De Foto op het atofomslag: door do afgestaan
Victoria-watervatten in hun
sehUderachtige omlijsting
Zuidafrikaanse spoorwegen.
MARY
POS
VEELBELOVEND
RHODESIA
EN
MACHTIG
TANGANYIKA
N.V.
GEBR.
ZOMER
"
KEUNINGS
UITG.
MIJ
WAGENINGEN
AAN
SIR
ROY
WELENSKY
RHODESIA'S
,,WONDERMAN"
ZOONVAN
VRIEND
EEN
VAN
DE
IN
RHODESIA
EMIGRANT
NEDERLANDERS
BAOBAB
DE
Rhodesia, land
Symbool van
savannestreken
IN
domineert
aantreffen, die omdat
hijeen
boven
hen
die
merkwaardige
zeer
omdat
En
dat
boom
niet alleen
,,hoofden schouders"
met
anders
zo zijnverschijning
is dan
Zijn aanzien is ruig en geweldig.In betrekuit enorme hij een krijgen en omvang dan zo kan, de onregelmatigals het maar
kelijk weinig jaren kan steken
stam
een
zijngeheleomgeving. ook
bomen.
men
zijnsoortgenoten,
uitstekend, maar
zijn machtige
kan
over
is onder
reus
de meeste
van
Afrika
van
optimisms
van
Hij lijktop een reus van een kerel,die zich weinig om zijnuiterdingen te doen lijkbekommert, aangezienhijzo oneindigbelangrijker takken.
heeft.
is
Hij
dan
op
zo
bent
De
gaan
kan
heus
hem
zo
anders!
de wind
voor
goed
hebben
kan
jaren, komen sterven, te
zulke
is
hijnog verdragen
iets weg
de
voor
al is
gaat
zijnhout
en
een
dat
omdat
je hem
kan
beslist niet
en
hijhet
voedsel
heeft
halen
te
takken,
met
bast is oorzaak er
veroorzaakt
als het .
.
.
ware
Inderdaad,
omdat door
maar
als
hijhet
komen er hijdit goede niet, maar magere dat alles hem rondom droogteperioden dreigtte door en door levend en gezond, omdat hijzoveel de toekomst Meer nog. Hij zorgde voor en legde
.
.
kwade
tijd.Hij
heeft
kostelijkevoorraad
een
als alles rondom
water
hem
in
niets
dan
verschrompeldevruchtbeginsels, gestorven eer ze het jaar geheelkale kwamen, zijnrare, een groot deel van uitnemend eetbare, kalebasachtigevruchten prijken!Die
geven
wasdom
licht,zijnsnelle groei
zeer
wordt
zijn dikke, sponzige bast aangelegd,zodat
vuur
hij
geweldigefles
zelfs Je telt zijnlelijkheid
graag.
en
zich toe
naar
.
tot
op
dat
versmaadt
er
dan
Want
voosheid
geen
zijnsterke wortels
meer
meer
En
waarderen.
het ook
betekent
weet
en
soort.
altijd gevende
Hoe
het
vaak
zijnverschijningfascinerend
je vindt
niet. Sterker,
de allerbeste
van
lijkt, vergeefje hem
boom
een
kolonist
wanstaltigeaf
bij het
lelijkis
some
pionier,een
een
dat
hijzelfs
in verstikt. Door
een
een
bosbrand
weet
procede,waarvan
te
overleven, omdat
hijhet geheim
niet
het
prijs
weet hijin zijnbast een medicijnte bereiden,waardoor menselijke geeft, vinden en voor genezingkunnen lijdendaan oogziekten, mogewezens, behoed. blindheid worden lijke hemzelf kostbare water laat hijhet ook voor uit zijn In de droge tijd zo zodat de inheemse bast aftappen, bevolkingzich er mee kan laven. Van en papier vervaardigdworden en in zijnbastvezels kan heel sterk touw er zelfs primitieve kledingvan weven. tijdenvan nood kan men
Als de
mensen
dan hebben
vinden.
Yaak
verminken
want
ook
de
hem
mensen
hijzelfs als
door
boot
bestemming,
der zeldzame
in het
af de
zijhun de rivier
over
land
doden.
kappen,
netten
is
.
zo
drijeen
brengt naar
nabijheidvan
.
en
verblijf-
zijnmachtige stam
van
droge,Afrikaanse
uit
bewijzen.Het
hijleeft in de
altijdnatuurlijkals
stromen
takken
waardoor
zijhem om dan kan gebouwd worden, die hen
een
grafvoor
diensten
Hakken
houden.
hem
hun
zijnzwaarste
verschillende
hun
ze
wel twaalf personen
soms
dient
soms
hollen
hebben,
gebruikenals ,,kurken",
licht dat vissers het
hun
Ja,
kan
dat hout
uitnemende
hoofd
hun
boven
woning, waarin
een
ze
plaatskunnen
vend
dak
geen
een
.
Apenbrood Laat
brood",
mengd men
in
in leven
hem
men
door
met
water
Europa
verfrissende
een
Egypte
en
zijnvruchten, bekend
dier gegeten worden.
en
mens
kunnen
dan
Zijgeven uitgepersten vereeuwen geledenkende
Reeds
drank.
de vrucht
als ^pen-
de baobab
van
als middel
tegen
gedroogden tot meel gemalen naar bevatten De zaden een genoemde landen werd uitgevoerd, grote hoeveelheid vette olie, die voor verschillende doeleinden kan worden gebruikt, andere onder de inheemse bijde bereidingvan vernis, maar bevolking ook wel hun voedzaamheid.Ze eet ze rauw om zijneven smakelijkals bijvoorbeeld zonnebloempitten. De houtachtigeschalen van drinknappen, zijnvruchten zijnduurzame koortsen
of
met
E6n van
ander ,,vaatwerk".
vormen
Hoewel
hijzo weinig voor
boom, die geheelalleen
sommige boom
maken, De
dat
de
aan
pionierendvolk
een
zo
heel
die taaiheid
boom,
,,baobab" de
meer
wonderlijkeboom voortdurend gevende
verlangtis
deze
.
schenkt
mens
dan
een
.
.
heel bos
andere boomsoorten!
die, als het
die blijven,
zichzelf
wonderlijkenaam
zijneven
Is het wonder
De
deze
waarom dysenteric,
en
waarvan
moet,
zoveel
deze
men
levensmoed
zegt dat
tot
gebrek kan
weinignodig heeft aan
boom
en
zich
symbool koos
lijdenen zo
toch
?
in leven
weet verdienstelijk
te
paart!
hijgegeten 10
en
gedronken kan worden,
hij zo nodig voor twintig meter hoog dat
omvang!
Men
had
van
tedag,toen Want
deze
wordt
en
ook
some
deze boom
zorgt, de
zelfs
die
reus
twintigmeter
en
meer
dan in
meer
ereplaats gegeven op de grootse ten1953 de gehouden in Bulawayo ter ere van Rhodesia, Cecil Rhodes, bijde herdenkingvan zijngeboorhonderdjaargeleden.
die toonstelling,
stichter
onderdak
kledingen
in
boom,
voorkomt, treft
men
een
werd
die behalve
vooral
aan
in
Afrika, ook
in
11
in India
Rhodesia, land
van
en
West-Indie
optimisme
.
.
.
VOLWASSEN
WORDEN
RHODESIA'S
DE
Bewogen verleden
STEEDS
HoopvoUe toekomst
komen
meer
Zuid- Afrika
naast
de beide
ook
Rhodesia's
in de
In de eerste te staan. plaatsomdat genoemde belangstelling ook van hun grenzen wijdervoor Nederlanders,hebstaten immigratie, andere redenen. Het is nog niet zolang Maar ben opengesteld. er zijnnog geledendat de Rhodesia's zich met het aan hun oostgrens gelegenNyassaland hebben verenigdtot ,,theCentral African Federation", wat in de
Nederlandse
toekomst
in dit deel
rust
deelte en
Afrika
van
het ideaal
van
betekenen
grote factor kan
een
Generaal
van
Cecil
van
Smuts, Zuidafrikaans
Jan
land
zelf,bewoond
orde
van
en
totstandkomingeen klein geRhodes, diamantkoning en empire-builder
burger,werd verwezenlijkt. dit feit verdient dit gebiedonze Ook om fascinerende
het bewaren
welke
door
en
voor
door
en
wereld-
En dan belangstelling.
is er het
een
staatsman
volk, dat bekend
ten spijt van, optimistische levenshouding, die het heeft moeten ovenvinnen lijkheden
misschien en
nog
staat
om
zijn
juistdoor alle moeimoet dagelijks
over-
winnen.
Machtigenatuurwonderen Omdat den
door
al
de
is voor wegvallen,
meer
reptheidder daar
om
bewoond
steden, sterke
uitvindingvan
natuur
binnen
eens
een
vacantie
door
een
volk,
de
mate
levensmoed
waar en
steeds
snellere vervoermiddelen
de hunkeraar
naar
de schoonheid
afstanen
onge-
tijdde mogelijkheidmisschien door te brengen in dit fascinerende land, bijdegenen,levend buiten de moderne der oude pioniersnog in de gastvrijheid afzienbare
aanwezig zijn.
Men denke in machtigenatuurwonderen de eerste plaatsaan kilometer langeVictoriawatervallen, de twee op de Noord- en Zuid- Rhodes! a, tweemaal hoger dan de Niagarafalls, grens van in hoogte dat wil zeggen zo hoog als de Dom Utrecht. Ze worden van In dit brok
echter
ver
derddertien
Afrika
vindt
overtroffen meter
u
door
.
de Kalambo-watervallen,
omlaag donderen
in Noord-
13
Rhodesia's
.
.
welke
tweehon-
hoge noorden,
maar vlakbijhet vriendelijke,
In Noord-Rhodesia
twaalf, die
wegschui-
lessen. Dat
wil bestemmen
en
Afrika", zoals ander
liefst
weleens
wereld, dag verfrist
mens,
zijneigen moderne
hijalleen die lopenuit te sterven. als mijl,dat men
nacht
en
kan
lichaam
naar
woonsteden,
sfeer
wordt
fit
weer
jager
geen
gebieden,maar
dan
dieren schieten,
mag
de fascinerende
men
waar
en
vierkante
Noord-Rhodesia
woel der moderne een
8650
gebiedvan
een
in 29 andere
hijwel
mag
hij daarvoor permissiehebben welke door zijnjachtlustgeen gevaar nog
mijlen beslaan, waar
vierkante
14.500
moet
als
Afrika
van
maar liggenook geweldigedierenparadijzen,
tezamen
schot mag
er
het hart
Abercorn. plaatsje
lende
een
diepin
zo
Bovendien
Park
Nationaal
,,hethart
van
genoemd,
ver
van
het
van
is
ge-
men ondergaan,en waarvan en naar geest, kan terugkeren
de
voor
taak, die daar
zware
wacht.
Meren
Men
ter
wereld km
is 700
niet dat het
voorts
vergete
meer
Het
bergen
en
(1400 meter),in
lang,50
70
tot
Tanganyikameer, op het zuiden breed
km
ligt750
uit
dit
eerst
de
ruige,verschroeide, gele Afrikaanse aanschouwde, dat
meer
Zee deed
de Middellandse
aan
Allerlei watersporten er
beoefend
nieuwe
weer
grenst. boven
verrukt
de
hij,
toen
het
wildernis, voor
oevers zijnheerlijke
met
diepste
sterk
zo
denken. er
bedreven
worden
en
de
visvangstwordt
bevolkingals door de vele EuropeRhodesia, Tanganyika en Kenya hierheen komen om er
zowel
die uit
anen,
kunnen
hem
het
meter
zeespiegel, omringd door bergen. Een beroemde als Livingstonewas ontdekkingsreiziger komend
na
Noord-Rhodesia
aan en
een
door de inheemse
krachten
woongebied terug
te
wereld
aantreft.
Vanuit
Noord-Rhodesia
op
te
doen, alvorens
keren. Er komen
kan
men
vissen
per boot
een
naar
de hitte
in voor,
tocht
die
maken
van
men
hun
eigen
nergens
over
ter
het meer,
tocht een liggen, aardigebad- en havenplaatsjes die vier dagen duurt voert en langsde tropischbegroeideoevers. Soms kunnen geweldigestormen, die alleen in een bepaalde tijdvan het zowel als dat in Nyassalandin jaar voorkomen, het water van dit meer hevigeberoeringbrengen. Het verrukkelijke meer van water, dat zoet Nyassa met zijn glashelder drinken kan, zijnmet is en dat men baaien,zijnompalmen omzoomde trotse van lijsting bergen,trekt, evenals het Tanganyikameer, als een de wereld een die in dit deel van nieuw mensen en magneet Afrikareizigers aan
welks
oever
zeer
14
trachten
bestaan
vinden,
te
ais men,
verkoelend is de wind de plotseling
groen,
tot
minder
lets
en
in het
diep
hart
dan
Want het
diepstvan
binnenzee
een
tot
wonder.
geen
uit het
van
hier
En
toe.
komend
verten
-
breed
km
80
wijde lang van
km
opend, 600
zich
naar
hoe
tropisch
zich ziet ge-
voor
Frankrijk
24
zijn grote breeder,
het
van
—
Tanganyikameer. Nyassalandis
schoon
zo
dat schilderachtig,
en
Het
wil bevorderen.
er
men
steeds
het
meer
zijner de heerlijk de avonden, als de krekels hun hoge zang te zeggen wat van en morgens de naderende onder de ban van laten horen en men tropennachtkomt? M atoposbergen, de uiterst fascinerende die vanuit Ik denk voorts aan zich waar Bulawayo thans zo gemakkelijkzijnte bereiken. Dit gebergte, is zo Cecil Rhodes ook het graf van bevindt, heeft zo'n eigengelaat, onmogelijk in enkele regelszijngehuiveringwekkendschoon, dat men deze voelens kan uitdrukken, teweeggebracht van bijhet aanschouwen In het hoofdstuk Rhodesia's stichter,Cecil Rhodes, is over bergwereld. daarover meer geschreven. toerisme
is
er
hoe
maar
warm,
Geheimzinnigemines En
dan
is
ook
er
zuiden, de Vumba
de
en liefelijke tegelijk grootse bergwereldin het genaamd. Niet zo heel ver daar vandaan vindt men
de thans
wereldbekende
Renders
als
Zimbabwe-mines,
blanke
eerste
aanschouwd.
in 1868
door
hebben
hier
Wie
vernuftige wijze hun stad gebouwd? Er is een bedoeld en gebouwd werd op een verdedigingwas op
1000
sombere
uit het
meter
waarover
de
boeiende
een
kan
het
Het
was
ontzettend
er
in
nadat
dit
in
ze
beet
gebied
dat
stammen,
ligt; een van overblijfselen tempeldood de deze in spookstad, geur van Op de gloeiendedagen geschreven.
Allan
Wilson
zestien
en
zijn mannen,
van
gelokt,tijdensCecil Rhodes9
zich hebben
er
door
de Zimbabwe-rulnes
dieven
zijngeroofden
Arabisch porselein, wordt maar
nu
bewaard
ook in
voorwerpen
glaswerken kralen, kralen
Kaapstad van
Men
versmolten.
in verschillende
hier
en
musea.
zelfs in Londen
afkomstig.Uit
vond Veel
.
Die in
.
.
er van
gevonden, veel
ook
moet
Perzisch
het schoons
en Bulawayo, Salisbury museum), hebben
(hetBritse
niets kan
15
strijd
doodgevochten.
prachtigegouden voorwerpen sieraden,smeedijzerenen gouden ornamenten, maar heerlijke zijnin
stad
zijn.
hinderlaagwaren
een
tegen rebellerende Er
werd
roman
dode
een
de
de
hangt er regentijd
voor
granieten heuvel,
waarin omhoog rijst,
gegroepeerdrondom
mines
complex. In
dal
jager Adam eeuwen geleden
die acropolis,
zo
welke
de
men
echter
opmaken,
wie
bier
hebben.
geleefdmoeten
En
de ouderdom
over
der
mines
last
men
Sommige geleerdengaven ze drieduizend jaar, 600 jaar! anderen maar deze bouwwerken De stenen van zijnzonder voegmiddel op elkaar gestapeld, juistzoals de Inka's en pre-Inkavolkenin het Andesgebergte Cecil Rhodes het land aan deden. In dit gebied leefden voordat het Britse Empire toevoegde,de Mashona's, ,,kinderenvan de zon" genaamd in het duister.
eveneens
-
alweer
belen
moet
men
onder
hun
\vrede
barnend jongefederatie
de kaart
u
het genoegen
gezeten, in
Mata-
laatste
uitgemoord.
in dit land
men
de
moderne
een
samen-
vrede heerst.
waarin leving,
Als
vindt
door
zijnze
Lobengula de
groot deel
een
voor
Nu dit is langgeleden.
Maar
Later
-.
opperhoofden,waarvan
bestreden, verslagenen
was,
De
de Inka's denken
aan
het
van
om
leven
van
deel zuidelijk
de hand
aan
van
opslaat, -
atlas,comfortabel
uw
reizen
gedachtenverre
Afrika
van
doen?
te
dan
-
in
ziet
kent
ook
huiskamer
uw
hoe
u
u
Zuid-
en
dat Zuidmaar liggen, Rhodesia de westzijdebegrensd wordt door het geweldigeBechuaan analand, Engels Protectoraat, een der gebieden,die Zuid- Afrika opeist voor Engeland echter niets wil samenvoeging met de Unie, waarvan Noord-
Rhodesia
weten.
ziet Oostelijk
Afrika, en heel aan
noorden
ten
u
het
geweldigeMozambique liggen, PortugeesOost-
Noord- Rhodesia
tussen
fijntjes Nyassaland,waar water.
Het
lijktniet groot
het is toch nog twee een en NoordWelnu, het besluit om
nog
de
,,CentralAfrican
uit te breiden met
zal in de
met
andere
en
dat
tussen
de
machtige
half maal en
Zuid- Rhodesia
is
een
tabaks-
u
met
ons
in
ligt
herinnert
landen-broeders
in,
eigen land.
Nyassaland te
in de toekomst
Federation",
staten,
strook
groot als
zo
misschien
desia geworden. Noord- Rhovooral zijnkoperrijkdom,
feit
zijn bodemschatten, waaronder eerste plaatsmijnbouwgebiedworden,
zijn onafzienbare
Mozambique
enonne
frisse blauwe
een
maar
verenigenin
de Transvaal
van
Zuid- Rhodesia
maisvelden, ook
ondanks
industriegebied, land, Nyassain dit laatste gebied landbouw veeteelt uitgeoefend, Zuid- Rhodesia en terwijl vanzelfsprekend steeds meer industrieen krijgt, ook dit land bezit hoogstbelangrijke want bodemschatten. Er wordt naar goud, vooral in de buurt van nog altijd Bulawayo, gedolven.In Wankie, op de weg van Bulawayo naar Noordzelfs een van de rijkste Rhodesia, vindt men kolenlagenter wereld. Te Shabani liggen asbestvelden en chroom treft men in Selukwe belangrijke en aan. op andere plaatsen toeristenland.
Maar
en
worden natuurlijk
16
ook
Zelfs
/.
thu
is
de
her
dear
moet
aan
inner en
Gesprek
2.
de
met
jonge
iverkzaam
si
Pox
Mary
van
aanse,
de
Rhode-
spoorwegen
Twee
3.
mannen
bij
noorderlingen
Nederland
uit
die
het in
Rhodesia
best
knnnrn
klaren
4.
Jon%e
4msterdammer
de
hitte
in
op
5.
stone Living-
van
de
loromotief
De commutsie
vangst
Rhodesia)
te
van
Umata
ont-
(Xuid-
land-
Aan
tuinbouw
en
dammen
ministeries
de
van uitbreiding
de veeteelt wordt
aan
desbetreffende
besteed. De door de
en
de grootste aandacht
verrichten
krachtinstallaties; aan voorlichting
en
uitermate
goed werk
de bouw irrigatiemogelijkheden,
de
van
enorme
boeren,bestrijding
planten en niet te vergeten vergrotingder door uitbreiding het wegennet en de luchtvervan vervoersmogelijkheden binding.Wie bedenkt hoe Jong deze landen zijnmoet wel respect hebben onder
ziekten
van
vee
de resultaten
voor
en
die reeds
zijnbereikt.
verdeeld kunnen bijdat de Rhodesia's in zeker vijfzones een worden wat regenvalen klimaat betreft,waardoor rijkdomaan landbouwproducten,groenten en fruit geteeldkan worden. Hoog in de koelte der bergen met een grote regenvalzijnhet thee en ,,diehet doen", daar liggenook de hoge vruchtbare allerlei vruchten In de gebiedenvan het houden van vee. weiden voor middelmatigeregenval vooral vindt mais de men en tabak, en sub-tropische temperatnren ook H ier de citrus- vruchten, maar aardappelen. liggeneveneens gemengkomt
Daar
de
bedrijvenen veehouderijen. hitte
overigestreken,waar
In de
schapen,al
naar
vindt
de
men
gebieden het uitoefenen
verbouwd.
veevoeders
vooral
worden
de
gelangvan
of mindere
de lucht
gezienvanuit
-
de laatste officielegegevens
Rhodesia, 7.000
maal
is
of het houden
wonen
er
halfbloeden ,,gekleurden", zo
blanken
en
is, is het nog
een
kleine
Daar leger.
veel
intensief
ik heb de
er leegte gebracht.Volgens
166.000 blanken Indiers
in Noord-
Maar
uitgestrekte
Het
wonen
in Zuid-
nu
wat
twee-
het
van
ongeveer
naturellen, behalve
circa
en
Rhodesia,
het 't grootste deel
waar
millioen
twee
en
in cultuur
ongeveer
dus.
groot als Zuid- Rhodesia,
tropischheet
-
daar
en
pluimvee is hier
van
naturellen,bijna5.000
2 millioen
ongeveer
dusver
tot
valt
er
vinden.
kan
onmogelijkdoor gebrekaan voldoende water. NoordZuid- Rhodesia Slechts een gedeelte en van van
die
regen
gaan,
gehouden of
slechts alleen in
omdat
veeteelt
en
in hand
koeien
worden
voedsel noodzakelijke
het
landbouw
van
Daar
meer
geweldigeranches, vee
hand droogtedikwijls
en
jaar
62.000
Indiers
en
gekleurden. blanken en naturellen tussen getalsverhouding 1 op 12, in Noord- Rhodesia en Nyassalandligtdeze nog veel ongunstiger. In het eerstgenoemdeland is dat 1 op 32, in het laatste zelfs 1 op 360!
In
Zuid-Rhodesia
Laat
men
toch
is de
niet
denken
problemen, voortkomende zijnland. Dat betreft
net
dat uit
zo
de
Zuid-Afrika constellatie
alleen worstelt van
goed deze jongefederatie
Afrikaanse landen,vooral in het
oosten
19
van
de en
met
de
bevolking van zo
dit werelddeel.
vele andere
enproblemen Mogelijkheden Bij de totstandkomingvan de federatie der drie gebiedenwerd echter rekeninggehoudenmet een bevolkingvan ongeveer 200.000 Europeanen, circa 7 millioen naturellen. 21.000 Aziaten en gekleurden en der blanken
Sinds door de tussenkomst de
meer
op
bovendien
en bestrijden epidemieen ook de kindersterfte sterk is teruggezeldzamer worden, terwijl de juisteverzorging in te lichten over door de moeders haar van
bracht
babies, breiden
de naturellen alle daar
aantal uit, met
zicb overal
grote
een
toename
in Afrika
nit voortvloeiende
weer
Rhodesianen optimistische
ook
elkaar niet
stammen
bloedigewijze kunnen
meest
steeds
De
de
blanke
van
problemen.
echter
verwachten
snel in
uitermate
in de naaste
bewoners.
Heeft
toekomst land
bun
niet
vele millioenen,indien de plannen daartoe voor bestaansmogelijkheden worden maar uitgewerkt?In 1921 was de grondigen zonder overijling Noord- Rhodesia blanke bevolkingvan nog slechts 3600. Sindsdien heeft
zijzich bijnavertwintigvoudigden
omhoog gegaan! echter rekeningmee er
sprongen
Men
moet
vliegniet
tsetse-
is overwonnen,
vooral in Noord- Rhodesia, er
acre
mee
nog
m2
4000
die
is, dan
houden
beseft
hoe
men
bedenkt
men
het
met
zolangde plaag van
zegt dat minstens
men
waarvan
dat
is eveneens
de
gebiedenleegzullen blijvenliggen,
grote
is. Wanneer
besmet
Zuid-Rhodesia
van
komt
dat
dat
in
een
millioen
60 acre
ongeveer
geweldigeuitgestrekt-
menselijkleven mogelijkis. Er zijnechter grote gebieden reeds van deze plaaggezuiverden men hoopt daarmee in de toekomst de bestrijding de malaria in Nyassaland, verder te gaan, evenals met van de andere gevaren, die blanken zowel als de donkere bevolkingkunnen en bedreigen. heden
geen
Smuts'' visie Niemand voor
minder
dit deel
stichter
van
het
beheerd
in het
en
midden
de felle
nalisten,alles heeft gedaan om vincie
aan
de Unie
zou
minderheid een
stemmen,
zouden
grote toekomst
was
weggelegd,mils het, sinds zijn
van
zijnjaren was
toe
te
der tegenkanting
gestorven, ook
voegen,
zo
de
opvoeren, Smuts geraken .
Empire-builder. Hij wilde
.
zo
als
natio-
vijfdepro-
hijwist dat hijdaarmee het der echte nationadoelstellingen
ofschoon
zou
.
Zuidafrikaanse
Zuid-Rhodesia
tenminste
kiezersaantal,dat tegen pro-Engelse listen
een
geleid.
het, die ondanks
Hij was
in, welk
zag
EngelseEmpire
Cecil Rhodes
goed werd
Smuts
Generaal
dan
dat de laatsten volkomen was
echter evenals
mogelijktoen 20
reeds
tot
in de
Cecil Rhodes een
federatie
geweldigerotswand konderd meter omlaag het een die hier was bet hart in Ook dit tot stort. van zendeling, door te dringen, n.l. de grote ontdekkingsreiziger wilde land had weten Dr David naar Livingstone,die de watervaUen zijnKoningin de Victoriafallsnoemde. moest Zijnlaatste ontdekkingstocht hijmet de dood bekohet land zelf gaat echter veel verder terug. In van pen. De geschiedenis de eerste 1560 kwam Europese missionaris er binnen, en wel de Portugees en
Zuid-Rhodesia
een
van
maar Con$alo da Silveira, er
dat
bezoek
vroegere
jaar later
een
Portugees,de grote zeevaarder terug. Men
historic
Arabische
van
Zelfs dat
digetekeningenop reeds
eerder
Welke
niet in
rotsmuren
hebben
volken
het
men
waar
welk begrijpen reeds
lieten halen?
vandaan seerd
zijnals
Hoe
bedekt
terrassen, inigatiekanalen, vruchten
geteeld?
ondanks
alle
vinden, dat
Koning
er
Salomo
goud ook
naar
terug
en
hebben
andere
waarop
voornaamste
had!
weggraven
verwonderen
te
over-
Kan
men
nu
jaren geleden dat
Scheba
zijn,die
er
hier hun
goud gekoloni-
van overbhjfselen woonplaatsen,
werden
deze
tussen
kunnen
verbouwd
de
en
groen-
enig bewijs kunnen
nooit
men
gebiedenen
het
rijkvan
hoeveelheden ontzaglijke
zijngevoerd.Doch
wat
heeft
men
enkel antiek
gebiedenafkomstigvertelt
kunstvoorwerp deed bepaaldevondsten toch,men
de
grijzeverleden Inyanga-district bijnavijfduizend
granen
Zo
de
vormen.
heeft bovendien
dat is onbekend, geen
uit andere
of
de
Koninginvan
de
met
relaties
gekregen?Ook
in ruSnes, waaronder
hier in dat
vindt
landen
merkwaar-
zeer
in dit land duizenden
in het
bestaan.
mededelingen.
volken, die primitieve
Men
het
de
moet
een
primitievegoudmijnen gevonden,
nasporingen heeft
inderdaad
in de
van
wel
is het
ook
alleen reeds
men
vierkante kilometer
en
5.000
geheerst?En
van
is
eeuw.
andere
maar
en
bouwen?
te
voor goudertszomaar hier een bedrijvigheid
hebben
moet
weten
zo
gelovendat Koning Salomo
voor
hebben
liefst circa
maar
boeken,
in grotten,
en
elfde
en
zijnnog
er
Zimbabwerulnes
genoemde
van blijfselen
Maar
uit de tiende
lang geleden geleefdmoeten
hier
ten
over
auteurs
men
Dan
doch nog verder gaat de dit gebiedgeschreven in de werken
is ,,het begin" niet. Want
vindt
vermoord.
da Gama,
Vasco
reeds
Perzische
en
die berichten
En
vindt
hijreeds
eiland, n.l. in 1502, alweer
het
aan
werd
er
dan
gebruiks-
hierover.
Ja,
die betroffen niet gebied,maar de eeuwen, iets te lang voor Christus' geboorte,die hadden alleen maar kralen. Kralen Het zijnin hoofdzaak maken met onze eigenjaartelling. Arabisch,Indisch of Europees maaksel, kralen,die ook nu nog bij van de vrouwen zijnen waarvan vrijwelalle naturellen in Afrika zeer geliefd de
meest
op dit
artistieke versierselen maken.
22
Ook
vond
men
brokstukken
van
en porselein
Chinees
wat
Europa betreft,onder
werelddeel afkomstig,ontbraken
treuriggenoeg
de voorwerpen, de
uit
Hollandse
one
jenever-
kruikenniet! Heel
dat barnende
blanken.
Er
de
waren
bovendien
dat
de
was
er
jachtenop
in de
der grijsheid
tot
de
op
dag
mensen.
er
de komst
van
nu
der
bloedigebotsingentussen de stammen onderling, lets bijgekomen, hetgeen verschrikkelijkers nog Noord-Rbodesia
Vanaf
noemen.
Nyassaland bidden Arabische slavenbalers uitoefenden en Op hen, die de landbouw
via
en
weg
getintevolksstammen
donker
gebiedbetrof,dat wij thane
vooral bet de kust
van
tijdzonk
leventjeleefden primitief
rustighun en
verre
maar
eeuwen,
leven uit de oude
bun vee
drijf-
bidden.
Slavenhandel Tienduizenden
mannen,
vrouwen
en
kinderen
zijnbier
in de
loop der
de oostkust gekettingengeklonkenuit hun dorpjesnaar vandaar voerd om verscheeptte worden. In tal van havenplaatsenin ook in Tanganyika en Mozambique, maar op bet kruidnageleiland werden gedreven, Zanzibar vindt men tezamen ze waar nog de plaatsen, om stone dikwijlsreeds verkocht te worden voor ze scheepgingen.Dr Livingde slavenhandel. Tot aan het einde de grote bestrijder van was duurde echter deze jacht op mensen de vorigeeeuw van nog voort, al in
eeuwen,
zijdoor Engeland'soptreden wel Engelsepatrouille, op speurtochtnaar
was
halen
en
slavenhalers,een
schepsels geklonkenhulpeloze op
in ketenen te
bevrijden.Sindsdien
weg
het uit met
was
In 1898 wist
veel verminderd.
naar
karavaan
een van
de kust, te achter-
de slavenhandel
in dit
der Arabieren, hierbij betrokken, werden gegebied.De nederzettingen in de plaats. slecht en Het er voor zendings-en missiepostenkwamen de vreselijke waren blanken, die de donkere bevolkingvan geselvan de slavenhandel bevrijdden. blanken zijngaan koloEen historic vol gebeurtenissen land waar in een werd gebouwd op de plekwaar niseren. De stad Bulawayo bijvoorbeeld, de kraal van de machtigeMatabelenkoningLobengulalag,die een eens verbond
Hijmoest
sloot
met
vluchten
Cecil Rhodes,
later tegendeEngelsenrebelleerde
maar
in de
Matoposbergen, ontoegankelijke, geheimzinnige werd kraal de grond gelijk maar met lang daarna en zijn gemaakt. Nu maken de inwoners van Bulawayo langsprachtige autowegen hun uitstapjes de de meest dat vreemde rotsen waar naar gebergte, dieren en reuzen hebben, waar vormen van en griUige sagefiguren grotten de kleine zijnmet bushmans-tekeningen meren en muren liefelijk op t ussen nooit liggen Maar kun je er zwemmen, want een oevers. begroeide stierf niet
23
veroorzaakt sidderaaltje schaduw
zitten uitrusten onder
rots
een
van
ernstigeziekte gloeiende dag eens
een
een
op
de kant
aan
het
van
giftige zijn.Dat zijnde
zeer
uit
vrees
nadelen
van
een
in de
er
het gras gaan
in heerlijk
water
je
waarslangen,
voor
Afrikaans
land. En
e'en der
machtige wild-reservaten dan staat uit de overall MBeware of elephants". ,,Denk om de olifanten en hlijf ze vallen je snel aan". en weg, ze zijngevaarlijk als Maar in de grote steden en de dorpen is het leven even ongevaarlijk doet
Sir
een
men
hier,of
tocht
kun
nooit
en
Sir
wordt
Roy Welensky,
iedere
vol
en
te
genoemd de
onlangs tegelijkmet
te
over
is de
Amerika
naar
sparen,
ook
zich
Huggins ,,Sir" voor
mr
zeer
in
zwaar
zijn
lichamelijk ge-
geest, is het voorbeeld
door
de
voor
moeilijkhedenbeen
te
houden.
Roy Welensky
eerst
geweest, thans
Federale toekomstighoofd van Noord- Rhodesia, van minister-president
emigrant bijzijn pogingen
slaan
Rhodesia
reeds
nu
het
merkwaardige man, van watervlugen scherpzinnig
wicht, maar
Godfrey Huggins
als het
kreeg. Deze
naam
Sir
die
Sir
aristocraat
huidige Zuid-
het
der federatie. Maar
gouvernement
betreffen.
Roy
van minister-president
hoofd
het snelverkeer
van
twintigjaar is de
dan
Meer
het gevaar
het moest
Godfrey*en
door
ten
zoon
trok, slotte
van
een
het
met naar
Poolse
arme
landverhuizer, die had
beetjegeld dat hij daar
weten
emigreerde.Als jongen in zijneentjezijn geluk
Zuid- Rhodesia
huis om jaar verliet Roy het ouderlijk te beproeven. Hij \verd mijnwerker,vervolgensstoker bijde spoorwegen, nist zoals nu zovele Nederlandse jongemannen zijn.Hij wist het tot machi14
van
brengen,werd kampioen-bokservan Rhodesia, ging in de politick, waar hijvooral de kampvechter werd der mijnwerkers en spoorwegmander Noord- Rhodesiaanse het hoofd Nu staat hijaan en nen. regering, in het parlementsgebouwte Lusaka, de meest heeft zijn werkvertrek stad van die ik ooit heb bezocht, een pioniers merkwaardige hoofdstad wild en wijdland. in de ruigtevan een heeft mij onomwonden Deze man gezegd dat hijzeer prijsstelt op de te
komst
van
meer
Sir
Nederlandse
GodfreyHuggins zijnb"den
Hij
en
van
bevorderingvan
federatie
emigranten.
tot
immigratie van
iets groots
Sir Godfrey Biggins,als
thans Lord
arts
Malveris, vanwege
in Rhodesia
mannen
gekomen,
zijngrote verdienste 24
hebben zo
intussen
bijde
voorstanders
warme
Slechts
blanken.
Beiden uitgroeien.
twee standkominghiervan gestreden, *
trouwens
zo
alleen kan de
jaren voor
verschillend in de adelstand
van
de tot-
elkaar
verheven, is
totstandkomingder Federatie.
zijnleven
zelden in
als
men
De
Rhodesia's
zien als hun
hebben
vaderland.
tweede
te
££n in hun liefde tot hun land.
maar
die het land willen gaan werken technische geen
,,settlers" nodig,mensen
schooldheid zijnhier
groots op
ontmoet,
en
wil
veel waard
even
bouwen
De
te
om
Men kapitaal.
als
is
lets
bezigom
heeft al veel bereikt.
men
Zijner emigrantendie terug willen? Zijn er bijalle voordelen zijmissen meesten
zeker
de
van
vorm
de
vormen
land
een
zo'n
met
hen
onder
alles
om
wat
samenleving?De
jonge Westerse
die cultuur, in
missen, doch zeer lezingenen tentoonstellingen bezoekers hiervan ook in ons eigenland een nog niet altijd leven, dat zij bijeen volk? Sommigen missen het geestelijk concerten,
-
als
kerkbezoekers
trouwe
van
tweemaal,
dat
ze
ver
mede van
in verband
een
kerk
het klimaat.
met
dat
wonen,
ze
er
De
smaakten.
eenmaal
zijnin Afrika anders, zijzijnkorter,maar zo
die terug willen
Ja, natuurlijk zijn er
niet.
in Nederland
dusver
emigranten
-
minderheid tot
in
moeten
ook
per
Het af
maar
diensten
Zondag, in plaats kan zelfs gebeuren heen
toe
en
kunnen
als de Prysbyterianen Methodisten hebben in bijnaalle belangrijke plaatsenvan de Rhodesia's hun gemeenten. De Kerk van Engeland heeft het groots te aantal leden. Voor die De R.-K. Kerk is eveneens vertegenwoordigd. op vele plaatsen Protestantse Nederlanders, welke niet direct het Engelszo machtigzijn Doch
gaan.
dat
ze
euvel
dit laatste is een
door van
een
vele
kerkdienst
er
komen,
reeds
kunnen
te
de Zuidafrikaanse heeft
in die taal
emigranten
het is allernoodzakelijkst
is dat
de taal
gestichtkunnen
zijzich hun
van
sprekenen
kerk. De Nederlands
zelfs op tal
van
de
Zowel uitzondering.
die
nog
niet altijd
nieuwe te
bewust
verstaan)is
Hervormde
(het grote hoe zijn,
vaderland, voordat Kerk
o.a. plaatsenhaar zendingsposten
de Zimbabwe-rulnes, welke
worden
er
zij
bijnaoveral
van
Zuid- Afrika
een
aan
de
voet
,,M6re-ster" van symbolischenaam welkom is. Toen deze post in 1941 draagten waar iedere toerist hartelijk vijftig jaar bestond, werd er een inscriptie aangebrachtin een rots, die net als 6en in Brazilie vanwege God" wordt genoemd, van zijnvorm ,,Vinger een geweldigemonoliet, van rulnes en graven weg wijzendnaar omhoog. heb ik kunnen hoe hartelijk de Zuidafrikaners constateren Herhaaldelijk in Rhodesia, zelf wetend het is naar vreemd land te emigreren, wat een de Nederlanders in hun kerken begroettenen in hun kring opnamen, waardoor vooral de jonge mensen in de jeugdclubsdirect vrienden en van
vriendinnen Er
de
kregen.
zijnuitnemende
'% niet **college's
in de Rhodesia's, scholen en onderwijsinstellingen alleen voor ook voor de kleurlingen, Europeanen,maar
25
Aziaten de £r
naturellen. De
en zendingsgenootschappen missie,speleneen grote rol bijhet onderwijs. van opleiding zijnhuishoudscholen, instituten voor en
neel, verpleegsters, technici,en beeldende zal
Men
er
onderwijspersoonderricht
academisch
in de
kunst.
echter
er
zijnkinderen
plaatsheeft men
is ook
kleiner schaal
op
rekeningmee vooral
en
-
zenden
te
de grotere
het
voor
in 6en der grotere steden
dat
in vele
men
jongens en meisjes
naar
-
volgenvan
Umtali
de
en
gevallen
een
andere
bepaaldonderwijs, tenzij aan Salisbury, Bulawayo,
een
Ik denk
woont.
Gwelo, Que-Que, Gatooma,
houden
moeten
nu
grotere plaatsen in Rhodesia
pensionatenvoor de Nyassaland.Er zijnechter overal voortreffelijke ouders slechts matige kosten meebrengen. jeugd,die voor niet welgestelde Tal van bezoeken universiteit in Engeland later een jonge Rhodesianen en
of in de Unie
Hoop Wat
en
Zuid-Afrika.
van
verwachting
de steden betreft,Salisbury en
volgenseen vast plan gebouwd en grootse gebouwen en monumenten, niet ontbreken. him
tijdmee
Lusaka,
de
maken
te gaan. hoofdstad
worden
luxueuze
plaatsenstreven
er
geheel
indruk
met
flatgebouwen naar
geheelmet
geheelhet
die nog
Noord-Rhodesia,
van
en
moderne
zeer
een
terwijlde
ook de kleinere
Maar
werden
Bulawayo
stem-
heeft naast waarin daar leeft, men peldraagtvan het pionierend tijdperk, zijn lage bungalows ook een opvallendvoornaam gouvernementsgemoderne bouw hotel van het meest en geheelAfrika, zo exotisch zowel het ,,pendant" aanzien als van van interieur,dat ik er alleen nog maar vond in Petropolis, van hoog in de bergenboven Rio de Janeiro.
Inderdaad, de Rhodesianen Men van
de toekomst
in gelooft
het leven
te
leven
werken
en
dag; met
De
zon
hebben, ondanks
verricht blijdschap
de resultaten,die geen tot
op
hart.
er
nog
niet uitzichtloos
zoals
voor
blijdschaplets
op te zijner elke
met
men
zijnarbeid
mag
zien. De
ouderen
maken
zich
zonder echter onnodige zorgen, de jeugd leeft opvallendzorgeloos, iedere dag zoals aanvaardt te vervallen,maar men lichtzinnigheid
hijkomt En
men
in het
goedheidvan het leven, ze het harde pionierswerk en genietvan
de ruimte, de
en
hoop
verwachting alle moeilijkheden en problemen.Hier
lokt nog het verschiet. Hier is de toekomst velen in 6ns werelddeel, hier durft men bouwen.
durft
het land. Men
van
de
met
en
dat is het
haalt wat
weleens pioniers,
er
uit wat
er
uit
te
halen is,ook
wij West-Europeanen misschien wat
meer
konden
gaan
26
doen
.
.
aan
in .
vreugde!
navolgingvan
deze
NEDERLANDERS WERKEN
ZU
In de
HET
al helemaal Een
naderde.
RHODESIA'S
AAN
SPOORWEGEN
donker
Hill
de trein vanuit
toen
hadden
Broken
In de hittevan
langeen eentonigereis,die
Nederlanders
ons.
OOK
het binnenland
ruigtevan
was
RHODESIA
IN
mij
de
naar
JohannesburgBulawayo had geduurd,lagachter 32 uren trein gebrachten overladen met
: leeftocht, ,,pad-kos" versnaperingenen een zak met wel honderd sinaasik vooral de naturellenkinderen,die in Bechuanaland appels,waarmee trein renden, had kunnen onze naar blijmaken. echter de aankomst ik niemand kende? Hoe in zou Bulawayo zijn,waar De treinreis had reeds bijnaal mijn optimisme uitgedoofd. buiten winterse Na maanden van even Johannesburg zonneschijnwas de hemel triest geworden met en een laaghangendwolkendek, grauw
ononderbroken
zich
dat
maakte
het uitzicht
hemel, die boven vooral door
na
door
was
en
de
de
en
geen
nergens
ander
bereikt.
een
uitzicht
alles
vlakte,waar groen
te sprietje
geweest dan
een
dat
hing, buiten
stak.
in Rhodesia's Verpleegster Ik had
Het
gestaan, erg somber,
ruige,Afrikaanse
was
er
was
diepblauwe,wolkenloze had
Zuid-Afrika
van
verschroeid uur
einddoel
wolkenlucht een gelewereld, waarboven grauwe verkleumende wind je deed huiveren, zodra jeje neus
raampje
wier afkomstig,
noorden
geluk,dat
groot
verpleegster zat, zelf al
het
eindeloze
een
een terwijl
het
Uur
tot
uitbundigezon
groot deel
droogtegeelen
bespeuren viel. van
de
de trein voerde
omdat
de
een
na
uitstrekte
mijn
Wikstrom
Irene
ouders
in
naar
coupe
een
jonge,roodharige aardige,
genaamd,
Zuid-Afrika
een
zouden
meisje
uit
Zweden die
emigreren,maar
Noord- Rhodesia's kopergloeiendenoorden van Het eten bewerkzaam was. mijnengebiedin het grote mijn-ziekenhuis stond dat daar in hoofdzaak voedsel. Misschien was uit geconserveerd wel de oorzaak dat zijeen zo hardnekkigemaagstoornis had opgedaan, dat men in Johannesburghad haar ten slotte naar bekend specialist een naar gezonden. Daar had ze een kuur ondergaanen nu reisde ze weer, een
jaar in
het
-
ze
dacht
geheelgenezen,
-
terug
naar
27
Rhodesia's
hete
noorden,
waar
ze
vend.
Irene
bezwaren
de
het, ondanks
hield
van
haar werk
niet drukkend
helemaal
heendrong.Maar mijnengebied niets dan been
van
ogenblikde
op dat
gelegenJohannesburg, waar en
en
heerlijk volgenshaar geledenin het zo hoog
de warmte,
die daar
had bittere koude
en
was
ideale voedsel,
allesbehalve
het
en
had
wat
ze,
na
het
wind
winterse
door
merg
jaar in het tropische koper-
met wildernis,waarin mensen ontzaglijke het aardehart machines de modernste openbrekenom er de kostbare ertsen de dagenindemetropolis uit los te wrikken Johannesburg, genoten van der De voelde. zich midden in de wereld weer ze waar grote etalages een
—
—
had
hadden
zaken
moderne
blikken
haar
rondgedwaald,haar garderobehad
ze
had
gegeten. Ze had in de
ze
de
In
vastgegrepen.
warenhuizen
aangevuld.In grote
ze
bussen
enorme
bun
met
twee
taurants resver-
gelukkigom de langspeelplaten, dat vooral miste Want haar pathefoonhad kunnen die ze voor kopen echter nooit jezelf je in een Jong en pionierendland: cultuur! Je moest vond ze. Het leven, vooral dat van moest een een verpleegster, beklagen, dan in. En als dienend leven zijnen ze vond er grote voldoening je je er waren gevoelvoor humor behield en voor ogen hield dat moeilijkheden diepingenrondgereden,en
het me'est
was
.
om en
overwinnen, dan aanvaardde
te
ze
maakte
het beste
jeer
een
Toen
we
.
je de dingen,zoals ze tot je kwamen Irene was een en je omgeving jezelf .
tot
weg
.
.
alleen had
dusver
gevonden.
verrassingl
ik zonder En
voor
die haar
moedige,jonge vrouw, Welk
van
.
het grote station van eindelijk enigeverwachtingnaar buiten
daar opeens
kwamen
twee
Bulawayo
hadden
in de duisternis.
blonde,lachende
mensen
meer
waren nomen
mensen er
-
vervoer,
heer Rene
ook
voor
de heer
welke wordt Punt
gekomen. Behalve
me en
veel door
gebruikt uit Den Haag, eveneens -
met
en
Foot. Die hadden
mevrouw
in Rhodesia
Gees
het oog
mijn
er
waren
nog
hun
truck voor
meege-
personen-
bagage!Bij hen
was
de
Bulawayo. Bovendien bleken er nog twee Zuidafrikaanse relaties aan de trein te zijnen Rhodesiaans een echtpaar!Ik wist niet wat ik zag!Allen hadden gedacht dat er niemand het station zou Hoe voor me aan zijn,behalve zijzelf. had ik mij zorgen gemaakt of er wel een onderdak de nacht zou voor het tekort aan hotelruimte in Bulawayo. En nu met zijn,in verband bleek mijn bed reeds gespreid! 28
werkzaam
Goedknegt gehoord en
CootjeGoedknegt
kolonisten,ook op
mij af,uitge-
op
sproken Nederlandse typen. Dat bleken de heer en mevrouw die in Bulawayo wonen. te zijn, Zijhadden van mijn komst hun huis te nemen! hier om Maar waren nu naar mij mee veel
bereikt,liep
in
hadden
voorschotten
verleende mannen
n.l.
waren
gekozen
af
te
betalen, te onttrekken.
geschooldearbeiders. Ze
nit
Deze
jonge
hadden
dus
een beroep uitgeoefend, beroep dat him hadden meestal verlag,en waarin zij zich de nodige bekwaamheid En nu werden zijplotseling van schilder,timmerman, worven. monteur, electro-technicus, fotograafenz. stoker of rangeerderen dat niet alleen bet op bepaalde tijden vreemd in een in een land, maar gebied,waar Want bloedheet kan zijn. onze jongens hebben niet alleen tropisch-heet, tot maar Bulawayo, Salisburyof Gwelo en andere plaatsen, standplaats Noorddat vlak bij de Victoriawatervallen ook Livingstone, in ligt, Broken-Hill. en Rhodesia, en de hete mijngebiedenals Wankie
alien reeds
welk
Zijwisten
dat
staat
slotte
gaat
zo
Niemand
met
land
ons
had
de
na
bier nooit
men
zich niet gere-
meesten zou
kan
meer
waaraan
aarden.
aantal emigreren,dus een belangrijk Rhodesiaanse Spoorwegen als een springplank
geld om
nalevingvan
te
bet
contract
en
-
wie kan
dat
hen
nachttrein ontmoeten
komsten
,,Laten
hen nog eens te om Livingstonegereisd, hen avonden heb onvergetelijke met en gehad.Op die bijeeneld. hebben ze open met n vert mij gesprokenen ook him grieve
Bulawayo
van
ze
dat
tegemoet
zien,dat zijhun
gaarne
naar
doen",
maar
wensen redelijke
zei
komen,
werk
met
mij,,,wijwillen
Everard
mr
de andere
aan
kant
zouden
echter nogal iets. verzorgingmankeerde geestelijke heeft vanzelfsprekend ook dikwijls maar Zondagsdienst, zaten
groepen
zo
ver
grote bezwaren
waren,
hadden; ieder
motor
van
den, ,,nietsmeer te verblijven
Vriend
van
ons
ze
hun voor
doen
ook, die
zodra
ze
geloofdeden". de jongens eens
houden.
Maar
was
een
aan
wijook
een
Een
zo
spoor-
bepaalde zijeens
wanneer
als een
zich in het nieuwe
dienst in de
vrij
zijzelf aante
geen
schaf-
land bevon-
van nabijheid
dit voldoende?
land
misten, als echte Nederlanders,
meesten
Indien
er
aan
trachten
zou
de stad af, dat het, ook
opleverdenaar een kerk te gaan trachtte zo spoedigmogelijkzich
waren Natuurlijk
graag
inzet deden".
heel him
de
man
kwalijk
-
Ik heb
Aan
ten
men
werken. te gaan ergens in Afrika in het eigenberoepweer ben zelfs een hen gesproken, tweede maal speciaal veel met per
nemen?
De
dat
wennen,
aanbiedingder
gezien,om
him
de
zijn.Daartegenwekenlange somberheid, zoals wij die
zijin plaatsvan
hen
van
heeft de
Men
al hebben
wachtte,
verwerken, uitbundigezonneschijngenieten,
moeten
fen.
hen
werk
groot bet klimaatverschil
aliseerd hoe over
of ander
£en
net
meisje hadden
en
haar
30
niet
zo
ook
de
zeer. huiselijkheid
vlug konden
laten overko-
men
betrof het ook hun
soms
-
gewenst, werden Sedert
sommigen
de komst
vrouw
richtingingegaan.Hoe
zeer
kon
als
zijwel
hadden
gehoopt en
recalcitrant.
Lt. Kolonel
van
-
Everard
anders!
dat ook
het echter
was
De
de
goede van directeur-generaal zeer
de Rhodesiaanse
Spoorwegen is een groot vriend van ons land. ,,Ikmag Nederlands wel zeggen",zo vertelde hijmij,,,datik aan een gezinmijn leven heb te danken. Ik was in Duitsland en de familie krijgsgevangene Cornells Schrijver uit Steenwijkheeft mij gedurendeal de jaren,dat ik gezonden".Na de oorlogwaren zat, levensmiddelenpakketten gevangen ieder jaar bijelkaar komen ze logeren,deze aristrocratische Engelsman en
de Nederlandse
zijngezinen
Spoorwegen hebben
De
andere
vele
ook
nationaliteiten.
familie.
moeilijkheden gehad
Van
de Nederlanders
emigranten
met
hadden
zijgrote verhetzelfde,in fabrieken, mijnen, wachtingen.Doch overal hoort men de na-oorlogse banken of spoorwegen: mensen zijn vaak veeleisend, hun hebben vakkennis, te weinig liefde voor dikwijlsniet voldoende van
werk, komen
zijwaard
wat
tonen
Yoldoen
ze,
dan
goede toekomst. in
bouwen.
Deze half
jonge arbeiders salaris
Rhodesiaanse
om
De
ze
dat de
meer
een
in de natuur
zelf
te
toen
de
ze
en
dan
open
vuur
met
hen
Lt. Kolonel
en
te
Spoorwegen een en verenigdwaren hen hadden
laten
terug willen.
de reis tijdens volgden, maandenlange cursus bussen naar het met afwisseling
tevreden.
zeer
die al
Spoorwegen voor Nederland
naar
waren
Rhodesiaanse
ontmoet,
gingenze ter Matoposgebergteof naar Dan natuur. kregen ze een
fascinerende
boven
bij de
ook
jonge paren
gekregen en
zelfs vol salaris. Nu
werd
hen
Ik heb
zouden
Nooit
eerst
zijn.
wacht
huis woonden, idyllisch
een
critiek,in plaatsvan
hun
met onmiddellijk
Allen hadden
een
ander
gedeelteder
worst picnic,terwijl
Everard
zelf naar
ze
wilde
gebraden toe
kwam
praten.
Spoorwegenzorgen goedvoor
»de jongens"
kregenzijeen uitnemende verzorging. Er was hen enigetijdgeledeneen met een van ernstigongelukgebeurd. deze locomotief had hoofd uit de te ver Hij gestoken,juistterwijl zijn betonnen De gevolgen waren een verschrikkelijk paal passeerde invaHij bracht er het leven af,doch zou hoogstwaarschijnlijk geweest. lide blijven. gezonden en zou, naar ik Hij was naar de beste specialisten als hijniet genas, een levenslange krijgen. uitkering vernam, Toen ik bijde jongens in Salisburywas, waren ze nog diep onder de inAls ,,dejongens" iets mankeerden,
.
.
.
31
druk
de dood
van
leven hadden
18
maar
nog
Op
ontmoette
te spoorweg-cantine
ook
ik
van
hen
heeft
al
voor
Nederlands
wat
,,spoorwegmannen"hielpzoveel
de
het
weer
nog
vrijkoel,doch
gens te ontmoeten watervallen te
en
het wonder
aanschouwen,
spant wel de kroon.
toen
keer per
Livingstonearriveerde,deze
maand
alien,
jongstevan
geheelonverwachts was verrassing groot. Bij ons
een
groep De Livingstone.
hart
warm
ook was
samen
in de was
Boef, de enige Nederlandse ingezetenevan uit ons land is vertrokken, maar die al vele jarengeleden
altijdeen Nu
dienst hadden,
geen
Maastrichtenaar,de
een
was
ze
zover
het
om verkeersongeval
de heer Gerard
nog
vrouw
voor
een
jaar.
avond
een
die ze,
gekomen en begraven.Het
was
hunner, die door
"n
van
het
was
Om
twee
als stoker
dan
nog
zijn
met
eens
nog
October-
De
locomotief
een
jon-
onze
op de Victoria-
bloedheet. op
opnieuw in
werk-
rangeerderop de zwarte emplacementen,in de brandende zon, zijnplichtte doen! Tijdens in Livingstone dat tweede verblijf sjokteik zelf,vergezeldvan een hij" Reid mr hoofd-inspecteur, transpirerende gende, blazende, zwaar gede en tussen had, naamd, die heel veel met de Nederlanders langs op hen te nemen, schier eindeloze rails om foto's van ze dienst hadden. terwijl Bijnaalien voelden, dat ze het op den duur zouden klaren, al hadden de hun oude weer meesten tot ideaal om na afloopvan hun contracttijd Doch hoe langermen iets verbonden aan is,des te beroep op te nemen. Ik zag de woningen, die voor de getrouwde sterker vergroeit men er mee! ingestelde emigranten werden gebouwd, welke de zo op huiselijkheid Hollanders dolgraagwilden betrekken, hetgeeneen aantal reeds te beurt was gevallen. De meesten hingennog met vele vezels aan het oude land. Er waren gelukkigook Nederlandse families,waaronder de Goedknegts,die hun huis doch jammer hen openstelden, slechts weinigen voor genoeg gaven hieraan gehooren dit betrof evenzeer de hartelijke Afrivan uitnodiging te
zaam
kaanse
zijnen
kwam
vaste
voornemen
maal een
Hoe
dit
van
voort
uit
te
kunnen
mannen
van
houden!
de Protestantse
van een
achter zich
eigenbaas milieu
gaande te
vuur
de clubs
zijdeom
Some
het
Of
en
later
weken
maanregenboog reeds
die
hijkon.
om vliegtuig,
de
van
ik
is
vingston Li-
als
kerken
te
maar verlegenheid,
soort met
om
niemand
in
te
bezoeken. some
laten,om
Hoe licht verruwt zijnen blijven. zovelerlei nationaliteit in
een
een
32
daardoor
er
het hele-
niet in
men
land. pionierend zijn, plaats op zijn
jongeNederlandse predikantin Rhodesia vooral voor de geestelijke verzorgingdezer spoorwegmannen, zou ontzaglijk uitgestrekt zijnwerkterrein zijn! zou
zat
maar
hoe
afstanden niet. Hartverwarmend voorgebiedenals dit telt men in de vriendelijke de bijeenkomstte Lochinvar al was cantine, waarbij Overstraten die al in zoveel Rhodesia heeft gedaan heer de ook Dootjes, zaak op bet gebied bandel en emide Nederlandse in ket belangvan van met tegenwobrdigwas. zijnvrouw gratie,
Doch
in
broek
Betalingmet Het
veld nit
Kampen
kwam
met
terug
met
broek
een
,,Dat
gebmiken! Brengt
kon
u
dat
de
kroningvan zei hij.,,Ik kocht
bijweer
aller groeten
ons
bet
van
betaalde
zijn naturellen
voor
over
terug". Koningin
ik
en
Barne-
zo
de
inzamelde,
die
Ernst
stond
van
U !"
voor
Nederlanders
van
wachten, ik ben
even
nog
overhemd,
een
er
zijn werk
voor
gaven en
bet eind
is
echt
avond,
schenkblad,
een
Engeland zendeling,die
een
Aan
,,Wiltu
zei:
en
op
voorstelde.
van
bet
entbousiaste
elkaar in den vreemde.
onder
Hij
fantastisch
een
was
hemd
en
aan
onze
in
mensen
Nederland!" brachten
Toen
ken,
hen
voor
ze
Nederlandse
familie
barakken
vreemde kerend
op van
schoon.
te
cantine, de
en
dit
brengen boven
en
auto
wind
De
barak-
bedienden
getrachter
de
natuurlijkzag je overal
de
bun
ze
bed dat
van
de liefste
alien,Nederlanders
ons
en
Zwarte
hadden
en
plekjeaarde, koepelde zich
sterren.
hebben.
allerlei manieren
Op
vrienden
en
Ylakbijlagen de
auto.
vertrekken
bun
in aan gezelligheid
portretten van Over
de wacbtende
naar
de Nederlanders
waarin
houden
ons
ze
een
wijde nachthemel,
ruiste in het donkere
geboomte.De
.
.
in den flon-
atmos-
hebben het veel minder weldadigkoel. De jongens in Salisbury dan die in Bulawayo of in het bijnatropischbete noorden. Maar warm hen hebben hun werk op de locoVelen van niet op een zijblijven plaats. of in de treinen en hun werkterrein is een motieven geweldigruig gebied, land dat wacht van ongekende mogelijkheden,rijkaan op bewoners, een hun trein doorheen raast, waar ze zo bodemschatten, waar gewend raken
feer
was
aan
wijdheid en ruimte, dat
volle land kunnen
Men
vindt
Het
is nog
ook
zich nooit
ze
thuisvoelen,als ze
landgenotenin
slechts enkele
Zuid-Afrika zich
er
meer
in
ooit mochten
vele andere
een
terugkeren.
beroepen.
jaren geleden,dat de Nederlandse
de jongeen vestigdein Salisbury,
Zuid- Rhodesia, die
kleine, stikkens-
ons
150.000
inwoners
mooie
Bank
boofdstad circa
telt,waarvan
van van
50.000
blanken. Het
succes
met richtte,
was zo
van
die
aard, dat
ook
men
mogelijkn6g groter
succes.
33
in Men
Bulawayo vindt
deze bank
op-
dus Nederlandse
bankmensen in
genoemde
in
Salisburyvindt
zijnNederlandse
in 6£n
u
bouwers
steden. Ook
heeft er zich gevestigd en Philips Er der winkelstraten de ,,Hollandia-bakkerij". textielfabrikanten. Er zijnzakenmensen en op
gebied,sommige Nederlanders staan in dienst van scheepvaartbun hebben. die ook in Rhodesia vertegenwoordiging maatschappijen, N.V. Holl. AannemingsbedrijfZanen De Verstoep heeft onlangs in kilometers honderden Noord- Rhodesia van lengtedwars door de wegen wildernis aangelegd. heb ik gelogeerd In Salisbury bijde familie Leyenaar,die in Heemstede allerlei
een
zaak
bloeiende
had,
liever,vooral
toch
maar
trok
Zuid-Afrika
deren, emigreerde.Via
bet oog
met
bet
gezin
de kin-
op
Salisbury, producten
naar
werkte. En de mijn gastheernu in de Hollandia-bakkerij in een waren tuindorp een reuze gezien.De Leyenaars woonden school en mijn de drie kinderen hadden buiten Salisbury, er hun waar
gastvrouw
had
's Avonds
als het
we
op
dingen,die wij uit
nare
Nederlandse
altijdhet weer
in de
bezoek het
huisvrouwen gevaar
aantal
een
der
een
gezin weer
Nederlanders
andere
in
bureaux
huiskamer
huisboyhad
er
leefden
en
oude
zwarte
land
kwamen
dan
wij mee
luisterden
huisbedienden,
er
alle
met
Ook
actieve
gouvernement.
verenigd was,
vernamen.
ook
soms
prettigeen
hier hadden ook
maar
hier
was
alle er
bij het thuiskomen juist de te lijnengestolen zijn,maar
diefst alien. Eens
van
het
van
uit Nederland, radio-uitzendingen
de
naar
baan
een
eind
bleek
stuks
wasgoed van de niets van natuurlijk gezien.
Gelukkigemensen
Mensing-v.d.Molen, uit Beilen Livingstonebegroettemij mevrouw Rhodesia afkomstig en hier logerend.Enige jaren geleden was zijnaar haar ooms, wonend in Gwelo, een van plaats gekomen op uitnodiging de in opkomst, gelegentussen Salisburyen Bulawayo. Daar hadden In
ooms
prima bestaan
een
hadden ontmoette
met
huis
werkend de
stond aan
de kinderen ook
kleine groep
bijde
waren
zeer
altijdopen
de Ze
spoorwegen. in Gwelo, Nederlanders een
spoorwegen,
meisjeuit
zijop
haar
aan
voor
Rhodesia's
Texel, getrouwd met zaam
Ook
zij voorwaarschijnlijk
waren
in het
mensen
kig getrouwden Hun
bouwen.
te
op
leven geworden.Maar kerkelijk in Gwelo te zullen voor ze niet gedachthaar altijd n.l. haar tegenwoordige die zijnvrouw er man, Nu waren al weer 4 kinderen was ze achtergebleven.
aanstaande
en
weten
waar
het heel ook
een
Wormerveer, woonde.
het kantoor
34
van
had 5
Ze
verloren
jaar geluk-
gehecht.
Nederlandse
hadden
houden.
jongemannen* prettigonder jongeman uit Hij was werk-
de Bata-winkel
in Gwelo.
weleens
ook
some
moeder
mij
geen idee
het oude
naar
ik
geet dat ste
heimwee
zo
voor
mij betekenen.
land
heb,
ga ik
ver
lezen
te
naar
deze
van
De bladzijde. bier
Nederland
kon
vier Nederlandse
iedere maand
wat
vertelde blijen vriendelijk gezicht,
haar
Meneing met
Mevrouw
er
huis ben.
inhoud
gaat
Ik
de
alles wat
eerste
u
ze
mijn hebt
verlangen
in zitten lezen
even
tot
en
ver-
de laat-
ten wij in de tijdschrif-
zijvoor
vormen
en
zo'n
some
spelze bijnavan
bovendien
krijgenen
Als ik dan
nit boven
ver
,,Nu zendt
toe tijdschriften
weer
maar
hebben.
dat
mij de band
met
in het zuiden
van
het moederland." him
Maar
plaatsis
Afrika, waar De
al deze Nederlanders
weten
voor
nog
velen
zeer
....
Jansen
naam
Aan
vaderland
nieuwe
de
Jansen heb
naam
Daar herinnering.
ik, wat
Rhodesia
in de eerste
was
betreft,de
meest
aangename
C. Jansen, die als
plaatsde bouwer
emigreerdeen nu zijnlandhuis in Avondale heeft,een villaMenig flatgebouwheeft de beer Jansen doen verrijwijk van Salisbury. die de familie Jansen genoot, was de voorspoed, het hele ondanks zen en eenvoud. van Mijn afscheidsmaal had ik met de gezin een toonbeeld timmerman
heer waar naar
en
het erg vond
niemand de stad
in het
Jansen
mevrouw
kwamen -
Amsterdam, maar
over
die ieder hem
later
er
ook
anderzijdsde Rhodesia
meer.
35
van
Salisbury, in hun
truck
in de moderne menig ritje
stad
buiten
van
luxueuze
meest
ik ook
ontmoette
jaar naar
restaurant
kolonisten
wanneer
ik zelf heb
-
maar waar gemaakt Daar gebouwen oprijzen.
mee
modernste
de heer
gaat
om
villa's
Frank tabak
en
flat-
Jansen uit in te
kopen,
ZUIDAFRIKAANSE
BOEREN RHODESIA
IN
bijdefamilieVermaak
Cast
bun
DOOR
trekkersbloed ook
Rhodesia's, maar
die gevestigd,
boeren
in
Hereboer
gedreven hebben Tanganyika en midden
thans
bedrijvenhebben
bloeiende
bun
PIONIEREN
alleen in de beide
niet
zelfs in
Kenya, Zuidafrikaanse ruigheidvan bet wijde land
in de zich
en
zich
geheelbijhun omgeving hebben
maar staatsburgers, aangepast. Ze zijnvoortreffelijke
afstamming nooit. Op
hun
ze blijven
Oost-Afrika
door
de tocht
Ook
kwam
in de wildernis
taal
vergeten hun
ze
spreken.
ik verschillende
malen
hen
met
in
ik was plaats,,Haywood",in het district Livingstone, de gast van de hereboer Henry Vermaak, die de Nederlandse tweemaal Barend Hendricus voornamen droeg, der Rhodesiaanse ik kwam Door mr Reid, hoofdinspecteur spoonvegen, de Vermaaks, die goede bekenden hem waren. in kennis met van bruinmet Op het eind van een middag stond boer Vermaak, vijftiger, het verbrand gezicht en haar, mij met zijnmoderne auto voor blond-grijs contact
huis
en
de
van
ook
trucks
de
op
Reids
auto's
op
te
Vermaaks
voor
Later
wachten.
mij dat
bleek
grote kinderen
behalve
er
noodzake-
even
waren,
de
afstanden in Afrika als bijons de fietsen. lijk bijde ontzaglijke zijnkarakter gestempelddoor Mijn gastheerwas een zwijgzaam man, het leven in de wijdheiden stilte van het Afrikaanse land, waar hijbeer 4.000 morgen was hijplannenhad er nog groot, terwijl op zijnbezitting, het zijnegrensde, een even bijte kopen, in vergroot gebied,dat aan band
het
met
feit dat
zijndochter
woonden, terwijl zijntwee hadden
huis De
en
Het
jongerezoon
Steven
man
en
Piet
ook er
op
,,Haywood" hun
eveneens
werk
in Zuid- Afrika
zijnschool
spoedigvan
terugkeren. de grond hangtten van prijs
haar
naar
zou
of het land
de
een
zoons
en
dus
prijzenvan
eigenbronnen 12
tot
16
pond
nauwste
bezit of niet. Over
goed,de
bedrijf groter
dan
met
het
de watertoevoer:
algemeenvarieerden
per morgen.
hier in het
leven beviel de beer Vermaak
noorden
samen
waren mogelijkheden
in Zuid- Rhodesia.
36
er
bete, drogeen
volgenshem
voor
een
eenzame
gemengd
in kraalverband
nen
woonden
ook
en
de huisbedienden
hun
rondavels
hadden. niet alleen water,
plaatshad
De
ook electrisch licht,opgewekt door
maar
dieselmotor.
een
Pioniersleven de
Ofschoon
al onder
zon
tegen de
te
De
openen.
warmte
vloer
en
was
van
tegen de binnenkant
men
Het afscheiding. kwam
nu
op
was
een
mooi
een
gastheeren zijnvrouw
plattestenen bet
een vlakbij,
konden Steve
kilometer
weg.
te
vergat die keek
De
kamers
nu
zag den had-
hoge zelf had gebouwd. Er men echte bungalow voor mijn dit huis zich voor en Katy
dat pioniershuis,
meisje van
Afrika,wel drieduizend
alleen
vormden
donker
omhoog
men
dak.
gegolfdzinken
muren
dan
helemaal als
en
toegeschoven
met
nog
de vertrekken
gewoon dat men de vliegen,
punt, en
krijgen.Het
alleen
de
we
zo
was
van
plafonden
dus geen
zaten
gegaan
Men
gordijnenin de zitkamer. houden
was
Kalis
twee
een
helemaal
woonde
Als Steve
in Zuid-West
haar
naar
hijbijnadag en nacht door, zo'n verlangenhad hijdan had hijhet gepresteerdde vertelde hijmij en eenmaal
meter
reed toeging,
haar
om
te
afstand
zien,
in drie
dagen af te leggen!Maar dat deed hijnooit meer, zo geradbraaktwas hij maar toen langs aangekomen! Eenmaal was hijniet door de Unie gereden, de doch dat door deed ook kortere nooit een hij Kalamazowoestijn, weg slecht geweest en bovendien meer! De weg was op bepaaldeplekkenzeer dacht de hitte,het felle licht en de vreselijke van hij gek te worden Als hijzuidelijker reisde,had hijtenminste meer eentonigheid. afwisseling en goedewegen. De knappe Steve, wiens gezicht straalde als hijhet over zijn nog extra evenals had het vond de uit een hijtelg meisje boerengeslacht hoog-, ik foto van worden dat hijtrouwde! haar moest ste tijd een Natuurlijk denken zien. Ze deed eerder aan boerendan aan een een glamour-girl -
dochter. Hoe en
haar
feerd,
verbaasde
vriendinnen, die
met
als climax
waarbijde dames
zo
uit
zich
men men
de modieuze
over
in allerleiomstandighedenzag
tijdensde
van trouwplechtigheid
Parijsschenen
Steve, in witte smoking waren.
kledingvan
De
te
komen
bruid had
en
de
een
dit
meisje
gefotogravriendin,
heren, waaronder
langesleepen het paar was de en waarvan omringd door bruidsmeisjes bruidsjonkers, Jongsten bloemen op hun pad strooiden. En dan te denken dat de boerenplaatsen, deze jonge mensen waarop in de wildernis lagen!Op het gebiedvan ik woonden, midden die,waar thans
de gast was,
leefden allerlei soorten
38
een
meters
bokken,
er
waren
elanden,
koedoes, ja,zelfs moest
gemaakt. De
worden
kraal, die zich
nacht
niet
leeuwen
herhaaldelijk jachtop
er
koe in de open veenog het huis bevond, door een leeuw
tevoren
zo
eens
was van
ver
luipaarden
en
er
een
verscheurd. Eer
het
op
de
Aan
het huis
van achterzijde
Interieur gebruikt.
werden het
het dier al
was toegesneld,
waren
kon, doch
maar
hevige geloeider
het
gebrul en
er
naturellen
doodgebeten. de
laghet grote vertrek,waar
zowel
alles wat
koeien
andere
als tafelservies
waren
door
deze avond
eenvoudigals
zo
de
maaltijden bedienden
zwarte
gebracht,klaargemaakt onder leidingvan mevrouw Grote stukken vices,rijst, Vermaak te zijn. zelf,bleek voortreffelijk groenkoffie enz. met room, ten, sla,ingemaaktevruchten binnen
naar
werd
afloop bleven
Na
heer kleurenfilms,die
schoonste
het
van
de roep
boven
het huis de
sliepenen glippenen ken
en
Tot
aan
Of
ook
er
met
staande
's morgens
om
een
in de boomkminen.
te tegelijk
ontwaken. tot
de
geen
aanplant klapperdenals reden
hebben
tot en
een
want verheuging,
groene
golfdevrolijkin de
in
de
scheuten
het
was
slechts
enige afstand
op
van
land in de duisternis
familie nog
de
van
het
zien was,
genaamd, er
te
huis
uit te
op uit te trek-
opkomen! weer
dan
ritselde
stilen dan scheen alles
,,kafferboom" opende langzaam zijn
geweldigeboeket
een
zuchtte zichzelf klaarwakker.
geboom
te
de
wanneer
koepeldeen
blaadje zich bewogen, maar Even
zijnkroon
zien
te
zon
bloeiende
De
dan
als alle leden
vroeg,
heuvel
had
zonsopgang
helrode bloemen
Om
bediende geen zwarte de grote bruine bond, Klim
op
land
zwarte
nog
het opeens
te
genomen.
de nachten,
het Afrikaanse
van geheimzinnigheid
ondergaan!
het
dier de stilte verstoorde.
een
van
evenwel
waren verblijf
sterrenhemel majesteitelijke
ook
had
zijnkostbaar apparaat
hijmet
mijn gast-
in de wildernis
Nacht
Het
vertoonde
en natuurlijknog ,,geselsen"
we
De
was.
De dorre bladeren
van
wilde
vij-
de bananen-
geanimeerdgesprek.De plantenhadden bleek niet hun
de vorst
staken
wind, alles deed Dan
wortels aangetast
alweer schuchter mee
hoorde
omhoog. Het gras in het gesprek,waarmee de ik het doordringendgeluidvan
dag blijbegon dat in een boom De huisjongen was ijzerop ijzer. sloegop een stuk rails, iedereen had opgehangen,het teken dat het half zeven was, op te zich had klaar te maken de dagelijkse arbeid te gaan. staan en om aan De laatste dag van ik des morgens al vroeg vertrekmoest mijn verblijf ken. Het was Zaterdagen er was juisteen groot feest op een der boerennatuur
.
.
.
39
de
plaatsenin
Men
nodigd sprakenwe
alle bewoners
waar nabijheid,
waren.
betreurde
af dat ik
het dat ik
enigeweken
over
nit de
wijdeomtrek
niet been
er
kon
en
gaan
op gedaarom
terug komen.
zou
Heengaan en terugkeer bracht
Men
Yermaak
Het
avond.
zachte
een
was
lantaarnlicht. Mr een
langs de
nu mij naar Livingstone, aangelegdeweg.
lag het
de beer
werkend
en
de beer
door
kleine station
Reid, Beryll, zijnvrouw,
Nederlanders,
paar
Wit
tweede
in het
Boef
mevrouw
bijde spoorwegen,
heldere
kwamen
en
goedendag
zeggen.
aanblik
De
ligten
het donkere koel
avond,
heerste
we
zo
En
dan
ons
rillend op het De
heer
tweede
maal
rood
dat
Onderweg
Al
was
nevelen, bestaande de aarde
regen
en
verrukkelij-
Piet
rode
een
stapten!
nachtkoude
gestaan.
ging het
vaart
Rhodesia's
de
voor
de
hadden
gebieden.Bloeduit een mengelingvan rook, kurkdroog.Toch zou het nog
tractor
vrolijkzwaaiden
deze
met
bekende
rupsbanden
enorme
van
akker, waarop
een
werd
In het woonhuis
oude
een
of
scheen
kwam.
bezigwaren.
als
was
krekels
passagiershet
andere
vijfuur
om
afscheid
begroeten
ik door
het
ze
mevrouw
alsof ik niet
was
geweest. het
reden
te zoeken.
Juist
Kalis9 oude, door
we
de
aan
langzamerhand
Die avond
komst
in
Kalis, die
we
Katy
spoedigzaten
begon
nu
in temperatuur
in bittere
woeden, de geselvan
zien
er
eer
krachten en
aantal
Salisburyhadden
stof,want
en
zagen
zwarte
Vermaak weg
we
onder
bereed, terwijlSteve met
een
een
was
echter
mij halen en in snelle Vliegend over zijn,,plaas".
naar
duren
verschil
kwam
opwarrelendkaf maanden
met
's morgens
van vliegveld
zon
een
vallen. Het
begroeid
hier in het
had gebracht, verliet! Het Livingstone in een gloeiendeoven regionen daarboven
veldbranden
gingde
palmen. Ook wegbrachtenen
is
naar
Vermaak
zware
we
later
denken
te
nabijewater
weken
twee
de koele
\nt
de
van
Welk
ik
Het lieflijk.
zeer
door
of familie
als bronwater.
er, toen
dat vliegtuig,
overhuifd
en
de Zambesi
zijdevan
van krantenverkopers,bet hoge getsjirp
en
ruisen
de andere
aan
stopte, is
die vrienden
kruiers
zwarte
namen,
ke
gelebloesem
gekledeblanken,
wit
en
de trein direct alweer
waar
oranje en
met
dat stationnetje,
het
van
maar
Nu avondmaaltijd.
onder
Kalis, Katy toen
we
en
ik
naar
huiswaarts
sterke vader
zijnmoeder
het zinken
en
acht
dak
de wat
verdwenen
zon
koeler
Livingstoneom
zouden
keren kwam
te
was
worden.
er
vrienden
er
bericht,dat
op
was plotseling gestorven en zijnoverzusters dringendwerd gewenst!Welk
40
ogenblikkenbeseft
consternatie! In zulke
een
De avondtrein
kenen.
al
was
enigenren
afstanden
bete-
ging de volgende morgen
Er
weg.
wat
men
wie kon zeggen of Kalis dan direct naar Bulawayo,maar vliegtuig meestal dagen van naar Johannesburg verder kon reizen, daar men moest tevoren een hijnog helemaal plaatshad te reserveren? Bovendien aankomen Bloemfontein en naar hijwilde daar voor de begrafenis het slot was dat er een heel wat Er is die avond en afgetelegrafeerd de klein vliegtuig Kalis en zijnschoonvader gecharterdwerd, waarmee volgendemorgen naar Bloemfontein zouden vliegen. wel
een
.
Zo kwam wekt geen de
dat
het programma,
van
enige uren
we
tevoren
.
zo
nog
.
opge-
hadden
niets terecht,geen zwerftocht,geen jacht, opgesteld, diep in bijeenkomstop een der andere boerenplaatsen, feestelijke samen
ruigte
wachtte
Een .
.
ontstelde
aanbreken
spanning het
in
familie
.
in
een
huis
eenzaam
af.
de morgen
van
in de wildernis
De nacht is onrustig Het
al middemacht
was
thans
de
Zacht
zong
was
temperatuur. de wind
gele lichtjes; een
Het
ruige landschap baadde
zijnlied bok,
een
Vuurvlindertjeshingen
in
of spatte
opnieuw naar
een
ik in
Toen
.
een
grote bal
laat achter
glipte, zag ik een
met
een
juisthet
sprookjete
de nacht
nog
ik
of
rode, groene zou
het
zeggen?
van
de kaf-
naar
alle
zijden de
de tak irmamen
om
vormen.
uit
even
mijn slaapkamer
opzijgebogen melancholische
terugkomend struikelde zo'n slagomlaag kwam,
struikge-
elkaar, waarna
uit
plek aan
koppiewegzinken.Steve had
mij afgestaanen
diepe stilte
bal
oude
hun
dichte
der takken
de vonken
sprongen
flonkerende
weer
Wie
een
aan
was heerlijk
in zilveren licht.
het
leeuw?
een luipaard,
Hoe
dier,twee
een
van
ogen
stond.
van
.
vonkenspelals uit de laatste phase van
buiten
zinken
In de schaduw .
de plotseling
bliksemsnel vuurvlindertjes
buiten
even
In de duisternis daaronder
ferboom.
been
ik nog
de fosforescerende
men
zag
toen
maange-
zolangzijnslaapkameraan zijngeweer, dat in de
over
alsof
voor
-
mijn besef
-
het
dakneerstortte!
mijn ontzettingkreeg ik het volgende ogenblik bovendien klap op mijn hoofd. Doch het bleken alleen Steve's bokshandschoenen Tot
die zijn,
te
vielen spijker het De hele familie ontwaakte al sliep als een man, en onrustigals men kleine meisjezette het op een brullen. Ik had het gevoeldat ik niemand onder de ogen zou durven komen, doch tot mijn onuitsprekelijke opalien af. bleek de Het wekker ratelend voor tijdom luchting gingmeteen op
door de dreun
een
te staan
in verband
van
hun
met
Kalis' vertrek.
.
41
.
.
werd
Intussen en
al
Piet reed
met
vogelsbegonnen te kwetteren heer Vermaak, weggebrachtdoor
eerste
de
en
der trucks
een
naar
het land.
achter blijven
Vrouwen
Wij, drie
vrouwen
en
de kleine Ria, alsmede
het huis achter
in de stilte van
zodat
ogenblikwarmer,
.
.
een
bleven naturellenmeisje,
.
doch Rivi"ra-temperatuur,
in ontbijtgescbiedde
Het
licht,de
Kalis
spoedigverdwenen
Steve, en
nu
het buiten al
als in
we
fornuis lunchten
een
het werd .
.
bijhet
.
Ook Klim, de lang in zijnblijdschap was geweest toen ik terug grote bond, die aandoenlijk kreunde en pieptetelen was gekomen, lag op de stenen van de galerij staken hem kens als de vliegen ,,Taai-Taai",de kleine teckel, lag op de zitkamer, die geheeldonker was vloer van de stenen gehouden.Alle deuren komische in het huis stonden open, tegengehoudendoor de meest Welk
moordende
een
hitte
dit maanden
en
.
stutten, stenen
dieren
en
.
soms!
.
die grappigemensenfiguurtjes,
overal in deze
men
gebiedenziet. Elke zucht was welkom, maar geen blad bewoog zich meer. de laatste dagen, Ik zat onder de galerij en van typte mijn indrukken doch het zweet langshet gezichten ook mij lieten de liepmij in straaltjes vliegenen muskieten niet met rust. het vliegtuig Het was de vraag of ik de volgendedag met mee zou zeer Hoe onverwachts kan zulke kunnen ogenblikBulawayo. gaan naar op iemand
ken het heimwee het
van
op de
noorden,
koop toe,
moeten
naar
overvallen het
liever dan
leven zoals
Katy.
de vertrouwde
naar
eigenland
De .
.
.
dit felle licht
Geen
hand
en
neemt
regen deze
behoeven
men
hitte! Hier uit te
de koelte
sfeer en
dan als
graag
vrouw
te
steken, want
het
werk kon haar moeder haar zwarte krachten met gemakhuishoudelijk hebben dan zelf ander doel dat met te af, geen je kelijk je dagen vult, Geen kind te spelen, Kalis zwoegde in de hitte daarbuiten terwijl film, geen concert, geen interessante lezing, geen winkelen, geen kopje thee in een gezellig Zelden of nooit eens zitje. op visile gaan, zelden van zouden omkomen een Wij, Nederlandse goed boek genieten! vrouwen, van dodelijke verveling. haar of die andere vrouwen moeder ander een weten van Katy noch .
leven. Ze aanvaarden De
mannen
handelen
Verschroeiende Om
kwart
voor
in de kafferboom
het zoals het is wel
voor
en
missen
ten
.
.
slotte het initiatief.
haar .
.
.
hitte
sloegeen naturel weer met zijnijzerenstaaf op opgehangen stuk rails.Het verscheurde de stilte en
twee
42
het op-
zwaar
zijn.Nergens was douche, .
boompie
het
ver
gloeiendedak,
Men
mij af
van
het meest
zat
scheen
ontgaan, geen
de hitte wel
naturel onder
een
humeur,
aangename
zuchtte
gevoeldit zelf te
kon
warmte
Klim
...
bij
maar
met
kunnen
te
doring-
een
in
overgave
Komboy, de zeer zwarte huisjongen, in stralend de zon met een gloeiende gezicht op de het huis stond. Hij droeg een ongebruiktvoor
zat nu
best.
daar overheen
pulloveren
deze
men
zwemmen.
het leven
die
tractor,
wollen
niet
Hij vond en vrijaf
even
in te
peuterde,in
en
zijnneus. rode
Doch
.
.
plek waar
een
plasom
geen
snijden
had
rondom
Stof en hitte woeien het huis in geen verkoeling. die ten einde raad is. Ik had het als een mens
bracht zo
als verschrikt
huilde de wind
eens
hijstond
schort, want
een
zoeven
nog
drogen!Hij deed nu alsof hijde tractor bestuurde dat hijde chauffeur was. en natuurlijk genoot intens, fantaserend b.v. bijde Rhodesiaanse Maar de Nederlanders, werkzaam Spoorwegen, zouden op zulke dagen liever fantaseren dat ze fietsten in een plasregen, deze hitte! weelde Nederland. Welk dat in moest een zijnbij ergens de wereld vlakbij.Het vliegveld Opeens rinkelde de telefoon en bracht naar Livingstonedecide mede dat er een plaatsin het avondvliegtuig Bulawayo was vrijgekomen!Hoe groot was mijn vreugde!Alle heimwee was eenklapsverdwenen. het fornuis af te
naast
Terug Aan
de bewoonde
naar
het einde
aangekomen
wereld
de
van
staken
middag
bracht
de spoorweg
we
Daar Livingstone.
mij naar
in de omtrek
over,
ik
waarvan
onze
bougainville volgden.In gedachde familie Boef en Reid en Beryll, ten groette ik mr zijnhartelijke vrouw, zovele anderen, die in de kleine plaats voor me waren vriendelijk geweest. Nu ging het rechtstreeks het naar vliegveld. ik de Toen we opstegen zag in de machlaatste avondgloedweerspiegeld de watervan tigeZambesi, thans als een rood lint met de gouden franje
jongens wist. Hagen
vallen
het
vrucht
boven
Maar voor zou
ik
lands
de
rode
Pieter
van
en
paarse
chap opluisterend, terwijlde verre
ging terug
alweer
maan
als
een
rijpe
koppieshing.
naar
de bewoonde
ik alle moeiten, alle
vinden, graag op de
wereld. Welk
een
problemen,alle nadelen, die koop toenam .
43
.
.
voorrecht! ik ook
daar
Waarzeker
STICHTER
DE
In
RAADSEL
GROTE
HEX
RHODESIA
VAN
,,RHODES"
Domineeszoon,
bungalow de Muizenbergstierfeen op diamantkoning een
held
en
leugenaar
is niet van ,,hetgrote raadsel Rhodes" mij.Men kon het opschrift de Rhodesische lezen in het speciale van ,,Sunday-Express", bijvoegsel die tentoonstelling, gewijdaan Cecil John Rhodes en aan de belangrijke de herdenking van van naar zijn geboortedag,5 Juli 1853, aanleiding honderd jaarlater werd gehouden in Bulawayo. Een raadsel is deze vreemde Bewonderd man zijngeheleleven gebleven. HET
door
de
die geen te
een
en
door
verwenst
geduldhad
te
om
de ander
is
hijniet
oiid
worden
zou
gegaan.
Een
man
hijdeed haast scheen hijer van overtuigdwas
wachten, die bijalles wat
hebben, haast, zo gelovensommigen,
dat
hijzijnweg
.
Wiens .
omdat laatste
woorden
.
geweest
zouden
weiniggedaan .,"al moet men aan de waarheid van deze overlevering al zouden, volgenseen van zeer en zijn twijfelen Sarah Gertrude in dit geval een vele biografen, Millin, zijn mrs vrouw, laatste verstaanbare woorden zeer menselijk zijngeweest, n.l.het verzoek hebben ingehoudenom op zijnandere zijdegelegdte worden. In de zware zijn: ,,Zo veel
te
benauwdheid
door
zijn hartkwaal
maar lichting,
vond
die niet.
De
bitterheid der
doen
en
zo
.
.
veroorzaakt,
snakte
hij naar
ver-
Zuidafrikaners
merkwaardigefiguurmoge oordelen,dat hijeen veel heeft hijbeEnorm is geweest staat zonder vast. twijfel groot man reikt. ,,Omdat hijgeen scrupules kende", hoor ik nu een vooraanstaand Zuidafrikaner zeggen. ,,Hij moest hebben, ten koste desnoods van succes al zijnmedemensen. U weet de raid op Johannesburgdoor Jameson, van een van zijndierbaarste vrienden, die dicht bijhem begravenligtin de Matoposbergenvan Rhodesia. Ook hierin heeft Rhodes de hand gehad, al is het anders gegaan dan hijdacht : het is op een enorme mislukkinguitkostte. De raid geschiedde gelopen,die hem zijnminister-presidentschap zogenaamd om de arme Engelseuitlanders te helpentegen ,,vertrapte" de onderdrukkingvan Paul Kruger,maar alleen een manoeuvre het was de Engelsenook de macht in de Transvaal in handen te geven. om Hoe
men
ook
over
deze
44
der doen
de Universiteit.
v66r
terrassen
in Zuid- Afrika
domineren
Daarom overvleugelen.
het
koste
ten
Hoe
daarmee
horen
Het
vreemde
met
de
door
Held
en
Maclear
£en
maar
onder-
andere
en
Hij,de grote
bouwer
ideaal. Dat
wereldrijk helpenbeDesnoods te maken. onsterfelijk
.
die stem,
ik heb Afrikaners
maar
deze
van
man
in het
hijde
dat
was
nog wel bitterder
Afrikaners
gezichtsloeg, terwijl hijhen
over
door
zijnoptreden
de andere
met
hand
zich trachtte te winnen.
vreemd?
zo
bedrieger Bate
zegt
,,Hijdoodde
hem:
van
in staat,
Hij vertelde grote
waarheden
Centra al Afrika, de
Hijstichtte
uit him
mensen
ook
grote
en
kolossaal
tot
bedriegen
leugens.
trekken
draden
isolement
Hij was
mensen.
door er
de
diepstewilder-
langsspannen
en
sloeghet
verlossend.
zichzelf
werd
nog
oog
op
de
havens
in
in
tot
tijdenszijnleven zijnnaam kreeg.Het zijntroetelkind,zijnalles.Hijbegreepdat het een uitweg naar zee een
land, dat
hijredde
en
hijwas
maar
Hij deed alles in het groot. Hij liet wegen nis, hijliet telefoonpalen oprichtenen
hebben
aan
." .
groot heldendom staat.
komen.
er gesticht,
elotte geheel
ten
deze Universiteit
zijneigen naam
voor zijngiften
is dit
Afrikanerdom
ons
ook
hijook het Engelseelement
wilde
spreken.
hand
ene
Maar
in
alles
van
bitter klonk
Rhodes
tot
hem
had Engelsewereldrijk,
vestigenom
en
moesten
door wijsinstellingen,
Zo
moest
PortugeesOost- Afrika; hij
klopteom cooperatiein dezen aan bijPaul Kruger, die het verzoek onvoorwaardelijk zijngrote tegenstander, weigerde." overwon
Twee
en
ten liefde tegenstanders,
,,Krugeren deze
dan
Rhodes, kan
beide mensen?
zich
men
En
beide
twee
groter
denken tegenstellingen
hadden
mensen
grote liefde:
dezelfde
Afrika!" Dan doemd
vervolgtde schrijver: ,,Krugeris oud geworden, Rhodes om Jong te sterven. Kruger werd 74, Rhodes 46 jaar.
hun grote liefde met van zagen het voorwerp deze mannen van ogen. Zowel karakter als uiterlijk Rhodes had helblauwe ongeduldiguitziend ogen,
Beiden
was
ge-
totaal verschillende sterk uiteen.
liepzeer naar
altijdnieuwe
horizonnen. Die
van
den
pijnin dat door
Kruger waren
ringdegezichthadden
weggezonken in wind
en
de
die rimpels,
verweerde,
zon
gegroefd .
.
.
46
door
de
tijden
de grauwe
de
baard
geleom-
een grondwerker. Zijn grote handen hadden vierkante nagelsals van hoed ouderwets snit. zwarte en waren van jas veelgedragen Zijnhoge Rhodes droeg zeer dure kleren volgensde laatste mode. Hij was in zijn en zeer bewegelijk." verschijning op en top een Engelsman,zes voet lang,
Beide
toonden
mannen
op hun
wijzehun
liefde
Zuid-Afrika
voor
Kaapkoloniehet bekende standbeeld Jan van Riebeeck, stichter van van Kaapstad, dat hijdoor de Engelse Voor het voetstuk had laten vervaardigen. werd beeldhouwer John Tweed nit de Tafelberg steen een gehouwen,de rots, waarheen Jan van Riebeeck hun maandenlange reis,met het einde van Maria de la Quellerie, aan en de voet zoveel verlangenhadden waarvan uitgezienen aan zij zich vestigden. Reeds
Een
schonk
in 1899
geniaalman
.
.
.
Rhodes
met
een
de
piepstem
gerechtvaardigde tekortkomingen verwijtenen alle zware Rhodes ook nooit tot zo'n hoogte Anders zou een was hij geniaalman. zijnopgeklommen. zelfs Engelsenmoeten Geboren in BishopsStortford,waarvan zeggen, dat het een die van een plaatsjewas, en zoon slaperig plattelandsdominee, Cecil Rhodes due de omstandighedenvoor twaalf kinderen had, waren dat de iets groots te bereiken. Daarbijkwam niet bepaald gunstigom jongen een zwakke constitutie bezat en zo'n aanlegvoor tuberculose had, het droge klimaat van Zuid-Afrika dat zijnouders hem maar naar zonoudere broer een sinaasappelplantage was den, waar een begonnen en dus hem kon dragen Een der ergste dingen echter, een beetjezorg voor die het ver wil schoppen,tot handicapkan hebben, is wel welke een man had zo'n eigendat hijgeen mannelijkgeluidkan laten horen. Rhodes zelfs Engelsen moeten hoge stem aardige, stem pieptoegeven dat het een dat het iedereen onmiddellijk was opviel Al deze handicapshebben echter misschien juist toe er medegewerkt wil te stalen en hem, begiftigd Rhodes9 als hijwas helder met een zeer om verstand, met ijzeren volhardingte doen werken aan zijndoel om door de Zuid-Afrika's bodemschatten een van rijken machtigman exploitatie de zwakke te worden, hij, domineeszoon, die een piepstem had, geboren in een van Engeland ingedommeldgat ergens op het platteland Ondanks
alle
.
.
.
-
-
.
.
.
.
Op
de
reeds
eerder
.
.
die genoemde uiterst interessante tentoonstelling, Prinses door de Koningin-Moeder van Engeland in gezelschapvan onder de paviljoens van bijnaalle Margaret werd geopend, vond men Afrikaanse gebiedenbeneden de Sudan ook de trotse ,,Courtof Rhodes"
47
waarin
alle souvenirs,die
men
zijn doopmutsje
van
men
bijeenhad
hem
over
zijn dodenmasker
tot
kunnen
brengen, uitgestald
had
toe,
.
buiten
.
.
f
treden
te dadendrang en welk een verlangenom naar het ogenblik werd er gevonden in dat leven,liggend tussen van zijndoop het moment, en hijal het tot stand gebrachteen bijeenvergaarde waarop loslaten om moest weg te zinken in de eeuwigheid
Welk
een
.
Van de
al
.
.
zijnbezittingen Rhodes had onder andere een groot landgoedin buurt van hem Bulawayo was ,,Groot Schuur", dit plekjeparadijs, -
—
het liefst. Hij had
wel
Oudhollandse
meubelen
prachtigeverzamelinghad,
koper nemen dat
zo
huis,in Kaaps-Hollandee stijl
voor
antieke
sterke
voorkeur
en een
inrichten
en
klokken, de
aan
had
daarbij hijeen
waarvan
dag gelegd.
Delfts aardewerk, gobelinsen oud porselein, er een grote plaatsin. Het was, zoals we zagen, bijRhodes hijmet liefde een geheelleven lang kunst verzamelde, daarbij volhardingparend zoals de jager,die het spoor van het wild alles in de kortst mogelijke het moest tijdbijelkaar gebracht ook
Trouwens, niet
witte
voorname
kunstzinnigmogelijklaten
opgetrokken,zo voor
het
geduldaan volgt,maar
Chinees
worden.
Onmetelijk rijken Wat
Geen
mens.
te
hebben
waar
een
bezoek de
de
was
aan
man
toch
onzegbaararm
Rhodes, bijal
doodarm
hijbezat, een
wat
en
eenzaam
rol van ooit een enige betekenis in zijnleven schijnt ,,Inheel ,,Groote Schuur" was gespeeld. geen kast te vinden vrouw
vrouw
Rhodes
echtgenotevan
leen het bovenste het hele huis geen
haar
mantel
of
japonnen
zei me als ,,kuiergast","
Generaal deel
van
Smuts. een
spiegelte
beetjetoilet kon maken",
Rhodes
in
weghangen, bij een Isie Smuts,
mevrouw destijds
had
Oudhollandse vinden
kon
geweest
voor
ladenkast. waarvoor
al-
zijncostuums ,,Er was een
vrouw
ook
in een
Smuts opgewekte dochter mevrouw Het enigevan die aard was Rhodes' scheer spiegel! aan. invloed in dit vreemvan vrouwelijke Scherper nog drong de afwezigheid de mannenleven ik in Rhodes9 tot mij door toen slaapkamergeen portret de zelfs niet van van een vrouw diamantkoningsmoeder, zag hangen, behalve dat van halfnaakte negervrouw, der moeeen stokoude, foeilelijke, van Lobengula, die haar invloed zou hebben aangewend dat het Matabelen-opperhoofd zijngrote concessies aan Rhodes deed, ten aanhet tegenwoordige Rhodesia zien van Dat hoogstonaesthetische portret hingrecht tegenover Cecil Rhodes9 bed! Zo somber afstotend het slaapvertrek is de omgeving, en is,zo heerlijk vulde
haar
.
48
.
.
de Duivelspiek rijst op. Dikwijls Rhodes zeldzaam schoon keek hij naar een nam en zijnweg uitzdchtspunt neer zijnvoeten. Daar op die plekis een trots op het witte Kaapstad aan Het is opgetrokkenuit wit te zijner monument verrezen nagedachtenis. granieten doet denken aan een deel van een Griekse tempel, geflankeerd de
waar
op uit zien. Want
ramen
daar
door acht leeuwen. de
Op
lend.
een voorgrond ziet men jonge ruiter te paard,de Energievoorsteihet borstbeeld Cecil Rhodes, zijn van Op de achtergrondvindt men
raadsel. een ondoorgrondelijk gezicht Niet echter in zijnmeest geliefde woning blies Rhodes de laatste adem kleine ,,cottage" het uitzicht op in een uit, maar op de Muizenberg,met in zijnbenauwdheid, veroorzaakt de oceaan, waarheen hijals het ware door zijnhartkwaal, was gevlucht,omdat hijtelkens sterker het gevoel kreegin ,,GrooteSchuur" te zullen stikken, soms in het witte huis gaande die hijniet vond. lucht te krijgen en om van raam naar verlichting, raam,
Hoe
leeft
hij echter
in de
voort
harten
het land dat
plaatsenvan bijnaalle belangrijkc ziet
zijnstandbeeld.
men
Tweed,
die
tijdensRhodes'
uitvoerde, is al het
kruispunt
handen
zeer
en
Bulawayo,
in leven
dominerend. Mainstreet
van
de rug
op
Dat
ziet
neer
de
van
Rhodesianen!
hem
naar
werd
In
genoemd, John
de beeldhouwer
van
verschillende
De de
en
echte
hem opdrachten voor diamantkoning staat hoog boven de 8ste Avenue, in zijncolbertje,
in de straten
van
de stad,
hijde
waarvan
stichteris.
De onbetrouwbare De
Lobengula
hadden
blanken
al
spoedigbemerkt
gevreesde Moselekatse, worden, te
praten viel.
te
nadat
hijkoning
Hij vond
hij en
zijnmensen
mogelijkebodemschatten, die Op 30 October 1888 maakte Cecil Rhodes
de totale rechten
met
Lobengula,zoon
toch
blanken
van
het Matabele-volk
van
het niet onaangenaam
worden, door die hardwerkende
land, dat
dat
om
concessies
te
was
zittende om
geven
te ontginnen en gebruikten, te exploiteren. hijtoch niet opdolf, hijvorigeconcessies ongedaan door om
niet
in
zijnland
naar
mineralen
te
de ge-
rijk het de
aan
delven
dragen.Hij kreeg daarvoor 100 pond sterling per maand, 1000 100.000 in eens en kogels.Ook was hem een van wapens voorgeweren ziene boot patrouilleop de machtige Zambesi, maar toegezegdvoor aangezienhijliever 500 pond ineens had, werd die boot toen geschrapt. Intussen verkocht Lobengula ook de rechten om het ongebruikteland kolonisten te geven, dat bracht eveneens aan een aardigecent in het over
te
49
laatje.Maar in zijn hart blijvendeaanwezigheidvan die hijwenste. vuurwapens, stevigevingerin
een
onbetrouwbare
heeft deze
de pap
blanken Toen
in
dan
naturel
zijnrijkgewenst. Yandaar ook Engeland, dat ook
wilde hebben, hem
en
de
nooit
zijnvolk steeds
de bier meer
gingleggen,Hep het in 1893 nit op rebellie van de zijdevan waarbij de Lobengula,gevolgd door de zeer korte Matabelen-oorlog, in de pan werden primitiefbewapende legersvan de vorst volkomen stierf hij. vluchten. Korte tijddaarna moest gehakt en hijzelf Engeland annexeerde zijngebieden als dank voor het aandeel dat Cecil dit land had gehad in de veroveringvan door zijngelden macht Rhodes diens leven, Rhodesia werd het reeds in 1895, dus nog tijdens genoemd. gemaakt en op de plaatser Lobengula'skraal werd met de grond gelijk banden
aan
van
werd
de stad
Bulawayo gebouwd,
onder
Rhodes'
toezicht. persoonlijk
Hij ook was het, die in navolgingvan de bouw van Afrikaanse plaatsen, de opdrachtgafde straten zo wijd te maken, dat een door tien span ossen in zou keren Rhodes kunnen kon er onmogelijk getrokkenwagen mechanisch auto's en vervaarlijke, voorzien, dat eens gestroomlijnde voortbewogen trucks hun plaatszouden innemen, met gevolgdat die want straten ze zeer zijn veel te breed voor enige intieme ongezellige in Kaapstad en de straten met sfeer,in tegenstelling Johannesburg worden als zouden Ook het voor gebruikt. middengedeelte parkeerplaats .
.
.
-
-
een
voordeel
Bulawayo
heeft
woord
het
van
in natuurlijk
deze
tijd!
want een lugubere naam, eigenlijk de moord", van gubuluwayo, ,,plaats
deze
is
omdat
afgeleid Mosele-
De waaronder indaba-boom, zijn tegenstanders ombracht. midden inBulawayo op. rijst Lobengula,zijnzoon, rechtsprak, nog altijd
katze
er
Bouwer
cum
het
Engelsewereldrijk
geklommen, diamantkoning, hoog was intussen deze domineeszoon de bloeiende van Kaapkolonieen nu ook nog medeminister-president het bouwer aan gebied, onmetelijk rijk aan Engelse Empire: een hem bodemschatten, naar genoemd! Geld en macht, eer en roem! maar voor zijnhart, geen kinderen om zijnschatten te erven geen vrouw Hoe
.
en
zijnnaam
zijnziel
...
te
naast
was.
Bovendien van
de
dat
wat
nog
veel
erger
was,
geen
vrede
.
voor
dat het geloof in levensbeschrij ving leest men hem 66k een de diamant, voor realiteit van werkelijkheid Reeds aan het was maar zeer betrekkelijk. zijnaards succes
In geen
God
elude
dragen, doch
.
enkele
jaar,29 December
1895, deed zijnvriend Jameson, zoals
wij lazen,zijnberuchte raid op Johannesburg,een inval in een toen neutraal land, de Transvaal. En aangezien Rhodes bijde raid ook 50
nog een
rol
hebben
zou
als minister-president van
hijdaardoor
moest gespeeld,
Kaapkolonieaftreden. werd op dat ogenblikeen zware klaptoegebracht. Zijnprestige bet door bem bet Engelse Empire gewonnen Dat voor gebied naar hem was genoemd, was de kroon op zijnwerk geweest. Groter eer bad Na bet fiasco van zelfs een men diamantkoningniet kunnen geven Rhodesia Rhodes zo bang dat bet tot gevolgbet verlies van Jameson was de
.
hebben,
kon
hij zichzelf
dat
niet
Noorden, mijn : 99Mijn uitriep ?
nemen
dat de
naam
Gehaat
en
Een
toch de
Zijkunnen
land
een
van
Rhodes'
de Mashonastam, Rhodes
ging Cecil
ging het
Zo
Zijkunnen
niet veranderen
werd
veranderd?"
in
zijnangst
dat toch
? Heeft
men
niet weg-
ooit
gehoord
ook
overgeblevenMatabele-krijgers, gesteund werden vele waarbij uitgemoord, pioniersfamilies drie vrienden ongewapend de Matoposbergenin Vrede was der rebellen te spreken. er bet gevolg
deze
met
wilden
kussen, kon
Rhodes
Matabelen,
overwonnen
wijzen heeft getrachteen
schillende
ongetwijfeld zijnmoed.
was
de
hen, die zijnhand
Voor
van.
met
de aanvoerders
met
doch
was
naam
goede kwaliteiten
Tijdensde opstanden van
om
Noorden.
.
bewonderd
van
door
meester
meer
.
die
voor
zeer
die
humaan
zijn.
hijlater op
ver-
bestaan tijdbehoorlijk
te
geven. stierf de veelomstreden,
26 Maart
Op
bewonderde
gehate en
over
man,
dat hijook werkelijk was. geliefd gelezen, de geweldige met sommen en van hijzonder twijfel zijnerfenis veel goed werk gedaan. nog altijd
wie ik echter nooit heb Groot is
en
Een
was
wordt
tentoonstelling fantastische de
de herdenking te van tentoonstelling Bulawayo, ter gelegenheid Rhodes' overzicht van de enorme o.a. van een geboortedag, kreegmen Noord- en Zuid- Rhodesia, sedert het begin van deze eeuw. groeivan In het midden de exposities deze de geweldigehal, waarin men van van beide landen vond, rees Boabab-boom een reusachtige op, sterk dominerend en groeiendonder de moeilijkste omstandigheden,zoals we zagen, symbool van beide landen.
Op
Het beeld zenden
de
meest
van
mijlenzou
derde hebben
instructieve
schouwen, een
twee
van
een
moeten
werelddeel,waarvoor reizen
om
het
te
men
anders
zien,kreegmen
bier op
te wijzeop deze voortreffelijke tentoonstelUng
ondergebrachtin exotische
gebouwen,blinkend
diepblauwehemel, omringd door 51
bloemen
en
dui-
aan-
der onoprijzend
overgoten door
zon.
MaisoogBtin Zuid-Khodetia
de Unie
Vooral
de
goedvoor
Zuid-Afrika
van
goed deed
hart
had specialekunsttentoonstelling had
vorm
het feit,dat Zuid-Afrika
was
ingerichtin een paviljoen,dat de Kaaps-Hollandsestijl opgetrokken,
Hollandse prachtigste
het
een
huis in
sneeuwwit
een
van
ook
waarin
tentoonstelling uitzonderlijk
dag gekomen.
elk Nederlands
Wat
die
is op
antiek
te
was
vinden, Daarbij
het Zuid-Afrika waaronder van kunstuitingenvan mi, enige P.H. de Nederlander RotterdamHendriks, van schilderijen in Johannesburg, mer van geboorte,en directeur van de kunstgalerij de beeldhouwer Wouw van figurenvan terwijlook enkele bronzen Paul lezende in dat o.a. van Kruger, zijnBijbel. aanwezig waren er
waren
uitstekende
opgetrokken,welke tentoonstelling solisten had, en orkesten,balletgroepen zitplaatsen wereldnaam met optraden.Wat zoiets betekent in een jonge,vrijwelvan alle kunstgenot gespeende wereld, is niet onder woorden te brengen. de abonnementen alle Maanden voor tentoonstelling begon, waren Er
ook
was
concerthal
een
waarin
Van
uitverkocht. zich
eens
weer
deze
op
drie duizend
honderden
kilometers
de Westerse
aan
Prachtigevoorbeelden
cultuur
de cultuur
van
kwamen
ver
de kolonisten
om
laven!
te
Afrika
van
zelf
in de meest
waren
vinden in de Afrikaanse te miniatuurwereld, die een gevarieerdevorm had. Vele in stammen waren er eigen plaats op de tentoonstelling De eigendorpjesvertegenwoordigd. kunstvoorwerpenlagener uitgestald. De er
handwerkten
vrouwen
bout
metalen.
en
groot deel
van
de
Zo werd
de
Muziek
Rhodes9
Het
bewerkten
mannen
Een
er
gegeven.
de
ontwikkeling
de wereld.
van
geboortedagherdacht heeft
van
een
man,
harde,
wiens
ruwe
leven
opgeleverd.
graf
grafvan
deze
iedere bezoeker doen
kralen, de
en
slotte grote resultaten
ten
er
regen
werden dansuitvoeringen voorts was gewijdaan tentoonstelling
in dit deel
der industrieen
en
er
uitsluitend
schone lijk
tocht
van om
in
is thans
man
Rhodesia het een
pickgeworden,waarheen bijkans Een klein percentage zal het begeeft.
een
zich
grafzeif,de overigen vooral van
de bizarste
om
gebergtenter
de
onbeschrijfe-
wereld.
Op zijntochten vanuit zijnlandgoedhad Rhodes een rotsgroep ontdekt, zo vreemd gevormd en met zulk een schoon uitzicht,dat hijonmiddellijk de
wens
plaatsvan
in zich voelde
opkomen
eens
medewerken
zijngrafmoest
hier te worden hem
aan
de
begraven.Zelfs de te blijven vergetelheid
52 Een
van
de 5000
Europesearbeiders
kopermijnenin Noord-Khodetfa (Noord-Rhodeib) te Lusaka Type-lea
uit de
te Lusaka de hoofdstraat 0* Cairo-weg,
het gevoel of Rhodes de eeuwigheidop krijgtmen niet tocht de kon terugmeer aarde zocht. Toen hijbijeen volgende plek uit zijnevenwicht geslagenen rustte niet vinden, was hij volkomen natnrellen de plaatshad teruggevonden!De voordat hijmet behulp van de hun grote voorvaderen dat huizen in Matabelen geloven geesten van
ontrukken. Soms
afgrondniet ver van de ogenblikhet afschieten der werd afgelast om begrafenis,
een
de
brengen, door ik
Toen
lucht
gend,de
schreef Destijds
ik
dat op het laatste de erewacht tijdensRhodes9 die in de
van
maal
blanken
voor
niet
hunner
de tweede
somber
laagen
was
rust
de eerste
grafvoor
in
weer
schier
opstand te
voorouders. ook wereldoorlog
bezocht,had
het
desia in Rho-
zwaar
gere-
een gafhet geheimzinnige gebergte
en
aanzien.
afschrikwekkender
nog
de
het uitbreken
het
en
Vandaar
gebergtewonen,
verstoringvan
juistvoor
was
van geweren de Matabelen
dit
valleien van ontoegankelijke
vandaan.
rots
:
rijk,waarin niets dan grafmonumenten schenen in de grilligste vormen te komen, enorme granietblokken voor opgestadie de de aarde Rood tussen was soms rotsen, gedrochten peld. grauwe versteende schenen, waartussen mensenfigurenoprezen: een gebogen de rots gekluisterd in weduwenkap, die in deze houding aan werd, vrouw We
gingen
door
een
smekend uitgestrekt,
kinderen, de handen
als om
bevrijding.
hoge berg Malindidzimu, die zich op als een verheft, waren aangekomen en stonden bij gekromde olifantsrug het aan in de rots uitgehouwen grafvan voeten Rhodes, koepelde onze hemel zich over heen. Het lieptegen de avond. Snel inktzwarte ons een de wind voerde de Een daalde eenzame en vogelschreeuwde schemering.
Toen
de ongeveer
we
zich
steen,
van
den
waren
der
eeuwen
Er
zijnnog
op dit
was
kan
omhoog
gerold,doch
rond
geslepen.
twee
andere
rotsblokken
Een
toebracht,
wel maar
met
er
van bijde ,,verovering"
zijndoor is dat
van
de
graf
eenzame
niet door
ze
zijnraid op
aan
meest
,,aardglobes" ontzaglijke
van
gelovendat
graven.
vriend,die hem
was
het ogenblik
steilen,omringd
niemand
schade
hem
Het
meter
waarvan
beste
rekenbare
kon
voor
zo
Rhodes'
voor
nader.
der apen
de roep dat men
1400
andere
mensenhan-
erosie in de
van
Dr
loop
Jameson,
Johannesburgonbekant
groot
van
nut
Rhodesia.
Rhodes ,,i/i zijnstoel" Toen
wij op
stoppen in
man
en
een
de terugweg
wees
stoel
omhoog van
naar
steen
liet de
Bulawayo waren
naar een
rots,
waar
zag zitten. De
het
was
naturellen
of
men
noemen
gidsplotseling een
eenzaam
dit door
de
55 Standbeeldvan Het standbedd
Cecil Rhodes de van
wie de Rhodesia's werden genoemd naar diamantkoning, Livingstone bijde Victoria watervaUen^die hijontdekte en naar xijnkoninginnoemde
gevormde beeld
natuur
brak de
Rhodes
zijnstoel",zei hij.Op dat ogenblik
in
vlak boven
bloedrood
zon
„
de horizon
door, een
donkersmeulende
Yuur geheimzinnigefiguur. gleedover de Matopos. Rook, zwart en somber, bedekte de bizarre hoogte.Toen doofde de gloed, snel viel de duisternis. De wind gierdeen in donkerheid en regen vond chauffeur de weg terug naar onze Bulawayo. Achter ons lageenzaam op kale die de omstreden Afrika zeer man Rhodes, begraven zijn rotstop
gloed viel
de
over
leerde liefhebben.
van een graf,thans in gezelschap gelukdat Gees kigJong Nederlands emigrantengezin, van Goedknegt,Cootje, hun beide kinderen, Jan en Marijke. en zijnvrouw
Nu
ik
was
Er
weer
uitnemend
lopen nu
geasfalteerde wegen
het in het toeristenseizoen
Wij reden
er
heen op
,,MatoposHotel" Al
meermalen
Er
wordt
bevorderen.
het
hadden
Zo
al
we
eens
wordt ,,Hillside"-dam
de
ving
Daarna ligt.
was
terwijlde
kwamen
doel
ons
al
zon
avondlicht,evenals de
mensen. verdringende verlaten voor ons lagen
gebergte,vrijwelgeen gasten
jaren in Rhodesia naar
veel
gevormd
die, met
Matopos uitgestrekt. te gedaan om de irrigatie
in
en
meer
onderging. De
cactussen
telde.
liefelijk meertje gereden,dat
tweede
een
het
in de
tot
een
waar
zich
er
de weg
zich
tochten
,,Worlds View",
naar
de
van
het
begin van
onze
waren
door
ziet
zwart
ogenblikdat
een
aan
de laatste
dat
naar
op weg
een
zeer
pittoreske omge-
geweest,
waar
we
aan-
vuurpijlengloeiden in bronzen
een
gloed overgo
het ten,
machtigecandelabres in de lucht verhieven. Als de zon reeds enigetijd Afrika het werkelijke onder is begintin het hele Zuiden van avondgloeien, waardoor dat door maandenlange droogtegeelgeworden land in een gouden symphonic verandert. Indrukwekkend rijzende bomen puur bijhet meer gestaan tot de gloed verdwetegen dat licht op. Wij hadden smeulen na, dat huiveringwekkendrealistisch nen was op een donkerrood hun
werd
weerkaatst
verhieven een
roerloze water,
zich de heuvels
grafop
op weg
naar
de
was
het
als strenge wachters.
puur De
bloed. Zwart natuur
scheen
99olifantsrug"
Rhodes9
heuvel
rondom
als
bewaren.
vreselijk geheim te
Rhodes9 Nu
in het
het echter nog licht.Hier en wit huis liggen. Ook passeerdenwe de
grafwas
daar zagen
voormalige Rhodes Daar van en een boerderij zijnlandgoed. ligt wildparkdoor hem in opdracht van de en er waar ingericht zijnenorme boomkwekerijen, diamantkoningontelbare soorten bomen werden geplant,om na te gaan we
op
een
een
hoe deze het in dit klimaat
zouden
doen.
56
voorbijhet ,,MatoposHotel" en zagen de witte gebouwen van de overzijde de Hogere Landbouwschool aan tot tegen de heuvels liggen, leven achterbleef en wijmidden in de menselijk ten slotte ieder spoor van aangekomen. Sommige bergwereldvan de Matopos waren geheimzinnige nit niets dan opeengestapelde rotsfonnaties bestonden stenen, die bij denworden, zo zou men een bevigewind weggeblazenzouden moeten verduurd. de eeuwen ze Sommige bergen waren ken, en toch badden reden
We
kaal
naakt, andere
en
tint. Er
dreumessen
Vrede Toen
bloemen
met
en
walvis,de
we
zelf te
bedekte
schoonheid de
op
voet
in
heer, de blonde
Op
het
met
de
windstil
nets
steile pad
en
mos-
de
meest
kleine
vrouwen,
olifant,op het
een
zeehond,
op
vogelkoppen,monsters. van kleine, liefelijk paradijs
gevolgd.
luguber gebergte waar
we
de weg
vertrekken!
de auto
konden
omhoog
te
kleine
De
we
gaan, zagen
Marijkebleek
bijhaar, zodat
moeder
parkeren,om
alleen
juist
intussen
mijn gast-
ik
omhoog gingen. de recht er voor bedekt olifantsrug, oprijzende
naar
als ,,aardglobes", de
over
met
op
wijdgeopend, een
valleien werd
bleef haar
en
bek
door het
weer
van gedeelte
per
Jan
het uitzicht
werd
een
het laatste
slaapgevallen,dus
elkaar
van
bal balancerend,
pick aankwamen
wachter
de zwarte
ons
alleen
wijdemantels, treurende
in
een
of terracotta
andere
soms sagedieren, gezichtjes,
storten,
te
wezen
.
omhoog geheven kop een die een was spookwereld,
groene,
in
.
ronde
met
punt omlaag Het
.
kinderen
Monniken figuren.
vreemde
de
De
bedekt
waren
sen
rood
weer terwijl prachtigbegroeid,
er
waren
of groen,
verweerd
zwart
betrof
het hier
Hercules
een
bergwereldsteeds
het
in
dierenrijk,
indrukwekkender.
Het
wij zeiden niets De berg van majesteitelijke omgeving Ook
was
liepen graf die het bedekken, de heerlijkste heeft door oxydatieen door de mossen, tinten. De aardglobesglansdenrood, terracotta en groen. Halverwege het pad keken wondere uit over droomwereld, onzegbaarteer en we een zich de olifantsrug. Boven Nu de zon kromde ons was liefelijk. ondergewerd Hoe verzacht alles door nevel anders moest een grijsblauwe gaan en
geluidwerd
geen
in de
zwijgend verder
vernomen.
.
.
zijnals in het
verdringen .
zen
.
Toen
plaat,welke
oosten voor
gaan.
oude
.
we
licht
van
de top hadden
Rhodes9
keerden, zagen Allan Wilson
harde
we
de
dag
.
.
honderden
bereikt,aan
het
.
.
het hier
en
onze
resten bedekt, en stoffelijke het iets lagerop de helling
toeristen voeten we
ons
witte
zich
de bronnaar
het
monument
die zingendde dood zouden zijningezijnmannen, Daarachter het scheen, een sagewereld.Rotstoppen, die lag,naar en rulnes, versterkte burchten liefelijke kapellenomhoog scheen
57
heffen.
te
nen
bergweitjeswisselden Vriendelijke
af.
steen
ruwe
gehoopt hadden: weggezonken begon het avondterwijlde zon reeds minutenlang was De hemelkoepelwerd mee er vervuld, de bergtoppenwerden gloeien. goudovertogen.De tengere, kleine jongen,zijn grote vader en ik, wij ademloos het schouwspelvan Welk drieen keken het avondgloeien. naar Doch
kwam
toen
feest
een
het
de
licht
van
dat, waarop allerschoonste,
kleur ! Die het niet
en
we
gezienhebben,
kunnen
niet weten
in een te zien baden dergelijke sprookjeswereld puur de in te rechtstreeks de hemel scheen gouden gloed,terwijl weg omhoog het gloeien toen zijde begon stonden wij aan de oostelijke gaan, want boven ziend,zagen wijhoe de aardglobes en naar bijhet witte monument
het is
wat
de top,
op
boven
verhief de wind
rondom
zong
En
fluweelzwart,overtogen werden
nu
alleen
stonden, terwijlwe
verstoren, en
een
wij luisterden
deed horen
.
.
maar
die
naar
de
om
zich zoals elke avond, als de
wij weer
stilte niet
te
is ondergegaan
zon
dit afscheidsfeest.
over
waarin stilte,
alleen de wind
zijnzang
.
Het
goud werd rood, werd rood-zwart uit geheimzinnig
Jong
fiuisterden
maar
zijnvreugdeuit
ons
licht. Toen
van
te
doven
.
in
rood-paarsom roestkleurig,
terracotta, .
.
leven
door de we ogenblik, juisthet grafzouden verlaten,kwam terwijl klein blond meisjevrolijk blauwe schemeringbeneden aangeloons, een ons toe, gegeworden en nu op weg naar Marijkewas wakker pen volgddoor haar moeder Op deze plek,in die schemerlichte geheimzingeboomte in de dieptenbenachtvogelsin het zwarte nige sfeer,terwijl kwam het kleine meisje aangehuppelden wierp zich te roepen, gonnen in de armen haar vader. Wonderlijkgenoeg was in die eenzame er van bergwereldnog een laatste gouden schijnvan avondlicht,dat in een venverlaten woning, werd weerspiegeld Ergens in de verte ster staat een scheen het 't sprookjeshuis fee te zijn, zoals ook Marijke een maar van nu
Op
dat
.
.
.
.
.
met
haar blonde
Toen
Achter
.
.
krullen in deze droomwereld
gingen we
menwerpers
.
.
omlaag,terwijl grote nachtmotten
rondom
lieten
scheen
onze
het
hoofden
thuis
te
horen
.
.
.
als miniatuurbom-
zoemden, dreigenden
zwaar
.
.
.
verlangenhet die echter nooit het geluk heeft te maken, was onsterfelijk zijnnaam te gekend een eigen klein meisje of donkergelokte jongen in zijnarmen houden, zijnnaam dragend,die ook niet geweten heeft wat vrede mogen betekende misschien zelfs niet wat l£vensgeluk was en ons
we
grafvan
een
man,
wiens
grootste
.
58
.
.
WATERVALLEN
GROOTSTE
in
Rivieren
ZONDER
'S WERELDS
OVER
SCHIJNT
MAAN
DE
Dr
afgronden
komt in het hart twijfel het verlangenop om natuur
Livingstoneontdekte het wonder
vele hunkeraars
van
de schoonheid
te machtige wonderen binnenland n.l. de Victoria-watervallen, diepin het
der
eens
zelf
twee
aanschouwen mogen Afrika en de „ Grand van
hart
rika. Wat
ben
Canyon", in het betreft,zelden mij persoonlijk
schoonheid
der
natuur
en
onder
meer
Zambesi, en
oevers
die
barre
tussen
omlaag
beeldhouwer
rivier,die haar 1600
stort.
het
eeuwen
millimeter woestijn,
van
dieperontroerd
door
de
hoofdrol
in het
kilometer
overweldigen-
brede
koninklijke
kilometers enige duizenden vredigtussen groen beboste stille eilandjes door te zijngevloeid, 100 meter plotseling
na
diep,donderend in de loop der
ik
gekomen van de grootplaatsen.In beide gevallen
de
van
Arizona, Noord-Ame-
van
de indruk
Schepper dan op deze beide betreft het afgrondenen speelt rivier de een In Afrika is het de bijnatwee de schouwspel. heid
rol
naar
In Arizona
is het de
Colorado-rivier,die
omhoog rijzende gebergtc, omringd van millimeter na uitsleet, terwijlerosie daarna
de
geven de wild bruisende doch van een altijddieperuitslijpt, hoogte
vervulde.
bedding nog
een
Het
leven
er
aan
lint lijkt, £n het slingerend licht. Het licht,dat de muren van op de veeltintige het ,,verzonken heiligdom" tovert. Maar er heerst hier de diepstestilte, die slechts wanneer de Colorado-rivier zeer dicht is genaderd,wordt men
van
slechts
meter
onderbroken
vredigverder kleuren heerlijkste een
door haar bruisen.
,,Mosi-oakunya" Daar
echter,waar
hele omtrek
de Zambesi
in tomeloze
vaart
omlaag komt,
is de ge-
haar
muur van gedreunvervuld. Een ontzaglijke damp boven de afgrond op. Niet voor de naturellen de niets noemen stijgt watervallen ,,rook dat dondert". ,,Mosi-oa-kunya", Het was dit natuurwonder andere naam een blanke, die aan een gaf, die Niemand minder de dan van namelijk zendeling zijnjonge koningin.
David
van
de het op 16 November 1855 en noemde dat blanken Victoria-falls". Het is hoogstwaarschijnlijk
ontdekte Livingstone
watervallen: „
59
ze
hem
v66r
wel
hebben
over
wonder Het
o.a.
zagen,
het
naar
noorden
wist zich
men
en
al
500
grote afstand
enkele is ook
bed. Wilde moeten
Die
km
ik iets zien
als ik
gaan,
kans
Bulawayo
de
van
wildernis
vond,
een
bedroevend
in het wereldnieuws
dit
van
Bulawayo.
van
kan
er
dan
ook
in
landschap.Het slapend in een behoorlijk
niets
dan
het
van
ik
zou
er
been
auto
per
ik kon
meerijden! de stedelijke autorivan ook weinig medewerking,hoe graag men waarin
journallsten
gering,want
was
teiten in
er
noorden
ten
begrippen.Men
volgensonze dan ziet men maar uren heenvliegen, mogelijkom de nachttrein te nemen, te
de wereld
ook
er
,,wereldwonder" rijker.
een
stadjeLivingstoneligtongeveer
Geen
boeren, die
Livingstonestelde
gesproken,maar
in kennis
trekkende
hebben
komt.
Tocht door de wildernis Doch
ik had
geluk.Terwijlik
Zuid- Afrika
van
alleen
achter
Bank
Livingstonekwam
toonbank:
,,Zoudt
inwinnen,
mij
u
van
plezier
een
Verbaasd mijn man heenrijden?" zag ik haar aan. het noorden, naar Lusaka, de hoofdrijdtregelmatignaar Het Noord-Rhodesia. is een afschuwelijkeentonige weg,
,,Mijnman
in
je soms
waarop
de
de Ned.
reisbureau,naast
een
over gelegen,enigeinlichtingen
vroeg de jonge vrouw willen doen en er met
stad
in
teerbanden
twee
U
verkeren.
werden
begrijpthoe zo'n
rijdenover
niemand
uren
tegenkomt.Een aangebracht,die in
afmattend
is. Daarom
weg
ruUe
en
ik
zou
rijweg,waarop slechte
een
toestand
slaapverwekkendhet urenlang graag willen dat u ter afleiding
meeging!" Ik aanvaardde gen op de Zo
het aanbod
beide handen
met
de
dertiende
stond
de
volgendemor-
het reisbureau.
afgesproken tijdvoor
begon
en
Augustus
de
voor
door
tocht mij onvergetelijke
de wildernis. Het
land
den
zal het
dan
de
woeste
al
was
en droog.Eind Aprileindigtde regentijd
zeer
Maar droog blijven.
natte
rivieren
dit is de
tijd,wanneer aanzwellen
en
de
passeren, of weggeslagenworden zodat het onmogelijkis verder zetten
stam,
we
veel beter
seizoen
iets gegeten
en
om
te
maan-
reizen
onschuldiguitziende beekjestot laagliggende bruggen,die we nu en dan nu
of te
meters
onder
reizen. Als
we
water
het
komen
te
staan,
enigeuren op weg zijn een omgevallenboom-
wij ons in de schaduw van een klein bos op de heer Ladegaard,waarschuwt maar mijn reisgezel,
gras in te gaan vanwege hier voorkomen, wiens Als
een
nog
mij niet
het
Ook de zwarte mamba zou slangengevaar. binnen tien minuten kan doden. vergifeen mens gedronkenhebben gaan wijlangsde schier eindeloos
60
bosbrand, die
oversteekt, een
weg
de
gebiedin
hebben
te
as
tot
meer,
hebben te
ak
we,
Het
vinden!
hotel wordt Het
komende
door
Voortdurend
alles op him
in Rhodesia
familie door
aantal
een
hier de
moet
weg
,,Van Niekerk"
Afrikaanse
een
huis is omgeven
en
hotel
hier midden
naam
gedreven door
olifantsschedels. witgebleekte uit de bossen
hoogtepunt is,het
Nederlandse
puur
afkomst.
Nederlandse
neger op de
de hitte op haar
bereikt. Deze
na een nagloeit groot v ol lachende zinen vrachtwageri fiets en dan mijlenen mijlenniets
gelegd,een
zelfs een gende naturellen,
smeulend
nog
vernielende
van
de
zon
de
strijd tegen
kolossen
worden
gevoerd. In de koelte en
het donker
van
wandelen
daarna
we
ezels
melingen van
gelukkenen bijde
gehouden huis drinken we een koude drank het afgerasterde erf. Er lopenafstamover
even
die kruising,
zebra's, een
en
honden
ligtook
niet
dikwijlsschijntte
zo
de
afschuwelijk geelen zwart gevlekte noch wilde bond, die als moederloos jong hier werd grootgebracht, maar wreedheid en geheelschijntte hebben zijnschuwheid, noch zijnargwaan huilend gejank uit zodra verloren. Hij kan niet blaffen,maar stoot een komen ontblote tanden zet zich onmiddellijk met en wij in de nabijheid en
rechtop in de gevechtshouding. de Van Niekerk's zoon van zesentwintigjarige
alle haren
Een
alleen op
moederziel de wildernis
een
spoedig zien
en
die
we
zijnroekeloos
rijdenmij heel
en
is het een
locomotief
botsingmet
een
olifant
Op
wat
worden,
het onverwachts na
in
naturellen.
Het
is of
zo
zodat
volgendoor met teerstrepen te jagen,zodat
we
huisgehouden.Overal van
werd de
De
verbaasd.
De
heer
tot
vertelt
hoe
Livingstonedoor
naar
vernield,dat hijdoor
reizigersmidden wonder
mogelijke
liggenontwortelde
Ladegaard
heer
de nachttrein
de
komen, oorlogsgebied
een
een
het
andere
ver-
vele
geweest dat de kudde
na daar-
in
auto een
verademing komen.
en
ik kon
een
ogen-
dolgewordenpaard op ,,Wat
is er?"
vroeg
mij op de kolossale voetafdrukken
Ladegaard wees 62
de
oerwoud
stopte mijn reisgenootde
gesmeten,
was
bezorgt dan
door
de wilde rit,waarbijik als rijdendop
neer
te moeten
angst
meer
hadden. Het was een vertraging de trein niet had aangevallen.
bHk, en
moest
langsde
struikgewasvernield.
tevoren
nren
midden
,,Beware of elephants"
borden:
mijn reisgezel op
tegen de 120 km
van
aanwezigheidder olifanten. tanks hebben waar vreselijk
vangen
bedrijfsleider
welke
morgen,
geholpen door
de waarschuwende
waarschuwing meent
snelheid
kort
van
alleen
ligt, bijzijnwerk
Al
bomen
wel 35000
olifanten
Angstvoor
een
farm
zit als
ik
de weg.
van langs de teerstreep ter rechterzijde
bier
Stelt u gepasseerd!
zich
voor
dat
ze
zich
,,Diezijnnog
de komende
juistom
bocht
kan ik nooit op die smalle weg. Ruikt ruik ik die", zei ik kwaad, ,,op Sumatra scherpe geur?",,Natuurlijk
bevinden,
dan?
wat
net
maar
Draaien
u
die heb
bet oerwoud van langetocht gegiaaktlangsde olifantspaden ik zijndaarbij en en geweest, mijn begeleider nog enigetijdverdwaald als u zo bang bent voor neemt waarom u aanvallen, maar mogelijke de volgendebocbt lopen om dan liever de trein niet? Ik zal wel naar te En ik opende bet deurtjenaast zien of ze er nog zijn". mij.,,Nee,nee," dat kwam zelfde ogenblik af en op weerde mijn reisgezel met auto er een bocht af, die vrolijkwuifden in bet opgewekte toeristen om de op ons hadden doorstaan. Nu, beslist geen vreselijke en voorbijrijden gevaren werd de nerveuze toen mijnbeer Ladegaard toch lets kalmer. de zo vreemdgevormde ,,baobabs" in in bet gebiedwaar nu Wij kwamen bet Het leken net enonne flessen. Soms was groten getalete vinden zijn. als waren ze in vergadering bijeen, hoog boven de hen omringendegrauwe wereld uitrijzend. hadden achter ons niet zo lang Toen we passeerden wij het reservaat ik
een
eens
het
daarna
naderen
Het
droogte,vuur en
groen
bloemen
een
toen
oase,
gegeseldland
Hier
ziet
ook
men
het
ons
van
de
de weg
over
Doch
Reeds Voort
door
een
temidden
zeer
van
,,Vic-
mooie
slagbomen van
de
anse
racede
de heer
de kloof,waarin In
stort.
een
geen
de Zambesi
over
flitszag ik iets
hoog als die er
Ladegaardechter,nu
de
van
tijdom
van
Niagaraen te
even
een
de
over
brug,voerend
de
leverd" werd zei deze.
anderhalf
stoppen. Het
was
maal de
zo
breed. Maar
wijvan
een
de Zambesi.
Het
zien,die
mens
een
en
koel
ik
zijnnamelijkbijvrienden
drankjegaan genieten, breng ik
kan
Dan zult nog net. kan aanschouwen".
63
u
zelfs nu
tocht, prozalsche Reid had ,,afge-
meest
gemaakt, doch toen de Deen mij bijmr alles plotseling anders. ,,Stapt u vlug over
,,Mijnvrouw
over
lengtevan bijna2 kilometer neerwatervallen, tweemaal ontzaglijke
die ik ooit heb
voor
door
huizen
wat
ons
voor
rechts
oprijzenen
zagen
de tocht
wij na
Noord- Rhodesia. douaneposten wat later die van de grensoverschrijding geeftweinig moeilijkheden. bier hoorden wij het verwijderd gebruisvan de watervallen.
Zuid- Rhodesia
was
we
vorst
en
toriafalls-Hotel".
zo
spoor-
de watervallen
als naderden
was
Nederlandse
ook
waar
werken.
wegmannen We
mijnstadje Wankie,
zwarte
mijn wagen", maar uitgenodigd, in
u
de schoonste
eerst
even
naar
zonsondergang
Reid
Mr
vloogmet
zijnauto
de Zambesi.
in de rich tingvan
weer
De
zon
de andere oever echter reeds achter de groene muur van weggezonlicht verhief bet ken. Tegen het heerlijk gouden tropenwoud zich thans was
bun kronen boven de andere koningspalmenwaaierden de zinkende zon. uit als in een zachte afscheidsgroet bomen aan echter nog komen. Een geweldigrode gloedverhief Het scboonste moest zich tot hoog in de hemelkoepel en werd in de vlammend weerspiegeld Het het vuur. machtige rivier. Groen en gouden avondlicht omlijstte deze zijde brons van de begroeiing werd rood overglansd, als scheen aan het de wereld in een vreugdevuur zich zelf te willen opbranden,maar zwartrode dat niet verteerde,doch dat in een geheimzinnig een vuur was gloeduit do ofde. en
de
Dit kleurenfeest
was
fluweelzwart
de
het schoonste
Nederlanders
belangenvan onze volgendedag was
De het
was
dat ogenblik,
toch
en
zoning
het ideaal
me behartigt,
weer
dat
te vrezen
Afrikaner een wij,mijn begeleider, bijhet indrukwekkende aangekomen waren
dat zich
de
de
de
watermuur
van
het
en
water
was
droppelsop. Een rondom
worden
het om
De een
zon
naar
tekende
geluidals
op
een
gun-
tige mach-
het nevelgordijn
zoveel
uit de
water
men
het wilde
omtrek,
standbeeld
in
de
van
rots-
en
ik, per David
van
auto
vingstone Li-
een
Niet
met
de donder
vervulde
handen uitgestoken
uren
schuimend men
zou
spelvan kijken.
een
kunnen
van
het hier de wil-
prachtigeregenboogover
een
van
en
niets noemt
voor
heerlijk uitbundigevegetatiebedekt en
waar terrasje,
een
bevindt, kolkend
rotsmuur
ontzaglijke hoogteomlaag komt.
,,DevilsCataract".
te
de
van
bezoeken,
diepe,zeer koele kloof af te door het Cataracteiland, vallen,gelsoleerd
gereedom
wij ons
van gedeelte
de rand
aan
te
bovendien
onttrekken.
Toen
een
bereiden.
kunnen
wereld
schouwspelter Machtigste
dalen,waar
vaderlijk
zo
de wind bevatte, terwijl
water
de regentijd, na April, twintigmaal de ontzaglijke kloof als in November.
maakten
had
„
Er valt in in
Reid, die
Victoria-falls"
de
om
veel
zeer
stigwas, zodat ik niet behoefde schouwspel aan het oog zou muur
mr
overmatig heet. Ik kwam
niet
de rivier nog
dat
welkom
de kloof. De
ving
men
groot deel der vertoeven
geur
de koele
zonder
rotsen moe
het flonkerende, witschuimende,
te boog opwaaierendewater de watervallen doorbrengenen telkens iets Men kan vele dagen rondom nieuws zien. Er zijnzovele kloven en afgronden, af kan dalen waarin men zovele uitzichtspunten, zich nooit been kan gaan, dat men en waar men behoeft te vervelen,wanneer hier zijnvacantie zou men doorbrengen.
64
Er is de
wilde vegetatie, midden schone, tropische,
zeer
groot deel
het
van
jaar
dorre
verschroeide
en
in het
land. Er
voor
een
zijnde afda-
kloven, die het hart echter bijna doen lingenin koele, schilderachtige de steile ijzerenof in de rotsen als men breken uitgehouwentrappen Er zijn uitzichtspunten, klimmen. het waaronder weer omhoog moet is de wandeling naar en er geweldigebaobab-boom de grootste van andere baobab, die waarschijnlijk een geheelOost-Afrika de ,,DevilsCataract", een reus, geweldigin omvang. is,niet ver van de watervallen rijden, ook tochten maMen kan per auto rondom maar kan ken in open wagentjes, die langs rails gaan en men per vlieg-
platformin
machine
het natuurwonder
over
reis
eerste
een
Afrika
naar
te
de Victoria-falls
over
been cirkelen,zoals
beurt viel
mij zelf tijdensmijn het K.L.M.-vliegtuig zijnkoers
toen
nam.
hutten
zijn ,,rondavels",ronde
in de kamp, midden die eens wat wensen te overnachprimitief ruigte,voor vacantiegangers, is het zeer ten comfortabele, liefelijk er en gelegen,,Victoriafalls-Hotel", helemaal niet duur, met koele vertrekken en een volgensonze begrippen kan wandelen of thee drinken, terwijl het uitmen grote tuin,waarin men Er
zicht op de watervallen tochten
kan
Men
is, het
ene
nog
kano
de brede schilderach
met
varen,
tigerdan er
bemanning
zwarte
een
Zambesi
krokodillen
omdat ongevaarlijk
groot
een
heeft.
per
motorbootjeover
in
het graag
maken
die honderden
andere, hun
maar
en
per
eilandjes rijk altijdeven
niet
middagdutje doen,
van
picnicop een der eilanden kon overwerden niet alleen krokodillen maar tuigen.Door onze ontdekkingstocht ook Diep verreusachtigenijlpaardenuit hun siesta opgeschrikt. ontwaardigdschommelden zijin een sukkeldraf je over de modderbanken
welk
feit ik
langsde Welk
een
mij zelf tijdenseen
oever
de rivier terug, de
naar
echter ook
de watervallen
aanblik
indrukwekkende
in paniek achter kleintjes
hen
aan.
in het felle
hun aanblik bijzonsondergang, opleverden,fantastisch was de heer Boef, vergezeld toen en van zoontje,mij er met zijn zijnvrouw de rotsmuur, die men been bracht en de gekartelde, rand van auto gepiekte markant als het silhouet van ,,Knife'sEdge" noemt, thans zwart een en stad met zal de Nooit echter torens en transen, tegen avondgloedoprees. zonlicht
ik
mocht
vergeten de schier bovenaardse
kunnen
meer
aanschouwen
regenboog als overspande. een
De
avond
was
van
toen een
een
geheimzinnigheidvan
de watervallen
hemelbrug
de
baadden
in het maanlicht
afgrond,waarin
mildheid. verrukkelijke de ruige Rhodesiaanse
65
schoonheid, welke
Rondom natuur,
ik en
neerstortten,
ze
ons maar
heerste de al
spoedig
wij in de vertrouwde
waren
het
goud
huizen
De
die der straatlantaarns
en
maanlicht
waar Livingstone,
van
vallend lampenschijn,
de
van
sfeer
door
de
zich dooreen
en
der
wijdopen vensters
vermengden.
maannackten
otter verrukkelijkste
spoediglieten wij de
kleine
plaatsachter ons en reden naar de watervallen. De grote, kristalheldere maan gaf zoveel licht,dat we zelfs de onderscheiden konden kleuren van toen en duidelijk groen en bloemen die daar we uitstaptenwas het alsof we over een zilveren weide liepen, het fluwelen zwart bomen strniken. blinkend lagtussen van en Toen wij onhoorbaar waren genaderd want onze zachte voetstappen verloren in het steeds sterker wordende bruisen en gingen volkomen het uitzicht zich verwijdde,stonden Wij zagen een schouwwijsprakeloos. dat elke beschrijving er schoon, zo adembenemend, gpel,zo onwezenlijk volstrekt onvolkomen thans de donder der machtige,met is. Terwijl van Al
-
-
zilveren
licht
overstroomde
watervallen
de
lucht
de
vervulde,
op-
sluiers zich in de nacht-
allerfijnste droppelsals sneeuwwitte spattende, hemel verhieven en een heerlijke tot ons opsteeg, geur nit het koele water achterwe levende, bewegende, flonkerende tegen de geweldige, zagen kloof gede ontzaglijke kleurigeboog over grond een verrukkelijke, als was het dag,zo zag men en Duidelijk, zijnregenboogtinten spannen. deze brug zo ijl toch was dat het en een teer, fata-morganascheen, een uit meer: een elfenbrug een sprookjeswereld, verschijnsel, boventijdelijk het symbool van een hemelbrug,door de Grote Bouwmeester gespannen over
de donkere
Nog
was
heid
van
de dood.
dieptenvan
dit niet alles. In de de waterval
zich
neerstortte,
gevormde gigantische, grillig mensenogen rees
vol
tot
ooit hebben
afgrondzelf,waarin muren
aanschouwd
in de lichte hemel.
Het
was
Symboliseerdedeze dreiging.
zingendstortte dit duistere
rijk was
de
en
die
burcht
voor
inderdaad
water
sluier de
uit de
zonde
dood?
en
zijnmuren
en
door de zacht glimlachende schouwspel, teweeggebracht maan, vreemd door sterren, nietig en gelaatgeheelopzijgelegd,omgeven bleekt bijhaar stralende schoonheid! al die tijd Geen woord kwam over onze lippen,en zo ging het met
en
niemand
Overal had
stonden
zelfs
maar
zijen niemand op
de
66
ander
Maar over
boog triomfantelijk spannen. ge-
Dit
toeschouwers.
die
dieptenopook geheimzinnigheid, ons
zich tegen
zuivere heerlijke,
een
wit-
burcht, ontzaglijkste
wereld vol
een
het zilverblinkende
de
van
als door
men
zag
de droomschone
had
de andere
gelet,had
haar ver-
alle
horen komen de
ander
niet
opgemerkt zolang het schduwspel hem
eens
Bijhet klimmen
de
werd
op de melkwitte
schaduwen
onze
het felle licht
weide. Onder
van
de
het
zwarte
water
is door opgetrokken van verschrikking
Hier op de
dag, was
had
boog ijler veeltintige
wijterug
bodem
naar
de
auto.
en
het gras,
der bomen
reden
afgrondis gespannen, waarvan is zoals bijde hemelboog,maar
we
naar
echter
staal
en
gehad.
verdween
Zwart
geel,dor altijd omgetoverd in een
nog
kantwerk
zijn ban
en
de
verderop over
geen licht en
De
maan
slotte geheel. Langzaam keerden
ten
die
de
van
in
waren
en
ruw
in
zilveren
de
brag,
het materiaal
beton, en die
mensenhanden.
onze
brug staande
tijd ziet men
nog eenmaal
een
der gedeelte
Victoria-
Want hier stonden gafniet de minste ontroering. langs de brugleuningdrukpratende op het smalle verhoogde gedeelte mensen. Onafgebroken snelden auto's langsons been, het verblindend licht der koplampen opdoemend en voorbijschietend, opdoemend en de kwam en over voorbijschietend ijzerenrails,die op datzelfde ogenblik de rijwegover de brug lopen,hijgenden steunend een zwart met parallel falls.Maar
nader
monster
wayo
hun
zou
aanblik
:
de
nachttrein, die
morgen
vanuit
Livingstonein Bula-
aankomen.
snerpendgefluit, gesisen gehijgraasde de locomotief ons voordat bij,gevolgddoor het geratelen gedreun der voorbijsnellende wagens trommelvlies de trein deed de brugvan sloeg.De zwaarte tegen ons sidderen. Reeds lang is men deze brug te doen vervoornemens pijlers door een het is tot nu toe andere, maar bij goede voornemens vangen dat men de nieuwe zal bouHet is te wensen veel zuidelijker gebleven. dat de verschrikking de moloch het moderne verkeer zal van van wen, nu een zo verdwijnen van deze plaats,waar sprookjesschoonheid, groot als ik nergens in de wereld heb aangetroffen, jammerlijkwordt verscheurd. Wat gebouwde mijzelfbetreft,het rumoer op de door mensenhanden brug bracht mij weer met twee voeten terug op de aarde, doch het vermocht niet de ontroering, teweeggebrachtdoor de aanblik van die andere de donkere over brug,als het symbool van een hemelboog, gespannen dieptenvan de dood, uit te wissen. De aanblik van die hemelbrug rees juistthans in nog stralender licht in mijn herinnering op en zal daaruit Met
nooit
een
verdwijnen.
67
EN
LUSAKA
NOORD-RHODESIA
aanzien, reld
met pioniersland,
-
zijn gordelvan
pioniers
koper, zijnruige
dieren-reservaten,zijnmachtigstewatervallen
enorme
wel het hart
moet
-
van Lusaka, hoofdstad
rijk
Noord-Rhodesia, jong en
WELENSKY
«WONDERMAN"
DE
iedere
van
ter
we-
onweerstaanbaar Afrikareiziger
tot
zich trekken.
het moderne
Vanuit
Rhodesianen
wonen
stempel heeft Frank
nadat
waar Salisbury,
te
en
men
waar
ben
maken,
ik
Jansen mij met
nu
bar veel naar
zijnauto
dit
bepaald de vriendelijkste
niet
ambtenaren
met
de oude
van
jonge pioniersgebied gevlogen,
in de
prille morgen
zeer
het
naar
vliegveldhad gebracht. De
gaat onder
maan
Het
hemel
strakke
bitter koud, weer
De
brede
park
komst
en
de
koud
zo
straten voor
als
nacht. vermoeid
normaal
men
niet overal
De
nu
naar
in Zuid- Rhodesia's
helemaal
vrolijkopspuitendeen
hoofdstad, zag zodra
de
de horizon.
hier zelden
slapende Meikles
flonkerden
sterren
van
Salisburylagenverlaten
van
het
zonk
maan
in de Rhodesia's
het
het
helemaal
eigenlijk nog
was
streek
in de
wind
was
maar
was
De
meemaakt,
geweest?
duisternis
ook
bitse nanacht,
Hotel, de plaats van er
de
aan
dood
uit, want
valt
helverlichte
samen-
de anders
zo
fonteinen,
in de
grond weggekropen. in het steenkoude we en Klappertandendwachtten op het vliegveld mochten de machine stationsgebouwtot we naar Tijdenshet gaan controleren van en vliegbiljet wijze paspoort, dat op nogallangdradige helaas de de horizon intussen achter zeer plaatsvond,was grote maan
waren
.
verdwenen.
Toen
ik
aan
de beurt
alleen nog
geweest holden Frank
was
.
.
en
ik
naar
bui-
gouden gloed daar, waar zijeen paar seconden maansgeledenwas weggezonken. Hoe gaarne had ik een ondergang op het land gezien! Versteend van kou stapten de reizigers of men in. Het was nooit meer zou ontdooien. Het was licht geworden en we nu vlogenover een bruin verschroeid,zo goed als leegland. Slechts hier en daar stond een eenzaam ten
maar
zagen
een
68
Jongerecrutoit
in
Zuid-Rhodttia
uitte zich al dadelijkin de aanbieding thee en de van gastvrijheid Rovland 6en der jonge vrouwen, Pam van genaamd, om bij uitnodiging als ik het eenvoudige lief de lunch te gebruiken, haar en haar man voor van
wilde
nemen.
Welensky
Ontmoetingmet Maar
bracht de
eerst
minister
het bewind
de teugels van hoogstwaarschijnlijk zuUen
Federation" die
Ook
.
moeilijkhedenook
zovele
u
heeft
—
reeds iets
,,enfantterrible"
is
weten
een
De
.
,,theCentral African
over
is
een
eretitel,
deze ,,selfmade"man,
aan
zijnafkomst als zoon In het begin van
overwinnen.
te
eerste
handen
in wiens
,,wonderman"
handicapvan
zijnleven
over
Bate
Maclear
.
is gegeven
de
-
emigrant
arme
gelegd
verschillende kanten
van
vindt
worden
Noord- Rhodesia's
van
Welensky,de man,
de ,,wondennan"
naar
me
roodharigesecretaris
die een
van
dit boek
geschreven.
groot bewonderaar
Welensky,die hijhet
van
omdat politici hij,ofschoon noemt, in zijn hart en ziel een vakverenigingsman, zelf met dikwijlslijnrecht het mening tegenover de trade-union-leiders in Engeland stond,wanneer de zaken van zijneigenland betrof. Deze keken hem dan ook dikwijls met
scheve
de mond
men
tegenover
dat
met
de was,
top-liedenin het vertelde
maar
grote kennis
een
him
van
zaken
Welensky geen
nam
Ministerie
blad
Kolonien,
van
ongezouten
en
een
zeer
voor neer wan-
zijnmening, zoals
mijnwerker en bokser,
voormaligspoorwegman,
een
van
zegt Maclear. Ook
aan,
ogen
hijin Londen iemand
de Afrikaanse
van
maar
helder inzicht,kan
verwachten.
Tegenoverhet plan om
een
federatie
te
vormen,
dat
Binds
zovele
jaren
Sir
door
hem
werd
als de gekoesterd,
Zuid- Rhodesia, van Huggins, de minister-president dit enigemogelijkheidom machtige en rijkedeel het EngelseEmpire aan van zijnbestemming te doen beantwoorden, stond men in Engeland zeer onverschillig. de hem zocht in zijnhotel in Londen schrijver Op dat ogenblik op en zat en
tegenover de vertoornde ,,Als ze uw plan tot een
reus.
federatie
lensky?" onmogelijkmaken, wat dan, mr WeDeze, ofschoon hijzelden zijnzelfbeheersing verliest, sprong op vuist kracht zijn en liet met op tafel neerkomen. is om blanken naar ,,Ik ben bezigalles te doen wat in mijn macht meer
Noord- Rhodesia
te
brengen.Van
Engeland,Holland, Duitsland, Zuid-
Afrika, Australia,Amerika, het kan komen, ons
als
ze
maar
veelbelovende
me
niet schelen
waar
ze
vandaan
zodra wijer 100.000 hebben en goede burgerszijn,
land, dan
vragen
we
de ,,Dominion Status"
in
aan!"
70
Hetgrafvan Cecil Rhode*
werd in dew rots
(Matopos-gebe uitgehouwen
.
^R^y^^BB^s/'-1
Hoe in Livingstone. ^traathandel
Noord- Rhodesia rechtstreeks handen
goed weten
stond
onder
toen
het
prijzenI
ministerie
Zuid- Rhodesia
met tegenstelling
in
nog,
Kolonien
van
en
daardoor
was
aan
gebonden.
voeten
en
de
ze
Alles is intussen
"Welenskywas opgelost.
beste
ten
betreden, maar
constitutionele weg
men
dat, als
zag
de
rebel,hijzou
geen
deze
uitzonderlijke
in de zijngaven en zijnenorme niemand hem strijd wierp om een groot ideaal te verwezenlijken, tegen houden. kunnen Met hoofd en schouder kwam zou hij uit boven het merendeel der politic! die Maclaar kende. ook anti-federalisten daar te overtochten door Rhodesia zelf,om Op zijn him zienswijze, van wees hijo.a. op het feit, tuigenvan de onjuistheid
zich persoonHjkheid
dat de
standkoming voor
de
met
in Sovjet-Unie
zichzelf
federatie
een
ken
in de toekomst dit het
,,Ware
geval,de
geageerd,daar in Afrika
Ook
druk
en
der donkere
Rusland
kunnen
zou
niets liever
India,om worden
moesten
mileren
bevolkingin
zeker niet zei Sir
wenst",
onder de donkere
toe dat zegdede minister-president van
bang
dat
de federatie der blan-
zo
scherphebben
Roy, ,,dan
onrust
bevolking.**
India
van
de druk
al
brengen.
Sovjet-Uniezou
ontevredenheid
vooral
waren
toe
te staan
opgenomen,
nimmer
men
dat bewoners
van
toe
die zich nimmer
mensen
zou
geven
zouden
de
met
Rhodesianen
hadden
niet
verder
te
aan
dit land in de Rhodesia's
als vreemdelingen die er altijd bevolking, tegenover staan, van blijven geslacht op geslacht.
De
tot-
toch
wereld, wat
krijgendat het 't bestaan
zou positie
in gevaar
van
de
geageerdtegen de
anti-federalisten
meerderheid overweldigende
zodanigbevoorrechte
De
in dit deel
spreken.De
moest
fel had
de United-Nations
een
van
werkkracht
al
kijken dan
naar
assiden zou-
Zuid-Afrika,
de
provincieNatal om te zien welke ramp een land trof als men een zo had, gehaatbijde groot contingentIndiers onder zijnbevolking de blanken inheemse hun meer maar bij bevolking,vanwege nog Het is algemeenbekend dat wanneer practijken. plaatsergens opstootjes vinden van de zijdeder naturellen,zonder uitzondering de winkels der Indiers het ontgelden moeten doden onder deze en bevolkingsgroep
naar
vallen. Helaas De
Indiers breiden zich
indien
In
moeten
dit
de
goeden onder
zeer
mogelijkis,door
hen
daardoor
snel in aantal uit,zowel overkomst
van
ook door
lijden. geboorte,als,
familieleden.
snel tempo heeft de kleine groep Indiers,welke in 1931 reeds in Noord- Rhodesia woonde, zich in aantal uitgebreid. Er zijnnu reeds ruim zeer
drieduizend .
.
,
73 i
boerenknecht met zijnschapenin Zuid-Rhoderia
5
In
Tanganyika
daardoor dit
grote meerderheid
een
alle
gebied,met ze
en
dien, vooral
Mohammedanen
.
treden, weigerdede
veld zouden
bevolkingin zakenmensen,
.
.
in twee zeer dikwijls tot onrust aanleiding
Toen
in Broken
cricketteams
ene
groep, zich
elkaar
tegen de
en
on-
Hill,bet
uitsluitend
onder
vijan-
in
bestaande
andere
hart
groep
bet uit ook
bevonden!
Moslems
Roy Welensky door
volkt
vaak
pertinent te spelen omdat
Hindoes,
Sir
Indiscbe
twee kopergebied,
bet
de
voor
maken
de Nederlanders!
digekampen zijnverdeeld, is ook dat de overigebevolking behagen voor van
Indiftrs. Ze
de niet-Afrikaanse
van
gevolgenvan
als Hindoes
de 60.000
over
uit
niet te vergeten ook
waaronder Doordat
echter reeds
wonen
zijnzoveel belovend
dat
wenst
land
niet wordt
be-
aanwezigheideen splijtzwambetekent, maar liefgaan krijgen als hijzelf, van een zoon emigrant,
wier
mensen
door hen, die bet
even
dat leerde doen.
,,Bedenk toch",
riephijeens
zo
door blanken
niet voldoende Nehroe
stok in de hand
een
millioenen tollige
Toen
tiek
dit gebied
wordt gebracht, dit Panontwikkeling
in
wordt
gegeven
het
om
voor
zijnover-
eisen!"
te
in Lusaka kort na aankomst ik op die stralende morgen zo bijSir vielen twee onWelensky werd binnengelaten, dingenvan deze man
Roy middellijkop. stens
op
bijeenkomst uit, ,,datals
een
op
In de eerste
pond wegen. waarin een gezicht, 300
plaatszijnenorme
Hij moest
omvang.
min-
In de tweede paar
plaatszijnzeer schrander, symphaondeugende ogen glinpientereen tegelijk
sterden. Een
heel dikke
omvang
met
maar
man,
zo'n
bewegelijke geest, dat zijnlichaams-
eenvoudig wegviel,hoe wonderlijkdat
ook
moge
klinken!
zich in. Hij was vreemde de eendeze man een voor Onmiddellijknam voud en natuurlijkheid zelve,vertelde over zijnbezoek aan Nederland, daar onopgemerkt was komend toen hij uit Londen geweest. Vooral de reinheid en de bijzonder ordelijkheid, prettigesfeer,die er heersten,waren hem opgevallen. Hijhad zijnogen uitgekekenop het fietsverkeer en het moeite had hem heel wat als zo'n stroom gekost uit de weg te komen ,,bikes"zich in een straat uitstortte! Hij had erg geboftmet het weer, aldoor zonniggeweest! het was want in mijn hart voor Nederlandse ,,Ikheb steeds een apart plaatsje emigranzei Sir Roy Welensky, ,,en dat gevoelis nog versterkt na het ten gehad",
bezoek
aan
Uw
land.
dat gratiegebieden, en
alle kwaliteiten
ze
Ik
en geloof,
hoort dat ook
men
prima burgersvan
hebben
om
zich
te
74
bun
nieuwe
uit andere
vaderland
assimileren. Dat de
eerste
emi-
worden Neder-
spoorwegwerkers,die bovendien in bun vaderland gegroepen dus nit allerlei beroepenkwamen, in de eerste scboolde arbeiders waren,
landse
hebben tijdmoeilijkheden
zich
gehad om
te
aan
passen, kan
ik
mij, ale
De
emigrant,indenken.
waaronder ze omstandigheden, de levensgewoonten, hebben te werken, bet kliraaat, zijnvolkomen ders dan die,welke in Nederland gevonden worden. een
van
zoon
Maar
kunnen
mijn medewerking
op
dat
niets liever dan
niet alleen
Zuid-
naar
tocb hoe
,,Bedenktu uit. 59Weet u dat het
ook
maar
naar
derde in de
een
ziet? Bovendien, ook industrieen kunnen hebben
We
toen
eigenindmkken
nog tot
tigdat ik op
even
dusver
farm
een
wilde
waren,
in Noord-
en
an-
ik zie
emigranten
komt.
is!" zo riephij grondstoffen wereldbehoefte aan koper voorbier gevestigd worden." aan
en ,,koetjes
over
Nederlandse
Noord- Rhodesia"
rijkNoord- Rhodesia voor
rekenen altijd
mensen
aantal belangrijk
een
nog
uw
bier
kalf jes"gesproken.Hoe
hijweten
Rhodesia
en
de gast
hijvond was
mijn
het
prachgeweest. Hijzelf
geborenbuitenman, zei hij.Niets deed hijliever dan tussen zijn werk door op zijneigenbuitengoedin de tuin werken. Hij hield politieke wist het thuis heel prettig muziek. Zijnvrouw ook erg van te maken en brachten heel wat gezelligheid zijnkinderen en vooral zijnkleinkinderen Sir Roy is geheelonthouder ze en aan, wanneer op bezoek kwamen die zich deze roken doet hijzeer weinig.Het is de ex-kampioen-bokser, voor ven ven onthouding is blij zijnwerk. opleggenom fit te blij de voorlichting de man Tot slot gaf hijopdracht aan van om mij met een
was
...
zijnauto De
orde
Maar twee
een
van
eerst
tocht door Lusaka
Oranje-Nassau .
witte, met
den. De
Pam
nam
stro
kamers
waren
.
en
omgeving
laten maken.
.
Roveland
mij
mee
gedekterondavels, dus rond
semi-permanente woningen
te
voor
en
het
haar
naar
door
een
huis, bestaande
kleine corridor
heel sfeervol
Het ingericht. waarmee regeringspersoneel,
uit
verbonwaren
Pam
Toen de lunch thuisdeze laatste voor gelukkigwaren. kwam was hijzo verrast over mijn komst, dat het me verbaasde. ,,Ja", zei hij, de bevrij,,datkomt, ik heb als officierbijNijmegengevochtenvoor land en kijk eens wat uw uw Koningin mij gegeven heeft!" ding van Met een kwam stralend gezicht hijaandragenmet een doos, waarin een decoratie lag.De orde van We dronOranje-Nassaumet de zwaarden ken een glassherryop de toekomst beide landen en hadden onze van een land in lunch. Daarna ik de hoofdstad van moest een bijzonderprettige ook trotse opkomst zien: lagebungalows,maar gebouwen, waaronder het reeds eerder genoemde ultramoderne hotel. De stad heeft een vijftigen
haar
man
heel
.
75
.
.
duizend
Europeanen.Een snel groeienwordt gevonden, een de stad, waarin geest nog de echte pioniersgeest vooral maar van van gastvrijheid, ondernemingszin, bartelijkbeid, opBate deed uitroepen:,,Het is onmogelijkom eens timisme, die Maclaer zelfs als bezoeker geen oog te krijgen het vurigoptimisme,dat door voor deze gebiedenvaart, van Lusaka tot Salisbury!" inwoners
waarvan
ongeveer
6000
....
76
Zowel
als bijde
bijhet laboratoriumwerk,
zakende
insecten,zijnnaturellen
in
ziekte-veroorvan bestrijding Dat dit grote getaleingeschakeld.
bijde zorg voor moeder en kind het gevalis behoeft niet te worden betoogd. Met voldoening ondanks het zeer er ook op dat op dit ogenblik, wijstmen wonen een van bevolking,drie van gelsoleerd groot deel der inheemse inheemse elke vijf kinderen onderwijsgenieten, waarbijzendingzowel als missie een grote rol spelenen vooral in de jarenvoor de oorlogde zending leeuwenaandeel heeft gehad.Maar ook van een staatswege wordt de opvoedingder naturellen op allerlei wijzeter hand genomen. ook
De
eerste
De
eerste
zendingspost zendingspostwerd,
zoals
we
zagen,
in 1859
Inyati gesticht,
te
hoewel de onderwijs, plaatsvond, geboortevan Rhodesia pas aan het einde der vorige eeuw later gevolgd door die van Noord-Rhodesia. dit Op ogenbliktelt het en onderwijsaan naturellen 7000 onderwijzers onderwijzeressen, op 350 doch indien alle Afrikaners. De helft heeft niet de voile bevoegdheid, na en
met
men
studie
de
dat
van
zelfde
het geven
klaar
Per
dit
zou
dat
ook
jaar
komen
een
deze er
grote
eerste
gewacht
stagnatiehebben
mensen nu
het
hebben
onderwijszou
van
waren,
practijkleert
vervullen.
ogenblikaf begon
1000
alien
tot
met
veroorzaakt
hun en
wijding bevoegde naturellen-onderwijs-
hun
taak
met
grote
toe
krachten
bij. dat Yanzelfsprekend
onderwijszdch niet beperkttot de lagereschool, ook les wordt in allerlei dat er naast maar vervolgonderwijs gegeven Er is een vakken Er zijnhuishoud- en landbouwscholen. practische handenarbeid ook om eerste om hulp bijongelukken,maar mogelijkheid En natuurlijkis er het amboetseren. te leren,als houtsnijden, weven, de uitblinkers is een voor mogelijkof kantooropleiding bachtsonderwijs, of in ziekenhuizen het volgenvan in laboratoria te werk een cursus om te worden. gesteld .
Ze De
zijnanders zo
dan
het
.
.
wij.
kleurigen aantrekkelijk uitgevoerde uitgaven laten
feiten zien
wat
er
is gedaanom
met
en cijfers
het leven der naturellen
op allerleigebied de bouw meer navan
hoger peilte brengen.Betere behuizing,o.a. volstrekte turellen-lokasies, waarbij,net als in Zuid-Afrika, naar sepaals blanken en ratie wordt gestreefd, zodat zo verschillende volksgroepen na donkergetinte gedane arbeid ieder in zijneigen wereldjegemensen, op
lukkigkunnen
zijn, 78
Er
al
zijnnu
eenvoudige^hotels"
Afrikaners
v66r
en
gedreven d66r
Afrikaners. in de Rhodesia's
Industrie zal ook
De
steeds
rol belangrijker meet bevolkingdaarbijsteeds meer een
gaan
vandaar dat de donkere worspelen, zoals ze nu al een in de kolenden ingeschakeld, groot contingentvormt enz. en kopermijnen, op de asbestvelden,in de staalgieterijen de ontspanning werk hebben te doen, mag Maar zwaar juistals mensen worden. wordt veel aandacht Daaraan vooral sport niet verwaarloosd gewijd.Vooral het voetballen wordt door de naturellen,zodra zijhet
en
de knie hebben
onder
de speeld, terwijl
en
niet minder
toeschouwers
zal echter nooit uit het oog
Men
meebrengt dat tallen Vooral
zaak werd
deed afhing,
al het
Afrika
Het
men
tot
baatte
over
en
deed was
zelfde
rellen natu-
werktempo zal kun-
soms
voldoende
een
men
advies
van
verliezen,leven
of
dood,
door
hoge premies te geven Zodra tegenovergestelde uitwerking. o.a.
geldbeschikte
en
of
de naturellen in verschillende delen
sporen
zag hem
het anders. Maclear
men
op
te
aan
had
ken, verliet hijzijnwerk Het
een
winnen
waarvan
mogelijkeom
werk
meer
niets
de naturel
Toen
zijn.
in grote aanEuropese arbeiders,die eveneens als mijnwerkersin de Rhodesia's een goed bestaan hebben. der zo onmisbare in de oorlogde opvoering van de productie toen
een grondstoffen
van
tot
ge-
als b.v. de
aanzetten
nen
enthousiast
verliezen dat de aard der
moeten
nimmer
ze
men
groot enthousiasme
geoefendzijn,met
in
er
Bate
.
daarmee
om
voorlopigniet
goedesier
te
.
.
ma-
terug.
meer
vertelde hierover.
hen, die de mentaliteit
van
de naturel
begrepen,
Nigeriaen de Goudkust, als in de Rhodesia's, de winkels in allerleiaantrekkelijke de naturellendorpen werden voorzien van artikelen niet als f ietsen,radiotoestellen, en sieraden,huishoudelijke voorwerpen de natives graag wilden te vergeten textiel.En dat waren dingenwaarvoor dat
zowel
in
werken! In
Noord-Rhodesia
wordt
vooral
de
een ,,Saucepan-Special", goed en
zeer gewaardeerd.Degenen,die het konden kopen goedkoop radiotoestel, werden persoonlijkheden in hun dorp,om het feit dat ze alle belangstellenden toestonden bijhen te komen En dat voor niets. Nieluisteren mand wilde van dan werd het eenhandelszaakhoren, want enigebetaling vrienden dan ooit",zei een der mijnwerkers ,,Ikheb nu meer je trots, ,,en ook als er geen uitzendingenzijnis mijn huis dikwijls gevuld met .
.
.
.
.
.
mensen!"
Het
naturel zich kan wensen! wat een heerlijkste een ander, die aan de radio-instanties schreef
Maar
er
knop
omdraaide
niet had
was
verwacht
hoorde
ik
dat het
een
muziek, wonderheerlijke
toestel
zou
79
kunnen
geven.
:
zo
Daarna
,,Toen ik de mooi
als ik
hoorde
ik
begreepik dat je er ook Let nieuws van ik wereld door kunt horen! Het is heel makkelijkte bedienen en de zon de raad gegeven ondergaatook mijn kameraden nog voor is gekomen voor de tijd de Afrikaners om radiotoestel te kopen. Want goed woord.
heel
een
De
invloed
bij,doch
daar
reeds him
eigenzenders
te
daartoe
ze
een
te
verstrekt!"
de
in Afrika
communistische
het zal niet
en
in het
tijdtot
agitatorshebben via de
moeilijk zijnom het
diepstvan
hart
Afrika
van
verwekken.
is daarom
Het
maar
afzienbare
binnen
onrust
die het gouvernement
heb
de radio
van
Bleef het
radio
de
toen
de middelen
door
ontwaken
En
goed dat
zo
er
de
zulke uitnemende
gouvernementswege
van
inheemse
Niet alleen in Zuid-Rhodesia
bevolkingsamengesteldworden. (en hetzelfde geldtvan Zuid- Afrika)maar
ook in Noord- Rhodesia,
ik in de hoofdstad
radioprogramma's
voor
waar
Lusaka
het radiostation
bezocht. die het beste echte idealisten,
Hier werkten den
uitstekende
en
spanning,humor heeft
Men
notie
geen
hoofdtalen
zes
men
er
zeer
de dansen
in het
heb
.
vervolgniet
gebrachtemuziek, Ik
zelf het woord Men
uitvoeren
.
laten
dit zelf eenmaal
te
door
Ook
.
vijf
streefde
of muzikale
geven
.
stam
pro-
echter de kans, zoals
bevolking
bijde echte, zelf ten gehore de radio wordt gegeven!
het
en
elke
minstens
zien, dat de inheemse
uitvoert
meer
afwisselen.
looptdaarmee
.
bijdie,welke meegemaakt
maar
in uitzendingen
die elkaar
worden,
gevallenal hebben
verschillende
de
moeten
naturellen
doen
gramma's te
daarom
en
.
arbeid dit vereist,want
hoeveel
van
gegeven
naar
ontverzorgden. Voorlichting, de religie niet vergeten werd
ook cultuur, terwijl
zijneigen taal
heeft of
er
had-
voor
hen
voor uitzendingen
en
de naturellen
met
ergste
was
dat
bijna alien
daarbijWesterse confectiekleren hadden aangetrokken,hopeloosom te artistieke hun zien, in plaatsvan zeer en schilderachtige, kleurrijke stamdracht.
Doch
op welke
worden
bijhet Westerse
practischeen Hoe
wijzekan
ze
ook
naturel,
bereiken dat de naturellen wel
en productie-proces
toch zichzelf
ingeschakeld Dat is blijven?
onmogelijkheid! te
die
door
het
het wilde avontuur,
in de
hoop
er
missen, zoekt
plaatshet
tegen de slechte invloeden
behoeden
meer
ste
men
als de naar
doordringen der
trotse
andere
in het
waarin
hijzich
overwinnaar sensaties
: en
geheim luisteren 80
Westerse
vroeger uit te
keer op keer kon
storten
te komen, gaat voorschijn
daaronder naar
Een agitators? beschaving steeds
van
is zeker niet in de laat-
hetgeen onruststokers
hem
vertellen. Het ik
Toen
is de zucht in ££n
tevoren
het
naar
der mooiste
verbodene, het geheimzinnige .
lokasies
de Zuidafrikaanse
van
Elisabeth,zag ik hoe een namenlijkte was, uitreikte. Juist daar, waar nistische vlugschriften
nature! daar
Port
.
commu-
alles had
men
.
Unie
wat
een
kan
verdiensten,een goed hois met een aarbehoorlijke verlangen, door ophitsing in een der vorigejaren de felste opdig tuintje,waren waarbijhet eigenpostkantooren de eigenbioscoop stootjes voorgevallen, Blanken in brand waren waren er gestoken bijvermoord, o.a. een vrouwelijkedokter, een non, die haar leven geheelaan de natureUen afgemaakt en stervend hadden wijdde,was in haar auto met messteken jonge kerels stukken vlees van haar lichaam gesnedenen die rauw opgehaar krachten in hen over geestelijke geten, in de hoop dat er iets van zou gaan!Men had daarna haar auto, met haar lichaam er nog in,in brand gestoken. mens
.
,,Niemand
6ns, die
de lokasiebewoners van
.
ons"
van
,,Niemand van ten
.
na
verzekerden in staat zouzijn!", vreselijks Het waren elemengebeurtenissen. misdadige
zoiets
tot
deze
buiten, jonge opgehitstekerels,te
waren
gedrongen,die de onlusten zijzelf meegesleept?
Hoe
het
over
de
nen
aan
tiek
van
om
te
behandelingder Bate
natureUen"
,,arme
daarover
houding van
door blanken
te
geven.
Dat
maar zijdein Engeland zelf,die altijd
de Rhodesianen, de
broeders
." Toen
alweer
hier bin-
en
in hoeverre
Maar
begint,kan hijbijnageen
zijnverontwaardiginglucht linkse
werken
veroorzaakt".
zij,de wereldpersgebruikte het voorval
Als Maclear om
hebben
lui
de eritiek
om
te
illustreren.
woorden
vinden
betreft vooral de criweer
dus, ten eigenmensen door ophitsingontstane
afgeeft op
aanzien
van
de
,,de
stakingaan een was weer belangrijkste mijnen in Noord-Rhodesia eindelijk opgeheven de rust teruggekeerd, beweerde en men van genoemde zijdedat de vakbonden der naturellen worden moesten op dezelfde wijzegeconstitueerd hadden dan zelf daarvan als in Engeland!,,Begrijpt en te werken men niet de waanzin?" hebben ook de donkere zo roept Bate uit. ,,Natuurlijk werkers hun vakbonden, maar als men uit Engeland decreteert dat ze op dezelfde wijzehebben te werken als daar, terwijl leden nauwede meeste het lidmaatschap weten wat inhoudt, worden de bonden alleen maar lijks buiten het land in handen communisten, van vreselijke dikwijls wapens zwarte
.
.
een
der
geschoold".
Hijwijstten van
slotte ook
India, dat
er
alleen
in dit verband maar
op het gevaar, komend
belangbijheeft 81
als er troebelen
van
de
ontstaan
zijde in
gebieden,omdat Europeanen op voortreffelijke wijzeopengelegde millioenen de eigenovertollige willen dan deze voor niets liever zou
de door men
op
eisen.
te
naturellen nog slechts een vernisje Hij wijstop het feit,dat de meeste van beschavinghebben en voor een zeer groot deel nog onder de invloed de inheemse medicijnmannen;hijwijstop hun groot bijgeloof, staan van hun angst voor de boze geesten en hijdoet ontstellende mededelingenuit officielerapporten van mensenoffers, die op verschillende plaatsenin de niet bijtientallen, maar bijhonderden, om afgelopen jarenzijngebracht, door gewetenlozezwarte demagogen aangekondigd,te voorgevaren komen .
.
.!
^Opvoedingen ,,Nee, er zal
nog
opvoedingl"
eens
iets anders
besluit
hij:,,Opvoeding en vernisjebeschavingopleggen, nog eens door die een maar ze behandeling, gebaseerdis op wijsheiden gedulden rekeninghoudend met hun geheeleigenaard, zonder hen met geweldlos uit hun eigenwereld, klaar maken bestaan te willen rukken voor een onder andere levensomstandigheden." Heb ik hetzelfde ook niet talloze malen in Zuid-Afrika gehoord,waar millioenen ponden worden opheffingvan het jaarlijks uitgegevenvoor levensniveau hun der donkere bevolking, voor van gezondverbetering zodat zijdaar zelfs over een heid, behuizing, onderwijs, eigen Univergebeuren!",zo
moeten
opvoeding.De naturellen geen
siteitbeschikken? Van
b.v.
museumbezoek
een
in Zuid-Afrika
culturele tot
de
echter geen
ook instellingen evenals
musea
blanken is met tegelijk sprake.Daarentegenstaan in de Rhodesia's naturellen open. Aangeziende toegang voor
door
naturellen
in Zuid-Afrika
binnengaan en dan valt het kunstvoorwerpenbeschouwen
op
kosteloos
is,ziet
hoe
of
rustigen met verdieptstaan in
men
ze
hoeveel
dikwijls ernst zijde er
de aanblik
van
een
schilderetuk. In het kleine,hoogstinteressante
veel waar zo Livingstone, land vanaf van een ,,de geschiedenis
mogelijkwerd samengebrachtwat het stenen tijdperktot nu, de moderne men
soms
binnen
donkere gaan.
Op
uitvoering de grote
de scheme
Afrikaanse
van
En
moeders, met
haar
binnenhof
landen
de
onder
gehelewereld
tijd'%toe,
baby geven
kon
ziet illustreren,
in de doek
op haar rug naar de naturellen elke dag een
muziek.
in 1953 tentoonstelling
vele Afrikaanse
in
museum
Bulawayo gehouden,waarop zozich mensen vanuit en vertegenwoordigdwaren de duizenden bezoekers bevonden, stond ook wijd in
82
voor
open mannen
de inheemse
Duizenden bevolking.
jonge vrouwen
uit het Afrikaanse
en
jongensen meisjes, jonge volksdeel,werd
het moge-
in school- of groepsverbandgratiste lijkgemaakt de tentoonstelling hen was. wat voor een bezichtigen, groot evenement het geestelijk heil der naturellen ook in de Rhodesia's niet wordt Dat staan verwaarloosd, daarvoor zendingen missie borg, die zeer intensief en met sinds en dikwijlsbeschamende zelfwegcijfering toewijding dit gebied door de ontdekkingstochtenvan het openleggen van stone, LivingDeze arbeid heeft zich aan dit werk hebben in geheel gegeven. Afrika ook de De en medewerking der regeringen. zuidelijk grote steun begrepen dat de donkere en in vele opzending heeft altijdduidelijk zichten kinderlijke inheemse bevolkingzich op den duur slechts gelukkig voelen in haar eigen kerken, waar kunnen zou gepreektwordt op een werk van blanken, wijze,die tot haar hart spreekten na het pionierende door haar eigeninheemse predikanten. al deze goededingenkunnen Maar rellen onmogelijkals bijtoverslagde natuveel tot andere mensen maken, zijblijvenin grote kinderen, wier levend onder de meest vaderen heidenen waren, omstandigprimitieve heden. anderen worden door het optredenvan Zijkunnen bijvoorbeeld meegesleept, hevigemotioneel als ze zijnen buiten zichzelf gerakend,in
die
totaal ogenblikken
niet
wetend
meer
zijdoen
wat
zelfs
soms
en
tot
razernijgebrachtworden.
Verbijsterend schouwspel ook onder die de negers in Brazilie aantreffen,maar zelf verbijsterende Ik heb daarvan staaltjes gezien.
Dat
kan
van
Amerika.
Ook
in Rhodesia
zicht
onder
men
mee.
Het
tabaksman,
maakte was
ik op
het einde
aan
ik per auto landse familie,die buiten
fascinerend.
uitermate schap was grillig gevormde stenen
het of Meer bun
ze,
dan
de
van
middag
terugkwamen van woonde Salisbury
en
Het
.
aan
De aanblik
.
.
dat Frank bezoek
een
vlak,
was
als misvormde
op,
dit opJansen, de
Zondag lets merkwaardigsin
een
verstarde
maar
van
neergezet
.
.
.
Het
ruige,hoge gras
was
het land-
overal
reuzen.
de op elkaars schouders geklommen, uitzagennaar naturellen hadden eens juistaan de voet van zo'n
rondavel
Neder-
een
volkomen
Soms verten
rezen
leek .
.
.
rotsklomp geelvan
de zon Bij het dalen van roestkleurige vegen er doorheen. werd het felle rood de overdadig de goudtintsteeds dieperen van bloeiende kafferbomen, die als reuzeboeketten tegen het groenblauw
tint, met
van
de hemel
Rondom
ons
stonden, vlamde heerste
een
nu
op als
vuur
.
.
.
blijmakendeZondagmiddagsfeer.We 83
reden
kronkelende
langzaam langshet door
helemaal
pad
bloeiende
reuzestenen,
of het
omringd,zodat het scheen
door
grappigekampong,
een
bomen
en
cactussen
enorme
dorpjemidden
in
was
lag.De
rotstuin
een
die
alien op him
alles liepte wandelen, en Zondags gekleed, ook gezinnen, de kinderen maar waarvan meisjes,paartjes, jongelingen, uitstaande organdiejurkjes met net grote negerpoppen schenen, de meisjes de jongetjesin en witte, met kleurigestrikken versierde huifhoedjes, witte pakjes. bewoners de vriendelijke achter ons hadden, het dorpje met Toen we door naturellen onder kwamen eerst we langs een sportveld, waarop werd gespeeld. voetbalmatch een Opeens zagen we grote belangstelling in het geleland, dat er nu dicht bijons een vennetje,als een grote spiegel omheen in het warme boog. Er heerste middaglichtals een gouden lijst bronsintense vrede. Zwarte jongetjes visten in het vennetje,dat met een kleuriggroen en stralende waterlelies was getooid bewoners
waren
.
Maar
achter, midden
er
in de
gekledenaturellen met gekledevoorganger wit
hand, smal
hield
om
Maar zaten, kom
ons
toe
en
der
vond
nu
Zonder .
.
een
ons
op
knikten
ee*n hunner
in het
groep witte
toga
de andere
sprekenliepenwijer langseen neerenige afstand een ogenblikje
.
te
te
aankomen,
zagen
.
dat juistaanving luisteren, vrouwen mannen sekte,waarvan en
zingen
de leden
.
land, hield
openluchtsamenkomst.Een in een een Bijbelin de ene en een speer in
wilden
en
het
naar
zodra
wijdheidvan
vurigepreek
een
paadje been,
zetten
een
het
him
gezichtenons
het interessant
.
.
.
gescheiden stralend
een
,,degeest
om
te
wel-
krijgen"
speciaalop zich te vestigen.Het was een jonge belangstelling die met haar kindjein haar rugdoek oprees en gillend, schokkend vrouw, en vreselijke gezichtentrekkend, begon rond te springen.Dat werkte zo en
zo
onze
aanstekelijk op culeerde De
de
ogen, zon,
kleuters
hun
veel
moeders
verging.De waren
schoenen
afstotend
groot deel om
haar
op
gewend zijn,konden niet
gezichten der
het om
licht te
de
van
zien.
haar, ongearti-
van
been
ons
op
ruggen
gingspringen! en
neer
en
of-
wilde plotselinge dat horen en krijsten
dit
ze
verwerken,
maar
zo
verwrongen
door overgloeid
een
eveneens
bonsden
kinderen
van
gedoe van zien
dat
vrouwen,
uitstotend,thans geluiden
wurmen
schoon
de andere
ze
vrouwen
met
niets ziende
pal boven de horizon staande hun Aangezien alle ,,kerkgangers"
hadden
nu
uitgedaan,sprongen de vrouwen op haar blote voeten de stoppels vier van de meest over ,,beschaafde" langshet vennetje,maar die er uitzagenals huispersoneel, trokken haastig hun schoeisel mannen, maakten dat ze wegkwamen. Hun aan en gezichtendrukten duidelijk dit hun ergernis over hysterisch gedoe uit. De voorganger staarde ons 84
ons
him
zongen
het
van
vrede
vreugdeuit in de toren
water
de
over
klonk
harmonic, die rondom
en
had
getoond,dat
weer
ons
muziek.
als zachte
de rook
het
ruisen
de
van
zoeven
voorge-
Zuid- Rhodesia's
van
de millioenen
Het
Wij genoten
heersten,maar
ons
vallene,dat plaatsvondonder
de avond.
goedheidvan
hoof ds tad,
die ook
mensen, donkergetinte
dit land bevolken, in vele dat
zijn,en
de
met
worden
gehouden moet
De natnrellen in dus
opzichtenantipodenvan ons, Westerlingen, problemen,die hierdoor ontstaan, altijd rekening .
leven inbegrepen,
in
gees Oost- Afrika,dat gend hoofdstuk. Laat
Afrika
loketten
die vreesden
eens
en
dat de
brengen: apartheiddan inkopen door
van
in
all£e*nin de Unie
er
zou
vol-
een
Zuid-
van
in de Rhodesia's zag ik
niet
dikwijls aparte
aparte zalen in de
in Rhodesia
zei Sir
officiele
Roy Welensky tegen Zuid-Rhodesianen, Noord- Rhodesia,
van aansluiting
land
de naturellen
,,In verschillende
meer
dat
daarover
ingangen. is een in de ,,enforcedby legislation", ,,apartheid"
bestaan, bijhun
zou
Doch
aparte
en
dus vastgelegd
niet
niet denken
de naturellen, maar
In Zuid-Rhodesia wet
een
en
zijnen dat deze In Zuid- Afrika gevonden.Integendeel.
voor
gebouwen
Nyassalanddaarbij paradijsvergelekenbijdie in Portu-
aards
,,CoulouredBar"
een
worden
zou
.
bijdit gebiedaansluit.
vooral
echter
men
.
geheelZuid- Afrika,de Rhodesia's
voor
te
een
opzichten
in Zuid-Rhodesia.
naturellen
in
is
er
ten
positie
Noord-Rhodesia
geschiedthet
groot deel door
een
wet
bevoorrechte in
In Lusaka
deze
waar
de
doen der
ramen
winkels!"
Dat
dit ook
de vele diefstallen door
met
sport beschouwen, verband
mogelijkvoortdurend Een
naturellen,die stelen als
houdt, vooral daar
het oog
op hen
feit is dat de naturellen zelf veel
houden,
kan
in grote zaken
men
spelenlaten dan voor diegenen,welke wegingen" bijnageen controle op hen uitoefenen en komen! opvoedingzelf tot een ander inzicht moeten zich
niet met
In
Tanganyika
Duits de
Oost- Afrika, hoorde
Duitsers
vinger af van
als
je
begaan,
dan
zijn,want
Dat
roemen.
Afrika, waar
Hitler het
aards
een
-
toch
maar
stall Als
paradijsvoor ik
waren men
nog
eens
destijds tegen
hijdoodde
dat
ze
door
bevolking vroeger naturellen herhaaldelijk -
de over
hakten
inheemse de
je
een
bevolking
moorden
door
hun oordeel dat bijna zonder uitzondering geweldigvechter en een groot generaalmoest bijde millioenen! Hij werd door hen als een soort
was een
,,ethischeover-
zeggen
kerels! Die
die zich ook bevond, vertelde dan
uit
hen, die
voor
de donkere
door bijvoorbeeld
on-
spreektvanzelf.
respect hebben
meer
een
86
beschouwd.
held
respect
beschouwen
moest
die
geval als iemand, het
maar
en
je
liefst uit
het
met
de
grootste
blijven studeren,zijnoordeel
mogen
weg
.
.
.
de blanken.
over
Als de
aanleggen,die door een plaatsvoerde dat hier de geesten der inheemse stellig geloofde bevolking huisden, dan legdenzijdie weg er keurigom been, ook al
Engelseneen de
waarvan
voorvaderen het
dan de
onder
praatten
het wegvervoer. dezelfde omstandighedeneen
ze
voor
er
lang en
breed
over
zouden
alleen
maar
en
wilden
weg ten
zagen
slotte
leggen, aanmaar
aanlegaf !
dan
Maar
wilden
weg
groot nadeel
een
Als de Fransen
van
elk
naturel,die had gafeenintelligente
Eens
was
In
hierheen
de Duitsers! Die het
met
stamhoofd,
dat
er
bevelen:
bezwaar
,,0nmiddellijk
tegen maakte
om
de weg
bepaaldeplaatsbeen te laten lopen!"Het stamhoofd kwam, werd opgehangen,de weg werd kaarsrecht aangelegden de welvaart van de door de
streek werd
er
bevorderd!
Dat
waren
nog
mensen!
eens
Die
wilden!
wisten
wat
ze
Het
is
een
bekend
zeer
aarzelend
hammedanisme
door
zeer
feit,dat de
wordt
haar
aangenomen,
leer zachtmoedige maar
dat
de harde
aanhangersbijtienduizenden
telt.
87
van
het Christendom leer
onder
van
het
Mo-
de naturellen
RIJKDOM
vuur Droogte,
in
MIDDEN
komt
Frank
Jansen
Frank
had
alleen
te zijnin
een
ieder,die hijmet diensten bewezen,
voor
vele
iets
ultra-modern, iedere Euro-
waar plaats,
had
ik op
goede dag energiekeinkoper
en
een
uit de hoofdstad.
bereisd. Nu
de wereld
van
vreemd
Daar
tabaksonderneming
is niet
de jonge getroffen,
maanden
zeven
Het
de
ontmoeten.
tabaksfirma
groot deel
Nederlandse
een
tevens
en
te
TABAK!
Meikles-Hotel.
voornaam
uit Amsterdam
een
jaren telkens
en
de ander
om
bekende
een
het
staat Salisbury
peaan
van
Op
vorst
en
het is groot
maar
ZUID-RHODESIA:
VAN
in Rhodesia.
land
de
dus
mede
misschien
dienst kon
van
maar
en
Hij wist
hijde
zat
het
wat
daardoor
was
was
om
stond
mij heeft
zijn,klaar. Ook
grootste daarvan
laatste
toch
wel
dat
hij hij hij
mij met ,,detabak" in contact bracht! Want tabak is een zaak van uiterst de geschiktvoor belang in Zuid-Rhodesia, al is het klimaat eveneens verbouw de teelt van vele groenten van mais, aardappelenen uien, voor en daarnaast, zoals we zagen, en vruchten, die wij ook in Europa kweken alles wat van sub-tropenen tropen te bieden hebben. Sinaasappelsen citroenen, vijgen en tabak! treft
Zuid-Rhodesia jaarlijks
buitenlandse
Rhodesia
en
betaalmiddelen
thans tabak
wordt
die het Afrika-Instituut
in
gemiddeld17 opbrengt.
verbouwd, Rotterdam,
zo een
Het
millioen
of wel ruim
het dubbele
De
tabak, die Rhodesia
meeste
waardoor
men
van
de Amerikaanse
in waarde
leest men
in de
niet genoeg
over-
aan pond sterling
areaal, waarop
maandelijks publiceert, bedraagtreeds
vooral
koffie, maar
ananas,
tabak, die alle andere exportproducten verre
De
en
perziken,bananen
te
in
Zuid-
mededelingen, waarderen
stalling in-
meer
dan
153.000
van
het
Virginiatype,
acres
dat in 1946.
produceert,is
al Virginiakwaliteiten beconcurreert,voor-
in dit gebied,die zich in een bond tabaksplanters te veredelen. verenigdhebben, alles doen om bun productensteeds meer de teelt van tabak Door zijngronden in cultuur gebracht,die anders nooit voor de uitoefening het landbouwbedrijf in aanmerkingzouden van zijngekomen. Ofschoon dat een tabaksplanter het kan gebeuren, drie,vier jarenvan na waar
de ruim
2000
88
van overvloedige oogst in staat is zich op een farm terug te trekken om het in deze jarenverkregenkapitaal de opbrengstvan te gaan leven, zijn of andere in vloeden de mogelijkhedenookgroot datweersomstandigheden de tabakcultures grote schade toebrengenof zelfs gedeeltelijk vernietigen. heeft men drie proef stations opgericht, in Zuid- Rhodesia Daarom waarhet voornaamste moderne het ,,KutsugaProefstation" is, meest en van zuiden van 17 km Het voorname witte ten Salisburygelegen. ongeveer die men hoofdgebouw is opgetrokken in de scheme Kaaps-Hollandsestijl, verrassend veel in deze gebiedenaantreft,wat het Nederlandse hart altijd weer goed doet. hoofdzetel de ,,Tobacco Research is tevens Board Het proefstation van of Southern voor Rhodesia", die elk jaar 100.000 pond sterling zijnwerk het geldvoor ondergelijke wetenschappelijke ontvangt. Meestal wordt
de desbetreffende
derzoekingendoor
regeringbetaald, doch
dan
meer dragen de tabaksplanters
tweederde
in deze
in Rhodesia
kosten
bij.Het
wordt de kwaliteit gestreefd tabak zo hoog mogelijkop te voeren. de Rhodesiaanse van de tabaksveilingen naar Kopers vanuit de gehelewereld komen jaarlijks evenals de Amerikaanse te Salisbury, veiUngmeesters. Frank Op een dag nam mij mee naar een van deze ,,auctions". siaanse de Rhodehet gebouw, dat toebehoort aan In de geweldigehallen van tienduizenden bond voor van tabakstelers,ligt guldensaan tabak balen opgeslagen. verschillend kwaliHoe in enorme en zijnde soorten de veilingmeester hun waarde, terwijl teiten! Maar hoe snel taxeert hij langshet smalle pad tussen de inzendingenvan het ene eind der hal naar bladeren de bovenste baal die het andere loopt,soms wat even van in zijnhand nemend toon en mono bedragen afratelend, altijd open is Yoor de buitenstaander zo een snel,dat ze voor onmogelijkte volgenzijn. kopers,die onafgebrokenachter hem aanlopenis het echter klare taal en telkens vertellen ze hem door een knik, een gebrom, een gebaar,een optrekken de wenkbrauwen, te kopen. van wanneer ze wensen De leden van de bond krijgenin het gebouw een uitgebreid ontbijten ook wij moesten werd daarbijaanzitten, waardoor ik in de gelegenheid
onweerlegbarebewijsvan
de
ernst
waarmee
—
—
gesteldnog op
hun
Maar
andere
met
,,contact"met mijn prettigste weekeinde
een
ten onderneming,
autorit
maanden
in contact
te
komen, experts
gebied.
nodigd om De
tabaks-Nederlanders
er
zuid-oosten
van
ging door
een
heen
duren
door
eer
er
regen
te
de tabak
had
ik
toen
ik werd
brengen op een Nederlandse SaUsbury gelegen. dor en droog land. Toch zou Wat
kwam.
89
de hitte betreft
was
uitgetabaks-
het nog het hier,
mede
door de
hoogte
hier
niig,geelgras,
met
gevormde stenen, hoog
land is vlak
Het viijdragelijk. jaargetijde,
het
en
en
daar onderbroken
en
bizar
door
farm, door grillig
een
de rode
oprijzenden
bloei der kaffer-
bomen.
zijndoor Sommige landerijen dorens
afgebakend.
bereikten Tegen lunchtijd
richte huis
Ofschoon
vallen,bloeiden Oost- Indische
Al kunnen
er
er
familie,die
reeds
maanden
een
in geen
rondom
het huis in
wanen
een
op
de warmte
ingejaren ach-
vele Indische
droppelregen
was
ge-
allerlei bloemen:
rijkeovervloed
en kers, goudsbloemenen lathyrus,
eigenland
het
wij het grote, lage,geheelop
de Nederlandse
van
zich had.
ter
rijkbloeiende Christus-
hagen van
enorme
men
zich haast in
zou
Augustusdag.
warme
zijnde nachten koel. dagen ook hier zeer heet zijn,altijd Soms liggener zelfs vijfen vijftig graden Fahrenheit verschil tussen de de dag en die van de avond en de nacht! ,,Vuur (door temperatuur van de
enorme
veldbranden)en
zei
mij.Ook
men
vorst
hier had het
dik geweest, dat
men
er
hebben
bijons
grote schade
ongenadiggevroren had
,,sneeuwballen" van
aangericht", de rijmwas soms zo
en
kunnen
maken!
Nederlands
ondernemingszin Mijn gastheeren gastvrouw konden Welk
arbeidsveld
een
zoek
product te
tabakstelers
andere
wanneer
ze
Een ten
onderneming.Alles had ook Men krijgen.
ander
zelf er geen
tijdof iets was, belangrijk
jonge tabakstelers
ducten bleek
hun
een
oogsten ook geen dat
raad
met
werd
en
Rhodesia
goed in
zeer
Daarvan
niet open.
deze
aan
waar
lag hier
het
zag ik iets
een
heenzonden
combinatie
bijde
daad
te
om
voor personeel
een
behoefte
bijhet
be-
gedaan om een zo edel mogelijk in werking gesteld, sorteerbedrijf laten
te
tabaksproducen-
van
veredelingvan
voorzien
en
sorteren,
hadden.
ook leningen op de oogsten verstrekte.
stond en terzijde in ondernemingszin
vinden.
deze had
hun
pro-
Ook
hier
daardoor
groot succes!
bijde onderneming behorende farm, die wij bezochten, had tot beaf komstig.Een de heer Gerrit Kaagman, uit Noord-Holland drijfsleider De
Nederlander toen
hijin naar
de echte
met
1938
naar
Plumtree
in pioniersgeest
Zuid-Afrika
vertrok, op de
Hij kende behalve zijnNederlands ruigegebiedop een ranch, midden de ,,manager". van Het
was
een
gebiedvan
180.000
zich.
Hij was
vanwaar emigreerde,
grens een
in de
morgen,
90
van
Rhodesia
hijna en
beetjeAfrikaans wildernis,een
waarop
een
negentienjaar zes
den maan-
Bechuanaland. en
baan
kreegin
dit
als assistant
tienduizend
stuks
welke het vee uitmaatschappij, de slacht hield. Nadat Kaagman slechts drie maanden op stierf de stond de en nu plotseling bedrijfsleider gewerkt,
eigendom van graasden,
vee
sluitendvoor de ranch had
jonge Nederlander
de
voor
opeens
grote
een
taak
zware
de
met
om
hnlp van
veertig
voeren! In de achttien maanden, dat hij te blijven bedrijf gebiedwerkte, zag hijviermaal een blanke politicgelsoleerde
naturellen het hier in dit
Anders
man!
hijleerde
waren
wier
en
tegen malaria
hijnimmer
niets dan
zwarte
mensen
,,kafierbier" hijdronk,
en
zwart
malaria
hijgeen
waar
er
water
zon
gehad,maar
kafferbier
hem
om
wier
taal
dat het beste voorbehoedmiddel
de vele muskieten had zijn.Ondanks zodra hijin Salisbury was aangekomen,
dronk, kreeghijprompt
meer
been,
malaria.
Op zijnranch brachten zijnnaturellen hem iedere avond een kalebas vol bier. Er was in dat gebied veel groot wild en dikhim zelfgebrouwen met wijlswas hijdan ook op jachtgeweest. wereld terugkwam, nu in een in de bewoonde Toen hijweer land, waar En en
gelsde
voertaal
de andere
was,
zijnhuisbediende
moest
hem
voortreffelijke hulp geboden.
wij het
Natuurlijkmoesten
zien.
vee
Omdat
jaar op hetzelfde stuk grond tabak vee
Ten
huis terug. De
overigetijdom er slotte reden wij naar
Toen
hemel Voor
en
we
en
het
de boomkruinen
op
te
der masa's
in de
het
planten,gebruiktemen
of zon
slechts eenmaal
men
kon
houden
land de
gegaan rood van
hem
blanken, totdat hijzelf deze taal onder de knie had! Zijn
naturellen hadden
zeven
zijntolk zijntussen
wisselbouw.
voor
in
was
schenen
puur
grote pracht onderkantwerk
tegen het
de avondlucht. thuiskwamen
het werd naar
bed
hing
de
maan
blinkend
en
vlijmscherpaan
de
vinnigkoud. gaan
stond
ik nog
even
buiten.
Melancholisch
huilde
de wind.
in de nabije en Hoog en doordringend klonk het krekelgetsjirp kraal begon donker tom-tom-geroffel. Daar vingen de naturellen,nu ze hun een weekgeld hadden aan, ontvangen, hun zang, dans en drinken dat ondanks de morgen duren. de nachtelijke koude tot zou festijn,
Zondagmorgen Die
Zondagmorgen, terwijlalien nog sliepen, glipteik mijn slaapkamer uit en stond even later op ,,de stoep" voor het huis. Het was zeer een de gehelenacht had de dreun van de steeds vredigemorgen. Gedurende wilder geslagen in de kraal der vrouwen het hysterische tom-toms en gillen de stilteverscheurd. Nu waren de feestgangers tot rust gekomen. eindelijk Stomdronken, uitgeputen hees geschreeuwd,lagennu mannen wen vrouen in een zware rond. zonder toezicht En de kinderen scharrelden slaap. 91
Ruimte
vredig.Er is het tevreden getokvan de kippenen het opgewektepiepenvan de donzigekalkoenkuikens. De katrode en een grijze, strijken spinnend hun kopjelangsmijn benen ten, een omdat de nacht voorbijis, de waakhonden en springenvol blijdschap, het huis is het
rondom
Doch
tegen mij op. De
overstroomd
zee,
mist
zee,
ook
de wind
goudglinogenblikwarmer
zonlicht,dat bijhet
door
doet
en
lied
wonderschone
zal
heet tropisch
dag weer
de coniferen
door
het
aan
hoge, gelegras golftals
Het
op de
wordt, tot het midden Hoe
wind, koel als bronwater, blaast door de
sterke
zeer
rode bloei der kafferbomen. sterende
zeer
van
denken
een
zijn. der
het ruisen
aan
Zuidafrikaanse
Totius, de
dichter: hoor 'n lied
Ek
'n stemme, immer
en
met
singendkom ruist
omtrek
geen
mij
stemmelied .
.
machtigveel
Hoe
van
Afrika
door
wordt
er
van
ver
mee
verlee
.
kerk, daarvoor
moet
men
gaan
heel eind weg
die altijd bijliggende plaats, nog een goedt veel. Hoe goed was het om dit weekeinde ven.
siele
uit lank
uit d'eeue her
Er is in deze
lank verlee
van
naar
is. Maar
bijNederlandse
de dichtst-
de radio
pionierste
ver-
vertoe-
ogenblikin verschillende gebieden gedaan, door emigranten individueel,
op dit
Nederlanders
Nederlandse handelshnizen, door de scheepvaartmaatbelangrijke door maatschappijendie beook steeds meer en meer maar schappijen, langenin het voormaligeIndie hadden en misschien nog hebben, maar de schat aan intussen ook elders ter wereld hun activiteit ontplooien en ben welke hun mensen bijde cultuur van tropische productenhebervaring, maken. opgedaan,op deze wijzeproductief door
Het
was
Behalve nog
ofwe
in Deli
hierover
te
verkwikkender van
Afrika
te
waren
vernemen,
de resultaten mogen
het
was
met
voor
mij als Nederlandse
eigen ogen
zien. Wie, die
zijnland
in verschillende
liefheeft, zou
vrouw
gebieden daarbij
in zich voelen opkomen? gevoelvan trots en blijdschap allemedewerkers Op deze Zondagavond kwamen op de ondernemingnaar het huis van en menmijn gastheer gastvrouw. Ik vertoefde hier tussen hun leven ergens in de tropen hadden doorgesen, die een groot deel van bracht. Steeds had ik daarbij het gevoelof we ergens in Deli in het huis niet
een
92
GROOTSTE
DE
UMTALI,
VERRASSING
Oord
van
EEN
grote verrassing wacht
RHODESIA
IN
»Perky !"
gastvrijheid
Rhodesia,
als
zijnhaven
in
alvorens
PortugeesAfrika
door
Salisburyheeft verlaten
nachttrein
hijper
zwerft
reiziger,die
een
enigedagen in Umtali
om
hier de air-conditioned
trein
Beira
naar
te
zuidelijk
door
naar
weg
op
brengen,
te
nemen.
Ellen Plate- Kirs ten, die in Rhodesia journaliste, de Engelseen de trouwde die zich mi in haar beroep bediende van en Portugesetaal,had mij ten sterkste aangeraden dit te doen. Ik kon bij haar in Umtali logeren. tot zes Mijn bagage was nu uitgegroeid grote koffers en zes kleine colli. Een
jonge Nederlandse
Jonge volken, waaronder het verstrekken
met
buitenland
waaronder
geven
veel
ZuideHjk Afrika, zijnzeer
van
groep
bekendheid
land
him
royaal in het
daardoor wel erg sommige koffers waren Nederlanders, die mij in Salisburywegbracht, en
mijn gastheeren
onder
om
de
die
materialen, welke
van
kunnen
Maar
zwaar.
vooral
vreugde alles in
Leyenaars,geluktehet en slaapwagente stouwen
de
gastvrouw, de smalle
toch het
bed
daarbijvrijte houden Zodra het morgenlicht het mogelijkmaakte .
hetzelfde
nog de
doch
kenmerkt,
te
verrassend
bleek het land kijken, hebben, dat grote gebiedenin uit te
snel veranderde
het
uitzicht
en
de trein
de
het Vumbagebergte naderbijkwamen van uitlopers stralende zonneschijn de kleine bergstadhad bereikt.
toen
in
.
ruige aanzien
monotone
Rhodesia's
.
De Tot
1891
van
het
heid uit
stond
hier alleen
fort, dat opgerichtwas
een
om
handelsbelangenvan de ,,BritishSouth-African beschermen. De diamantkoning Cecil Rhodes, komend
streken te
Umtali
van geboorte
de land van
de
Beira
binnen
dat
het fort echte
een
om
Dr
zijnnaam
eens
kleine
settlers,die
drijfopbouwen,
maar
Jameson
ook
te zou
dragen. Zodra
Engelse kolonie niets uit
had
liever wilden
en gelukszoekers
94
trad
ontmoeten,
deze
Company"
de
haven
in
te
op
dit
zich in de
paard punt
nabij-
bestaande gevestigd,
dan uit
hier
een
boerenbe-
voormaligepolitic,
taak, nu
wier
mannen,
gaf Rhodes afgelopen, De
Umtali.
naar
stadje zelf
door
gelen hield, kilometer
te
op
orders
trekken
te
adviseerde
om
een
het
hij om een
tezamen
spoorweg
het
echter
en
opgeheven,was leggenvan Beira onmogelijkdeze tot het te
aan
Rhodes
omdat
en
verleggen!In
te
het fort werd
bezettingvan
bergen maakten
uit Umtali
mannen
de
niet
van
halve
maatre-
stadje in zijngeheelbijnavijftien al de
publiekebijeenkomstkwamen besloten
volgen.Voor het verlies aan hun 50.000 pond uitbetaald,een
het
advies
van
maken
grond, te
de grote onkosten
man enz.
die
tijdbelangrijk bedrag. een verhuizing van geheele gemeente, hetgeenin Daarop zag men Het gebieddat vrijkwam, werd door geschiedde. grote eendrachtigheid de American de Umtalianen geschonken aan EpiscopalChurch voor beloofde dat men mits men in het nieuwe Umtali zendingsdoeleinden stichten waarin naturellenkinderen school zou een een beroep konden blanke kinderen zou dat er ook een leren en voor opleidingsinstituut
werd
voor
de
komen. Dit
en geschiedde
het
werd opleidingsinstituut
het
begin van
de tegen-
woordigeUmtali High School, die thans ook bezocht wordt door de Rhodesiaanse jeugd uit de omtrek. Umtali kenmerkt zich door jaloersmakende De bevolkingvan opgewektboordevol plannen voor de toeheid, hoop en moed. Men zit nog altijd daarom de blijdschap komst van zijnstad. Hoe uitbundigmoet zijngede 4 Februari de 1898 toen weest naar Beira, spoorlijn opening van op de oceaan, dat wil zeggen de kust, naar de wijdheidvan naar feestelijk kon
worden
Zat
men
de kust
langs een
gevierd. als het
vroeger
alleen bereiken weg,
tocht
moeizame
na
een
nu
nog
die zelfs
de
opgeslotentussen
ware
abominabel
te
slecht
bergen,en kon men paard of per wagen is en in de regentijd
volkomen
men er been! onbegaanbaar,thans ,,gleed" Een jaar later was de jonge de spoorweg doorgetrokkentot Salisbury, hoofdstad van het nieuwe ,,Engelse"gebied.
Hoe en
men
ook
over
Rhodes
de eerbied, die vooral
vreemde
moge de
denken,
Rhodesianen
kan
men
de
zich de dankbaarheid
nagedachtenisvan
deze
vele begrijpen.Ondanks zijnenorm toedragen,volkomen af. De spoorde kleine bergplaats werk, trok hijzijnhanden nu niet van weg de poort het begin geweest waarmee in Umtali was men nog maar land" binnenging. van Umtali De verkeerswegtussen en ,,zijn Penhalonga moest door het gouvernement in goede op zijnbevel in het vervolgaltijd staat worden de rijke het initiatief voor beplangehouden.Hij zelf nam van de ting stad", hijgafinstructies voor ,,zijn aanlegvan een groot park, man
95
land
hijschonk
renbaan
een
voor
wijzen,die
in hun
beid versieren,dan
als de Umtalianen
en
de bloeitijd
bun
met
is alles
dat
ze:
zeggen
stad
boyants op de flam-
trots
schoon-
vlammende Het
zijnwerk!
werk
van
Rhodes.
Nog
Umtali
in 1914
Toen
!
Jameson
eens
ook
tot werkelijk
bet de vriend
was geproclameerd,
Johannesburgberuchte
raid op
een
stad,een
Rhodes, de
van
Dr Jameson,
nu
werd ,,municipality" eens
zijnmislukte
om
rustigoud
een
man,
die
African
Company, waarin Rhodes eens z'n het gemeende prachtige aan burgemeestersketting machtigerol speelde, tebestuur overhandigde. Umtali steelt niet alleen door haar verrukkelijke omstreken, door haar vooral door de bijzondere en vriendelijkheid eigencharme, maar gastdie de sterk herinnert haar die,waarom bewoners, van aan vrijheid nog zo
namens
de
oude
kolonisten
South
British
bekend
waren,
zo
het hart
haar
van
bezoekers,dat
het
een
deze stad. Men de bloei van er in een over verheugingis te schrijven de Engelse met een mentaliteit,totaal verschillend van apart wereldje, in Salisbury,welke het van mij na de vriendelijkheid gereserveerdheid zo goedhartigeNoorden en de charme van het Zuiden als ruige,maar komt
koud
op het
water
2600
Van
viel. lijf
Europeanen in
Onder ogenblik.
1946 steeg het aantal
hen bevindt
zich ook
bewoners
tot
7000
op dit
handjevolNederlanders. bijnaaan de voet der bergenuit-
zelfs
een
die zich tot tabaksplantages, en strekken, vindt men bijde verdere ontwikkelingder oud-landgenoten vruchtbare is betrokken, zal Sabi-vallei, zeer waarbijUmtali zo nauw op de
Ook
inwonertal
haar
lei
treft Dutch
nog
stijgen.
meer
de
of andere
de
30 musici. Er
verenigingvan zelfs de
zijntal van
Grieks-Orthodoxe
scholen
en
onder
de kerken
ook de Afrikaanse natuurlijk Reformed Church aan. Opvallend zijn de brede winkelstraten ultramoderne de buitenwijken een zeer aan flatgebouwen, terwijl
men
Engelstuindorpdoen Een
welvaart
zijnde
orkest-
en
haar
een mogelijkhedenom er sport te beoefenen. heeft er o.a. een vereniging Er zijn clubs op allervan bergbeklimmers. zelfs een en gemeentelijke gebied,toneel- en reciteerverenigingen
Groot Men
en
en
denken.
eigennaturellendorp
Daar, zoals der donkere naturellen
zagen, 66k in Rhodesia het probleemvan sterk wordt gevoelden het met bevolking
we
soms
nog
treuriggesteldis,is men 96
zeer
de de
verrast
aanwezigheid behuizingder als
men
ziet
het kleine Umtali
hoe
de bouw
door heeft opgelost
buiten de stad
even
woningprobleem der
het
gelegenen plaatsbiedend
in ,,lokasies"
de modernste
moderne
bet
van
de Unie
naturellen
voortreffelijk Sakubva, naturellendorp 16000 inwoners.
aan
Zuid-Afrika
van
kan
Slecbts
hiermede
men
vergelijken. Zelden heb ik dit gevaar
voor
zo vrijvan aangetroffen
mensen
die
voor
en
dreiging,ale
in
Umtali.
rondom
en
vrees oorlog,
voor
vrees
Zo
moet
ouders of grootouders hebben geleefd, zijngeweest waarin onze door de radioberichten werden die zoals verontrust, die niet wij dagelijks wel een rijkdom aan woonniimte kenden, maar mogelijkgeen gebrekaan de sfeer
heden
,,vooruitte
om
dan
het al blijft paradijs, ik in Umtali
meen
had
een
gevonden
aards te
.
met paradijs
.
.
Welnu
zo'n
vooroorlogs-
al zijn onvolkomenheden,
hebben.
dan de oude, bekende
minder
Niemand
in de wereld"
komen
Dornford Engelseschrijver
Yates
villa op een der heuvelen boven de stad laten zijnverrukkelijke Toen de meest populaireinwoner mr Perkins,algemeen,,Perky"
er
bouwen.
in Umtali bijmr mijn verblijf genaamd,mij tijdens huis
viel ik in bun
de
en
de andere
Yates
mrs
bracht,
de
rijkdomaan de hier aanwezig. In de terrasvormigaangelegde tuin met kunstschatten de het Zuiden, enige fijnebeeldhouwwerken en fontein,de bloei van in zeer zuiver gevonnde waterbassins, hemel weerkaatst op korte zuilen van
omhoog geheven, zoals Rome
.
.
man
Britse
men
ze
vindt
op
de
om
Pinchio, waande
men
zich in
majoor
in bet
.
Engelsearistocratic De
verbazingin
ene
in
die 31 boeken
legeren
pioniersland.
een
op
woonde
na
tweede
heeft staan,
zijnnaam
eens
was
de de Rivifera. Maar na aan zijndiensttijd wennen. hijer niet meer Hij vond Europa en
kon wereldoorlog vooral Frankrijkzeer decadent geworden. Hoewel beiden reeds verhuisde hij,zoals zovele oud-officieren uit het zeventig waren in malig Brits-Indische leger,die onmogelijk meer met zijntekort aan zon konden wennen, zijnvrouw
richtte
de
met
levensmoed
der Umtalianen
nog
het
voor-
,,Homeland" naar
eens
in de
weer
Rhodesia een
met en
huis in,
hier in deze
Hij, een vrouw,
zich
vredigebergwereld. fijnoud gentleman, zowel
kwamen
langvoor
mij voor
als
uit
mensen
aristocratische zijnwitharige,
als
een
boek,
waarvan
het verhaal
Welk een rust ging van tijdheeft afgespeeld. deze beide mensen kenmerkte bun manieren uit,welk een hoffelijkheid hoe gastvrij en ontvingen zijmij,de vreemdelinge. De bibliotheek bevatte een smaak schat van boeken. Met zeer verfijnde onze
moderne
97
in elk en ingericht rukkelijkruikende lathyrusop,
het huis
was
Hoe
anders
het huis
was
die
mensen origineelste
invloed
De
van
een
hier
door elkaar
alle kleuren
rood, SOULS
vertrek
kan
een
grote schaal
lila,daar wit,
been
van ingericht
men
viel
.
de
.
rose,
of
ver-
diep
.
die
man
ontmoeten,
daar
met
maar
der
een mij vergezelde,
later!
hem
over
jongen
dingmag in deze ode op Umtali niet ontbreken! Eens is Umtali een ongekende eer te beurt gevallen. Tijdenshaar bezoek had de Koningin-Moeder zich de moeite Rhodesia aan getroost heel het dominion dit zuidelijk te reizen om er het standbeeld naar punt van e'en van van een twaalfjarige jongen te onthullen, KingsleyFairbridge, de Umtali's ,,most illustrious sons", geplaatst op het hoogste punt van het dal, waarin uitzicht over met een ,,Christmas-pass" onvergelijkelijk de stad ligt. was een hijverKingsley Fairbridge groot idealist. Reeds als jongen was had doen. vuld van de gedachteiets voor anderen te mogen Hij zijneigen die zijn wie hijheel goed was zwarte en bediende,Jack genaamd, voor zwierf hijdikwijlsdoor kleine baas verafgoodde. Met Jack en zijnbond het ruigeveld. Op een goede dag in 1896, toen hijhad gelezenover de wonend waarin en ontberingen, jongensvan zijnleeftijd, grote armoede hadden in Engeland,die vader en moeder moesten verloren, soms leven, die die in in in het ze tijddikwijls terwijl geval weeshuizen, gunstigste aan ging hij vervuld gevangenissenherinnerden, werden opgenomen, Doch
nog
een
zijngedachten
van
het veld in
...
en
zijnhondje
weer
de
eens
wijdheid van
hier",dacht hij,,en zoveel jongensdie
,,Zoveelruimte
zouden boerderijen
de
Jack
met
werken."
kunnen
zich op
op
Hij hoogte in Londen, de stad en over gedachtenzag hijze door achterbuurten, hongerigen eenzaam met zo weinig zon, zwerven koud en ziek! Kon hierheen brengen! Hier in de soms en men ze maar de ruimte om het werk op de boerderijen te worden zon en voor opgeleid Deze idee van de Kingsley een twaalfjarige jongen werd het begin van Britse jongens-emigrantenin Australie, Fairbridge,,farmschools" voor Canada Rhodesia en Zijn leven heeft Kingsleyer aan gewijd om zijn ideaal in verwezenlijking den ofschoon zelf helaas in het midte brengenen van zijnjaren gestorven, bloeien de naar hem genoemde scholen nog keek
uit
de vallei
zette
een
neer
In
...
.
.
zijnhonderden
en
dan in
.
.
.
jongens,die
hopeloosheidscheen in de wijdheidvan nieuw een
te en
alles verloren
houden,
een
hadden
wier
ander bestaan
zonnig vaderland.
98
en
leven
niets
binnengegaan
VERBLIJF
IN OORD
LIEFELIJK
comM
de
TOEN
vanuit
de
trein al schokkend
oude
aankwam,
langsbet
reeds
bun
in-de-wegmet scbrik
bagage
hart
bet
om
perron
stopte. De
zuchtend
onze
delden
deze
Beira
kleinen.
Het
waarnaast
via de balkons
van
bereiken,maar
.
over
een
mijn
naam
.
.
Zes
Plate
vertrekken
moest
trein te staan,
de twaalf stuks
kinderen
jongetjebekeek
.
met
te
het station
voor
Een
minuut
hoe
de wachtende
al in
depot in
in Umtali voor
de lens
chauffeur.
gekweten
Stuk
We
winkels
en
overvloed Een
We waar
stopten
met
nu
zelf
ze
ban* zelfstandig de opge-
kmier,
een
zwarte
dat
Johnny
al
een
hadden
kinderen, de ze
zich
de
die
soms
bagage was
toen
na
ontvangst
van
kon
laten kruier
zwarte
weer
nu
ze en
even
dito taak
bun
van voortreffehjk
in
zijn
Umtali, langs de moderne
flatgebouwen,totdat
groen,
gezicht
comite
de taxichauffeur
lichtoverstroomd
stralend
een
gedeeltevan
kleine,meestal houten en
me
dat ik niet groepje,
twee
nieuwe
bloemen
van
bewoond
we
de
de
waren
kennersblik
in de taxi. Het
ijversprong
van
door
blinkend waar
de stuk
voor
reden
rest
opgewekt
nemen,
blakend
en
wagen.
kwamen,
zo'n te
de kruier
auto, het grootste
het station, de
was
en
laten komen!
had
of tien later bracht
naar
zond,
trein
een
zag
omboog
staan,
jaar oud
stapeldekoffers en rende weg om terug te komen met mededeelde bet kleine meisjemij geruststellend terwijl taxi
Toen
heenklauteren
negen
Maar
.
sta-
mij sloegde
komen!
bleek
de
de
bagage,die langs
balkon
en
naar
.
zonnige morgen
eindelijk voorbij
bestemming moesten
Ella journaliste
de
op die
langenacht
zien te
naar
gebeven, de treingangbinnengaan die afgezanten, naar plotseling
en
de
andere
groot stuk karton, waarop
een
bonzend
een
bet perron
op bun
ongebruikelijke weg blonde twee plotseling
met
VUMBA
en
moesten reizigers
ik keek
toen
deze ik
DE
Ongekendegastvrijheid
Salisburyin Umtali
bleek
was,
IN
ontvangst /"
van
zeer
UMTALI,
we
in
oudere
een
villa'sschuil gingenonder
wijk een
zelfs het dak bedekten.
museum
voor
het huis
in een letterlijk
van
de dierenarts Sroka, een
bewoond
museum
99
Pool
van
terechtkwamen,
geboorte de terwijl
vormden! rondom Hijwas een knap dokter zijndieren-hospitaal galerijen zeer die,naar een en mij later in Beira is gebleken,moeorigineel man, derziel alleen door epelen zang een avond, welke op een grote sof bleek Sroka bij wist te redden. Ella Kireten vnlde haar dagen met uit te lopen, ,,Safari"te zijnwerk te assisteren en haar artikelen voor het maandblad elke tocht in Oost-Afrika wordt het bekende woord dat voor schrijven, gebezigden uit het ,,swahili"stamt. Sroka mee Beira stond het huis tot mijn mocht rijdennaar Nu zijmet haar bed het mijne!Haar kinderen zouden me niet in was beschikkingen huisbediende wel voor de weg lopen en de zwarte me zou zorgen ik ook hoezeer te vinden, Toch leek Ella zelf dit niet de ware oplossing aan een een zo vreemdelingebetoond, op prijs vergaande gastvrijheid stelde en daarom belde zij,,Perky" ,,Alsik die te pakken kan krijgen om maar je te helpen, hijis altijd onderweg dan heb je de beste man heel Rhodesia !" Het gelukbleek mij mee niet alleen van Umtali, maar van had ze hem te zijn.Na telefoontjes ettelijke opgespoorden hijhad beloofd zo spoedigals hem dit mogelijkwas met zijnauto naar Sroka's huis te komen ,,Hijnodigtje beslist uit om bijhem te komen logeren", .
.
.
.
.
.
-
-
.
zei Ella
.
.
,,datdoet optimistisch,
iedereen
hier. Nu
zal ik
iets
je even
over
uit heel de omtrek, populaireman in een landhuis tegen de heuvels, ,,Fairways"genaamd. Hij hijwoont het vorig uit een stamt oude, aristocratische, Engelse familie en was bereid om dat wisselt hier ieder jaar.En hijis altijd jaarburgemeester, anderen te helpen de menHij schijnteen grote farm te hebben ergens in het bosveld, maar laten hem niet veel tijd zich daarmee te bemoeien!" sen En juisttoen zelf weg te rijden, ze riepze verrukt : op het punt stond om ,,Daar is Perky al! M6t zijnwagen!"
hem
vertellen. Mr
Perkins is de
.
Ik rende
naar
het
.
meest
.
raam,
maar
zag
niets wat
een
op
auto,
waarmee
notabele en aristocraat zich grootgrondbezitter, ex-magistraat, nen voortbewegen.,,Ikzie niets!" wierp ik Ella dom tegen.
,,Maar daar dan!" Ja, daar stond
een
stokoude
truck,waarop
zou
een
een
kun-
zware
meegevoerd.Achter het stuur zat een zwarte chauffeur, die nu een mede-inzittende hielpom uit de cabine te komen, welke, naar stukken mij later uit eigen aanschouwingbleek, 66k vol zat met terwijlde kop van de paal nog tot bijnaaan de voomiit ijzer, toeliep! Die mede-ingezetene bleek mr Perkins te zijn,een slanke man met ijzerenpaal werd
donker
haar,
een
haviksneus
en
een
dikke, zwarte
snor,
sterke tanden geestige,snel glimlachende mond, terwijl
klemden.
100
waaronder een
een
pijp vast-
sierden,kwam
de wanden
dieren uit de wildemis
van
stokoude
mij een
Perky'snurse bleek te zijngeweest en die thane zijn Hij had een knappe zoon ergens in Rhodesia en huishoudingverzorgde. een mooie, getrouwde dochter in Engeland. Het huis was bijzonder zeer smaakvol met over prachtigoud meubilair en antiek, maar ingericht dat het ontbreken alles lag dat waas van van een verwaarlozing, dame
tegemoet, die
vaste
vrouwenhand veel
bedienden
ging er
rust
voelde
veel
te
dit huis uit
van
zich
men
zichzelf
aan
En toch, welk een overgelaten. volkomen en veilig op zijngemak
hoe
en
zwarte
waren
Terwijlik mijn
er.
kenmerkte, terwijlde
huishouden
het
over
koffers
uitpakteracede Perky
met
William in het oude vehikel terug naar hij zoals gewoonte bijhem bleek te zijngeworden zijneigenbelangenvoor die van een hem de stad,omdat
-
-
wildvreemde
later
totaal
milde
zeer
flonkerend
behartigen,maar
te
terugkwam, hadden
opgewektweer
in de
vergeten had We
avond.
zaten
whisky-soda,Perky stopte nog eens lagendieptevreden aan zijnvoeten, nu zijnrust
In de
nam.
van
ik hoe schaars die
over
Perky
Hoe
was
de
museum,
de reuk
van
tische zoete
geur
weelde
de
van
lathyrus ; de en
comfort
Yates,
hem
zijngeworden,deed
de
meest
volg dat zijneigenbelangendaar maar
nog en
een
jong kolonist
ruisen
verenigd,en tabak,
van
geur
de ronde.
toen
te
vergeefseen dan
meer
het
met
huis
de
eens
roman-
woning van en
anderen
een
ter
wereld
leden
zijnbedrijfslecht
mijn de
van
dienst bleek
beroep op hem, onder
de
en
de Clements,
van
honden
van
Omdat
de
:
van
der fonteinen
vanzelfsprekendezaak
nooit iemand
was
mij had ontvangen
het moderne
van
harmonisch
paardenin de nabijestal. Over Perky doen vele anecdotes
men
verschillend
verpleegdwerden; het
met
lichtheid
de gastheer vol jachttrofeeen,
bewijzen voor
met
wonderlijkste dingen,doortrokken
katten, die bijhem
de villa
van
van
en
dag. Hoe
ene
huizen, waarin
propvolmet
honden
sfeer
boys kwam
beter leerde kennen, bemerkte
deze
van kaleidoscoop
ook de sfeer in de onderscheidene
Sroka's
het
over
ogenblikkenwaren.
Anecdotes
bont
dat ik hem
dagen
uit
pijpen zijnhonden er eens even eindelijk
baas
bun
der
; een
nieuwe
een
keken
en
bood
thans
ons
uur
enigegoedeogenblikken
nog
de veranda
op
dat Umtali
panorama,
we
hijeen
toen
met
te
ge-
Hij was ging.Droogte .
.
.
andere
ook Daar
hadden veel schade berokkend, maar in de natuur tegenslagen had de gemeenschap reeds te veel beslagop zijntijdgelegd. toen hoort Perky plotseling dat zijnvader, wie hijom financiele hulp had
zelf naar gevraagd,
Rhodesia
zou
komen
102
om
eens
te
zien
wat
er
van
het-
zijnzoon had gestoken,terecht was gekode toen zijnvaders komst werd verwittigd
van bedrijf
het
hijreeds in men! Erger was geen
Perky
dat
van
doen
hem
om
als
Niets kon
...
maar
dat
bosveld
de
Rondom
.
.
.
woning
warmte,
been
te
u hier terwijl
gaan, drinkt!" Hoe
kwamen
hese
en
het voorhoofd huis wolk
dik
zo
zag
en
in
geringsteschaduw.
.
.
.
De
de andere dat
stoet
zijde
men
nog
boys .
...
hoog
het
naar
u
Perkins
de
aan,
schreeuwden
Perky toe aan
zo
die Jr! Mr reeds
ze
de heer Perkins
zat
boys gezegd om met makkelijkestoel zit
uw
was
stemmen
verdween
en
toch
attent
Daar oplossing.
knalden
ik de
heb
daarom
fascinerende
zo
zijnzoon,
van
om Vader", zei Perky, ,Jhetis ondoenlijk
deze
en
ergens in het de witte hitte. Over de nu geheel
stond
viel niet de
verschroeide grasgazons „
het huis
van schaduwrijkegalerij
geven
opgeven! Perky kon verwachten.
moeten
van Hij ontving zijnvader zo hartelijk men de copieuzelunch en na Het was buitengewoon warm
Sr in de
hijmeer
te zijnbedrijf
van
het harde
zijnhulp ruige,vrijewereld zou
in deze pionierswerk
etaan
mogelijkeindruk
hijzonder
dat
het ergste was,
goed
zo
een
kon
hem
deftigeoude heer elk ogenblikvoor
.
.
Sr
Met
langsu en uw whisky-soda vond het een prachtvee
.
De
.
zwepen
zweetdroppels op de ene zijde het van
van
het laatst
Op
.
grote
kwam
maar
de beesten
het
en
brengenin
te
vee
was
er
de omtrekken
vaag
stof-
een van
man-
voorbijtrekken De oude heer dacht dat de optochtkwam einde aan het laatste toen en er geen hijwas dankbaar dier van kudden voorbijwas getrokken Perky's enorme Zijn keel was droog van het stof en hoe koel was de whisky-soda!Hoe goed was nen
dieren
en
in kon
er
zien
.
.
.
.
het
om
vee
weer
wisten Aldus
daarna
te
zelf niet
ze
slapen
de barns
naar
de
gaan
of de
meer
-
anecdote.
eerste
.
.
.
achter
En
het huis
wijdheidin, waarmee
rondom
Nu
het
huis
.
.
joegen de boys
ze
hadden
-
hoevele
moeten
het
malen
cirkelen!
de tweede.
Burenhulp Maar
nog
Perky
was
-
Want zijnbeproeving.
in
als goud eeriijk
wezen
-
niet
aan
het einde
van
hijniet een tweede bedrijf? En voor hijfinancieel bijsprongwilde zijnvader daar zelf heen en dan ook persoonlijk het vee! In de wildernis gaan de berichten te paard naar minstens even snel als in de moderne wereld met al haar technische hulpmiddelen Mede-kolonisten,mijlenver weg, begrependat het nu hun .
beurt tweede
was
.
had
.
om
in te
En
grijpen
aankwam bedrijf
...
en
hem
toen
reeds op
had voorbereid dat het hier minder
hijwoonde,
zag
hijtot
Perky de
met
meest
zijnvader
op
zijn
voorzichtige wijze
dan op de farm, waar was rooskleurig verbazingzijnvelden bevolkt zijnonuitsprekelijke
103
met
vandaan zo
uit de omtrek
dat buren
vee,
door
-
dat wilde zeggen mijlenver bijhem zijngebiedhadden laten drijvenom hem
hun
uit de brand
boys naar helpen
te
.
.
-
.
levenswijzePerkins Sr, zijnzoon
Of de
kennende, 66n
ander niet door
en
gehad,is een andere vraag en zo niet dan zal Perky het hem waarlater wel hebben opgebiecht schijnlijk was, dat de meelevende ; hoofdzaak heenkwam. vader zijnzoon hielpen Perky door zijnmoeilijkheden in de bres medemensen Dit gebeurde vele jaren geleden.Maar voor nooit kunnen afleren,gezienzijnbonding springenheeft Perky blijkbaar jegensmij en wat ik van hem zag de volgendedag in zijnkantoor in de heeft
s
tad.
Nadat
ik
de zonsopgang in zijnvehikel
van
hijme
nam
mee
daar
aanvaarden, hijmoest het
mij in
voor
dat kleine
heel
om
me
Neen .
.
.
.
.
ik
.
.
.
niet duister bleef
been
dat
moest
ik zag in
wat
was
de tocht het land
gingenvoor
nu
doel bleef
Het
.
heel in-
een
naar
toch zijn toevallig wat
even
we
zijnhuis had genoten,
voor
beneden
hij zei
duister,maar
kantoor, waar
terras
naar
plek te brengen,naar
teressante
dus
het
op
in
.
.
Perky'sbesognes goed zou deze man stapels paperassen wat
orde
Nauwelijks had
in
Hoe
Perky
die op zijnhurken bezoeker aan. een ik
naar
Zou .
.
zijnmonocle
zette
zat een
best
.
financiele
.
.
de reeds gestorte
en zijnrechteroog
Nu
had
.
of de
tegenslag,slechte hij een verzekering
premies wilde hijterug
mogelijkzijn?Het
dat in
.
.
.
in de
kantoorboy, te wachten toen kwamen, we kondigde Griekse tabaksplanter die het, te zijn,
ging grote onder zijnplanten
ziekte tabaksoogst, lopen en een deel van
ontvangen
brengen. zijnpapierberggerommeld
bleek
begreep, niet
gebruiken,die
kunnen
zou
in de gang
Het
kunnen
secretaresse
een
had de
nam
nog
ook
haast
.
.
.
.
zien te .
polisvoor
Perky Vellen
zich .
lettertjesbijnazou men zeggen de opzettevan Perky zich lijkeonleesbaarheid polissen Het duurde lang voor had. Toen gafhijkort en zakelijk advies,dat er doorheen een geworsteld verliet onder tal van de man scheen te verheugen,want plichtplegingen vol dicht op elkaar staande
—
.
slotte het
hijten
Celukkig .
klopjeop nen een
.
.
revue
die haar eens
meer
.
kon
nu
.
de deur
Och
.
.
kantoortje
mr
en
en
lenen! Maar had
.
.
iets voor zichzelf doen Een Perky eindelijk bindaar kwam een alleraardigst halfbloedmeisje .
Perkins
meedoen
.
.
ze
zat
daarvoor
een
ze
.
.
.
in
moeilijkheden
hoge hoed
gehoorddat
had
uitgeleend! .
zo
.
Zou .
ze
104
.
.
mr
.
Tot
hebben Perkins
.
.
.
.
.
.
ze
.
.
moest
niemand
in
kon
zijnhoge hoed al verbazing mijn stomme
liepmijn gastheernaar
kast,haalde daar
een
een
doos uit,waarin
in
een
hoge hoed, deed het meisjemet een brede lach voor hoe worden verrukt verdween de hoed. en ze met hijomhoog gedruktmoest al hoger en het zou tocht voor ons een wanne Intussen steeg de zon worden. Perky had zich nu eindelijk op zijnpaperassen geworpen de kantoorboyopnieuw binnen, nu met koffie, maar Daar kwam hijhad broeder bijzich, die ik, toen we bovendien een zwarte bijhet kantoor hem reeds naast ,,O aankwamen, gehurktin de gang had zien zitten de bus zien te halen en hijwas helemaal Perkins mr Johnny moest van zijndorp gekomen om mr Perkins te zien. Vanmorgen was hijer al elkaar gevouwen
.
.
.
.
8
om
uur
.
.
.
.
.
.
.
." Door
zijnmonocle, zijnuitgeganepijpin zijnmondhoek,
naturel
Met
dat grote
glazenoog op zich gericht, stamelend alleen maar kon de man zijnonsamenhangend verhaal doenf Perky abruptzijnmonocle uit zijnooghoekliet vallen,hetgeende waarop schrik. Eindelijk naturel een schok gafvan begreepPerky dat de jongen dat er iemand moest maar een zijndie baantje in een garage kon krijgen, Later bleek dat hijdat baantjehelemaal nog hem in wilde staan voor Perky de
keek
aan
.
had,
niet
maar
hem
naast
wist!
hem
voor
zeloos
Het
grootste En
in
.
Later
.
.
echter
was
ik
tje zo'n baan-
kantoorboy, die
de
morele
geworden dat
de tocht
kwam
Paulus, hem
om
of die misschien
vragen
al die
tijd
verlenen,zo'n grenzijnbaas keek, dat het aansteun
te
zijnblik als hijnaar hoorde ik dat Johnny zijnbaantje had gekregen!
laat
zo
warmte
daarom
had
Intussen
vertrouwen
.
.
staan, blijven
was
grijpendwas
.
.
Perkins kwam
mr
aan
.
nu
te
het
maar
beter
doen, die Perky op het
in de
zonnige straten
zeer
was
om
oog had
.
nu
.
.
UmtalTs
van
de
na
lichte
die me onliepde winkelende Elfrida Clement tegen het lijf, de banketbakkerij de Clements. ,,Ikdacht naar meenam van middellijk had ." Ze lachte. ,,Ja,maar dat uw man een er houtzaagbedrijf zijn i n hebben land als dus Zwitserse we een meer Rhodesia, mogelijkheden een
centrum
en
.
banketbakker zet
.
.
.
Dat
laten overkomen
zijnvrouw
met
loopt nu
.
fantastisch
goed"
.
en
die in deze zaak
ge-
Op dat ogenbliknaderde ons jonge vrouw, zeer apart gekleed .
.
slanke een opvallendeverschijning, haar dat ver over haar schouders viel, met een rijkdomaan koperkleurig en een bijnadansende gang. grote groene ogen, gouden ringenin de oren Men moest Scarlett denken uit ,,Gone with the Wind". aan onmiddellijk werd Haar knap, geestiggezicht e'en lach toen ze ons zag. een
.
,,Mrs Cleminson," fluisterde
kinderen,echtgenootzeer ,,Wat roddelde kend
als kenden
ze we
Elfrida
nog
.
haastig, ,,moeder
van
vier
succesvol zakenman."
mij?" lachte mrs Cleminson, mij dehanddrukelkaar al lang u te zien" ,,Maar weet ,,Blij
over
.
.
.
105
.
.
.
u
dan
ik ben?99.
wie
alles"
.
.
bier ,,Natuurlijk,
,,Maar dat
.
zei ik sprookjezijn", zei
ze
ziet
ze
u
tocht
de Vumba
door
in Zendingsposten de lunch
kwamen
de
kleine
een
een
even
de
een
de Cleminsons
toch
een
sprookje!99 doorbrengen,dan een
half
jongsteeen
jaar!" Over
dat de Clements
mij
de
na
brengen.
de
groen
en
bloemen
hem
mij de bergenin. Wij
en
statue
KingsleyFairbridge temidden bet hoge, van
van
oprees
der bergenbedekte. hellingen
Zuid- Rhodesia zag
nit
bijone
zouden
William
huis reed
ongeveer zagen wij een boven plateaueen op een
kathedraal
dan
moet
direct
Rhodesia
een
vruchtbare
wat
in bet
vallei
liggenen stijl gebouwde ons
voor
trotse, in Romaanse
groot aantal in groen
gebouwen. Ik wist niet
van
en
half,de
afspraakgemaakt
naar
van
kerk, omringd van de
vier
u
uur er
hebben,
bet weekeinde
waar Christmas-pass
oase
dat de
zoudt
iedereen
weet
,,Inelk gevalzijnbet kinderen
.
in Perkins9
over
gelegras, Na
.
zelf,de oudste been werd
in
.
schaterend,,,doch komt
mijn hoofd
Na
vier kinderen
u
Umtali
in
ik zag
toen
en
bloemen
ik hier
half
wegschuilen-
diep in bet binnenland
gouden middaglichtde
twee
torens
van
een
oprijzen!
toen bijmijn gezichtzag. ,,Ditis Penhalonga",zei hij, Perky glimlachte de Church of England en die kerk is naar van Augus,,een zendingspost is dat dit machtige gebouw indrukwekkende tinus genoemd. Het meest uitsluitend door naturellen is opgetrokken, van natuurlijkonder leiding hen het ontwerp er voor de geestelijken, maakte. een van terwijl de schoolgebouwenvoor Zo is het ook gegaan met jongens en meisjes En zullen we de internaten. ze weer en nu bezigzien aan een groot recreatiegebouw.'9
Het
was
waar
tuin in dit
naturellen zaal.
Hoe
stamhoofd en
wat
terwijlWilliam
de truck
midden
in de
hooggelegendorp neerzette, zagen wijeen groot aantal jonge bezigde laatste hand te leggenaan een moderne recreatiede kleine zendingspost, een was begonnen in 1888, waarvoor 600 grote de grond had gegeven, uitgegroeid tot iets groots!
kleine bewoners
Alleen
hijzei, want
telde
in Zuid- Rhodesia
zijnu. heeft
de
Church
of
England
een
zenvijftig
totaal een 5000 bekeerdie aUe bun eigenkerk hebben en dingsposten, Ook op andere plaatsenin Het arbeidsterrein is zeer uitgestrekt. lingen. de naturellen Afrika,o.a. in Zuid-Afrika, werkt deze kerk. De bedoelingis om echte Christenen tot tot en nuttigeleden der op te voeden ook ook de huishoud- en landbouwscholen, maar vandaar maatschappij, Afrikaanse kerk op te bouwen, in staat te stellen een om ze zelfstandige
106
die op haar beurt ook dat Vandaar
huis
wij bijhet ook
in het
bleken .
.
De
.
tot
het
op
ken
was
kon
deze
juistaan
de
minimum
een
de
van
weeskinderen, Van
tractatie
een
het
te
terug-
die zustertjes,
eigen wereldjehadden
met
een
school
een
opleidingsinstituut tot
opstaan
bed gaan
naar
deze dingspost,
wezig schenen,
was
ook denken
wandelden,
toen
ruiker. Het
waarin
harmonie
bezoek vrede
en
tastbaar
en
zenaan-
veelzeggende
daaraan
moesten
het kleine kerkhof
even
werkers, mannen
trouwe
deze
aan
De
Wederopstanding".En
het afscheid nog
na
zovele
waar
de
van
we
schone
wonderbaarlijke belevenis.
een
,,Gemeente
was
bevond
verheugd om het bezoek. Belangstelling dringend nodig. Bij het heengaan gaf een
wereld
kleine
haar
zeer
hadden
werk
gezichten.Onder
zusters.
waren
vrouwen
en
zachte
haar
zijzo baardigetuin-broeder mij een
we
ze
het
zijntot
mensen
gezegd worden
van
tiental donkere
Mannen
naam
als
moesten
we
alien schenen
ziekenhuis.
een
zaten
-
land Eng-
nemen,
te
aan
of
haar medemensen en plichtenin dienst van dagelijkse de eet- en conversatievertrekGod. Ook de inrichting van van uiterst sober. De zusters droegenwitte habijtenen de vrede en
een
in hun
vooral
mee onmiddellijk koekjesgebakken,die helaas keien
had
plateau hun en
is bijde Church
er
—
nodig acht
drinken
te
ook
straalden zelfwegcijfering
zich
als huisbezoekster
om
haar
ze
eer
jonge mannen
het celibaat vrijwillig
voor inrichting
jonge vrouwen
deden
kwamen
zijnwerk
verlangensvan
meisjes,een
van
drijven. onderwijs
bieden.
kunnen
Maar zijnuitgevallen!
te
verder
voor
het
voor
de volgen, om
vrouwen
keukenbroeder
gebracht.Hetzelfde eind
en
breeders
der
tafel thee
Een
aanschuiven.
vinden
jonge
belangvan
houten
onbedekte
hard
de
om mogelijkheid
een
dat
men
vrouwen
studie theologische
een
kan
eigenrasgenoten
zeljverloochening
van
Toen
mannen
geestelijke hulp te
vrouwen
Leven
jonge
worden,
te
voorganger
de
vele
of opgeleid
worden
de
zendingonder
weer
op-
begraven
vrouwen,
liggen. Toen
we
bijhet
vermoeibare
We nu
hebben al vele
die,toen
ze
Amsterdam onze
de avond
van
Perky : ,,En nu ze
nog
jaren met
was.
met
in Umtali
naar
oud
zijnvrouw
Engelsman
terugkwamen
trouwde
.
.
on-
.
uit Den
marineman woont;
zei de
!"
de Nederlanders
opgezocht.Een
hier
een
dan
Helder, die
Nederlandse
dame,
veertigjaar geleden, wier uitspraak van terugkwam, haar en van inrichting verschijning woning nog puur En Kobi de Vries uit Scheveningen, zelf dan was er
een
verliet
taal, wier
Nederlands
vallen
en
er
nooit
meer
meer
en
107
Umtali's
kantoren,
getrouwd met een Zwitser, technisch man. een Bij dit jonge paar gebruiktenPerky en ik onze in Umtali mijn het verblijf avondmaaltijd. Menigmaalwas Kobi tijdens werkzaam
in
een
van
op de tocht
maar metgezellin,
Nederlandse
een
familie,levend hoog
het dal,in het
boven
de Vumbagebergte,vergezelden Dat was dochtertjes. op de laatste dag dat
beide
bun
naar
Maar
kwam
eerst
Clements
mij met
ik in Umtali
was.
het weekeinde.
Tocht in de Vumba
wij des
Toen
morgens kon
in de lucht. Dat
de stad
vroeg
verlieten
het
was
wonderlijkwazig
de
branden, die,na zoveel uitgestrekte teisterden,dikPortugees-Afirika droogte,vooral het binnenland van wijlsdoor de naturellen zelf aangestoken.In de zwart geblakerde gebieden school dan Jong gras te voorschijn, wat zo ze dringendbehoefden scharminkels
bun
om
branden land
werd
rookbaan
neer
had
er
een
in
was
of de hemel
was
dit,wat er
minstens
nog
De zijnafgelopen.
Rhodesia slotte
drukkend
in brand zagen, kan
bos-
en
achter. kilometers zon
er
lange door
soms
onderging,waarbij
stond. was
ander
een
worden.
twee
maanden
hitte
zou
worden
door die
dan
te
Het
wordt dat
mens
het
eer
in October
genoemd en
beest
—
opmerkt
men
echter
was
wachten
overal
zoals
waas,
wan-
Augustus en droge seizoen
die niet
men
niets in
voor
en dagelijks stijgen
-
snakten
de
naar
zou
ten
komst
die
en verademing zouden brengen. verkoeling Bij het hoger klimmen langs de stijgendebergweg zonk de vallei, de vriendelijke stad lag,weg waarin De uitin tedere schoonheid. van
de regens,
de
angstaanjagendeschoonheid
de zelfmoordmaand
zo
dat
was
Maar
oerwouden
toegebracht aan
geweest, die oorzaak
verwacht
regen
schade
houden.
te
troosteloosheid zwarte afschuwelijke de overigensdiepblauwehemel een
nu
we
koeien in het leven
enorme
of in
werd
zijnvan
van
zichtbaar
omsluierd
Maar
ook
bleef
en
Wekenlang
het
niet
.
zichten
We
werden
reden
steeds
de lucht wijderen heerlijker,
.
.
steeds verkwikkender.
dat als een droomhuis hotelletje, op een, in een prachhad men een tigetuin herschapenplateaulag.Vanuit de hotelkamers adembenemend uitzicht. De eigenaar,een evenals die zoEngelsman, velen vanwege de hongernaar zonneschijn zijnland had verlaten,toonde zoals hijhet plekje zelf zijnparadijs, ons noemde, waar hijzich een nieuw bestaan De
naar
had
een
verworven.
lunch
gebruiktenwij in het trotse hotel Men gaat er prat rock, hoog in de Vumba. vorstinnen haar verblijf in Rhodesia tijdens 108
aan
de
voet
van
de
Leopard-
op dat hier de beide Engelse hebben gelogeerd. De onge-
hicf
,,Alshet
zei:
en
verder
zou
was
men
De
zeggen:
hevigonweer uitlopen..." binnen en daar zagen wij het liefelijkste faWe gingende lichte galerij dat men kan stellen. Op een brede, met millet afereeltje zich voor kleurige scbone Haar kussens belegdebank zat Roberts opvallend vrouw. prachtig koperkleurighaar viel nu, tegen de witte wand en met de tederkomen!
regens
heid
De
op.
in het
jongen van Umtali's
baby nu
moet
links
jaarhad
die ik had
met
zijnkleine
een
op
blonde
en
zich op
kinderen
van
een
rechts
van
in het
handen
in het haar
de nurse,
aan
nit Schotland
kinderen, die
voor
Anne
Rhodesia
naar
hurt
had
opvoedingop
haar
voeten
gezet. van
zei
ze
internaat
dat
reikte de
en
haar
met
de
en
zijnjonge moeder,
van
laten overkomen,
een
oudste,een
de kinderen
naar
die Robert
genaamd,
de
en
nog
zijop haar
uitbundigezonlicht
temidden al dat blond. van gloeide het vertellen!" aan juisteen verhaaltje
ze
haar,
jaarhad
haar
grote tederheid
met
rondom
half
bankje aan
een
zien schitteren
nu
zagen
over
gens
Dit
.
gekledebaby
morgen,
als vuur
baby
wit
vier
ogen,
greep
,,Ik was
.
zaten
ruim
groene
.
kleintjes
school, twee De
toch
uitzonderlijkmooie
vier
van
meer
En
maanden
twee
nu
beide
zodat
jonhaar
ze
kon regelmatig
waren,
ontmoeten.
Een
dit
we terwijl
die
bediende
donkere
deed
ons
aan
hem
kwam
vragen
opgaven,
wat
klonk
drinken
te
juist
en
een plotseling hevigedonderslag,
had
niemand
schrik, want
verstijvenvan
wensten
we
in de
drukte
der
De slagwerd een begroetingmeer ogenblikaan het weer gedacht scheen de galerij in vuur de bliksem duizendvoudigweerkaatst, terwijl de eerste het dreunen te zetten, en van slagwas weggeebd, nog voor sloegeen tweede nog hevigerdan de voorafgaande, zijndonderend geweld .
over
Toen een
.
.
heen.
ons
barstte de regen los,op wolkbreuk, die het huis
wegsleuren
...
In
een
vijversveranderd, het
langsde
een van
ommezien zwembassin
wijzeals
alleen in de tropen
scheen
zijnhooggelegenterras waren
het
terras
liepover
en
te
willen
de tennisbanen
watervallen
en
mogelijkis,
stortten
in zich
Men vluchtte het huis in, begroeidehellingen omlaag ook de galerij in een ommezien stond door het binnenslaande water want blank mogelijkwas bleef ik staan uitkijken Zolang het nog maar Bliksemlicht zette de nu in zware schemeringverkerende bergwereldin de donder ratelde en knetterde blauwe gloed, door het geweld van het heen. Ik was water voor daar, mijn besef terug in de Indische archipel, de schoonste gebiedender aarde liggen Sumatra waar Java die andere eilanden de tropen bijhet begin van de natte en moesAfstanden het was het opnieuw vielen weg, tijdviel weg son .
.
zwaar
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
110
.
.
.
.
.
.
.
.
.
beleven
van
die gebeurtenissen,
vroegere
Toen
de elementen
broer
Fred, kunstschilder
Dit
wat eindelijk
rust
tot
hun
geweldigheiden achtergelaten.
schenen
komen, zei Roberts
te
niet in de war? beroep: ,,Isde hele natuur toch bijmensenheugenisnog nimmer voorgekomen, deze regen Zou bet niet door die vervloekte atoombomin de drogemaand?
is
midden
Robert
lachte
van
welke radioactiviteit,
de
en explosieskomen ingestotenwordt?"
Maar
hadden
indruk
onuitwisbare
grootsheideen
door
zei:
en
keer
,,De naturellen bebben
de atmosfeer
keer
op
er
andere
een
ver-
al voorspeld.Er is nameklaringvoor. Vanmorgen hebben zijdit weer der meest in mijn tuin ontdekt, een lijkeen geweldigegroene mamba weet en slangendie er bestaan, zoals jullie giftige mijn personeelheeft hem
overmeesterd,
hem
te
doden,
nit
maar
mijn oudste
tot
vrees bijgelovige tuinjongen,die
alien
waren
het
verantwoorde-
meeste
de kop heeft verpletterd heeft, hem lijkheidsgevoel wraak dat er weleens niet opgehouden hem te zeggen op .
den genomen hebben Dit
door
gehuisd
.
.
der voorvaderen,
een
.
.
Nu
hebben kon
hem
die in de
ze wor-
slangzou
.
dankt
voor
zijnmoed
ik iets
van
het vinden
de
lijnvan
him
denken
.
uit. Ik hijer terneergeslagen gezegddat ik hem er voor belonen
jongen straks tegenkwam
dood
van
natuurlijkgeheelin
is
onweer
de geest
buiverigom
en
zag
de
van
slang geweten
dan
ik het
zou
.
Toen
ik de
.
heb
zal
hem .
.
be-
Had .
dier zelf ge-
onder angst, angst zelfs en altijd het Christendom is niet in staat de bijgelovige vrees bijhen uit te roeien Voor het zover been zijngegaan ." is zuilen geslachten Na iets gebruiktte hebben gingende Clements, nu de regen iets minder toch nog een Het zou was geworden,zo spoedigmogelijkhuiswaarts De gebroedersCleminson hun tocht worden brachten ze met zware de hoofdweg.Toen ze terugkwamen en wij bijhet licht van auto tot aan zei Robert: ,,Ikzit in zorg kaarsen de verlate a vondma gebruikten, altijd hem in de tuinjongen.We hebben over naar hijschijnt gevraagd maar niet geziente zijn." uren hebben
Deze
.
.
leven
mensen
.
...
.
.
.
.
Wraak De
van
.
.
de dode mamba? bleef het regenen, nu en dan opnieuw gepaardgaandemet onweersbuien De kinderen waren erg onrustigen niemand
en ons
doch
.
.
sliepveel in deze
.
nacht
De .
.
.
het
morgen
brak
Toen we aan regende nu niet meer. al beneden de te zijngegaan mijn gastheer naar om waarin te zijn door grote gaten geslagenbleken aan,
.
gehelenacht
storm van
.
.
.
111
grauw
tafel kwamen weg het
te
en
triest
bleek
inspecteren,
aanstormende
de ergste schade hersteld worden en mogelijkmoest daarom warden de bedienden opgetrommeld. Van hen hoorde Robert dat de tuinjongen de hele nacht niet thuis was weest. geEen uur later vond de in hij hem, liggend een geul naast weg, waarin i n het toen losbarstte, zijndoodsangstwas gesprongen onweer hij, niet door de wrekende bliksem te worden om getroffen Waarschijnhard terechten zo lijkwas hijdaarbijover een boomwortel gestruikeld Zo hijal mocht gekomen dat hijhet bewustzijnhad verloren zijn door verlamd dat de was bijgekomen hij hij geul angst zodanig geweest
water
.
Zo
.
.
snel
.
.
niet
zorgwekkende toestand bracht het ziekenhuis, waar zijn auto naar constateerde.
jongen en
.
.
vrienden
wekkende
gezien .
Zonder
gevalwas
dan
was
in de
ik in Umtali
vergeten brachten
man
en
geweest, zouden
met
longontste-
zijn gekomen,
dusver
tot
men
weer
stralend
zelfs
stierf de
zijnfamilie
daar
ooit
getuigdennog
door, maar
om
de Clements
.
.
de Vumba
over
een
had
.
mij de
trieste
de had
de Nederlander hoogten van de Vumba, waar theetuin Deze bergbewoner was exploiteren. had
zich in dienst
Beira, de havenstad
de Holland-
van
op. Al-
het noodweer, dat
van
mij aan het eind van hoofdweg, die bijnaniet door het water
uitnemende
gezin een
dubbele
een
droge tijdzo hevig had gewoed
dag bracht
eerste
men
in snelle vaart
.
Maandagsmorgens ging de zon leen de verwoestingen in de natuur midden
hem
na
's
de
.
.
zijngenezing hebben geschuwd als een door de voorvaderen het doden de huiveringvan gezochte, om hem
slang,die groter .
Robert
bewustzijn te
tot
Als dit niet het
.
geesten der
Die
.
uitgekropen.
was
In
king
.
ten Afrikalijn
Zondag te doen middag langsde tot aan geleden, Menage en zijn originezeegevestigd
van
slotte
ik mijn schip, dat mij PortugeesAfrika, waar Vele jaren Nederland weer zou naar terugbrengen, hoopte te vinden had de beer Menage daar de Nederlandse belangenbehartigdom thans hier in zijnhooggelegen schoonheid rust en woning alle zoekers naar En hier had ik mijn laatste indrukken tehuis te bieden een tijdelijk het machtigeVumbagebergte. van in
in
.
.
.
.
112
.
.
TELEURSTELLING
DE
EIGENLIJK
nu
nam
van
land
een
naar
bovenste
slechts
bed
belofte
van
bovendien
nog
gevalde
gezien alien,die
rekeningte
me
de terwijl
trein
heb
ik
daar
over
met
-
Perky,
was
en
bijnadenken
zou
groot
een
geluk dat
aanzien
mijn
goederenwagen en
een
van
het
mij
op
een
.
.
.
een
half
,,Ik zou
uit.
goedheid
me
ook
mijn coup£,want bedwelmde
in Nederland
.
.
je aan
post-
betalen
.
vertelde
de helft
.
en
de zoele avond
van
er
zo
,,nu er
geklopt.Er
dat
ze
wel
zolangwilde
een
de kust
naar
Ondanks
de
te
113
geen
een
van
om
een-
tot
de
we
veel invoerrechten
bloemen, die Perky
kans
bed
bloemen
emmer
hees ik de hele
ik had
stond
overnemen
nog meegegeven, delen bleek een onmogelijkheidte
bijna,doch
verdwijnen,
mogelijkmijn
gauw
anders misschien
had
me
brengen
.
me
.
komen
zag ik al die harte-
-
ogenblikwerd
aangezienze
te
vertraging zijntocht
uur
Of ik misschien
moeten
eens
ik doodmoe,
mij,die
voor
maar
in de duisternis
aanving
waren,
zou
Het
uit
het allerlaatste afscheid
dan
hetzelfde
op
voudige vrouw bijzich had.
zijnogen
vergeten!"riepPerky
alleen!" dacht ,,Eindelijk Maar
ik
die zelf dan
Oceaan
de Indische
het
wegstouwen
lijkeUmtali-bewoners
geur
ik
toen
kleine
En aanmocht hebben! dag vertraging wegbrachten,met een zelfde mogelijkheidschenen hele familie, voor een gehouden,leek het de ,,pad-kos"
voor
was eindelijk
voor
ik in de
geholpen!"
Ik stelde hem
grens
ik toch
wringen.Perky mijn bed kunnen bier en een grote worst aandragen enigeflesjes
eens
moest
ding
een
zegelshebben
in!"
zijnhad
zou
ogenblikwas en hartelijkheid
reizen.
te
zou
met
trein
hebben
ik 66k nog
,,Maar
en
in Umtali
mijn smalle slaapwagen niet gebruiktwerd, want
van
grote moeite
met
het
welke
groot
zo
laatste
wreef
bagage gaf het compartiment
voor
heerlijke dagen
»Perkyr
mij wegbrachten, de hand schudde, was het vrienden die ik al jaren kende. De Portugese
air-conditioned,men
was
kwam
eenmaal
al die anderen, welke
en
of ik afscheid trein
het
echter
bewijzenvan
met
de
dat op
deze
Tot
vermoeden.
bergstadoverladen Kobi
verwachten
te
volgen.Dat
moest
kunnen
HEET
Nog
het
was
reactie
niet
BEIRA
Umtali !
Vaarwel
een
DIE
.
er
zijn in
maar
emmer
zijn
in
,
.
De
door in
te
zware
dom-
melen, trdle na
want
later
even
al bijde
Portugesegrens en gezichtvan de douane voor
we
Ik zie nog bet tik op de deur zelfverzekerd
beginnen
...
harde
een
doch
zelfs geen
bed
bleef zitten
plekjeom .
.
zeker
de kortst
dreef,in
Beira
naar
12
geklop!Stralend
Opnieuw
de
kwam
toen
vrouw
mijn on-
mij
wat
kon
dacht
ik
ik .
.
bloemen
emmer
hij
de
Nu
.
.
hebben
te
haar
.
con-
stappen,
en
rust
de
halen
me
overtuigdvan gevraagd te bebben
aan
mijn
uur
de
randje van
mogelijketijdverdwenen
zijn,minstens
van
zou
wilde
zolangik op bet
vond
staan
te
binnen
naar
Sprakelooszag hijme te visiteren was bij,na
.
zoiets mogelijkbeid
er
waren
.
terug-
Remmengeknars, stoppen van bij een volgend staEn droomde raam. tionnetje, gebons tegen mijn hermetisch gesloten .
.
.
trein
.
ik? Daar
of waakte
grote
en
ogen
snor
bet
was
Het
.
.
.
gezichtvan
.
de lachende
Perky met
alweer
was
.
verdwenen
ook, doch
bruine later
even
de haast, vloog mijn coupedeur open en daar stond hij,hijgendvan die hij gemaakt had de oude truck naar met zijnkantoor Hij was bijelkaar gegristdie hijkon vinden, was geraced,had er alle postzegels in zijn wagen weer en topsnelheidde grens overop gesprongen gevlogen.Ook daar kende iedereen Perky, en zijnlachend gezichten .
zwaaiende
zag ik
even
Dan
de hand
Klop op de deur! De u mij als ik ,,Vergeeft
Perkins
vriend
dat
drukken
te
gezichtachter
mijn treinkaartjebestudeerde,
eerste
conducteur u
weg
vervolgen was hij! Nog .
verdween
toen
en
zelfs te
hem
laten
en
het venster,
hem
naast
een
.
.
het.
mij
de stoor",zei de laatste,terwijl ik hoorde
,,maar
bier in de trein
ook
zonder
hem,
om
zijnwilde jachtte
bed! man!
onbekend
geweest hem
en
tijdhem
zijnverweerd
naar
nu
laten
te
net
maar
nog
.
voldoende
waren
arm
laten stoppen, door Ik had
.
Er
mijn oude
van
namelijk een Nederlander in Beira, die u zeker moet is Skipper" opbellen, zijnnaam het Zuidafxikaanse en Handelshuis, een hij is directeur van pracht ik de vele relaties ..." Voor bedanken kon was met pionieren een man ik hem erkentelijk verdwenen, maar wat moet medereiziger zijnvoor deze de heer Schippersis de enige van kolode Nederlandse want inlichting, nie in Beira geweest, die mij daadwerkelijk heeft geholpen u
zat
...
is
„
.
Twee Hoe
.
uitersten
drukt
elk land
vestigen.Als op
.
een
reis
men
uiterst
daarvoor Rhodesia
van
Beira, waartussen die door
zijnstempel ook
slecbt
en
naar
voert,
de
buitenlanders,die zich
bewijswil hebben, krijgtmen PortugeesOost-Afrika, van Umtali
ooit
hemelsbreed
Mozambique
op
een
misschien
300
zoals dit deel
de trein,heeft
zoveel
114
van
km
er
het naar
De autoweg liggen. Afrika
oponthoud bijde
beet, is echter diverse
station-
dat hijook ditmaal zelf,
op het baanvak
netjesen
gingin Beira aankwam TerwijlUmtali een brok poezieis,zou .
ware
niet het brede
er
voldoende
zonder
.
strand
die
heel dicht
zo
bijligten
de meest
daar
vacantie
door
het land
naar
havenplaats te .
hier ooit Het
ene
moderne
vervoeren
er
hermetisch
shut
het andere.
kan
men
of de
normaal
dat
en
woorden
genoeg
zou
Behandelingender Nu
zwijgt men
op
een
het geschieden,
,,de rechten
bevorderingvan
op
reizen
om
is en de belangrijker komen, om zijnproductenzelf niet de te zijnvan afhankelijk
zijngrenzen
om
heel
dit
men
voor
geven
om
de
van
hun
wat
te
meer
bique, Mozamgeweldige
van
zou
men
Portugees-Afrikabetreft,men vinden dat het zijngrenzen bijna
te
zijnnaturellen behandelt Rhodesia's
zee,
veel
wat
zijn koloniale gebieden,niet brengt.Maar enigszinsbevredigendewijzein ontwikkeling dat
zij
naar
Wat
buitenstaanders
andere
evenals
het, wat
niet-Portugeseemigranten geslotente houden,
dan
voor
de
van
been, zodat
de oceaankust
alles doet
Portugal,dat
dit land
van
is
doorgang
een
medewerken. aan vrijwillig land schijnt zich bijde grote mogendheden
schijnthet
het uitzicht
en
—
Dat
voert.
autobaan
en
verwijderden
die de bewoners
zee,
wijzenaar
ontbreken
.
kapitaalen
veroorloven
kunnen
.
zal
te nimmer
buitenlands
verbonden
de kusten
brengen,maar ten goede zou
zeer
omringendegebieden en
de haven
van
juistde
naar
een
te
van
Nooit
ver
mede
er
het is
snelle
en
economic een
echter
-
allergrootste verlangenis:
comfortabele
een
deze in Beira volkomen
verkeersmiddelen
hun
wat
en
vertra-
uur
.
op de Indische Oceaan. En Rhodesia's onweerstaanbaar missen
drie
met
ook
op wat
maar
erger
is,
manier, die,als dit in Zuid-Afrika leden
de
mens"
afschuw
de
van en
de
commissie
ter
wereldpersgeen
uit te drukken
.
.
.
naturellen
echter
in alle
talen, ofschoon
toch
voldoende
bekend
de havenarbeiders
langsde kust van Mozambique, uit het bosland naar deelde mij mede zelfs de havenplaatsengebracht men daar voor een gedwongen groot deel uit jonge naturellen bestaan,die twee pond per maand verdienen, zoals de betreffende zegge en schrijve moet
zijn,dat
—
-
instanties in Beira
worden, hetgeenik
me
met
zelf hebben
gezegd,en
die als koelies behandeld
in Beira gedurende het verblijf zo Mozambique tweemaal groot
eigen ogen
gezien. In het gehele enorme Zuid-Rhodesia,inclusief een stad als Louren$o Marques,zouden de
laatste gegevens slechts 50.000 Europeanen wonen, deel uit Portugezen bestaan. De komst allergrootste
115
die van
heb als
volgens voor
het
niet-Portu-
onderworpen.Yerheugt iedere Europeaan in de Rhodesia's zich in de snel groeiendeblanke bevolking indien maar de Portugezenreserveren, velerlei nationaliteit, van enigszichzelf De bewoners alles alleen. bebalve de zins mogelijk, voor overige nit Indiers,kleurlingen, Aziaten en Portugezenin naturellen,bestaande de kolonie geboren,zouden ongeveer 40.000 bedragen en de naturellen is
gezen
5 millioen.
ongeveer
len
baat
te
ziet
neemt
men
houden.
vertellen
blanken
tussen
dat de
schapenvoor
heb
ik
uit
is door Ik
Diefstal
komt
bevolkingin
tot
wel
daad De
hun
met
zeer
op
dienst der blanken doch
waar
geloofdat
deze
straf
een
pink
geloofik dat die
toestemming van
be-
zijn ge-
het in het
men
of
wordt
de
wat
becri-
zozeer
lossen
ertsen
van
de voile hand
met
tegen de scheenbenen
wijze onder
in het
trapten. de
donkere
daar, waar dikwijls juist
meent
dat
nihil
stelen nagenoeg men
b.v.
om
het gouvernement,
elders wordt
zijzeer goed behoeft. discipline
zijgeen
te
zijn.Ik
wil
bij herhaaldelijk gepleegde men
de oorzaak lijfstraffen ook begaan dan waar
zijnland verlaat
bique Mozam-
eigen,,vaderland", behandeling betreft. Zelf
vinger afkapt,zoals
strenge
en
dan in hun
ontstellende
voor,
dat
aannemen
diefstal veel minder
naturel
grendelop
geringe aantal
Zuid- Afrika
tussen
grote schoenen
Afrika
in heel
behandeld,
diefstal
spuien,
volking mannelijkePortugesebe-
genoemde jonge arbeiders,ze
voetstoots
maar
een
ook
maar
Portugees-Afrika schijnthet
niet
der
bet
gezien hoe Portugeseopzichters, tijdenshet
gezichtsloegenof
In
voor
de
strenge separatiemoet
een
beter hebben
wat
de lonen,
door de hiervoor
wordt
hem
te
zovelen zijn bevolking,als de werkkrachten dit gebiedin de mijnen rondom Johannesburgar-
tiseerde Zuid- Afrika heel wat
in Afrika
weinig werkgelegenheidmoet
zeer
overeenkomst. getroffen
niet alleen
er
bet grote overschot
mogelijkgemaakt
wat
dat
alle midde-
Nehroe
inbeemse
dat vele naturellen
beiden,
ook
bovendien
er
Portugezenook
naturellen, gezien
en
ondanks kleurlingen, en
Pandit
millioenen zijnovertollige
dat de cijfers Ze
feit dat
bet
Ondanks om
uit deze
de deur staan
strenge voorwaarden
zeer
aan
te
gaan
nooit
mij mededeelde, zijnals bier inderin Afrika.
werken, zonder meer
de
toegestaan
tot
de
zijnenterug te keren. Het schijntdat er bier
en
daar
projecten in uitvoeringzijn tot
ver-
beteringder volksgezondheid, verhogingvan de vruchtbaarheid van het land, exploitatie van en een mijnen o.a. door een Amerikaanse Belgische ik dan ook, en industrieen, van waarvan maatschappij enige vestiging iets heb gezien, vergezeldvan een Portugese ingenieur, op autotochten het valt in het niet vergeleken maar bijde grote activiteit in Zuid- Afrika en
de beide Rhodesia's.
116
De
Ridderkerk
binnen.
voer
de Verenigde Nederlandse ScheepMijn schip,de ,,Ridderkerk",van in komst al Beira aanwas enigedagen voor mijn vaartmaatschappijen, echter Er aantal zo'n dat was schepen, gelosten geladen gekomen. groot moest worden, dat de ,,Ridderkerk" eerst ver buitengaatshad moeten ik arriveerde,nog ver wachten toen en op de wijderede lag.Alleen per worden er been motorbootje, dansend op de woeligegolven,kon men dan eens in meer Dergelijke gebracht. opstoppingenvan schepenkomen de Indische-Oceaan-havens
voor,
door de arbeiders in
waar
een
heel ander
gewerkt dan bijons, de los- en laadmogelijkheden dikwijls heeft wachten af beurt alvorens veel geringer te men een zijn zijnen men Daar kwam kan krijgen. de voor ligplaats nog bijdat ook hier bet weer De geweldigetropischebuien tijdvan het jaar onnatuurlijkslecht was. maanden te vroeg gekomen. Ze gingengepaardmet zware waren stormen, die het water, ook van de rede, hoog opzweepten en na klamwarme dagen wordt
tempo
de nachten
kade
het licht der
het
men
pas later
.
s'avonds
.
langs de
one
de beurt
aan
werden
de
geschreeuw van kwamen,
welke gekeerdekiepkarren, ruimen
Als ik dan
.
kreeg,zag schipten slotte een ligplaats him de kleine havenarbeiders aan schijnwerpers ook
waar liep,
hoorde
afkoelen
sterk deden
Portugese voorlieden. in de
zaten
normaal
treinen
door de
waren,
door
bij
men
werk
en
Degenen, die
roestige, ijzigkoude, opzij-
door kranen
leeg gestort. Zij waren
haven-
de
omhoog gehesen,in de
uit
tevoren
der
wagons
erts-
werden, zolangze niet in gebruik jongensgeladen,maar hen als een soort beschutting tegen de koude, stormachtige
in de vuile,roestige ze gebruikt.Dan zaten ,,overkapping"drie bij drie,hun grauwe gescheurdedeken kouwelijkom hun met ertsstof bewind
dekte leden en
licht der
in het
helder
getrokken,op
schijnwerperszag
Knikte glinsteren.
lach delijke
tijdenshun
je over.
voor
je hen Was
toe
het
weer
ruimen, gloeiende e'en van hen rhythmischzingen,terwijl stok
ergens
slaan. Als
te
op
slagenin het donker
over
hun
met
ze
de kade
hun
men
dan
in de
werk
het
Aan
alle kanten
hun
kropen ze lopen er
er
onder
schillende
van
tijdom zo
te
staken
hun
diep onder te
stikken
hen
hadden
zwarte
weg De
dat
was
onnatuurlijk
vrienaltijd nog een overdaggoed,dan hoorde je ze ze
je het
waar
het tempo
ertsstof kon
aangaf door
vuile deken
deden liepen,
slapen,dan
enigebedekking,
grote ogen
hadden
bedelmonniken, vermagerd door gedwongen Was
hun
voddig broekjena
een
een
over
mij
ze
snijden, met
een
het hoofd
denken altijd
geaan
vasten.
zeil hun
hoofden
ik dacht
er
enig beddegoed.
onder
dat
hoestten
ze
uit,
maar
gevaar
soms
zouden
veren erbarmelijk blafhoestbuien,die bronchitisachtige scherpe,
.
.
.
meesten
118
nit de door merg en been heengingenen mij dikwijls velen van hen zouden weer gezond in him dorpen ver
bijde
hnnnen
Inderdaad, ziet
is officieelgeen
Mozambique
elkaar
door
zwart
en
nooit heb ik naturellen
in het binnenland
In het postkantoor separatie. hetzelfde loket staan,
voor
slecht zien behandelen
zo
maar
als daar.
de lonen 1
dan
En
Hoe-
terugkeren? in
blank
men
slaaphielden.
der naturellen
Mozambique gesproken.Toen ik door de trein werd gehaaldbijmijn aanvan een onsympathiek Hollander die zich over komst in Beira,betaalde hijde vier jonge dragers, mijn bade lonen
Over
gage ontfermden, 32
van
weer gewisseld, weinig!"riepik uit
er
alleen
ik
sta
maar
tegen
Wat
boord
Ik
het
van
een
zelf
was
toen
met
niet
nog
de wal
ze
hoe
en
de
om
zich
de naturel
toen
.
zulk
hij
toen
en
zal
wat
.
door
de
van
in die
er
optreden
een
op de
jonge nature!, werkzaam
woeligerede de
naar
weg
een
Beira
van
lag.
,,Ridderkerk",die
fonkelnieuwe
fiets
niet
boven
naar
noch
van
meer
om
mee,
trede
onder
raadsel. Elk het terwijl
het voorwiel
beet
te
voor
aan
de
nemen
de fiets noch
en
neer
op
scheepstrap,welke danste. Met
zich
trede
.
.
Hoe
.
zo'n
de
toen
hij
naar
dat de
jongen de met
voor
boven
.
.
de Daar het
zijnlinker
de fiets over
het zwieberende
voetjeomhoog.
kans
kleine moeite
.
om
bevestigdaan
krampachtigaan
ogenblikliephijde toch
brengen.
te
het bootjewegvoer boven, terwijl
naar
dezelfde cadans
aankoop
omhoog hees, ging de jongen voetjevoor
storten,
ik niet. Maar
weet
Doch
.
.
.
morden
maar
moeten
juisthoe
zag
schouder, terwijl zijnrechterhand
een
te
worden?
lag,en
bediende
stond
is
veel
-
ging terug
hem
is toch
het
naar
jongen en
met
alleen
motorbootjeop
officier bekommerde
touw
hijoverdreef
jongemannen
blanken
de kade
aan
de donkere
schip,in
dat
schip werd gebrachten door een Portugees alvorens hijopdrachtgaf de eigenaar gelnspecteerd, kennelijk
—
aan
,,Maar
mijn Engelsegeld
.
gevoelzijngeweest Portugeesschip,dat
een
boot
per
officier
De
dat de
ik
shilling bijvoegen ,,Geen denken anders per dag verdienen. U bederft
een
zijnomgegaan
ook
moet
betalen.
wat
zodra
hem,
!" In hoeverre
mee
jegensde gevoelens
him
er
ik
escudo,ongeveer de waarde
uitvoer, zwijgend weggingen
ze
hoofden
donkere
aan
de markt
nog verbaasd
daarna
wilde
en
halve
een
moest
terug
hij.,,Dat is het loon
zei
en
mij gezegd,dat
had
aan"
twee
tezamen
Hij had
cent.
in
Ik leefde
fiets boven
fiets en
al
de officier
ging.Men
was
kreeg omlaag te geweest
stellezich
voor
jongen de fietsin zee had laten vallen! Ik denk dat hijhalfdood geslagenzou zijn.De opvarenden van ons bootjeloosden een zucht van 119
de
toen verlichting
stand komen
Ook
de
om
het wachten
-
wie
de
zou
-
een
voermiddel
de
was
Zo
liepik
en
vertrouwde
geen
andere
aantal
iets
Nederlandse
gelegenliggen .
de hete
juist liet
eigen ver-
.
van
maanden
de binnenstad
van
blanken
De
zien.
bun
zovele
.
.
.
hidden
of genoten
tuinen
al het oude
naar
geleden
Slechts
een
zich op
aan
van
een
siesta.
afgelopenweek al verschillende malen mijn oog viel op een etalage,die er plotseling
die ik die
geweest
was
te
er
in de koelte
liepdoor een straat, door was gekomen toen niet
straten
was
Ik
nog
.
er
waarover
-
zonder
het hart
in Zondagmiddag met heimwee in het eigenland, dat ik alweer
de zeekust, zaten
En
was
koloniee
Nederlanders
op die
mens donkergetint
tevoren
-
lid der
van
onbereikbaar.
zee
verlaten, door
enkel
en
een
aan
volgendhoofdstuk
in het
had
mij noch
aan
de troosteloosheid
in onderbreking
Voor protestanten hoelangnog? dienst in de Engelsekerk en die was
zeggen
vorigeZondag gehouden
zich noch
op-
!
al geen
per maand
slechts eenmaal
gekomen.
was
wanneer
Umtali
ook
bracbt
Zondag
boven
ten slotte in mensen dergelijke die hen dagelijks wordt aangedaan? bejegening,
eenmaal
hier nog
de fiets heelhuids
met
is het te verwonderen
Maar
De
jongen
.
.
.
Men
denke
mijn verrassingin!
zich
Daar
producten!M6e*r, etalagesamengestelduit Nederlandse uit producten van mijn eigen streek! ,,HonigZaandijk" las ik op al die spaghettien maizena, kleurigekartonnen, geel,rood en lichtblauw custard macaroni en pakjes pudding tot torens opgebouwd en op elk
was
een
hele
.
.
pakje een
Zaanse
,,Houd je nog alles komt Dan
een
even
die
mij een
taai!"
eind, ook
dag
.
.
molen,
gaat het elke
Sinds die
.
.
aan
groet
schenen
de
huis scheen
van
deze nachtmerrie
dichter
op huis
wieken
stoere
aan
van
brengen !
te
.
.
.
te
zeggen, ,,aan wachten, wachten .
.
.
."
.
.
ik iedere dag, dat ik door
de straat kwam, even Zondag heb mijn hart opgehaaldaan de aanblik van Honig'sartikelen in een winkel Nederlandse zakenlui. de activiteit van in Mozambique, getuigendvan het doelloos wachten Toen, terwijl werd, gierendewind bijnaondragelijk neerstortende het lessen en laden stagneerdenen en regen voortdurend het rangeren als het kon plaatsvinden, der ertstreinen,het geschreeuw der der kranen, dreunen het zware en zoemen gerammel van kettingen, het erbarmelijk vloeken der Portugesevoorlieden tegen de en motoren, de nacht vervulden, de dag of de duisternis van naturellen,de hitte van kwam daar een fantastische verrassing Een stukje Umtali in de zwartheid van Beira! Werkend in mijn hut op het dek zag ik plotseling door de patrijspoort bekend gezicht binnen kijken Het was een naar .
.
.
.
120
.
.
1.
Jhr. de Jong* beide
kers
de
op
en
medewertabak$-
»de Adelaar" plantage
populairste
2. De
Zuid-
pionier van Rhodesia
Mr.
R.T.G.
Perkins 3. Sir
Roy Welertsky,
minister van
president
-
Noord-Rhodesia, vriend
warm
van
orate
emigranten 4. Yerschtilende
na-
tionaliteiten^ waaronvoor schrijfstcr, dergouvernements~
der de een
kantoren Salaam
te
Oar-en-
Nkana
in de ondergronds, mijnwerkers, Afrikaante
of ik droomde
.
.
.
Victor
had vergezeld
Plate
kopermijn
Sroka, de dierenarts Beira, waar
naar
Umtali, die Ellen
van
zijop het kantoor
van
de
,,Safari"
uitnemend
zijn,het
maandblad, waaraan uitgevoerde zijmedeAl hadden werkster was. ze naar dagen lang mij gezochten me nu eindoor hun Wat de hulpvaardigheid en hartelijkheid zijn delijkgevonden! die laatste dagen in Beira anders geworden.Ze de pionier van Schippers, Kamer namen van mij mee toen de Portugese Koophandelhaar jaarlijkse Honderd feestavond gaf mannen eenzame die tegen tien vrouwen, werden verwend! Ze in Sroka's m e oude hevig natuurlijk vergezelden in de puurste junglede termietenhopen buiten Beira,waar tot ver auto moest
.
als torens
Soms
de
bovenop
van
in
vol
tuinen
avond
een
tuin
stonden, had rees
toch nog de heuvel
met
Ellen brachten
dat ik
mee
Sroka
.
.
.
Als
we
oude
een
zag de sfeer opeens
nog
opnieuw
er
me
anderen
voor en
en
aan
een
groene de
in dat
zoveel kon
een
aan
was
laven .
ergens kwamen
piano staan,
.
om
dan
was
.
boom vernietigde
pluim tooide.
hemel
zachte
langsmoest. afgezaagden er er
er
half
de sfeer
van
den gelijk zijn,wer-
de weg
wel
stond
doemden
de -
Umtali
van
met
zich
hart te hebben
koele dronk door
Toen
als spook schijnsel
Ze toonden
een
aardige
naast
er
verlaten ,,kastelen"
de top
men
er
in het
Victor
met
of kleine heuvels
gekapt,omdat
gevallenen de maan daglichtgele of grijzehopen gestalten op. de
fabriek
een
De tropenbloemen.
prieeltje gezet!Ook
een
omhoog, die
uit
rimboe
in de
verticaal doormidden
midden
ze
midden
termiet, die bijnatorens
witte
soms
Als
.
oprezen.
zag men temidden
huizen van
.
te
gebruiken
zijnzingen en
spelen
dat de er eerst hopeloosverveeld gemetamorfoseerd, hun ziel onder hun die zo dikwijls in Beira met bijzittende Portugezen,
lopen,opsprongen
arm
M
zo
aar
stuk
node
ziet
heb men
en
ik deze
hoe
er
rondom
vrienden
de
123 in Jtapiter"
octit
doch
in Beira het verblijf tijdens
singvolgde.
Dt
piano het hoogstelied meezongen.
laten gaan,
in het
nog
een
volgendhoofdderde
verras-
VLAG
HOLLAND'S
skepbootwachtte
Hottandse
Een
AAN
AFRIKA'S
OOSTKUST
Portugees Afrika
in
in Onvergetelijke ontmoeting
volk is een
Nederlandse
,,HET
tekortkomingenvindt baar, dat
dat deel te
beseffen
heden
ver
men
eigenland
ook
in
kunnen
zou
Hoe
andere
en
meer
culturele schatten betekenen
en
reizen
deze
aan
voor krijgt
oog
het overgrote
men
z'n
moeilijkontzaglijke
schijnt
evenmin
woorden
te
willen
zou
het
leven
gemaakt, in
de
bovendien,
hebben
winnen, of dit
en
nu
ze
ook
in
een
en
van.
wij als volk presteren. is beschreven het
-
vertrouwen
in Oostvan
de
dit
activiteit
wie
na
het
verlies
van
tropenparadijsonmogelijk werd
Rhodesia's, in Tanganyika welk
zijn veel
blanken, Aziaten of naturellen zijn.
zijnNederlanders,
werken
denken, juist
zien, schijntte vergeten
het
verblijdenderesultaten
moeten
te treffen tussen vergelijkingen ook omdat men zijngrievenover
anders
Hoe
zakenmensen.
onze
Indie
voor
de
schijnente zijn,
is
gebiedenen
eigenland
bevolkingweten Met
zei
zo
dat
met tijd,
onze
-
Afrika
noemen",
nationaliteit
hun
goede en grote er sterk heb ik op deze zwerftocht gevoeldwat actief zijn zoals in volgendehoofdstukken
Hoe
zijn
tegen mij. ,,Die fout is dat
op
uw
huis in staat
van
in het
men
steeds
maar
volk
uw
en
schijnente
dikwijlsop mijn
omdat
wat
wat
weinig trots
niets
onder
problemen,presteert".
en
Ik heb
volk
uw
van
buitenlander
verleden
roemruchte
uw
fout onvergefelijke
een
al heel
Nederlanders
grote kwaliteiten,maar
van
onverklaaren fout, zo onbegrijpelijk zo
een
vooraanstaand
een
eens
het
men
men
volk
Beira
Kenya gaan pionieren, ontplooienonze s cheepva art ma aten
door hun kantoren ook in Zuid- en Ooster langsde kusten en schappijen Afrika. De prachtige de Holland- Afrikalijn, wier van passagiersschepen onderhouden de verbinding Nedertussen namen op ,,fontein"eindigen,
land
Ook Geen
en
wat
Zuid- Afrika.
de Oostkust
haven
of
men
betreft ziet
er
in de
warme
wind
de Nederlandse
vlagwap-
talloze malen passagiersschip, peren. Een enkele maal is het een Ook zijnhet vrachtboten met of zonder passagiersaccomodatie.
124
echter
zijner
schip wordt wereldin een fabriek plaatsvindt zijn)hoogstenshet eigen dan alleen nog als er werkelijk
boord van aan ernstigmeningsverschil hetzelfde wanneer kundiggemaakt,terwijl betrokken zouden (waarbijevenveel mensen een
land
er
nadeel
enigeaandacht ondervonden
van
Medeleven
met
wordt.
zeelieden
owe
medeleven werkelijk
taak
voor
wijden,en
zou
kan niet voldoende
Daarom en
aan
worden
met
v66r aangedrongenop belangstelling
zeelieden,die zo'n
onze
alien vervtdlen
ons
een
en
wier
van
leven
belangrijke
uiterst
veel wij nog altijd
te
weinigweten. Hoe
verrukt
wereld
op
een
stoute
is
vertoeft
men
wanneer
daar
en
op
aantrekt
met
treden, maar
haven om
,,ga been
een
en
te
word
warm"
met
alleen
ergens
blauw
de
van
En
als
klimmen,
dan
gevaUen niet bang
zal
men integendeel,
en
ziet wapperen.
boord
aan
de honderd
negentig van
negen en dat men
het rood-wit
eens
schipin die vreemde schoenen
als Nederlander
men
eigenvlag
men
zal
dan
de in
men
behoeven
zal worden
ter
te
tegemoet
zijn ge-
worden hartelijke gastvrijheid
ontvangen. door de Terwijlik opnieuw met een moedeloos hart,bitter teleurgesteld doelloze tocht door na een onverschillige houding van oud-landgenoten, dat mij naar de toen nog Beira aan de kade wachtte motorbootje, op een meende steeds ver op de rede liggende ,,Ridderkerk"zou terugbrengen, ik op het fel bewogen water de Nederlandse boven een sleepboot vlagte Ik kon ik wees de zien waaien. mijn ogen nauwelijksgeloven,maar zwarte jongens,die de bemanning van het bootjevormden, waarheen ik
gebracht wenste
te
worden.
Het
begon al te schemeren, doch toen we ons doel naderden, las ik de Een Engelsenaam naam ,,Tyne"op de op en neer dansende sleepboot. het was heus de Nederlandse das, maar vlag,welke daar wapperde! Ik zag op dat ogenblikslechts een man ven boboord en ik schreeuwde aan de wind nit : ,,Ikkom jullie Help me aan boord te komen". opzoeken! doemde de op en neer tweede man een Onmiddellijk springende op en van ik boord de werd van aan notedop met zijnzwarte bemanning letterlijk dansende Als
men
sleepboot gesleurd. bedenkt
dat
na
dit bezoek
nog
twee
visites op dezelfde de scheepstrapvan
wijze
de van bestijgen dan de nodigeklappenopleverde, storm ,,Ridderkerk"bijeen tropische hoe nog dagenlangna kan men zich voorstellen het vertrek uit Beira benen met blauwe plekkenwaren bedekt! en mijn armen
volgden en
ook
het afdalen
en
126
ik
Maar
zou
die tol nog
graag
betalen
eens
zoals hartelijkheid, temgkreeg aan sleepboot. de ,,Tyne",66n der boten Ook van
boord
aan
ik
indien
hetzelfde
er
die
van
voor
Nederlandse
Smit's
te Rotterdam, sleepdienst door bleek net als de ,,Ridderkerk" een zeer langoponthoud te hebben bay het ongekendelechte weer. Zijlaghier om een sleepvan Beira naar Bomte brengen.De Ned. Maatschappijtot nitvoeringvan Havenwerken had hier een opdrachtvan de Portugeseautoriteiten tot een goed einde De havencapaciteit Beira was een van vergroot en er was gebracht* dit alles niets gezien, ik heb van gekomeiL,maar erte-laadplaats epeciale de Nederlandse aankomst reeds met ik mij onmiddellijk ofschoon na die nog in Beira was in verbindingstelde. achtergebleven, ingenieur,
Het
was
een
bleek onverschillig
volmaakt
of
te laten
in
men
drie grote
nu
te
vreten"
van
bleek niemand andere
met
in Beira
plaatsenin
in de grootste
welke bewondering,
kenden,
met
baggermachineof
zo
stoere
enorme
een
vreemde, of
niet.
een
paar
en
ook
om
hen
in tegenstelling liggen, zich soms tijdensenig oponthoud
verheugen vanwege
mogen
Holland's
voor
bemand bootjes,
tinmolen
het
beetjetrots
een
oponthoud
hebben
te
wie
sleepbootjes de ,,Tyne" daarvoor was en bleek zich al dagenlang,,op
men
had belangsteUing
en
laten
gelegente
de wereld, waar
toch
maar waarbij nietige, vrees
zich iets
daar bleek
men
in de
het onverwachte
ergernisover
paste
land
ons
bakken,
motorbootjesnaar elders gebrachtworden deze boot hier. Maar de bemanning van
en
Beira
van
Nederlanders
prestatiesvan gereedwas moesten
het werk
Nu
in de sfeer
de
zijnover
zou
die volkomen
mens,
achter
de
sleepvaart,
door kerels,die geen
zich aan,
een
geweldige
de oceanen overvoeren. vaartuigen, dit alles.Weken In Beira niets van landse lang lieten ook de leden der Nederkolonie de op de kleine boot dansend dag in dag uit op een en woeligezee saamgeperste bemanning aan haar lot over geen enkele avond zelfs vroeg men hen tot een gezellig samenzijn aan de wal. Er kokan men geregeldNederlandse zeelieden in Beira, en vanzelfsprekend niet altijd iedereen klaarstaan,maar de ,,Tyne"had men men voor voor toch een uitzondering maken. kunnen Toen ik dan door twee werd van ,,dejongens"aan boord was gesleurd, ik onmiddellijk bijde kapiteingebracht.Ik had het niet beter kunnen verweerde bleek kapiteinM. A. Engelsmet want treffen, wat zijnfrisse, haar een ben, te hebkop en sneeuwwit vaderlijke zijnmannen zorgen voor die hijdan ook liefst niet in Beira aan de wal zag gaan zonder dat
sleepvan
een
-
-
ze
een
andere
doel hadden,
want
dan
kom
je daar als
kroegterecht. 127
man
al gauw
in de ££n of
hut van kapiteinEngels was ik alle teleurhuiselijk ingerichte ookhet en moedeloosheid, ja,laat ik het maar eerlijkbekennen: stelling rookten en we heimwee, als bijtoverslag kwijt.We dronken lets warms daarna ik blijveneten bezoek afen een een Natuurlijkmoest sigaretje. de ruimte steken bijde bemanning. En al was beperkt, vanzelfsprekend
In de
hoe
ook alles,
keurignetjeswas
Ik vraag
me
nu
weleens
nog
af
ik daar onverwachts
nu :
Wie
heeft
me
boord
aan
kwam.
die verschillende keren
aan
gesleurden me later geholpen om op zo'n met negers bemand Was het Arie Knoester van in stikdonker weer te springen? over sloepje Scheveningen,33 jaar of de 44-jarigeKees Pop van Rotterdam, of een 17 of paarvande jonge Maassluisenaars,Janus Bouwmeester, nog maar Aat Moennan dezelfde leeftijd? van dat ik ze alle 17 prachtkerels het niet meer, ik weet Ik weet vond, de drie Bruins en de marconist Creep,altijd de eerste stuurman machinisten en veel plezier dat ik met heb verteld ze ,,hetheertje", en voor ongelofelijk zaten en ze diep in de bulk van de boot, in de ,,salon" waar voorgedragen, de laatste,die er niet hoorde, er was de en waarin, wanneer uitgegooid, boord
overigenhun Het
oudste
langs de
kooien
wanden
opzochten.
bemanning was Heert Kruisingavan West Terschelkwam daarboven maar ling, kapiteinEngels,61 jaaren nog altijd op die de kerels alweer vijf wilde sleepdienstvaart. Toen ik ze ontmoette waren *s avonds vertelde me huis. De kapitein maanden in de hut er van over, foto's te nemen. Ze later midden om en dek, toen ik kwam op de dag aan hadden Nederland stoomboot eerst een van naar Quebec gebrachten In Porto Rico hadden Holtoen waren ze naar een Curasao gedirigeerd. daarna landse tanker, die op de kust was waren en gelopen,losgesjord San Juan
naar een
in
lid der
terug
weer
om
gevaren
zandzuigernaar Cadiz, daarna Beira gekomen, zouden vandaar
wel
instructies
weer
Maar
geven.
het
van
hun
wel heel groot, niet in de laatste hoe
je wordt, een tijdens
van
,,Maar zowel
onze
Hoe
wanneer
Said. Zo
waarheen
huis
naar
Curasao. Toen
naar
Bombay
naar
terug
eindelijk
kregen dan vervolgenste be-
zich
werd
keren
te
ze
vandaan
toch
nu
schijntte kunnen",
gesprekken. wij, die op sleepbotenvaren,
met
en
gaan
ouder zei
hij
onze
we
de
weten
alleen
dat terugkeren,
hangt af
wilde
zullen
als de
vaart,
bemanning
wanneer van
maatschappijenkrijgenuit te voeren". gelukkigwas de bemanning van de ,,Tyne" toen
wachten
waren
plaatsbijkapiteinEngels.,,Hoe
moeilijker je bijelkaar
vrachtschepen op nooit
Port
naar
directie
verlangenom
keren
te
in Beira
een
einde kwam.
De
128
wind
was
we
de
de
weggaan,
opdrachten,die
aan
minder
van
het
doelloos
geworden,de
zee naar
rustiger. ,,Morgen",zo
Bombay
met
Gods
ook bet huiswaartskeren
zei
mij kapiteinEngels,,,durfik de overtocht
hulp wel te wagen". En kwam. weer dichterbij
betekende
dat
volgendemorgen in Beira op de kade stond en mijn blik over de ,,Tyne"al die tijdbad gelegen, de macbtige rede liet gaan waar was liet baar heengaan een leegteachter. Het was de plek verlaten. Wat zo'n kleine boot, doch zo stoer in een liefdeen en zo maar onverzettelijk loze omgeving hadden wij met elkaar,de bemanningen ik,onvergetelijke van ver huis, doorgebracht. uren,
Toen
ik de
wegvaren
129
IN
NEDERLANDERS
Masai's
Kikuyu's
en
heerste er opluchting ,,Ridderkerk",toen kapiteinv.
WELK
een
anker
in
zouden
TANGANYIKA
Beira
te
lichten
in de harten
consul voortreffelijk
alle
opvarendenvan
bevel Berg eindelijk
d.
noordwaarts
en
van
Een
te
kon
de het
geven
huiswaarts, al
stomen,
aantal tussenhavens
volgen. De zo bekend gewordenhavencomplexen gledenachter ons weg, de besymbool groeidekust volgdemet Beira's nieuwe en ultramoderne hotel verdienen Maar al veelbelovende toekomst. te er goud zou een van zijn, d it oord En om de blijdschap nooit hoop ik er terug te komen. onvan haast lets feestelijksDoch hoe te verlaten,kreeg de vaart gastvrijheid het gaan in Dar-es-Salaam, met van ,,haven zou zijnsymbolischenaam verwachten dat na de onvergetelijke vrede"? Zou ik mogen van dagen er
nog
een
-
-
•
•
•
zou en Tanganyika dezelfde indrukken geven Beira er alleen als een dieptepunttussen lag? Ik durfde het niet hopen. Hoe zou de sfeer zijnonder de Nederlanders in het land, dat tot aan de eerste wereldoorlogaan Duitsland had behoord en daarna onder Engels
in
Umtali, Rhodesia,
nu
gesteld?Eengebiedzo groot als Frankrijk,met als voornaamste en rijkebron van inkomsten, de sisal en met een bevolkingvan blanken, Indiers,kleurlingen naturellen,levend in een land, welks naam en beheer
werd
alweer „
Welk
een
vrede"
inhield
en
waar
land en een in een vreugde als het verblijf dan geen teleurstelling namen wordt, maar
nog overtreft. Hoe groot is de invloed,welke stad
rassendiscriminatie
geen
uitgaat op hen,
die
er
als
bepaaldland of vreemdelingenkwamen
zich leerden aanpassen zich ten en er Hoe totaal anders bleek de sfeer te Dar-es-Salaam Reeds
de
stad bleek
eerste zeer
heerste
dan
aanblik
tot
zijn,die onder
Dar-es-Salaam
rondom te liggen schilderachtig
gevolgddoor andere baaien en
slotte misschien
onder picnicken
de
met
met
van
een
wonen,
bepaalde er
maar
zelfs thuis voelen. de Nederlanders
in
die in Beira.
onder
van
zulke bolische symde verwachtingzelfs stad
een
van
bestaan?
zou
hartverheugend.De
was een
wijdeblauwe
brede stranden, die lokten
palmen
.
.
.
130
tot
zwemmen
baai,
Het witte Dar-es-Salaam tot schipnog v66r de smalle ingangvan de baai voor anker ligt, zal worden, gaan de ogen binnen geloodst het op het juiste naar tijdstip der opvarenden onderzoekend langs de kust, waar grootse, witte gebouwen oprijzen, sommige eens door de Duitsers daar neergezet, en blijft
Als
een
de blik weken
rusten
even
Katholieken
wit
des
Zondagsbeen
er verschijnt dikwijls
Zeer
kerken
zijnverscheidene
kunnen
gaan. Het
schip,waarop
een
er
was
bijte
Protestanten
waar
en
vele
wonen.
Rooms-
grote ziekenhuis,even-
langsde baai gelegen,werd de ambtswoning van de gouverneur van en Oosters vorst te zijn. van een paleis
trokken een
protestantse kerkdienst
een
de boulevard
aan
eens
slanke,witte kerktoren. In Beira
een
om mogelijkheid
geen
Dar-es-Salaam
In
op
in Moorse
stijl opge-
Tanganyika schijnt
vlag wappert,
onze
in de
haven. Toen
wij eindelijk op
Nederlanders de
in bun
witte
Daar
omhoog. scheepstrap
schut, stad
die
schudden
woonde,
de
waar
wij al handen
de beer Wild-
met
in het
palmendorp een eind buiten de tropischebloemen omringde huizen voor
zijnjonge vrouw
met
groot deel door
een
anker lagen,kwamen de eerste voor ligplaats nit een kleine motorboot tropenkleding langs
onze
met
Nederlanders
worden
later werd
Even
bewoond.
NeL, Dijkstra,met zijnvrouw begroetdoor Herman beiden nit Zaandam wonend in het palmendorp afkomstig,eveneens in Dar-es-Salaam en gedurende mijn verblijf mijn gastheeren gastik
in
Zaans
puur
vrouw.
Zodra
zijnwerk als cargadoorin dienst van de Twentse Overzeese HanHerman de wal op het toeliet, nam delsmaatschappij Dijkstrame mee aankomst ders ik het grootste deel der Nederlanontmoette en nog de dag van in Dar-es-Salaam.
Niet alleen de
Handelmaatschappijen MacLean de
uit
het
firma laatstgenoemde
die
tevens
er
bun
de
van
kantoren.
inDar-es-Salaamstaatdeheer
consul in
onze
Handelshuis
hebben
Amsterdam,
T.O.M., maar
ook de Nederlandse Fa. Aan
Van
Eeghen
het
J. H*
van
hoofd
en
van
Eeghen,
Tanganyika is.
Het
zo'n enthousiasme dat men iemand en met gebeurt niet dikwijls zaken en helder oordeel over het land, waarzo'n kennis van met tegelijk been hijtrok om het mede te helpenopbouwen, hoort spreken, als onze consul
Uren de
in Dar-es-Salaam.
sprak ik
met
hem
en
zijnvrouw
in hun
gastvrije woning, dichtbij
oceaan.
Toen
Herman
en
Nel
Dijkstra mij 9s Zondags naar 131
de witte
Protestantse
kerk
wij daar
vergezelden, zagen
alleen blanken
niet
verschillende
van
keuriggekledenaturellen en zelfs een Indische vulfamilie,vader, moeder en hun vijfkinderen, die een hele kerkbank der den. Ik zag er ook de Christen- Indier,Mr George,werkzaam op een wie ik de meest van voortreffelijke inlichtingen gouvernementskantoren, En e6n die der diakenen, het collectezakje met over Tanganyika kreeg. rondging,bleek onze consul te zijn! zich ook Wanneer meeleeft met er men een zo gemeenschap,moet men ook
maar nationaliteit,
wel
thuisvoelen.
snel gaan hem
van
mocht
noemen
dat
en
Vrede in
moet
er
maar
nog echter
men
na
schreef
ontvangen,
land, u heerlijk Tanganyika zou
ik
Toen
ook
zo'n er juist blijkt
vertrek
mijn hij tot
nog
brief
een
eens
slot:
^Tanganyika is een eens terugkomen". ,,een tijdelijk vergeten land" kunnen gelukvoor te zijngeweest.
Tanganyika
het naburigeKenya snel wereldoorlog tot ontwikkeling met brachten, durfden zijdat niet aan Tanganyika, vreesden omdat dat ze dit gebied toch misschien ze vandaag of morgen weer overmoeten aan zijnvoormaligebezitters,de Duitsers,zouden dragen. Sinds 1947 werd de ontwikkeling van Tanganyika echter op zeer ge-
Terwijlde Engelsenna
basis ter hand
zonde
zijnniet Het
al
zwaar,
heeft
wordt, of
echter er
op
de
eerste
moet
andere
wel
men
zin
geen
om
mede, bevoegdezijde
komen
en
de
havenstad
andere
directeur
te
voor
nemen
in de naaste
Des
wen
De
Het
gaan,
pond
kunnen
het
komen
beschikken.
uitgezonden Men decide gekregen. Nederlanders
zien
in Tanga, Electriciteitsbedrijf
veel kleiner
en
ondernomen En
te
tenzijmen
dat de autoriteiten graag van
zijnstad.
het Zondags lijkt
om
dan
plaatsvoor
meer
een
Dar-es-Salaam,
enigeNederlandse
zeker is er
van
langsde
strand
alle Indische
schijnente komen en meisjesde meest meeste
te
binnen
er
electriciens Nederlanders
toekomst.
bloemenveld, omdat men
150
een
been
Tanganyika
van
persoonlijk stappen had aan
er
over
om
heeft wijzewerkgelegenheid
mij van
dat
voorwaarden
De
genomen.
baai
inwoners
van van
Dar-es-Salaam de stad daar
een
dan
sari's van prachtige, helgekleurde aanblik bieden. feestelijke
en
de
deze Indiers
zijnvolgelingenvan
de
de
groot tezavrou-
Aga Khan.
is heel
in Kenya, het buurwonderlijkzou men zeggen dat, terwijl land, overal de dreigingloerde, het in Tanganyika zo vredigbleef,ofschoon een
daar
70.000
toch
Indiers
ook wonen.
een
blanken, 8 millioen
18.000
Doch
zo
is dat wonderlijk
132
naturellen
toch niet.
en
het
door
onzekerheid
van weggevoerdworden, losgescheurd het vanuit die meestal wel gelijktijdig
kust
werden
van
hen
maar voortgedreven,
some
zodat
werden, gescheiden
men
het
Dar-es-Salaam,waar
van
is thans
kleine
geliefden, bergennaar de plaatsvan inscheping
dorp in de
reeds op de in de ruimen
hoofd
de T.O.M.
van
onbekende
huizen nog eenwenoude vervallen plaatsje, maar
Zich
anderen.
als
nu
medemensen
duizenden
waar
vrijemensen
aan kocht, vastgebonden
te
in de
de
stenen
bevinden
op de
loop der eeuwen die er paaltjes,
ten
gebouwen
en
was
vroeger
hadden
gelegd
kilometers
de beer
Nel
als
vee
het
Kehres,
Dijkstraen het water,
plekaan
nog
bestem65 km
ongeveer
Dar-es-Salaam, zijn vrouw,
in
verschillende
van
een Bagamoyo die de Arabieren de grote slavenroute, als eindpuntvan het meer daar tot aan van van Tanganyika,honderden vermaardheid. binnenland in, een stad met een vreselijke de tocht naar van Wij maakten Bagamoyo in gezelschap
staan.
de
en geboorteland
schepen over het grote water werd gevoerdnaar een ming. Die plaatsvan inschepingwas Bagamoyo, noorden
als slaven
altijd bedreigde:het
dat hen
gevaar,
werden
staan altijd
veren
na
de tocht naar het verste de kust, welke van ontberingentijdens punt der door de duurde, voortgedreven begeleiders, zeventigdagen zwepen der schepen te worden als vee in de ruimen om gestouwd.Pas aan het
de
einde
der
vorigeeeuw
Afxika, zoals
kwam
we
lazen, vooral door het
Engeland,vrijvan deze mensenroof. de waar Wij wandelen door het ingeslapen stadje,
in-
grijpenvan
verdienen
komen
de
aan
bewoners
nu
graag
wat
toeristen, die de historische
bezoeken, waaronder
ook het huis
waar
plaatsenin Bagamoyo Stanleyverbleef,alvorens
in te trekken.
het binnenland
het naturellen nit Noord- Rhodesia met Bagamoyo, waar die ondanks dode lichaam van Zwarte mensen, aankwamen. Livingstone alle bittere ervaringen, welke zijmet andere rassen hadden opgedaan, de blanke man omdat waren en zijbegrependat hijhet gaan vertrouwen beste met hen had voorgehad,nu hun leven riskeerden,om verzijnlijk, pakt als een baal goederen, opdat niemand van de vijandigestammen weten wat zou zijvervoerden, dwars door de wildernis naar Bagamoyo zouden hem een eervolle begrafenis te brengen zodat zijneigenmensen Het
was
kunnen
ook
geven
Bagamoyo Op ook
deze
en
.
.
Morogoro
tocht
overal
.
de
naar
terug zagen wij in het landschap oprijzen,de vreemde, soms bijnaflesvormige
Bagamoyo
baobab's
omtrek bomen, de gehele
en
dominerend, welke ook in de Rhodesia's 134
zo
veel-
daar immers ket nationale symbool zijngeworden. en vuldigvoorkomen Tanganyika heeft bijnauitsluitend landwegen.Het was immers langeen die er langs werpen de voertuigen, vergeten land? In de droge maanden gaan, verstikkende
echter
zou
al
spoedigde
naar
weg
het centrum der Nederlandse missie Morogoro,waar andere nog verder verwijderde plaatsen, onbegaanbaarworhoewel het nog neerplensden, geweldigeregens bijnadagelijks
Bagamoyo, is,en
op. Nu
stofwolken
naar
den, daar
die
naar
de
was. droge moesson overal ter wereld bekend staan om him en Terwijlzendingsmissieposten werd ons groepjedoor de Nederlandse de vader-overste van gastvrijheid, missiepostin Bagamoyo met ontstellende onverschilligheid ontvangen. deze Nederlanders En ofschoon wij ook om post te op hun verwijderde de tocht naar ontmoeten, Bagamoyo hadden gedaan en het drukkend noch uitgenodigd de vermoeiend zeer en weer warm we om was, werden de missiepost koele noch werd ons te overschrijden, een drempel van dronk tuin aangeboden,wat in alle tropischestreken in de schaduwrijke adat is,zowel bijhet blanke als elk ander ras. Wij zagen der wereld een deze handelwijze de teleurstelling hun vader-overste duidelijk te over van al die enthousiaste jonge breeders, die heel blij lezen op de gezichtenvan de overate met eens even weer waren landgenotente kunnen praten, maar
zelf
de
was
Hij was
meest
niet bereid iets
ook
ik ooit heb
missionaris,die onverschillige
zijnmooie
over
kleine
werk
ontmoet.
vertellen. Het
te
enige
konden
we rondgang achter missiegebouwen toen weer zijnkerk zien noch de kleine kapel, gaan. Zelfs liet hijons niet eens het dode lichaam van waarin opgebaardwas geweest. Livingstone Daar in Morogoro,de standplaats de Nederlandse van bisschopvoor dit het deel van te heersen, was Tanganyika,een geheelandere sfeer schijnt dat telkens terugkerendebuien het onmogelijk maakten te betreuren de reis van 140 km er been te doen langseen weg, welke op vele plaatsen in een modderpoel was herschapen. Doch nu zo hard gewerkt wordt de ontwikkeling van aan Tangayika zal ook het wegennet van te verdit land spoedigin een betere staat komen keren en is, volgensde laatste rapporten daarmee reeds een aanvang was
een
het
gemaakt. De
in sfeer
De
der hartelijkheid
Dar-es-Salaam
uit het oude
land
zeker ook die
Gerard
van
zeer
Nederlanders
in Dar-es-Salaam
is
groot. Bijde reeds genoemde
de heer De
Schra, boekhouder
van
Munck
noemen
en
moet
ik
niet te vergeten die
de T.O.M. -garage,
135
namen
bezoekers
voor
een
prima
zeer van
amateur-
hebben
Wat fotograaf.
bestaan
eenzaam
een
deze
sloven
wat
en
in
jonge mannen
zich uit
ze
binnenkomen, juistmisschien vreemdelingen herinneren
het
wat
bijaankomst
in
bun
onbekend
bun
een
zelf in
daar
was
vreemd
land
dikwijls die er als voor landgenoten, omdat zich nog zo goed ze een
de
eentje op
kade
te
staan
land.
dan echter is bun bestaan in Dar-es-Salaam oneindigaangenamer dat van zovele de jonge mannen in Beira, die bovendien van bijvoorbeeld niets is waardoor morele gevaren zijnomringd,juistomdat daar letterlijk cultureel kunt genieten en je geestelijk zich kerkelijk In Dar-es-Salaam te sluiten om aan zijnvele mogelijkheden daardoor meteen een en eigenkringvan vrienden en bekenden te krijgen. Methodisten hebben Men heeft er de EngelseKerk en de Luthersen en er ook bun en kerkgemeenschappen, evenals de Rooms-Katholieken Grieks-Orthodoxen. Daarnaast de moskeeen Hindoeen zijner natuurlijk tempelsvoor de vele Indiers. Hoe
.
Er
is
Protestants voortreffelijk
een
Dar-es-Salaam
van
in Moorse
verschillende
door
gebruiken,u
te
directeur die
er
masker
een
mee
het
diefstal in
ik
toen
Maar
toekwam.
museum
er
had
was,
is
een
de
museum
jonge Engelse de naturel,
aandringenvan
omdat
er
kort
gepleegd,waardoor
was
radio-uitzendingen
programma's.Er
gekocht op het sterke
hem
naar
stammen
Juist
aanzien.
De
de meest rijen van geheimzinnige vervaardigd om bij hun dansen
stijl opgetrokken,waar
maskers,
.
zeemanshuis.
uitnemende
geven
.
tevoren
veel
grote
een
schade
was
ge-
uit de Duitse en (het betrof hier o.a. zeldzame munten postzegels elke onnodige uitgave had de directeur spijtvan Het gebeurde tijd),
leden
.
echter ze
zelden
haast
dat hem
met
verkeerde! en
meer
De nu
ik het masker
maakt
en
bedekt
verkocht
en
vluchten van
hem
heeft de
voor
ik hoorde
ik
een
vorm
de
kroezig,zeer
al jaren in Dar-es-Salaam
zeer van
dat
vrees
overnemen
wat
valt op door
met
uit
moest
werd
bovendien
ze
vermoedde
directeur
Ik wist met shilling. dat graag. Nu blijkt
Het
nog
masker
een
en
voor
naturel
in grote nood
men
moord
een
had
Als ik wilde
bloedwraak!
pleegd gekon
namelijkachttien prijs, accepteerdehet aanbod natuurlijk
helm,
masker is uit
voor
een
krats heb
kocht. gelicht wegend bout ge-
zeer
De schedel is hoogsteigenaardige uitdrukking. die kort gekniptmensenhaar. Nederlanders
woonden, zeiden mij,dat
tikken! De directeur gaf me kop hadden kunnen de stam, waarvan de mannen van bijzonderheden zeldzame gelegenhedendragen.
Men
maakte
dezelfde
zeldzaam een
.
aangeboden.Men alleen als
deze
.
ze
in
nooit een
deze
zoiets op de
verklaringalle maskers nog bij
heeft in Dar-es-Salaam, vooral in de Acacia- Avenue, de hoofdstraat,
136
terwijl langsde straten de naturellen kunstvoorwerpen, zelf hun prachtig houtsnijwerk verkopen en daarvoor goede prijzen ontelbare in doordat Dar-es-Salaam maken, aan schepen opvarendenvan
vele winkels
van
wal gaan. morestaurants, sportvelden, Indische zakenwijk, de waren waar
zijngoede hotels, clubs,zwembaden,
Er
is er ook de natuurlijk Maar voor de toeristen is misschien van de winkels uitpuilen. nog meer die men de voortreffelijke waarde voorlichting, krijgtin het gebouwtje de V.V.V., waar de bezoekers een van Engelsejonge vrouwen hartelijk
derne winkels
en
bereiden.
welkom
Enige jaren geledenwerd Africa Society"noemt corn en
elkaar
Daarvan
wonen.
Indiers
ook ontwikkelde
maar
die haar leden
en
heeft
Rhodesia's
de beide
welke gesticht, vereniging
een
in Middenkunnen
,,Capri-
Oost-Afrika
en
niet alleen
naturellen lid zijn. Men
en
zich de
blanken,
wil trachten
om
de
oplossingvan ontzaglijke problemen te komen, niet echter onderdrukkingvan bepaalde groepen der bevolking, Christus' grote gebod,dat der liefde. als grondslag met maar Er zijnmensen in Tanganyika,die betreuren dat in dit land wel machmet
tot
een
door
tig missiewerk
wordt
nootschap in dit omdat In
een
hoofd de
gebiedwerkt. leest
volgendhoofdstuk der
ijverig zendingdrijft. ontmoeting met het opper-
over
groot
gevoelvan
woont
aan
de
voet
tegen
en
Kilimanjaro.Met rustigop dezelfde plaatslevende Anders kan men is vrijmakkelijkcontact krijgen.
met
men
doen, vooral
de
mensen
wanneer
zendingsgete
de
het Christenvolk, dat Chagga's,
van hellingen
werkende
veel werk
zeer
zeer
men
Nederlands
geen
Er is nog
niet stilzit,maar
de Islam
ook
dat
verricht,maar
een
rusteloos volk
heeft
eigenwaardeheeft, zoals
doen, dat bovendien
te
b.v. het
bijblanken
en
en
het een
zwarten
hoog aanzien staande jagersop groot wild, uit de blijven hoogstenseen half jaarop ruigtevan Tanganyika.Deze nomaden Wil een dezelfde plek om dan weer verder te zwerven. jonge Masai tot man gerekend worden dan moet hijeigenhandigeen leeuw doden zonder de hulp van vuurwapenen! Deze mannen zijnzeer lang,soms zelfsboven de twee melk en het bloed Ze drinken en meter, mager geweldiggespierd. volk
in
van
hun
koeien
uit
eeuwen terliggende
al vechtende
hun
een
ader, die
zijnze weg.
der
het
zijin
door
Ze konden
de vuurwapenen
deze
beginvan van
ze
daarna
uit Saoedi- Arabic
zijn onvergelijkelijk dapper. Hun toen
Masai's,de
eeuw
dezen
dichtmaken.
weer
komen
de grootste
afzakken
In de achen
vonden
ontberingenverdragen en
dapperheidbaatte hun echter niets de Duitsers en kwamen in strijd met in
137
aantal
tot
de
helft
teruggebracht
in druk geiprekmet s yrc voder oude Afrikaner in Noord-Rhodtsia
Eenjonge Afrikaans boer Een
te
de
als
Maar
werden.
men
nimmer langetijd
meer
,,Mau-Mau"
van
liet
vrijehand
zou
binnen
er
deel-
sprake zijn,zo
activiteit
al
niet
mij mee.
men
Masai's
De
onder
Zendelingenhebben Verreweg
de
vriend
meer
men te
houden
Slechts 6e*n
respect werd
ge
dan
Hij
is
no
Over
nu
duizend
er
wreven
derdoeken,
Een
gebed van
Dr
toch
benen
haren, hun
een
Voor
hijhet
ander
een
,,amen"
Het
andere
eens
belegdin
zending werd
is
bijgewoond,die rode
met
aarde
sieraden,hun
aanblik
een
Chagga en
dat
had
hijzijnmes
al
inge-
schou-
onder
op-
het
getrokken
dat kon
hijhem
de zendeling terwijl juisttot gebedvoorbijis!" siste hijen hield
doodsteken tot
maar
hij het gepresteerd hijin die dertigjaar
zendeling.Nee,
de biddende
de
hen meetrekkend.
indrukwekkende
zeer
wist
die later
zendelingonder
was
hun
met
en
kreegonenigheidmet
Reusch!
aandoen,
rustig
de
Masai's
oorringenen
schilden,
en
Rus,
niets hebben.
ze
door
naturellen uitstaken
Masai
het
moeten
ook
Chagga's,welke
en
had
het
geklonken.Maar
toen
had
de
Chagga
al
gemaakt!
In Dar-es-Salaam's
Natuurlijknemen male
te
ijsbedekte Kilimanjaro. van altijd graag horen, maar
en
openluchtbijeenkomst
plotseling zag hij
tot
heeft
beklom
de Masai's
willen
zijnGod sprak!,,Wacht zich
sneeuw
Testament
naar
niet
als Luthers
van
een
speren
leverden.
maar
het betekent
vee.
geboorteeen
van
Zestigmaal
hoge,met
de andere
huiden
Reusch,
kreeg en
doden!
Testament
stad der
boven
goed
maar
werkte, elk half jaar met
en
het Nieuwe
van
gebeurd dat
te
meter
het Oude
Moshi, de
immers
veel
want
de geesten der voorvaderen
zestigjaar. Eigenhandig
leeuw
een
Dr
was
nationaliteit
ongeveer
de inhoud
ver
Het
men.
dertigjaar leefde
driemaal zes
minder,
met
geld?En
die
als andere
houden,
te
vee
branden,
geluktehet als blanke, om behalve sympathie ook groot hun volk Masai's af te dwingen,zo zelfs dat hijals lid van
de Amerikaanse Masai's
goed
vanhunkoeien in
evenmin
niet over,
er
maar
hidden
tekenen
man
bijde
a an
denken
minder
wat
De er
ze
broodmager is,betekent offers kan brengen om
als het
ook
omdat
geringeresultaten.
met
heidenen.
zijnpure
handelswaarde
liever
naturellen,om ook dat
gewerkt,maar
symbolen zijn.Ze
animistische
vee,
hen
Masai's
meeste
geen enkele
hebben
de
de
thans
ze
leven
leden
van
raden
en
zijnze andere
liggenvele kunstvoorwerpender
museum
daar
hun
plaatsin. Doch
niet in te schakelen.
Dat
is echter wel het
ook
de
stammen.
Masai's
In de kantoren
besturen, overal treft
men
138
van
behalve
de
naturellen. in het
nor-
gevalmet in regeringsbureaux,
blanken
ook
ontwikkelde
kust de schoonheid
kaanse te
avond
zien! De
de
sen
maan
wierp,de
besloten
werd
opgekomen
was
ruiste
oceaan
zich op vreemde
de Keukenhof,
van
met
der
zilveren licht
loggiaeen
die
met
zee
Delft
en
intusmaaltijd,terwijl
thans in de open
en
de geur
en
staande
een
Amsterdam
van
Oosterse
van
parfums
wijzevermengde.
Beatrix hotel
Het
Dat was die, bijeenkomstgaf echter nog groter voldoening. bijnade geheleNederlandse kolonie in Dar-es-Salaam en ook nog officieren van in de haven liggende Nederlandse schepentezamen
andere
Een
waarop enkele kwamen
in het
de beer
Heebels, om
vreemde
Ook
in
Tanga
land
Nederlander
eigenaareen en
vaderlandse
door
en
in de havenstad
vond
het oude
over
door
een
de
waarvan
Nederlanders
over
is, de
in
vertellen.
horen
te
werd
Het
^Beatrix-Hotel"
de Nederlanders
Tanga, voor de T.O.M.
hebben
kantoren, ook hier
welke
avond,
zijn herhaling
d£"r
9t Handelshuis
woonachtig.
Van
Eeghen bun der Nederlandse scheepvertegenwoordigers
wonen
en
vaartmaatschappijen. Men
een
de kust
Afrika
aan
gens
van
op als men winkels heel mooie
de gebouwen oprijzen.In een er van woonde zodra hijaan die met zijnblijgezicht, man,
als
schipstapt zich been
vele
de
van
ziet
en
moderne
er
Frans
heer boord
Holland-
Sat-
Bruyntjes,de een
van
plaatser-
Nederlands
zon Afrikalijn,
om
en
schoenwinkel, zoals rijkgesorteerde de beide Rhodesia's. In Tanga was
echte
een
wereld, welke de T.O.M.
van
in Januari
zijnvrouw
ontmoette,
terwijl wijde Bary
in
nacht
in hun
Brabander,
de
op
de
bedrijfsleider. Hij had
de Batawinkels wedstrijdtussen in een het bepaaldjaar de omzet
een
zaak
opvoeren.
het hoofd
Nairobi
een
prijsweggedragen in
hoogst kon Aan
Tanga
Gorkum,
van
een
in dit deel
in
Oost- Afrika
plaatsenin
eens
kleine
een
schijntte verspreiden.
jonge Theo al
de
van vertegenwoordiger
,,Bata" heeft
De
in
beetjevan
weer kijkter altijd
een
1940
als
tijdensde
oorlogtegemoet
Tanga staat de pas getrouwd paar
in
van terugreis
vlogen.Nu het
hooggelegenvilla,met woning
doorbracht
waren
heer op
Bary, die ik met het vliegveld van
Zuid- Afrika
woonden uitzicht
rondom
op
zee
de alleen
Nederland,
naar
de heer en
met
en
me
toen
vrouw
ik
een
muskieten-
gaas bedekte het
raamopeningen de geheimzinnigegeluidenvan de tropen doordringendegetsjirpder krekelkoren,de donkere, enerverende
koorzangder
kikkers in het
moeras
langsde kust, de 142
schreeuw
der nacht-
:
Stond ik voor der vensters, dan zag een vogels. het tropenlandliggenin geheimzinnig,half
ik rondom door
mij wijden
wolken
ver
onderschept
maanlicht. Hollandse
kinderen
mij.Twee zoontjes familie heeft zijnkinderen iedere blanke thuis. Maar naar verwaren nu te zenden, om scholen, hoog in Tanganyika'sbergwereld, ze afgelegen
gedurende de
slechts
land
vreemd
blonde
wekten
's morgens
Maar
soms
bij zich
vacanties
zeer
valt. Behalve
zwaar
genietenze er van bete, vochtigekust.
ontvangen, de
aan
Nederlanders Er
is
veel
een
het
wat
vooral
onderwijs,dat
in
een
daar
ze
koeler klimaat
gezonderen
dan
Tanga
in
de Nederlanders
voor
hebben,
te
heeft niet alleen
een
waarin gedeelte,
de
ook
Tanga
in
heel wat
te
doen.
ook Europees zakencentrum, maar eenvoudige,meestal houten huizen
stadje
heel
een
der
ander
naturellen
vrijbrede winkelstraat, zich echter onmogelijkegebouwtjesrijen,die gewoonlijkeen door
Dwars
staan. waaraan
gedeeltebeen
Het
dat
loopt een
zich eveneens hebben, waaronder een gedeeltevan het begalerij donkere veelal kleurlingen, Daar ziet men afspeelt. mannen, drijfsleven of andere handenarbeid verrichtend. naaiend De aan kledingstukken, deze zaken zijnbijnaalle Indiers,wier beste klanten de eigenaarsvan soort
naturellen
zijn ook
zijn.Het
het nog
zuinigleven zolangze sluw, en
die
handelaars, die
uiterst
rijkdom hebben
gebracbt,slim en te bezitten, weiniggeweten schijnen
niet tot
slechts
zakendoen
bijhet
werkende
bier hard
de
goede uitzonderingendaargelaten. dat ze, Maar al deze dingen zijnoorzaak bijnaaltijd goedkoperkunnen leveren dan Doch
deze
Indiers
leveranciers firma's. In
Tanga
kopen, maar
ook
kan
toch
waren
zijnin Tanga
voor
machines,
enorme
sneden
daarbijniet
roggebrooden
likeuren. Verder:
tigheden.Zo zonder
zou
in trek
door de fa Fenter
betrekken
nog
en
wat
en
spoorwegmaterialenuit hebben.
Daarnaast
jams, vele
ding pud.
waaronder de spiritualien, spijkers, groenten in blik, biscuits en
te Vlissingen
die de naturellenvrouwen
kunnen
gaan.
in vele kleuren
Helmond
in dit deel
van
143
Dat, en
wat
na-
soorten
vergeten!)vruchtensappen, zeep
door
hun
van
deel Nederlandse belangrijk land vervaardigd ondergoed
ook
maar
vestigen,
zakenlieden.
weer
wereldnaam
een
is,zijnde grote, van
66k
zich
ze
niet te vergeten
dekens met
te
ons
waar
blanke
pompen
tuurlijk blikjes gecondenseerdemelk, (de sauce
een
niet alleen in
men
fabrieken, die
grootste
onze
dat
en
hun
moeten
overal
echter
dessins in
ons
.
ge-
.
beste zoe-
al
bij-
land
vervaardigde omslagdoeken, Afirika zo graag dragenen die ze
oneindig beter vinden dan bepaalde doeken uit andere landen afzelfs bijbet wassen komstig,welke him frisse kleur niet houden, soms motieven de dames tinten en niet aanstaan! doorlopen en waarvan ruiken
Soms
ze
Aan
op deze bet hoofd
bun
woning
testen
de doeken,
aan
de
tussen
punt
een
nemen
tanden
en
wijze de kwaliteit!
te Tanga Eegben en MacLean de beer Alfred Stock. Hij heeft getoond een staat te energiekzakenman uit de Kaapprovincieaf komstig,is hem bijzijn zijn.Zijnjonge vrouw, haar man ledere dag gaat zijsamen \verk tot een met van grote steun.
bet
in bet
MacLean
en
winkels
met
is
Van
dat
palmenwoud,
gebouw
nieuwe
Eeghen
bet Handelsbuis
van
Ras-Kazone
kantoren,
en
gevestigden
beet, per de
men
waar
ook
waarin
auto
naar
de firma Van
donkerbarigeWilly
kan vinden, een geboren Greyling,iedere dag in de showroom Er is een Indiscbe boekbouder en er zijnnaturellenbegrote winkel gelijk. Stock behoeft niet ver haar inkopen te dienden. Mevrouw te gaan om
Stock,
Bata,
van
in betzelfde
Beneden
doen.
zijdoor Theo
waar
wnkelmeisjeskan schone iets
de
men
waar
andere
nieuw
een
blanke
winkel
gebouw
of
een
vindt
men
japonnen, de
een
jonge Griekse
fijuste delicatessen
de de
scboenenzaak
zijndonkerogige
van
heeft
heeft
ik vermoed
vrouw,
moderne
meest
Gorkum,
van
de moderne
men
gebolpen.Daarnaast
kapsalon. Een
haar
verderopin eigendom van een en
worden
beeft
gebouw
^Burkli Afra Store",
dat
Zwitserse
zijeen
is,
blouses, de sierbjkste
mooiste
aantrekkelijke dingen kan kopen, die bet hart van iedere vrouw verheugen. kleine plaatsergens op alles Denkt in Tanga, een te vinden u zich in: dit Afrika! Wij verbeelden ons dikwijls dat wrj in bet cende Oostkust van trum der wereld wonen, sinds afstanden wegvielenis er van maar een duizend
en peignoirs
centrum
Men
geen
vindt
andere
zeer
sprake meer.
voorts
behalve
de straathandel
der naturellen
mooie gesnedenprimitievefigurenook uitzonderlijk
in de uit bout
kunst-
en
souvenir-
zaken. hiervan ben ik nader in contact van een gekomen, eigenaresse Elisabet Stadler. Nog dank zijAlfred en Willy Stock. Haar naam was de zaak dreef, had zijhaar man, niet lang tevoren wie zijsamen met door de dood verloren en geholpendoor een aantal bedienden plotseling Met
zette
de
zijdeze
nu
alleen
voort.
Het huis in het palmenwoud De maar
van uitnodigingen
de
zijdeder
het interessantste bezoek
Nederlanders
dat ik bracht, was
144
in
Tanga
waren
toch wel dat
aan
vele, Alfred
Willy Stock, toen ze me ning in het palmenwoud. had
Daar
huis
een
bewoonbaar
him
met
en
auto
het
maar leeggestaan,
scheen. Toen
meenamen
had
was
witte
vervallen,dat het
zo
heer Stock
de
hun
naar
wo-
niet
behulp van zijn Het was krachten het in zijnhuidigestaat gebracht. zwarte vrouw en er de palheel koel en er heerste een zeer intieme sfeer in dat huis tussen ik in Tanga was, ook daar juistabnormaal Het had, toen men. geregend ook vele de weg was rivier veranderd. Maar in ditmaal een en plaatsen op been te komen, ofschoon wij er door het water wist mijn gastheer weer meer
juistgetuigevan zat
vastgezogen
om
hem
er
dat
waren
helemaal
en
auto
een
Tanga hulp zou
van
kwamen Alfred's
er
vijfjaar oud,
als Oma
ook dochtertje,
gehaald
achterlaten.
Er
Willy had
drie, Edgar,
waren
er
Edgar
koken
hier
alleen
die anders
voor
der
heel
zelfs wist
maar
blijdat
Oma
Willy dat zijhaar bedienden
zwarte
Christen,Bakari
een
geleerden
klein blond
een
afkomstig,was
onder de hoede
niet was,
er
rust
een
was
en
spelen,was
te
mee
Het
poosje was.
een
uit Doom
moeder,
poosje te logerenen Amanda, had om naturellen-vriendinnetjes uit Holland
witharigedame
een
een
Salim.
worden
moeten
water
en
uit te trekken.
Bijhet huis aangekomen meisje ons al tegemoet.
kon
in modder
buren
verre
van
met
hijnu
en een
Moesi
lekker
vlees potje klaar te maken! Tweemaal per week kan men niet wenst en Tanga kopen, maar kippen zijner net zoveel als men duur. Groenten heeft men hetzijvers, of anders uit het blik,maar altijd, Hollands
melk
verse
is niet te
melk
voor krijgen,
is
alleen op
men
in te
blikjes aange-
wezen.
Na
verfrissende
een
kleine
wandeling
naturellenhut
Fatima.
Heel
vandaan.
de
naar
alweer
keerden
wij
het
voor
avondeten
eerst
een
zat voor een gemaakt. Amanda P irie te spelen, en Aligia, vriendinnetjes
nabije kust haar
met
spoedigzou In Kongwa
meisjealleen nog maar Na onze wandelingnaar
hebben
dronk
ook
zijechter
of Lushoto.
in de vacanties de
kust, waar
school moeten,
naar
Dan
zouden
bijzich we
van
wij in de
haar
ver
ouders
van
ga Tan-
het kleine
hebben. het uitzicht huis. De
over
de
oceaan
krekels
waren schemeringterug naar het schenen oude mannen! avondzang begonnen, de kikkers kwaakten donker en diep.Het palmenwoud werd vervuld van nachtgeluiden,terwijlde maan hogeren hogersteeg en haar zilveren licht tussen de slanke stammen wierp. hebben kaarsenvlammen verBijgouden een feestelijk wij toen rondom sierde dis een hors een overvloedigmaal genoten. Er was uitgebreide
genoten,
hun
-
145
-
wijn,koffie en kip,groenten en vruchtenijs, hier diepin bet palmenwoud,genoten likeur. Het leek een sprookjesmaal volk door drie Nederlanders, terwijl Willybehoorde tot een stamverwant de puur Nederlandse Wilbehnina en naam van droeg.We sprakenover bet werk en de ontspanning,hier in Tanga. Van bet werk bad ik lets gede ik 's morgens zien zoals de zaak zelf,toen met mijn gastheernaar d'oeuvre, er
Indiscbe
waren
soep
wijk was
en
bijzelf zijnklanten
gereden,waar
bezocht
en
ik hem
zakenman de dikste en rijkste tut dat deel van met fotografeerde Tanga, Kassam Aziatische klanten wist hoe te met om Popat genaamd. Hij zijn dat
en
gaan
bezoek
ons
van
in
mensen
was om
ons
de
wat
geheim
gehangen,opdat
land
zouden
wel altijd verkoelingin de
even
af
tocht
en
ze
een
vooral
kon
voor
had
ter
te
oceaan
toe
met
de
avonden
auto
in de
het
vinden.
beoefend.
wijdeland
club
anders
van
de
hijwas! er
het weekeinde, tijdens
Zwemmen
Ook
ere
naturellen-
en fotograferen
goede afnemer
en gelegenheid,
sporten, die hier graag werden
er
doeken, bestemd
ik
zien welk
zakenman
ontspanning betreft,de zaak vroeg iedere werkdag,maar
daarna
ri",op
Een
zijnsucces.
van
aantal Nederlandse
een
buiten
vrouwen,
En
het
was
en
jagen
waren
de
gingmen op ,,safagraag Tanganyika in. Dan waren
of in het hotel, waar
de blanke
mensen
elkaar troffen.
Beethoven
Een
in
Tanga
geworden. uitgangsavondis voor mij persoonlijk onvergetelijk Dat de feestelijke toen was we na maaltijdbijde familie Stock met z'n modder water drieen, ondanks en op de rijweg,door het palmenwoud Elisamevrouw weer van terugredennaar Tanga om aan de uitnodiging bet Stadler gehoor te geven, in haar woning muziek beluiste komen wel is waar dat maakte later dan de anderen, maar teren. Wij kwamen Men stelle zich voor dat juistvoor mij die aankomst daar zo bijzonder. in de avond, palmen, overmen gereden heeft door een tropenlandschap rondom bun schaduwen met maar geheimzinnige goten door maanlicht donkere hagen vol zwaar stammen, geurendebloemen, manshoog gras, zich verliezend in nevelen, onverlichte waarstilte, sisalplantages wegen, in alleen het suizen van die slotte heuvel onze ten een auto, opreed,waar stonden, en juisttoen wij uitenigewoningen met onverlichte vensters wolk, die het maanlicht onderschepte. Hoog en doorstapten een zware donker gekwaak van kikkers,de melancholische dringendkrekelgetsjirp, schreeuw van een dan, terwijl en we vlug en bijnagevogel,tropensfeer het luidloos door doel afgingen, plotseling bijhet omdraaien gras op ons hoek vlak voor die stralend verlicht huis,gouden gloed, van ons een : een zo'n
146
buiten
naar
luisterende
viel
over
mensen
die huis
muziek, verrukkelijke
en
vulde. Beethoven!
gemakkelijkestoelen gezeten
groot aantal in
een
Beethoven
hier in
Tanga,naar
daarbuiten en trekken, op de galerij op het grasveld verschillende nationaliteit en mensen luisterden,van lend ras,
ik zag ook de
want
omgeving
en
wie in de in
wijdopenver-
een
wijdekring
zelfs van
Indische
sari van helgetinte
ver-
verschilHet
vrouwen.
nit Nederland, door de T.O.M. hier gelmporteerd. lang-speelplaten daannee ook poezie en cultuur, en de sfeer Zijbrengen muziek, maar werd losgerukt. der oude omgeving,waaruit men Zijbevredigende honhier zovele harten lijden. schoonheid, waaraan ger naar Een der gasten, een EngelsOnder de luisterenden zag ik ook de Bary's.
waren
bediende
man,
het apparaat, dat
de zuivere
voor
zorgde en hijgaf,indien nodig,een
hore een
ik
de
ziek mu-
het ont
bleek
te
nieuwe
keuze, die
1, een
no.
een
van
plaat.Toen
aan
veler
koos
verlangen
komen.
bijwonen
deze
van
spanning, die
Europa, hier
korte
aanzien
ten
TsjaikovkTsPianoconcert
Door
nen
laten horen
wens
tegemoet de
van
het ten gevoor inleiding brengen van een plaat.De drie laatkomers kregen later van hem ik na de pauze welkomswoord als gast in Tanga mocht en hartelijk een
nog
weergave
avond voor
mensen,
in Afrika
genietenna
heb
ik
het
deel allergrootste
dag van
een
iets mogen
tevens
in
zware
zien
komend
hitte
van
uit
ingespan-
arbeid.
Veel moet
missen, maar
men
veel
men krijgt
ook
op allerleiwijzeer
voor
terug.
Wij gaan Dat
komt
rustigdoor
de
met
uit duidelijk
opbouw de brief,die Alfred
in het slot van
WillyStock
en
opbouw. Het is hier een land alleen de taaie wil resultaten brengt.De naturellen zijnkinderlijk waar zonder plichtsgevoel. en Zijdoen nooit vandaag wat ze tot morgen kunlaten wachten". nen ,,Bado Kidogo" is het parool,d.i. ,,Morgenkomt er weer een dag".Maar door een vaste wil kun je nog veel bereiken. De geHoe mooi weldigeruimte van Afrika heeft een grote aantrekkingskracht. is de wereld Hoe als men heeft geleerd te hebben. er bekoorlijk oog voor de de maan zijn slanke palmen aan de verlaten stranden, vooral wanneer haar licht over er zijnde kleuren van de kledingder werpt. Hoe vrolijk naturellen,hoe blijen onbezorgd leven zij,hoe kinderlijk zijnhun gesprekken als ze voor him hutten zitten en genietenvan de avond. Hoe fascinerend is het verre dagen kunt landschap,waarin je uren en soms
mij schreven
:
,,Wijgaan rustigdoor
rijdenzonder andere
mensen
te
met
ontmoeten,
147
de
alsof de wereld
van
jou alleen
is. Wij voelen
ons
hier
hier in dit
dat we heerlijk aan daadwerkelijk
het
dan
anders
Tot
zover
alleen
die
mij ook het leven is
welk waarover
dat te
men
Alfred
bemoedigend en
een
zijde
kunnen
verdienen.
het
daar
weet
werken, hoe
vinden
Dat
is jeweer
ons
van
volk
ver
pioniervoelen !" onze emigranten huis
van
rijktot
Dat aanwezige mogelijkheden.
WillyStock. geefteen gevoelvan
leerde
en
activiteit Nederlanders men
We geheel.
is,ook nog zoveel op te bouwen medewerken. Dat is nog heel iets
eigenschappenvan
dank
van
in Let
de resultaten op het werk
de beste
komen, ontplooiing Het
je brood
maar
Wij passen
land,waar
opbouw
de brief. En
laten zien hoe
tevreden.
zeer
in Afrika
trots,
wanneer
ontwikkelen,
men
ook
op
ziet
plaatsen
heeft gehoord,laat staan nauwelijksin het moederland onder welke omstandighedenonze landgenotener hebben ze
er
in
soms
tropenhittehebben
te
zwoegen
en
iedere
dag
hebben Zowel de Heer Stock als te overwinnen. opnieuw moeilijkheden Frans Bruyntjeshebben een zeer vaardigepen. Ik heb van hen uiterst boeiende
verhalen
gelezen.Het
tijdzullen vinden om heengingen,om zich
te ver
hopen
is te
over schrijven van
huis
een
148
dat
het leven
nieuw
hun
zijnaast
bestaan
van
vele werk
hen, die
op te bouwen.
van
nog ons
Het
dat
de ,,Ridderkerk" in de
naprachtige, Dar-es-Salaam haven bet anker lichtte,om, van tuurlijke getrokken door de smalle openingnaar door een hel geelsleepbootje, zee (waar nog wrak herinnert de tussen aan een strijd Engeland en Duitsland gezonken de eerste wereldoorlog, toen laatstgenoemdland zijnAfrikaanse tijdens gebiedenverloor)bet mime sop te kiezen. Na bet zo bijzonder aangede weemoed in Dar-es-Salaam met men een name verblijf weinig groette de trotse, witte gebouwen, die men schone kustlijn, met herhaaldelijk had bezocht of gepasseerd. de wijde baai lag bet huis van es-Salaams9 DarOp een vooruitspringend punt van Indische burgemeesterKarimsjee,en even verder de niet minder woning van de Aga Khan, die in geheelOost-Afrika weelderige en
zonnige middag
een
was
ook
Zanzibar
op
vele
volgelingentelt,endezeneensper jaarbezocht, welke zijter ere van zijn ontvangst te nemen,
de schat in tegelijk hadden gebracht,hetzijin goud, diamant of plaverjaardagtezamen die door de geestelijk deel weer leider voor bet allergrootste tina, maar werd gesteld voor goededoeleinden ter beschikking Achter lieten we ook de ,,Amstelstad", onder kapitein ons Repko, welke om
.
het
naar
net
als
Zuiden
wijdezelfde
De loods,een en
De
voer
daarna
Noor,
zetten
sfeervan
en
andere
havens
aandeden.
bracht
ons
koers
we
naar
vertrouwd
schiptussen
van
neembaar van
de
evenals men
geworden schepen, die
volgendewrakken
twee
eiland
voor
ons
toen
we
op de rede het anker lieten vallen. De
luidende
rand
aan-
gingin donzigduif-
zon
van
later
enige uren
er
klokken
het
van
de
water
naar
stem-
waarspelendekinderen als een onafgebrokengejuichduidelijk Nu de vochtighete dag voorbijwas, bleek de energie waren. De regens ook bier, waren bevolkingeerst goed los te komen. in geheelOost-Afrika, veel te vroeg gevallenen overdag leefde
in de
Gedurende
benauwde
in groten
men
zouden relen,eigenlijk
uit, vooral
stad,
na
daar zijn verblijf
kinderen, die
die
van
de
vroeg
getalenog
slapen.
De
als in
hevige buien,
meesten
de Indiers, welke
men
zich
telkens
af
bijmiddernacht zagen
er
zelf in bun
dan
stoomketel.
een
zag ook
hunker
rondschar-
pips en om
de
wanneer
naar
vooruit
rijkte worden, ook tot diepin de nacht bezigwaren. Achter ons lagde ,,Heemskerk", de blauwe Pieter reeds hoog in als teken, dat het schipop het punt stond weer te kiezen. zee komen
door
Zanzibar.
grijsonder en vanaf de kust woei de klank de vanuit bet plantsoen ons aan terwijl over, men
.
het Oosten
Goudovergotenlag het kwamen
vele
en
.
te
en
150
de mast,
,,Wat
heeft dat
masten
een
,,alsje daarop vaart, schitterende
Een
bars9 sultan
steeds
en
blonken
Ook
ster
schip!"zei de laconieke Amsterdamse moet je het gevoelhebben of je in het Gooi etraalde nu in de toren het paleis van van
steeds
vooral
Indische dames
van
genoten, alvorens
wemelde
in haar
Zanzi-
aan.
gebouwen langsde
in de witte
gouden vensters onder de palmen
meer
het boulevard, terwijl mensen,
lichten flonkerden
meet
kok, bent!"
de
van
die daar sari's,
wandelende de koelte
van
de duisternis
geheelzou zijngevallen. heuvels aan beide zijden de stad,lagen, overvan Tegen de zachtglooiende het de villa's. door schone laatste licht van gloeid dag,zeer werd de inzittenden Ons schip reeds door kleine bootjesomiingd,maar nit
zee
deden
geen moeite
boord
aan
komen
te
voordat
n.l. de Nederlandse consul afgezet, hoofd de Holland- Afrikalijn en van
had van
in
motorboot
een
Zanzibar, Mr
de
Bennett,
Overzeese
TVentse
iemand
agent
Export
Mij op Zanzibar. Ik
herinnerde
mij hoe
uiterst
waren
in de reeds eerder
gaf ik
met
hem
de wal
naar
Doch
we
laat op
klant Mr dat
en genoemde de uitnodiging van
te
iets
en
gaan
op de kade
Bennett
bracht
mij met
zich in de doolhof
Zanzibar
van
waren
deuren, van
de haven
de
Zanzibar
auto
Zanzibar.
Vlak
de sfeer
Ik keek
onder van
de
Het
een er
hoogste etage had
huis
beroemd
Overzeese
Twentse
uitzag,en
vinden.
Vreemde
zien.
te
de kade wachtende
straatjes op
van
waarom
te koeling
mij in
bijavond
de
zijnop
verdiepingbevonden zich de consulswoningmet zijnenorme over
Daarom schilderachtig. Bennett gehoor om met
aangekomen, bleken
consulaatsgebouwbevond. plaatsen
Mr
winkelwijken
komen.
zou
werkte
hoe
winkelstraatjes Alleen in de Indische zaakjesbrandde nog te zijn. uitgestorven late de avond in de hoop dat er nog een een armetieriglichtje,
toen
volkomen tot
steden
vreugde aan
Arabische
de
interessant
een
is. Beneden
Export Mij
koele kantoren
en
op
vertrekken, waar terras
groot uit
mij waren
over
andere
de
lokte zee
en
te
de
men om over
van
het Nederlandse
der
prachtigbebleken de opslagzijn,op de
eerste
hoogsteetage door
onder een
zijnhuis,
naar
de deel
de
vensters
sterren van
de
ver-
de stad
bevond gebouwen en plotseling
ik
het Oosten.
omringden mij, geheimzinnigegeluidenen Oosterse muziek mij op. Er was het geruisvan water en geklapperder stegen naar beneden palmkronen op de binnenplaatsen mij. Wat echter meer Zanzibar leven het van lagvoor mij op mijn hoge was, onder de sterren, wijd open. uitkijkpost Mannen in het wit drentelden door de smalle straatjes, vrouwen gehuld geuren
151
in
de
huis, kinderen
shuga,gliptenhaastig naar
zwarte
stof
in het altijd
ouderen
en
maakten
zich
het
speelden nog
gemakkelijkin
een
hoek
slopof legdenzich op een stoep ter ruste. dat mij in een werd gegund, Aangrijpendwas het gezicht, open moskee vlak naast ons vangebouw.Bijde moslims wordt godsdienst nog als een beschouwd. werd daar gebeden. Met welk een zelfsprekendheid overgave Met ongeschoeide voeten geknieldop hun gebedsmatjes, lagende mannen het hoofd tot op de grond gebogen,en slechts langzaam verliet de een de ander de moskee, welke zijelke dag bezoeken. na oude man Doch met een een lange,witte baard bleef bidden. Hij was nu Licht viel juist uitgebreid. nog geheelalleen en bad staande, de handen alleen maar volkomen in het een waar uitdrukking van op zijngelaat, Maar bij de deur stond de zijnop te lezen was gebed verzonken huis te gaan de moskee te popelenom naar ,,koster"van Hij had al enige malen met zijnsleutelbos gerammeld en trappeldevan ongeduld. schoenen trok hijde stoute tikte de bidder aan en Eindelijk op zijn arm, uit een andere wereld,de ander die de ogen verschrikt opende en komend een
van
.
.
.
.
.
totaal verward
mompelde ontschuldiging In
boernoes
zijnwitte
Bijbelsefiguur,als
zich
maar
aanzag,
en
met
realiserend
toen
in de duisternis
tulband
pleitendvoor priester,
een
hijwas,
waar
een
ver-
verdween .
.
de witte
.
had
zijnvolk
.
als uitgezien
hij
er
.
.
een
.
Zanzibar's historic
riepmij binnen
Men
tingenover Zanzibar De geschiedenis van al in de
eerste
tiende
de
bereid
was
geven. dit eiland is zeer
mij alle gewenste inlich-
de
oud. Het komt
werd
,,Imams",
het in de
het door de Arabieren
de vorsten
Muscat.
van
te
zijn.Korte
tijdnadat
hijin
1804
aan
eerste
Maar
toen
blik
in de oude
voor
jaren der
heroverd
residentie vorst, SeyyidSaid,zijn regerende Zanzibar. Hijhad reeds getoondeen zeer wijsman
de
hoogstwaarschijnlijk
,,Menuthias"
naam
Portugezenveroverden
In 1730
eeuw.
onder
weer
De
Bennett
te
onder
eeuw
schiedboeken.
Mr
en
van
en
in 1832
kwam
een
het bewind
was
zes-
het
verplaatste
het vasteland
met
ge-
naar
vooruitziende
gekomen
had
Zanzibar opdrachtgegeven van een hijde landeigenaars groot deel van hun grond te gebruikenvoor de aanplantvan kruidnagelen. Weigerden dan zou zij, Sultan,die ook
hun tot
land
onteigend worden.
1856 duurde, zag
het eiland Pemba werd
men
behoorde, dat
de
eveneens
beplant,bijhet
kruidnagelbomen East Africa",die onwaardeerbare
bron
152
Nog tijdensde regeringvan voorspoedvan zijnrijkwaartoe voor
een
jaar groeien.Het
van
groot deel Yearbook
de
met
of
„
inlichtingen, zegt
er
van,
dat
in die
op de fluit
in Zanzibar op
de
Axabisch
nieuw
tijdeen tonen
spreekwoordontstond, dat
dan speelt,
danst
tot
de grote
aan
luidde:
99Als je
iedereen
meren
van".
er
de Sultan, die over diepeeerbied spreektdan ook ieder ingezetene de tegenwoordige de kruidnagelcultuur werd. Ook grondleggervan heerser is een al is zijnmacht zeer beperkt verwijs en gezien man, aangezien Zanzibar in 1890 gelekenmet die van zijngrote voorganger, Brits protectoraat werd. ZijneHoogheid Seyyid Khalifa Bin Harub een in een indrukwekkend wit dat van woont paleis,waarnaast zijn hem harem Ook d ie in kruidnagels, hij is zeer ligt. gelnteresseerd vele beide eilanden andere plantagebezitters en rijk hebben op de Met
gemaakt. Natuurlijkheeft tweederde
orkaan
zijntegenslagen.Zo
ook
men
werd
in 1872
door
een
alle
vernietigd. kruidnagelaanplant dit oner op ogenblikop Zanzibar en Pemba drie en een half millioen kruidnagelbomenzijn, zich dan kan men ge veer worden voorstellen dat grote gebiedenherbeplant moesten om pas jaren later weer opbrengstente geven ziekte onder Nu is er een nieuwe een van bedreiging gekomen in de vorm ondanks de oorzaak alle onderde kruidnagelbomen,waarvan men deze ziekte ,,the zoekingennog niet heeft kunnen opsporen. Men noemt
Wanneer
van
bedenkt
men
dat
.
sudden
afgaan
zonder
dat
.
death",
want
sterven
tientallen plotseling
wijlandere gezond blijven .
groeideeiland boden De
.
.
.
enige tekenen
er
bomen
Tijdensonze
al deze
dode bomen grijze kruidnageloogst geeftelk jaar handen
op
tocht een
vol
ziekte
van
aan
voor-
ondememing,
een over
het
ter-
tropischbe-
trieste aanblik. werk.
Vier
maanden
werkjeis,dat hijen omdat het plukken een heel secuur ook snel moet daar de knopjes nog geen bloempjes mogen plaatsvinden, zijngeworden,aangezien de kruidnageldan haar geur verliest,worden vele bedrijven betaald,met gevolgdat in die tijd er hoge pluklonen op de beide eilanden en ook op het vasteland, welke niet bij de kruidnagelcultuur ongeveer
duurt
betrokken te en soms
kampen. Zo ondervond
zijn,met
waren
een
groot tekort
de havenarbeiders
daardoor
het
lossen
tot belangrijke vertraging,
en
aan
werkkrachten
in deze maanden
laden
zelfs in
der
uiterst
bnitenlandse
Tanga, op
het
hebben
schaars,
schepen
vasteland,
toe.
Ik kwam
juistin de tijdvan de kruidnageloogst op Zanzibar. Elke dag de bomen nu gingen schepenvol plukkersnaar Pemba, waar op het punt stonden
tijdgepluktmoest worden. De lonen waren ook zelfs volgensWesterse begrippenhoog,al naar gelang de vingervlugheid de plukkers,doch daartegenover stond dat ook van te
gaan
bloeien
en
dus
v66r
153
die
de
voedsel
prijzenvan
maal Om
de vier
jaar is
die levend
Mensen
ecbter
meer
en
ben, is een
vraag,
drinken ze
tien-
eoms
zien is
te duidelijk
die ik niet kan
en
de
aan
beantwoorden,
men
zeker
maar
dat
is ecbter
fietsen,radio's,uitnemend
gekleed gaan,
er
genotmiddelenheb-
bet vasteland
op
nergens
volgensbun
laatste komt
Het
verboden
andere
dus
mogen
roken.
niet
en
nog
genietenals
welvaart
een
zijnMohammedaan, in. Of
meer
ziet, uitstekend
Afrika
van
meubilair
en
luxe bezitten.
andere
ik
en
werden ingemetseld
alcohol
godsdienstgeen
Een
ook
wat
top-oogst,
een
er
naturellen
meeste
ze
zee vijf,
cijfers.
export
De
Pemba
op
als normaal!
hoog waren
zo
onderkomen
en
met
deed smalle, pittoreske straatjes
door Zanzibar's
mijn tocbten
van
naturellen-kantoorbediende,in
een
dienst
bet gouvernement,
van
begeleiderbleek te zijn, genaamd, die een zeer intelligente dan zijnchef Mohammed met Beid, een kleurling oneindighulpvaardiger
All Sakim
bloed in zich,die bet alleen
veel Indisch Met
zijnnets
de
aan
hand,
bing,begeleiddehijme dat ik
niet al
er
de
naar
te
die
naar
AnglicaanseKathedraal,
werd
tuin,
gelegd in
der geselpaal
de
eens
naturellenmoeders voorvaderen
voerd Ook
te
oude
ook
werd
op de
werd
hijwist
de
house, dit huis
en
waar
zaten,
vroeger te
dicht
naar
bijde
werd
gebouw, dat bekend staat als ,,Tippu deur, Engelseclub, met zijnindrukwekkende het
de stoep
en
gebouwd,
zouden
van
zwart
en
wit
in de fundamenten
mariner
als
offer
aan
in de
goden, slaven
de
hoop
dat het de bewoners
Zanzibar
volkingvan vermoorde
mensen
nog
is
er
vast
in altijd
rondspoken. Er zijnwoningen
verblijven .
.
levend
van
de waar
in de
goed
muren
zou
.
.
van
gaan! De
een
men,
huis in-
donkere
be-
overtuigddat de geesten van deze huizen aanwezigzijnen daar 's nachts nacht zou voor men geen geld een
.
154
.
veertigslaven
zijningemetseld. Herhaaldelijk gebeurde het destijdsdat
metselde
zijn
zijn,wegge-
levend een
de
plek,waar
schaduw
verkocht
na
hij me
kleine, vredige
een
naar
vertoefden
gedreven om
bracht
gehouden. De eerste zich op de plaats, waar
bankjes in
op
kinderen
me
mantel
en
worden.
houtsnijwerkversierd
Toen
gebouwd
Ali bracht
mannen
werden
tezamen
die
stond.
haar
met
handtas
maar
altaar bevindt
het
en
slaven
begeleiddehijmij
Tibst" met
1873
donkere
waar
worden,
de wereld
van
mijn
liet.
waarvan souvenirwinkeltjes,
overvraagd zou
zeer
laatste officele slavenmarkt steen
Ali Sakim
waarop
woorden
bijmooie
Kruidnagekn en
gezang
Telkens werd ik getroffen door de grote begeleiders. Zanzibar's bevolking.Op een en van vriendelijkheid hulpvaardigheid Gulam was Husein, hij dag vroeg ik een jonge Indier de weg. Zijnnaam had Zanzibar zaak alleen op in radio-artikelen geeen was en aardige opend,die ik beslist even moest zien,ook al wist hijdat ik er niets van mijn gadingzou vinden. Door de dood van zijnvader en broer had hijzijn Ik
kreeg ook
studie
als
woonde
in
en
had
andere
electro-technisch
India. Ook
de binnenstad bovendien
was
ingenieur moeten
deze
middag
was
het
afschuwelijksomber
mijn parapluverloren,was
Zijn
opgeven. weer
van
kletsnat
geworden. Ik
doodmoe
rondsjouwen.Gulam bood aan me langsde kortste weg het motorbootjelagdat naar kade terug te brengen,waar liggendeschepenvoer. We liepenzo veel mogelijkonder gen
huizen
van
en
kwamen
ten
stortregenen
gaan
aanzien en
moeder
naar
van
het
de haven-
de op de rede de
slotte in het havenkwartier,
overkappinwaar
ook de
van opslagplaatsen kruidnagelenen kopra, een ander belangrijk het eiland,te vinden van zijn exportartikel in een Omdat de gestadige hevigestortbui overging regen opeens weer holden we langsde muren van gegolfdzink van een der loodsen en renden de hoek de wijd-open om ingang in om even te schuilen Welk een verrassing bleek mij daar te wachten! We halfduistere bevonden in een ruimte, als een geweldigespelonk ons Een slechts een kleine electrische lampjes gaven zeer oprijzend. paar maaklicht,wat de sfeer echter nog zoveel te geheimzinniger spaarzaam te. Er liepeneen groot aantal donkere, gedrongenfigurenzingendeaf en kon Het was een vreemde, opwindende zang, die je verwachten aan in het oerwoud, of in het duister rondom het vuur, dat in het mige veld
grote
.
.
.
.
.
.
.
.
.
de wilde
dieren
op
een
afstand
houden,
moest
of in de kraal
de
wanneer
niet hier in deze havenopslagplaats. rondgingen,maar Terwijlde regen een gordijnvan water langsde opening liet vallen en rondom de huizen in de vroeg ingevallen schemering grauw oprezen Maar daarbinnen werd gezongen!En onder welke omstandigheden!In de helft van de de loods,waar de zwaarste ene schemeringheerste,zag men omtrekken van een reusachtigezwarte berg,bestaande uit billivage door gespierde Die berg werd in draf beklommen oenen kruidnageltjes. die op hun nekken zakken kruidnagels van kereltjes, vijftig, zestigkilo de berg steeds hoger maakten Het leegstorten droegen en daarmee der zakken veroorzaakte bezwanzo'n stof,dat de geheleruimte er mee nevel licht van de lampjes als door een het armetierige gerd was en
bekers
kafferbier
.
.
scheen .
.
.
155
.
.
.
.
de toch zongen hielpom de zakken
jongens!Een, beneden zette in,terwijl hij de te zweet van plaatsen,en glanzenderuggen op als ze met dan viel de hele bende in, half onderdrukt gebogen hoofden luidkeels als ze met de legezak onder de last omhoog tornden, maar weer omlaag stormden. Mijn komst werd met gelachbegroeten in geDe sjouwers schaterden als broken Engelsgaf de voorman inlichtingen. der loodzware kinderen het mij zelfs niet gelukteeen toen uitgelaten de grond te tillen! zakken even van alles doordringendekruidEn opnieuw begonnen ze in stofwolken en langs hun nekken nagelgeur,zwoegend en dravend, terwijlhet zweet him opwindende zang. Ze deden hun werk vol opgewektheid. druppelde, Voor elke zak, die ze boven op de berg brachten, kregen ze een bepaald zakken hoe groter was daar leegstortten hun ze bedragjeen hoe meer verdienste een Opeens begreep ik dat ze tegelijkertijd wedstrijd de man de sterkste spieonder elkaar hielden,waarbijhelaas altijd met de beste longen en het grootste uithoudingsvermogen zou winnen. ren, duurt. Het is goed dat dit hoogstongezondewerk slechts korte tijd Op Zanzibar heeft elke nature! een menswaardig bestaan, zonder dat het En
en
mannen
....
hem
het hoofd
naar
is gestegen, zoals b.v. in
West-Afrika,
bevolkingde macht in handen ook van de ondergaan en men
de donkere
waar
de
blanke, nu
soms
de
grofstebeledigingen
men
moet
autoriteiten
gebieden van
niets beters
heeft
gaf, kere don-
verwachten.
te
in Tanganyika vertelden mij over ervaringen in Europese ambtenaren officiele ontvangst der inheemse teiten autoriWest-Afrika, waarbijop een
arrogantietot de dolste dingen had geleid.
hun
bevolkingondanks de enorme toeristen, geheelzichzelf gebleven.Ja, ook van toeloopvan verrassende Indische zijdeheb ik er de meest vangst dingen beleefd. De onthet bezoek de kruidnagelloods werd die mij de morgen na aan is de uit zovele
Zanzibar
In
bestaande
rassen
bereid, getuigthiervan. Er woei ik
zette
lies
die van
dag een de
hete wind
koers
,,Ridderkerk"weer
mijn paraplu me
van
de lucht
en
voorspeldezware
doch kreeg £en der schoonste terugvinden, die ik ooit op mijn reizen heb opgedaan. In
Zanzibar's
armen
raken, kleren
binnenstad,
met
de
was aan
trachten
het drukkend
warm
en
je huid plakten haven
terug
zo
Ik had
...
bijde
muren
te
zijneer 156
aan
zo
beide
vochtigwas me
hem
niet
indrukken
straatjessoms
uitstrekt, je vingertoppende
Toch
de wal, aangezienhet
naar
zat! Ik heb
erg dwars
regens.
van
smal
meer
kunnen
gastvrijheid dat,
als
zijdenkunnen
je de aan-
de atmosfeer, dat
nogalgehaast,omdat de regens
ver-
zouden
je
ik wilde
losbreken
.
.
.
Engeland niet werkelijkwisten wat ,,leven"was! Hijvereenzelvigde het flegmatische, Engelse tegenover een vreemdelingzo gereserveerde vasteland het volk,met de bevolkingvan Maar uit de volgendebrieven blijkt, dat, wanneer hij,doordat hijonmidnaast dellijk zijnstudie een baantjehad gevonden, de gelden heeft het vasteland, zijnopinie totaal vernaar te sparen voor een weten reisje in
sen
.
andert
.
.
.
.
,,Mijnvriend
ik
en
in Denemarken
waren
bezochten
Duitsland, we
Maar
in Holland.
we
.
Engeland!Welk
een
andere
klein
een
in Brussel
waren Parijs,
vader, welk
in
en
slotte kwamen
ten
en
gedeeltevan
mentaliteit
heerst in dit
been vriendelijkheid hulpvaardigheid je daar. Hoe opgemimd zien ze je aan en hoe weten wijzen de mensen leven is! Het was er voor ons ze wat oneindiggoedkoperdan in Brussel of trachtte ons ledereen in Amsterdam een zo goedkoop mogelijke Parijs. in te wijzen,terwijl men aan Parijsen Brussel ons zwaar eetgelegenheid land dan in
liet betalen
.
een
.
.
^Holland, father,is much is excellent and
the
cheaperand
narrow
streets
better in every
respect
remind
of Amsterdam
.
.
.
of
me
Food
good
old Zanzibar!"
Als
men
Amsterdam
en
6n Zanzibar
kent, voelt
dat deze
men
jonge In-
elkaar kon steden alleen maar met uiteenlopende thuis voelde omdat Heerlijke hijzich in die eerste zozeer vergelijken kunst had hijin Den Haag gezienen de zee vader!,,,Honderden Amerikanen bezoeken dit land en ze hebben er een glorieuze tijdmet hum machkoper tigedollar,aangezienhet er voor een vreemdeling toch al zoveel goedKumar Chatwani ." Tot slot schrijft is dan in andere landen enthousiasme met met over weer zijngrachten, ,,goodold Amsterdam" havens bezochten en ,,We natuurlijke bevolking prachtige op een ook een klein eiland,Marken genaamd, dat een 1.500 ,,sightseeing-tour" bewoners Het herinnerde me de pittoreske telt Indiase dorpen aan ." hun oude gewoonten, tradities en kleurrijke met costuums Een verschil Marken, dat vergelekenwordt met een dorp in India deze beiden als tussen de dag en de nacht, zouden wijzeggen. Maar tussen voelde zich thuis in ons land en daarom vond hijalles zo alweer,Kumar dier twee
zulke
van
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
vertrouwd. alles is op het continent van Letterlijk Europa anders dan in Engeland. ,,De manier waarop
leven,herinnerde ze
En
als in
me
telkens
aan
het leven
van
deze ons,
als wij ." natuurlijk Kumar zijnlaatste brief uit Holland schrijft
wij,ze zijneven
.
158
met
en
name mensen
in Holland weten
Indiers. Ook
te
denken
.
opnieuw: ,,My dear
Father. Wat wat
zijnde
is het eten
dere landen.
nitBtekend
er
doet
Het
leven in
Engeland.Ik
wennen,
nu
En
in Holland
mensen
zal
Zanzibar
vreugdeals een
met
van
glasen
waar
Er
Dit
.
ons
Indier
de regen onder balkonnetje, de heer
en
leven
te
echte
een
.
hoe
maar
ik Ik
...
zoals
de
naar
hen
over
ik
moest
netjes was muren
die
zeiden, wensten
ze
wen
haar
aanzagen
Zanzibar's
.
.
te
verschil in
religie. de hoge beginselen van
vertelden, zelfs
in zaken.
de
snel verkleed.
daarvoor
vrouw
Prafulla, het mooie, jonge meisje en ravenzwart
het
tralies hadden
maar
En
daarna
ze
jaar,met
in
nu
alien gegroet, Vidyadhar de onderwijzeres, Bhanumati, welke zaak later die in Vaders zou hij hielp, overnemen, jongere zoon, heb
." .
hoogsteetage, op een oud hemel een foto van het hele gezin, en van had de afzonderlijk, Natuurlijk genomen.
Chatwani
laatste zich als
zijn
wat
de sombere
mevrouw
kan
land, werd
ons
barri"re door
geen
zeggen! ophieldheb ik op eindelijk
Toen
beetjete
een
gast ontvangen
God
en
waren
mij later
anderen
een
voor
in
vensters, die alleen
eenvoudigegezintrachtte dat wil
weer
moeten
.
.
tussen
was
.
zoals godsdienst, En
.
er
te
weer
West-Europa
in
donker,
en
en
binnen woei, was de regen door naar op de En toch had dit huis sfeer door de mensen
die Hindoes
het bewoonden, .
nu
rondom
de huizen
dienen
de
hebben
welkome
hoog
uitzicht door
overal. Het
dobber
jong Indier
zeer
was
verlaten
te
het leven
een
van
het hele huis zien. Het
zonder
harde
een
anders
deze indmkken
om
leed,dit land
me
hoe
ik weet
en
vriendelijk jegensvreemdelingen, er goedkoop vergeleken bijan-
is het
wat
en
de
kleine
grote donkere
ogen,
Girija,nog die mij vol
maar
een
zes
vertrou-
.
rijkdom
Nog eenmaal ging ik de dag na het bezoek aan de Chatwini's met het motorbootjenaar de wal. George Washington,zoals de jongenaturellenhet schipnaar even van stuurman heette,bracht me weer vlug als altijd de kade. Er was mij een autotocht aangeboden over het eiland en hoe was gelukkig
dat
ik daarom
nu
stralende hemel
een
over
het eiland koe-
"
begeleidde me ,,perschefvan Zanzibar's inlichtingendienst kruidscheme naar naar plantagesvan uitgestrekte uitzichtpunten, het voortreffelijk landnagelbomen en kokospalmenen naar ingerichte waar bouw-proefstation, omringd van proefvelden, op dit ogenblikook intensief werd gezochtnaar de ,,sudden death". de oorzaak van pelde
.
.
.
De
Heel Zanzibar zon
vuren
te
stond in het teken
drogen.De gedroogd om
van
bun als
van
de oogst.Overal
bast ontdane
kokosvruchten
kopra verscheeptte 159
lagde
worden.
koffie in de
werden
boven
Ossenwagens en
balen
reden stadwaarts kruidnagels Opnieuw zag dit ik de geweldige maar zo v an vruchtbare, tropische vochtig vegetatie de haar had. temidden inheemse hete eiland, waarvan huisjes bevolking de baaien boven Doch lagen de villa's der Europeanen,hoofdzakelijk Engelsen. ik ook een blik slaan op de moderne moest Natuurlijk schoolgebouwen, de Aga Khan de naam er een van waarvan draagt.En toen keerden we de schatten zagen uitgestald de ,,stone-town", waar we weer terug naar Men kan op Zanzibar de schoonste zaken niet de open etalages voor betalen moet duur in landen kopen vergelekenbijde prijzen,die men wordt geheven.Gouden veel invoerbelasting zilveren,prachtig en waar bewerkte sieraden,ebbenhouten olifantjes, gesnedenivoren, met zilvermooi versierde avondtasjesen vele andere begerensdraad uitzonderlijk Zanzibar's kunstenaars uit de handen en van waardige zaken komen handwerkslieden Trouwens, de koperbeslagen en prachtigbewerkte bekend Zanzibar speciaal deuren, waarom is,laten zien hoe ook in vorihandwerkslieden het eiland kunstenaars en voortreffelijke ge eeuwen rijkwas, die voor het grootste deel en hierin is geen veranderinggekoin onmogelijke hun arbeid verrichtten men werkplaatsjes niet stilgestaan in Zanzibar. Wat Doch in menig opzichtheeft de tijd te beladen
trucks
met
.
.
.
,
.
.
.
.
.
-
-
.
het feit,dat in
van
zeggen
bische fort de Indiase
z'n
ook
sari's aantreffen,maar zoals ik zelf mocht Men
kan
er
Zanzibarse
zijnvrouwen
ondervinden.
Men
krijgenen verfrissingen
vindt
er
niet alleen op
daar
gekleedin
ander
van
Ara-
torens schilderachtige
en
dames,
.
het eeuwenoude
van
muur machtige,gekanteelde kan vrouwenclub is gevestigd? Men
met
vooraanstaande
paaldeuren
der vertrekken
een
.
met
sierlijke
welkom, hartelijk
ras
kranten
kennismaken
haar
be-
en
de
tijdschriften.
leden, waarvan
velen hier elkaar Dat
deze
alles
te
zeggen
maar
moreel
al zeer
te
een dikwijls
kunnen
man
steunen,
de hand.
ligtvoor Feest
vrouwen
ontmoeten. even dagelijks in een waar samenleving, heeft,elkaar geestelijk en
de Islam
van
dag in Zanzibar zou een grote Mohammedaanse De hele dag waren trouwens plaatsvinden. plechtigheid reeds optochtendoor de straten ook de schoolkingetrokken,waaraan deren hadden meegedaan. Bloemen dere waren meegedragen,vaandels en anOmstreeks
middemacht
van
deze laatste
attributen. Omdat
op
de hele
in het kinderprocessie eigenlijk
het eind
van
de morgen
zich toch
160
water
nog
een
bui ontlastte,was
in Het liep gevallen.
stralen
en droop in langsde jonge gezichtjes,
de grote
stonden
der huizen
daken
tocht door de smalle
hun
het
mensen
slaan
straatjes gade te
kleren. Onder
zwarte
de afde op*
voorbijkomen van luid klonken
de
jongensen gebedenmeisjesstemmen door de regen. Het onderwijspersoneel, de kinboeken en geopend in de handen, zong met diepe stemmen hun gezichtjes, deren vielen telkens tweestemmig in, ernstig ze terwijl him korte beentjes met per dapmoedig door de plassenstapten, de kleintjes Er was de zware de trachtend niet achter te geraken van geur witte bloemen, welke de kinderen meedroegen,door de warmte en regen deed in zodat het denken een aan geaccentueerd, begrafenis de nog .
herfst
.
.
en
.
.
.
geval?1306 jaargeledenhaderin de vlakte van Kerbala de strijdkrachten Husein, kleinzoon van van gevechtgewoed tussen al wat verdedigervan goed en heiligwas, en profeetMohammed, Wat
het
was
soldaten een
van
leven
van
de slechte Yazie, die zich
uitspattingenleidde
en
als Kalief
had
terug wilde
weer
een
de de
opgeworpen,
tot
aanbidding
het heidendom vereerd. De afgoden Lat en Manot, dat Husein en zijnmannen tot de laatste toe werwas afloopvan de strijd het bloed van deze martelaren Doch den afgeslacht. was juistoorzaak dat de Islam sterker dan ooit te voorschijn trad, zo las men op pamdie werden. fletten, rondgestrooid zouden alle ernstigeIslamieten in rouwklederen In deze nacht gehuld, teken de hals als met van om geselkoorden klagendover boetedoening, van
de
hun
zonden,
duistere
door
stenen
straten
zichzelf op
soms
trekken
.
de
slaand,
het berouw
Na .
borst
.
en
de
processiedoor de verkregen vergiffenis
in
door een de dag er op, een nationale feestdag, enorm plechtigheid in zalen naast de moskeeen feest worden een gevolgd,waarbijmaaltijden omdat te meer aan daarbijook de vrouwen hoogtepuntzouden vormen, konden allerleifeestelijkheden de jongeren eveneens voor zitten,terwijl waren georganiseerd. viel al en nog kon ik niet besluiten naar De avond mijn schipte gaan. daar Waarschijnlijk terug en juistnu kwam zag ik Zanzibar nooit meer alleen in het Oosten vindt, vandie geheimzinnige sfeer,welke men weer vol vreemde uit de duistere schuilhoeken der sloppenen straatjes, geuren in melancholische Een lantaarn-opsteker witte muziek te voorschijn. en boernoes stak de schamele verlichting zodat de duisternisdoor kleine aan, verlaten en de werd onderbroken De straatjes waren nu lichtglansen zou
de
.
werden winkeltjes Met op
.
.
feest.
het Mohammedaanse
gesloten vanwege
enigemoeite vond ik de zaak van want tijd, hijstond op het punt 161
Culam een
Husein
straatjeom
terug, en kwam te
gaan.
net
Daarom
liepenwijsamen bekende
een
op
langs66n
der oudste moskeeen.
Gulam
zag nadat
binnengaan vergaderzaal binnentreden. ik onmiddellijk De naast
er
en
mocht voorgesteld
had
hijme liepuit
op en kwamen de deur van de
grote ruimte, waarin
zeer
een
grote
brandden.
vuren
Op
gang deze
vele mensen werd ijzerenknipen,waarin voedsel voor sfeer van het Oosten: donkerde geheimzinnige bereid. Ook hier weer met glanzendeogen, waarin de gloedvan neergeburktemensen getinte, lachten om het vuur ze weerkaatste, fel blikkerende tanden, terwijl mijn werk die dan htm met met onten Anderen, doorgingen verschijnen stonden
vuren
.
bloot bovenlichaam, in
met
enorme
boven
Maar bodem
met
zouden
spanen
.
de gasten aanzitten.
stond
doodkist
Ik zelf mocht,
om
de
jonge
slingers plaatsvan
de
de
het laatste
hier
en
wat
ik
Zanzibar
van
hebben
als
hnlp lugu-
om een
aanwezig, verzekerden
nemen
.
,,hetaltaar". Overal
voor
verlichte ruimte
andere
rouwsymbolen in te
te
.
zwartbehangenwanden.
overal staken
en
de zwak
mensen,
papierenbloemen
van
was
het einde
schragen aan
omhoog. Het gafin
Doch
aanblik.
bere
op
mijn schoenen
na
zaal had
vol imitatie-bloedvlekken
hingen doeken, roependehanden
Zo
dat alles
en
schemeringen licht,van vuurgloeden slagschaduwen Een geheellegeruimte, de de sfeer minder geheimzinnig. was matten belegd,eindigendin een soort altaar. Op deze matten
overal vrijrondlopen. De uitgetrokken,
dat
.
sfeer van
een
Een
.
in de potten roerden
al versieringen .
.
als indruk
mij
klaarlagen
.! meenam
een
blik in
ik ook nog heiligdommen,want tot slot moest de Moskee zelf binnengaan.In him verlangenmij alle mogelijke even niets de jonge mensen te geven te was hulp te bewijzenen voorlichting stond nog een late koffieverkoper het straatje ik veel. Op de hoek van en mocht hen bun niet naar met mijn schipterugkerenalvorens tezamen hadden nationale drank te hebben gedronken.In Holland was dit jenever,
£en der Mohammedaanse
zij gehoord,maar
aangezien een
dit
Mohammedaan
geen
alcohol
mocht
.! Met de moed der wanhoop dronk ik bijhen koffie der kopjes,die op de bulk van uit een de koffieman bengeldenen reeds door zovelen waren het lauwe, bittere vocht naar binnen, wengebruikt, send dat ik er nu een beetjealcohol over been kon drinken als tegengif. de maansikkel, die boven de hoogstemoskeetoren In het licht van stond, de plaatsvan het kruis inneemt, symbool dat bijde Mohammedanen de haven, waar bracht Gulam Husein me naar George Washington, de christennaturel me hem het Nederlandse en van naar overnam schip
drinken, was
terug bracht
.
Telkens
had
heid der
natuur
.
.
.
.
George blijkgegeven .
.
.
Eens
toen
ik
van
voor zijngevoeligheid
de terwijl terugkeerde,
162
zon
de schoonin adembe-
het vemik-
gloedover
viel,zei hij: ,,Missie, nu
kelijkaquamarijngroenblauwewater ." langseen goudenpad .
laatste
haar
ondergingen
echoonheid
nemende
varen
we
.
GeorgeWashington Nu
maakte
het
zachte
maanlicht
zee
van
hemel, in elkaar
en
over-
symphonic, waardoor een zacht het schip. de wal naar van GeorgeWashington zette glanzendebaan liep, droomwereld af en we schenen in een zijnmotor weg te drijven Ten slotte ,,Motor scheurt alles kapot",was zijnenig commentaar pagaaidehijzijnboot naar de verlichte ,,Ridderkerk". Zijnjonge, gestond hoog op de achtersteven en zijnhuid glansde gestalte spierde Hij stond er als een symbool van de donkere jeugd van Afrika, welke etherisch
vloeiend, een
blauwzilveren
.
.
.
zelfvertrouwen
wat
Ik dankte bewezen
.
terug kwam. net
gedaan
verteld
Een
wie
zwarte
fascinerend
.
.
.
...
en hulp mij iedere dag zijnvriendelijkheid ,,Ik dank missie", zei hij,,daarom heb ik gewacht dat u vertrouwd Anders ge6n boot geweest missie heeft me en
hem .
is
.
.
.
leert
.
hartelijk
voor
.
Dutchman
of ik ook
was
George Washington was hand
drukte
wereldje -
de
.
.
.
.
.
.
.
Amerikaanse
Ik zal .
naam
mijne, mijn laatste -
alvorens ik de
dame in
scheepstrap opklom
163
houden
ere
contact
.
.
.
."
Zanzibar's
met .
mij heeft
.
BEZOEK
Maannacht
Tanganyika'sbinnenland
van
chauffeur heeft
,,DEZE
Ik
SISAL-PLANTAGE
in de eenzaamheid
Nederlanders
onze
NEDERLANDSE
EEN
AAN
opdrachtgekregenom u Ngombezi te brengen.
onderneming in ben bang dat hiju weinig commentaar
alleen Kiswahili. De uur
duren.
De
Tot
straks
op
Dit
was
de
heette
digde.Het
van
geven.
niet al te elecht
bergen
Tanga
naar
Hij spreekt
is,ongeveer
drie
Tanga-Ngombezi is 65 mijl. onderneming".
afstand
de inhoud
Pondo
zal kunnen
zal,ale de weg
reis
heelhuids
in de
en
van
het brief je,dat
Christen af komstig
was
bleek van
te
de
een
donkere
chauffeur,die Isal
zijn,mij met een glimlachoverhanheer Heyboer, administrateur de van
gelegen maatschappijNgombezi, een grote sisalplantage, Met de Mandera de Mswaha vormt en plantages bij plaatsKorogwe. de de Hier heer £en Sch6lvinck in de Ngombezi geheel. zwoegde eigenaar, Afrika en hier ligteen hitte van machtig stuk levenswerk van de man, ik dit gebiedbezocht, korte tijdna die, al ziek terwijl mijn vertrek in N.V.
Cultuur
Mombasa
is overleden.
gingen Isal Pondo en ik samen Het was zeer om naar aanlokkelijk
Zo
nis
te
maken
met
leven, maar
op
Ngombezi
de tien Nederlandse ook
om
safari". „
te
gaan,
families,die
de sisal,die hier wordt
niet alleen
op de
om
ken*
tages genoemde plan-
verbouwd.
Want
de
van productievan sisal is de hoofd-inkomstenbron Tanganyika en velen door geworden. zijner schatrijk V66r de eerste de Duitsers reeds met de verbouw waren er wereldoorlog zowel als klimaat van van begonnen. Gebleken was dat bodem nyika Tangade hiervoor uitnemend In 1918, na het sluiten van geschiktwaren. vrede, werden de Duitsers echter gedwongen dit gebiedte verlaten,maar de Engelsen,die geen enkele toekomst in de verbouw sisal zagen, van Ze de plantages de Duitsers over dachten er niet aan te nemen. om van slotte voor werden ten een appel en een ei aan Grieken en Indiers
overgedaan. 164
Thomat
Marealle, het opperhoofdvan
Chagga-volk, Tanganyika
het
Qntmoetingmetjonge Masai
l,het goud
Tanganyika
van
Maar, terwijl vroeger ometreeks
1930
prijshiervan tot 90 pond, wat
de
was
-
verkocht
de sisalwerd
12
voor
in 1951
pond
gestegen
tot
per ton
265
-
pond
b.v. per
echter nog zeer goed lonend was. Zijdaalde daarna als eigenarenvan Indiers vindt men Zeer rijkeGrieken nu en enorme Er zijner echter ook, o.a. Europeanen, die in de ,,boom"tijd plantages. sedert de enorme bedragen hebben gekocht,maar ondernemingen voor fmanciele de verkoopsprijs thans met val van moeilijkhedenzaten. grote sisal de beeft verbouw der ecbter voordelen van uitzonderlijke Engeland de laatste wereldoorlogvolkomen onbegehad. Was Tanganyika voor ton!
tekenend
en
in
protectoraat
wezen
het
Zo
ging ik
dan
werd
Gemenebest
Britse de
daarna
overtroffen
Isal Pondo
met
het
van
het
-
Malakka
door
bron, slechts
land
armste
op
na
een
-
al
was
het
dollarrijkste
de rubber-cultuur.
door
safari. En
op
ik de
slechts enkele woorden
wonderlijk,ofschoon hij die ik in het uitdrukkingen,
Engelssprak en kon opgedaan, wel op de vingers van mijn twee handen durende tocht door een wild land tellen,hebben wij op de vier uur woorden eindeloze gesprekkensamen door en gehouden, gebaren,die we als de weg door de hevige regens (veelte alleen hadden te onderbreken geworden,dat het Pondo's geheleaandacht vroeg gekomen) zo slecht was Kiswahili
had
de
om
vroeg,
de
Ondanks
modder
door
auto
en
been
water
slechte weg, afschuwelijk
te sturen.
genoot ik intens
van
de tocht. Pondo
ik me interesseerde. Hij wees precieste begrijpenwaarvoor andere van sisalplantages, Engelseondernemingen, maar op namen Nederlanders werkten en leiding gaven, o.a. de heer Lugt,voormalig
scheen me waar
Indischman
en
uit Huizen
Nederland, waarheen
de
naar terugreis bleek reisgezel
de Vries
Hans
te
afkomstig,welke
hijmet
verlof
ging,een
laatste,op uitnemend
zijn.
Op ^safari" Soms
stopte Pondo
eenmaal
reed
meertje, dat
bijeen
hijzomaar
de velden
blauw
in. Achter
zag
van
de bloemen
heuveligland
bleek
en een
twee onblootvoetigeelftallen, prachtigvoetbalveld te liggen, waarop schare der de intense belangstelling van een jonge plantagearbeigrote zich tot niet ontbraken ders scheidsrechter en grensrechters terwijl De meeste het uiterste inspandenom toeschouwers te maken. ,,goals" hadden heel zich om hemd in wat broek, maar waren en jongetjes geen de onder enkel kledingstuk ouderen en waren te bekommeren sommigen bun stam. dracht van gehuld in de schilderachtige Het merkwaardigewas dat er geen geluidwerd gehoord,behalve wan-
-
167 •wrouw
Nap
van
de
met Siscdplantage
hoar
xoontjete midden
van
de Masai
doelpuntwerd gemaakt. Doch toen ik in mijn eentjebegon dat niemand dit zo'n enthousiasme te weeg, te moedigen,bracht aan snel de zwoegende voetballers. Toen zijnwe er maar meer oog had voor dichte haag stralende naturellen vandoor nagewuifd. gegaan, door een de Aan de weg stond later een in het wit gekledeman, auto bijwie stopte. er
neer
een
de vader
bleek
Het
ik terwijl dicht
tot
intussen
baby In
van
bijKorogwe
jong slank
Pondo
te
Tanga
werd
van
en
toonde
op familiebezoek
zijn,die
gehaald.Nu daar
me
was vrouwtje,dat kleurig
klein
een
wat
deren
dorp bleek
er
komen
nog
worden
te
rest
mij
feest
te
een echtgenote, verlegenlachendmijhaar
gekleeden het
maar zijn,
Een
moest.
kookte
Zo afgelost. en
zong
bijnablanke met
vrouw,
zo'n weemoed
deze
Dit
primitievewilde
gehuld, de als
een
vrouw
te
opgewonden
groep
vallen
door de
en
maakten
helft,enkelen
de
was
Er geluiden.
was
an-
muziek, onder
haar
geheelanders gedroegdan de rest en dat haar blik me nog langis bijgebleven.
die zich
hier terecht
kwam
neer
voorproefbezigeen
een
vrouwen
andere
vreemde schrille,
met
slechts
was
groot aantal
danste
aanzag,
Hoe
was
terug
mee
zijnderde
trots
maaltijdte bereiden, terwijlintussen een danste, om ten slotte hij gen d bijde pannen
een
hijweer
geweest,
aanreikte.
je van
de
reed
was
en.
wie kan
haar vader
zijngeweest?
felkleurigedoeken in het donkere, vochtigglanzendegelaat, ogen schitterend vuurwerk dag, tegen een achtergrondvan op klaarlichte dansen
van
dicht tropengroen. Toen wij de bergen naderden,
in
vrouwen,
tegen de
waarvan uitgestrekte hellingen die zich om de toppen legertheetuinen lagen,thans door regenwolken, en we den, aan ons oog verborgen, Korogwe bijnahadden bereikt,hebben de laatste maal halt gehouden. Het was we bijeen veld met nog voor wind streelde ons gezichten ruiste in het hoge gelebloemen. De warme en gra".Zwaregeurenomringdenons.Naast mij stond een donkere man toonde alles wat mijn belangstelling kon hebben. mij met grote intelligentie Ik bevond sfeer en hier was mij in puur-Afrikaanse geen barriere blank in dit land. Toch wist iedereen zijneigenplaats. tussen zwart en Door het onaanzienlijke vele naturellen,een Korogwe, waar vrijgroot aantal Indiers en slechts weinigblanken reden thans in de wij wonen, de uitlopers der bergen.Steeds meer van richting steeg de weg. We pasde meeste seerden het naturellendorp, arbeiders van waar Ngombezi Wilder en schoner werd de omgeving,wijderhet uitzicht,tot we wonen.
ten
slotte temidden
van
heuvel zachtglooiende
Heyboer met
hun
twee
groen zagen
en
bloemen
opdoemen:
kinderen
Jacky en 168
een
de
voornaam
woning
Veranneke.
van
huis op een Wim Carol en
Mijn gastvrouw,
volkomen vernederlandst sedert Engels,maar Heyboer tijdensde laatste oorlogleerde kennen, jonge Zeeuw mij reeds tegemoet, met de kleine in het wit gekledeVeranneke hois nit
klein,slank, van
zijde kwam en
de
Zoals
honden.
de
tropenhnizen bleken
meeste
der Nederlanders
geen vensters ondanks dat was
loezieen. En
Die avond
vermoeden,
dat kwam
ook
en
de
eens
nu
der de
niet lets had
van
de
omdat
echtparen,bier wonend, ik
ze
hadden gelegenheid te
me
mijn
korte
zelfs in avondtoilet
zelden in de
ze
in
-
japon
verkleden, als
niet had
verschenen!
deze
waren gelegenheid
Maar
aangegrepen.
enigs-
op -
te
Maar
dragen
ik voelde me,
temid-
woonwagenkind
een
zon-
dit
het
gezelschap! deftige eind van de zeer geanimeerdeavond
boogtepunt,
onder
De
Wat
dat
was
mogelijkbeidom
van
Aan het
de tien
van
tezamen.
kunnen
den
acht
kwamen
feestelijke wijze
zins
huis, dat
een
sfeer.
Nederlandse
intieme
niet
er
de
woningen muskietengaasen ja-
alleen
hebben,
te
ook
toen
we
de teerbewolkte
sisalvelden
in auto's
hemel
naar
mijpersoonlijk
voor
top in de buurt
een
de sfeer der
kwam
reden
en
daar
tropennachtervoeren.
in
volgendemorgen werd ik reeds om zes uur gehaalddoor Frans Wesde plantage, Jack Jeffaris, met over om terveld,een der opzichters piloot Borneo Shell in die door de Burma, een van zijnverblijf grote belangop Nederlands sisalvelden in alles de Het te rijden. wat is, stelUngbezat voor De
er
uiterst somber
weer
zag
voor
opnieuw
zware
In onafzienbare
regens
uit
en
moesten
we
zouden
kans
waarnemen
nog
losbarsten.
de harde,
rijenverhieven
onze
stekelige plantenbun
zacht-
lucht. Overal waren ingelebloei op hoge Stengels, tegen de grauwe heemsen bezigom het onkruid te wieden. Door de grote uitgestrektheden de voor ontvezeling lopenkilometers rails,waarlangsminiatuurtreintjes de ,,fabriek"brengen: de enorme ,,pendopoV\ geschiktebladen naar waaronder
dek
de
macbtige
machines
staan,
die de bladeren
de vezels
zodat platslaan,
slotte
van
het
groene
gespoelden gekamd in de open lucht kunnen worden in witte bundels te zijn, gedroogd. Dit laatste werk kan, zoals ook bier geschiedt, door droogmachinesworden het productzeer ten goedekomt. wat overgenomen, Hoe
ontdoen
gaat het Nederlandse
leest,zoals maar
en
eens
hart
in het oerwoud
ook ziet dat de
open van
als
ten
niet alleen de
men
Sumatra
na
en
op zovele andere
die bier drooginstallaties, geweldige
en
Stork
naam
op
plaatsen, een
sisal-
Nederlandse machines zijnen wel plantagein de buurt worden gebruikt, de Mij Bronswerk. Machines van zo werkend, dat juist voortreffelijk
169
ik
v66rdat
er
Oost-Afrika
naar
deed
de velden
wij de
zagen
Zuid-Amerika
van
die ongeveer drooginstallatie,
deze
om
het werk
guldengekostheeft,aan
millioen
Op
helemaal
zakenman
een
was,
kwart
een
te zien.
mogelijke stadia. Van
sisal in alle
de reis
de
aller-
de langeStengels die na de bloei bijhonderden omvan stekjes, onder de plantentoe, zo oud en taai, dat laagvallen, tot de grootvaders geschiktis om te worden geplukten ze aan de vernietigeen blad meer het de plantage Ook zagen wijhoe van worden prijsgegeven. ging moeten alweer nieuwe omringende oerwoud gebiedenwerden ontgonnen. Toen echter de regen in pijpestelen omlaag kwam, vluchtten we in de wereld" die hield voor en een ons uitgebreid jeep naar ,,debewoonde proin: ontbijtenbij Frans en Eep Westerveld, koffie drinken bij gramma hun huis de enorme Fred en Netty Gies, die voor pendopo hebben, maar kleinste
er
achter de schuimende Fred
bouwden.
bezi.
BijHans
is
ingenieuren Tineke
en
leidende functie. In huis
van
Dries
over
de
oude
Hollander
landbouwkundige. Cees
weer
heer
Vink
En
en
slotte hebben
ten
een
naar wij voor zeer wijd panorama
is net
Maar
door paar
nu
worden Hoe
gezonden,zeer zijnze
ver
zich been,
om blijheid
per jaar zouden
maal
en sisalplantage
konden
de wereld vier
ook
ver
maar
zien, omdat van
ze
die naar
ze
binnenkort
scholen
wij
echtparen aan-
en van goeddoendwas de hartelijkheid gastvrijheid die bijnaallejonge kinderen hadden en landgenoten,
veel
nog
heeft
gebruiktbij
hoe
hardwerkende
het
Westerveld
als Frans
Nederlandse
een
de stoere,
van
avondeten
stralende m ens en. Met de beste wil van zijnvrouw, de andere van onmogelijk ook nog de uitnodigingen nemen.
heeft
de thee
wij het
deze
Ngom-
op
de heer Alink
heeft iets in zich
baard
zijnmarkante
van Peep Nap, hoofdingenieur
en
reden
Vink, wier woning
De Mandera-plantage. met
wij.Ook
zwembad
hun werk
het technische
van
lunchten
slecht ontzaglijk
Coks
en
Alink
leider
Nederlanders
de
rivier,waarin
maar
zouden
deze
daareen
moeten
huis. vaderland
het
verwijderd van
en
toch
zouden
zij
daarZijhebben, de korte regentijden die wij vaak zo bitter missen, ze hebben zonneschijn, gelaten, overvloedige
daar
nooit
de
meer
kunnen
aarden.
ruimte, die wij niet ik iets mocht
waarvan
wolkenbanken de buien
waren
meer
beleven
kennen toen
de
en zon
ze
genieten een
brandend
schoonheid,
achter inktzwarte
vooral toen de maan vol en schoon, nadat wegzonk, maar weggevlucht,van achter de bergenomhoog rees. Telkens
denken aan heb ik op zulke ogenblikken de schoonheid van moeten Java andere eilanden van en ons voonnaligIndie, ee*n der allerschoonste gebieden die de wereld
kent
de
de helaas enige scheppingen van jaren geledengestorven Indie-schilder Leo Eland, die op zo onvergeen
aan
170
dat tropenlandop zijndoeken vastvan wijze de heerlijkheid lijkelijke legde,met de machtige,bewogen tropenluchtdaarboven. bet logeerverblijf, Zo vergingbet mij ook op de avond, toen ik stond voor de familie Heyboer bevond. dat zich acbter in de grote tuin van Er daarin
waren
en enigezit-slaapkamers
had
vrouw, maar
bloemen
er
Maar
vinden. De
kan
aangenaam de
toen
neergezet
onderging,
zon
me
ik bier terwijl
nu,
op bet einde
de
van
de vallei
er
en
Carol,mijn gast-
en
alles beengebrachtwat
er
hadden
avond
eerste
de
zij
en
gast
een
kinderen,
heengebracht.
samen
bet al avond.
stond, was
heuvel, de
badkamer
een
achtermuur
Het
stond logeerverblijf
de tuin toe, bet uitzicht
naar
bergketen,die daaracbter oprees. Men had hier als het duister viel het ware zijneigen heerlijk begroeidterras. Juist voor was een lange colonne ,,safari-mieren"voorbij getrokken.Het waren kolossale verkenners, geflankeerddoor insecten, voorafgegaan door die rusteloos langs de ,,emigranten", razendsnelle strijdmieren, zwaar naar
bepakt
de
en
bezakt
en
als
zijwaren
werden
elk patrouilleerden,
sleept -
safari-mieren dwars
trokken
ze
ren
In teweegbrengen. zwarte
door
Enorme
huis heentrekken!
een
de badkamer
mieren, die
er
dan
als
uitzagen
ze
van
maken. ijzerdraad
zich
het
van
soms
hun
op
meege-
vallen. De
te aan ogenblikgereedbedreigers het huis af. Maar het gebeurtmeer
van
dat
grote
allerlei eetwaren
want
-
dan
kunnen
schade
eens,
de mie-
bivakkeerden logeerverblijf achterpotenverhieven
miniatuurmannetjes, zoals
moderne
en
kunstenaars
Tropenparadijs Doch
nu
heerste rondom
donkerte
onder
speuren.
Roerloos
het
de struiken als in
en
het
donkere
ruisen
van
in de
en
de natuur,
en
de rivier
Ik dacht
dan hier op de
in de
hebben.
aan
van
vallei
Maar
:
van
roep
het
scheen
ook
in de
werd mij oprijzend, de mensen,
plantageswoonden,
die daar
te
vol tegelijk
knaagdieren,de doordringendezang
van
fluwelen
de safari-mieren
de melancholische
was
verwachtingtot inhoud te heimzinnigvoor mij en rechts isolement
meer
afwachtingwas
en
merkbaar.
niets
was
verlangendegeluiden.Daar vogel,het piepen van
duisternis logeerverblijf
een
der
bevan
late
krekels,
alles
verlangen bergwereld,geeen
in nog
grote
wachting ver-
veel groter
zentheeplanters, kliniek en een die er hun huis bouwden, met een delingen, kerkje.Was ik niet zelf,alweer Pondo met Isal,en nu per truck langs een steile, regenwolkenje omhulden en een glibberige geweest, waar weg daarboven hevigheimwee je bekroop? Maar nu hingen slechts enkele wonderlijk lichte wolken rondom de top-
171
eenzame
pen
de keten, terwijl opeens
van
rechts
wolken
mij de
van
glansom-
met
kregen.Er gebeurdedaarachter lets schoons. De tezamen zeer gedromde bergtoppenleken thans de uitkijkdie torens moesten van een geweldigeburcht, waarin reuzen wonen, dat nog verborgenwas voor mij uitzagennaar een schouwspel, de gouden gloedsteeds overvloediger de werd, verdween Toen, terwijl kastelen. torens en grimmigheidvan deze enonne schenen
werden, ja,gouden randen
.
Ze verzachtten, steen
scheen
dons
te
worden
uit tere
en
.
.
wolkensluiers
gouden maangezicht,licht op zijgebogen,als van een peau-depeche kussen omboog. Terwijlhet glimlachendegelaatover de bergmuur heenzag,werd op dat zelfde ogenblikeen uitbundiggouden licht over de huizen der Nederin de vallei onder mij, met en mijn bergterras, rees
het
landers,
scheen
maar
nu
blonken,
vensters
heengeworpen.
Het
zachte
hoger en hoger, en de krekelzangjubeldehet nu uit. vol vreugdebruiste het water, 'en de roep der late vogel
gelaatkwam Donker,
lichte
waarin
welkom
een
in
te
houden.
Zacht
bewoog
opeens
de wind
de
het was me en palmen, geuren omwoeien of een wolken koele hand werd gelegd.Sterren en op mijn voorhoofd Zelf staande schenen te glimlachen. in het gouden maanlicht, dat langsuisde in de
eucalyptussenen
zaam
in zilver
over
zou
Maar heimzinnigheid.
ontelbare weer
vuurvlindertjesdeden
uit, als
in
een
om
vlak
dit feest
van
aan
maar
ook
mijn tot
eer
stamelend
172
daar
lichtjesaan
flonkeren.
te en
weer
zich zelfs in
van
kon
en
de
vrede
Want
uit, aan
mijn handen,
Alles scheen
voeten.
licht,schoonheid
vervolmaken
Tanganyika te alleen goedheideen mens van
hun
het
spel,zetten uitgelaten
krekeltjes tsjirptentot medewerken
begon
opeens
vol ge-
mij schaduwen
rondom
heersten
gaan,
te
in de
en en
willen
bergwereld wiens Schepper,
danken
voor
.
.
.
boven
schoon te
zien
De
het
tropische landschap,sneeuwbedekt
de Janssens boven
van
modern
verrassend
Kort heerlijk. in dochtertje
en
het
uitzicht
aankomst
na
huis
deze zelfde
van
Nederlandse
puur
vaderlandse
we
met
gevoelwas
verdiensten
verworven
beginnen een
te
denken,
sterker
nog
dat het
aan
echt
een
heer Jans-
grote tocht door de wilde
ontvangst bijzonsondergangin het huis
Kilimanjaro,een
vooraanstaand
een
niet in
door de actieve
de
voor
de
was
Neder-
met
enkele Nederlanders
nog
geheledag was reeds de middag een waaronder voor vastgesteld, van
omgeving
het haast
Dat
de T.O.M.
van
hadden.
avond
programma
vlakte van
dag,toen
pand
Kilimanjaro en zijnomgeving het ontbijt. Er was klein een
wij aan
wij hier diepin Tanganyika waren.
sen
de
op
zaten
in deze
en
het nieuwe
was producten op de ontbijttafel
landse
Het
jongemorgen
oprijzen.
woning
eind
in de
Engels ambtenaar, mr Bennett, die zich grote heeft voor het welzijn de Chagga'sen om te van
ontmoeting met
Sir Thomas
Marealle.
zijn opperhoofdvan de Chagga'shad zijnhuis in Moshi zelf,maar buiten de stad. Het was bureau lageven in enkele uiterst eengevestigd het meest was voudige houten gebouwen en het werkvertrek simpele, zich van weldat men de leider van klein,maar zeer een en intelligent Het
varend Na
volk
kan voorstellen. het
afloopvan
langdurigeonderhoud
naar persoonlijk zijngroot, nieuw tiegebouwin wording, om ons te toekomst zou zinghijin de naaste
Sir Thomas
reed
landhuis
en
indrukwekkend
in welk
tonen
leven
en
Marealle
een
administra-
totaal andere
zijnpersoneelzou
met
ons
behuiwerken.
Sir Thomas Toen
het
wij tot
laten, stond
een
jaar,modern
en
dekt
bureau
animeerd
Sir Thomas
van
Marealle
werden
man van knappe, slanke, donkergetinte zeer correct gekleed,van achter zijnmet
op,
groette
ons
met
grote
bijnaniet
functies,die
meer
Sir Thomas
te
en jovialiteit begon
zoveel
gesprek,waarbijhij o.a.
bracht, dat het De
werkvertrek
verwerken
Marealle
naast
toege35
ongeveer
papieren beeen
naar cijfermateriaal
zeer
ge-
voren
was.
zijnleiderschapbekleedde,
opvallendgroot. Het is dan ook niet voor als het Engelsegouvernement niets,dat zowel zijnonderdanen veel van hem verwachten het is niet in de laatste plaatsdaarom, dat en in Engede kroningsfeesten hijen zijncharmante jonge vrouw tijdens bleken
land
vele
met
lairste
te
zijnen zijnactiviteit
de grootst
figurenonder
was
mogelijkeegards werden de gasten behoorden.
174
behandeld
en
tot
de popu-
sprakhet Engelseven vloeiend als zijnmoedertaal hoewel Reeds en ongeciviliseerd, zijngrootvader, begreep geen wonder. de blanken, omdat het belang van leercontact met en hij,intelligent ook zijnvolk van de Chagga's,zag hoeveel profijt gierigals de meeste Sir Thomas
kennis
Marealle
dezer
Thomas
mensen
werd
daarom
trekken.
kunnen
zou
zijnvader
door
de
naar
te gouvernementsscholen
in dienst later als jong ambtenaar gezonden,kwam een Engeland voor tweejarigecursus ging naar gouvernement,
Moshi het
Tabora
en
sociaal werk
bracht
en
passing.Maar
toen
werd,
de
in Dar-es-Salaam
werd
radiostation
een
toe-
Marealle, dat hijdaaraan
opperhoofdvan alle bestaan, met grote plechtigheid
10 November
hijop
tot
in
terugkeerin Tanganyika in
na
jonge, vooruitstrevende
uit verschillende
Chagga's,die werd
in 1951
er
maakte opgericht,
verbonden
zijnkennis
van
1952
stammen
tot
uitgeroepen.
»Het gemeenschapscentrum" Sir Thomas
Marealle
is dus
een
de
nit
man
die en vooruitstrevend,eigenschappen, intelligent
man,
danen
zeer
gewaardeerd worden, juistomdat
democratisch
een practijk,
de meesten
zijnonder-
door
hen
van
die ook
zelf bezitten.
Moshi? in het hart van ,,gemeenschapscentruin" Het is een ultra-modern complex van gebouwen, dat 20 millioen gulden volheeft gekost,welke bedragen komen uit het Chaggavolk,dat thans
Wat
te
gens
Sir Thomas
zeggen
waaronder
wordt
moderns
te
kaanse
aantal
sonen,
een
grote aantal
bibliotheek uitgebreide de mij vriendelijk aanwezige donkere personeel AfriAmerikaanse toonde naast tijdschriften
en
weekbladen.
Er
o.m.
een
zijnkantoren
en
slaapkamers,een
tweepersoons
recreatiezaal, terwijlmen
derde
waarin vleugel, moesten steUingshal
zielen telt, ongeveer 280.000 dat gekinderen. Dit centrum,
eigen woorden
bevat Chagga's,
het
Engelse
dag- en
zeer
door
leeszaal,waar
een
een
Marealle's
begrepenhet
heel beheerd en
het
van
een
restaurant
250
voor
aan
mensen
de bouw en
een
van
en
pereen
tentoon-
600 zitplaatsen met openluchttheater hieraan nog worden zou toegevoegd. halen Het is begrijpelijk dat men zich onmiddellijk maar waar afvraagt: als deze mensen dit geldvandaan? Dit verlangtmen te weten nog meer men
hoort
dat ook
komen.
750
vergaderzaalvoor
bezigwas
nog
cantine
winkels, een
voor
hen
en zijnuitgegeven,
Om
dit
geen
de
alle met
Een
mogelijkeandere zeer
wijsbeleid
in het kort iets te begrijpen
,,MangiWa
Wachagga"
over
of wel
175
doeleinden
millioenen
door
werden
hun
uitgegeven. Volgenshetgeschiedenis.
Sir Thomas
Marealle
de Tweede
de
Chagga'snu ongeveer drie, vier eeuwen tegen de Kilimanjaro. de hellingen in de nabijheid en van Ze kwamen nit bet Noorden. Zijbestonden uit een groot aantal stammen, ook de beroemde, strijdbare, in boog aanzien waartoe dappere,nog altijd mij vertelde,wonen
Masai's zouden
staande ook
bevochten ,,clans"onderling
de
domineerde
stam
behoord.
bebben
alle 400
en
zeer Chagga-gemeenschap
die
elkander, tot
clans
volk
6en
tot
samensmolten, er
bestonden, die speren de
voort,
een
gevers
en
andere
andere
tekens
Chaggataalin
bezaten
varenheid
kon
bet
in
welke schuilplaatsen,
uithouwen
hadden
uitgangen bet
en
inrichten
en
vee
raad-
kunnen
men
hoe de
die
er-
onderaardse
van
bij oorlogs-
konden schuilplaats
een
allerlei,,voorschriften", de ,,adat" zou
Door
legerleiders
waarin
en
de
been-
en
bet
aan
twee
kinderen
vrouwen,
gevaar
arm-
vooral
clan bracht
andere
lies) (fami-
voor
opperhoofdde denkers en clan bezat ,,geleerden", die onderwezen Er waren worden er ook, uitgedrukt.
verschafte
een
weer
Een
vrouwen.
de
wat
clans
waren
en vervaardigden, gebruiksvoorwerpen oorlogvoering
versierselen der
maar
slotte de sterkste
ten
Want
goede kwam.
ten
groot deel uit smeden
een
voor
Niet alleen de stammen,
krijgen!
zeggen, werd
leven
Het hetzelfde welgehele volk leefde op ongeveer geregeld. alleen stak daar hoog boven uit bet niveau waarop bet oppervaartspeil, boofd leefde,,,zoalsde Kilimanjaroboven de wijdevlakte uitrees". Het bet
familieverband de
gehelefamilie
lof
en
de
sterk. Deed
uitermate
was
voelde bet als
die prijs,
een
lid
om
bet Christendom
tot
hadden
te
en
het
net
gonnen nieuw land en vloeiden volgenseen De
de
hoofden
weg. Nimmer zijde bruidschat in
loofden in
een
vrouwen
oogsten
de
en
beschouwden vee
God, die
hadden
te
due niet
van
de
deelde ook in de
de
bet grootste deel hun-
vrouwen maar
alle er
werk
was
zware een
mannen
de akkers, de
vrouwen
grote hout ont-
be-
wiedden
vrouwen
in de lucht woonde
boetedoening vergevingworden hoofdvoedsel
zonde,
een
droegende oogst op haar de Chagga'sde vrouwen, waarvoor betalen, als bun lastdieren. Zijge-
ouders, die zijnboodschapperswaren. Het
clan
kapten het vrouwen optrokken.De mannen beplanttende grond.De mannen
ingenieussysteem
mannen
voor
De
vrouwen.
en
men
maar
natuurvolken,
meeste
mannen
met
dat
-
een
van
goedbeidof dapperbeidwerd
van
ook
-
de hutten, die de
voor
het onkruid.
zo
overging
doen, zoals bijde
samenwerking tussen
daad
een
toegezwaaid. Het was bijde Chagga'snimmer ner
schande,
een
lid
een
en
Voor
in de geesten hunner
begane
zonden
kon
voor-
door
verkregen. de Chagga'sis nog altijd vices van het eigenvee, van bananen. Reeds diepin het verleden en jachtverkregen, 176
hielden de
bananen, bonen, Chagga'sop geregelde tijdenmarkten, waar werden het nieuws waar melk, honing,schapen,geiten enz. geruild, de jongemannen werd uitgewisseld elkaar en waar en jongevrouwen konden him kens bepalen! ontmoeten en ...
Sir Thomas
Indien
de
die bijnain regel,
Was
nooit
zou
zo
niet
hebben
open
niet zelf
hebben
zou
verteld,men
het volstrekt
ingaattegen eenvoudigbepalen
zullen huwen.
Chaggavolkechter
het
mij
heel Afrika heerst,dat de ouders
kinderen
wie hun
met
het
geloven,omdat
niet kunnen
het haast
zou
Marealle
anders
zo
gestaan
zegeningen der beschavingniet
zo
voor
geweest dan het
de
anderen, het
Christendom
gretighebben
en
ook
de
aanvaard.
dan honderd zendelingenreeds meer jaar gede Chagga's,waarover zijbijgemchte hadden gehoord,in komen. Zijwerden door hen allervriendelijkst ontvangen, hun
de kust af trachtten
Van leden
met
contact
te
werd
gevraagdterug
bouwd,
als
er
ook
komen, woningen konden
te
maar
meekwamen,
mannen
hen
voor
worden
geallerleige-
die het volk op
bied
onderwijskonden geven! Mandare in 1871 door het grote opperhoofd Dit verlangen, opnieuw uitnu twintig gesproken, is in vervullinggegaan. De Chagga's hebben 45 R.-K. scholen, bijna 40 Lutherse scholen, 10 gouvernementsscholen, klinieken. ,,Nooit kunnen en kweekscholen, zestien hospitalen wij zending
en
missie
voldoende
gedaan",zei len echter ook heim
dankbaar
Marealle
nog een de welvaart der .
zijnvoor
hetgeen zijvoor
de Tweede, zelf Lutheraan. .
.
En ,,koffieschool".
nu
Er
komen
is we
ons
bijalle aan
ben hebscho-
het ge-
Chagga's. aantal koffieeen vijftig jaar geledenbracht een R.-K. geestelijke die het ,,uitstekendbleken plantennaar het gebiedvan de Kilimanjaro, doen" onder de goede zorgen der schrandere in dit klimaat te en en Chagga's. ijverige de Engelsman,die na de eerste wereldHet was onder aansporingvan dit deel van oorloghet toezicht over Tanganyika kreeg,Sir Charles Dundas door de voorlichting en en medewerking van een andere vriend der Chagga's, tot Mr A. L. B. Bennett, dat dit simpelebegin uitgroeide 15 millioen gulden en meer een van leiding koffieoogst per jaar.Onder van
Ruim
van
Mr
Bennett
hebben
de
32.000 Chagga-koffietelers,
in
aantal, zich
de KilimanjaroNative CooperativeUnion, Cooperatie, die wonderen deze der Chagga's heeft gedaan. Want het volk voor haar eigen en was het, die het gemeenschapscentrumbouwde Cooperatie bevindt zich met haar bureau's in dit prachtiguitgevoerde vergaderzaal
verenigdin
een
centrum.
177
Er en
in Moshi
wonderen
Moderne
ongeveer alles wordt door
de
Codperatiegedaan om
Daarom etichtte men krijgen. zich te Lyamungu, waar proefstation duct
waar
elke
van
oogst
en
een
het
te
bevindt,
in 9t land der
dertien millioen koffiebomen
zijnnu
eveneens
elke
bekende
zeer
koffie-
,,koffie-bibliotheek"
een
soort
goed mogelijkpro*
zo
thans
Chagga's,
koffie wordt
monster
een
De tot vorming codperatierichtte voorts opgeborgen en geregistreerd. school op, welke uit een aantal idyllische, een van landbouwonderwijzers, temidden kleine,witte gebouwen bestaat,in prachtige omgeving gelegen, de beste Elk jaar looft de Codperatie bloemen. uit voor tien beurzen van in voor de Chagga'snuttigewetenschappenhelemaal in om leerlingen heeft nu ook dochteronderwezen. De CoSperatie Schotland te worden ondernemingen gevormd : een codperatieveinkoopverenigingvoor veel de verkoop van de Chagga's nodig hebben, een wat cooperatievoor
initiatief particulier
reden
bestaan
van
indien altijd, een
kostbaar
autohandel truck
Toch
als
fiets of
radio
een
T.O.M.
vooral
b.v.
in Afrika
naturellen
afbetalingkopen,
een
de
zou
dat het geen
bijna
het
wanneer
betreft, gebeurt het
b.v. in de
moderne de meest Chagga binnenstapt, in zijnborstzak, a deze, grijpendnaar zijnportefeuille
de T.O.M.
van
dat
een
betaalt!
hebben
vreemd
gedood. Anders hebben. En terwijl de
voorwerp
koopt en
contant
wordt
mogelijk,op
wil niet zeggen
Dit
co6p. transportonderneming enz.
een
vee,
vrijwelalle Chagga'seen Dit
is te overwinnen.
dan
twintigjaar aan hun vader lijkde geestelijke beschouwen.
In hun
werkkamer.
Toen
het vroeger
ondenkbaar
geldtniet voor mr Bennett, die nu Cooperatieals adviseur is verbonden, is
van
en
eigenmoderne het
tegen alles
diep wantrouwen
die
zijals
heeft ook
centrum
hoofdgebouw
een
der
hunnen
al er
wat
meer
eigen-
zijngaan
hijzijnvoorname
het
gemeenschapscentrumop 17 Maart 1952 door de gouverneur van Tanganyika, Sir Edward Twining, werd Bennet ook met mr en geopend,werden zijn grote plechtigheid moeder Hoe had liefde ook haar de voor gehuldigd. zij negentigjarige Chagga'sgetoond!Daarom kreeg zijeen bijzonderearmband, waarvan andere Het
vrouw
dan
die
zou van
het
van
zijngeweest
dat
opperhoofdzou
die ooit de
arm
van
een
sieren!
Marealle en probleem van Sir Thomas zijn,,kabinet"is de sterke stijging het zielenaantal der Chagga's, hen geen van er voor terwijl ziet hun ,,chef"de toegrond meer aanwezig is. Doch vol vertrouwen komst
grootste
tegen.
Hier in dit land heerst vrede. De
Chagga'sgaan 178
uitnemend
worgekleed,
uitstekend
hebben zeer gevoed, de meesten behoorlijk onderwijs het deel is Christen. en allergrootste overtuigd genoten Marealle laat mij de foto's van Sir Thomas zijnvader en grootvaderzien, die in zijn werkvertrek him getrouvan hangen. Men ziet ze temidden schilden. Van hun foto gaat en getooidmet dierenhuiden, veren wen, het huidigeopperhoofd in zijn onberispelijk westers mijn blik naar den
costuum
zijndrukke
met
en
als ik zie
in hem
de
naar
hoeveel
Als
hoeveel
overwogen
het
.
.
ons
te
praatte
weer
lezen.
werd
echter die
avond
Toch
was
volgde en
in
wij dat hijons
en
thans
zijnlandhuis
onder
moest
water
.
.
in
een
daarvan
hijons in de naar
kantoren
en
boven
tot
de
verzocht
auto
zitten,
zijnhuis
zou
in aanbouw
ogenschouw
nemen,
.
doet niets af
eigen krant
de grote verdiensten
van
aan
die Sir
op de foto.
haar
met
samen
jonge ChaggaHijgafzijnvolk een eigen
kennis
ik maakte
en
zijnvolk te vergroten en daarnaast heeft zendingen missie niet, maar
Hij is 'n zeer Engeland een De
Chagcijfers zijn gezelschapwaren ook
ons
uren
Sir
ontbrak.
met
een
natuurlijkde Kilimanjaro en ook de tijgerder bergen als kracht voorkomen. Hij zal alles doen om het zelfbewustzijn
vlag,waarop symbool van
van
hebben
tegenover zijnvolk heeft.
Marealle een
twee
telkens
en
maar
brengenom
naar
van
bezoekers
moest en journaliste
van
bijalle aangeboden. nog
tekort onbegrijpelijke naturellenopperhoofd
een
voor
Hij stichtte
ontvangen.
volkomen
aangeboden.Doch toen rijdenen ik moest bijhem
meenden
-
moesten
egardstegenover Thomas
vader, groot-
vragen
dronk
voorop
sjokkend door modder dit
stuk
wij zeker
koele
hijz elf aan het stuur brengen. We werden
Maar
onze
op
dit alles thans
praatte
maar,
Ofschoon
hijzou
-
gebrachten
antwoorden
dat
nieuw
een
zelfs geen
gaan
en
veren.
zijhun
gezegd worden
hem ga-typist te
ik iets
.
Marealle
voor
mis
zijnvader
hebben is, verfrissingen gebruikelijk zouden
ernst
moet
Thomas
mee
en
toch
waardigheid zouden
in Afrika
stammen
En
En
.
.
zijons, bezoekers,hebben zouden zijons, zoals trouwens vanzelfsprekendheid
een
Met
.
vorstelijke waardigheidvan
gehuldin dierenhuiden Met
manieren
westerse
sociaal voelend
volt
over
ik heel wel
in
cursus
de
er
de
evenals
vrouw,
hijeens
deed, in
werk volgde. speciaal
Kilimanjaro
gelukkigdat terwijlde
opgaande mals-akkers
wiens
man,
werk hijhet enorme grootste waarderingvoor.
onderschat
in
zon
de
na
nog een andere ontvangst haar licht achter de hoog
dit onderhoud daalde vlakte
179
en van
de
Kilimanjaro uiteenspatte,
dit
heerlijke plekjeaarde
in
gouden symphonie omtoverend. bergbegon tegen een smaragdOp de blinkende top van de reusachtige avondhemel het indrukwekkendste ,,Alpengloeien", terwijl zijn groene Door kleine zuster, de Mawenzi, reeds in violette sluiers was een gehuld. het landhuis land reden wij naar en paradijsschoon tegelijk geheimzinnig Mr Bennett, gelegentemidden de van een van zeer grote tuin, waarin door het gouden avondlicht werd overgoten. uitbundigebloemenweelde Naast de tuin liepeen diepravijn, rivier ruiste en daarachter waarin een verhief zich oerbos. Mr
een
Bennett
puur
had
ons
reeds
in de tuin verwelkomd
vijverin de
en
klaver-
een vorm van een gingnu met mij naar een plek,waar blad, omringd door cypressen, het avondlicht opving.Wij zagen na het het branden het silde avondhemel met van ondergaan der zon naar dan als zwart fluweel daartegenen wendden houet van de ruigenatuur in de verde top van de Kilimanjaro, opnieuw de blik naar nog altijd donkerende lucht geheimzinnigen fascinerend nagloeiend.Ten slotte
wij wel
moesten maar
werden
ik
was
binnen
naar
boordevol
wij met
alle
waar
gaan, dankbaarheid
voor
egards omringd. Er
nog zo
andere
gasten wachtten,
groot genieten.Daarbinnen
heerste
en gastvrijheid
een
die eigenlijk alleen een tuurlijkheid, ongedwongenheid,zoals men treft in de huizen van pioniersin de wijdheidder wilde natuur. Maar
ten
slotte keerden
wij terug
naar
de
moderne,
Nederlandse met ingerichte woning der Janssens, waar hart van Tanganyika de avond werd beeindigd .
180
.
.
puur
na-
aan-
Nederlands
pioniersin
het
100.000
van
resultaten schatten
Maar daarna pond aan diamant geexporteerd. de pogingenop snel omlaag en ten slotte gaf men
aardehart
het
aan
te
gingen de nieuwe
om
ontrukken.
Williamson genaamd, geoloog,John Thoburn diamant de gedachte,dat er beslist veel meer al jaren vervuld van was in deze streek moest zitten,ja, dat de rijkste vindplaatsen nog in het geheel niet waren aangeboord. Doch
Jong Canadees
een
Zoals
we
succes! stenen
welk een en zijnzoeken in Maart 1940 ten slotte succes Jarenlang was de gemiddelde ,,oogst"vijftienhonderdkostbare 80 procent voor juwelen geschiktbleek en de per dag, waarvan lazen had
de industrie
rest
naar
Het
is door
dit
tal
ging,te gebruikenvoor
hoge percentage
schone
zo
aan
doeleinden.
van
dat de ontdekte
stenen
mijn
En toch is bepaaldejareneen 20.000.000 guldenopbrengstkonboeken. welke ligt de rijkste in de ,,kimberlite"of blauwe klei,nog vindplaats, alleen nog maar niet eens dicht aangeboord.Tot voor kort boorde men onder de oppervlakte! diamant niet denken Nu moet dat men men maar naar ongelimiteerd in
boven
brengen. Onze
kan
ook
schatten, waaronder bekende
steen
een
ook
heid,maar een
Aan
de Westkust
rivieren
een
daar door
eeuwen
dit
kunnen
zou
omdat
de
hermetisch
liggende het
dat
wanneer
alleen
men
zou
zakken,
dat die ook
kunnen
worden.
zou
vindt
rondom
men
de
diamanten
water,
als het
komend
van
de
ware
zo
door
voor
bergen,naar
zwaar
het de
alle
zich wel de
monding
en geslotengebied,afgerasterd
reeds
mens
sieren, niet alleen vanwege
prijszo
Afrika
van
blijktzo onzegbaar rijkte zijn aan
ieder ogenblikleeghaalde,
heel kleine beurs betaald
met
Want
aarde
diamant,
van vindplaatsen
zulk
met
oude
hoeveel-
de
van
mensen
tal
van
bewaakt.
grijpen,in de kust gevoerd.
lezen dat de man die de belangrijkste kunnen van onlangsheeft men deze vindplaatsen de directies der diamant-mijneneen ontdekte, van cheque van een millioen pond ontving voor zijnbelofte nooit aan anderen iets van prijste geven, noch ook zelf zijnkennis over deze vindplaatsen
En
pogingen te
meer
Een
doen
diamant
te
gaan
delven.
geschenk vorstelijk
Canadese diamantmijnvan Dr Williamson, de ondernemende loog, geowerden waaronder stenen met zeer waren er gevonden, prachtige waarde een van 50.000, 70.000, ja zelfs 100.000 gulden.Er werd onder andere een verrukkelijke diamant de waarde gerose gedolven,waarvan heim Dr Williamson is gebleven,welke aan Koningin Elisabeth van Engeland,toen nog Fringes,ter gelegenheidvan haar huwelijkmet de In de
182
Ken
giraffe
fmrk
net
in
tv
win^slone I he
brut ale baboon*
Ken •I
leeuiv
met
'
zijn
Rationale
Park
proai
hodesia) Nijlpaarden Voord-
Rhodesia)
in
de
in
(Noord-
Zambesi
ide
in olifant
de
Hertog
van
Luangwa-rivier(Noord-Rhodesia)
Edinburgh
de beroemdste
onder
schonk.
diamanten
Men
rangschiktdeze heerlijke steen wereld.
ter
wonderlijkkunnen de wegen der mensen lopen.Dat de eens onbein zijnlater leven een telguit een kende, eenvoudigestudent in de geologic vorstenhuis z6 vorstelijk roemrucbt een aanbieden, dat geschenk zou Hoe
kunnen deze het gaarne zou denken. aanvaarden, heeft niemand nieuwe in worden Er diamant Tanganyika geen toestemmingen om delven
meer
de
gegeven,
Diamonds
winning van
welke
diamant
te
de Williamson
geschiedtdoor
is en door een kleinere, belangrijke de Alamasi die nauwMaatschappij. De wereld-diamant-corporatie, deze gevonden wordt, keurigde uitvoer van diamant uit de landen, waar de markt niet te overvoeren daardoor de prijzente doen en om regelt,
My,
een
zeer
kelderen, gaf destijdstoestemming dat uit Tanganyika productie deze
van
edelstenen
jaar bedroeg.Toch Hoe
van
Ze
nog
ongeletterde mensen, hadden met geleerd,
,,wasten" de
gebeurtdit
door
Het soms
Komt
gulden per
zeer
is
een
eenvoudig proces,
zeer
dat zelfs
de modernste
aarde, welke
opdolven.Thans
zijnde donkere werkers, daarbijdoen, zijhet onder uiter-
machines, werk
mede
ze
en
het
strong toezicht,geleiddoor blanken. men
gebiedvan door
de uitvoer
millioen vijftien
door avonturiers, die geen lezen of schrijverricht. primitievemiddelen, kon worden
de naturellen, die het aUermeeste mate
gehelewereld-
zodat geexporteerd,
jaren tien tot
uit de
stenen
de
van
aardigsommetje.
een
diamant?
,,wint" men
door
de laatste
tien procent
worden
mocht
zijnauto
met
de
„
na
Williamson
een
de kust
langereis van
Diamond-Mine",
dan
ziet
het aan eindelijk dat dit geheel men
is,terwijl afgerasterd prikkeldraad op borden, die
op verscheidene onbetoegang voor
aangebracht,te lezen is, dat de plaatsen werden voegden ten strengste is verboden en dat een overtradingvan dit verbod Men boete van 10.000 gulden kan worden met een krijgttrougestraft! want het niet veel kans om langsde wens over prikkeldraadte klimmen, omtrek zwarte terwijlde een politiemannen, patrouilleren paar honderd toegangen zeer streng worden bewaakt. Maar de bezoekers, die wel toestemming kregen het verboden het werk, waarvan kranen aan betreden, vinden daar enorme
gebiedte de
stalen
welke hun in lorries, grijpers rots, kiezels en aarde neerstorten losgerukte deze vermengd inhoud waar naar geweldigestalen ,,kuipen"vervoeren, zodat het zware wordt in draaiende water met en beweging gebracht, zinkt slotte vermateriaal en omlaag (de kiezel en de diamanten) ten twaalf dat uur lang,zowijderd kan worden. Het blijfteen ,,wasproces" alleen uiteindelijk
nog
maar
fijnekiezel
6n
diamanten
overblijven.
185 12
En
laatste kunnen
deze
worden. gesorteerd
Men
uitsluitend door
hulp van
welk begrijpt
risico men
een
uit de kiezel
mensen
loopt!Namehierbij
De naturellen, die daarbijzullen verdwijnen. hemd dit werk verrichten,krijgendaarom waarin soort een maar aan, komt dus vrij, zit. Slechts 6en hand ££n mouw die,welke sorteert, de ander zit achter de katoen verborgen.En al die rechterhanden, met enkele linker,beborend misschien een bijeen sorteerder die links is, door toeziende,vertrouwde worden nauwkeuriggadegeslagen naturellenblanke de leiding heeft. weer een bewakers, waarover deze naturellen en ook zij, Toch die bet graafander werk worden in en hun werkzaamheden de mijn verrichten,na afloopvan en gefouilleerd daarbijwordt in de diamantmijnen ook van technische hulpmiddelenals RCntgen-apparatengebruikgemaakt. het niet. Het menselijk Of er dan toch nog gesmokkeld wordt? Ik weet als het 't vergaren brein is zo vernuftig van rijkdommen betreft,dat dat lijk
de schoonste
toch nog
misschien mazen
uiterst strenge
straffen op
De
liest de
dat kijkt,
staat
visje,in
trouwens
diefstaUen een
diamant
geval een
door
de
is het niet,geziende waarschijnlijk in alle diamantmijnenheerst.
maar glippen,
ontdekte
dit
zijnzeer
streng
volgensAfrikaanse
en
bovendien
ver-
behoor-
begrippenzeer
baan. toch
niet
denken, vooral
deze op
ziet,waarop
een
niet als
flonkerende
men
hoop
de foto
Dr
van
diamanten
neer
geld,te doen zou hebben. Dr Williamson alleen dat zijnlevenswijze uiterst eenvoudigis,maar die dikwijls bekend als een groot philantropist, onopop de meest
vallende
hier
men
met
een
wijze,zonder
Hij zorgt hebben
uitstekend
een
zwaar
man,
verzot
op
in het
daarbijzijn naam
voor geplaatst, grote giften
hoe
een
controle,die
echter
men
Williamson
Niet
zal
werker oneerlijke
lijkbetaalde Laat
weleens
het net
van
stenen
werk
in dienst
wereldnieuws
der mensheid zowel
blanken
heeft
te
zien
gegeven.
als naturellen
zijnmensen hun grote sympathie voor
baas, die uit eigenervaringweet
de
zijn,welke
voor
moeilijkhedenkunnen
en
moeten
overwonnen
worden. De
woningen, die hijvoor
een
zes, zeven
arbeiders
zijnzwarte
duizend, behoren
tot
liet bouwen
de beste op dit
en
dat
waren
gebied.
zestigEuropeanen en even zoveel Indiers, die hier in het binnenland van Tanganyika werken, kon er zijneigen wereldje toestanden heersen, omdat opbouwen, een wereld waar voortreffelijke hun hoogstechef hiervoor borgstaat. de humaniteit van Maar
ook de staf
van
een
186
DIEREN
WILDERNIS
in de tcildernis
Dieren
ER
AFRIKA'S
IN
zullen
Liefdetot
in Nederland
weinig mensen
zijn,die
het machtige dierenreservaat,dat de oude
ziende blik
stichtte op indertijd Dat
de Sabirivier.
van
ogen door
in 1898.
was
bebben
Kruger met zijnvooruitwildernis, gelegenin het gebied die
man,
reeds
het
met
zware
geweer
In de kracht te verdedigen.
weten
alleen
wij meestal
van
in de hand
zijnleven
woede
van
zware
op hem
af
in de grootste haast laadde
en
handen
uiteenbarstte, waarbij
Hoewel
hijde hijde
waarom
vitrine in
Maar
al ontbrak
en
last
hoeveel
welke
,,dievlakte"
Kruger
niet dat
dat ook
gevaren
Pretoria
het
met
zien
te
geitslachten
en
Het
middel
de dieren
moeite
gevaren
ze,
ook
toen
van ze
betrokken, nog
de in het wild
ze nageslacht
zijnvoorouders
het
levende
niet
hadden
meer
moeten
zou
was
dat de boeren
het gevaar
tegen koud-
aangetaste lichaamsdeel baatte
ook
zijngrote sterke rechterhand
aan
hadden
en
het in
zijn afgeslagen. ,,koudvuur" bij, er in een (datnog altijd
zijnzakmes is)amputeerde. Nog
laatste middel
Het
bedekken.
maag
zorgdenen in
te
een
was
warme
hijgenas,
zijnduim
van
bedwongen.
hadden
de nog
rest
dier rende
werd gedeeltelijk
kwam goed mogelijkreinigde
zo
zijnhuis
echter niet vuur
wond
zijn duim
hijeen gebeurddat
Krugerzijnlood-
zodat gebruikte,
veel buskruit
waarbijhijte
geweer,
tegen
was
nauwelijkste overtrefien schutter,al is het toch eens een keer Het hijeen buffel niet dodelijktrof,doch slechts verwondde. dol
voor
een
had hijzich jarigeleeftijd
de leeuwen
De
gehoordvan
Paul
hoge hoed, het vriendelijk gelaatomringd zelf eens een buitengewoonjager. Optwaalf-
getooidmet baard, was grijze
een
strook
een
nooit hebben
de dieren
het veld reeds hun
Paul
met
Kruger, en
de duim. de trekkers
ook
be-
diep eigen ,,plaase"
altijdopleverden,toch wilde dieren geheelzouden uitsterven kennen, noch
zou
weten
welke
trotseren.
runderpestgrote verwoestingenonder de kudden van in critiek en tegenwerking het wild levende dieren aangericht ondanks en wildverschillende zijdenzette Paul Kruger zijnvoornemen een om van reservaat te stichten door, tot vreugde van enkelingenen tot dankbaarheid van het nageslacht. In 1897
had
de
187
Want
heeft Zuid-Afrika
wat
uniek bezit. Het
een paradijs om
sterk vergrote dierenberucht Lage Veld bijde Sabirivier,destijds in het
inmiddels
de Boerenfamilies
de malariakoortsen, die zovele slachtoffers onder
maakten, door Krager uitgekozen, groeidenit
wildtuin",zoals
de ,,NationaleKruger
tot
die thans kent.
men
Dierenparadijzen Van het
de
vijfnationale
voornaamste
sinds
en
in Zuid-Afrika
Parken
is dit
toch wel ,,dierenthuis"
zijnbestaan werd het door tiendnizenden
toe-
risten bezocht.
En
dat is
het
nu
bezwaar, dat kleeft
langwekkendheidde
aan
elke
welke plaats,
het tijdens druk, dat de auto's ontzaglijk bezoekerskampen de mensen
wist te trekken:
aandacht
dus in de vacantiemaanden, is het
z6
er
zijnbe* hoogseizoen, om
dik-
onwijlsbumper aan bumper staan en de Toch moet de nacht iedereen zich binvoor mogelijkkunnen herbergen. de veilige nen omheining van een kamp bevinden. Dan overnacht men of men in zijnauto maar slaapteenvoudig op de grond.Doch op deze aanwijzeverliest de wildernis veel,zo niet alles,van haar geheimzinnige ik kan dan ook niet dankbaar en trekkingskracht genoeg zijndat ik,toen ik Zuid-Afirika voor de eerste maal bezocht, door een toestemspeciale de Friese gids Andela ming het Krugerwildparkonder de hoede van het toerisme het gesloten mocht doorzwerven, terwijl was voor vanwege der dieren was, dat het de paartijd de hitte,het malariagevaar en het feit, oorzaak dat de leeuwen de nacht met hun doordringend gebrulvervulden om een tijdensde felle vechtpaztijen begeerdvrouwtje,alle andere overstemmend. dierengeluiden veroorzaakt Door de totale verlatenheid door de afwezigheid menvan de stilte, welke in de uren de dag in de wildernis heerste van sen en kregen wij in enkele dagen tijdsm£6r leeuwen te zien, dan andere be-
-
zoekers
hun
in
dorst
breken
van
weken, vooral voor
het
tegen de
motorgeronk,van bijhet zien
slechts zelden daar wordt Waar
ik ditmaal
wildtuin
in Noord-
in
een
Zuid-Afirika kan en
men
Zuid
verbleef
toen
het in de
zich voorstellen dat ik
er
Eruger-
thans
Afrika Rhodesia, in Portugees-
Kenya mijn hart ophaaldeop zwerftochten der wildernis,oneindigminder bezocht en dan thans het beroemde
zijop roof uitgingenof
genoten.
juistin hoogseizoenwas,
maar heenging,
als
lessen. Het ontspruitkwamen uitvan benzinegeurenen de juichkreten van bepaaldedieren,was een weelde, die
slapengaan
gelatentoeristen
avond,
door
daardoor
eens dierenparadijs,
188
reservaten
voor
niet en
in
de dieren
oneindigongerepter
door Paul
Krugergesticht.
het gevaar dat aan gelukkigniet alleen maar de dieren onderling alle kanten loert,en de strijd op leven en dood tussen ziet ook alleraardigste ale de vleesetenden toop prooiuitgaan;men de logge moederliefde of vaderzorg, ziet het spel van men van neeltjes versteld over de grenzeloze staat altijdweer hippopotamussen;men
In
ziet
reservaat
een
brutaliteit
slimheid
en
autodeurtjete
een
men
der ,,baboons", der apen, en
openen
vernielen,alles meekapend
die
in de kortst
wat
mogelijketijdhet gadingis.
hun
van
hoe
preciesweten interieur
te
vader-aaplets in zijnhanden had, hetgeen hij naarstigonderzocht, terwijlmoeder-aap met een kind op haar arm geinteresseerd toekeek. Hijbegon zich ten slotte met het voorwerp krabte luidkeels haar afgrijzen ben en zoog het daarna leeg, zijnvrouw waarop uitte over zijnblauwe tong en hijmet diepeafkeer het zwarte ding wegHet bleek een Parker vulpen te zijn! smeet. In de geweldige brokken wildernis,die als tehuis in Zuid- en Oost-Afrika Zo
eens
we
zagen
de dieren
voor
hoe
bestemd
werden, ziet
men
van
de morgen
tot
de
avond
de middag welke de belangstelling boeien, al zijnde uren na tafereeltjes, zowel als dier in deze tropische of subDat betreft mens te slapen. er om natuurlijkhet veelgebieden.De vele soorten bokken komen tropische ook de boskat met haar kinderen, de gemene, geel, vuldigstvoor, maar bruin en zwart zijn gevlektewilde bond, die te laf is om te vechten, maar door
andere
dieren
aangevallenslachtoffer
liefst levend
de flanken scheurt,die niet kan blaffen,alleen en
huilen.
Daar
wildebeeste" runderen
der
zoals de Afrikaners
ze
schreef ik daarover
na
een
zwerftocht
ook
de
voedsel
door
de
uit
koedoes, ,,de
de in kuddeverband
noemen,
wildernis,het uitverkoren
stukken
afschuwelijk janken
maar
zijnde machtigeroofdieren, maar
de
van
levende
de leeuwen.
Eens
Kmgerwildtuin:
Dierendrama
,,Het looptreeds tegen de avond gierenbemerken, dat de leeuwen
als op
wij aan de vele jakhalzenen roof uitgaan.Een hevig onweer
angetaanjagenda luchten heeft de wilde schoonheid der ruigewereld verhoogd. Nu valt met de avond de stilte en een weldadigekoelte de wildernis.
Onafgebrokenhebben
rondgespeurd,dan
de
aan
met
nog over
plotseling zien we bijhet omslaan van een hoek een enorme mannetjesleeuwdoodkalm midden Het is zo onverwacht, terwijl het helewe op de weg liggen. maal niet meer hadden durven hopen,dat het net een droom gelijkt. Maar de nervositeit der dieren bemerken de rauwe aan we werkelijkheid. Overal in het rond hebben zich jakhalzen neergezet, die telkens belangstellend kijken de kudde wildebeeste, welke ondanks hun vervaarlijk naar we
190
.
.
.
vreedzaam toch eigenlijk kunnen zo veruiterlijk zijnen zich zo moeilijk dedigen.Ze staan daar angstigsnuivend, terwijlze zich in een langelinie de jonge dieren tussen hebben zich in, terwijl de vaders, de opgesteld, sterke stieren, de flanken dekken. Zij zullen vandaag echter nog wel de dans het
ontspringen,want
nerveuze
snurken
van
aan
de andere
een
eenzaam
kant
van
de weg
wildebeest,een
horen
wij
uitgestotene
misschien, of reeds door zijnbelagers gelsoleerd. Het
staat
tegen het felle licht van
daar markant
de
ondergaandezon en zelf,vandaar de dodelijke
Het weet het hopeloosonbeschermd. tegelijk die door zijnflanken trekt. angst in zijngehelehouding,de siddering, loeit het met Nu de Het heeft de gevechtshoudinglaten varen. naar Want het bespeurt avondhemel gehevenkop merg en been doordringend. dood in de omsingelende de naderkomende bewegingvan een aantal door de grote mannetjesleeuw het hoge gras slnipendeleeuwinnen, terwijl dat de vrouwtjes de omsingelingvoltrokslechts wacht op het ogenblik, ken zullen hebben zich gezamenlijkop haar buit zullen hebben en genader komen Dan zal de stort. en koning grommend zijn,,leeuwendeel" stilte in stukken gereten opeisen.Het volgendogenblikwordt de serene door
nood keel Toen
het
brullen triomfantelijk
der
leeuwinnen,
zijnachterpotenverheffende doorbijten. op
ik in de nacht
hierna
door
het grove
kamp Pretoriuskopnaar
buiten
de wildernis. Een
maan
zwarte
mij af
muur
kleine
oprees,
maar
dier
die het
bespringenen
gaas
van
tuurde, lagrondom
zich hun
in doods-
prooi de
mijn rondaveldeur mij indrukwekkend
ging onder achter geboomte,dat als de
of ik ooit de nachthemel
schenen
sterren zo
verheven
diamanthelder. had
in
gezienals
een
Ik vroeg
boven
die
het grommen, schreeuwen huilen van vervuld van en ruigheid, in hun dieren,uitgaandeop roof en van het gebrulder leeuwen paartijd. Dit zelfde heb ik mij ditmaal ook afgevraagdtoen ik elders in het wijde Afrikaanse land 9s nachts in een gebiedvol van de dieren der wildernis verbleef. Daar en ligt zijnhet ,,Wankie"-reservaat,dat in Zuid-Rhodesia de drie enorme de ,,Luangwadierenreservaten van Valley",in Noordmet Rhodesia, daar is Portugees-Afrika zijnongerepte dierenparadijzen ook in het ,,landvan het Park". National Doch en geweldige,,Nairobi bevolkt met door ,,bosvelden", vrede",Tanganyika,voerde de weg soms de nog in vrijheid komt men levende dieren. Steeds meer tot de overtuiis om er ongeremd zijnjachtlust ging dat de dierenwereld er niet maar dat ook misschien ook zijnlust om en te doden, in hot te vieren,maar de dieren aan de mens werden toevertrouwd en wijde verantwoordelijkheid voor hen dragen. zwarte
191
»Ik jaag niet meer"
Onlangssprak ik
Nederlands
een
die twintig officier, jaarin Ooet-Afrika
taak bijons legerheeft. Ik verantwoordelijke moed aan eerbied kreeg,toen ik met hem sprak,bet gevoeldat deze man haast zeggen, noodzakelijke bet leven paarde,twee zou voor grote, men de laatste oorlog V66rdat hijtijdens deugden voor een beroepssoldaat. meevocht de bevrijding van ons volk, werkte hij op een suikervoor tijdenginghij,vergezeld plantagein genoemd gebieden op regelmatige zwarte van dragers, op jachtin de wildernis. ,,Ikbedoel", zo zei hijmij, daar deed: op jacht ,,datik dat in de eerste drie jaren van mijn verblijf rond te weg om gaan. Maar de laatste zeventien jaartrok ik alleen maar in die machtigenatuur en zwerven mij te verheugenen te verbazen over Ik hanteerde alleen nog maar het de grootheid de schepping. toen van dat neerleggen dieren uit een van geweer als dit beslist nodig was, want dat doden van een gekleurde prachtigebok of een heerlijk hinderlaag, dier of dat neerknallen verscheurend een een olifant,het is van vogel, in dat niet alleen zinloos,maar het verscheurt ook de harmonie dikwijls doorbracht
en
fascinerende stilte. De
Afrikaanse
zieltogendof
direct
veranderde, wanneer
massa
bun
Maar
te verroeren.
een
land. De
vogelsstaakten
tijdmeer te,
een
nu
knallen en
gezang
erger
dier durfde
geen
wat
was
mijn geweer
van
de
zich de eerste
dat schieten bereik-
met
men
vernielden
gedood dier,dat al gauw de gierenen jakhalzener
in
een
bloederige
op af kwamen.
Dat
skelet ven afgeklo anders bedierf het dode vlees al spoedigin de verzengendehitte en over, lokte de afschuwelijkste insecten. De geur van bloed en rottend vlees bij er dus in een jachtpartijen groep op uit trokop grote schaal,waarbijwe weerzinken, en waarbijb.v. een kudde olifanten werd geschoten, was was
nog
maar
het
beste,dan bleef
er
niet
dan
meer
een
wekkend. De
beschouwingvan
had
gegeven,
Deze
woorden
het leven der dieren,toen
mij oneindigboeiender sprakenzeer tot mij,want toen
was
voor
ik de en
jachter geheelaan
verheffender".
een verblijf tijdens op in Zuid-Afrika een een eenzame noodzakelijke boerenplaats jacht op ik zonder de dat was zeer we meeging opgelucht oogst liepgevaar bait terugkwamen. Als men heeft gekeken,of de in zachte gazellenogen liefde van zich vereen apenmoeder voor haar kind heeft gadegeslagen, lustigdheeft in de prachtigekleuren van een vogel,terwijlwij zelf niet kunnen dan heeft men deze dieren te €€n veertje creeren, geen lust om -
ik
-
doden. De
tocht zelf
Jacht op
was
echter
machtig interessant
de dieren der wildemis
is
192
soms
geweest.
dringendnodig.Toen
ik in
de gast
Noord- Rhodesia werd
bijnaonder
de
was
der
ogen
de farmer Was
ik
deze
mee
en
een
man
ik
en
maken.
te
tijdkan
zijnzoons
wakers
zwarte
de
enkele
dagendie
geweest, ik zou geen vrouw Nu trok ik in plaats daarvan ik
onderschrijvenwat
zijngezin,
nachten
achtereen
hielden op volgden, jachtop de roof dieren*
intensieve
een
pioniermet
eenzaam
Gedurende
in de kraal verscheurd.
vee
een
van
er
zeker weer
voelde destijds
na
zijngeblevenom nog alhet aan
weg, want mijn bezoek
Krugerwildpark: ,,Hoe interessant
het ook is de dieren der wildernis in hun
gadeslaan,toch
nabij te kunnen
van
de indruk
onder
meest
klinken,die
moge
reeds
kamp
ben
was
Dat
gekomen.
tere, stillemorgen,
eigenomgeving
het niet dat, hoe
was,
toen
we,
ik het
waarvan
het eigenaardig
nog v66r
ook het
zonsopgang,
verlieten.
weer
onzegbarevrede, die grootst mogelijkeonrust. De
toen
We
heerste
hadden
nacht
een
na
strijd, angst
van
verschroeiende
hitte
en
de
meegemaakt,
gierendewindvlagen,verblindend donder. Toen weerlichten en door de bergenduizendvoudigweerkaatste kwam de avond, waarop hongerendedieren op roof uitgingenen overal het gevaar loerde,gevolgddoor de nacht, donker en huiveringwekkend, die prille stil en vrevervuld van leeuwengebrulen daarop morgen, scheen van de aarde weggevaagd.Nergenswas meer een dig.De dreiging Men hoorde alleen het glimp van een verscheurend dier te ontdekken. de zon welke lieflijke begroetten, zingenvan ontelbare vogels,die blijde in goud en vlammend rood boven de horizon verscheen. wild
neerstortende
onweer,
regen,
.
Er
ook
was
nergens
naar
de stilteen
vlak
bijone
een
een
te
mens
.
.
zien. Alleen
wij stonden
daar, luisterend
morgenluchtinademend. Opeens zagen wij net waren rose schelpenen de grote reetje.Zijn oren
diepde
koele
bruine Hoe
aan. ogen zagen ons nieuwsgierig vernieuwt zich de wereld, elke morgen
zon
was
en
De Als
wildernis
om
alleen
men
nieten
van
Cods
iedere morgen
de wildernis naar
dat
moet
de schoonheid
en
onder
denkt er
hebben
zelf
de wildernis trekt
dan schepping, wat men schilderachtige, van
schoon
de trekvoor uitgezien nieuw vaderland, als ze bijhet opkomen een de nacht met hun ossenwagens verlieten, zijndreigingvoorbij ze blijde dag begroetten".
prille, maagdelijkeland er kende Boeren, opzoek naar der
Hoe
weer.
66k
men
de wildernis zelf,om
om
de indruk met
vond.
een
Dan
te
komen
van
de
glimlach terug denkt
men
aan
te
ge-
grootheid
aan
al het
de nieuws-
de kleine kopder giraffen, die merkwaardigeverschijningen, gierigheid
193
boven uitstekend de omringende bomen, langehalzen soms een blaadjesavourerend uit een groene kruin of zich op de meest koddige of in een wijzeneerbuigendom te drinken, de stijve poten wijd vaneen, in prachtigrhythme weggalopperend,wat vooral bijnacht, terwijlmen felle autolampen een bet licht van gehelekudde ziet wegvluchten,de indruk geeftdat men met een vertraagdefilm te doen heeft. die met de lenigheidder impala's, Daar is de herinneringaan machtige zullen worden door welke zeker overtroffen, geen kangoeroe sprongen, bun weg door bet bosuit alleen of maar bijgevaar pure levensvreugde, veld nemen. Sierlijker schouwspeldan bet wegvluchtenvan een kudde is bijnaniet in de dierenwereld te vinden. impala's de reeds spraken,die met Daar zijnde brutale ,,baboons", waarover we banden gadeslaanen dan in een op de bulk, de kop scheef,je nieuwsgierig is de verschijning schier eindeloos geroddel over je losbreken! Hoe sierlijk pen
met
van
een
al
de
kudde
weet
dat
men
horen,
zebra's
him
de rhinoceros
zijmet
aanzien
is z6
die
hoe interessant
en
dom,
de
tot
aanvallers gevaarlijkste
de stompe
met
buff els. En
kudde
een
van
en
neuzen
be-
de flarden haar
ze rijmet ogenschijnlijk koppen been hangend,terwijl op een kunnen blikken naar ze zou om jekijken,dat je alleen maar nietszeggende glimlachenals daar niet die vervaarlijke, scherpgepuntebooms waren over
hun
boven Daar
huid
zwaarbehaarde
hun
zijnde rondom
uitkomst wilde
waterbokken,
Maar
de
met
witte
zuiver
ring,getrokken in
hun
die bij gevaar als enige bewegelijkstaartje, de nek verdwijnen zien en daarin tot aan ; de vlugge, het lachwekkende de ontelbare gedrag der kleintjes;
hun
stomp,
bet water
zwijnen met
andere
oren.
dieren. dan
indrukwekkender heersers
der
de
dere leeuwen, panters en ankudde een olifanten,de
van verschijning
wildernis,is de
komst
van
geweldenaarsuit het Afridan een mannetjesolifant, schrikaanjagender
onberekenbare ontembare, onverzoenlijke, kaanse
land. En
achter zich welke
niets is
zijnwijfjeen Jong, te
onherroepelijk eindigtmet
toeristen, die hem
degenen,die
onverwachts
in de wildernis het
olifanten!" Maar
voor
het in elkaar beuken
van
ontmoetten
wisten tijdig
niet
klaar
naderen,
zien
te
zijntoorn
en
ontkomen!
Vandaar
liefde
tot
de
natuur
en
tot
auto
tocht wil gaan Daarmee gewapend
in verblijf
en
voor
Afrika's
een
een
,,safari",een
wijdheidtot 194
een
der
opwekten. Wee dat
overal
men
voor
de
het dier, zelfbeheersing en
beste wapenen, welke door de Afrikaanse wildernis,met
het
de
aanval,
,,Beware of elephants"kan lezen. ,,Wacht U
voorzichtigheid zijnde
wordt
de
mens,
zich
mee
die op kan
zwerf-
nemen.
reis, goe*dvoorbereid,
onvergetelijke gebeurtenis.
MOMBASA
Reis
door
HET om
was
nog
zeer
per station-car
kaanse
land,
de kust
naar
de
Toen
zon
cinerende
van
zouden
haar
Mombasa
naar
Tanganyika eerste
een
krans
te
gaan,
gevalwe
tocht
een
dwars
de
van
klaannaakten door
het Afri-
Kilimanjaro
trotse
de sneeuwbedekte
over
zich
-
welk
wonder
een
top -
als
de fas-
van
afscheid,
ten
teerwitte, goud-doorlichte wolken, opnieuw
wij gereed om
vertrekken.
te
Drie
mannen
Mombasa
In
land
een
waar
nog
altijdde
Mau
vallen doet, is dat geen overbodigeweelde de kust hevigeslagregens waren meer naar
groot dat
aftakkingnaar kunnen
in Moshi
ons
brengen,de heren Ralph Janssen,Melt Verde Engelsepiloot, die mij ook reeds op andere Jack Jeffaris, Er ging de nodigeleeftocht in de auto het had vergezeld. voor tole onderweg eens mochten blijvensteken en bovendien enigepis-
tochten
was
we
Kenya,
naar
stralen
van
dat
oorlog"
van
Oceaan.
berg liet vallen,die
mij naar en
n.
in de morgen
liet zien, stonden
ons
meer
vroeg
de Indische
van
gekroond met aan
,,Land
Kenya
Mau
haar We
.
.
.
onverwachte
hadden
vernomen
over-
dat
gevallenen de mogelijkheid de ongeasphalteerdehoofdweg,waarvan halverwegeeen Nairobi gaat, weleens onbegaanbaar zou gedeeltelijk
zijn.
omgeving achter ons en spoediglieten wij Moshi in haar vriendelijke nauwelijkshadden wijde hoofdstad van het rijkder Chagga'sverlaten of zoals zo dikwijls, we zagen hoe de Kilimanjarozich in wolken terugtrok, Al
hoewel
op de
zelden
de dorstende
echter
enorme
vlakte
aarde
tussen
Arusha
door
regen Vanaf in deze dagen! getroffen
en
Moshi,
wordt
verkwikt.
mijn aankomst
hijwaakt,
waarover
Hoe
tot
had
ik het
mijn heengaan
glansvan de de zonsin het belle licht van de dag, in de gouden schijn van morgen, de tot ,,Alpengloeien", ondergang,die culmineerde in een verrukkend de geheimzinnige haar zilveren schijnsel maan reus en over zijnzuster, de Mawensi, wierp. dierenkudden Uren langvoerde de weg door een wild-reservaat,waar ons vooral als wij de auto eens een ogenblikvernieuwsgierig gadesloegen,
had
zijnsneeuwbedekte
top het
oog
195
verrukt,
in de
eerste
lieten te
het
tussen
om
wachtten
strekken. Some
struiken verspreide vlak bijhen waren tot we giraffen de
laaggeboomte en de
koppen nog boven de bomen uitstekend,zich dieperbet bosland in te spoeden.
gang
om
dan,
rhythmische
in
de kleine
de benen
Trieste verhalen
Bij de
Tanganyika
tuseen
grens
van
doch alarmerende askari's,
een
gerust hart Terder ik heb
berichten
deze ,,pasang
aan
Kenya
een
was
er
waren
serieuze
niet.
controle
Wij konden
met
Enige uren verder stond aan de weg een rijden. is mij ontschoten De naam wij de lunch gebruikten.
aardighotel,waar doch
en
grahan" -
men
kon
er
overnachten
ook
-
mijn rode manteltjehangen en thuisbezorgd! kreeghet ongeveer twee maanden later in Nederland onder de inheemse bevolking. Heerste een dergelijke ook maar eerlijkheid bleken enigedames nit Later,weer terug aan boord van de ,,Ridderkerk", Engeland omKenya de reis te zullen meemaken; zijvoeren terug naar overvalniet langerin een dat zij waar men gebied, gevaar van nog altijd de
meest
len kon Onder Zelfs
Ik herinnering.
aangename
wilden
vrezen,
hun
vertoeven.
vrienden
naaste
liet er
zich de grootste
hadden
had huispersoneel
vertrouwd jarenlang
afgespeeld. tragedies
zich ontpopt
als verrader-
de vader van De groom van huisvrienden, die altijd lijkemoordenaars. het gezin had vergezeldals hij te paard er op uit trok, die de kleine zelf paardrijden had geleerd, had In het kind £n zijnouders eigenzoon handigvermoord wreed zijn?"vroeg de dame. ,,Dege,,Weet u wie het meest verraderlijk en dwaze wijzehebben laten studeren, nen, die wij,Engelsen, op de meest in plaats van ze gedegenkennis van een vak bijte brengenen ze tot nuttigeleden der samenlevingte maken. Nooit zijnze gewend geweest om .
veel
te
hun
hoofden
.
onthouden.
.
Nu
moeten
kunnen
en
pompen
op universiteiten een dat alleen door het
kennis in
enorme
voorafgaandeeen-
hoofdjongenvertelde me in vakken zelfs nog nooit had gete willen gaan ik werkelijk studeren,waarvan hoord! De zoon waarin oude tuinman stuurde een van onze dreigbrief, in het loon van hijons gelastte zijnvader aan hem te doen toekomen verband met zijnstudie! ,,Weet u wat het gevolgis?" vroeg ze ons opnieuw. ,,Deze heren krijgen een vernisjebeschavingen daarnaast een meerderwaardigheidsgevoel, voudigte vergeten.
voortkomend
uit
De
ze
een
kelijke gevolgenvan land" die
er
maar altijd
zoon
van
onze
met minderwaardigheidscomplex
dien! Het op
is de schuld
van
hebben aangedrongen
196
alle verschrik-
degenen in
het ,,Home-
de inheemse
bevolking
aan
Afrika's oostkust
nog
een altijd
en
wilden
ze
maakt
diepeindruk
deze
door
op de
die machtigeversterking,
beschouwer, hun macht
stabili-
Het
de vrede bewaren.
omgekeerdeis gebeurd.In 1631 werden De Portugesegouverneur zelf alle Portugezendoor Arabieren afgeslacht. werd doorstoken terwijl hijin de Fortkapeleen mis bijwoonde. In 1696 werd bet fort opnieuw door Arabieren belegerd. maanden Vijftien achter de dikke muren de zeer bielden dappere Portugeseverdedigers Toen stand, ofschoon ze door ziekten, o.a. de pest, werden geteisterd. 500 man uit Mozambique om kwamen vanuit zeehungedunde er eindelijk die begonnen was Maart 1696 gelederente versterken. De belegering, seren
en
zo
duurde
nog
tot
voort
bestormden
muren
levenden
te
en
zijn,negen
December
1698,
fort
bet mannen
binnendrongen.Er twee
en
afgemaakt.Twee dagen later garnizoente ontzetten, ingesloten
werden bet
vrouwen,
kwam welke
bleken
die op vanuit
er
echter
slotte de
ten
elf
...
over-
vreselijke wijze
Goa
vloot
een
om
de onmiddellijk
ste-
vlagboven bet fort zag wapperen. als gevangenis. In dit land, zo langgeteisterd Het fort wordt nu gebruikt door de ,,Mau Mau", heb ik bet stuitende schouwspelmeegemaakt, dat bijdronkenschapin bet Europeaanse zeelieden,die om een vechtpartij onder bewaking van fort opgesloten waren geweest, in boeien geklonken, gewapende naturellen, naar een andere plaatswerden vervoerd! herolsch is geMisschien heeft bet fort,waar in achterliggende eeuwen zo streden, de langstetijdtot gevangenisgediend.Men wil trachten dit beven
zodra
de Arabieren
tot
wendde
men
bistorische langrijkste restaureren
Het
tot
en
is thans
niet
zich in bet gras
pad
langseen
de Arabische
monument
van
geopend voor
neerzetten
dat
over
en
de
gebele oostkust
Afrika
van
te
maken.
te
museum
de
over
rotsen
achter bet fort kan
publiek,maar de
zee
uitzien. Ook
een slingert,
kan
men
van
men
bier
heerlijke kustwandeling
maken.
»Aards paradijs" Uitzien
over
de terrassen
een van
inham verrukkelijke botel
van
,,Tudor'% dat boog
werd gebouwd. We draagt,
de zee, kan boven
verwisselden
men
ook
de baai, welke
dit hotel
vanaf
dezelfde
namelijkvoor het besef in een aards paradijs tevoor ons prozalsche,,Manor" en kwamen het laatst van alles in Mombasa zoeken, zolangmen zou recht,wat men zich tenminste in de oude stad bevindt. Deze heeft zeer schilderachtige is zoals iedere maar en beet, stoffig rumoerig, gedeelten, tropenhavenstad. is door koraaldiertjes der eeuwen Het eiland Mombasa in de eeuwen opde ene ,,Kilindini" (wat diep water begebouwd.Er zijntwee havens, naam
198
tekent)gaf haar dini Road, die drie kilometer Zodra
deze
van
haven
de stad
Hier
tropennatuur.
ook
het oude
aan
in hotel
,,Manor"
ziet
bevinden
fort
aat, de K
loopt en
de vernikkende
men
de
zich
ilin dan
meer
overhuifd
schoonheid
der
der Europeanen, villawijken
overdadigegroen,
en warmkleurige bougainville
door
half bed ekt door de
soms
paknen.
,,Tudor" waren
aangekomen en ik vanaf het terras voor mijn kamer, dat zich in een der langwerpigebungalowsvan de ingesloten het hotel bevond, uitzag over baai, dacht ik nog niet op zo'n verrukkelijk mijn gehelereis te zijngeweest. Zo liefeplekjetijdens alle comfort voorzien. Maar van lijken vredig.De hotelkamers waren Toen
we
schoonste
het
het
was
uit zich t. Vanaf
de
heuvelrug,waarop
het gloedder bougainville,
dieppaarse
het belle rood
de
van
,,Tudor"
het blauwe
naar gebouwd,liepeen prachtigbegroeidehelling
werd De
uit
drukke, brede winkelstr
tot
komt,
in het
die scbuil gaan
buizen
de
aan
lang is.
buiten
men
ook
naam
stralende wit der
flamboyants,vormden
het
feestkleed
water.
francipani,
dat
de
over
Palmen vanachter het rezen smaragdgroenehellingenlag uitgespreid. muurtje,dat het terras afsloot,omhoog en papaja'sleunden er tegen aan. hun rijpom geplukt te worden. Machtige mangobomen grote vruchten dreven door de zonnige de bungalows.Witte wolken overschaduwden hemel het namiddaglicht en lagop de verre bergen. het
Maar
ik
Toen te
nog
schoonste
na
een
dromen.
eigenlijk nog
was
korte
siesta verfrist
Daar
zat
het
op
lage muurtje
buiten
stapte dacht
zelf
zien.
te
ik
werkelijk Ze bleken langerijgoudglanzendevogeltjes.
een
naar
afwachtingvan de thee, die aanstonds door de boys langs de kamers worden zou gebrachten waarbijzeker ook voor hen iets lekkers zou afflonkerend in het straals van lende vallen. Hun en goud-satijn veertjeswaren
in
kwetterden
licht. Ze
opgewonden,
bereid onmiddeilijk Na
de thee
de helling, daar
van
zijnwe
naar
wegzwommen water.
water,
en
Als
men
dan
wat
Enkele en
grote
mensen
gelachschalde
hun
de
andere
op
zijnrug drijvendopzag
hoog, kopjes om-
cake weg stukjes
en
hotel verbleef,dat tralies had
waar
de
over slagregen
tergordijnzichtbaar
spoedigkan
dus
was
het dak en
in het leven
dreunde, de
de wind
straat
de
hemel,
rondom
in
199
weer
in
af-
een
ramen,
alleen door
plaatsmakenvoor
de
zonlicht,
plaatsvan
vrijspelin de vertrekken
somberheid
genoten
wij over, lerwijl denkbare heerlijkst
door alles overgoten en heuvels, de palmen, de bloemen kon men de vorigeavond zich nauwelijksvoorstellen dat men
schuwelijksomber
op de
ons
het
naar
kinderen
wat
naar
zijdeder baai, in
pikken.
te
dat, aansluitend
het smalle strand gegaan
naar
baai omzoomde.
zon
uit de hand
om
scheve
met
zagen
een
wa-
had. Hoe
blijheid
dat geluk,juistop ogenblikken,
en
er
men
niet de minste
verwachting
heeft,
van
de baai lagen aan de van overzijde verscholen tussen maagdelijkestranden, half de
Aan
nooit iemand
betreden
ze
voet
de heuvels
van
het groen,
zo
kleine
vredigof
nog
had.
Tropennacht
Op
deze
ren
van
het
van middagvolgdehet gadeslaan
der
de hemel, de komst
gouden licht zwierven.
hotel,de muziek
eerste
sterren,
door pendopo,begeleid
in de
als koninklijkecannah's rondom stonden tegen de geheimzinnigheid van het
roerloze
lamp ook
naar
water,
bed gaan waarin
de
duisternis onderbrak Meer
dan
apen
schreeuwden
flonkerden
een
we
nog de nachthemel
nu
terwijl grote zwaluwen
uit te
groen.
zien,hoog boven
een weerkaatste, terwijl
.
.
het
kleine
.
onvergetelijke tropennachtbuiten geweest; krekels zongen van ver en dichtbij, glimwormpjes der reusachtige mangobomen, die als slagschaduwen de maan dreef als rondom de bungalows oprezen, en
ben ik in die
in de
een
fonkelende
ster, door de nacht-
hemel.
dit deel van Afrika, waar aan herinnering van rebellie,moord en waar onvrede, gisting, vergelding, wijde hemel onzegbarevrede heerste,was het goed de reis en
het
van
de zang der krekels, terwijl vlammen in het lamplicht
het dichte even
in de eetzaal
door
de
door goudenboot, voorafgegaan
blauwe Met
eens
wachters
enorme
rode
verkleu-
aanwezigheidvan een visserskano verraadde en hier en daar een lichtje de diepe overzijde tegen de hellingen
in het midden
aan
stonden
het zonsondergang,
het avondeten
Daarna
de
V66r
de
deze laatste
huiswaarts
te
keren
.
.
.
200
niets
onder af
te
sprak Gods sluiten
THUISVAART
Blijdschapin
de
Onbeschrijflijk genieten
natuur
de drukke haven tut van gouden namiddaglicht, zo'n had dat voor ons Mombasa, uitzonderlijke verrassing ingehouden. der modernAls een machtig droomschip,wit en stralend,passeerde een
zo
ste
het
wij in
voeren
zeekastelen
Italiaanse
,,Europa"en bracht.
het
of dit binnenkomen
was
eigen werelddeel dit laatste
bezorgd en
was
gooidetoch
hut-steward in de gang
als
zette,
vrachtboot.
reeds
ons
als gaf evenveel blijdschap
Het
uit het
eenvoudige
onze
wanneer
er
veel riskanter,want de
bloemen,
die
naam
een
groet
een
ruiker
Too
je voor
thuis
bloemen
Chu, mijn de nacht
was
van
de ,,Ridderkerk"
welkomstgroet op
maar
De
zou
zijn
Chinese
zorgzaam
in!
zee
Het bemanning was vol goedemoed. Er werd gezongen en gelachen. Bovendien hadden huiswaarts? weer zijeen zeer voldaan ging immers voetbalmatch in Mombasa een gevoelomdat zijtijdenshet verblijf tegen Zo drie-twee hadden hadden gewonnen! zij, Belgischezeelieden met of Belgischstadion, maar onder de Afrikaanse Nederlands niet in een De
zon
de
eer
land
ons
van
hoog gehouden!
wondere een er bewogenheid in de verschillende havens kwam het schip en een rust over goeddoend rhythme in de kalme gang der door de Indische Oceaan en waren naar nu dagen. Wij voeren op weg de windhet goed nu Aden. In de vochtigewarmte te werken aan was even zijdevan het dek. Dan stond Wo Sung, 66n der stewards, some het op en neer kletteren der schrijfmachinehamertjes te kijken en naar zei hijverbaasd in zijnwonderlijk terwijl zijnpientereogen glinsterden maar". het werk, altijd aan maar Engels: ,,Diemissus is altijd Na
de
Het karakter der Hoe als
heeft iedere wereldzee
champagne! De
Stille Oceaan Indische een
oceanen
teer
Oceaan
kleur als van
haar
Atlantische
eigenkarakter!
Oceaan
is
De
Middellandse
mannelijk,koel
en
Zee
is
de gesloten,
in een bijnaaltijd goed humeur. De beminnelijk, heeft het puurste tropische karakter, fel en boeiend, de zakjesblauw, die mijn moeder een blauw, gebruikte, en
201
dat
je alflkind reeds
geen
zuchtjewind open plekjeop
fascineerde. Soros
zo
in
die
was
beweginggebracht,zodat
traag als olie,door
zee
zakdoek, die
een
ik op
nacht varen daar na een voorschipliet liggen, zoals iedere zakdoek *s morgens preciesnog zo lag,verzadigdvan vocht, daar door het afwissen van Soms ook woei in je hut, maar jegezicht. er een onstuimige wind, heet als de woestijnwaar hijvandaan kwam, blauw van de oceaan witte schuimkoppen en deed je gafhet nu vijandige een
snakken
het
koelte.
naar
boord
lagenwe een geheleZondag in de de rots, waartegen Aden werd hitte voor gebouwd. Zeilboten scheerden de die daar hunkerend taaie zwoeger voorbij, lag te wachten op aanvulling olie. De luchtige, de voor hem onmisbare witte zeilen dansten rondom van him ons voor plezier vrachtschipals uitgelaten vogels,die alleen maar vaste een aan leefden,rondom teugelsgewend geraakteen in de dienst verweerd geworden zeehond. Tegen de avond mochten we even van ons nu op de rede gemeerd schip wal. Boven de lokkende het hete havenkwartier per motorbootjenaar lagentegen de kale rots witte villa's en trotse gebouwen. Een zwerftocht De tijdwas te kort om lang in Aden te vertoeven. bij hebben ook weleens heel gevaarlijk kunnen avond zou zijn. Aangezien de
Voordat
loods
aan
schip alleen wat deklast moesten wij na een paar uur
kwam
kwijt moeet,
ons
tijdverbleef ik nog ten ,,CowasjeeDinshaw schappij, Die
trachten
moest
deze
scheen
verlichte
al
had
kunnen
De
service
het
echter kantoor
Gandhi
was
kantoor
maat-
was
open
fantastisch.
In
de
op
holle,
ondergebracht,ver-
was
de hoofdboekhouder
en
zijn Hindoetempel opgedoken uitsluitend om mij te vertelde mij dat en helpen!Hij was een bijzonderprettigman hem
in
zijnbazen zelf tot de sekte der Parsen behoorden, dodentoren de lijken niet begroeven,maar op een vogelslieten. Zijnassistent was Rooms-Katholiek neger, Mohammedaan. heid tezamen, zei zo
»Wij hebben Ook
wezen.
Brothers", aangezien ik spoedcopie
was
Mr
vruchten,
en
de agenten der
van
natuurlijk geen
en
ruimte, waarin
spoedigmr
terug
kantore
ten
and
Gandhi!
boord
aan
dele
verzenden
Zondagavond.
schaars
men
te
weer
kokosolie,soda
Maar
ze
werkten
die in India bun ten en
prooivan
een
in grote harmonic
klerk,een en
doden
de
aas-
grote
opgewekt-
hij.
geen thuiskomst"
schipscheen elke dag opnieuw opgewekterzijnthuisvaart te vervolgen.Nu hadden wij een zachtmoedigekapiteinen een zeer opgewekte eerste die de schone naam van stuurman, Borstlapdroeg en over ons
202
de tweehonderd
hadden wijeen verliefde zeeman woog. Bovendien boord, die ondanks het feit,dat zijnliefste duizenden mijlenver
aan
pond
vandaan
hem
zijngelukniet op
kon, maar
bij
nachtrust opzijn minnebrieven. met schrijvenvan zo aanZijn geluk was van zijnfris gezichtaf dat er iets van stekelijk het straalde letterlijk scheen neer te druppelen. op iedere passagier Het schipscheen elke morgen meer te blinken. Het hele want met zijn kabels,werd met loodwit en talk ,,gelapzalfd", witte, nu wat verdonkerde woord dat wonderlijk mooi paste bijde naam stuurman een van onze de roest of Dit om Het ook de in dat natuur was plezier tegen te gaan. zo oude, maar prima onderhouden schipkreeg,dat bovendien een opvaElke rende had in wiens brede borst een verliefd hart ontstuimig klopte. vol met de masten kleine dag zond zijhaar afgezanten.Soms zaten het opgewekte die met waren behagen rondkeken, dan weer meeuwen, ook werd het schipbegeleiddoor spelendedolfijnen, Soms zwaluwen. was,
uren
van
het
offerde
-
-
-
-.
of
vliegendevissen,
zwermen
voort
verliefdheid
bijzo'n
dat
noodzakelijkheidwas! wij
ten
alien
En
als hijwas, vrijgezel
wel
thuiskomst"
dit
schoner Maar aan
(en was
te
dan
poetsen
zoals
voor
dan
zemen
half
zes
zee
thans
nacht
ander
een
geno-
geen
alles nog
dekken
feestkleed aan! Ik denk
smoorheet
was
dek
aan
een
kwartiermeester,die,
onze
op
ons
anders.
deed telkens De
der natuur
opmerken: ,,wijhebben
overdreven?) scheen
Aden.
mij uit
schenen
draden
stemming
uitstekende
onze
triest kon
eens
Die
voor
gewoonlijkom
droomland
land,
te
en
de natuur!
die morgen
die vertederde
van
Zelfs Dekker,
mee.
onzichtbare
aan
natuurlijk begreep ieder schepselrondom zielen twee een spoedigeverenigingvan
Want
trekken.
te
die het
geweest
scheen
kwam,
en
ik
toen
het alsof daar
een
rotsigekust van Somaliuit zee nevels, die, terwijlde zon oprees,
oprees. Het
de
was
gehuld in rose het of de in gouden sluiers overgingen. Toen ook deze wegvaagden, was die hoog uit de kust oprijst, uit puur tafelberg, goud was gehakt.Diep er
beneden
die daar ze
van
dachten
zag
een
men
geborenwerden,
vissersdorpliggen.De
onbeduidend
leefden
tussen
en
oceaan
kinderen,
in. Watwisten
rotsen
niets. Waarschijnlijk wij leven? Waarschijnlijk gehelewereld was zoals zijdie zagen, een dor, geel
de wereld, waarin ze
wel dat de
dorp van leemhutten armetierigepalmen, een zee en strand,een
rotswanden.
En
hitte,ook als de
dan storm
hitte,zo
en een
wat
hemel
goed
de kusten
wit
huizen gekalkte
als nooit
zwaar gehuld in vodden, lastezeltjes altijd schreeuw deden en zeevogelsdie hun rauwe
203
dan
anders
Voorts beladen horen.
mensen, en
enkele
gele verzengende
het hardste blauw
van
beukte.
met
de
en
meesten
hongerig, altijd
rijstKaap Guardafui
lets verder
de
gebouwtjesop te
dat de
zeggen
bedeeld
punt
mensen
natuurschoon, toch
met
vuurtoren
een
de
van
en
leemstenen
eenvoudige
wat
die vroege glansscheen
rots,
gouden licht overtogen. De gouden de wereld, zo deel van in dit gelsoleerde
door
eveneens
morgen
uiterste
op,
niet alleen hun
schaars
ook hun
leed,maar
ge-
luk hadden.
De
zeeman verliefde
dag eindigdebijnanog schoner dan hijbegonnen was. Toen ik, zoals de zon de ondergangvan afwachtte, zag ik gewoonlijk, op de voorsteven ontelbare menhet eerst van waarnaar voor mijn leven de groene straal, hebben sen tevergeefs uitgezien. Wij voeren op dit ogenblikrechtstreeks een lamp, verdwijnendin de golven, op de gouden bol toe. Het scheen een van toen, veranderend gouden poort naar een andere wereld, vonn, onafwendbaar ten slotte een en wegzinkendin zee en onverbiddelijk iglo, ik zo dikwijls had uitgezien : de groene opeens zag ik datgene,waarnaar de straal! Een brok puur groen vuur, opspattendvan verdwijnendezon. Een natuurverschijnsel het nooit meer verzo indrukwekkend, dat men De
geet. Maar tegen
hoe de
natuur
ook
ons
goede Borstlapeen
onze
Op een avond voer aan ons sagiersschip het
de
onder
er
verwende,
er
waren
mensen
die zelfs
houding aannamen. tegenovergestelde boog van de Melkweg een stralend
voorbij.Door
zeekasteel. Maar
lichtseinen vroeg
de
pasde
stuurman
het
voer onbewogen sprookjesschip verder. Trotse passagiersschepen de seinen te hovaardigom zijndikwijls man van een eenvoudigevrachtboot te beantwoorden, zelfs als er een zeed'amour boord is die het aan zijhet in gedachten tot postilion wilde maken! haar zachte hand Maar moeder natuur legdedan weer hart. op de bezeerde plek in des zeemans door de diepblauwe Zo ook aan het einde van voeren een we dag,terwijl naam
van
-
Rode
De
-
Zee.
hemel
parant
en
boven
de
stralend
horizon was westelijke goud.En opeens doken
schip ontelbare dolfijnenop,
zich
weer
bijnaloodrecht in de golvenweg
hagen in Overal
het leven
zagen
we
naar
te
moesten
ze, voor,
beneden,
naar
in het avondlicht
uit sierlijk
de
rondom
ons
golven verheffend.
De
het water,
hebben,
opzijen
achter
als uitgelaten kinderen. naar
transverrukkelijk,
een
goudovertogen,de koppen daaraa de groenblauwe hemel geheven om duiken. Spelendevissen, die een onzegbaarbe-
glanzendelijvendruipendvan some
van
ons
schip,buitelend en spelend ogenblikop de brug en rende
Ik vertoefde op dat het lagevoorschip. Schuimend
204
sloeghet
water
Schepen-processie E6n der laatste phasesvan
de thuisvaart
de vroege morgen van door het Suez-kanaal de processie die duurde
.
.
in de vroegte kwam
Reeds broer
van
ging daarna
over
gebruiktals
thans
geweest in Beira,
Het
was
alleen
een
Het
was
op
die
thuisvaart
op
toen
de
Europese
cessie, pro-
Dat
was
.
Het
een
was
in Mombasa
en
de
waarvan
na
afwezig-
een
daar die Zaanse
was
.
mijnenveger,
nu
een
naam
greet
ontmoeting mij, nog voor
allerlei soorten bijeenkomstvan slotte een stoet gevormd, welke zich
drukke
een
morgen
Een
de Nederlandse
der Zaan",
Eerst
werd schepen.Gedisciplineerd langzaam in beweging zette.
ten
Het
centrum
van
Suez,
waar
blinkend
lag wat dieperhet land in te blakeren zelf lagende villa wijken der stad, uitlopend in
wolkenkrabbers
nieuwe
echter ook
acht maanden
.
boord.
aan
,,Willem van
schipvan onze eigen marine, betekenis had! als Zaanse, een speciale met
om
schip,dat
de
.
jaren in Suez als loods gezijnbroer te groeten en
reeds
eveneens fregatschip,
jaar en
twee
van
echter
ander
een
naar
in top had.
driekleur
heid
Hij kwam
was.
.
.
kanaal-loods
een
.
laat op de avond.
tot
die Borstlap,
stuurman
onze
stationneerd
er
processie
een
was
oprezen,
in de zon,
langshet kanaal ook boulevard. Na de stad zette zich links het groen, waarvan een fleurige eindeloze oase Suez zelf omringd was, voort. Het leek daar een met pallandhuiv ruchtbomen waarin tuinen, en tropische prachtige men, grote bevloeide Daarna zen akkertjes, volgdenbewerkte gronden, wegscholen. leemstenen huizen, kinderen en kamelen, langgerektegehuchten met mais en palmen, kippen en geiten.Altijdwas daar een gekrioelvan de hutten de kleine officiele gebouwen vlak rondom levende wezens en Aan die zijde, ook het zoetwaterkanaal waar langshet water loopt, ziet Maar rechts volis mogelijkheid te over men een voor irrigatie levenloos de scheiding maakt land Het kanaal vormt twee tussen werelden het schijnten boven daarvan naar een op de brug had men beeld. Want rechts was er niets dan zand, zand, eindeloos glinduidelijk de verre sterend zand tot aan bergen,de woestijnSinai. Eenmaal zwierf .
.
.
.
.
hier
het
volk
Israel rond.
geheiligde berg.Door er
niets
Langs
dan
het kanaal
een
.
Wat
verder
naar
gebiedliepook
het eens
zuiden
verheft zich
het antieke
zijn
karavaan-
verder is Maar verweg liggendeMekka. zand, zand, vlakten, duinen en heuvelen, of door de wind
in driehoeksvorm
daar
dit
.
het schier eindeloos
naar
spoor
.
.
zeer
opgewaaidals
zeer
zelf heerste
druk, modern
vergankelijke pyramiden
.
.
.
Er ter linkerzijde grote bedrijvigheid. militaire wagens, soms verkeer, ook van
hele konvooien.
206
was van
rechts
Maar
het
was
enigeteken
menselijkleven
van
Bedoelnen-
een
nederzetting. In
onze
lagenhier
vaarweg
daar de
en
zijnhet kanaal, dat anders gevaar ook
Maar
lopente verzanden, uit te diepen. daar in alle gemoedsrusteen in het wit geklede verloren voor zijnomgeving,turend naar zijnin het
men
zag
Egyptenaar,totaal
dansende
kanaalwater
deel uitmaakte
Beloofde
het
tijn dit volk, Een
trekken!
Hier, in
het
zouden
wereld
waarin
loods
,,de Willem
jaar zou veertig
men
zodat
passeren,
wij wachten
een
tot
voor
door
nog
had
verblijven. de schepen,thans .
het kanaal, op weg
de doorvaart
wel
nog
men
kinderen, daarna
en
volgendegedeeltevan
.
va-
het zuiden,
naar
schepenzou
veertien
onze
te
of drie duren.
uur
der Zaari"
i,Willem van
Toen
de
vrouwen
mannen,
het Suezkanaal!
aan vissertje
dat het gelooft vroeger Zee. Hier zou de plaatszijngeweest waar de overzijde voerde, vanuit Egypte naar brug hadden we nu gezienwelk een woes-
naar
Vanaf
vrijkomen.Dit kon De
Een
Bittermeer, moesten
in het
rende ons
Israels
Land.
zou
Bittermeer, waarvan de Rode
van
de kinderen
Mozes
dobber!
het
slotte kwam
Ten
die altijd door bezig zandzuigers,
dit oponthoud nog even met een sloepvan Borstlaptijdens de beder Zaan" naar van zijnbroer werd gebracht,nam terug. Pracht
manning mij mee hoe
mij vertelden
ze
na
zo
kerels,die
roeiden
dat het
hunkerden langeafwezigheid
lust
een
en
was
het eind
naar
van
dereis! Welk
vreugdeom te zetten. marine-schip een
de officieren de
warme
rode
aardappelenmet
daar
zo
Na
opeens
het bezoek
op het Bittermeer, op de der zee misschien van de ene zijde ik
terugkwam
,,Willemvan had
te
mee
Onze
geven
.
.
van
het Bittermeer
Mozes
de andere werd
,,Ridderkerk"
ik
moest
de hoofdschotel
het volk
en
uit
maal
Nederlandse
Dit
met
Israel
van
getrokken!
waren
boodschap
een
van
de
De commandant schipgeseind. door willen volgenom scheepskapiteins
lamp naar
de oude
Nederlands
een
de commandant
plekwaar naar
van
ons
boodschap groet of vriendelijke
aan
de scheidende
.
der
Zaan",
die thans
het tweede
boodschap op
hebben
een
aan
Borstlap (breeder Borstlapstond
,,Willem de
van
Bijbeltekst nog
een
de
op
der Zaan** per
het voorbeeld
boord
aan
waarvan maaltijdgebruiken, kool en gehakt bestond!
midden
Toen
voet
en
de bitteren
krabde
weer
nu
als eerste
van gedeelte
207
in de
zoet
onder
de
brug
van
de
schepenstoetvanuit
het Suezkanaal
zich lachend
zo (deBittermeren)
op
binnenvoer) ving
de witte pet
.
.
gesmaakt!"las hij.
.
,,Nooit
De
commandant
in zo'n kort
had
de dominee
het Oude
In elk
Ismalia, dat weelde
een
het
gevalwas
van
tekst nit 66n
een
wij later
Testament, naar
clubs,waar
langshet
vernamen.
kanaal
verborgenin
groot park, waar
een
gras-
Zeer schone Egyptischbeeldhouwwerk.
met
waren
stad
een grote verrassing,
een
met
groen,
groene gazons versierd villa'sen
dan
bedoeld. hartelijk
volgde,was
nu
die had
gevraagd,maar
vinden
beters kimnen
ogenblikniets
van profetenboeken
der
tekst
een
om
jongemannen
en
in
vrouwen
kledingsport luchtige
elkaar af. voorbijwas, de oorlog1914-1918 trok de Een groot monument ter herinnering aan de oever, toen volgden werkkampen, ophogingen van belangstelling, het Faroekkanaal, de aanlegvan naar een baggerwerken,de afsplitsing de zon als laatste van al het zichtbare,terwijl nieuwe spoorbrug,maar kerk en voor al onderging, die kerk een zeer schoon beeld van een Maria, Toen viel de duisternis. boven het kanaal dat het Kind Jezus optilde meerden in Port-Said. We hadden elf uur de volgendedag maar Om we doch de uitzonderlijke enkele uren te gaan om hartelijkheid passagieren
bedreven,
nu
wisselden
de ergste warmte
.
.
mr
Nederlandse
de
van
Acfield
genaamd en
goed doend, havenstad
Het
consul
dit
dat
zee,
in verblijf
Engelsman is,
de Groot,
zo
waren
laatste Afrikaanse
onze
maakte.
in de
Port-Said
Middellandse
Zee, voelden
wij
de
na
reeds de
grote
De veranderingin de temperatuur atmosfeer anders geworden. Een was geweldig vanaf het hoogstedek een majestueus schouw-
wind, heel de
de
hijeen
iedere reis
Nauwelijksvarend van
korte
het
van
Said, hoewel
de vice-consul Norbert
van
nog iets moois
hoogtepuntvan
warmte
in Port
.
.
.
.
bood onweer nachtelijk bliksemschichten de wolkenhemel en spel,en zette, terwijl kettinglicht Was het een voorproef kliefden,het schipen de zee in blauwe gloed je het weer in Europa wachtte? dat ons soms van Sicilie en de Italic. Op weg naar Genua Toen kwam tussen voeren we .
punt
de laars
van
Links schoon
rechts
en
de Straat
van
.
met
de
.
.
De
zagen
we
dat
zoveel
met
bergen van schilderachtige
vriendelijke dorpen,die beneden
.
door.
Messina
van
gezegende land liggen
vasteland de top
Italie's vasteland
van
.
als arendsnesten
tot
tegen
dorpjesen in de dalen en tegen de hellingen de olijvengaarden, de cyde wijnstokken, De huizen of wit 6f pasteltintig, bruin en soms pressen, de palmen verweerd, doch dan bijnaaltijd geleof rode luiken zachtgroene, nog met Diep er lagen.
.
.
de stranden
soms
het
.
208
met
de vissers
deuren.
en
oude
zeer
Maar
Daar
lag ook vesting.
dan
het
schilderachtige Reggio,met
links! Sicilie!Welk
zijnkerken
en
ontwaakte herinnering bijde aanblik dit eiland! Hoog op de rotsen de hangende tuinen van van Taormina, het de Ale de kleuren. antieke theater, een cactussen, Japanse prent de met sneeuwbedekte, nu in zachte nevelen gehulde Etna, de verrukkelijke
kusten, Messina,
een
de barnende
het toneel
stad, eens
van
ontzettende
een
in de blijde verzinkend in bedrijvig morgen, omspoeld door het water groen en bloemen, beschut door de bergruggen, Zwermen de Straat van Messina stoffeerden de toch van vissersbootjes al zo levendigewaterweg. De bruine kerels met ontblote bovenlijven staande roeiend, lachten en riepen ,,bon viaggio!" naar ons op het huiskerende waarts vrachtschip,hoog boven hen!
aardbeving,nu
en vrolijk
.
Er
.
verkeer plezierig op de weg langshet aantal wel een prachtiggekleurdeecht wijnvattorsten sommige een enorm
was
was waarvan
Dit onze
.
door de antieke
varen
wereld.
Hier
waterweg
.
.
boerenwagens,
.
een
Komend
het schoonste
maar
Siciliaanse
reeds
was
alles vertrouwd!
was
water,
thuiskomen! uit het
Dit
land
weerde
ondefinieerbare te men
de
van
komen, dat 66k
Zo werd
komst,
weer
ook
koelere
gewuifop
de oever,
atmosfeer, opnieuw
deze
het weerzien
levensvatbaarheid
langeen
van
de
boeiende
209
de
ver-
door het het besef is
en
dat
cultuur, die
bezitten .
.
.
reis het allerschoonste: de thuis-
eigen vertrouwde
loften inhoudt.
te
tot
dood
Europa het optimismeniet gedragenwordt door een eeuwenoude
nieuwe
toont van
zoveel
het
in het oude
daar bovendien
telkens
notedoppen,door
in bun
mannen
opti-
van
van misme, Rhodesia, deed het goed door de stralende gezichten
was
wereld, die
nog
zovele be-
INHOUD
Biz. De
Boabab
De
Rhodesia's
symbool worden
Nederlanders
De
volwassen
boeren
grote raadsel
Lusaka
13
de
en
27
pionierenin
Rhodesia
Rhodes
,,wonderman"
grootste watervallen
Rijkdom
77
Rhodesia:
van
tabak!
88
Umtali, de grootste verrassingin Rhodesia oord in Umtali, liefelijk Verblijf De
die teleurstelling
Holland's
vlag
Nederlanders Het
in
toverwoord
Bezoek
aan
aan
een
Beira
in de
Vumba
Afrika's
Oostkust
99
124
Tanganyika
130
Zanzibar
149
Nederlandse
sisalplantage
die diamantkoning vrijgezel,
Dieren
94
113
heet
der Chagga's Bij het Christen-opperhoofd Een
59 68
Welensky
in Rhodesia
Naturellen
36 44
*« werelds
schijnt over
maan
9
in Rhodesia
Zuidafrikaanse Het
Rhodesia
van
in Afrika's
wildernis
werd
164
173 181
187
Mombasa
195
Thuisvaart
201
