welbegrepen
in
kwam
de algemeene huishouding van den archipel werd besteed.
Nu
b.
dienst geschiedde, doch telken
identiteit
van
ontkomen
is,
bekomen en het euvel van
van
den
inlegger of van de
den leener, dat anders wel nihil worden, vrij
niet
gemak-
altijd in
de
veronderstelling dat het mogelijk zal blijken de administratie
der volksbanken aan inlandsche ambtenaren toe
onder
Waar
toezicht
der
betrokken
te
controleerende
vertrouwen,
ambtenaren.
het opiumdebiet, de inning en collecte der belastingen
.,
193 in
de binnenlanden evenzeer aan inlandsen personeel worden
toevertrouwd, zie ik daarin, n'en dóplaise de ondervinding te
Poerwakertfi geheel en
al
opgedaan,
geen
enkel
bezwaar,
De bovenbedoelde landbouwercdict
te
van staatswege aan het inlandse!)
gift,
doen
verstrekken, zou bedragen ruim
millioen gulden, als volgt verdeeld over de in
de
mits daarvan
afgescheiden.
instelling
zouden moeten doelen
('),
."5
gewesten, die
11»
met uitzondering
van de Vorstenlanden en de particuliere landerijen, bewesten en beoosten Tjimanoek, enz. Distributie
van
het
bedrijfskapitaal
voor
inlandsch
het
landbouwcrediet.
Naam van het gewest. 1
Bantam.
2 3 4
Krawang.
5 (')
Bedka<; hoofdgeld 1002
115.600. 40.400. 220.200.
Preanger-Kegentschappen. Cheribon. Tegal. Pekalongan.
2:52.100.
137.600. 77.300. 236.900. 134.200. 203 Ö00.
7
Samarang.
9
10
Japara. Rem bang. Soerabaja.
324. 800.
11
Madoera.
308 700.
12 13 14 lö 16 17 18 19
Pasoeroean. Probolinggo. Besoeki. Banjoemas. Bagelen.
260. 400. 107. 400.
20
te
o
133.600. 138.400. 185.000. 103.400. 142.200. 163.300.
Kadoe. Madioen. Kediri.
te
a
<
Batavia (pro memorie).
Java en Madoera
f
3.265.000
zegge drie-
en-een-kwart millioen ruim. (') De desa's, die gewoon zijn een derde d eel en meer l«T DOUWgronden aan de suikerfabrieken te verinnen. /oinlen voorloopig moeten worden uitgesloten van dvu maatregel. I
i;i
13
194
Men
bedrag, in verband met de aan den javaan-
dit luttele
nationalen rijkdom door ons beheer onttrokken 5 a
schen
(>
gulden, achten wij het mogelijk het inlandsch land-
miliiard
op
bouwkrediet
Java,
zonder eenigen
voor den staat,
risico
solide te vestigen.
kring omvat 10 desa's met een aanslag in het 1902 respectievelijk van f 820, f 610, f 530, f 401, f 330, f 305, f 302, 208, f 180 en/ 124 of totaal van f 3810, dan begint de volksbank of desabank van dien kring hare actie in den wesimoesson 1902 1903 met een kapitaal van /' :\*\0. Stel dat een
hoofdgeld
in
Indien
schenking
deze
Mei
in
zal
van 1902, welke laatste
(')
met
van
inwerkingtreding
de
jaar
dan
of Juni afloopt,
onmiddellijk na den
vindt
plaats
aanslag en de inning der belasting
Juli
1
van het volgend
landbouwcrediet
het
kunnen worden gedecreteerd en zal het tijdstip kunnen zijn, waarop het crediet inlanders
ginnen
aanslag
Voor
den
kring
zal
moeten be-
te
1.
—
f
geërfde
nootschap van
1902, solidair aandeelzijn
in
de volksbank
ieder hoofdgeldplichtige mede-oprichter in
begunstigen spaarkas. (respectievelijk
/'
kring
I,
II,
en
bij
is
zijn
III enz.,
alias
zal iedere gogol of
1.50)
dan aandeelhebber
residentie te
dan van het bedrag van
aandeelhebber
zelfs preferent
hem
zal
het hoofdgeld van
in
haren kring,
de door eigen
van
desa
houder en
van
voor
October 1902
werken.
te
Iedere
haren
1
in
de naamlooze ven-
af deeling
de dorpsbank tevens spaarkas
het bestuur
bekend door de cohieren
der belasting.
Mutatiën
daarin
administratie
der
grondslag mits (')
zij
Deze
gewoonlijk laire
worden
dorpsbank.
werkende voor
hare
belasting i>\>
belasting.
I
ieder
desabanken directiën
koml
I
bijgehouden door de
statuten dezer op solidairen
kunnen gelijkluidend
zijn,
zoo weinig mogelijk bindende
overal en
Jnni over gel
jaar
De
altijd
gemakkelijk binnen enis
Java aangezuiverd.
Ze
is
eene
j»>|im-
195
bepalingen bevatten en eene groote ruimte van actie toelaten.
Van
1
Juli
\\)0-
af
moet tevens onder het nauwlettend
toe-
met de gelegenheid tot sparen voor den desamau bij de volksbanken een aanvang worden gemaakt, desnoods met zaehten spaardwang. De kosten van eerste inrichting, locaalhuur, aanschaffing van boeken en brandkasten zicht
der
geschiede
regenten
uit
het regeeringsgeschenk.
XXVI, HET BANKWEZEN VOOR JAVA.
La quaestion du crédit agricöle .•
nu problême
actuel pour Java.
Pakdémas.
Zagen wij in ons vorig opstel hoe de regeering het in de hand heeft om, met een enkelen zet en zonder risico, met behulp van den aanslag in het hoofdgeld voor het jaar 1902 -4400 dorpsbanken tevens spaarkassen op gemengden solidairen grondslag in het leven te roepen, mits gebruik worde van de gegevens van het eindresumé der onderzoekingen naar betere gegevens voor eene nieuwe landrente-
gemaakt
regeling, zooals die tot op den huidigen
dag
zijn
bijgehouden,
het zal zaak wezen de algemeene richting aantegeven, waarin
de gestie dezer kringsgewijs werkende volksbanken zich zal hebben te bewegen en tevens aantetoonen door wie de administratie
mogen
daarvan
wij
zal
dienen
te
Verder toch
bescheiden heidshalve in den tegenwoordigen stand
dezer aangelegenheid niet gaan.
daarvoor
worden gevoerd.
reeds
een
speciaal
Immers, de regeering heeft ambtenaar
aangewezen,
die
kundig is. In de eerste plaats dan moet worden vooropgesteld dat de administratie dezer banken niet te uitgebreid, niet te omslach-
natuurlijk der zake
tig
mag worden
en dat
men dus de
gestie dezer spaar- tevens
credietinstellingen in het binnenland aan beperkende bepalingen zal dienen te binden.
Het spreekt natuurlijk van zelf, dat alleen inlanders in de dorpsbaoken tevens spaarkassen zullen mogen inleggen en wel
( 1
.'7
aangewezen kring,
alleen inlanders uit den
ouk
terwijl
all
i
n
de desa's binnen dien kring daaruit landbouwvoorschotten op
De
waarvoor
zij
bouw
van
zijn
worden bepaald
aan de bekende westmoesson-productic
hoofdgewas en zullen nooit meer mogen
het
bedragen dan de
De
verband
iedere desa of individueele lecning
bij
per
enkele desa's tegelijk.
houden met het doel, worden gevraagd en de hoegrootheid daarvan
geëvenredigd
en
moeten
voorsehotten
moei
Uok
betrekken mogen.
interest
der getaxeerde waarde daarvan.
helft
mag
inzet der spaargelden
een zeker
maximum
evenals
de Postspaarbank
in
per hoofd (inwoner van den kring, waarin
de kas werkt) niet overschrijden.
minimum
De
individueele
De
worde
op
inleg op
/'
inleg
maximum
kringbewoner gesteld, de
0.2")
/'
per
100 per hoofd.
rente der belceningen worde gefixeerd, die der
gekweekte
worde jaarlijks vastgesteld door de centrale kas, naar gelang van den stand der dorpskassen interessen
de
op
deposito's
kringbanken.
of
Zoodra een inlander f 100 heeft ingelegd, kan houder worden in een der dorpsbanken. Zoo hij
kan
hij
nemen, jaarlijks
De
geld
zijn
geheel
ontvangen
dit niet wil,
op rente laten staan, dan wel het er
De
gedeeltelijk.
of
aandeel-
hij
als
hij
moet
rente
hij
uit
echter
den vollen inleg laat staan.
worden zoo min mogelijk tenzij met toestemming van den eigenaar, als die aandeelhouder is geworden der bank. Is dit het geval, dan kan die aandeelhouder telkens weder deposito's
gebezigd
voor
met eene schoone is
hij
volgefourneerd,
aandeelhouder
kapitaal daarheen
Door deze vidueel
der
inleggers
de landbouwleeningen,
lei
beginnen
enz.
te sparen,
totdat een aandeel
Zijn er 10 volgefourneerd, dan
worden
in
de centrale kas en wordt
kan zijn
overgebracht.
transactie wordt de inlegger der spaarkas indi-
aandeelhouder
in
preferente aandeelhoudster
de is
bank,
naast
zijne
van de oprichting
desa,
die
af.
Om de kassen voor den kleinen man gunstig te doen werken, zou nog de bepaling dienen te worden gemaakt, dat
;
198
week kan worden ingelegd, waartoe voor iedere desa van den kring één vasten dag der week zou Zijn er meer dan zeven desa's dienen te worden aangewezen. niet
meer dan f
1 tegelijk
per
den kring, dan natuurlijk één vasten dag voor 2, 3 desa's. zijn dit maximum van eersten inleg, tevens
in
Ik zou er voor
minimam-kapitaal, dat recht geeft op het aandeelhouderschap Het in de volksbank, op niet meer dan f 100 te stellen. bedrijfskapitaal,
zou
tot
van gouverneinentswege voor eens geschonken, te worden herleid ten
veelvouden van f 100 dienen
behoeve der administratie.
Door den maximum inleg per hoofd in de spaarkas op slechts f 100 te stellen, voorkomt men dat rijke hadji's, ontslagen
inlandsche
ambtenaren,
desa-kapitalisten
woord, door grooten inleg invloed trachten
gang
der
bankzaken,
worden voorkomen. Inlandsche ambtenaren aandeelhouders
wat
iets
worden
vooral
functie
in
in
te krijgen
het
in
mogen
een
op den
begin moet
natuurlijk geen
de dorpsbanken van hun rayon
in
desahoofden en desabestuurders wel.
Evenzoo
zijn
de dorps-
kassen en volksbanken niet opengesteld voor Europeanen, Chineezen en Arabieren doch uitsluitend voor Inlanders. Als boven gezegd, behoort de dorpsbank het eerste jaar
met het door de regeering voor eens geschonken opDaardoor koopt de regeering als richterskapitaal te werken.
alleen
het ware het recht
om
de
banken en kassen
allen tijde als beschermster dezer
ten
en zich van den stand van zaken
inrichtingen optetreden
bij
vergewissen, door middel van amb-
te
tenaren van het binnenlandsch bestuur.
De landbouwleeningen mogen
voor geen langeren termijn dan
6 maanden worden gesloten, met verlengingen door de centrale kas tot uiterlijk
9
maanden,
bij
gebleken buitengewone omstan-
digheden.
De
der
rente
leeningen
of 18 procent 'sjaars '1)
Altijd
nog
bouwproducten.
•'>
bedrage
1
'
,
procent
's
maands
(').
procenl
Lager dan de laagste woekerrente op land-
199
De dorpsbank zonderlijke
dueelen aandeelhebber
iedere
met
evenzoo
desa
eeue
iederen
af-
indivi-
de bank, die in de spaarkas f 100 is geworden in de
in
daardoor aandeelhouder
en
belegd
heeft
met
houdt
of -kas
rekening-courant,
bank.
Van de gekweekte renten op de beleeningen ad worde
'sjaars
volksbank, inzet
gevoegd
deel
,
18 procent
het bedrijfskapitaal der
bij
na verdubbeling van den gouvernementeelen
dat,
de renten, voor de verdere beleeningen blijve die-
uit
Over meer dan dat worde voor landbouwvoorschotten alleen nimmer beschikt. deel der renten worde als reservel0 kapitaal vastgelegd en de overige deelen worden als nen.
*
'-',,,
overwinst 1
,
aan
aandeelhouders
(individueele)
uitgekeerd
en
van het personeeel en
deel gebezigd voor de bezoldiging
onderhoud van het materieel der banken. Het reserve-kapitaal na
worde,
van
afsluiting
elk boekjaar,
bij
de centrale kas
overgebracht en door hare zorgen rentegevend belegd. Is aldus het aanvangskapitaal der volksbank uit de gekweekte renten verdubbeld en eene voldoende reserve ad 200 procent van het bedrij fs-kapitaal gevormd, dan kunnen zoo noodig ook gelden worden geleend van de centrale kas of van andere dorpskassen tegen een procent 's maands of
12
'sjaars voor grondontginning, drainage, irrigatie,
procent
bemesting, enz. enz.
Bij
deze laatste leeningen
zij
men
niet
gebonden aan administratieve grensregelingen.
De de
hoofdcredietinstelling
centrale
procent
de
's
maands of zes procent 's jaars, waartoe zij door worde geprivilegieerd, met uitsluiting van alle
regeering
andere
bank- of
voegdheid
credietinstellingen
verkrijgt
het
tot
en landbouw-orderbriefjes, binnenlanden,
doch de de
Batavia verstrekt gelden aan landbouwkassen tegen een half
te
gewestelijke
of
met
centrale uitgifte
op
den
meerdere kassen
zij
de be-
uitgeven van land bouwbiljetten
betaalbaar
voet
waarvoor
en
bij
hare agenten in de
der Italiaansche wet van 1887,
waarborgen, later
te
beschrijven.
Ook
moeten worden gerechtigd verklaard
van landbouwpromessen op zicht en op
tijd,
tot
onder
200 bepaalde ningen
Het renteverschil
cautie.
de
tusschen
administratie
verschillende
goede en worde
ten
ad
%
6
in
bij
de geldlee-
kome aan
instituten
elke
de algemeene rekening
opgenomen.
De
worden opgericht met het reserve-kapidorpsbanken en kannen dus eerst beginnen ie werken, in eenige der dorpsbanken van het gewest de gou-
centrale kassen
taal der
zoodra
vernementeele
inzet
zich niet alleen heeft verdubbeld uit de
behaalde renten op de verstrekte en terugbetaalde landbouw-
doch
voorschotten,
vormd
zich
bovendien een surplus heeft ge-
de overgebrachte, volgefourneerde maximum-inzet-
uit
ten der
er
daartoe genegen individuëele inlandsche inleggers.
Zoolang de centrale kas nog
worde van
toezicht
van
welke
voorzitter
op
het landbouwcrediet in het leven geroepen,
commissie is
niet als credietinstelling werkt,
van elk gewest eene centrale commissie
ter hoofdplaats
de
regent ter hoofdplaats ambtshalve
en waarin voorts een gelijk aantal europeesche
en inlandsche leden zitting hebben.
De
resident
bouwcredietwezen en
bestuur
ambtshalve
zij
in zijn
superintendent van het land-
gewest, de hoofden van plaatselijk
de controleurs commissarissen, ieder voor zoover
De
zijne afdeeling of onderafdeeling aangaat.
superintendent,
de commissarissen en de voorzitters der raden van advies of toezicht
op
volksbanken
de
administratie
zijn
der
centrale
kas
en die
dei-
onbezoldigd en mogen geen aandeelhouder
de volksbanken in hun ressort. Deze centrale commissie n, die later het beheer der centrale kassen op zich nemen, ontwerpen voor ieder gewest de statuten
zijn in
der
volksbanken
en de huishoudelijke reglementen voor het
De
beheer van centrale kas en dorpsbank.
beknopt
mogelijk
zullen
moeten
zijn,
eersten, die zoo
worden onderworpen
aan de goedkeuring der regeering.
De
laatsten,
worden,
zijn
die
alleen
zoo
aan
uitvoerig
de
eene commissie van drie arbiters,
kas en dorpskassen
in d<;
mogelijk zullen dienen
te
goedkeuring
onderworpen van op voordracht van centrale
verhouding van
1
tot 2 .tantewijzen.
201
De boeken worden het
in
door de centrale kas en de dorpsbanken
gehouden en door het betrokken hoofd van
maleiscfa
bestuur gewaarmerkt.
plaatselijk
Over geheel Java en Madoera hebben
hetzelfde model,
ze
evenals de landbouwbiljetten, orderbriefjes en promessen.
de
der
vaststelling
Bij
modellen van administratie zal rekening
moeten worden gehouden met de ondervinding, wat het spaarbankgedeelte
aangaat,
voorschotgedeelte
Modjowarna verkregen;
te
betreft,
Poerwokerto
te
wat
opgedaan.
het
Tus-
schen de hoofdcredietinstelling, de centrale kassen en de dorpsonderling, worde eene rekening-courant ingevoerd.
banken
worde aangehouden een gewoon grootboek en
Verder
jour-
naal of memoriaal, een debiteuren- en een erediteurenboek en
een register, waarin
De
verbanden worden genoteerd,
alle
betrekkelijke
obli-
beleeningsakten met den nederlandschen
den javaanscb.cn tekst worden
naast
,,
gehectcn.
gatie-register"
van zegel
vrij
in
duplo
opgemaakt en genummerd: van elk beleenings-eontract wordt een exemplaar bewaard in het archief der bank. Chineesche praktijken van schuld vestiging, als daar zijn koop en verkoop
met
van
recht
worden zoo
wederinkoop,
mogelijk
hoofdstuk
in
als
desa-leeningen:
voor
borgen
twee
vermeden.
strikt mogelijk
Het zakelijk verband
met schijnhuur
schijnverkoop
het
XXI
omschreven,
is
persoonlijk verband met
voor individuëele leeningen.
Uit de raden van administratie der dorpsbanken (administrateur-kassier-boekhouder) willen
weren
en
dezen
wikkelde Inlanders,
van
zou
ik
Europeanen en Chineezen vormen uit ont-
alleen willen laten
aantewijzen door de centrale commissiën
toezicht.
In zijn district zou het algemeen toezicht op de zaak voorloopig aan het districtshoofd
mogelijk (')
de
In
zal
wat
te te
kunnen worden opgedragen, doch
ook niet noodig blijken
Poerwokerto
leeningen
Wetboek,
dit
heel'!
brengen
men
onder
veroordeelen
is.
te
zijn.
getracht door dergelijke verbanden
de
bepalingen
van
ons
Burgerlijk
20-2
Per volksbank zou dadelijk eene kleine som moeten worden uitgetrokken voor de bezoldiging van de leden van den raad van administratie, bv. ƒ25 's maands voor den inlandsehen administrateur, 's
maands met
alles
20
/'
voor den
's
f
7:20
lots-verbetering
bij
op
uitzicht
maands voor den
boekhouder
of'
's
jaars
ƒ15
en
kassier
minimaal,
toename
van de
werkzaamheden der bank.
Van
van dat personeel
bet gehalte
welslagen
het
der zaak:
bij
veel afhangen voor
zal
de keuze daarvan kan dus niet
scherp genoeg worden toegezien.
Er zijn thans vele ontwikkelde inlandsehe jongelieden van goede afkomst op de gouvernements bureau's en bij de inlandsehe ambtenaren werkzaam, die na de doorvoering van de reorganisatie van het inlandsen bestuur daarbij geen toekomst meer
zullen
hebben
en
dan
eene
eervolle
administratieve
betrekking, met vooruitzichten op een klimmend loon
bij
het
landbouwcrediet zullen kunnen bekomen. Ook de leden van de raden van administratie der centrale kassen zullen dienen te worden schadeloos gesteld voor hunne moeite en tijdverlies.
Het
renteverschil
tusschen
de verschillende leeningen zal
daartoe voldoende ruimte bieden.
Bewijzen de
centrale
van
aandeel in de volksbanken ad ƒ 100 en in ad f 1000 worden uitgereikt op naam,
kassen
zoodra de Inlander een dezer aandeelen heeft volgefourneerd. (Gewijzigd systeem Raiffeisen).
Zoodra eene
f 1000 aan
desa
deposito-gelden van leden
harer inwoning in de centrale kas heeft overgebracht, wordt zij
zelve nominatief aandeelhoudster in de centrale kas, welk
echter geen recht geeft op rente-uitkeering zoodat haar dan ook geen bewijs van aandeel wordt uitgereikt.
aandeel
Met en
het
inachtname verhaal
aangegeven,
acht
der
bij
ik
regelen
op
de
wanbetaling, enz., het
mogelijk
het
zekerheidstelling
in
hoofdstuk
spaarbank-
XXI tevens
landbouwcredietwezen voor Inlanders op Java binnen enkele tot eene beduidende hoogte optevoeren en alzoo
jaren
203 coöperatie te verkrijgen wat tot nu toe niet verkregen werd: namelijk het behoud en de vruchtbaar mak ing van hel desa-kapitaal ten behoeve van het algemeen en de daad-
door
werkelijke
den
bestrijding
landbouwwocker.
theorie,
met
alle
grond
De woekeraar
toeh
bestuur 8 wijsheid, met alle
met elke industrie
De
van den grootsten kanker van Java
of eiken
spot
met
:
alle
regecringskunst,
tak van nijverheid.
beste sappen uit den boom, de beste producten uit den
komen
ondanks
hem
ten goede en juist in den grond zit nog,
zijne verarming,
het kapitaal
van den Javaan.
XVII. CECONOMISCH-WETTELIJKE REGELING VAN HET 1NLANDSCH LANDBOUWCREDIET OP JAVA.
Lu question du crédil mi problême actuel pour
agricóle
esl
.lava.
Pandemas.
stappen
Wij
die
inlanders,
eenvoudig
zoo
thans
van
dienste
ten
af van
met
wij
de
ons
lieten
het
toezicht,
ons was en
het derde punt van
beter
gezegd,
bij
de
ontmoedigen
door
ceco-
wet, ook
eene
van hoogerhand uitteoefcnen.
geenszins in
tot
zaak
der
regeling
daarbij
hoe
overtegaan
agrarisch-juridische,
opmerkingen
soort
critiek,
in ons vorig opstel
mogelijk aangaven om, systematisch ons pro-
nomisch- wettelijke
omvattende
trekken
enkele
gramma afwerkende, nu bespreking:
de schets van het bankstelsel
het landbouwcredietwezen ten behoeve van
Wij
allerhande
de nieuwsbladen, integendeel, hoe meer
meer gedachtenwisseling,
hoe
aangenamer het
zijn zal.
Wanneer men een goede en
moeilijke zaak met hart en
voorstaat en openlijk verdedigt, zonder dat daarbij in de
ziel
mate eigenbelang
geringste
komt, dan kent men
in het spel
geen bezwaren en wanneer die zich voordoen, tracht men ze te
overwinnen
Trouwens,
niet.
De aangelegenheid
groot
algemeen
die
om tiek
belang,
tegenstand staat
zelf
om
niet
staalt te
alle
hoog
maar en
verlamt is
\an
te
krachten intespannen,
den beoefenaar der staathuishoudkunde ten dienste staan ten
deze juiste inzichten
deert
ons
niet.
te
Wanneer
verspreiden.
Partijdige cri-
wij de uitgebreide codificatie
205 den
van
ambtenaar
engelsch-indischen
dan zien
doorbladeren,
wij
dal
F.
A. Nicholson
(')
deze compilator van meening
is
dat
voor hel bankwezen een gewijzigd systeem Raiffeisen
in
liet
presidentschap Madras de meeste aanbeveling verdient
en ook
de
hij
Europa en Amerika werkende
in
landbouwcredietwezen
genomen,
heeft
Maart
L892
terwijl tut
ai'
van
punt
als
aan
hij
L895,
En de voorbereidende
zullen zeker nog wel
langer hebben geduurd
dan
een
van
wat op
al
Raiffeisen verbindt
eigennaam dit
alleen
hij
;
van het
zijner
studiën
ziet
van
medio
ongeveer drie
alzoo
jaren, heelt gearbeid.
Aan den naam
stelsels
onderwerp
dit
Januari
in
uitgang
studiën daartoe
NlCHOLSON hooger idee daarin het desideratum
gebied het meest wenschelijk
voor Engelseh-
is
Indië en wat het meest ten nutte dor landbouwende bevolking
Europa en Amerika heeft gewerkt, zooals
in
haaldelijk hebben bepleit, in dit
de onze overeenkomen en een gedachtengang
ook de onze was en
die
wij reeds her-
deed ons een bijzonder genoegen standaardwerk vele beschouwingen aantetreffen, die met liet
die,
goed
te zien
gevolgd,
in toepassing gebracht, tot
doel leiden moet, zonder dat hier aan suggestie of voor-
het
ingenomenheid behoeft
Ook de
volksbanken
ratieve
te
worden gedacht.
heer NlCHOLSOB pleit voor de oprichting van coöpe1
systeem
in Madras, waar hebben gewezen, die deze
Raiffeisen)
na op de vele moeilijkheden
hij,
te
studiën aankleven, als resultaat zijner inspanning schrijft: „Still is
it
cspeeially studies
the contents of the appendix being considered,
less,
matter of surprise that coöperative Banks should be
a
suggested
as the desideratum of this country; the
of this report will have been written in vain,
if
this
idea does not obtain general acceptancc: several years of study
given
to
this subject, without precious predilections
least forced this idea
Nevertheless (')
is
not
one
Madras.
//><
have
at
writer.
system, that
is
to
Report, regarding the possibility of introducing land
tural banks in tt>
it
upon the
be sought;
and agricul-
Madras Presidency, van regeeringswege uitgegeven
:
206 there
room
is
tor all the various classes of
banks; only
it is
believcd, that in no elass, save the coöperative, will be found
nnited the several desiderata of a sane and sanative rural credit".
Maar „It
iets
verder zegt
indeed,
is,
any
distinct
the
full
hij
difticult
—
scheme
is
it
workingdetails
impossible
to
tablishment
of
zeer terecht to
work
out in detail in advance
impossible to propose in advance a
single systern,
it
is
absolutcly
propose a complete scheme for the general
es-
banks-throughout the presidency.
of
Correspondents and others appear
to expect some all-embraby which banks would be made to spring up
scheme,
cing
No man
throughout the land.
where banking-credit out
a thing absolutely unknown, fashion
is
general scheme,
a
could, especially in a country,
is
it
impossible to foresee the system
or systems of the future, but the recommandation
everything which has suggested (
)
Nochtans, de inhoud van den appendix in aanmerking genomen,
baari
voor
develop-
v
ment of banks. (')
made provide
to the writer for the
verwondering, dal coöperatieve banken
hel
als
het desideratum
deze streken zich bijzonder eigenen en de studiën in
dit
rapport
vergeefs zijn geschreven, indien dit denkbeeld niet algemeen
zullen
t.'
wordt
omhelsd;
verscheidene jaren van studie aan
dit onderwerp ten vooringenomenheid daaraan voorafgaande, begrip bij den schrijver krachtig doen wortelen.
koste gelegd, zonder bepaalde
hebben ten minste
Maar al
toch
is
dit
hel
niej
een systeem, dat gezocht moet worden, voor
de verschillende soorten van banken bestaat gelegenheid, alleen kan
hel als vaststaand
worden aangenomen
dat
bij
geen enkele soort, behalvein
de coöperatieve, vereenigd zullen worden aangetroffen
elementen,
Het
is
voor
inderdaad
paald schema, hel
derheden doen,
der
is
die
wachten één banken over
Niemand kend
]-.
met
de onderscheiden
geheel onmogelijk vooruit vasttestellen de bijzon-
van een enkel systeem, bet
schema
van credietbanken over Lieden,
al
opbouwend landbouwcrediet. gewenscht.
moeielijk vooruit in details uittewerken eenig be-
praktijk
volledig
'-'-n
zuiver
een
mij
dit
i-
absoluut niet
te
aantegeven voor de algemeene oprichting presidentschap.
correspondeeren,
en
anderen schijnen
te
ver-
waardoor bet mogelijk zou worden hel geheele land in eens ie doen verrijzen. kan, vooral in ecu land, waar bankcrediel absoluut onbeall.-
omvattend
stelsel,
een algemeen schema
vormen;
bet
is
even onmogelijk
om
te
207 doen zien, dal de heer Nicholson niet tot ontwikkeling van volstrekt
Genoeg om
te
standaardwerk
in
zijn
eenig
systeem komt. zegt
Jlij
daarvan
„the
problem
seemed
insoluble
—
yet
ambnlando!
solvitur
Zooals reeds
eens, de zaak
volkomen digheden
gebleken, zijn wij het met den heer NIGHOL8
is
zelf
moet zich
ontwikkelen.
Het
uit
)B
bet volk en de omstan-
hier alleen de kwestie, en
is
deze moet grondig worden doorzien, dat het
een autocratisch
in
dat het gouvernement aan
geregeerde kolonie wenschelijk is de zaak den eersten en algemeenen stoot geve doch dat het daarna ook bijna geheel van het landbouwcredietwezen zich ;
daarvan zoo spoedig mogelijk losmake. NlCHOLSOH spreekt van een „draftbiH" en een ,, la w", wij zouden willen voorstellen een bankcredietverordening en een
terugtrekke
woekerwet, Uit dat
zich
beide van overheidswege vastgesteld.
moge
voorgaande
het
aan
en
de
reeds voldoende gebleken
zijn,
centrale of gewestelijke commissiën van beheer
der residentiekassen zoo groot mogelijke bevoegdheden moeten
worden toegekend tegenover de kringbanken of dorpskassen, die langzamerhand zullen moeten voorzien in al de verschillende en onderscheidene behoeften van den verwaarloosden inlandschen landbouw met wat daaraan annex ten zullen zich velerlei
studiën
gaandeweg openbaren. Patria
in
Het
is.
is
Die behoef-
op grond van
en onderzoekingen hier te lande,
waartusschen wij de eer hadden menschen van groote ervaring
landbouwkundig en handelsterrein te kunnen raadplegen, en die ons, hoewel ongevraagd, ook telkens en telkens voorzagen van wat op dit gebied op het vasteland en in Amerika uitkomt, dat wij na een verblijf van bijna een kwart eeuw in de desas van Java, durven overgaan tot de publicatie van op
eene
concept-regeling
voorzien
het
stelsel
oi
op de
dit stelsels
gebied, der
die wij zouden willen
toekomst
maar dr gemaakte
den schrijver heefl indruk gemaakt, als nuttig ten behoeve van de ontwikkeling der banken. Tot zoover d«' engelsch-indische schrijver over '!< tm^tauden aldaar.
codificatie
behelst
alles,
wal
op
:
208
met
betitelen
naam van: Nederlannsch-Indische wet op
den
Java en Madoera".
het inlandsehe landbouwcrediet op
Titel Artikel
— 1ste
I
van de gelden, aan de desa, de bouwgronden dan wel
Tot waarborg
1.
— Geldleeningen.
a.fdeeling
of iudividueele bezitters van
communale
aan geapanageerden of eerste ontginners van woeste gronden door
geleend
moesson
worden
ingezamelde
op
en
waarborg
st
Artikel
schuren
rokkenden grond
gebied
wel
in
andere
bergplaatsen
alle
aanwezig op
bijzonder
het
alle
in het alge-
vruehten voor de iulandsche
levende of levenlooze hulpmiddelen, die in het
desa
der
der
zelf.
Het voorrecht kan gevestigd worden
'2.
meen ten behoeve der desa, op markt en
of
die desa of in de be-
in
dient tot bebouwing van den tot
hetgeen
al
de in denzelfden
de opbrengsten van die
op
vruehtcn,
woningen,
trekkelijke
op
gevestigd
gronden, welke zich reeds bevinden
leeners
kan een
landbouw-credietinstellingen,
speciale
voorrecht
bijzonder
zijn,
te
zamen
enkele der
of afzonderlijk, of
in artikel
1
genoemde
zaken volgens eene speciale aanduiding. rfflcel >.
. 1
Primo:
komst
in
Voor de geldigheid van het voorrecht wordt vereischt
dat
geschreven,
Secundo
het
verleend
is
de landstaal en
:
vrij
dat
heeft verkregen
van
Nederlandsch,
in
tweevoud
zegel.
deze
verbintenis
eene zekere dagteekening
door de gratis-inschrijving
heidswege gewaarmerkt bij
eene schriftelijke overeen-
bij
in het
in
een van over-
register, „obligatie-register" geheeten,
de betrokken dorps- of centrale bank. Tertio: dat van deze inschrijving kosteloos een geschreven
bewijs wordt uitgereikt aan den leener, eveneens gewaarmerkt
van overheidswege. Quarto: dat een gewaarmerkt exemplaar der overeenkomst
wordt
overgebracht
stuursambtenaar,
bij
het
den
andere
plaatselijk controleerenden
wordt
exemplaar
gebundeld ten kantore der eredietgevende Artikel
1.
liet
voorrecht
staat
in
be-
bewaard en
instelling.
rang gelijk met dat,
2Ö9
omschreven No.
1886
artikel
bij
met
57,
behoort,
reedschappen,
nog
om
te
reedschappen, behoorende
onder
berusting
der
het land-
tot
werktuigen, ge-
velde staanden oogst of de onaf-
dezen verder
maken voor den verkoop,
te
wat
al
schuren,
zijn
Staatsblad
in
dat de verbandhoudster
van
stellen
daar
als
den
geplukte vruchten
verstande
mag
zich alleen in het bezit
bouwwcrk
van de ordonnantie
11
dien
tot
verzorgen of geschikt
te
zoo ook op werktuigen en ge-
de nijverheid en de vischvangst, de
verbandgeefster,
desa,
of de geza-
menlijke of individueele verbandgevers of hunne borgen.
Bedoeld
Artikel ö.
verhuur
gistreerden
voorrecht
aan
gaat
niet
niet-inlanders,
boven den gere-
maar wel tusschen
met dezen gelijkgestelden onderling, met dien verstande dat alle latere verbanden op gronden of bezittingen eerst komen na die der landbouwcrediet-instelling. inlanders
Artikel
en
6.
Het voorrecht
kan voor
niet langer
dan zes
maanden worden gevestigd. Deze termijn kan vóór den vervaldag door de administratie der crediet-instelling worden verlengd, doch voor niet langer dan drie maanden.
Ook
de verlenging moet worden aangeteekend
gatie-register,
daarvan afgegeven Artikel
7.
in het obli-
op de betrekkelijke overeenkomst in duplo en het certificaat.
Indien
de
debiteur
de
aan het voorrecht on-
derworpen goederen bezwaart, zonder andere daarvoor
in
de
plaats te stellen, of indien hij die goederen verwaarloost, de
bebouwing, het gebruik of de ontginning staakt, of op welke wijze
ook
door
kwade trouw
van de geldschietende deze
de
ontbinding
instelling
der
of nalatigheid de waarborgen
aanmerkelijk vermindert, kan
overeenkomst
in
rechten vorderen,
onder overlegging van het bewijs der obligatoire leening met of zonder aanteekening
Artikel 8. tot
van gedane verlenging.
Hetzelfde voorrecht kan ook gevestigd worden
waarborg van aan eene desa-aandeelhoudster der centrale
bank geopende rekening-courant. Artikel 9. Door de zorgen der credietgevende
instelling 14
210
worden
verbonden
de
roerende
levenlooze
goederen
tegen
verzekerd ten koste van den verbandgever, de
brandschade
verbandgevers of de verbandgeefster.
De
Artikel 10.
maxima-interessen, die door de landbouw-
crediet-instellingen voor inlanders
mogen worden bedongen over procent 's maands
hare leeningen, bedragen niet meer dan voor 1
1
'
'._,
van de volksbanken aan de desaleeners, maands van de leeningen van de centrale banken
leeningen
de
procent
's
aan de volksbanken en
procent
l
/2
's
maands voor de leeningen
der hoofdcrediet-instelling aan de centrale banken. In
buitengewone
gevallen
recht voor dezen rentetax
te
behoudt
de regeering zich het
verhoogen dan wel
te verlagen.
Artikel 11. Elke overeenkomst, die aan de, door deze wet aan
verbandgevers en ver bandhouders toegekende voordeden hunne kracht ontneemt, is van rechtswege nietig, als zij eene latere dagteekening draagt dan het
tijdstip
Worden de
Artikel 12.
van inwerkingtreding dezer wet.
geleende gelden
tot
andere doel-
einden gebruikt of gaat de waarde van het verbondene, door de
den bezitter of occupant meer dan de
van
schuld
dan kan de bevoorrechte
achteruit,
helft
crediet-instelling ontbinding
vorderen der overeenkomst langs den weg van rechten.
De waardevermindering moet
zijn geconstateerd
door eene
commissie van drie arbiters, door verbandgever, verbandhouder en de regeering elk een, permanent voor elk gewest, aangewezen.
Titel
Art/Ld
II
—
Landbouwbiljetten 2de afdeelixg EX TOEZICHT.
De dorpslandbouwcredietbanken,
1.
>paarkassen
—
de hoofdcrediet-instelling eeniging
met elkander
overeenkomstig Artikel lling
toegekend
2.
kan
titel
I,
Aan de van
aHosbare
tegeven, mits
tevens kring-
de centrale of gewestelijke banken, zoomede
en
zij
zijn
bevoegd afzonderlijk of
het
landbouwcrediet voor inlanderSj
afdeeling centrale
1
ver-
uitteoefenen.
kassen
regeeringswege de en
in
rentegevende
en
de hoofdcrediet-
bevoegdheid worden landbouwbiljetten
uit-
vooraf, ten genoege der regcering, bewijzen
211 dat het volle beloop daarvan voor vijftig procent door kapitaal
of obligatoire inschrijving wordt gedekt.
Artikel
Deze iandbouwbiljetten
.'>'.
of
landbouwbons vertein nominale waarde
genwoordigen de gesloten leeningen en mogen
handen van debiteuren gestorte bedrag niet
het in
Artikel
naar
De duur van
4.
maar elke
crediet-instelling
komen
waaronder
fourneerde aandeelen
Artikel
en
'2
in
Nadere bijzonderheden omtrent de
6.
Artikel
en
den
tot
De
7.
crediet-instellingen,
promessen
is
directeur
van
van
bepaald
bij
een
aan welke de bevoegd-
landbouw-bil jetten,
toegekend, financiën,
in artikelen
vasttestellen reglement.
regeering
uitgeven
het
worden
bevoegdheden
afzonderlijk, door de
heid
mits hare volge-
ressorteeren,
zij
de centrale banken het bedrag van
overtreffen.
toegekende
5
be-
het uitgeven van orderbriefjes en promessen op de
centrale banken,
f 10.000
aflossen,
De kringbanken kunnen de bevoegdheid
5.
tot
onbepaald,
is
moet daarvan intrekken en
de gedane leeningen worden terugbetaald.
gelang
Artikel
dit credietpapier
overtreffen.
onder
staan ten
orderbriefjes
deze
toezicht
van
bijgestaan door den
hoofdinspecteur der cultures en twee inspecteurs van het land-
bouwcredietwezen.
Eens per maand dienen
komst der hoofdcredietinstelling een van
staat in
door tusschen-
aan den directeur
betreffende het door haar uitgegeven
financiën
handeld
zij
of
ver-
papier en het in natura verleend crediet.
Door de zorg der centrale banken wordt van deze opgaven volksbanken van elk gewest eens per maand een ver-
der
zamelstaat opgemaakt.
Artikel
De
8.
bevoegdheid
tot
regeering
behoudt zich het recht voor de
het uitgeven van credietpapier door deze in-
stellingen ten allen tijde intetrekken,
kassen en waarborgen
zij.
Over de rechtsgevolgen, crediet
zullen
opstellen
welke ook de stand van
voortvloeien,
die
uit het
hopen
wij
inlandsen landbouwin
een der volgende
eenige nadere beschouwingen ten beste
te
geven.
XXVIII.
DE LAXDBOUWWOEKER
IN
HET ALGEMEEN.
La question da crédit agricdle est un probléme actuel pour Java.
Pandémas.
Na al hetgeen wij over het inlandsen landbouweredietwezen op Java publiceerden, kan het zeker geen verwondering baren, dat
wij
ook
een paar opstellen wijden aan het voornaamste
repressieve middel tegen den landbouwwoeker, aan het vierde
punt van ons programma, de landbouwwoekerwet, ter bevordering der goede werking van het coöperatief landbouweredietwezen voor inlanders. Alleen met een krachtige
woekerwet
kan
de
Europa
men
dit
kwaal met vrucht bestreden worden; in nu overal in; ook in Engelsch-Indiü. Woekerwetten zijn zoo oud als de beschaving zelve. Elke ziet
maatschappij
der
oudheid begreep dat de zwakken moesten
beschermd
worden tegen de kwade praktijken der rijken. In de boeken van Mozes komt reeds een verbod voor tegen het vorderen van buitensporige renten bij leeningen onder de Joden. Slechts aan vreemden, aan andere volken, mocht op pand worden geleend (').
Ook de romeinsche wetgeving
heeft herhaaldelijk en zeer
den woeker veroordeeld en meermalen het volk tegen exploiteerende patriciërs in bescherming genomen. Zoo
beslist
de
werd
in
het
jaar
451
vóór Christus de overschrijding van
het wettelijk rente-maximum met diefstal gelijkgesteld en als
zoodanig gestraft. Denteronomiam
In het jaar 19,
28 en
367 vóór Christus werd bepaald,
213 reeds
dat
betaalde
boven
renten,
het
wettelijk
maximum,
van de geleende som zouden worden afgetrokken en de rest in drie jaren tijds zou moeten worden aangezuiverd, in welke bepalingen het lccn-contract ook was vervat.
Keizer
'sjaars;
op
die
bleef
bepaalde den algemcenen rentevoet op
Justinianus
procent
t)
12
alleen
procent
werd de maxiinumrente op minder
maal
den
risico-vollen zeehandel Bij
leeningen in natura
procent gesteld, alzoo twaalf-
tf'/i
dan Constantijn de Groote had toegelaten
Berekening
procent).
voor
bepaald.
van
rente
75
op rente werd geheel ver-
Het totaal der renten mocht onder geen voorwaarde boden. meer bedragen dan het dubbele der geleende som. Was dat bedrag bereikt, dan gold de schuld als aangezuiverd. Ook de katholieke kerk heeft langen tijd strijd gevoerd den
tegen
de
Reeds
woeker.
van
synoden
Elvira
Voor
christenen.
en
den
in
van
314 na Christus verboden de den woekerhandel aan
Arlcs
zeehandel werd echter rentebere-
bij wijze van verzekeringspremie. Ook gewonen handel werd eene uitzondering gemaakt; al vroeg werd erkend dat de beschikking over baar geld een voordeel was, waartegenover een last kan staan voor den
kening
voor
toegelaten,
den
handelaar
!
(
).
Geleidelijk
ontstonden er ook instellingen, waarbij de toe-
kenning van interest voor bewezen diensten eene vaste plaats
innam (bank-instellingen). eene
rol
rechtvaardigden
In het geldverkeer begon de wissel
De daaraan verbonden
te spelen.
een
arbeid en risico
hooge belooning; immers door
tamelijk
den wissel werd het dure en gevaarlijke geldtransport uitgewonnen. zich
Onder het masker van den wisselhandel verborg spoedig de woeker en werd daarin het middel
echter
gevonden
om
de
op
bepalingen
de
renteberekeningen
te
ontduiken.
Luther tot
bleef,
na de reformatie, vasthouden aan het verbod
het berekenen van renten
handelsdoeleinden, (')
bij
leeningen, anders dan voor
Calvijn en zijn aanhang wilden dit verbod
Thomas van Aquino: Summe
theologiae.
L'l
Groot
de
Ilugo
opheffen.
1
maar
intevoeren,
aan de
leer,
waren
en
dat
worden
mocht
die opvatting aan
de interestrekening
De Pausen
hielden zich va-t
geldleeningen als zoodanig renten verboden
bij
slechts voor
dat
vergoeding
vergeefs.
te
bij
men
zich
sloot
en ook in het kanonieke recht trachtte
en
risico
schade
ontstane
Nog
geëischt.
een
1745 werd
in
in
een bul van paus Benedictus die stelling bepleit.
Mot de ontwikkeling der staathuishoudkunde, wonnen echter de denkbeelden van Calvijn veld en de phvsiocraat Turgot verkondigde
de
dat de vergoeding voor het leenen van
leer,
geld aan geenerlei beperkende bepalingen mocht onderworpen
Bentham ging nog verder en nam
zijn.
van
in zijn begrip
ook de volle vrijheid van den woe-
maatschappelijke vrijheid
Ieder moest voor zijne eigen belangen zorgen.
kerhandel op.
En daarna begon
bijna alle landen de storm tegen het
in
bij
rente-maximum, dat bijna overal op 5 of 6 procent 'sjaars was vastgesteld. Het eerst werd het wettelijk rente-maximum in Oostenrijk afgeschaft onder de voorgeschreven
wet
de
regeering
II. Maar de gerechtelijke invorwerd geweigerd als de rentevoet bij
van keizer Jozef
van
dering
schulden
hypothecaire schulden 4 procent,
en
bij
Twee
jaren
later
terug
maatregelen schrikbarend
was
te
men
komen.
handelswissels G procent
bij
andere schulden 5 procent
's
jaars overschreed.
reeds
Het
genoodzaakt
op
woekerbedrijf toch
deze
nam
toe.
Het patent van 25 Februari 1707 beperkte de bevoegdheid,
om
wissels
wetten
aftegeven
tegen
tot
den woeker
den handel en
in
in eere hersteld.
had veel onheil gesticht. Frankrijk werd na de revolutie van
180o werden de
De
kortstondige
vrijheid
In
van
geld
17it.">
op rente aanvankelijk ad 5 procent
's
het leenen
jaars toegc-
De Code civil van 1804 stond algemeene rente-vrijheid maar eischte opmaking van schriftelijke verbintenissen
:i.
toe, bij
overschrijding
van
den rentevoet ad 5 procent per
Drie jaren later zag Napoleon zich genoodzaakt
mum-rente van
">
procent terug te keeren.
tot
jaar.
de maxi-
Alleen voor den
215
werd
handel
op
de rentevoet
Hoogere renten werden
procent 'sjaars gebracht.
zes
woeker
als
gestraft en
van bet kapi-
taal afgetrokken.
Eerst
de
in
tweede
der 19de eeuw weiden de
helft
tbamsche ideeën meer algemeen
in
Beu Vooraan
praktijk gebracht.
Engeland met ophefting der strafbepalingen tegen den woeker en met toekenning van volkomen rentevrijheid in 1854
ging
(voor Engelsch-Indië in
1855).
zelfs beroemde mannen kunnen komen door overmatigen afkeer van staatsinmenging in geld-
Tot welke tegenstrijdigheden
zaken,
ons de groote econoom Paul Leray Beaulieu in
leert
werk: VEfat moderne et ses fonctiom 2me pag 397, waar hij zegt: „Bien conduites par 1'initia.
bekend
zijn
édition,
tivc privée, ces institutions (les
rétablir
crédit
lc
dans
les
comptoirs agricóles) pourraient
campagnes
et
,,1'Usurc y a toujours existé et s'en est
Op
dezelfde pagina zegt
„Rien
ne
Cette
1'entérêt.
hij
prétention
serait
maximum du
contraire a
choses, c'est a dire a la fois au droit et n'est
pas
Is dit
aux
1'intérêt nuit
taux de
la
nature des
faits.
Le monde La limite
intéresse a la protection des prodigues.
du taux de
1'usure.
fléaux."
verder:
a 1'état de tixer un
sert
y atténucr montró Ie
aux hommes entreprenants".
geen contradictio
in terminis V
Zou dit voor onze koloniën waar kunnen zijn? Maar Paul Leroy Beaulieu had niet, zooals wij, kennis gemaakt met den chineeschen landbouwwoekeraar, den hadjihyena in de desa. Engeland werd in 1855 nagevolgd door Denemarken, in 1856 door
Spanje, in 1857 door Sardinië en door Nederland.
orthodoxe ceconomie zegevierde overal de wetgevende machten niet meer volle vrijheid
het lag in
hebben om met
immers
bescherming
gezocht. slotte
niet op te
de woeker scheen voor
te bestaan.
—
België,
Iedereen moest
geld te doen wat
den weg van den
nemen
Noorwegen,
zijn
;
in het
De
staat
om
hij
de
verkoos;
dommeu
onderwijs werd alle heil
Pruisen,
ook Oostenrijk volgden de nieuwe
Duitsehland richting.
en
ten
216
Noord-Amerika handhaafden hunne woekerwetten, Frankrijk had die in 1850 De voortdurende uitoefening van het bedrijf zelfs verscherpt. van woekeraar werd niet alleen met geldboeten maar ook Vereenigde
de
en
Frankrijk
Staten van
recidive
werd
ondanks den invloed der orthodoxe
staat-
met langdurige gevangenisstraf bedreigd en
bij
de straf verdubbeld.
Frankrijk
In
huishoudkunde
eigendom wel de
is,
de juiste leer behouden gebleven, dat
elders,
een geheiligd recht (jus divinum), maar dat
is
van dat recht dient onderworpen
uitoefening
aan
te zijn
de wet.
Naast de stelling toch, dat iedereen van vrij
zijn
eigendom een
gebruik moet kunnen maken, staat eene andere, minstens
even waar, namelijk dat de maatschappij (de
staat)
verhinderen
moet dat de gezinnen van hare leden
verarmd raken, de
mogens verspild worden, dat
nood en ongelegenheid
van den naaste andere
om
listige
tijdelijke
en geslepen menschen in staat
van de goederen, den arbeid
zich
tegen spotprijzen meester slavernij te
scheppen
Naast de
te
stelt
van derden
maken en daardoor eene ceeonomische
den
in
of het intellect
ver-
staat.
strafbepalingen
op het hazardspel, op misbruk van vertrouwen, oplichting en de beschermende instituten voor den minderjarige móet staan de woekerwet ter voorkoming van de uitbreiding van het proletariaat en het pauperisme. De wet toch moet het algemeen belang beschermen en mag niet
aan het bijzonder belang steun verleenen. Elke inbreuk
op dezen ceconomischen regel doet zich later
Het
zeker
staat
rentevoet
den eigendom
voornamelijk bezitter
en
de
den
dat
de
in zijne
pijnlijk gevoelen.
ongebreidelde
overmatige
grondvesten aantast, dat
landbouw ondermijnt, dat
hij
hij
den grond-
zonder eigen kapitaal belet verbeteringen intevoeren
daardoor
ook
menschen
arbeid,
vast,
dat
van
geregelden,
matig
hij
loonenden
geheele gezinnen tot ondergang brengt en in
hij
alle richtingen
de kiemen der nijverheid verstikt, dat
afbrengt
proletariërs schept en het pauperisme gestadig
doet aangroeien.
217 Zien
wij
om
slechts
heen en spiegelen
ons
wij
on
Britech-Indië.
De
engelsehe
autoritictcn zijn
langzamerhand gaan inzien
dat diep moet worden inbegrepen
Indië
om
het door en door zieke
eenigszins bovenop te helpen.
Het land gaaf door de ondergane financieels uitmergeling thans hollend achteruit. er
De
productie in de hongersnood-districten
de
schaarschheid-districten
worden,
steund
onbeduidend,
is
in
gering; millioenen moeten onder-
hoofdzakelijk
uit
de staatskas.
Tengevolge
dezer omstandigheden brengt de landrente minder op en dalen
de
inkomsten der spoorwegen, die voor een groot deel door
den
staat
geëxploiteerd
het,
over
het
geheel
worden.
rijke Indië-
De
droevige toestand van
wordt intusschen door be-
grotingscijfers niet verbeterd, de staathuishoudkundige en de
moeten
wetgever
om
de
in
tusschen
den
aan
zich
te
zamen aan het reuzenwerk een betere verhouding
plaats
eerste
en zamindar
staat
anderen
kant en
(1)
pogingen vroegere
ij
producent
jaren
kleiner
100
onttrekken
slecht voorbereide
daartoe van 1883 en 1884 hebben gefaald en den
in het bezit
op
De
te
Er zat geen verband in de zaak. In werd de „baniat" of woekeraar door de
verergerd.
inlandsche vorsten, als
hoofd
hij
gemaakt;
gekomen van
landeigenaars
het te erg maakte, eenvoudig een
tegenwoordig
31
is
rijke gronden.
woekeraars
hij
langzamerhand
In
Bombay komen
voor;
in
de midden-
provinciën 36, in de noordwestelijke districten 46 en in 67. In de zelfbesturende staten
de 100, elders 2.
dan
ook
zetten
scheppen
aan den eenen en den ra at
om den
aan de polypenvingers der woekeraars.
toestand
te
in
haar
De
van den Nizam
zijn er
Assam 15 op
commissie van enquête van 1878 moest
rapport over het woekerbedrijf verklaren,
dat individuen en klassen onder het engelsche bestuur blijkbaar
(Bconomisch
slechter
af
waren dan
onder
het
bestuur der
inlandsche vorsten.
(1)
Zamindar, onze loerah, maar tevens landbouw-woekeraar endaar*
door erondbezitter
218
De
dm
tegenwoordige
beursspeculanten en moderne plutocraten
van
aandrang
fransehe republiek heeft in 1886 onder
getracht de beperking van den rentevoet opteheffen, is
maar
zij
Op dat gebied, bestaat, mag de woe-
den handel geslaagd.
alleen ten aanzien van
waar echter ook de grootste weerstand keraar nu zijn slag slaan.
Het gezond verstand, dat onder den invloed der doctrinaire tijd op den loop was geweest over bijna de geheele wereld, kwam in België het eerst terug. In 1867 ecconomie korten
weer een rente-maximum vastgesteld en tegen overschrijding daarvan bij misbruikmaking van de hartstochten en onervarenheid van den schuldenaar zeer hooge vrij-
werd
daar
heidstraffen en boeten bedreigd.
Ook
in
Duitschland ontstond
spoedig een ernstige reactie
tegen de opheffing der woeker wetten.
Het woekerbedrijf nam
schrikbarend toe; de beruchte Dachauerbank werkte teMünchen en
vond navolging
kwamen aan
de
waarbij de rechter het
bezegelen moest. Zoo had een woekeraar te
onrecht
grofste
andere plaatsen, schandaal-processen
in
orde van den dag,
"Wreschen op een wissel van 150
Mark 5 Mark
per dag als
boete
voor wanbetaling bedongen, of ruim 1200 procent per
jaar.
Tont
comme
chez nous!
In Oostenrijk waren de toestanden nog erger. Overal waar
geen
woekerwetten
Om
hoogtij.
bestonden, vierde de geest van Shylock
een opstand in Oostenrijk onder de schandelijk
geëxploiteerde
bevolking
voorkomen, werd
te
wet ingevoerd, welke den woeker
in het
in
1877
algemeen en
ecne in het
bijzonder het bedingen van onevenredige voordeden, die den
maatschappelijken ondergang van anderen tengevolge moesten hebben, In
bij
leeningen strafbaar stelde.
Hongarije
maatregelen
werden
genomen.
De
in
hetzelfde
rentevoet
ook dergelijke hypotheken werd
jaar
van
op 8 procent bepaald; de notarissen mochten
geene
hoogere
renten dan 8 procent
's
in
hunne akten
jaara vermelden
;
de
rechter verwierp hoogere lentevorderingen en in 1881 en 1883
werden deze bepalingen nog verscherpt.
219
Woekeruetten hebben alzoo
den loop der tijden over de
in
geheele wereld bestaan, zijn afgeschaft, geheel of gedeeltelijk
herroepen
Belgi<
van
Staten
en
1854
!
Er
zijn
gesteld:
In
,
is
men
Duitschland vond
Vereeni:r'l<'
respectievelijk
in
thans bezig ze in eerc
dit
te
reeds in 1880 pi
vormen van woekcrwetten. Bij de oude woeker werd eene maximum-rente vastwat daarboven werd bedongen, was woeker. echter niet meer te verdedigen, want zij gaf
alles is
tot
meer aanbevelenswaardig.
is
rente-maximum
ontduiking.
bepaald doch laat
voordeden
men
maken van de
te
bedingen,
Daarbij
alles
van den rechter, wien het gegeven
oordcel
misbruk
is
is
over aan
om
allen,
nooddruft, de onnadenkendheid
onervarenheid van een ander
of
Frankrijk,
in
de
den
De tweede vorm het
en
Engelsch-Indié
In
afgeschaft,
voortdurend aanleiding
die
nog
oogenblik Hulgarije
twee
tegen
Deze vorm
geen
dit
Rusland,
:
Amerika. V .Y>
herstellen.
wetten
op
bestaan
en
Duitschland,
om
voor zich buitengewone
bijzonder kleine loonen uittebetalen
of een interest te bedingen, die voortduurt en hooger
voor het misdrijf van woeker
is
dan
Zoo Pruisische wet van mag volgens de 1880 een woekeraar van normale,
de
beroep
met
niet
minder worden
gestraft,
te
straffen.
dan drie maanden
gevangenis, subsidiair f 9000 boete. Eene overeenkomst, die onder gegeven
binnen
de
omstandigheden kan worden geacht, kan onder opkomende omstandigheden, bv. bij nooddwang,
perken
andere, later
der
wet
buiten eigen schuld van den verbondene of
wetendheid
omtrent
schouwd worden
als
bij
gebleken
on-
ware strekking der verbintenis, beeen woekertransactic en door den rechter de
worden opgeheven. In
Engelsch-Indii'
werd
bij
act no.
XXVIII
in
1^55
de
woekerwet ingetrokken en aan den rechter de minst mogelijke vrijheid ter zake gelaten. Elke overeenkomst werd geldig verklaard, mits de vrije wil van partijen daaruit bleek. Dezelfde doctinaire opvatting wordt ook hier
met den inlander gehuldigd.
Het bestuur behoeft
bij
transactiën
niet te
denken
het heeft slechts te verkondigen wat
den Javaan,
voor
hoogerhand
zwakte
der
Het
bedoeld.
veel als factor geillimineerd, de transactiën
te
kenmerk van nood-overeenkomsten
het
boos
opzet
tot misleiding,
ongeoorloofde invloeden (undue influence), enz.
is
boven
als
het gebruiken van
kwade
trouw, pressie,
gewoonlijk daar, evenmin als hier, door den bedrogen
schuldenaar daar
is
De
de onmondigheid van den inlander
wederpartij,
wordt daarbij naderen
van
zake overeenkomsten wordt gedecreteerd.
in
bewijzen.
te
En de
burgerrechtelijke procedure
al
even twijfelachtig, kostbaar, vormelijk en tijdroovend
in
Engelsch-Indië heeft
hier.
als
Ook toestand
men
het onhoudbare van den
eensdeels sinds 1884 genezing gezocht
en
ingezien
in staatslandbouwvoorschot, andersdeels, sinds 1894, uitgezien
naar
aan
eene
de
tijdelijke,
om medetehelpen
aldaar een einde te maken.
ellende
men noch
wettelijke voorziening,
Tot nu toe
is
door het eene, noch door het andere middel daar-
in geslaagd.
De Engelschen blijven men aan het orthodoxe
zich in Indië krampachtig vastklem-
staathuishoudkundige beginsel van den onbelemmerden vrijen wil der zich verbindende partijen, die door geen wet mag worden belemmerd. En de resultaten,
genoegzaam erkend,
het
wordt
De
oeconomischc debacle heeft zich in de laatste
thans
snel ontwikkeld.
Wij
den
achten
Men
een
zij
zijn
niet uitgebleven.
jaren
tien
gewaarschuwd.
wet tegen den woeker en speciaal tegen even noodig als die tegen meineed,
landbouwwoeker
valsch getuigenis en knevelarij, mits met bezadigdheid toegepast.
Die te
wet
is
bovendien urgent
om
het landbouw-credietwezen
schragen, mocht dit ooit op Java tot ontwikkeling komen.
Zonder
een
wet tegen den landbouwwoeker ware het zeker
vergeefsche moeite het landbouw-credietwezen voor
op Java over
ook
te organiseeren.
door te
mij
hopen,
Zonder die wet, ware
gepubliceerde dat
men
bij
vergeefsch werk.
inlanders
al het
Het
daar-
is
dan
de regeling dezer materie zich
niet zal laten influcncceren door
de sophismen van het groot-
macht van den Mammon,
kapitaal, door de
werd van de stuitende corruptie en ellende Zeer zeker
tegenspraak.
alle
die reeds oorzaak
elders, n'en dóplaise
een woekerwet den woeker
zal
voorkomen ot uitroeien wetten tot bekunnen evenmin dieverijen verhinderen, maar de woeker zal gebreideld en aan banden gelegd worden. Het landbouw-eredietwezen voor inlanders zal dien kanker van
straffing
de
tot
kunnen
geheel
niet
geringste
coöperatieve
aanvullen
;
diefstal
en
terugdringen, vooral als het op
proportiën
Beiden zullen elkander
wordt geschoeid.
leest
steunen,
den
op
langen
duur den volksaard
wijzigen en het volk van den woekeraar vervreemden.
proeven, niet
aan
In
een
met
deze
het volk
te
Indië,
waarbij
stellen
genomen,
maar aan fouten
volgend
samen
materie
opstel
willen
of wij
zijn
gebreken
in het stelsel.
trachten
een
voor de wet op den woeker ons
oog
speciaal
zal
Waar
mislukt, lag dit
in
gericht
schema
Nederlandsch-
wezen op den
landbouw- woeker. Tot
goed
begrip
der
zaak geven wij
dit
geschiedkundig
overzicht en deze algemeene beschouwingen vooraf.
XXIX. WOEKERTOESTANDEN OP JAVA.
La question du crédil agricöle mi problême actuel pour Java.
est
'ANDÉMAS.
"Wanneer
de bepalingen nagaan, die door de regeering
wij
bescherming
ter
gevaardigd,
dan
der treft
lang
volkscultures,
ons het
geleden,
vage en sobere
zijn
uit-
in die voor-
Wetboeken van strafrecht en voor de Strafvordering voor Inlanders (het zoogenaamd inlandsen re-
schriften en
ook
worden
glement)
in de
straffen bedreigd in gevallen van misbruik van vertrouwen en oplichting volgens westersche begrippen en de gang der procedure voor
slechts
knevelarij, misleiding,
den
straf,
voor den burgerlijken rechter zeer onduidelijk
als
omschreven.
Ter zake: zijn
om
Bij blad
aan
ongelukkige hebben,
360
behoeftige
zegt,
omstandigheden
eene
dat de residenten gemachtigd
landbouwers, die door toevallige of
verstrekking
gebrek aan zaadpadi mochten
daarvan
bij
wijze van voorschot
daarop de goedkeuring van den gouverneur-generaal verzoekende. Van deze autorisatie moet echmits
doen,
te
telkens
met omzichtigheid gebruik gemaakt worden, ten einde zij de strekking hebbe, om den landbouwer zorgeloos te maken ten aanzien van het in tijds vergaderen en afzonderen van zijne zaadpadi, maar alleen diene om hen te hulp te ter
niet
komen,
die
buiten
hunne
schuld
in
deze
behoefte
zullen
vervallen.
Bijblad
worden
in
1741)
bepaalt
dat
de bevolking vrijgelaten moet
de bewaring van haar zaadpadi en haar niet
mag
223
worden om
gelast
dat einde algemeene desaschuren opte-
tot
Dit verbod
richten.
echter niet
is
koloniale verordering in
J'>ij
handhaven.
te
1834 No. 52 werd
Staatsblad
voorts bepaald, dat geene overeenkomsten
ook desaa
betalen,
te
voor wien of waar
mogen worden aangegaan om de landrente voor
zullen
afstand van een gedeelte derzelver
tegen
rijstgewas.
Bijblad
In
werd
voorwendsel
ook,
aan
moet
zieh
handel
het geven
dat
in
rijst
inlanders,
hetzij
onthouden
van voor-
is,
alle
op
straffe
1326 dat het
l'ujblad
bemoeienis met den
van particulieren, Europeanen, Chineezen of om dien aantemoedigen dan wel te belem-
Voorts werd
verstaan.
van
in
worden onder particulieren ook
Hier
meren.
verboden
particulieren
maar tevens
nietigverklaring,
bestuur
bepaald,
op de voedingsmiddelen der bevolking, onder welk
schotten
van
411
in
,,
Chineezen"
Bijblad 2643 nog bepaald, dat
bij
eventueel rijstgebrek onder de inlandsche bevolking, de resi-
zoodra hulp van landswege door de omstandigheden
denten,
wordt
gevorderd,
Staatsblad
nen stellen
om dat
hetzij
zien,
voeding
gebruikmaking
door handenarbeid
van
in
artikel
hun onderhoud
in
2
van
de gelegenheid kunte
voor-
hun dagloon worde uitgekeerd, hetzij alleen schaal, waaromtrent de plaatselijke om-
ruime
op
standigheden
dienen
overwogen
worden
met
1875 No. 25, de inlanders
beslissen,
te
welke
werken
zullende
daartoe
tijdig
in
moeten
aanmerking
komen. Dit is
overwegen, vooral
tijdig
moeilijk; reliefworks
slotte
geene
werd
bij
in tijden
van geldschaarschte
komen daarom meestal
te
laat.
Ten
Staatsblad 1838 No. 50 voorgeschreven, dat
overeenkomsten
of contracten, van
welken aard ook, Javanen zijnde, noch
tusschen
Javanen
en
tusschen
Javanen
en hunne regenten of hoofden aangegaan,
anderen,
geen
mogen bestaan, veel minder als bestaanbaar in rechworden beschouwd, voordat ze bij den resident, ter plaatse
zullen
ten
alwaar
de
overeenkomsten
geregistreerd.
moeten
werken,
behoorlijk zijn
!
224
De ambtenaren
zullen
de
op
hunne
rechten
verbintenissen,
maken, ten einde daardoor
inlanders,
alle
bij
het aangaan van
en belangen opmerkzaam
misleiding of handeling tegen
bij de vereischte zorgen om waken, dat geene onbedreven menschen door inboezeming
hun te
belang
voorkomen en
te
van ongegronde hoop of vrees, aanwending van bedreigingen dwangmiddelen tot voor hen nudeelige verbintenissen wor-
of
den overgehaald, evenwel ook
algemeen
aan
belang
in het
om
oog houden
in het
bedrijven de noodige hulp te
nuttige
verschaffen, tegen eene matige en billijke betaling.
In dit staatsblad vind ik de grondgedachte voor een nederlandsch-indische woeker wet.
Het en
te
toch
is
bovendien
en
duidelijk dat deze voorschriften
onbestemd en
straffen
moeilijk
straf
bv.
zijn
nog
den landbouwwoeker te
handhaven,
bij
Ze
vaag
keeren
zij
in zich
verouderd.
zijn
van nietigheid
de voedingsmiddelen of
te
te
gebreke van
de onbetwistbare tegenspraak, die
bij
zelven bevatten.
De
om
zijn,
bij
het geven van voorschotten op
veld staande gewassen der bevol-
te
nimmer, omdat deze overeenkomsten zoo bekend raken en daarvan geen enkel papier wordt aangehouden. Het wettig bewijs in rechten ontbreekt
king
fidjoni
goed
als
steeds
treft
nooit
De
geheel.
circulaires
tepassen.
tusschen
ontduiken
en
rechter
zich
stoort
niet
aan bijbladen,
aanschrijvingen doch heeft alleen de wet toe-
Het uitvoerend gezag mag beiden
treden.
voorschriften
Op in
in justitie-zaken niet
de rekbare en gemakkelijk
de Staatsbladen 1834 No. 52 en
No. 50 in latere jaren nog vermeerderd, zal alleen
1838
te
bij
verzuim van registratie of onttrekking aan andere formaliteiten, alzoo
wegens gebreken
in
den vorm, door het bestuur de
verklaring in rechten kunnen worden uitgelokt. "
mrsambtenaren daaraan wagen? Wij ende gelooven het niet
De woekeraar zijn
of
nietig-
Zullen zich vele
slachtoffer,
staat op
Java
vrij
wel straffeloos tegenover
den tani of den verarmden
prijaji,
den visscher
den klein-handelaar, ook tegenover den vorstentelg zonder
emplooi,
den
dobbelzieken
zoon
des
lands of de verarmde
Indo-weduwe. perisme
door
de
Hel landbonwproletariaat -
r
i
Europeanen,
keraars,
de desa, bet paa-
in
de u ootc steden, de ontvolking van het binnenland
in
nemen met eiken
zij
woekeraarsters,
en
beleeners
i
beleenstera
verkoopera en wederverkoopera op woekercrediet aantal van
hen,
ook
en
»ren
En de
hier geboren echtgenooten dezer laatsten,
niet
hongerloonen
bedingen,
Indiè'
niet
maar
dankbaar kan
En geen wet, geen geen uitsluiting
geen
straf, ot*
maatschappijen,
kongsi's en verbonden, die
dito,
gaat
van
middel
door
naamlooze
steeds ongehinderd voort.
keerzijde der medaille van de
de
waarvoor
lands door het europeesche en het
des
groot- kapitaal
vennootschappen,
is
woekert,
alles
verleent erediet op onereuse voorwaarden.
uitzuiging
chineesche
basis,
Chineezen, Arabieren, Ben-
zonder medeweten van den echtgenoot,
zet geld uit,
Dit
,, vrije'"
exploitatie,
zijn.
stelsel
van erediet op gezonde
verbanning, niets belet den woeker,
dien grooten en zoo schrikbarend verbreiden kanker
Wij
achten
onthullingen
Laten
w. het
Indo-Europeanen, volbloed Europeanen, de hier ge-
galeezen, I)
e.
op deze gemakkelijke wijze van geld-
belusl
verdienen, wordt steeds grooter.
niet of
i.
op pand,
te
ons
in
in
Indië
hieromtrent eerbiedwaardige
't
doen. Enkele daarvan zullen nader volgen.
we nu eens
ondermijnende
staat
kwaal
zien hoe tegen deze, staat en individu in
andere
landen werd opgetreden
in
het belang der oeeonomische ontwikkeling van de maatschappij, hier gemeugder is dan ergens ter wereld, Singapore en San Francisco, mogelijk ook het kustgebied van Zuid-Oostelijk China uitgesloten. Enkele kleine voorbeelden uit het practische leven op Java
die
van het oogenblik.
Een chineesch
kapitalist,
pachter
leent aan pachters en onderpachters
zen)
in
procent zet
op
van
het
opiummiddel,
van pandhuizen (Chinee-
aangrenzende streken bedrijfskapitaal tegen 's
maanda
die
wijze
of 's
144
tot
180 procent
jaars 3 millioen
om
en
's
jaars.
krijgt,
11'
a
1")
De man na aftrek 15
van
4'
zijn bedrijfskosten,
kapitaal
Waar zonder der
verstane
panden, bij
een gemiddelden rentevoet van
L891,
's
loochenen dat de pachters en onderpachters
liet valt niet te
hen
door
het,
in
het
pandbedrijf gestoken kapitaal jaar-
Er
i'OO procent verdienen.
lijks
zeker reeds ruim 150
dus
maands op de beleeningen volgens het tarief van want ook de pachtsommen moeten worden inverdiend,
6 procent
op
wordt, moet op de
kapitaal gewerkt
eigen
worden verdiend
procent
het
op rente berekend.
terest rente
opbrengst
Kan
millioen 'sjaars terug.
._,
worden teruggegeven, dan wordt de woeker-in-
niet
zijn
Java 350 verpachte
op
pandhuizen, waarin plm. 22 millioen gulden chineesch kapitaal steekt.
nationale rijkdom der inlandsche bevolking vermindert
De
alleen door de pandhuispacht jaarlijks met ongeveer/' 40.000.000.
En
namen vroeger
wij
aan, dat door de opium- en pand-
huispacht niets werd verdiend en alzoo alleen de 12, 6 millioen paehtschat 'sjaars daaruit werden gehaald.
Men stuk
liet
niet is
nu zeker wel
dus
ziet
V
waren
in,
dat onze cijfers in hoofd-
geflatteerd.
met de opiumpacht werd
waar,
in
de beide laatste
decennia weinig verdiend, zelfs herhaaldelijk verlies geleden. Laten wij aannemen dat, mede ten gevolge van het opdrijven
pachtsommen
der
werd gespeeld en enorme winsten drainage-cijfer
in
vroegere jaren, door de bank „quitte"
alleen de
opiumsmokkelhandel een
tijdlang
moet het jaarlijksch 11',!) of worden verhoogd met 40
heeft aangebracht, dan
toch
nog
—
104 -{-'27 of rond op 130 mil-
ruim 27 millioen en alzoo op worden gebracht, aan kapitaal dat nimmer terugkeert,
lioen
den nationalen rijkdom vermindert en andere landen, Europa, China, Turkije en Arabic ten goede komt. Ih-t
is
in
de
in
Java
mogelijk dat, zooals wordt beweerd, daartegenover
laatste zijn
onttrekking inilliard.
vijftig
jaren 510 millioen europeesch kapitaal
gestoken, immers een peulschilletje tegen eene
van
50
X
130
millioen
of
zes
en
een
half
En
de
exploitatie door het chineescli kapitaal, dat
..vrije"
gestoken en op 1500 millioen wordt geschat, immers maar altijd door. (*) Alzoo wordt met twee milliard in
Java
ia
-
kapitaal door Europeaan en Chinees gewerkt aan de ontwik-
van
keling
schoone
dit
geweest zijn? Toch
Een Europeaan,
verschuldigd
met
leent
dito
rijk
f 200 aan een
inland-
maand een
pikol
rijst
1ste soort
onverschillig den stand der afbetalingen op
is,
hoofdsom, op f 10 dige kwijting daarvan de
Een
enorm
niet
!
beding dat, zoolang dé hoofdsom niet
aangezuiverd, elke
is
Java
leent
klein- kapitalist,
handelaar,
n
geheel
Moet
land!
on-uit-put-te -lijk
niet
/'
maands vastgesteld en
's
tot
de volle-
Mondelinge overeenkomst. 2
uit
een
aan
koelie met beding dat
eiken dag door den leener 'een visscher) een bandeng, kakap
andere
of
van waarde moet geleverd worden aan de
visch
huishouding, totdat geheele afbetaling
keuze kan ook f
rente
1
's
zal
zijn
gevolgd.
maands worden betaald—
Bij
eilieve
000 procent 's j aars. Mondelinge overeenkomst. Een Chinees leent aan een desahoofd f 150 tegen maandelij ksche afbetalingen van f 15 en gedurende den geheelen met
termijn
maandelij ksche
bijpassing
van 4 procent rente
's maands over de hoofdsom, onder verband van twee javaansche huizen, een erf en drie karbouwen. Van deze overeen-
komst werd een notarieele akte opgemaakt.
Een den helft
hadji-k apitalist in de desa leent
westmoesson van
/'
aan
40
een
product zijner sawah
het
en rentebetaling inmiddels van
overeenkomst
Zulke
in
bijzijn
pikol
transactie"
moessons
')
4
den aanvang van
's
2
bouws
bij
van de
den oogst
maands. Onderhandsche
van desahoofd en twee getuigen. in en buiten de desa. zijn legio
overeenkomsten
December, Januari of Februari terug bij den oogst, is de gewone „tebasan Huur van sawahvelden, twee Chineezen.
Voor eiken geleenden gulden een
/'
bij
tani tegen afstand
padi
der vooruit,
Deze schatting
in
tegen de helft of een derde der gebruike-
is
van
betrouwbare chineesche
zijde.
228 prijzen,
lijke
voorname
een
is
bron van inkomst der desa-
door de goede zorgen van het bestuur de
Zijn
kapitalisten.
inlandsche ambtenaren
buiten schulden gekomen,
al
de desa-
hoofden, die belastingen innen en moeten storten, zitten altijd
sommen f 100
nde
Bedragen de
en de bevolking betaalt het gelag.
schuld
in
of
meer, dan worden de overeen-
komsten dikwerf notarieel opgemaakt, als de geldschieter een Chinees of hadjie is; beneden de f 100, dan meestal ondershands en
al
De
met onderpand en op
of niet
apanagevelden
meeste
zegel.
desahoofden worden bijna
der
begiftigden bewerkt: ze zijn bijna altijd aan
nimmer door de
de schuldeischers verhuurd, soms tegen spotprijzen
— dikwijls
van te voren. Nog ergerlijker leen-overeenkomsten worden a ingegaan tusschen inlandsche hoofden en Arabieren,
jaren
handelaren
preciosa
in
plaatsen ter
gezinnen
en kains, vooral
West-Java, Ban-
in
Pakalongan en trouwens op alle hoofdNoordkust, waarbij vaak na enkele jaren geheele
Bagelen
joemas,
en
worden
onder
ten
gebracht,
waarvan
en
tal
van
onrechtmatige handelingen tegenover den staat en de bevolking het
gevolg
Deze
zijn.
woeker
gedreven
wordt
onder het
masker van handel in paarden, f 500 wordt bij een huwelijksfeest geleend tegen drie procent 's maands met schuldervan
kenning
/'
1000,
'sjaars zijn op .lava
geen uitzondering.
Renten
enz.
regel, "Wij
van
l'00,
<'>00
procent
van 1000, 1200 procent en meer
vragen
in
gemoede, bestaat hier geen
urgentie tot ingrijpen? "Wij
gaven
besturend
slechts
ambtenaar
Oeconomische
enkele voorbeelden
zou
slavernij,
er
honderden
uit bij
duizenden; elk
kunnen leveren.
vermomd pandelingschap
bestaan
Dez e ook menschen heeten margasari's, ook wel menoemgpangs ofnoesoep's, wonen op het erf van den schuldeischer en boeten vaak de schuld hunner ouders in. De dnitsehe woekerwet van 1**0, nader aangevuld in van inlander tegenover Chinees en Arabier.
dan
3,
voegd
heeft in
aan
de strafwet de volgende bepalingen toege-
de additioneele artikelen
'.'>0-,
3G0 en 367
:
:
229 misbruik makende van den nooddruft, de
Hij, die
1.
zinnigheid
een geldleening aangaat of er leening
toestemt eene bestaande geld-
in
verlengen of die eenige andere overeenkomst maakt,
te
onderwerp
tot
licht-
van anderen, mei die personen
onervarenheid
of
van zulke
hebbende eenig zakelijk recht en tengevolge
leening of overeenkomst verkrijgt of er in toestemt
verkrijgen materieele voordeden, die, de omstandigheden aanmerking genomen, in onereuse verhouding staan tot den bewezen dienst, zal als woekeraar met gevangenisstraf tot zes te
in
maanden f 1800,
worden
vorig
voor
die
artikel
worden
voor
of
een
ander de
in
het
voordeden verbergt of een aandeel een toekennende bepaling of overeenkomst,
in
Dezelfde
.">.
een bedrag van
van burgerlijke rechten.
verlies
zichzelf
met gevangenisstraf
gestraft
boete tot f 3 000,
desbewust
tot
bedoelde
daarvan geniet zal
met
of niet
al
Hij,
2.
met boete
en
gestraft
of niet
al
straffen
eene
zich
met
zijn
verlies
een jaar en met van burgerlijke rechten. tot
toepasselijk op
pretentie
hem
heeft (hebben
i
of hen, die
weten
te ver-
werven met woekerrente of deze overdoet aan een derde dan wel gebruik maakt (en) van zijne (hunne) woekervoordeelen. er een beroep van
die
Zij,
4.
maken woeker
drijven
te
bovenbedoeld, zullen met niet minder dan drie maanden
als
worden
gevangenis (
tot
.»000,
f
gestraft
Dezelfde straffen, als sub
5.
die
in
eenige
doorgaand
of
bij
ieder,
den
en
nooddruft,
om
ander, zelvc
met eene boete van
4,
;>000
worden toegepast op
zullen
overeenkomst,
niet
onder
1
vermeld,
wege van zaken doen, gebruik maakt van
de
lichtzinnigheid of onervarenheid van een
eene belofte aftedwingen of voor een ander voordeden
als
/'
tevens met verlies van burgerlijke rechten.
om
te
zoowel voor zich-
bedingen, die onder
de omstandigheden, waaronder de overeenkomst werd gesloten,
moeten
bewezen
en
worden
beschouwd
als
geheel onevenredig aan den
dienst.
En
voorts in een additioneel artikel :>60
a.
Wie
als
opgekochte
beleener
goederen,
op in
pand
of
handelaar
de uitoefening van
in
beleende
zijn
beroep
230 in
haudelt met de
strijd
toe-
hooger dan
het bijzonder een rentevoet eiseht,
in
ing,
reglementen op deze zaak van
bij
de wet of door de bevoegde autoriteit vastgesteld, zal worden
met boete van ƒ80 tot /' 120, of' met gevangenisstraf. Overeenkomsten met bedingen in strijd met de sub 1,
gestraft /».
genoemde bepalingen
2 en 3
woekerrenten door
Alle
1,
van
een schulde-
2 en 3 zullen worden terug-
met bijpassing van renten van af de eerste betaling. hebben medegewerkt tot het verkrijgen die
betaald
Al
nietig.
ten behoeve
of
betaald in de gevallen
naar
van
zijn
diegenen,
hebben gedeeld
die
of
behalve
aansprakelijk,
in
in
woekerwinsten,
kan worden gesteld voor
ieder slechts aansprakelijk
waarbij
hoofdelijk
zijn
het geval sub 5 van artikel 302,
het genoten voordeel.
Ten
slotte in
De
(t.
een additioneel artikel 367
burgerrechtelijke aansprakelijkheid van iemand in
verbaud met woekerpraktijken, die
woeker
zal
gestraft,
is
burgerlijke wet.
vervalt na
vijf
De
b.
:
worden
reeds strafrechtelijk voor
beheerscht door de gewone
Het recht op restitutie van woekervoordeelen jaren na dato der eerste betaling.
schuldeischer
een
bij
in
rechten nietig verklaard
contract,
heeft het recht tot vordering
hoofdsom
als
van terugbetaling der
die terugbetaling door de
schuldenaar gegeven,
gewaarborgd
is
borgstelling, door
den
.
Andere rechten van den sehuldeischer, die overeenkomstig gemeene recht niet zijn vernietigd door de uitspraak van onwaarde, worden door deze wet onaangetast gelaten. <. Uij, die er zijn gewoon beroep van maakt, gelden uittchet
zetten
jaar de
binnen
en
te
verleencn, moet
maanden
drie
schaldenaar waaruit
crediet
bij
het einde van een
rekening opmaken van iederen schuldenaar en moet
na
afloop
van
het
aan eiken
jaar,
een gesehreven extract rekening-courant zenden,
moet
blijken
de hoegrootheid der vordering en hoe
daaraan werd gekomen. llij,
zal
die
moedwillig
met boete
tot
een
deze
verzuimt
bepaling
bedrag
van
/'
240,
optevolgen,
dan
wel
met
231
worden
gevangenis
gestraft
over
rente-uitkeering
het
en verliest zijne aanspraken op
afgeloopen
jaar
op elk punt der
overeenkomst.
Bovenstaande bepalingen Als
1.
tusschen
één
slechts
er
schuldeischer
en
zijn niet toepasselijk:
enkele
afgesloten
schuldenaar
in
document
bestaat en als de schuldenaar een geschreven
waarin aard en bedrag der schuld
Op openbare
l'.
zijn
overeenkomst
een gegeven jaar bezit,
omschreven.
bankinstellingen, wisselbanken, landbouw-
cn hypotheekbanken,
publieke instellingen van leening, crediet-
en spaarbanken, banken, ressorteeren de onder openbare lichamen ot'
de
coöperatieve vereenigingen behoorende
wettige
tot
van vereenigingen
soort
laatste
betreft,
— wat
voor zoover het
aangaat transactiën van de vereenigingen met de leden.
Op
.">.
namen en
als
handelsoperaticn tusschen
zoodanig
zijn
mannen van zaken, wier
ingeschreven
in het register
van handel
nijverheid.
Het Wetboek van koophandel werd terzelfder tijd aangevuld met de volgende beperkende bepaling: Bovenstaande hen, te
verbodsbepalingen
zijn
ook toepasselijk op
hun beroep van maken vee uit te leenen, vee op te verkoopen dan wel aankoop en verkoop van
die er
koopen en
stukjes
grond
en handel
in
tot
hun gewoon beroep maken (handel
in
vee
gronden):
In Rusland zijn de artikelen 1707,
1
70^ en 1701» van het
Strafwetboek aangevuld met de ondervolgende bepalingen: 1. hij
Iemand
is
schuldig aan het misdrijf van woeker indien
desbewust een leening toestaat onder zoodanige voorwaar-
den, dat den leener een buitengewoon zware last wordt opge-
legd en voorts indien
maakt, of indien
hij
hij
van gelduitzetten
zijn
de hoofdschuld verbergt, dan wel deze invoert
onderhoud, handhaving van Zij,
die
zich
gewoon beroep
den buitengewoon hoogen interest onder als
kosten van
zijn recht als anderszins.
hieraan schuldig maken, zijn strafbaar met
gevangenisstraf van twee
tot
zes
maanden.
232 cene
die
Ieder,
sluit,
wetende
dat die
recht daarop vervolgt of
zijn
ot'
betalingen ontvangt, zal
dien hoofde
uit
woekertransactie
voordeden oplevert
woeker
dezelfde straffen
tot
kunnen worden veroordeeld.
van
ontzet
kan
eerste alinea van het voorgaand artikel,
de
in
worden
rechten en speciale voorrechten aan
alle
stand of positie verbonden en kan worden verbannen naar
zijn
provincie buiten Siberië of gestraft worden
eene verwijderde de
volgens
artikel
in
wordt bevonden aan de misdrijven,
Ieder, die schuldig
2.
vermeld
eerste
tweede categorie van
of
straffen,
vermeld
van het Crimineel Strafwetboek.
•">•">
Konten, niet boven 12 procent per jaar, zullen niet als
.">.
woeker-interest worden aangemerkt.
overeenkomst, die
tëene
beschouwd worden
zal
opnemer
als
woekerachtig wordt veroordeeld,
nietig en ongeldig,
als
maar de
zal verplicht zijn tot restitutie der werkelijk
geld-
geleende
hoofdsom, na aftrek van reeds gedane afbetalingen.
Vooral de Joden exploiteerden den russisehen boer op bui-
tengewone
Naast
wijze.
daartegen
landbouwercdiet,
woekerwet,
de
waken door
te
de russische
heeft
gebaseerd
pogingen
van
landswege
om
het bevorderen van een goedkoop
op fransche
regeering in
leest,
1893 deze
uitgevaardigd en
in
de bestaande strafwetboeken geinsereerd, die trouwens omtrent
woeker en afzet ter ij en bij verkoopingen door middel van bedwelmende dranken meerdere wijder strekkende bepalingen bevatten.
Bulgarije
In
waarbij
vaardigd,
geld
uitzetten
van
namelijk
van
/
werd
18 tol
tot
zij
ie
waarde,
meer zes
een nieuwe woekerwet uitge-
werden bedreigd tegen hen, die dan 12 procent rente 's jaars, maanden gevangenisstraf' en boete
240.
Niel alleen verbiedt
maar
1890
straffen
tegen
een /'
in
deze
wel
den woeker bij geldleeningen,
voorkomt ook den verkoop van het te velde staand meer dan 10 procent beneden de gewone marktzoowel als den verkoop van gronden tegen eene
tot
geregelde betaling in producten en daarbij overmatige winsten
bedingende.
:
Voorts
bepaald
is
van geschreven transactiën jaren.
strafbaar
sluit,
met gevangenisstraf
is
Nederlandsch-Indië, waar door
wordt
Btanden
de woeker
waar
gewoekerd, het bloed
in
alle
wordt
namelijk
wij,
de
bij
maken van
het
sober
heeft
onhandigheid
wetten,
van
met
Staatsblad
in
onder
,
zouden
er voor zijn slechts
met enkele?
gelijkgestelden
1898
te
vullen.
voor zoover het Europeanen betreft,
willen brengen onder
nieuwe strafwetboek voor Europeanen
het
No.
171
— alzoo
die doen ressorteeren
„afpersing en afdreiging" in enkele additioneele bepa-
:
lingen van artikel 330 S.
W.
met dezen gelijkgestelden
komende
B. v. E. en voor zoover inlanders en
betreft,
onder het daarmede overeen-
artikel ooO, handelende over misbruik
afdeeling III,
in
I
Hollanders,
bepalingen,
die
dezen
XXIII van
titel
en javaansche
mogelijk gestelde artikelen de bestaande strafwet-
zouden
AYij
is,
land-
ons,
boeken voor Europeanen en inlanders aan en
groot
aangenomen, voor-
binnenland verspreid
het
in
bekende
trouw
en waar speciaal de
zit
door chineesche
uitgeoefend
overal
kapitalisten,
in
twee
landaarden en onder
kwade
de
bouwwoeker ontzettende afmetingen
zoo
tot
('1
In alle
dat iedereen, die onder den dekmantel
schuldbekentenis of rnilovereenkomst woeker-
titel
van vertrouwen
van het nog vigcerend strafwetboek
II
voor Inlanders in dezer voege
Artikel 330a. Ieder, die misbruik
de
druft,
welken
makende van den nood-
lichtzinnigheid of onervarenheid van anderen, van
landaard
ook,
met
die
personen
eene
geldleening
aangaat of er in toestemt eene bestaande oncreusc geldleening
verlengen of
te
overeenkomst
die,
maakt,
rechtstreeks of zijdelings, eenige andere tot
onderwerp hebbende eenig zakelijk
recht en door die overeenkomst heelt verkregen of er in toestemt
zullen
te
verkrijgen
materieele
Nicholson, volume Ik pagina
i
De Arabieren
voordeden, 12'iT
die,
in
aanmer-
249.
van Java woekeren ook en geven geld tegen onderpand met woekerbedingen, echter nietopgroote ('-')
schaal.
op
de
hoofdplaatsen
234 king genomen de omstandigheden waaronder de overeenkomst wnd aangegaan, ter beoordeeling van den rechter, in onevenredige
verhouding
woekeraar
met
dwangarbeid van een
gevangenisstraf of
worden
jaren
drie
staan tot den bewezen dienst, zal als
gestraft,
al
dan
de bevoegdheden en rechten als bedoeld
voor
Europeanen
zoover
en
met ontzetting
niet bij
artikel 'M No.
met dezen
1
tot
uit
—
gelijkgestelden
3,
be-
treffende.
Artikel
Deze
'.V.">Qb.
met
verwerven dan
ander,
mede
straften zijn
toepasselijk op hen,
vordering op derden hebben weten
die desbewnst zich cene
woekerinteressen
te
overdoet aan een
deze
of
gebruik maakt van zijne bedongen woeker-
wel
voordeelen.
Artikel 330c. Ieder die, ter beoordeeling van er
welken vorm ook,
woedeer te drijven,
in
dan
vijf
een
buiten
van
jaar
den
tevens
tot
met
tegen
verlies
Artikel
gestraft,
minder
met verbeurdverklaring
van burgerlijke rechten, voor zoover het betreft.
pand
Ieder, die als bcleener op
330(2.
niet
woekerinteressen uitgezette kapitaal,
Europeanen en met dezen gelijkgestelden delaar
met
zal
jaren gevangenisstraf of dwangarbeid
worden
ketting
geheele
het
den rechter,
beroep van maakt rechtstreeks of zijdelings
gewoon
zijn
of als han-
beleende en opgekochte soederen, daartoe niet ge-
in
rechtigd door bijzondere reglementcu of het wetboek van koo"handel,
de
bij
met
deze
een
rentevoet
bevoegde boete
van
uitoefening
van
zijn
in
strijd
handelt
wetsartikelen en in het bijzonder voor zijn crediet bedingt,
macht /'
is
10
hooger
dan
vastgesteld, zal
tot
Alle
330e.
bepaalde sub
a.
b.
c.
bij
de
worden
wet of door de
gestraft
met cene
f 100 voor elke overtreding, subsiciair
met gevangenisstraf of dwangarbeid Artikel
beroep
d.
k.
overeenkomsten,
in
en d. van
b.
dit artikel
(')
strijd
gemaakt,
met het zijn
van
rechtswege nietig en van onwaarde.
(*)
Artikelen
''<'<'.
339 en 386
zullen dientengevolge moeten
van
hel
Strafwetboek voor Inlanders
worden gewijzigd.
veroordceling
Bij
worden
alle
woekerrente])
reeds genoten
terugbetaald.
Artikel
AI diegenen, die Lebben
medegewerkt tol of woeker transactiën, zijn daarvoor hoofdelijk aansprakelijk en worden gestraft met dezelfde slraffen, als dengene, ten wiens name de woekerovereenkomst is gesloten of' werd bedongen. :V,V)f.
hebben gedeeld
Ook
in
niet-geschreven
overeenkomsten
vallen
het sub a
d.
onder
deze
bepaling.
Artikel
330<jr.
ressorteeren
alle
voorschotten
op
reeds
Onder
overeenkomsten het
gewas
geoogste
velde
te
van
h.
.
c.
en
staande
groene op
inlanders,
gefingeerde
schalden,
eene
f.
bepaalde
betreffende of
op
het
opbrengsten
de
van zeevischvijvers en van het visschersbedrijf alle
en
e.
transactiën
ter zee
en op
levering ten grondslag heb-
bende. Zij
ook
zijn
bruikleen
te
van renten
op
toepasselijk
maken vee optekoopen en
te
nemen, stukken grond
in
hun beroep van
hen, die er
verkoopen, te
uit
te
leenen en
in
bezwaren tegen betaling
natura als anderszins.
Openbare
of erkende bankinstellingen, dan wel geldinstibanken van leening, hulp-, spaar- en voorschotbanken, zoomede landbouwcredietbanken en coöperatieve vereenigingen tuten,
in
als
hare gestie
niet
de leden onderling,
zijn
bij
hare operatiën
zoodanig van deze strafbepalingen uitgesloten.
XXX. RECHTSGEVOLGEN EN JURISDICTIE. La quéstion du credit agricole uu problème aetuel pour Java.
esl
Pandémas.
Het zou
gaan deze studiën over Java 's ceconomischen
niet
toestand, den achteruitgang der volkswelvaart, het verlies
rijkdom
nationalen
inlandsche
der
bevolking
der vorige eeuw en over de middelen
helft
tot
in
van
de tweede
ophefiing van
den achterlijken inlandschen landbouw, zoomede tot tegengang van den woeker te besluiten, zonder ook de rechtsgevolgen, aan de invoering van het inlandsen landbouwcre-
verbonden diet wezen
op coöperatieven grondslag
Rechtszekerheid toch
goedkoop recht
De
die
hooren
te
zijn
te
hebben overwogen.
een eerste vereischte en ook snel en
ten deze
is
leeningen,
is
zullen
een desideratum.
kunnen worden aangegaan,
öf collectief, nl.
zich zelf niet groot behoeft te zijn, zal de
Alhoewel elk
op
veelheid
leeningen weldra het credietwezen
dier
bc-
de desaleeningen, of individueel.
tot
een be-
duidende hoogte opvoeren.
Na geen
zal zich
echter de moeilijkheid voordoen dat een desa
rechtsgeldige
of
vermogenseenheid
is
en
dat
dus
het
desabestuur voor den rechter de desa niet vertegenwoordigen kan, evenmin als een regentschap, een afdeeling, een gewest een unicum
is,
dat door den h oogsten plaatselijken gezagheb-
ber in rechten kan worden vertegenwoordigd. Een tweede vraag is: welke rechter moet competent wor-
den
om
over de geschillen,
voortvloeiende,
in
eerste
uit
het inlandsen landbouwcrediet
instantie
te
oordeelen en hoedanig
237 de gang der
zal
procedure
hooger
in
beroep
zijn,
in
zake
vorderingen, ten grondslag hebbende het inlandsen landbouwcrediet ?
Kn aan deze beide vragen noodig
dat
is,
zakelijk
bij
^1
u
i
t
zich
aan de kwestie of het
leoningen als de onderwerpelij ke,
recht, uitsluitend
gevestigd op roerend
grondslag lubben, de leeners, vidu, hetzij een groep
hetzij
de desa,
van desalieden, zieh
die-
een
goed, ten
hetzij
dan
het indi-
hebben onderwerpen aan het Europeeseh burgerlijk en handclsrecht.
te
Deze
niet
drie vragen, die zoowel het formeel als het materieel
noodwendig vóór de invoering van het landbouwcredietwezen op Java afdoende dienen te
raken,
recht
al
inlandsen
zullen
worden opgelost en geregeld. Was ik enkele jaren geleden dat de desaman voor meening in het algemeen eene onderwerping aan het europeeseh burgerlijk en handelsrecht nog niet rijp kon worden geacht en dat de vorderingen, nog van
,
het coöperatief inlandsch landbouwcrediet voortvloeiende,
uit
formeel
nog zouden moeten worden beheerscht door het zoo-
genaamd inlandsch reglement, aldus daarop onze beginselen van burgerlijk recht,
in
verband met de bestaande inheemsche
instellingen en gebruiken, voor zoover niet in strijd billijkheid,
met recht en
zouden moeten worden toegepa>t, aan de andere zijde
bracht mij de aanraking met de zoo omslachtige en overal afwij-
kende behandeling van burgerlijke zaken voor de inlandsche rechtbanken
tot
de overtuiging, dat vorderingen
inlandsch
uit het
landbouwcrediet voortvloeiende, zooveel mogelijk zouden die-
nen
te
gerlijk
het
in c.
q.
worden recht,
behandeld naar ons formeel en
dat
alzoo
„obligatie-register"
de leeners, zich te
positief bur-
zake van overeenkomsten, die
ter
worden
ingeschreven,
de leener,
dezer zake zouden hebben
te
onder-
werpen aan het europeeseh burgerlijk en handelsrecht. Te meer helde ik tot deze zienswijze over bij het uitwerken van (')
[nlandsche schuren als loemboeng
op steenen fundeering, worden (-)
locale
Zie
Pandéinas'
spaarbanken
(
studiën: I
S'.
>T
98).
in
-.
goedang's,
'n/..
niet staande
rechten als roerend goed aangemerkt.
!><
rijkspostspaarbank
in
verband nol
238 mijne schets van het bankwezen en van de wettelijk ceconomische regeling dezer aangelegenheid, daarbij bedenkende, dat in de commissiën van beheer der centrale banken ook Eu-
ropeanen
zitting
zouden hebben, dat de hoofdcrediet-instelling
onder europeesch beheer staat en de
distriets-
en regentschaps-
gerechten, zoomede de landraden, zoowel voorzitters en leden
de inlandsche hoofden gerecruteerd,
hebben de
hebben,
uit
hoogste
inlandsche rechtbanken dan ook europeesche rechts-
al
geleerde voorzitters. wille eener onpartijdige en snelle rechtspraak acht ik
Ter het
daarom noodig de vorderingen,
bouwcrediet
voortvloeien, zooveel mogelijk
der
rechtbanken
inlandsche
werkt,
te
meer
waar
die uit het inlandsen land-
of het individu zouden
desa
de
tegen
onttrekken aan
te
kunnen
de jurisdictie
de streek, waar het crediet
in
de regent optreedt
als
voorzitter der
van beheer, en tegelijk voorzitter is van het regentschapsgerecht en lid van den landraad. Toch zou het wensehelijk zijn ter bevordering eener snelle rechtspraak en om ten deze gebruik te kunnen maken van de persoonlijke voorlichting der besturende europeesche ambtenaren, dan wel van de controleurs met het kastoezicht belast, om de vorderingen te brengen voor den plaatselij ken Hiertoe nu bieden de nieuwe regelen, ten aanzien rechter. van de residentie-gerechten op Java en Madoera en hunne centrale commissiën
rechtsmacht eene ongezochte gelegenheid, zooals die blad
1001 No.
satie
en het beleid der justitie
aangevuld,
lezen
toch
kennis nemen
in
rechtsvorderingen en
met
h
Staats-
Nederlandsch-Indië hebben
in
welke nieuwe bepalingen op een nader door den
gouverneur-generaal
Wij
bij
15 het reglement op de Rechterlijke organi-
te
in
bepalen tijdstip
artikel
1
10
f\
in
werking zullen treden.
dat de residentie-rechters
eersten aanleg, in burgerlijke zaken, van de bij
artikel
dit
omschreven,
ingesteld
116 onder de letters a tegen
tot
Europeanen of met
hen gelijkgestelden, die hunne woonplaats, gekozen domieilium of
werkelijke verblijfplaats hebben op Java en Madoera, alsmede
tegen
zoodanige
woon-
ol'
verblijfplaats
hebbende inlanders
:
239
met
of
hen
gclijkgesteldcn,
die,
voor zoover het onderwerp
der vordering betreft, krachtens wettelijke bepalingen zijn of
hebben onderworpen aan het voor Europeanen
vrijwillig zich
vastgestelde burgerlijke en handelsrecht.
Zou
bezwaar tegen kunnen bestaan om sub
nu
er
van
i
116 f alsnog optenemen de volgende clausule: van alle vorderingen, voortspruitende uit het inlandseb
artikel i.
Iandbouwcrediet,
hetzij
door de volksbanken,
door de
hetzij
banken ingesteld tegen de desa, een groep desalieden of tegen den individueelen leener of diens borgen, binnen het centrale
sub
van
a
artikel gestelde
dit
tevens bepaald dat
te
maximum, wordende
hierbij
dezer zake de desa wordt vertegenwoordigd
door het desahoofd of vervangend desahoofd met twee oudsten een groep desaieeners door den grootsten bezitter
der
desa,
van
bouwgrond
den
administrateur
der
thesaurier
en
erf te
der
zamen en de credietbanken door
volksbank,
dan wel den
secretaris-
commissie van beheer der betrokken centrale
bank, die het credict verleend heeft. Artikel 11(> h zou dan moeten worden aangevuld met:
Gc
de zaken, bedoeld
in
.
bij
L16
artikel
/'
sub
i
is
hooger
beroep
toegelaten op den raad van justitie, indien de vorde-
ringen,
voortspruitende uit het Iandbouwcrediet
bij
leeningen
aan de desa, meer bedragen dan vijfhonderd gulden, van een groep desalieden meer dan twee honderd gulden en
bij
indi-
dueele leeningen meer dan vijf-en-zeventig gulden.
Bezwaren,
als
die al bestaan,
zouden zeker gering
zijn
te
achten en wel zijn te overkomen.
Aan de heid tikel
i
wettelijk (economische regeling dezer aangelegen-
hoofdstuk
zie
XX VII
13 van den eersten
zou dan nog
titel,
afdeeling
in 1
1
een additioneel
ar-
over geldleeningen)
moeten w orden toegevoegd de clausule r
„Bij ter
het
pen-leeners, zich
sluiten
der overeenkomsten
i
obligatie-contracten)
bekoming van Iandbouwcrediet moeten de dan wel het individu en
vrijwillig ter
zake dezer leening
zijne te
Europeesch burgerlijk en handelsrecht,"
desa, de groe-
borgen verklaren
onderwerpen aan het
1
24Ö
Xu
van
afstappende
het juridisch gedeelte der zaak, rest
ons nog enkele punten dezer studie, die mogelijk twijfel zul-
hebben doen ontstaan, nader optehelderen.
len
de
In
plaats
eerste
dan
rest
ons
verklaren het doel,
te
waarmede deze regelen werden geschreven. Welnu, ons streven was geen ander, dan eene oorzakelijke verklaring en
van de volksnooden van het oogenblik
geven
te
wijzen op de middelen tot herstel, binnen het land zelf
te
gelegen, en tot nu toe
Nut
de
alleen
koloniaal bezit
is
is
een kanker aan ons
uitingen zijn even groote, zoo niet grooter
de volkswelvaart van Java dan Atjeh.
parasieten van
Zeker
toch
ook de landbouwwoeker en het kapitalisme
',
schrilste
zijne
in
ongebruikt gelaten.
Atjeh-oorlog
het noodig de koloniën door het kapitaal te doen
ontwikkelen
doch even wenschelijk
>-),
pitaal-onttrekking
noodzakelijk
is
aan
de
koloniën
te
is
het de enorme 'ka-
breidelen en dadelijk
het de vervreemding van gronden door inlan-
ders aan niet-inlanders, kapitalisten, op allerlei slinksche wij-
zen binnen de
grenzen der wet plaats hebbend, tegen
te gaan.
Vooral tegen den chineeschen landhonger moet worden opgedoor
treden
eene
door
bescherming krachtige
der
rechten van de bevolking en
handhaving van
het passenstelsel
met
behulp van eerlijke en onafhankelijke bestuurshoofden.
Waar
eene zoo groote afname van de absolute koopkracht
der bevolking allerwegc valt te constateeren, waar leid
fiscaal be-
voert tot het niet verder ontwikkelen van de hulpbron-
nen des lands, waar langzamerhand onder de vereenigde werking der vrije exploitatie door naamlooze vennootschappen ( ) :i
door den woeker in een oorspronkelijk
en
land een proletariaat onder alle landaarden
de geregelde
geldschaarschte
Zie dr brochure
(') i
i
i
i
rsz:
de
.1
Handelingen
rijk is
en gezegend
gevormd, waar
werking van het staatslichaam
van den kapitein, thans luitenant-generaal
tjeh-oorlog,
van
1
a{ e
Ii.
de Eerste-Kamer der Staten-Generaal, Decem-
ber 1900.
Men denke aan de
J.
L890.
stille
of
geheime dividenden.
!
211
die
land
volk
en
moeten
daar
verhinderen,
gaat
u'conomische
oorzaken
landbouwproletariaat doen toenetffen.
dagelijks het
Wij hebben getracht die oorzaken optesporen en verband
misch
De 1'
der
op de
wij
haar
oecono-
beschouwingen waarde hebben. aan eigen ondervinding en vuile
kort schoot.
te
middelen
hoofdzakelijke
wezen uit
in
becijferen en te motiveeren.
te
onze
ot'
mijne studiën
toetse
aan, waarin ik
Als
brengen,
te
h-eren
zal
tijd
zijn,
dien toestand hebben gebracht en die
in
van
opheffing
herstel
tot
van de depressie
den inlandsehen landbouw
van verval en verwaarloozing, op de
toestand
be-
Bcherming der volksbelangen tegen die van het groot-kapitaal en den woeker, op het landbouwcrediet voor inlanders, naast
de verbetering
van het irrigatiewezen.
het groot
van der HEIJDE zouden
IIoman
ingenieur
afdoende
eene
voor
in
den
Volgens
verbetering der bevloeiing en waterloo-
zing 240 millioen gulden noodig zijn, alzoo de dubbele kapi-
taal-onttrekking van een jaar.
Voor het inlandsen coöperatief landbouwcrediet, zooals door ons ontworpen, achten wij een aanvangs-kapitaal van landswege
gegeven van ruim drie en een half millioen gulden voldoende. Dit
laatste
zeker meer direct en meer overal
zal
en algemeen den ceconomischen toestand verbeteren,
tegelijk
wanneer
Men
middel
den spaarzin wordt gewerkt.
tegelijk op
tegenwerpen, dat met f 3.205,000 het inlandsch landbouwcrediet in het eerste jaar, als nog geen spaargelden zal mij
der bevolking beschikbaar
zijn,
niet
zal
kunnen werken.
Ik geloof echter van wel
De zijn
dorpskassen.
dragen dus 400 beheer
X
De
f 720
der centrale
onbezoldigd
dorpskas kost per jaar
der
administratie
400
maands
ieder,
gekozen zoowel
de uit
720.
Er
288.000.
/'
19
in
De commissiën van
aantal,
bestaan uit een
(den regent) en 4 leden, twee inland-
sche en twee europeesche. 's
—
kassen,
voorzitter
/'
administratie-kosten per jaar be-
De
laatsten
eersten genieten
50
per
f 25 toelage
maand en worden
f gepensionneerde europeesche
als uit inland16
G
l'4-:
Totale administratiekosten per bank ƒ
sche ambtenaren.
per jaar. zijn
de
Stel
dat
20 centrale banken noodig
er
administratiekosten
zoodat
f 36.000,
der
=
den
zijn
aan de Javasche Bank
staat
Met
3'
millioen
|
werken het
/'
Breng het
324.000.
als renteloos crediet
door
verstrekken.
te
eerste jaar de
en leenen geld uit tegen 18 procent
alleen
dan
per jaar
aan administratiekosten
totaal per jaar
in
f 288.000 -f- f 36.000 aanvangskapitaal op f 3.250.000 ('),
noodig
banken
centrale
800
1
zijn,
kringbanken
's j aars,
maar
zij
betalen 6 procent rente aan de hoofdcrediet-instelling.
Zuivere
procent) over
overschieten
bouwcrediet
3'
den geldomzet
op
bate
4
op
(18—
het eerste jaar
in
millioen — f
het
360.000, zoodat nog f 36.000 jaar van evolutie van het land-
eerste
voor inlanders, alzoo tien procent, die
als reserve
kunnen worden opgelegd. liet kan zijn dat deze berekening te optimistisch werd mogelijk ook kunnen niet dadelijk en tegelijk 400 opgezet volksbanken worden opgericht en zal dus de zaak met minder i
ondersteuningspunten dienen niet
er veel
dat
geloof
te
beginnen: mogelijk ook wordt
bedrijfskapitaal geleend, alhoewel ik
het geheele
direct
kans
dat dit wel zal gebeuren en der-
is
gelijke mogelijkheden meer.
Vermoedelijk, neen zeker zal het woekerkapitaal zich veren
zetten
interessen
zijne
Het chineesche
verlagen.
groot-
kapitaal zal gaan concurreeren.
Doch
die mogelijkheden en vermoedelijkheden doen aan
al
de levensvatbaarheid en wenschelijkheid, liever gezegd de urdezer groote instelling, niets af en wij vleien ons dat
gentie
binnen 3' ,
een
(' )
kunnen worden
in
van
terug-
doch millioenen en nog eens millioenen zullen
gespaard en
delijk
niet alleen het bedrijfskapitaal
millioen guldens aan den staat zal
gegeven,
wijze
tiental jaren
zijn
den vorm van landbouwcrediet op coöperatieve
zullen zijn omgezet, waardoor ook alle staatsinkomsten Hel hoofdgeld
over
meer.
gerekend
Er
is
een
jaar bedraagt dal
f
1
r>(
m m
>
dorpskas wordt besteed voor eerste inrichting.
/
of
3.265.000. nu f
vermoe-
iOO gemiddeld per
243 geld gemakkelijker zullen gaan vloeien dan thans.
in
nu
stramheid land
het
in
blijven,
en alzoo ook
is
Postspaarbank
Nederland belegd weder aan het land van oorsprong wor-
voor ruim 80 procent
gelden
ingelegde zijn
de, in de
zelfs
terwijl
Er
Dit kapitaal zal althans
geldverkeer.
het
in
al
in
den onttrokken. Dit
vaar
feit
meer
te
bedenking en een (economisch
niet zonder
is
in-
(').
Tot staving van ons beweren behoeven wij hier slechts de aandacht de
èn
Italië
arme Zuid-Duitschland
het even
in
aan
voorschotten
rentelooze
Raiffeisen)
de gemakkelijkheid, waarmede èn
op
vestigen
te
arme
het
in
de
volksbanken
(stelsel
van staatswege verleend, werden terugbetaald en
welke verbeteringen daar reeds
in
de cultuurtocstanden tenge-
volge van het coöperatief landbouwcredietwezen zijn ontstaan.
Java's
bodem
waarop
wijze
onder
zorgen
de
nog lang
is
zijne
niet
gronden van
ons
bestuur werden bearbeid. Er
arm, dank
door
de
zij
vele appeltjes voor den dorst
tot
maar
aarts vaderlijk, zit in
de gebrekkige
bevolking
nu
toe
achterlijk
den grond nog een, neen, nog
— dat
bewijzen de europeeschc
cultures daarnaast.
De
bevolking van Java en hare afstammelingen wel verarmd door
tegen
knevelarij
in
de
waarneembaar drie
factoren
bijgaand
te
inlanders
zijn
Wij
desa,
te
deze
door
grooter zijn,
als
wordt, het
behoeft gelukkig slechts voor-
coöperatief landbouwcrediet voor
wcldadigen invloed gaat uitoefenen. zooals
ik
bescheiden
(')
In
in
en
oprecht
meen
te
de hand, door middel
coöperatief landbouwcredietwezen voor inlanders en
toepassing
opheffing
verarming, die duidelijk
en met iederen dag onder de werking dezer
is
hebben,
het
daaren-
hoogen fiscalen druk, woeker en
doch
hebben aangetoond, het wel degelijk van
zijn
van juistere
oeconomische
beginselen, door
van den inlandschen landbouw, door rationeele en
Indische Gids. Februari-allevering f901. 1897 9S heeft
Pandemas reeds den nadruk gelegd op de kwe^i,.
der geldbelegging van den inleg der Postspaarbank.
-
!
i'44
één woord door landbouw-crediet
intensieve volkscnltures, in
en landbouw-onderwijs voor inlanders, alzoo door gelijktijdige
HMteinele
en
ontwikkeling
intellectueele
schen boer, de iukomsten van
doen
te
van
den ja vaan
den nationalen rijkdom
land,
liet
zooals die voor en na het eultuurstelsel en
stijgen,
mogelijk zelfs tijdens die staatscultuur-periode nimmer hebben
Per aspera ad astra
gevloeid.
is
met
stelden
"Wij
!
de materieele zijde voorop.
opzet
Inclu-
nu eenmaal een geldland streven
Aller
hier
langs directen,
hetzij
de
beheerscht
helaas nu eenmaal
is
weg en
langs iudirectcn
hetzij
Ook den
politiek.
op geld gericht,
inlander
hebben
het geld wij
dat
streven tot zijn nadeel door allerlei conversiën van belastingen
door fiscale heffingen
in arbeid,
in geld
buitendien nog door schrielheid in
Maar een «economisch hem te maken. In de middel plaats
gebracht
eerste plaats
worden
waar
waken, dat het
plaats er tegen
zijne
Dat
is
staatsbeheer geleerd.
het
moet dus nu geld
niet wij
is;
in
als
de tweede
den nervus rerum
baten niet wederom wegvloeien, in de derde
de
woekeraars
in geld,
zelfstandig individu verzuimden wij
moet gezorgd worden, dat waar
versterken,
in
het
en nog eens
en
niet langs zijkanalen door
de
europeesche of chineesche groot-kapitaal
het
voortgezette evolutie wordt weggehaald
onze
plicht.
Ziedaar de objectieve richting mijner publicatièn, die ik zeker nog veel had kunnen uitbreiden, wilde ik nu reeds alles zeggen,
wat
ik
te
zeggen
spreekwoord: „qui prouve voorloopig beperken
tot
Maar gedachtig aan
heb.
trop,
het
ne prouverien", wilde ik mij
het aangeven eeener algemeene rich-
ting ,,sans détails plus infamants."
De onmondigheid van
het inlandsch individu hebben wij beweerd, de mondigheid der inlandsche gemeente heb-
altijd
ben
wij
Het
al
in
wordt
1854 erkend tijd,
dat
wij
(artikel
deze
(economisch gebied handhaven.
71 Regeeringsrcglement).
bewering en erkenning op
XXXI, OECONOMISCHE BESCHOUWINGEN OVER .IA
Van
VA 'S TOEKOMST.
sociologisch dan wel altruïstisch oogpunt bezien,
een
zeker noodig worden geacht tegelijk met de intellectueele
zal het
ontwikkeling van den inlander door volks-onderwijs er tevens
op bedacht
te zijn
aan de geletterden onder hen de gelegenheid
verschaffen zich een mensonwaardig bestaan te verzekeren.
te
Zonder
gelegenheid
die
te
scheppen,
is
volksonderwijs op
groote schaal niet te motiveeren en buitendien gevaarlijk
Daartoe mogen dan de opiumregie, de uitbreiding der
(').
staats-
spoorwegen, de bevloeiingswerken, het leger, de vloot dienen, daartoe
groote
geen
ook
geleid,
centra
grond
inlandsen landbouwcrediet op Java.
het
overbodig
bezit,
in
buiten de
crediet de pandhuizen
dat
zal
Waar
doen worden.
de
groote
do
inlander
steden en nabij de groote
der europeesche cultures, zullen deze inrichtingen,
centra het
diene
goed
Mits
zij
dan ook van staatswege gedreven, een noodzakelijk kwaad
blijven en
moeten blijven bestaan.
Velen— allicht landaard
een twaalf honderdtal personen van inhvudschen
— zullen
bij
de
door ons geschetste inrichting
dei-
administratie van het landbouwcrediet en het spaarbankwezen
voor (')
inlanders Ik
-
aan
eene
voor
hen passende
bedoel hiermede half onderwijs, dal
kan opleveren,
-•
-
betrekking ijke
resultaten
:
246 Zij het dan ook niet in den kunnen worden geholpen. dienst. 400 volksbanken, tevens spaarkassen hebben
een personeel van
reeds
staats-
alleen
1200 ontwikkelde inlandsche jonge-
lieden noodig en allicht zullen op dezen grondslag
coöperatieve vereenigingen
meerdere
onder inlanders ontstaan, die aan
het inlandseh proletariaat van ontwikkeling een bestaan gaan
verschaften.
De verhooging zal het aantal
welvaart zal tevens ten dienste
dei-
verbetering van
de algemeene
aan
komen
het land, steeds grooter
worden van hen, die nu nog
in
onwetendheid
voortleven onder de afpersingen der desa-bestuurders, die niet
ontevreden
zijn,
omdat
zij
niet beter weten,
maar dan
zich
een mensonwaardig bestaan zullen willen gaan verschaften.
Daartoe
zal
en door het coöperatief landbouw-crediet
uit
gelegenheid geboden worden.
in
Er zullen volksseholen voor den landbouw moeten verrijzen de binnenlanden, waar op de staatsscholen gevormde inlan-
ders onderwijs geven
er Zullen
:
polderwerken en stoomgemalen,
waterkeerings- en waterloozings werken moeten worden aange-
waar weer
legd,
ook
anderen
voerd, waar
onderhoud tralisatie
bekwame bij
der
emplooi zullen vinden; er zullen
en drainage werken moeten worden uitge-
desa-irrigatie-
inlandsche handwerkslieden hun levens-
zullen gaan verdienen.
Hierin zie ik
decen-
toekomst, van meer belang dan de decentrali-
van bevoegdheden, macht of gezag. Ed wat den handel, dien grooten internationalen factor van elk volksbestaan betreft, ook deze zal de goede werking van het landbouwcredietwezen op Java ondervinden. De absolute
satie
en relatieve koopkracht der bevolking zal stijgen en wij zullen
hebben om het mercantiele staats-exploitatiemet het restant dwangcultuur te verlaten en het staats-
gelegenheid sel
dualisme vaarwel
Ook de
te
zeggen.
heer UABIDA8, advocaat en
in Soeratte,
lid
komt voor Engelsch-Indië
van den gemeenteraad tot
ongeveer dezelfde
conclusiën in eene memorie over de toenemingen de gevolgen
van het jongste tijdvak van ellende
in
zijn
district.
Hij zegt
247 „Hel beste geneesmiddel rieden toestand der
zijn
zal
m
verbetering van den
door verlaging van belastingen,
„rajats"
door den aanleg van de noodige openbare werken, door invoering van een goed industrie- en landbouw-onderwijs, door aan-
moediging van goed gedreven landbonw en boven
landbouwer mogelijk
den
het
De
redden,
te
weg om hem
eenige is
een
te
uit
maken aan
nieuwen sowkar (geldleener)
waarden crediet zullen verleenen. dat en vermeerder dat!" "W ij voegen er en
taal
bij:
komen;
hem op
Geld
is
scheppen
te
billijker voor-
noodig, verschaf
Geef van staatswege een aanvangskapizijn kapitaal (den grond) gaan
den inlander op
laat
Steun hem met
zitten.
te
door
de banden van dun „sowkar"
den vorm van landbonwbanken, die
in
alles
geld
misch streven en
laat
gepaste middelen in zijn (econo-
alle
hem
coöperatief optreden
om
te
behouden
te ontwikkelen wat hij heeft, doch nu niet behouden kan. Het behoeft zeker niet gezegd te worden, dat in het kader dezer beschouwingen het denkbeeld ligt opgesloten om ook de inspecteurs van het inlandsen landbouwcrediet over eenige jaren uit de ontwikkelde inlanders te kiezen en langzamerhand hun ook het toezicht op de dorpskassen van inlanders opte-
en
dragen
en
dit
Het aantal dan
zal
zelf
aan de europeesche
al
controleurs
van inlanders
betrekkingen spoedig
tot
te
ontnemen.
het credietwezen
bij
een vijftienhonderdtal, zoo niet
hooger, kunnen stijgen.
Alle aangelegenheden, met het land bouwvak samenhangende, als
ontginning van woeste gronden, rationeele bemesting, ver-
van
betering bereiding,
den veestapel
de fokkerij, de
eu
van
gewas, alsook landverbetering
in het
het
veevoeder, zuivel-
bestrijden
leerlooierij,
in
van ziekten
het algemeen,
zullen
onder de inlanders leergrage beoefenaren vinden, zooals ik die in
mijn
controleurs-tijd
heb
aangetroffen op de
landerijen bewesten de Tjimanoek.
en
veredeling
Daarbij staat
zal
die
daarvan
menigeen
zijne beste
ligt
ook
particuliere
In ooftteelt, groer.tenteelt
een
bron
van inkomsten.
kunnen verdienen. Een krachten aan den landbouw en aan de een
broodje
248 kennis zijner hulpbronnen besteedt, toont dat
hij zijne
belangen
begrijpt
Tusschen
de
Op
ook
dit.
een
overschot
het
papier
ten
spijt
ten
wereldgeschiedenis, het
in
omdat
niet
omdat
Britsch-Indië leert ons
is
daar een overschot en nog eens
van den ergsten hongersnood in de het feit, dat millioenen spijt van
voedsel genoeg was
zijn
staatsegoïsme.
is
waarin een overschot verkeerder
dan een
is
van gebrek,
te
maar leenen. Dat
er
tijden
in het land,
arm waren om het te koopen of Het komt dus voor dat
te
zij
en de cijferkunst der
leveo
afgeloopen jaar gestorven
geen
er
het
geen verband.
bestaat
comptabiliteit
inlanders
van
feiten
zijn,
tekort.
ook voor Java aangebroken. Het staats-egoïsme, dat overschotten tracht te kweeken, komt in conflict met het Die
tijd
is
werkelijke leven, dat de batig-slot-politiek heeft gevonnisd.
Hoeveel te meer is het noodig den landbouw der bevolking op Java opteheffen, waar vier vijfde deel der bevolking land-
bouwers
zijn.
nu
Tot
toe
Zelfs
door
wat wij
alles,
beschouwd
hebben,
beproefd verricht
werd
ambtenaren,
hoofd-inspecteurs
landbouw-onderwijs klein kapitaal
in
eerste
oogpunt
en
hadden nimmer eenig Dat was en is verkeerd en ook
der
cultures
is
een cultuurland en en heeft vooral door
gesteund
noodig,
het
coöperatief
het land.
Aan vaardiger pennen dan de onze die
fiscaal
zonder speciale opleiding.
veelal
landbouw-onderwijs genoten. teconoraisch onjuist: Java
een
uit
gedaan en
die richting
in
zij
het gegeven op al
behoeften telkens en telkens te wijzen.
De
tijden
De vervulling van vele en velerlei behoeften ernstig! wacht op de geldmiddelen, die ontbreken. Waarom ontbreken
zijn
Door
die?
de
de
stelselmatige
merden
woeker,
voortdurende drainage door
van
van
te
aan
exploitanten
niet
eonsequent doorgevoerd
kapitaal-onttrekking,
landaard
stelsel
van
handelen
verleend,
door een
vrijheid
groote
allerlei
door
het land, door den onbelem-
in
cultuurzaken, door ver-
waarloozing van den inlandsehen landbouw vooral.
249 IKt kapitaal
de
Europa,
uit
ontwikkeling der koloniën
tot
in
eeuw hierheen overgebracht, het is tienvoudig
h;ilve
laatste
onze vroegere becijferingen van kapitaal-
teruggekeerd.
Zie
onttrekking
verband met den beweerden inbreng van 500
in
millioen europeesch
ontwikkelings-kapitaal.
vreemde Oosterlingen derdvoudigd
1 1
*
-t
kapitaal der
vooral door het pachtstelsel, verhon-
is,
1880 en wordt een ernstig oeconomisch
sedert
gevaar voor den landbouw, na de opheffing der pachten. Hel is
nu reeds driemaal zoo groot kapitaal
sche
wordt
en
als
een
voor
het aangebrachte enropee-
goed
deel
gebezigd
tot
verarming van den inlander.
Het
bestond
niet
dat onder het cultuurstelsel '1830
proletariaat,
en
ook niet
zich
uitbreiden
kon,
— 1850)
omdat
de
staatsuitgaven in het land in aller behoeften ruim voorzagen, is
verduizendvoudigd
voor
Europeanen
meer
van
betrekkingen
ambten
bezoldigde
betreft
in
den handel of de industrie, maar vooral
Door een
trie.
in
meer
niet
de groote
inlanders en
1880 ingetrokken, bestaan
sinds
zijn
en voor
steeds wordt in die richting voortgegaan,
en
hooger
cultuureentra
de
in
Honderdtallen
steden.
waar het
dienst van den lande, bij
verdedigen
te
niet
de landbouw-indusstelsel
van uitvoer-
rechten (gesteld dat die oeconomisch ooit te verdedigen waren)
worden enkele cultures nog zwaar gedrukt, wordt de producent Voor suiker werd dat recht onder internationalen bemoeilijkt. druk reeds lang afgeschaft, waar ook andere suiker-produceerende landen die rechten reeds voor lang loslieten. Steeds
wordt overal en nog eens overal op zuiniger beheer, op minder en
op
lager
de
dalen, culieren
bezoldigd
lasten
dienst,
personeel
stijgen.
in
In
aangedrongen.
den staatsdienst,
in
De
lusten
den
parti-
den handel, overal worden vroeger toege-
kende buitengewone voordeden besnoeid, afgeschaft, verminHet kapitaal wordt goedkoop, de rentevoet daalt steeds derd. door.
Vreemd
Het aanbod wordt
grooter,
kapitaal overstroomt ons.
van
werkkrachten
alleen
tegen
steeds
lager
loon
uitstekende worden nog goed betaald,
doch het gros der menschen
is
middelmatig, overal
ter
wereld.
250 de middelmatigheden, die de meerderheid uitmaken, regeeren het land of de gemeente uit kracht hunner numerieke
En
juist
sterkte, totdat.
Dit
.
.
.
de waarheid, die zich niet naar om zal richten wij Zij wordt wel is waar niet ons naar haar richten.
is
!
moeten
gaarne gehoord, maar elk weldenkend burger van den staat moet zich verplicht achten haar onder de oogen te zien, indien vermeent daardoor op eene verandering ten goede te hij Salus publica, suprema lex!
kunnen hopen.
Indische Bond schrijve de landbouw-belangen van
Ook de
hoofdbron moet worden gevoeld van ming. Elk weldenkend burger van
aller
den
welvaart of verarsteune deze
staat
zoozeer toont een open oor en oog te hebben
die
regeering,
aangezien hierin de
in zijn vaandel,
boven aan
den inlander
voor de volksbelangen, in hare zoo uiterst kiesche taak. Wij weten zeer goed met deze publicatie ons eigen belang niet te
— integendeel!
dienen
eigenbelang
te
hebben
nimmer getracht dat
bevorderen, maar hebben ook nooit verzuimd ons dat plichtmatig voorkwam, zoowel als
waar
spreken,
te
Wij
(')
ingezetene en als mensch. Wij wezen op het gevaarlijke eener
domme
van
nabootsing
Engelsch-Indische
van
systemen
bestrijding eener te ver gedreven exploitatie-politiek van de Dat was en is geen onwelwillendheid. Het Engelschkoloniën.
Indische
voorschottenstelsel vooor den landbouwer
bruikbaar
alleen
voorzoover het
voor,
komt ons
geld verschaft tegen
lagen interest, en nuttig, voor zoover het den landbouwwoekcr
een weinig tegengaat.
om
nisatie
Maar
Het
bezit echter
kunnen slagen. was geen coöperatief
te
vooral, het
geen voldoende orgacrediet,
het ontwik-
kelde en hief het volk niet op, als daaruit niet geboren
had daarom geen
Op
Java,
grondbezit
l
(
)
o
Reeds en.
:
het
dit zelf.
in het desaverband, in het communaal den geest van coöperatie en solidaire aanspra-
waar in
succes.
De Engclschen erkennen
wij
mochten
wij
hiervan
de
duidelijke
bewijzen
ont-
251 kelijkheid op allerlei gebied onder het volk zelf de krachtige
elementen
vinden
voor
een
daardoor
snel
te
organiseeren
inlandsen coöperatief landbouw-credietwezen, waar nog zooveel
gebleven en op agronomisch en (eco-
kapitaal in den grond
is
nomisch
terrein
nog
zoo
gedaan,
daar
het eeuwenlang verwaarloozen van zooveel,
is
dat voor de hand
ligt
om
oneindig
veel
goeds kan worden
voor allen een beteren maatschap
pelijken toestand te scheppen en de volkswelvaart te verhoogen, die van zelf kracht naar buiten
met zich brengt, eene
verdedigen
staathuishoudkundige
woord
minister
van
Canning
met
fout,
eene
die
het
kleine
niet te
gevleugeld variatie tot
axioma verheft: „In matters of colonial administration, the faull oftheDutch Is
griving
too littlc
and asking too much."
.
VAN ERRATA,
LIJST
Blz. I!l/.
.'}
21
Tih-
regel
van onderen staat „onze" moet
2de
regel
van boven staat bevloeïingen moet zijn „bevoeïing
„on
zijn
en".
onderen staat „zelven" moet
Blz.
i»>
16de
regel
v
Blz.
47
2de
regel
van
Blz.
52
3de
regel
van boven
lil/.
59
2de
regel
van
Blz.
~i'->
2de
regel
van boven staat „persoonlijke
lijk
in
boven staat „naar
l>< >\
staat „vorig
.
in staat „met'
:;//<
../<-\\>-
.
moet zijn „raar". moet vervallen
>n
„men
zijn
moet
.
zijn
„pers
.
Blz.
83
2de
regel
van boven staat
Blz.
97
4de
regel
van onderen staat
Blz.
98
'.Mr
van
regel
boven
..'lit
('),
staat
moet vervallen.
.
moet vervallen. moet
„aflestaan'
„afte
zijn
staan
boven staat „e.a." moet
Blz.
106
17de
regel
van
Blz.
112
14de
regel
van onderen staat
Blz.
114
Me
regel
onderen
van
staat
„ca.'
zijn
moet
..luit
„het".
zijn
moei
„gecompliceerde'
zijn
„gecompljceerden". Blz.
122
5de
kas
trale
Blz.
12.*!
6de
regel
lil/.
124
12de
regel
onderen
van
regel
staat „contrölekas" moet zijn „cen-
.
van onderen staat „kapiaal" moet
van
onderen
staat
„kapitaal".
zijn
„contrólebanken"
moet
zijn
„centrale banken".
boven staat „dezen
Blz.
133
17de
regel
van
Blz.
138 13de
regel
van boven staat „socialen" moet
lil/.
I7i.t
2de
regel
moet
„deze".
zijn
zijn
„sociale".
van onderen staat ..kan" moet zijn ..kon". regel van boven staat ..1902' moet zijn 190?"
Blz.
193 13de
Blz.
204 bovenaan slaat „XVII" moet
Blz.
245
LI de
regel
van boven staat „Leray" moet
lil/.
239 L3de
regel
van onderen staat „indidueele" moei
zijn
„XXVII". zijn
„Lerov". :ij>t
„indivi-
duëele". Blz.
240 13de
regel
van boven vlaai „parasieten van'
1
moet
zijn
„para-
sieten op' BI/.
246
Iste
regel zijn
bovenaan staat achter „geholpen' een
komma.
een punl
moei
HG 2051
I52J35
Heutsz, P. J. F. van Inlandsen landbouw-crediet op Java
PLEASE
CARDS OR
DO NOT REMOVE
SLIPS
UNIVERSITY
FROM
POCKET
THIS
OF TORONTO
LIBRARY
«
* — ^^S ,°
^~ =
lil
o>
^ o
> =So t-^=^=C0 <==^s Ul
'
===co
^.
Q-
;
!
U-
— h-S -i
*-
1
_Ï=LU
3^— =5
«o rr to> co
— Q
1 i
1*
